.•„j .-V ,K ,, ^„i«»„,,i«.,^jiv,.t^ -',wJ."¡íi-fí-V''
'-'"^
, M ,)- .^. ■ 1 í . «-■i.j ,.. .^,/ti-...*^ . f.f t,_, </*;^ ' ' '*" 1*' ^
.v?|
.'i
■I
^ p
' , '" ' j - ;. O'". *-''_^ j'' "^ '(, ',^- ']^;]|: , '
, , .Tj
- ■ ■ ■ :-,.Í-; < "■■íí.fcVírír,/- -
.,l
,' -í:* • ,' >..; í;, -r-.''-^ ^ '
,-ít
;. '/ "■. '■■•;•■!;-' !."'v^;;;;-v*7 '.v'/
'4
' 'M
ü ""';* ' , ' '' 'Vi n>" "^"í''' '" '
'^
í ' < t. í^ . , . .4 ,"-. ^ '* '
. ^. » j., 1 ,14 1, 1, f.-j* V .\"W' • "^j,"'],
s
:: , ■■ ':S':\--:^J^^;;,^'j,.
/^í
-,. «w :...--vn. ?-, .. tml-'r^-'^^A .. . /
• '«,
!'. i 'y"jl"íí'., "i \-.'
íflI^T^Sl^
• U
'^'%
A?%JSÍÍl^tó í ^B-
. ,f'i
i^^lli
■ ':'!l
: V r •:
.' "n , A'-' ' 'V' "■ ,\; /
BX
1401
MBS
-í'':;,5^.l"v-.--f;';;^
• H i.v,-j»\; * í^/' -, '_/r.- ',í..h I !..'•' .
OOLBOOION
DE BULAS, BREVES Y OTROS DOCUMENTOS
RELATIVOS
A LA IGLESIA DE AMERICA Y FILIPINAS
COLECCIOlSr
I
RELATIVOS
A LA IGLESIA DE AMERICA Y FILIPINAS
DISPUESTA, ANOTADA E ILUSTRADA
EL F. FItáJVCISCO JAVIER HESIUVAEZ
De la Compaaía de Jesús.
rrois/LO X
BRUSELAS ,
IMPRENTA DE ALFREDO VROMANT, IMPRESOR-EDITOR
3, CALLE DE LA CHAPELLE, 3
1879
Reprinted by KRAUS REPRINT LTD.
Vaduz
1964
1401
}
PRINTED IN THE UNITED STATES OF AMERICA
ADVERTENCIA DE LOS EDITORES
.5>3>5D<S>;£>^
Habia empezado la edición de ésta obra su propio autor recien venido de
América; y llegaba ya, no sin alguna molestia, á la pág. 217 del tomo I, cuando
murió piadosamente en París el 11 de Julio de 1876.
Siguióse á su muerte, como era natural, algo de interrupción en lo comenzado.
Pero jamas se pensó en su detención, mucho menos en dar un compendio de todo
el escrito : si bien se corrió esto segundo, inventado no sabemos dónde, con
harto sentimiento de los interesados en que saliera íntegro y lo más pronto
posible.
En vista de su espera, apenas se nos comunicó la orden de continuar la edición,
nos dimos prisa á enterarnos por el impresor del estado en que se hallaba su
trabajo : hicíraonos luego con el Ms. y, mientras aguardábamos varios documen-
tos que habia pedido el difunto autor, fiado en que le llegarían á tiempo, tuvimos
espacio para leerlo y hacernos cargo de él con especial cuidado.
Es ésta obra la más rica sin duda y la mejor arreglada que se conoce de Bulas
y Privilegios de América : mas, creemos no engañarnos en afirmar que todavía le
falta bastante para ser perfecta.
Tuvo sus dificultades el P. Hernáez para registrar todos los archivos de aquellas
Iglesias, é imposibilidad de ver los de España, especialmente el de Indias, de
Sevilla, donde hay ocultos preciosísimos tesoros con que pudiera enriquecerse
mucho más ésta Colección. Añádanse á esto los continuos achaques del buen Padre
los cuales, unidos á sus indispensables ocupaciones y á la necesidad por fin de
tenerse que embarcar precipitadamente para Europa, le impidieron dar la última
mano á sus copiosos materiales en América.
— VI ^
No estuvo ocioso en París, antes aparece por el Ms. que en éste tiempo hizo á
su obra algunas enmiendas y añadiduras de consideración, aunque no tantas
como ella requería, ni cuantas él mismo conocia por ventura ser necesarias,
ocupado como se hallaba en dar original al impresor y corregir las pruebas.
Algunas hemos visto también nosotros, y aun muchas, que debieran hacerse
en ella. Pero, ni el tiempo nos daba lugar á hacerlas todas, una vez empezada y
continuada la impresión, ni es éste el empeño de los que se dicen editores. Auto-
rizados, sin embargo, para las mejoras que nos parecian indispensables por el
momento, expondremos aquí los cambios que, además de las correcciones que
van en nota, hemos creído deber introducir en el contexto, sin perjuicio de que,
si se procede h otra edición, sean mucho más numerosos é importantes.
I. Se han puesto en un apéndice los tratados de las Iglesias de las Indias
Orientales y la Oceanía, que en los Mss. del P. Hernaez formaban un cuerpo
con el de la Iglesia de América, por figurársenos esto más natural, y hasta más
conforme con el espíritu mismo de la obra.
II. Hanse ordenado del mejor modo posible las partes V, VI y VII, como tam-
bién el apéndice, dividéndolas en un número conveniente de secciones, que el
autor omitió, y aun éstas algunas veces en artículos para mayor claridad. Asi-
mismo se han añadido, donde no los habia, los preámbulos necesarios á las partes
y secciones, y explanado algunos otros que existían, pero incompletos y casi no
más que indicados.
III. En cuanto á los documentos, el primer trabajo fué el de revisarlos todos :
y, como son tantos, no dejaron de encontrarse varios que, abundaban en descui-
dos. — Ademas, se han añadido en el t. I los que hay entre las páginas 508-518 :
en el II el Decreto de ejecución de la erección del Obispado de Porto- Viejo (pág.
277), el Breve de Inocencio XI que empieza Nuper pro parte (pág. 456), tres
Decretos en la causa de Beatificación y Canonización de la Bta. Mariana de Jesús
(págs. 500, 501), el Breve de Beatificación del Bto Pedro Claver (pág. 502) y el
de Clemente X que empieza In Apostólicas (pág. 931). — Luego, creyendo hacer
en ello un gran servicio al público, heñios introducido el hermoso tratado del
P. Roque Menchaca hasta hoy inédito, é intitulado : Meynorias cronológicas y
geográficas de los Arzobispados de América y Filipinas con sus Sufragáneos y
otras Prelaturas {^á^s, 702 y sigs.), con otros papeles suyes sobre el Patriarcado
de las Indias (págs. 705, 706). — También hemos dado cuenta, al "fin de la
part. VII, secc. II, art. II (págs. 808 y sigs.), de varias provincias eclesiásticas de
la América del Norte, creadas después que el P. Hernácz escribió el estado de
aquella Iglesia : y acabamos las añadiduras con el debido Suplemento y Addenda
et corrigenda á cada tomo (I. págs 983 y sigs. ÍI, págs. 1069 y sigs).
— vil —
IV. Fuera de esto, ha sido menester rectificar algunos artículos inexactos por
falta de datos, y acabar otros indicados no más por el autor ó bosquejados á lo
sumo como, por ejemplo, los índices de ambos tomos, especialmente los del IL
En estos van también corregidos los epígrafes de algunos documentos que no
aparecieron bastante precisos, en el texto.
V. Ha habido también que retocar algún tanto el estilo, donde parecía difuso ó,
al contrario, demasiado conciso ; hacer varias frases más inteligibles, y sustituir
tal cual palabra ó construcción puramente provincial con otras de uso corriente :
pero procurando en esto, y en lo demás de menos interés, acomodarnos á la forma
seguida en los pliegos antes impresos.
Tal es el trabajo que, con la mira única de hacer más útil una obra, la mejor en
su género, de nuestro hermano el P. Francisco Javier Hernáez, de buena memoria,
hemos emprendido y terminado, no como ella lo demandaba, pero sí como nos lo
permitía el poco tiempo de que disponiamos,
LOS EDITORES :
Balbino Garrastazu, S. J.
José Eug. de Uñarte. S. J.
-.:^'@::<5í;í&^?^v^r«^s> —
A LA GLORIOSA
Síili!
REINA DE LOS ANGELES
MADRE Y MEDIANERA DE LOS HOMBRES
A LA
lii E I
Madre santísima : A quién puedo yo dedicar mejor que á Vos este humilde
trabajo? Vos sois la Madre de la Sabiduría que moráis en el consejo y asistis
álos pensamientos santos ; la misma que os hallasteis en el consejo de los Ungidos
del Señor que me confiaron esta obra. Desde allí os escogí á Vos por mi guia y
estrella polar para llevar mi trabajo á un término feliz en lo temporal y eterno.
Se han presentado dificultades grandes ó inesperadas, y con vuestra ayuda se
han vencido. A Vos, Madre Purísima, pertenece el trabajo que yo emprendí,
continué y acabé en lo posible solo por vuestro auxilio, y á Voa, os dedico esta mi
obra, aunque imperfecta, con todas sus páginas desde la primera letra hasta la
última. Quisiera afreceros obras mayores y obsequios mas finos como Vos lo
merecéis, pero recibid. Madre Santísima, los buenos deseos y dignaos aceptar
este trabajo que me han encomendado vuestros venerables Pastores, haciendo
que esta obra corresponda á sus esperanzas y sirva para mayor gloria de Dios y
y bien de las almas.
Ksy^sy=S0í^=i>^
Al IlDsffislM y RG?i!riiiÉMo Selr D. D, Josb |»io
í
ILMO. SEÑOR.
Siete años há que los Venerables Padres del Concilio segundo Quítense, que
V. S. I. presidió, me encomendaron el trabajo de hacer una colección de los
Privilegios de America ; cargo que acepté con gusto, pero sin conocer bien las
dificultades que tenia. Para llenar mi objeto me acoji á los Fastos Novi Orbis,
donde por orden cronológico se encuentran las ordenaciones emanadas de la Santa
Sede para las Indias, desde el descubrimiento de las Américas. Allí encontré en
efecto un resumen muy fiel de todos los privilegios de la Iglesia Americana, con
las citas correspondientes del Escritor ó del Archivo donde se encuentran los
documentos, mas ó menos auténticos. Mi trabajo sin embargo, no se concretaba
al breve resumen de los Fastos, tan conocido ya por los Padres del Concilio ; era
necesario presentar dichos documentos y formar, por decirlo asi, un Bulario de
nuestra América. Pero ¿ cómo trasladarme yo á Méjico, Lima, Tucuman, Buenos
Aires, etc. para registrar los archivos y conseguir documentos citados en el otro
siglo ? Esta dificultad insuperable por todos lados, me obligó á poner los ojos en
los Archivos y Bibliotecas de Quito, y contentarme solamente con los compro-
bantes que alli pudiese encontrar. Al efecto, revolví los Archivos de la Curia
Arzobispal y de la antigua Audiencia de Quito, que las dos Autoridades
generosamente me confiaron, y en ellos encontré ciertamente mucho de lo que
deseaba, y multitud de cosas que no buscaba, pero todas á propósito para mi
objeto. Me ocupé mucho tiempo en el traslado y no dejé cosa interesante sin
sacar; mas al fin confrontando mis traslados con los Fastos, me faltaban muchas
citas que llenar. Era pues necesario acudir á otras fuentes para conseguir lo que
deseaba, y con este objeto registré cuantos Bularlos pude hacer llegar á mis
manos. Los Pontificios solos han sido seis, asáber, el de Cherubin, el de
Cocquelines, el Lugdunense, el Luxenburgense, ei moderno de Propaganda Fide
y el novísimo que sale actualmente de Turin. Ademas, he revisado el Bulario de
Rodríguez ó Roderico, donde se encuentran las primeras Bulas que se expidieron
para los Misioneros de nuestra América, y el Bulario de Guerra que trae muchas
— IV —
pertenecientes ala corona de España. He registrado también los Escritores Ameri-
canos, Avendafio, Márquez, Villarroel, Torquemada, Montenegro, Solorzano,
Murillo, Ledesma, Alloza, Menacho, Frasso y alguno que otro Historiador que
cita Morelli : y de todas partes hó recopilado cuanto podia convenir para llenar
los deseos del Concilio. Al fin la divina Providencia me destinó al Perú, y hé
conseguido por esta disposición altísima de Nuestro Dios, lo que de otro modo no
hubiera podido obtener. Aquí me encontré con varones sabios y respetables, muy
versados en materia de privilegios y costumbres de America, que me han sumi-
nistrado muchas luces, me han confiado sus Bibliotecas y me han descubierto los
archivos mas ricos en esta clase de documentos, infundiéndome sobre todo grande
ánimo y aliento para continuar esta obra que según su voto es muy importante
para toda la América.
Por ultimo vine á Francia donde no he perdido un náomento. Al entrar en
esta Santa Casa de Paris, me encontré con sabios escritores y Padres venerandos
encanecidos en las letras, que me suministraron luces y libros hasta ponérmelos
en las manos. Con estas dos alas de caridad y ciencia he corrido mucho en poco
tiempo llenando los vacies de mi obra en las islas del Japón, en los vicariatos
de la China y en las Diócesis del Brasil y Norte America. Pero me faltaba ver la
Ciuda deterna, fuente y origen de las Bulas Apostólicas, á donde pasé en el mes
de marzo , y conseguí ante todo la entrada en la Biblioteca Vaticana , cuyo
Custodio, el señor Martinucci, me recibió con el mayor afecto, y el primer libro
que puso en mis manos, fue la obra recientemente publicada por el celebre Bene-
dictino, Pío Bonifacio Gams, impresa en Ratisbona año de 1873. Obra nueva y
clasica en su genero, titulada, Series Bpiscoporum, en que se encuentra la data de
todas las Erecciones de la Iglesia universal, asi como las series de Patriarcas,
Arzobispos, Obispos y Vicarios Apostólicos que han ocupado sus sillas. Un nuevo
soplo de vida encontré alli para muchas Bulas incorporadas en mi obra como
muertas y solo para memoria : para llenar las series de Prelados que abraza mi
ámbito por las regiones ultramarinas, para fijar las datas de muchas erecciones que
no conocía, y para presentar en claro el estado actual de todas las Iglesias de Ame^
rica, del Brasil, de Norte America, de las Antillas, de Filipinas, de la India, de la
China y de la Nueva Holanda. Conseguí también licencia de la Santa Sede para
que se me proporcionasen los documentos que deseaba del archivo secreto del
Papa, con orden particular de que primeramente debia ser despachado el que pri-
mero se presentaba : lo que cumplió con grande exactitud y caridad el Prefecto
del Archivo, ocupándose en mi negocio con preferencia á otras peticiones que
llegaron después. Visité á varias personas muy notables, que medieron luces sobre
otros archivos que contienen las Letras modernas, como la secretaria de Breves,
y la de Decretos Consistoriales. Mas como las copias llevan mucho tiempo y no las
pude sacar por mi mano, dejé este encargo á personas de mi confianza.
— V —
De vuelta en París, solo pensé en acelerar la impresión y, por otro beneficio del
cielo, hasta en la imprenta me ha favorecido el Señor. Del todo indiferente venia
para ella y solo ocupado en el plan de economia, por no ser gravoso á los generosos
suscriptores de la obra ; pero dejándome llevar de la providencia y de la caridad
paterna, que como oleo suavísimo áe difunde en todas nuestras casas, el señor me
ha conducido á la imprenta de los Bolandistas , sabios eminentes y escritores de
primer orden, que con sus luces, su archivo y rica biblioteca pueden prestarme
poderosos auxilios para dar un complemento feliz á tan prolongado trabajo.
Pero me faltan cuatro cosas que exponer á V. S. L, para que los Venerables
Padres del Concilio se hagan cargo délos documentos y del modo de presentarlos.
La primera es, que muchas de las Letras Apostólicas, insertas en esta obra, se
encuentran en los Archivos de Quito y Lima, bien auténticas ciertamente, por haber
pasado por el Consejo de Indias y hallarse todavía con su atestado y firmas corres-
pondientes ; pero también se hallan reconocidas y estampadas en los Bularlos
Romanos. Y como estos merecen toda autenticidad y no necesitan para ella de
comprobante ó atestado ageno, he preferido las Bulas ó Breves que existen en
dichos Bularlos. Lo propio sucede con otras Letras Apostólicas esparcidas entre
los Escritores americanos, á quienes se remite frecuentemente Morelli en sus
Fastos, como en la Bula Altitudo se remite á Torquemada, la cual se encuentra ya
inserta en el Bulario Romanó de Cocquelines y en el de Propaganda Fide. He
preferido pues los textos originales de estos Bularlos y en lo posible los del último,
por ser de nuestros dias, y por haber p.nnontrado en él las Bulas principales de
nuestros privilegios, y de las Erecciones modernas.
La segunda circunstancia que debo expresar es, que, según el consejo de los
mismos Padres del Concilio, convenia poner al pie de cada Constitución las Notas
que traen los Fastos, cuyo parecer he seguido, ya copiando á la letra el texto
latino de Morelli, ya sacando un extracto castellano con la fidelidad posible, omi-
tiendo empero algunas notas que no son tan á proposito en el dia por el cambio de
tiempos y circunstancias.
La tercera es, que en una colección tan variada de documentos, ha sido mucho
el trabajo que me ha costado urdir el plan de su colocación y el orden que se
debia seguir en esta obra. Me propuse al principio seguir el orden cronológico á
imitación de los Fastos, y asi se ha efectuado en todo lo posible ; mas por lo general
ha sido preciso abandonar este método, por no sacrificar la unidad de las materias,
que en el trascurso de tres siglos han sufi'ido muchas modificaciones : por cuya
razón he preferido la utilidad á la hermosura.
La cuarta y ultima advertencia es, que mi trabajo comenzó en idioma latino por
seguir la norma que nos dejó Morelli en sus Fastos; mas al fin mejor aconsejado
por personas respetables y venerandas, hé creído seria mas útil la obra si saliese
en castellano, y me hó visto obligado á modificarla casi por completo. Par esta razón
— VI -
nadie estrenara se encuentren muchos trozos y folios enteros en latin, esperando
me dispensen esto por el poco tiempo y salud quebrantada que tengo para tra-
ducir lo que por otra parte entienden bien aquellos á quienes concierne lo que se
trata.
Aqui tiene V. S. I. un breve compendio de mi trabajo, el cual daré por muy
bien empleado, si llenare los deseos de V. S. I. y demás venerables iPadres del
Concilio. — De V. S. I. humilde siervo en Cristo.
Francisco Jav. Hernaez, S. J.
Aprobación de la Obra por el Illmo. y Rmo. Señor Arzobispo de Quito.
Nos D. D. José Ignacio Checa y Barba por la gracia de Dios y de la Santa Sede,
Arzobispo de Quito, etc.
Habiendo el R. P. Francisio J. Hernáez, de laCompañia de Jesús, concluido
la *í Colección de Bulas y privilegios de América, » obra para la cual fué comisio-
nado por el 2** Concilio provincial Quítense, y debiendo producir ella inmensos
beneficios á la Iglesia americana, la aprobamos y recomendamos con instancia á
todos nuestros párrocos y demás eclesiásticos.
Quito, 18 de diciembre 1875.
José Ignacio,
Arzobispo de Quito.
Aprobación del Illmo. y Remo. Señor D. D. Manuel Teodoro del Valle
Arzobispo in partibüs de Berito y Administrador Apostólico de Hüanüco,
Revisor de la Obra.
Hemos visto la obra en siete tomos escrita por el P. Francisco Javier Hernaez
de la Compañía de Jesús, titulada « Colección de Bulas y privilegios de America »
y la consideramos no solo útil, sino también necesaria, por contener muchas dispo-
siciones que vigen en estas Iglesias, las que antes se hallaban esparcidas en las
obras de diversos autores, muchas de ellas truncas, otras citadas solamente, y era
difícil conocer el texto original que tanto importa para comprender el espiritu de la
ley y su diversa aplicación ; por consiguiente la aprobamos por nuestra parte y de-
seamos su publicación.
Dado en nuestro palacio de la Inmaculada Concepción de Huanuco á 14 dias del
mes de Junio de 1873.
Manuel Teodoro, Arzobispo de Berito
Admin. Apeo, de Huanuco.
Por raandade de S. S. Illma, el Arzpo, mi Señor,
JosE G. Chaves Secretario.
— VIII —
Aprobaelon del Illmo.yRmo.Senor D. D. Juan Ambrosio Huerta,
Aimauo Obispo de Puno.
« R. P. Francisco Javier Hernaez.
Su casa, febrero 23del875.
Sr. 7 amigo de mi estimación :
Contestando á U. sobre la consulta que me hace, respecto á la importancia de la
obra que áe propone dar á luz con el título de *^ Colección de bulas y privilegios de
América, » después de leido su prólogo, le digo : que no solo es importante, sino
muy oportuna su pronta publicación, atendido el valor auténtico de tantos docu-
mentos que, ó se ignoran del todo, ó apenas se conoce de ellos tal 6 cual írag-
mento.
Entiendo pues que, con este trabajo, una vez publicado, hace U. un importantí-
simo servicio solo digno de ser recompensado por Aquel que se complace en cen-
tuplicar las recompensas á los que trabajan con celo y perseverancia en su tan
amada viña.
De U, afectísimo S. S. y hermano en J. C.
Juan Ambrosio Huerta,
Antiguo Obispo de Puno. »
■-'<*>í*>5S>í*>ár>-
COLECCIÓN DE BULAS
Y PRIVILEGIOS DE AMERICA,
PRIMERA PARTE
Privilegios concedidos a los Reyes Católicos y a los
Indigenas-
Para conformarnos con el orden cronológico que nos hemos propuesto seguir
en esta obra en cuanto fuere posible, comenzaremos por las Bulas expedidas en
favor de los Reyes Católicos, que son las mas antiguas, y después seguiremos el
mismo orden con los privilegios de los Indigenas dividiendo esta primera parte en
dos trattados.
P Privilegios concedidos álos Reyes Católicos;
2** Privilegios concedidos á los Indígenas.
TRATADO PRIMERO
PRIVILEGIOS DE LOS RETES CATÓLICOS.
Dos causas me mueven á presentar en esta otra los privilegios concedidos par la Santa Sede
á los antiguos Reyes Católicos sóbrelas Indias. La primera averiguar el origen de la Iglesia
Americana y el curso que ha llevado enlos tres siglos que cuenta de existencia. La segunda
formar una colección lo mas completa que me sea posible de todas las Bulas y Breves que han
enaanado de la Sede Apostólica para las Ameñcas. Estos documentos deben exhibirse en idioma
latino como salieron de )a fuente, mas para ponerlos al alcance de todos, al pie de cada uno he
colocado un resumen en castellano. Después seguirán las notas que traen los Fastos del Nuevo
Orbe en cada una de las ordenaciones, donde se encontraran observaciones interesantes y muy
dignas de su sabio autor.
Mas como también los Reyes Católicos despacharon cédulas muy interesantes para los Indios,
es muy justo las presentemos aqui. Por lo cual dividiremos el tratado en dos secciones. En la
primera se presentaran por orden cronológico las Letras Apostólicas en favor de los Reyes, y en
la segunda las Cédulas Reales despachadas en favor de los Indígenas.
SECCIÓN PRIMERA.
CONSTITUCIONES APOSTÓLICAS EN FAVOR DE LOS REYES.
la Primeros privilegios de Fernando é Isabel, después de la descubierta de Colon.
2a Se les conceden los mismos privilegios que á la corona de Portugal.
da Constitución sobre las Indias Occidentales.
4a Concordias entre España y Portugal sobre navegación.
5a Donación de los diezmos á los Reyes y concordia de estos con los Obispos de America.
6a Patronato de los Reyes sobre dichas Iglesias.
7a Se exime á los Reyes del diezmo de los metales.
8a Concordato de Benedicto XIV con el Rey de Espaaa.
;9000G
12 TRATADO I» SECCIÓN PRIMERA
SECCIÓN PRIMERA
PRIMEROS PRIVILEGIOS BE FERNANDO É ISABEL LA CATÓLICA DESPUÉS DE LA
DESCUBIERTA DE CoLON.
Alexander Episcopus servus servorum Dei.
Charissimo inChristo Filio FerdinandcRegi: et Charissimae in Christo Pilise Elisabeth,
Reginge Castellse, Legionis, Aragonum, Sicilise et Granatse, illustribus, salutem et aposto-
licam benedictionem.
ínter caetera divinse Majestati beneplacita opera, et cordis nostri desiderabilia, illud prefecto
potissimum extitit, ut fides catholica, christiana religio, nostris prsesertira temporibus exal-
teturac ubilibet amplietur et dilatetur, animarumque salus procuretur, ac barbaricse nationes
deprimantur et ad fidem ipsam reducantur. Unde cum ad hanc sacram Petri sedem, divina
favente clementia (meritis licet imparibus) evecti fuerimus, cognoscentes, vos, tanquara veros
catholicos Eeges et Principes, quales semper fuisse novimus, et a vobis prseclare gesta, toti
pene jam orbi notissima, demonstrant, nedum id exoptare, sed omni conatu, studio et dili-
gentia, nullis laboribus, nullis impensis, nullisque parcendo periculis, etiam proprium san-
guinem effundendo, efficere, ac omnem animum vestrum, omnesque conatus ad hoc jam dudum
dedicasse, quemadmodum recuperatio regni Granatse, a tyrannide Saracenorum hodiernis
temporibus per vos, cum tanta divini nominis gloria, facta, testatur; digne ducimus non
immerito, et debemus illa vobis etiam sponte, et favorabiliter concederé, per quae hujusmodi
sanctum et laudabile, ab immortali Deo coeptum, propositum in dies ferventiori animo, ad
ipsius Dei honorem et imperii christiani propagationem, prosequi valeatis.
§ 1. Sane accepimus, quod vos dudum animum proposueritis, aliquas Ínsulas et térras
firmas, remotas et incógnitas, ac per alios hactenus non reportas, quserere et invenire, ut illa-
rum Íncolas et habitatores, ad colendum Eedemptorem nostrum et ñdem catholicam profi-
tendum, reduceretis, hactenus in expugnatione et recuperatione ipsius regni Granatse
plurimum occupati, hujusmodi sanctum et laudabile propositum vestrum ad optatum ñnem
perducere nequivistis ; sed tándem, sicut Domino placuit, regno prsedicto recupérate, volentes
desiderium adimplere vestrum, dilectum ñlium Christophorum Columbum, virum utique
dignum et plurimum cojtnmendandum, ac tanto negotio aptum, cum navigiis et hominibus
ad similia instructis, non sine maximis laboribus et periculis ac expensis, destinas tis, ut
térras firmas et Ínsulas remotas et incógnitas hujusmodi, per mare, ubi hactenus navigatum
non fuerat, diligenter inquireret.
§ 2. Qui tándem, divino auxilio, facta extrema diligentia, in mare Océano navigantes,
certas ínsulas remotissimas et etiam térras firmas, quíB per alios hactenus repertse non fuerant,
invenerunt : in quibus quamplurimse gentes pacifico viventes, et, ut asseritur, nudí incedentes,
nec camibus vescentes, inhabitant : et ut prsefati Nuncíi vestrí possunt opinari, gentes ípsse,
in insulis et terris prsedictis habitantes, credunt imum Deum Creatorem in ccelis esse, ac ad
fidem catholicam amplexandum et bonis moribus inbuendum satis apti videntur, spesque
habetur, quod, si erudirentur, nomen Salvatoris Domini Nostri Jesu Christi in terris et
PRIVILEGIOS DE LOS REGES CATÓLICOS. 13
insulis prsedictis faterentur; ac prsefatiis Christophorus in una ex principalibus insulisprge-
dictis, jam unam turrim satis munitam, in qua certos Christianos, qui secum iverant, in
custodiam, et, ut alias Ínsulas et térras firmas, remotas et incógnitas inquirerent, posuit,
construí et sediñcari feoit.
§ 3. In quibus quidem insulis et terris jam repertis aurum, aromata, et alise quamplurimse
res pretiosse diversi generis et diversse qualitatis reperiuntur.
§ 4. Unde ómnibus diligenter, et prsesertim fidei catholicse exaltatione et dilatatione (prout
decet catholicos Reges et Principes) consideratis, more progenitorum vestrorum, ciarse me-
moriae Regum, térras firmas et Ínsulas prsedictas, illarumque Íncolas et habitatores vobis,
divina favente clementia, subjicere et ad fidem catbolicam reducere proposuistis.
§ 5. Nos igitur hujusmodi vestrum sanctum et laudabile propositum plurimum in Domino
commendantes. ac cupientes, ut illud ad debitum finem perducatur, et ipsum momen Salvatoris
nostri in partibus illis inducatur, hortamur vos quamplurimum in Domino et per sacri lavacri
susceptionem, qua mandatis Apostolicis obligati estis, et viscera misericordiae Domini Nostri
Jesu Christi attente requirimus, ut, cum expeditionem hujusmodi omníno prosequi et assumere
proba mente orthodoxge Fidei zelo intendatis, populos, in hujusmodi insulis et terris degentes
ad christianam rejigionem suscipiendum inducere velitis et debeatis, nec pericula, nec
labores ullo unquam tempere vos deterreant, firma spe fiduciaque conceptis, quod Deus omni-
potens conatus vestros feliciter prosequetur.
§ 6. Et ut tanti negotii provinciam, Apostolicse gratise largitate donati, liberius et audacius
assumatis, motu proprio, non ad vestram vel alterius pro vobis super hoc nobís oblatse peti-
tionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate, et ex certa scíentia, ac de Apcstolicse pote-
statis plenitud] ne, omnes ínsulas et térras firmas inventas et inveniendas, detectas et
detegendas, versus Occidentem et Meridiem, fabricando et construendo unam lineam a Polo
Árctico, scilicet, Septentrione, ad Polum Antarcticum, scilicet, Meridiem, sive terrae firmse et
insulíe inventae et inveniendse sint versus Indiam, aut versus aliam quamcumque partem, qua;
linea distet a qualibet Insularum, quse vulgariter nuncupantur de los Azores y Cabo verde
centum leucis versus Occidentem et Meridiem, ita quod omnes insulsD et terrse firma?, repertse
et reperiendse, detectse et detegendse, a prsefata linea versus Occidentem et Meridiem, quse per
alium Regem aut Principem Christianum non fuerint actualiter possessse usque ad diem
Nativitatis Domini Nostri Jesu Christi proxime prseteritum, a quo íncipit annus prsesens
millesimus quadringentesimus nonagesimus tertius, quando fuerunt per Nuncios et Capitanees
vestros inventas aliquae prsedíctarum insularum, auctoritate omnipotentis Dei nobís in beato
Petro concessa, ac Vicariatus Jesu Christi, qua fungimur in terris, cum ómnibus íliarum
Dominiis, Cívitatibus, Castris, locis et villís, juribusque et jurisdictionibus ac pertinentiis
universis, vobis, haeredibusque et successoribus vestris (Castellse et Legionis Regibus) in
perpetuum, tenore prsesentium, donumus et assígnamus : vosque et hseredes ac successores
praefatos illarum dóminos cum plena, libera et omnímoda potestate, auctoritate et jurisdictione
facimus, constituimus et deputamus.
§ 7. Decernentes níhilominus per hujusmodi donationem, concessionem et assignationem
nostram nullí christiano Principi, qui actualiter prsefatas ínsulas et térras firmas possederit
usque ad dictum diem Nativitatis Domini Nostri Jesu Christi, jus qusesitum sublatum
intellígi posse, aut auferri deberé. Et insuper mandamus vobis in virtute sanctse obedientise
(sicut poUicemini et non dubitamus, pro vestra máxima devotione et regia magnanimitate vos
esse factures) ad térras firmas et ínsulas prsedictas vires probos et Deum timentes, doctos,
peritos et expertos, ad instruendum íncolas et habitatores prsefatos in fide catholica et bonis
U TRADADO 1° SECCIÓN PRIMERA.
moribus imbuendum , destinare debeatis , omnem debitam diligentiam in prsemissis
adhibentes.
§ 8. Ac quibuscumque persouis, cujuscumque dignitatis, etiam Imperialis et Regalis,
status, gradus, ordinis vel conditionis sub excommunicationis latse sententise pcena, quam eo
ipso, si contrafeceriñt, incurrant, districtius inhibemus, ne ad Ínsulas et térras firmas inventas et
inveniendas, detectas et detegendas, versus OccidentemetMeridiem, fabricando et construendo
lineam a Polo Árctico ad Polum Antarcticum, sive terraí firmse et insulse, inventas et invenien-
dse, sint versus Indiam, aut versus aliquam quamcumque partem, quse linea distet a qualibet
Insularum, quíe vulgariter nuncupantur délos Azores y Cabo verde^ centura leucis, versus Oc-
cidentem et Meridiem, ut praefcrtur, pro mercibus habendis vel quavis alia de causa, accederé
prsesumant absque vestra ac hseredum et successorum vestrorum príedictorum licentia speciali.
§ 9. Non obstantibus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis cseterisque contrariis
quibuscumque.Inillo, a quo imperia et dominationes ac bona cuneta procedunt, confidentes,
quod dirigente Domino actus vestros, si hujusmodi sanctum et laudabile propositum prose-
quamini, brevi tempore cum felicítate et gloria totius populi christiani, vestri labores et
conatus exitum felicissimum consequentur.
§ 10. Verum quia difficile foret, etc. Nulli ergo, etc.
Datum Romse apud Sanctum Petrum, Anno Incarnationis Dominicse millesimo quadrin-
gentesimo nonagésimo tertio, quarto Nonas Maji, Pontificatus nostri Anno primo. (Ex BuUar.
Rom., Coquelines,4. Alex. p. 233.)
RESUMEN CASTELLANO.
El Pontífice alaba y engrandece el zelo de los Reyes católicos en la propagación de la religión
cristiana, por la cual libertaron ii Granada de la potestad délos Sarracenos, y por ultimo enviaron
á Cristóbal Colon á regiones remotas y desconocidas para descubrir nuevas gentes que conozcan
y adoren á Jésu Cristo. — En efecto se encontraron algunas Islas habitadas por gentes de buena
Índole y propensas a abrazar la religión cristiana. — En dichas Islas se encontraron también
metales preciosos y riquezas de diversos géneros. — El Rey y la Reyna se interesaron sobre lodo
en extender la fe entre los moradores de aquellas Islas recien descubiertas. — El Pontifice
alabando este zelo, le fomenta, exhortando á los Reyes con empeño á continuar la propagación
de la fé. — Con este objeto concede á los Reyes católicos las Islas y tierra firme hasta entonces
encontradas y las que en el porvenir se encontrasen hacia el Occidente y Mediodía, tirando una
linea del polo ártico al antartico, cuya linea diste de las Islas Azores y del Cabo verde 400 leguas
al Occidente. — Pero al mismo tiempo declara, que no es su intention quitar h los otros Principes
cristianos el derecho adquirido sobre las tierras de que se hallasen en posesión antes del ano 1493,
y de nuevo exorta íi los Reyes católicos, que cultiven con esmero las regiones nuevamente
descubiertas, enviando á ellas hombres eminentes en doctrina y probidad. — Proíiibe el Pontífice
que otros principes se acerquen á estas Islas para comerciar, sin previa licencia del Rey. —
Se añaden las clausulas derogatorias. — A las copias se les dé la misma fé que h las Letras
originales. — Dado en 4 de Mayo de 1493 — 1° do su Pontificado.
NOTAS BE LOS FASTOS.
Acerca del primer descubridor del nuevo mundo, nada declara el Pontifice en esta Bula y solo dice que segUn
noticias que ha recibido la Santa Sede, Cristóbal Colon enviado por los Reyes católicos, penetró eu algunas
Islas y regiones remotas.
La dimensión de cien leguas al occidente desde las Islas Azores, se modificó después en el convenio de
PRIVILEGIOS DE LOS REYES CATÓLICOS. 15
Tordesillas en 7 de Jnnio de 1434, y se fijo el punto de partida en las Islas del Cabo verde, añadiendo 270
leguas mas de las contenidas et la Bula Alejandrina.
Vulgarmente se cree que el Papa por esta Bula dividió todo el orbe en dos partes, de manera que el hemisferio
oriental perteneciese á la corona de Portugal y el occidental á la de Castilla; lo cual es falso y temerario, pues
por la Bula se concede á Portugal todo lo que descubra al Oriente y Mediodía, lo mismo que á España se
concede todo lo que descubra al Occidente y Mediodia, como lo observo muy bien D. Luis Cerdeflo de Monzón
en el congreso de Paz Julia, asaber, Beja, que si el Español partiendo hacia el Occidente encontrase algunas Islas
al Oriente, que no estuviesen ocupadas por el Portugués, como sucedió con las Filipinas, se considerare Señor
de ellas : y lo mismo al Portugués se le considerase dueño de lo que adquiriese partiendo hacia el Oriente. Y
por eso tuvo cuidado el Pontífice de manifestar en su Bula que las dos coronas debían navegar con las proas
opuestas, para evitar discordias entre los dos Principes.
La fecha que señala el Pontífice para esta posesión es desde el dia de la Natividad de 1493 en que empieza el
el año, cuyo principio se proroga por rito eclesiástico por toda la octava de la Natividad del Señor.
En cuanto á la donación que hace el Papa de las nuevas Islas y regiones, dicen Suarez, Lugo, Conink, Bañes,
Platel y los Salmaticenses, que por muy ampia que sea en las palabras, siempre se ha de restringir á los términos
de la equidad y derecho : lo que principalmente tiene lugar siempre que se perjudica el derecho de tercero en
una donación indefinida, como sucede en esta : pues los Indígenas, aunque infieles, son dueños y Señores de
sus cosas y no se les puede privar de este dominio como lo declaró Paulo Tercero en 23 de Mayo de 1537. Esta
fue la mente de Alejandro en la presente dpnacion, y asi la entendieron los Eeyes de España y los mismos
descubridores, como lo dice Herrera Decad. 1» lib. 2. cap. 4. Lo cual se halla bien exprero en las leyes de
Indias especialmente en la ley 2. tit. l.lib. 4 que dice asi « Haya entera satisfacción de que (los Descubridores)
no les harán (á los Indios) perjuicio en sus personas y bienes. > La ley 6* dice « se escuse esta polabra.con-
quista, por que no ocasione ó dé color, para que se pueda hacer fuerza ó agravio á los Indios, o La ley 10. dice
< Los descubridores no tamen sus bienes, sino fuere por rescate, o dándoselos eUos por su libre voluntad. » La
ley la títul. 7. libr. 4. dice asi. « En estas y en las demás poblaciones tierra adentro, elijan el sitio de los que
estuvieren vacantes, sin perjuicio de los Indios y de los naturales ó con su libre consentimiento.
En cuanto á las causas para declarar guerra á los Indios infieles, señala el mismo Bartolomé de las Casas, su
patrono y defensor, las siguentes: 1» Si ellos acometen alos cristianos.— 2» Si ocupan sus tierras— 3» Si profanan
los templos, los sacramentos, las sagradas imágenes y la fé de Cristo.— 4» Si blasfeman con todo conocimiento
del nombre de Cristo, de los Santos y de la Iglesia. — 5» Si con todo conocimiento impiden la predicación del
Evangelio.
SE CONCEDEN ALA CORONA DE ESPAÑA LOS PRIVILEGIOS DE LA DE PORTUGAL.
Alexander Episcopus seryus servorum Dei.
Carissimo in Christo filio Ferdinando Regi, ct Carissimae in Christo filise Elisabeth,
Reginse Castellae, Legionis, Aragonum, et Granatse, illustribus, salutem et apostolicam
benedictionem.
Eximise devotionis sinceritas et integra Pides, quibus Nos et Eomanam reveremini
Ecclesiam, non indigne merentur, ut illa vobis favorabiliter concedamus, per quse sanc-
tum et laudabile propositum vestrum, et opus incoeptum in quaerendis terris et
insulis remotis ac incognitis in dies melius et facilius ad honorem Omnipotentis Dei,
et Imperii Christiani propagationem ac fidei Catholicse exaltationem prosequi valeatis.
Hodie siquidem omnes, et singulas térras firmas, et Ínsulas remotas et incógnitas versus
partes Occidentales, et mare Oceanum consistentes, per vos, seu nuntios vestros, ad id
i 6 TRATADO I» SECCIÓN PRIMERA.
propterea, non sine magnis laboribus, periculis et impensis, destinatos, reportas et
reperiendas in posterum, quae sub actuali dominio temporali aliquorum dominorum
christianorum constitutse non essent, cum ómnibus illarum dominiis, civitatibus, castris,
locis, villis, jurisdictionibus universis, vobis, hseredibusque et successoribus vestris, Ca-
stellae et Legionis Eegibus, in perpetuum, motu proprio, et ex certa scientia, ac de
Apostolicse potestatis plenitudine, donavimus, concessimus, et assignavimus , prout in
nostris inde confectis literis plenius continetur. Cum autem alias nonnullis Portugalliae
Begibus, qui in partibus Africse, Guineas et Minerse auri, alias Ínsulas, etiam ex simi-
libus concessione et dónatione Apostólica eis facta, repererunt et acquisiverunt, per Sedem
Apostolicam diversa privilegia, gratide* libertates, immunitates, exemptiones, facultates,
literse et indulta concessa fuerint. Nos volentes etiam (prout dignum et conveniens existit)
vos, hseredesque et successores vestros prsedictos, non minoribus gratiis, prserogativis, et
favoribus prosequi ; motu simili, non ad vestram, vel alterius pro vobis superhoc oblat»
petitionis instantiam, sed de nostra mera liberalitate, ac eisdem scientia, et ApostolícsB
potestatis plenitudine, vobis, et hseredibus et successoribus vestris praedictis, ut in insulis
et terris per vos, seu nomine vestro hactenus repertis hujusmodi, et reperiendis in poste-
rum, ómnibus, et singulis gratiis, et privilegiis, exemptionibus, libertatibus, facultatibus,
immunitatibus, literis, et indultis Regibus Portugalliae concessis hujusmodi, quarum omnium
tenores, ac si de verbo ad verbum praesentibus insererentur, haberi volumus pro sufficienter
expressis et insertis, uti, potiri et gaudere libere, et licite possitis, et debeatis in ómni-
bus et per omnia, per inde ac si illa omnia vobis ac haeredibus et successoribus vestris
praefatis specialiter concessa, auctoritate Apostólica, tenore praesentium, de speciali dono
gratiae indulgemus , illaque in ómnibus et per omnia ad vos, haeredesque ac successores
vestros praedictos extendimus pariter, et ampliamus, ac eisdem modo et forma perpetuo
concedimus.
Non obstantibus constitutionibus, et ordinationibus Apostolicis : nec non ómnibus illis,
quae in literis Portugalliae Regibus concessis hujusmodi , concessa sunt non obstare ,
cseterisque contrariis quibuscumque. Verum quia difficile foret, praesentes literas ad singula
quíeque loca, in quibus expediens foret, deferri, volumus, ac motu et scientia similibus
decernimus, quod illarum transumptis manu publici Notarii inde rogati subscriptis, et
sigillo alicujus personae in Ecclesiastica dignitate constitutae, seu Curise Ecclesiasticae
munitis, ea prorsus fides indubia in judicio et extra, ac alias ubilibet adhibeatur, quae prae-
sentibus adhiberetur si essent exhibí tae vel ostensae. NuUi ergo omnino hominum liceat,
hanc paginam nostrorum, indulti, extensionis, ampliationis , concessionis, voluntatis, et
decreti infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc atteniare prsesum-
pserit, indignationem Omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli Apostolorum ejus se
noverit incursurum. Dat. Eomae apud Sanctum Petrum, auno Incarnationis Dominicae
millesimo quadringentesimo nonagésimo tertio, quarto nonas Maii, Pontificatus Nostri anno
primo. Apud Solorzanum, lib. 2, c. 24, n. 24.
RESUMEN CASTELLANO.
El Ponlifice concede por esta Bula á los Reyes católicos todas y cada una de las gracias, pri-
vilegios, exemciones, facultades, libertades, immunidades, letras é indultos concedidos anterior-
mente al Rey de Portugal sobre la India Oriental : Non obstantibus contrariis quibuscumque — Dada
en 4 de Mayo de i 49 3.
PRIVILEGIOS DE LÜS REYES CATÓLICOS. 17
SE CONCEDEN A FERNANDO É YSABBL LAS REGIONES DE OCCIDENTE
PARA PROPAGAR LA PÉ.
Alexander Episcopus servus servorum Dei.
Carissimo in Christo filio Ferdinando Regi, et Carissimse in Christo ñliae Elisabeth,
ReginsD Castellíe, Legionis, Arágonum, et Granatse, illustribus, salutem et Apostolicam
benédictionem.
Dudum siquidem omnes et singdas ínsulas, et térras firmas inventas et inveniendas
versas Occidentem et Meridiem, quse sub actuali dominio temporali aliquorum domino-
rum Christianorum constitutae non essent, vobis, haeredibusque et successoribus vestris,
Castellse et Legionis Regibus, in perpetuum, motu proprio, et de certa scientia ac de
Apostolicse potestatis plenitudine, donavimus, concessimus, et assignavimus^vosque ac haeredes
et successores prsefatos de illis investivimus, illarumque dóminos cum plena, libera, et
omnímoda potestate, auctoritate, et jurisdictione constituimus, et deputavimus; prout
nostris inde confectis literis, quarum tenorem, ac si de verbo ad verbum prsesentibus
insererentur, haberi volumus pro sufiBcienter expressis, plenius continetur.
Cum autem contingere posset, quod Nuntii, et Capitanei, aut vasalli vestri versus
Occidentem et Meridiem navigantes, ad partes Orientales applicarent, ac ínsulas, et
térras firmas, quse inde fuissent vel essent, reperirent : Nos volentes etiam vos favo-
ribus prosequi gratiosis, motu, et scientia, ac potestatis Apostolicse plenitudine simi-
libus, donationem, concessionem, assignationem et literas prsedictas, cum ómnibus, et
singulis in eisdem literis contentis clausulis, ad omnes, et singulas ínsulas, et térras
firmas inventas et inveniendas, ac detectas et detegendas, quse navigando, aut itine-
rando versus Occidentem aut Meridiem hujusmodi, sint vel fuerint aut apparuerint, sive
in partibus Occidentalibus vel Meridionalibus, et Orientalibus et Indise existant, auc-
toritate Apostólica, tenore prsesentium in ómnibus et per omnia, perinde ac si in
literis prsedictis de eis plena et expressa mentio facta fuisset , extendimus,
pariter et ampliamus. Vobis ac hseredibus et successoribus ves tris prsedictis per vos,
vel alium seu alios corporalem insularum, ac terrarum prsedictarum possessionem pro-
pria auctoritate libere appreheudendi, ac perpetuo retinendi, illasque ad versus quoscumque
impelientes, etiam defendendi, plenam etliberam facultateni concedentes, ac quibuscumque
personis etiam cujuscumque dignitatis^ status, gradus, ordiñis, vel conditionis sub
excommunicationis latse sententise poena, quam contra facientes eo ipso incurrant, dis-
tríctius inhibentes, ne ad partes prsedictas ad navigandima, piscandum vel inquirendum
Ínsulas vel térras firmas, aut quovis alio respectu seu colore, iré vel mittere quoquo-
modo prsesumant, absque expressa vel speciali vestra, ac hseredum et successorum prse-
dictorum licentia. Non obstantibus constitutionibus, facultatibus, assignationibus, per Nos
vel praedecessores nostros, quibuscumque Eegibus, vel Principibus, infantibus, aut qui-
busvis alus personis aut Ordinibus et Militiis de prsedictis partibus, maribus, ínsulis
atque terris, vel aliqua eorum parte, ex quíbusñs causis etiam píetatis, vel fidei,
aut redemptiónis captívorum, et alus quantumcumque urgentissimis, et cum quibusvis
clausulis etiam derogatoriarum derogatoríis, fortioríbus, efficacioríbus et insolitis, etiam
TOM. I. 2
18 TRATADO 1" SECCIÓN PRIMERA
quascumque sententias, censuras, et peanas in se continentibus, quae suum per actualem,
et realera possessionem non essent sortitse effectum, licet forsan aliqíiando illi, quibus
donationes, et concessiones hujusmodi factse fuissent, aut eorum Nuntii ibidem navi-
gassent. Quas, tenores illarum etiara praesentibus pro sufficienter ey.pressis et insertis
habentes, motu, scientia , et potestatis plenitudine similibus , omnino revocamns, ac
quoad térras et ínsulas per eos actualiter non possessa pro insertis habere volumus;
nec non ómnibus illis, quse in literis prsedictis voluimus non obstare, cceterisque con-
trariis quibuscumque. Datum Eomse apud Sanctum Petrura anno Incarnationis Dominicae,
miUesimo quadringentesimo nonagésimo tertio, 6. Kalend. Octobris, Pontificatus Nostri
anno 2.
Extat apud Solorzanum tom. P. lib. 2. cap. 24.
RESUMEN CASTELLANO.
Por estas Letras extiende el Ponlifice la donación hecha á los Reyes católicos á todas y cada
una de las Islas y tierras firmes que navegando ó caníiinando hacia el Occidente y Mediodía hayan
ocupado ú ocuparen dichos Reyes, ya sea en la parte occidental, ó meridional, ya también en la
parte oriental y déla India. 1 se prohibe á cualesquiera personas, bajo excomunión latee sententioB,
que se acerquen a dichas parles ó envíen á otros para navegar, pescar ó inquirir sin previa licencia
del Rey de España. — Dada en 26 de set^ 1493.
NOTAS DE LOS FASTOS — ORD. 13.
Por las palabras de esta Bula « ya sea en la pai-te oriental y de la India > se esclarece mas, que la mente
del Pontífice, como arriba se dijo, no fue dividir en dos partes todo el orhe, de modo que la parte oriental se
adjudicase á la corona de Portugal, y la occidental á la de Castilla ; pues se concede á los Castellanos ocupar las
tierras que encuentren en la parte oriental y en la India, navegando hacia el Occidente y Mediodía. En cuyo
error parece inescusahle Solorzano, por ser el único que trae la presente constitución. El Pontífice tampoco
menciona aqui el punto de navegación para los Castellanos, ni señala trescientas leguas desde las Azores como
dice Briecio, y menos trescientas cuarenta como quiere Solorzano, sino cien legas. La adición de doscientas y
setenta leguas ademas de las ciento, no se hizo por el Papa Alejandro, sino por mutuo convenio de las dos
partes, llamada la concordia de Tordesillas, la cual aprobó y confirmó Julio II en 1506. Véase la Bula en
a parte 7<^ Tratado de la India Oriental.
Sobre aquellas palabras « sin previa licencia del Rey » viene la litis famosa entre Grocio Holandés y Seldeno
Ingles, asaber, si la mar es libre ó se puede cerrar por derecho de dominio, de mañera que no se pueda navegar
por el sin previa licencia : de cuya cuestión trata Solorzano lib. 3, cap. 3, n. 27.
CONCORDIAS KNTRE ESPAÑA Y PORTUGAL SOBRE NAVEGACIÓN.
Convenio celebrado en Alcántara.
Sixto IV confirma las Bulas de Nicolao y Calixto sus predecesores y la convención celebrada
entre las dos coronas, por la cual se pone en posesión al Lusitano de todo el comercio, tierras
y permutas de la Guinea, Islas de la Madera, de Porto-Santo, de los Azores, de Florez y
cualesquiera otras Islas que se hallasen mas 2l\h, y en frente de la Guinea, exceptuando
solo las Islas de Lanzarote, de la Palma, de Fuerte-Ventura, de la Gomera, del
Fierro, la Graciosa, la Gran Canaria, Tenerife y todas las demás Islas de Canarias.
Empieza esta Bula « ^Eterni Kegis » fue dada en 22 de Junio de 1481. Véase en el tratado
de la India Oriental.
Notan los Fastos que esta concordia se celebró en Alcántara dos anos antes que saliese
PRIVILEGIOS DE LOS REYES CATÓLICOS. 19
esta Bula, esto es en 1479 y cita á Mariana en su Historia lib. 24, cap. 20. La Bula no hace
otra cosa que aprobar y confirmar la concordia entre las dos coronas y fue expedida á petición
del Bey de Portugal, por cuya razón se halla incorporada abajo entre las Bulas Lusitanas.
Lo mismo sucede con la concordia que sigue, celebrada en Tordesillas donde los Beyes
católicos tenian su sitio real, el mismo donde murió después en 1555 la Beina D» Juana,
madre del Emperador Carlos V. Esta concordia se celebro en 7 de Junio de 1494, y á petición
del Lusitano fue aprobada y confirmada por Julio Segundo en 23 de Enero de 1506. Mas como
algunos escritores confunden la concordia con la Bula, se pone á continuación la relación que
á este proposito traen los Fastos.
CONCORDIA DE TORDESILLAS ENTRE LAS DOS CORONAS.
Citan los Fastos una Bula de Alejandro sexto dada en 7 de junio de 1494 en que se
dirime la litis de navegación entre las dos coronas. Sobre cuya cuestión hay entre los
historiadores grandes errores, los cuales Morelli descubre del modo siguiente -— Fr. Domingo
Tejeira Agustino en la vida de D. Gómez Freiré de Andrade p. 2. 1. 3, dice asi: € Tirada
« una linea desde la isla de S. Antonio, que se llama délos Azores^ como lo dispuso Alejandro
« Sexto en dos Bulas, la una expedida en Mayo de 1493 y la otra en 7 de Julio de 1494.
« Por la segunda se añadieron trescientas leguas en favor del Portugal hacia el Ocaso, ademas
« de las ciento concedidas en la primera. « Tejeira sigue de lejos á Mariana lib. 26, cap. 3,
que dice asi. — « Besulto de las navegaciones de Colon y Americo cierta diferencia entre
« Castilla y Portugal, á causa que el Portugués pretendía pertenecelle por concesión de los
« Pontifices, y en particular de Eugenio IV, todo el descubrimiento del nuevo mundo. El
« Bey de Castilla alegaba en contra una Bulla de Alejando VI, en que en el ano de 1493 le
« concedio,que tirada con la imaginación una linea de polo á polo cien leguas mas adelante de las
« islas Hespéridos, que hoy se llaman de Cabo-Verde, todo lo que de aquella lii\ea se degcu-
« briese al poniente, fuese suyo, y que al Portugués quedase todo lo demás. La cual concesión
« modifico después con otra Bulla, en que mandó que la dicha linea de la demarcación se
« señalase otras trescientas y setenta leguas mas adelante hacia el poniente, y esto para que
« el Brasil de nuevo descubierto se comprendiese dentro de la conquista de Portugal. »
Pero muy engañados, dice Morelli, están estos historiadores, como sucede regularmente á los
Europeos cuando escriben de las Indias. La isla de S. Antonio no es una de las Terciarias,
vulgarmente llamadas de los Azores, sino una de las del Cabo-Verde. Ni el Pontifico la
mencionó en su Bula, sino que determinó una de los Azores y de Cabo- Verde. Por lo cual no
se ha de entender que son las mismas islas las de los Azores que las de Cabo-Verde, como
alguno ha pensado, sino que se designa, según la mente del Pontifice, alguna de las conteni-
das bajo los dos nombres, del mismo modo que si uno hablase indeterminadamente de alguna
de las Baleares ó de las Equinadas.
A las cien leguas de la primera concesión Alejandrina, no se añadieron trescientas setenta,
como escribe Mariana, ni trescientas, como dice Tejeira. Ni se habia descubierto el Brasil
cuando se pusieron los limites de la primera concesión, sino que se descubrió por el Vicentino
Janez Pinzón en favor de Castilla en 26 de Enero de 1500 : después fue descubierto por Pedro
Cabral en favor del Portugal en 24 de Abril del mismo ano, como escriben los Trebulcianos.
No se hizo pues esta demarcación para que el Brasil quedase al Portugal en 1494, cuando no
era conocido. Ni se movió en dicha demarcación disputa alguna por las navegaciones de
Americo Vespucio que no vio la America hasta el ano 1497 ó mas tarde como lo nota Pinelo
%0 TRATADO I*» SECCIÓN PRIMERA
Epit, de la Bihl. tom, 2. Y en este ano de 1497 no pasó Americo al Nuevo Mundo, sino como
pasajero bajo el mando de Alfonso de Ojeda Castellano : como explorador no pasó Americo,
sino en el siglo siguiente, ni exploró el Brasil antes que Cabral, como lo finge Bergeroni,
confundiendo las primeras navegaciones de Americo con las ultimas.
Acerca de la constitución de Eugenio Quarto que alega Mariana, puede haber error y
equivocarse con la de Martino Quinto, dada, no en favor del Nuevo orbe, que era desconocido,
sino de las Indias Orientales, la cual no viene á proposito para el Nuevo Mundo que se
descubrió después.
La presente ordenación que menciona Tejeira, y que la llama Bula, debe ser supuesta sino
hay error en la data, y lo que Tejeira llama Bula, fue solamente el convenio de los Beyes
celebrado en Tordesillas. Esto no quita el que dicho convenio celebrado en 7 de Junio de 1494
se confirmase después por autoridad Apostólica. (Véase en el tratrado de la India Oriental la
Bula dada en 23 de Enero de 1506 por Julio Segundo donde se confirma esta concordia.)
Hablan tanbien los Fastos en la Ordenación 10 del congreso celebrado el ano 1682 en Paz
Julia, hoy Beja, ciudad Episcopal del reino de Portugal, donde se halló como Juez comisionado
de España D. Luis Cerdeno y Monzón, para terminar las diferencias sobre navegación entre las
dos coronas. Se disputó largamente sobre la linea de la demarcación Alejandrina, deseando el
Lusitano que el Brasil fuese comprendido en la parte oriental designada para él, y que segim
el mapa formado por Tejeira podia realizarse con una pequeña variación de la linea. Pero en
cualquier parte que esta se fijase, yá fuese en la isla de la Sal, yá en la de San Antonio, 6
en la de San Nicolás, que media entre las dos, el Brasil en su mayor parte quedaba á la
parte occidental. Por lo cual Monzón para dar un corte á este litigio, fue de parecer que los
contendientes se atuviesen á las palabras de la Bula de navegar con proas opuestas, y que
perteneciesen las islas al primero que las encontrase, yá fuese al Lusitano, navegando de
Oriente á Occidente, ya al Castellano cruzando del Occidente al Oriente. Pero lo asentado en
este congreso no se confirmó por Bula Apostólica, ni sabemos se haya pedido tal confirmación.
DONACIÓN DK LOS DIEZMOS A LOS REYES CATÓLICOS
Alexander Episcopus servus servorum Dei,
Charissimo in Christo filio, Ferdinando Regi et Charissimse in Christo filise Elisabeth,
Reginse Hispaniarum, Catholicis, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Eximise devotionis sinceritas et integra fides, quibus Nos et Romanam reveremini Eccle-
8Íam,non indigne merentur, ut votis vestris, illis prsesertim annuamus, per quse circa catho-
licse fidei exaltationem, ac infidelium et barbarorum nationum depressionem, libentius et
promptius in tendere valeatis.
Sane pro parte vestra Nobis nuper exhibita petitio continebat, quod vos, pia ducti devotionc
pro fidei catholicse exaltatione, summopere desideratis (prout jam a certo tempore citra, non
sine magna impensa vestra ac laboribus faceré coepistis, et in dies magis faceré non cessastis)
ínsulas et partes Indiarum acquirere et recuperare, ut in illis, quacumque damnata secta abjecta,
colatur et veneretur Altissimus ; et quia pro recuperatione Insularum et partium prsedictarura,
necesse erit graves subiré impensas et grandia pericula perferre, expedit, ut, pro conservatione
et manutentione dictarum Insularum, postquam per vos acquisitse et recuperatse fuerint, ac
perferendis impensis ad conservationem et manutentionem prsedictas necessariis, Decimas
Insularum prsedictarum, ab illarum incolis et habitatoribus pro tempore existentibus, exigere
et servare possetis; quare pro parte vestra Nobis fuit humiliter supplicatum, ut in praemissis
vobis, statuique vestro opportune providere de benignitate Apostólica dignaremur.
PRIVILEGIOS DE LOS REYES CATÓLICOS. '2Í
Nos igitur, qui ejusdem fidei exaltationem ct aiigmentum, nostris potissime temporibus,
supremis desideramus aífectibus, piíim et laudabile propositum vestrum plurimiim in Domino
commendantes » hujusmodi supplicationibus inclinati, vobis et successoribus vestris pro
tempore existentibus, ut, in Insulis príedictis, ab illarnm incolis et habitatoribus, etiam pro
témpora existentibus, postquara illíe acquisitse fuerint (ut prsefertiir), assignata priiis realiter
et cum effectu, juxta ordinationem tune Dioecesanorum locorum, quorum conscientias super
hoc oneramus, Ecclesiis in dictis Insulis erigendis, per vos et successores vestros prsefatos, de
vestris et eorumbonis dote sufficiente, ex qua illis prsesidentes earumque Rectores se commode
sustentare, et onera dictis Ecclesiis pro tempore incumbentia perferre, ac cultum divinum ad
laudem omnipotentis Dci debite exercere, jnraque Episcopalia persolvere possint, Decimam
hujusmodi percipere et licite ac libere valeatis, auctoritate Apostólica, tenore praesentium,
de specialis dono gratise indulgemus.
Non obstantibus Lateranen. Concilii, ac alus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis,
Cícterisque contrariis quibuscumque. NuUi ergo omnino hominura liceat hanc paginara nostrse
concessionis inf fingere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare prsesum-
pserit, indignationem omnipotentis Dei ac Beatorum Petri et Pauli Apostolorum ejus se
noverit incursurum.
Datum Romse apud Sanctum Petrum anno Incarnationis Dominicse millesimo quingentésimo
primo, sexto décimo kalendas Decembris, Pontificatus nostri anno décimo.
RESUMEN CASTELLANO.
Los Reyes Católicos, después de manifestar sus piadosos designios sobre la exaltación de la
Santa Fé en las nuevas islas y tierras descubiertas, y los ingentes gastos que con este objeto tenían
que soportar; piden al Santo Padre, se les concedan los Diezmos de tlicbas islas y tierras para
conservarlas y mantenerlas. El Papa alabando su celo y loable proposito, les concede á ellos y sus
sucesores los Diezmos de todas las islas que adquirieren ; pero con la condición que señalen antes
la dote suficiente para las iglesias que se erigieren y para sostener en ellas el culto divino. Dado
16 de Noviembre de 1501.
REDONACION DE LOS DIEZMOS
Y CONCORDIA ENTRE LOS REYES CATÓLICOS FERNANDO É YSABEL Y LOS PRIMEROS
OBISPOS DE LAS AMERICAS.
In Dei nomine Amen. Manifestó sea á todos los que el presente instrumento de capitulación
é ordenación vieren, como el ano del Nacimiento de Nuestro Señor Jesu Cristo de mil ó
quinientos é doce anos, en la indicción quinta decima, á ocho dias del mes de Mayo, en el ano
nono del Pontificado de Nuestro muy Santo Padre Julio, por la divina providencia, Papa
segundo, en presencia de mi, Francisco de Valencia, canónigo de Palencia, Notario publico por
la autoridad apostólica é Secretario del muy Keverendo en Cristo Padre Obispo de Palencia,
los muy altos y muy poderosos Principes, Don Fernando, Rey de Aragón é de las dos Sicilias
é de Jerusalem, Rey católico, é Dona Juana su hija, Reina de Castilla é de León, etc.,
Nuestros señores de la une parte, é cada uno de sus Altezas por si y en su noinbre,por la mitad
que respective le pertenece de las Islas, Indias y tierra firme del mar occeano, por vigor de las
Bulas Apostólicas á sus Reales Majestades por el Papa Alejandro VI de felice recordación
concedidas, cuyos tenores de verbo ad verbum, uno después de otro se sigue, é son tales : (Aqui
se insertan las tres Bulas de arriba : la Ínter cantera de 1493 quarto Nonas Maji. — 2a Dudum
n TRATADO lo SECCIÓN PRIMERA
siqíiidcm de 1493 sexto Kal. Octobris. — 3a Eximim devotionis de 1493 quinto Nonas Maji)
Con los Reverendos en Cristo Padres, Don Fr. Garcia de Padilla, Obispo de Santo Domingo,
é Don Pedro Snarez de Deza, Docior en Decretos, Obispo de la Concepción, que son en la
Isla Espanola,é Don Alonso Manso licenciado en Teologia,Obispo de la Isla de San Juan, como
Electos Obispos en las iglesias Catedrales por nuestro muy Santo Padre, Julio segundo, en las
dichas Islas nuevamente criadas y erejidas, por si y en nombre de los Obispos sus succcsores,
que después de ellos fueren en las diclias Iglesias, é de la?, personas d quien toca lo de suso
contenido, de la otra parte, asentaron é capitularon lo siguiente.
Primeramente, que sus Altezas, por que los dichos Obispos con su clereoia tengan cargo
de rogar á Nuestro Señor por sus vidas y Reales Estados, é por sus animas cuando de este
mundo partieren, h de los Reyes que en sus Reinos succedieren, é de los fieles cristianos que
adquiriendo y descubriendo las dichas ínsulas murieron, les hacen merced, gracia y donación,
desde ahora para siempre jamas, de los diezmos, á sus Altezas pertenecientes, de las dichas
Islas, é han por bien que los lleven según é por la forma que á sus Altezas pertenecen h los
han llevado por concesión y donación, que de ellos les hizo el Papa Alejandro sexto de felice
recordación, como parece por la Bula, que sobre ello su santidad á sus Altezas concedió, cuyo
tenor es este que sigue. (Véase la Bula anterior expedida en 16 de noviembre de 1501.)
Los cuales Diezmos es voluntad de sus Altezas que se partan por los dichos Obispos, Iglesias,
Clerecía, Fabricas y Hospitales é otras cosas que adelante irán especificadas. E los dichos
Obispos, por si y por sus sucesores y en nombre de sus Iglesias y Clerecia, prometen desde
ahora que guardaran é cumplirán lo susodicho y lo adelante contenido. E con espresa condición
que lo asi guardarán y cumplirán, les hacen sus Altezas la dicha gracia y donación, y no de
otra manera.
ítem que las Dignidades, Canongias, Raciones y Beneficios, que asi ahora, como de aquí
adelante serán criados é instituidos, conforme á la Erección hecha de las dichas Iglesias, asi
en las Catedrales como en las otras todas, de las dichas Islas, Española é de San Juan, asi esta
primera vez, como todas las otras que aconteciere vacar, sean á presentación de sus Altezas,
como cosa del Patronato Real.
ítem que todos los otros Beneficios que vacaren e se proveyeren después de esta primera
nominación é provisión, se provean á hijos legítimos de los vecinos é habitadores, que hasta
ahora é de aqui adelante han pasado ó pasaren de estos reinos á poblar en aquellas partes, y de
sus descendientes, y no á los hijos de los naturales de allá, antes que fuesen á poblar los
cristianos. Y esto hasta que otra cosa sus Altezas ó sus succesores determinen ó provean sobre
ello, y que estos sean proveidos por. suficiencia, precediendo oposición y examen al modo de
los hijos patrimoniales del Obispodo de Falencia, con tal condición que los tales hijos de
vecinos, dentro de ano y medio después que sean proveidos, sean obligados de llevar ratiha-
bición y aprobación de sus Altezas y de sus succesores de los tales Beneficios, la cual presen-
tarán ante el Viso Rey y Gobernador y Jueces de apelación que son ó fueren en las dichas
Islas, é no la llevando, el dicho termino pasado ipso tacto vaquen, y. sus Altezas y sus succesores
puedan presentar otras nuevas personas á los tales Beneficios que asi vacaren, pero todavia
conforme á lo susodicho.
ítem que por virtud de la Bula de Nuestro muy Santo Padre, Julio segundo, concedida para
la declaración del habito que han de traer los coronados, los dichos Obispos hagan luego la
dicha declaración de esta manera : Que traigan corona abierta, tan grande como real castellano
al menos, y el cabello de dos dedos bajo de la oreja que sea algo mas largo siguiendo muy poco
hacia tras.y la ropa de encimasea tabardo,<5 capuz cerrado, ó loba cerrada 6 abierta,qual quisiere:
PRIVILEGIOS DE LOS REYES CATÓLICOS. 23
con tanto que sea la ropa tan larga que al menos como un palmo llegue al empeine del pie ;
y que asi las ropas de encima como las otras aparentes no sean coloradas ni verdes claras, ni
amarillas, ni de otra color deshonesta.
ítem que los dichos Obispos ni sus succesores en las Islas, no puedan ordenar de corona á
ninguno, sino supiere hablar ni entender latin, ni puedan ordenar, al que tuviere dos 6 tres
hijos varones, mas del uno, por que no es de creer que ninguno querrá todos sus hijos para
clérigos, y esta condición se guarde con los que mas hijos tuvieren.
ítem que en el guardar de las fiestas, se guarden las ordenadas por la Iglesia y no otras
algunas, aunque sean por promesas y votos, y que en los sinodos no se acrecienten mas fiestas
de las que hoy se guardan en la dicha Isla Española y que si quieren acrecentar mas fiestas
de las que hoy se guardan en la dicha Isla Española, sea solamente para que la Iglesia las
solemnice, y no para que los cristianos las guarden ; por que según las calidades de las
haciendas de las dichas Islas, de otra manera no se podrian sustentar en ellas los cristianos.
ítem que los dichos Obispos han de llevar los diezmos conforme á la Bula concedida por
nuestro muy Santo Padre, y no han de llevar diezmos ni otra cosa alguna del oro, ni plata, ni
de otro ningún minero, ni de perlas, ni de piedras preciosas ; y que lo que les perteneciere
conforme á la Bula, lo lleven en frutos como en Castilla y no en dineros, como se ha llevado
algún tiempo. Y que por esta causa ni por otra alguna no apartaran los Indios directe ni
indirecte de aquello que ahora hacen para el sacar del oro, antes los animaran y aconsejaran
que sirvan mejor que hasta aqui en el sacar del oro diciendoles, que es para hacer guerra á los
infieles y las otras cosas que ellos vieren que podran aprovechar para que trabajen bien.
ítem que el Arzobispo de Sevilla Metropolitano de las Iglesias é Obispados de las dichas
Islas, 6 su Fiscal, puedan estar y residir en cualquiera de los dichos Obispados y ejercer las
cosas que como Metropolitano le pertenecen conforme á derecho, y que no pueda poner por
oficial el dicho Metropolitano k ninguno de los Prelados de las dichas Islas.
ítem que ningunas personas de cualquier calidad, condición, preeminencia y dignidad que
sean, no puedan sacar oro, ni traer personas que lo saquen, sino estuvieren sometidas á la juris-
dicción de sus Altezas y á las ordenanzas que allá se guardan, 6 guardaren por los legos, en
cuanto á sacar y fundir del oro y pagar los derechos que á la sazón pagaren por el dicho oro
que sacaren.
ítem que los que tuvieren Indios en las minas, ni los Indios que en ellas anduvieren, durante
las demoras, no puedan ser convenidos, ni traidos, ni arctados, ni llamados por sus causas ni
ajenas, durante el dicho tiempo por ningún juez, por que eso se les dá por inducías de pan y
vino cojer, por cuanto aquel es fruto de la tierra y se ha de dar en lugar del otro según que se
dá en Castilla.
ítem en las causas civiles, los que se eximieren por la corona, pierdan los Indios y lo que
tuvieren en las minas señalado, seyendo la causa profana, que seyendo la causa eclesiástica, bien
se puede ventilar ante el juez eclesiástico sin incurrir en pena.
T los dichos Don Fray García de Padilla, Obispo de Santo Domingo, y Don Pedro Suarez de
Deza, Doctor en Decretos, Obispo de la Concepción, y Don Alonso Manso Licenciado en Theo-
logia. Obispo de la Isla de San Juan, visto y entendido todo lo en esta capitulación contenido, é
cada cosaé parte de ello, lo otorgaron ó ovieron por bien, por si, y en nombre de los Obispos que
les sucedieren en las dichas sus Iglesias, é de los que fueren pro veidos en las Dignidades, Canon-
gias é Kaciones y otros Beneficios, que asi suspensos, como no suspensos, en ellas se crian. Y
prometieron y se obligaron en cuanto á ellos toca y atañe, de lo guardar, é cumplir entera-
mente, y hacer que las otras personas, á quien esto, asi de presente, como de futuro, toca, ó
U TRATADO 1° SECCIÓN PRIMERA
tocar puede, que lo guarden, é cumplan sin ninguna falta. El cual otorgamiento fícieron en
presencia del muy Keverendo y muy magnifico señor, Don Juan de Fonseca, Obispo dePalen-
cia. Capellán mayor, y del Consejo de sus Altezas, y en sus manos prometieron como legales
y fieles Prelados, y scientificos y honestos varones, de guardar y cumplir todo, y cada cosa y
parte de ello, é aora, ni en ningún tiempo no venir contra algo de todo lo susodicho. En testi-
monio de lo cual otorgaron este instrumento en forma autentica. Dado en la ciudad de Burgos
á ocho dias del mes de Mayo do mil é quinientos é doce anos : é por mas firmeza firmaron aqui
sus nombres, á lo cual fueron presentes por testigos los nobles señores, Lope de Conchillos,
secretario de laKeina nuestra Señora, é elLicenciado Zapata y el Doctor Carvajal, del Consejo
de su Alteza, llamados y rogados.
E yo Francisco de Valencia, Canónigo de Falencia, Notario publico, por la autoridad Apostó-
lica, á todo lo que dicho es, en uno con los dichos testigos, presente fui, é vi firmar sus nombres
á los susodichos muy Reverendos señores obispos en mi registro. Por ende este publico instru-
mento de capitulación y asiento de mano agena fielmente fice escribir ó con este mi signo é
nombre acostumbrados lo signé é subscribí. En testimonio de verdad rogado é requerido.
Francisco de Valencia, Apostólico Notario. — Hallase en Frasso, cap. 19.
PATRONATO DE LOS REYES SOBRE LAS IGLESLA.S DE AMERICA : HACESB MENCIÓN DE LAS
PRIMERAS SILLAS EPISCOPALES
Julius Episcopus, servus servorum Dei : ad perpetuam rei memoriam,
Fniversalis Ecclesiae regimini divina dispositione, licet immeriti, presidentes, illa prseser-
tim catholicis Regibus libenter concedimus, per quse eis decus et honor accrescat, ac earum-
dem terrarumRegum statuiet securitati opportune consulatur.
Sane cum paucis ante temporibus Charissimus in Christo filius noster Perdinandus,
Aragonum etiam et Siijilise Rexillustris, et ciarse memoria Elisabeth, Castellae et Legionis
Regina, diutino Maurorum jugo ex Hispania ejecto, in Oceanum penetrantes, ignotis etiam
terris salutiferum crucis vexillum intulissent, ut scilicet, quantum in se fuit, verbum illud
ratum facer ent inomnem terram exivit sonus eorum ; subjugassentque sub axe ignoto et
ínsulas et loca plurima, et inter cseteras maximi pretil et populatissimam unam, illique
Novam Hispaniamnomen imposuissent.
Nos in ea, ut, falsis et perniciosis ritibus extirpatis, vera Religio plantetur, ad eorumdem
Regis et Reginse preces instantissimas, unam Metropolitanam Ayguacensem, et duas cathe-
drales, videlicet, Maguenensem et Bajunensem, Ecclesias, cum summa Christiani nominis
gloria ereximus, et ne animi nova Pide imbuti, si pium aliquod opus aggrederentur in
instruendis Ecclesiis aut locis piis, illud in tali parte Insulae hujusmodi facerent, unde aut
Religioni christianse ibidem recenti, aut temporali Regum dominio praejudicium aliquod
afferri posset, accepimusque quod prsefatus Perdinandus Rex, qui etiam Castellífi et Legionis
Regnorum hujusmodi Gubernator Generalis existit, ac charissima in Christo filia nostra
Joanna, eorumdem Regnoruin Regina, et ipsius Ferdinandi Regis nata eis, quod nulla
Ecclesia, Monasteria aut locus pius, tam in praedictis jam acquisitis, quam aliis acquirendis
Insulis et locis, absque eorumdem Ferdinandi Regis et Joannae Reginse ac Regum Castellae
et Legionis pro tempore existentium consensu, erigi aut fundari possint ; et cum expediat
eidem Eegi, Ecclesiis et Monasteriis praefatis, personas fidas et gratas et acceptas praeesse,
jus Patronatus et praesentandi personas idóneas, tam ad Metropolitanas, quam alias cathe-
PRIVILEGIOS DE LOS REYES CATÓLICOS. 25
drales Ecclesias erectas, et pro tempore erigendas, et alia qusecnmque Beneficia ecclesiastica,
infra anniim a die illorum vacationis computandura, et ad inferiora Beneficia Ordinariis
locorum, et in eventu quod prsefati Ordinarii infra decem dies absque legitima causa instituere
recusaverint, qiiicumque aliusEpiscopus, ad eorum requisitionem, praesentatum hujusmodi
instituere possit, concedi summopere cupiunt.
Nos, attendentes prsemissse Insulae, et prsedictorum Regnorum, cujus Reges Apostolicse Sedi
devoti et fideles semper fuerunt, decori et venustati ac securitati cederé, ad magnam instan-
tiam, quam super hoc fecerunt, ac faciunt apud nos praefati Ferdinandus Rex et Joanna
Regina, debitumhabentesrespectum, habita super his cum fratribus nostris Sanctse Romanse
Ecclesise Cardinalibus deliberatione matura, de illorum consilio, eisdem Ferdinando Regi et
JoannaeReginse, acCastellse etLegionisRegi pro tempore existenti, quod nuUus in prsedictis
acquisitis et alus acquirendis Insulis etlocis maris hujusmodi, Ecclesias magnas, alias quam
Perdinandi Regis et Joannse Reginae ac Regis Castellae et Legionis pro tempore existentis
expresso consensu, construí, sedificari et erigi faceré possit, ac jus Patronatus et praesentandi
personas idóneas adAyguacen.et Maguen, ac Bajunen. prsedictas et alias quascumque Metro-
politanas, ac cathedrales Ecclesias et Monasteria ac Dignitates, in eisdem cathedralibus
etiam Metrópoli tanis post Pontificales, majores, et in collegiatis Ecclesiis principales; ac
qusecumque alia Beneficia ecclesiastica et pia loca in dictis Insulis et locis, pro tempore
vacantia; videlicet, ad cathedrales etiam Metropolitanas ac etiam Regulares Ecclesias ac
Monasteria, de quibus consistorialiter disponi debeat, infra annum a die vacationis, et eorum-
dem propfcer longam maris distantiam nobis et successoribus nostris Romanis Pontificibus
canonice intrantibus. Ad inferiora vero Beneficia hujusmodi locorum ordinariis, jus vero
instituendi personas prsesentatas ad inferiora Beneficia hujusmodi eisdem Ordinariis, et si
Ordinarii praífati personam praesentatam infra decem dies instituere neglexerint, ex tune
quilibet alius Episcopus illarum partium, ad requisitionem Ferdinandi Regis, seu Joannse
Reginae, aut Regis pro tempore existentis, hujusmodi prasfatam personam ea vice instituere,
libere et licite valeat, auctoritate Apostólica, tenore praesentium, concedimus; non obstantibus
praemissis et alus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, caeterisque contrariis quibus-
cumque.
NuUi ergo hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis infringere vel ei ausu
temerario contraire, si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis
Dei ac Beatorum Petri et Pauli Apostolorum ejus se noverit incursurum.
Datis Romae apud Sanctum Petrum anno Incarnationis Dominicae millesimo quingentésimo
octavo, quinto kalendas Augusti, Pontificatus nostri anno quinto — P. de Comitibus. —
Registrata apud me Segismundum. Frasso tom. 1. pag. 3.
RESUMEN CASTELLANO.
Habiendo llevado los Reyes Católicos la bandera de la Santa Fé á diversas Islas y regiones y entre
ellas á una tan ímporlantlsima como Nueva España ; el Pontífice quiso erijir en aquellas partes una
iglesia Metropolitana, llamada Ayguacense y dos catedrales llamadas Magüense y Bayunense.
Concede á los Reyes que en las expresadas tierras adquiridas ó que se adquirieren ninguno pueda
sin su consentimiento edificar Iglesias magnas.
Les concede ademas el derecho do Patronato y de presentar las personas idóneas para las tres sillas
mencionadas y para las demás Metropolitanas, catedrales, colegiatas, asi como para ios Monasterios
TOM. I. 3
26 TRATADO 1" SECCIÓN PRIMERA.
y demás dignidades y beneficios mayores (de los que toca á la Santa Sede disponer cotisistorialiter)
dentro del ano déla vacante por la larga travesia del mar. Mas en cuanto á los beneficios inferiores,
cuya Institución canónica corresponde á los ordinarios, concede á los Reyes, que si dichos ordina-
rios fueren negligentes en instituir la persona presentada, y no lo hicieren dentro de 10 dias, pueda
instituirla cualquier otro obispo nombrado por el Rey. — Dado en Roma á 28 de Julio de 1508.
NOTAS DE LOS FASTOS ORD.22Y24.
Por nueva España entiéndese aquí la isla Española llamada Hispaniola, boy Santo Domingo, pues Méjico
llamado después Nueva España fue descubierto por Cortes en 1520.
Es de creer que las tres sillas llamadas Ayguacense, Magüense y Bayuneuse, se hallaban situadas en Hyguei,
cerca de la ciudad de Santo Domingo : en Magua que hoy se llama « la Vega » en la misma Isla; y en Bainoa que
esta próxima a Hyguei : todas en Santo Domingo.
En estas Letras supone Julio segundo estas tres sillas erigidas por si algún tiempo antes, por aquella pala-
bra ereximus, y aqui especifica el Patronato de los Reyes sobre ellas y las demás Iglesias de America.
La silla de Hyguei era Metropolitana y las otras dos eran sus sufragáneas.
En 8 de Agosto de 1511 se suprimieron estas tres sillas y se erigieron otras tres sufragáneas de la de Sevilla,
en Santo Domingo, en la Concepción de la misma Isla y en Puerto Rico, á la cual se agregaron después la Mar-
garita y las Provincias de Cumana y Guayana en el continente, según consta de las sinodales de Puerto Rico.
Nótese aquella palabra magnas puese nada se dice de las parvas,
SE EXIME A LOS REYES DEL DIEZMO DE LOS METALES. — PASTOS ORD. 23.
En laBecopilacion de Indias se dispone que las haciendas y grangerias de los Reyes paguen
diezmos. Asi lo dice la Ley 16, lib. 1, tit. 16. « Es nuestra voluntad y mandamos que todas las
« haciendas y grangerias que en las Indias tenemos y por tiempo tuviéremos ; los oficiales
« de ellas hagan pagar y paguen el diezmo según y de la forma que lo pagan los demás
« vecinos » sobre lo cual diceMorelli en sus Fastos. Este pago de Diezmos por parte de los Reyes
fue libre y supererogatorio habiéndoles concedido Alejandro sexto los Diezmos de las Indias
para sufragar los gastos que hacia la corona por ellas. Mas como después los mismos católicos
Reyes hicieron redonacion de dichos Diezmos á las Iglesias de America, fue necesaria una
declaración para eximirles del diezmo de los metales de oro, plata, perlas y piedras preciosas, la
cual concedió Julio Segundo en 8 de Abril de 1510, según lo refiere Clemente en sus tablas
Dec. 3. Podrase acaso sospechar algún error en la fecha de esta constitución; pero no le hay,
pues aunque el convenio de redonacion de los Diezmos se firmó en 1512, los Reyes quisieron
antes de firmarle dejar aclarada esta exemcion y asi sacaron la declaración dos anos antes^
cuando ya intentaban hacer esta gracia, que según Herrera venia desde 1506. Si se dijere que
no tenian los Reyes necesidad de declaración, siendo suyos los diezmos por la donación de
Alejandro Sexto, se responde, que no estaba por demás esta declaración, cuando todos los
mineros quedaban obligados á diezmar, y podian escusarse con el ejemplo del Rey.
CONCORDATO CONCEDIDO POR BENEDICTO XIV A FERNANDO SEXTO REY DE ESPAÑA.
RESUMEN CASTELLANO.
Declara el Ponlifice que al Rey pertenece el nombramiento para los Beneficios vacantes en los
Reinos de Granada y de Indias y que es muy justo dejarle en pacifica posesión. Véase el Concor-
dato integro en la sección de los concordatos de America.
PRIVILEGIOS DE LOS REYES CATÓLICOS. 27
NOTAS DE LOS FASTOS.
En el reino de Granada dice Mnrillo (de Elect. n. 132) pertenecen al Patronato Heal todos los Canonicatos y
Dignidades con todos los Beneficios asi curados como simples. Y este mismo derecho esta vigente en las
Indias según la Bula de Julio Segundo confirmada en este concordato. Asi consta también de la Becopilacion
de Indias tit 6, lib. 1.
Al decir el concordato que se le deja al Bey en pacifica posesión del Patronato^ no se ha de entender que el
Rey tiene el derecho de juzgar en las causas que tocan al patronato real, pURS tal derecho no se menciona en la
Bula de Julio Segundo ni tampoco en este concordato. El derecho de juzgar sobre estas cuestiones ha perte-
necido siempre á la santa Sede y en España estuvo cometida esta facultad á los ordinarios para juzgar todas
las causas y litigios que pudiesen ocurrir acerca de las presentaciones y derechos del Real Patronato. Alegan
algunos en contrario una Bulado Gregorio XIII por la cual concedió el Papa á Felipe Segando la facutad
cometida á Iqs Ordinarios ; pero buscada esta Bula, dice Hontalba, en los archivos de la Curia Romana^mediante
la autoridad del Cardenal Yentivoglio, no ha parecido, como ni la de León X ni la de Sixto lY de 1474 pertene-
cientes al patronato. Lo cierto y constante es que ni Julio Segundo, concedió tal derecho de juzgar en propia
causa^ ni el concordato presente favorece á los Beyes sobre este proposito, sino con estas palabras, c Salvas
siempre las prerogativas que competen á la corona en consecuencia de la Beal protecci:/n. »
Si se pregunta si el Patronato quedarla derogado por el Tridentino ses. 25, cap. 9, de Bef-, sa responde que
no, por que alU mismo se exceptúan los Patronatos sobre los catedrales y que pertenecen á los Emperadores y
Reyes. Ord. 605.
U TRATADO 1<» iSECClON SEGUNDA
SECCIÓN SEGUNDA.
COLECCIÓN DB CÉDULAS REALES DESPACHADAS EN FAVOR DE LOS INDIOS.
Diezmos de Indios. — Cédula Eeal.
El Principe.— Reverendo in Cristo Padre D. Fr. Gerónimo de Loaysa Arzobispo de la Ciudad de los
Reyes del consejo del Emperador Rey, mi Señor. A Nos se ha hecho relación que vos y los otros
Prelados de esa tierra traíais de que los Indios de ella paguen diezmo, lo cual diz que sienten mucho
por estar cargados en los tributos que pagan, é que demás que seria estorbo para ser Cristianos
llevarles por agora los dichos diezmos, se seguirían otros inconvenientes. Y por que en la Nueva
España al presente no pagan los Indios diezmo, ecceto de ganado, trigo é seda, como veréis por el
traslado de la cédula que sobre ello esta dada, y también en la Congregación que los Prelados de
aquellas Provincias tuvieron por nuestro mandado el ano pasado de cuarenta y seis, ordenaron un
capitulo sobre lo tocante á los dichos diezmos, el traslado de la cual os mando enviar con esta. Y
es bien que cercado este negocio como cosa importante y otras que vernan para el servicio de Dios é
bien de esos naturales, vos é los otros Obispos de ese Reino é los Prelados de las Ordenes de Santo
Domingo, é S. Francisco, é S. Augustin os juntéis en esa ciudad de los Reyes y tratéis lo que en ello
converna hacerse. Por ende yo vos ruego y encargo, que deis orden de os juntar en congregar en
esa ciudad, y tratéis lo que converna hacerse sobre lo tocante á los dichos diezmos, é sobre las
otras cosas que viéredes que conviene platicarse. Y habiéndose tratado é conferido, la resolución
que en todo ello se tomare, se nos enviara, para vista, se provea lo que convenga. Y entre tanto os
contentéis é tengáis por bien que se lleven los diezmos de los dichos Indios en ese Arzobispado,
como se llevan en la dicha Nueva España y no mas. Fecha en la villa de Valludolid á diez dias del
mes de Mayo de mil é quinientos ó cincuenta y cuatro anos. — Yo el Principe (Felipe S**). — Cedu-
lario de la Curia de Lima.
SOBRE QUE SE ATIENDA AL BUEN TRATAMIENTO DE LOS INDIOS.
El Rey, — Presidente y Oidores de la Real- Audiencia de la ciudad de S. Francisco en la Pro-
vincia de Quito : Tengo entendidos los graves excesos que esperimentan los pobres Indios de la
provincia de Popayán de sus encomenderos, por tenerles continuamente ocupados en trabajar sin
pagarles, hallándose los pueblos con solo el Cura y lal cual impedido y alguna anciana, respecto de
que las mujeres se van con sus maridos, siendo mucho desconsuelo de los Curas^ por no tener á
quien explicar la Doctrina, respecto de llevarse los muchachos y muchachas para que los sirvan,
de calidad que como esclavos los dan á quien quieren, siendo mejor ser su esclavo que su enco-
mendado, porque como en aquel pierden el dinero, le cuidan, pero á este le aniquilan por no haberles
costado nada, obligándole á mendigar, siendo cosa lamentable el verlos trabajar continuamente sin
recibir un tomín de su trabajo, ni tener un dia de descanso para sus rocerías, de forma que el Cura
esta demás en los pueblos para esta gente, que muere como vive, sin que el Cura mas cuidadoso
pueda aplicarse mas que á doctrinar los niños, y aun á estos, no bien cumplido el tiempo, los sacan
de la Doctrina para el trabajo de los rios y hacer rozas, de calidad que aburridos de estas extorsiones,
dejan los pueblos y se amontan, como dehecho lo hicieron y estaban en las rocas del rio de León y rio
CÉDULAS REALES. 29
sucio cuatro mil de ellos grandes y pequeflos,y muchos sin el Sacramento del Bautismo, Y conviniendo
atajardaflos tan impíos y tan perjudicales, os encargo y mando os apliquéis al mas riguroso examen y
castigo del mal tratamiento que en vuestra jurisdicción esperimentaren los Indios de sus encomen-
deros, dándome cuenta de lo que resultare de la providencia que fio daréis en materia que tanto
importa al servicio de Dios y mió. — De S. Lorenzo á 19 de Junio de 1590. — Yo el Rey. —
Gedulario de la Audiencia de Quito, tom. 5,p. 332.
SOBRE LA CÁTEDRA DE LENGUA INDIA.
El Rey. — Don Garcia de Mendoza, mi Virey y Gobernador y capitán general de las Provincias
del Perú.... Por parte del Arzobispo de la Ciudad de los Reyes se me ha hecho relación, que la
cátedra de lengua materna de los Indios esta vaca al presente por muerte del Doctor Balboa, y con-
vernia se proveyese con brevedad, por el mucho provecho que resulta á los dichos Indios de que los
sacerdotes que los enseñan sean diestros y examinados en ella... Y habiéndose visto por los de mi
consejo de las Indias, lo hé habido por bien, y asi os mando que luego que recibáis esta mi cédula,
hagáis poner edites, y que la dicha cátedra se provea.... Fecha en Burgos á 14 de septiembre de
1592 anos — Yo el Rey. — Cedulo Arzob» de Lima, tom. 1,
SE AVERIGUA LA COSTUMBRE DE DIEZMAR ENTRE LOS INDIOS.
El Rey. — Presidente y Oidores de mi Audiencia Real de S. Francisco de Quito. El Obispo de esa
Ciudad me ha escrito, que en la visita general que hizo en ese Obispado, ha hallado que generalmente
los Indios diezman de muchos aftos á esta parte de su voluntad : y que están con esta costumbre, y
que habia entendido que en el Arzobispado de los Reyes se había movido en este particular pierta
dificultad, que venia remitida á mi consejo de las Indias, con cuya ocasión me suplica que por la
costumbre loable que ahí há habido, no se innove en ese Obispado en cosa alguna de estas: con
que sera mejor servida la Iglesia y aliviados los encomenderos de la carga de Doctrina. Y por que
quiero saber de que tiempo á esta parte diezman los Indios, y de que cosas, y lo que montan, y
quien lo lleva, y si son compelidosá ello por el Obispo 6 sus ministros ú otras personas, os mando
que me enviéis relación particular de lo susodicho y de lo que en ello os pareciere que conviene
se haga. De Villalpando á 7 de febrero de 1602. — Yo el Rey. — Cedular. de la Aud. de Quito,
t. 2, p. 3.
A LOS GOBIERNOS DE INDIAS ECCLESIASTICOS Y SECULARES ENCARGÁNDOLES EL AU-
MENTO DE LAS MISIONES Y BUEN TRATAMIENTO A SUS NATURALES PARA EL LOGRO
DE LA EXALTACIÓN DE NUESTRA SANTA PÉ,
El Rey. — Por cuanto habiéndome representado mi Audiencia Real de la ciudad de la Plata en la
provincia de los Charcas, el buen estado en que se hallan las nuevas reducciones de Indios en la
provincia de Apolobamba, que están en aquella jurisdicción y distrito á cargo de los religiosos de
la Orden de S. Francisco, hé tenido por bien aplicar las providencias que se han juzgado por mas
convenientes, en orden á su conservación, y aumento; y no conteniéndose mi deseo á lo particular
de aquella misión, sino á lo general de todas las Indias, por el gravamen con que me hallo de la pro-
pagación de la ley Evangélica en aquellos dominios, á cuya causa son tan innumerables las recomenda-
ciones y mandatos, que en las Leyes y Ordenanzas de Indias se haÚan encaminadas todas á este tan
aíto fin ; deseando cumplir en cuanto pueda ser de mi parte con obligación tan justa, y precisa, y con-
30 TRATADO !• SECCIÓN SEGUNDA.
siderando cuapto conduce al logro de este intento el fomento, y protección de dichas Misiones, hé
resuelto, sobre consulla de los de mi Consejo de Indias, dar la presento, por la cual encargo á mis
Virreyes, Audiencias y Gobernadores, y á los Arzobispos, Obispos y Prelados de las Religiones de
las provincias del Perú y Nueva Espafla y demás á quien toca, que cuiden muy particularmente de
la manutención y aumento de las Misiones que hubiere en sus territorios, aplicando en ello su mayor
desvelo : en inteligencia de que este punto es el que en mi real atención tiene preeminente lugar,
sobre todas las importancias é intereses temporales de aquellos vastos dominios ; y que fío de su
zelo, y aplicación atenderán, no solo por su obligación, sino por la que les impone la confianza que
bagó de sus personas y empleos, y de nuevo les encargo, con la cual descansan mis ansias impacien-
tes de que mi Reinado se haga feliz, y señalado, por el medio de que la noticia de nuestra Santa Fe
se estíenda, y radique en las mas remolas y dislantes provincias : avisándome en la primera ocasión
el recibo de este despacho, y en todas las que se ofrezcan, de lo que en la materia ocurriere,
asi para que yo tenga el consuelo de saber lo que en esto se dispusiere, y adelantare, como para
que lo que pendiere de mí, y del dicho mí Consejo de las Indias, se puedan aplicar las mas opor-
tunas y convenientes providencias á su logro, á que siempre se inclinará mi real animo, antepo-
niendo este cuidado á todo lo demás, como que da insinuado. Y porque en la docilidad y buen
natural que generalmente se esperímenla en los Indios, y en particular se ha reconocido en los de
Apolobamba, es muy conveniente y necessario, que asi para atraerlos á nuestra sagrada Religión,
como para que se conserven gustosos en ella, sean tradados con amor, y suavidad ; encargo asi
mismo á los dichos Virreyes, Audiencias y Gobernadores, Arzobispos, Obispos, y demás Prelados,
Jueces, y Justicias Eclesíaslícas y iSeculares, que cada uno en la parte que le locare, zele sobre
este punto muy exactamente, corrigiendo, y castigando con severidad á los que hicieren vejaciones
y agravios á los dichos Indios, observando, y haciendo observar precisa y puntualmente las Leyes,
y Cédulas que en todos tiempos se han despachado, encargando su alivio y conservación, y aumento,
que asi es mi voluntad, y de lo contrario manifestaré mí desagrado. Madrid 11 de Junio de 1609.
— Yo el Rey. — Cedulario de la Audiencia de Quito tom. 5°, p. 139.
QUE POR LOS MEDIOS MAS SUAVES SE REDUZCAN LOS JÍVAROS.
£1 Rey. — Presidente y Oidores de mi Audiencia Real de la ciudad de S. Francisco de la
provincia de Quito. — Juan López de Cañizares, mi Correjidor de las ciudades de Loja y
Zamora me escribe en carta de diez de Mayo de 640, hubo en la jurisdicción de Zamora
minas ricas de oro, hasta que habrá sesenta anos, que se alzaron los indios que había de
paz en la de Logroño, que confinan con los jíbaros que están por conquistar, cuja reducción
no se há podido conseguir por falta de vezinos, y que entonces habian llegado á la juris-
dicción do la dicha ciudad de Zamora ocho indios y indias á pedir el santo Bautismo, que
se les dio, como constaba por un testimono que remitió con su carta; y que esperaba con
este principio y otros medios suaves disponer las cosas como convenga, dándole la
Audiencia la ayuda y asistencia que hubiere menester. Y visto por los de mi Consejo Real
de las Indias me há parecido ordenaros y mandaros, como lo hago, que habiéndoos informado
del estado que tiene lo que refiere, al dicho Correjidor y al que le sucediere en el dicho
oficio, le asistáis, favorezcáis y ayudéis á todo lo que convenga, por los medios mas
suaves y mejores que os pareciere : por que demás de ser obra meritoria para con nuestro
Señor, es de mi obligación la reducción de aquellos naturales á nuestra Santa Fé católica ;
y délo que obraredes, y noticias que tuvier^es, me daréis cuenta. Fecha en Madrid d
7 di9 abril de 1643. — Yo el Rey. — Cedulario de la Audiencia de Quito. Tomo 2o, p. 264.
CÉDULAS REALES. .11
RESPUESTA A LA AUDIENCIA DE QUITO SOBRE LOS INDIOS JÍVAROS.
El Rey.— Presidente y Oidores de mi Audiencia de la ciudad de S. Francisco en la provincia de Quilo;
En carta de 25 de Enero del ano pasado 1691 satisraciendo á lo que os ordene por Cédula de 26 de
Noviembre del de 687, cerca de que confirieseis con el Obispo de esa ciudad los medios que fuesen
mas conTcnienles para que tuviese efecto la reducción y pacificación de los Indios Jivaros, decis,
pedisteis informe á los Religiosos de la Compañía de Jesús, que tienen las misiones mas cercanas á
ellos, y especialmente á Francisco Viva, Prefecto de estas misiones, y que antecedentemente se le
habiais pedido á Juan Alonso Luzero, misionero que estuvo mas de 30 anos entendiendo en la
reducción de dichos Indios, espresando por menor lo que informaron estos religiosos y la imposibili-
daü de la pacificación y reducción de dichos Indios por sus indómitos naturales, fragosidad y falta
de mantenimientos de aquella tierra, que en vista de los informes, y estados, hicisteis junta con el
Obispo y el dicho Francisco Viva, y conferido este negocio, pareció que el único medio de esta pacíG-
cacion seria extraerlas familias de los Jivaros con el fin de Misiones Apostólicas á las Misiones que
en el Maranon tiene la Compaflia, sobre lo cual pidió el dicho Francisco Viva, como superior de
aquellas Misiones, se le diese licencia para la extracción de ellos, y orden para que el Doctor Geromino
Baca de Vega, Gobernador de los Maynas y Maranon le ausiliasc con gente para la entrada, y que con
esta providencia lo ejecutarla por entonces á expensas de su solicitud , sin costo alguno de mi
hacienda, hasta que estuviese conseguida la reducción á ano y medio. Asintió la Junta, siendo de
parecer se le diese la Ucencia que pedia, y ordenándose al dicho Gobernador de los Maynas le
auxiliase con gente sin estrepito de armas ni exceder de la natural defensa, como está dispuesto por
leyes, y os lo mandé por la licencia citada, como lodo constaba de los autos que remitisteis, de que
así mismo me dio cuenta el Obispo de esa ciudad en caria de 8 de Noviembre de 1690. Y ahora
Don Pedro de Cisneros, á quien hé proveído por Gobernador de los Qi-ijos, me ha reprensentado
confinan con aquel Gobierno aquellos Indios Jivaros, y que por adelantar su mérito, entrará ala
pacificación de ellos y volverá á fundar la ciudad de Logroño, y para este efecto levantará y manten-
drá á su costa una Compañía de 100 hombres en la ciudad de Cuenca y Riobamba, por ser las
poblaciones mas cercanas, y que para conseguir este fin, mandase al Gobernador de los Maynas, entre
al mismo tiempo con la gente su Gobierno que confina con dichos Indios Jivaros, á estorvarles la
retirada, que por alli han tenido en otras ocasiones, suplicándome fuese servido de concederle
licencia para levantar dicha Compañía mandándoos que pura ello le diesedes el fomento y auxilio que
os pidiese. Y habiéndose visteen mi Consejo de las Indias con los autos que remitisteis y los informes
que me habiais hecho antecedentemente y el Obispo de la Iglesia Catedral de esa ciudad, y lo que
dijo y pidió mi Fiscal en él, há parecido aprobaros (como por la presente apruebo) el medio que
elejísteis de encargar á Francisco Viva de la Compañía de Jesús extrajese estos Indios por el medio
de Misión, á las que esta Religión tiene en el Maranon, y mandaros estéis muy á la mira de los
efectos que produce. Y por que por los citados informes se reconoce la imposibilidad de conseguirse
por medios suaves, por la contingencia, que el referido puede tener de que no logre absolutamente
Francisco Viva la reducción de dichos Indios Jivaros, os mando asi mismo, que teniendo presente
todo lo que ofrece D. Pedro de Cisneros, confiráis y consultéis con mi Virrey de esas Provincias el
modo de ejecutarla, y aprobad opor el, instruyáis al dicho D. Pedro de Cisraeros el que se eligiere
y en el modo de ejecutarle. Y en caso que el dicho Francisco Viva, continué en esta reducción,
tratareis con el, si será conveniente darle escolla por la parte del gobierno de los Quijos, como la
pidió por el de los Maynas, y en este caso permitiréis al dicho D. Pedro de Cisneros levante los
100 hombres, que ofrece, ó los que de ellos fueren menester para la dicha escolla, dándole en el uno
y otro caso el fomento que os pidiere y hubiere menester, por la probabilidad que tiene, el que se
32 TRATADO !• SECCIÓN SEGUNDA.
facilite esta reducción, escoltando por las dos entradas de la provincia de los Jívaros al dicho
Francisco Viva. Y fio de vuestro celo á mi servicio, dispondréis se logre esta reducción, por lo que
conviene ol servicio de Dios y mió, el volver al rebano de Nuestra Sania Fó estos que ya son apostatas
de ella, como por que se pueda pasar adelante con misiones á reducir los. Indios genliles que están
después de ellos ; pero estaréis advertidos que cualquier medio que aplicaredes al fin referido de
escolla, ó escollas que se llevaren, han de ser solo para hacer guerra defensiva y protejer la predi-
cación evangélica, sin violentar á los Indios á que se reduzcan, sino por los medios suaves de la
persuasión, que permite la Iglesia, sino es que lodavia permanezcan vivos algunos de aquellos que
apostataron, que á estos se les podrá compeler á que se restituyan al gremio de la Iglesia, y lo que
ejecutarcdes y efectos que fueren produciendo los medios arriba espresados y que se eligieren, me
daréis cuenta en todas ocasiones para que enterado de ello, dé las providencias que convengan; que
por Cédula de la fecha de esta, encargo al Obispo de la Iglesia Catedral de esa ciudad asista y contri-
buya por su parte á materia tan de su obligación. Feha en Madrid á 13 de Diciembre de 1694.
— Yo el Rey. — Cedulario de la Audiencia de Quito, tom. 40, p. 293.
AVERIGUACIONES SOBRE LOS INDIOS DE QUIJOS.
El Rey. — Presidente y Oidores de mi Audiencia déla ciudad de San Francisco en la provincia de
Quito. Don Jerónimo de Santander Barcenilla, mi Governador de la de Quijos, en carta que me escri-
bió en 18 de Julio del ano pasado 1654, dá cuenta entro otros puntos de los pocos Indios que
tiene aquel Govierno ; pero que en la ribera del rio Marañen que confina con él, hay mas de cua-
renta mil huidos en diferentes parcialidades y provincias y que poblando en una de ellas, los que
están circunvezinos se reducirian fácilmente, como de su propria voluntad lo habían hecho tres
Caziquescon los Indios que les estaban sujetos, cuyo numero (inclusos las Indias y niños) dice pasa
de cuatro cientos y que cada dia muchos de ellos iban á los pueblos de aquel Gobierno á catequi-
zarse en nuestra santa fé católica, de que remitió testimonio, proponiendo se podría hacer la reduc-
ción de estos Indios, y que en caso que huviese persona que. la quisiere emprender, convendría á
mi servicio que para faciliiarse mas, se enviase orden á esa Audiencia, para que en ella so capi-
tulasen las condiciones de la dicha reducción. Y asi mismo dice, que en toda aquella provincia
no hay deque pagarle la tercia parte de los mil ducados que goza de salario, con que no se puede
sustentar. Y habiéndose visto por los de mi Consejo de las Indias, porque quiero saber que numero
de Indios habrá en toda aquella provincia, si son tantos los huidos k la ribera del Maraflon, como él
advierte, y si es esta la causa de haber venido en tanta diminución los de aquel Gobierno, 6 si hay
otra que lo haya ocasionado y cual es, y si se conservan en nuestra santa fé católica los que dice se
habían reducido, y cuantos serán, y si habrá disposición para intentar la reducción de los que eslan
huidos en la dicha ribera del rio Marañen, y que esperanza se podra tener de conseguirlo por medio
de la predicación Evangélica, y los motivos que hasta ahora híi habido para no haberlo hecho, y que
conveniencias ó inconvenientes resultaran de dar principio á esta entrada y proseguirla, y en que
forma se podra disponer.... Para que visto se provea lo que convenga. Fecha en Madrid á 29 de
Setiembre de 1656. — Yo el Rey. — Cedulario de la Audiencia de Quilo, Tomo 2o, p. 590.
INFORME DEL GOBERNADOR DE LOS QUIJOS ACERCA DE LA DOCTRINA DE LOS INDIOS.
La Cédula de V. M. de 7 de octubre de 660 que recibí, por la cual se me manda que haga informe
de las Doctrinas que hay en el distrito del Gobierno de los Quijos, y que como se podrán reducir á
forma competente para que los Curas acudan al servicio de ellas. Y haciéndole, digo, Señor, que este
CÉDULAS REALES. 33
Gobierno estíi dividido en despartes, la una de los Quijos, en que hay cuatro doctrinas ylaprincipal
se llama Atunquijos, que es de Frailes Dominicos y la mejor, pues tiene sesenta Indios. Tiene cinco
anejos, distantes unos de otros 6 y 7 leguas, y el que mas 12: y por sus tiempos va el Religioso Doc-
trinero á hacer Doctrina á dichos pueblos y anejos y confesarlos. La otra es la de Baeza, cabeza de
Gobierno : tiene siete anejos, distantes unos de otros 3 y 4 leguas, y el que mas 19. El Cura de esta
ciudad es clérigo, y no hay mas que un vecino en ella y diez Indios, y va á los dichos siete anejos ó
Pueblecillos, que son de tres ó cuatro Indios, una vez al ano y ^ pie : liene de estipendio en las cajas
reales ducienlos y setenta pesos. La 3* Doctrina es la ciudad de Avila y su Doctrinero es clérigo :
tiene cuatro vecinos y algunos Indios. Tiene nueve pueblos anejos, distantes unos de otros 20 y
30 leguas, que anda á pie, va á hacer Doctrina á ellos. Tiene de estipendio en las cajas reales
doscientos setenta pesos. La -4* Doctrina es la ciudad de Archidona : liene cuatro vecinos y algunos
Indios hasta trece. Esta era Doctrina de clérigos y agora se ha dado en Ínterin á los Religiosos de la
Compañía de Jesús con protesto de las misiones de los Maynas. Tiene seis pueblos anejos, distantes
unos de otros 3 ó 4 leguas, y el que mas 6 : á unos se vu á pié y á otros en canoas que separa un rio
caudaloso, llamado Ñapo. Tiene de estipendio en la caja real doscientos setenta pesos. Estas tres
Doctrinas, á quienes paga V. M. estipendio, son muy trabajosas y la de Avila estuvo muchos anos sin
Cura por no haber persona que quisiese ir á ella, asi por el corto estipendio, como por lo trabajoso :
y ser, como son, infructireras y que se sustentan con raices y plátanos, fallas de pan, carne y vino
que lodo se lleva desde Quito á hombros de Indios.
Y lo que le parece al Gobernador es, que para que hubiese Curas, se les acrecentase el estipendio
hasta seiscientos pesos, con calidad de que cada Doctrinero llevase un Coadjutor aprobado por el
Ordinario, que le ayudase á administrar los santos Sacramentos en los. dichos anejos : por que uno
solo no puede, señalándose la congrua y proveyendo h los dichos anejos de Ornamentos y lo demás
necesario para celebrar el santo Sacrificio de la Misa. Por que querer redacir los dichos Indios á solo
un pueblo ó dos no es posible ; asi por no tener tierras, donde hacer sus rozas si se juntaran, como
por estar conaturalizados y en diferentes temples ; -y en sacándolos de ellos, ó se ausentan y van á
lá tierra dentro que estk p'or conquistar, ó se mueren. Con que el Gobernador no halla mas medio,
que el de aumentar el estipendio á dichos Curas, obligándoles á que lleven otros Sacerdotes que
les ayuden.
La otra parte de dicho Gobierno de los Quijos, se llama de Macas, y está distante noventa leguas :
y se ha de pasar, para llegar áella, por la ciudad de Quito, Latacunga, Riobamba, que son otros cor-
rejimientos. Y en dicha ciudad de Macas no hay mas que dos Doctrinas, la primera que se nombra
San Pedro deSuna y tiene siete anejos ó pueblecillos diez y doce leguas distantes unos de otros : es
el Cura clérigo : píiganle el estipendio los Encomenderos y vá á los dichos anejos una vez al año, á
pié. La otra es la misma ciudad de Macas que liene once anejos ó pueblecillos, distantes cuatro y
cinco leguas unos de otros y se andan á caballo : és el Cura clérigo, á quien se paga de la caja Real
trescientos pesos de estipendio. No tienen los dichos pueblos frutos, sino raices y plátanos: y el pan,
vino y carne se lleva de Riobamba que dista 40 leguas y un rio caudaloso de por medio.
Y para administrar estos dichos Curas sus Doctrinas, le parece al Gobernador lo mismo que en
las de los Quijos, que és aumentar los estipendios á dichos Curas, con cargo de que lleven Sacerdotes
que los ayuden ; porque demás del fruto que se hará en las almas, serán apetecibles dichas Doctrinas
y habrá personas que se opongan á ellas, que no lo hacen por la cortedad de la tierra y estipendio»
Y el numero que hay en esta provincia de Quijos y la de Macas de Indios, va por menor y con mucha
distinción en otra carta larga que escribo a V. M., en que doy cuenta de las encomiendas de ambas
provincias, y en lodo proveerá V. M., lo que fuere servido y como la cristiandad ha menester y yo
deseo. Baeza 2 de Agosto de 1662. — D. Melchor de Penalosa y Paz, Gobernador de los Quijos. —*
Cedulario de la Audiencia de Quito.
TOM. I. 4
U TRATADO 1° SECCIÓN SECUNDA.
SÍNODO PARA LAS MISIONES DEL MARANON.
El Rey, — Presidente y Oidores de mi Audiencia Real de la Ciudad de S. Francisco en la provincia de
Quito. Alonso Panlosa do la Compaíiia de Jesús, Procurador general del Nuevo Reino de Granada y
de esa Provincia, me ha representado que há 21 anos, que Su Religión entró á reducir á nuestra
santa Fé Católica las naciones bárbaras de los Maynas avecindadas en el rio Maranon y Gran Para,
que comunmente se llaman el de las Amazonas, y que al presente se hallan continuando en la reducción
y conversión de diez naciones, de que se han formado nueve pueblos, en que habitan y han fundado
los Religiosos otras nueve Iglesias, á costa de su Religión, sin haber pedido ninguna cosa de mi
hacienda. Teniendo asi mismo reducidas á población otras dos naciones las mas belicosas y de terror
de aquella conquista, ponderando los trabajos y riesgos, hambre y desnudez que han padecido para
conseguirlo por la aspereza de los caminos y navegaciones, en cuyo empleo se ejercitan diez Reli-
giosos de la Compañía de los mas doctos y de mayor virtud, y que por ser las tierras de estas
naciones sumamente miserables, se hallan sin la congrua precisa para su mero alimento, y no es
posible ácudirles á el su Religión por haberlo hecho mas de 21 anos, gastando en ello y en la funda*
cion de las nuevclglesias cantitades considerables, suplicándome que en consideración de loto y de lo
que constaba por la información que presentaba, fuese servido mandar que á cada una de las dichas
Iglesias se les acuda con la Campana, Ornamento, Cáliz, y Misal que se acostumbra y se concedió á
todas las reduciones nuevas del Paraguay y otras provincias de gentiles convertidos, y que á los
Religiosos que asisten al ejercicio de Curas y administración de los santos Sacramentos, se les
acuda también con el Sínodo que asi mismo se mandó dar á los que asisten en el Paraguay, para que
puedan continuar en lo que es tan del servicio de Dios y aumento de mi Corona; y habiéndose visto en
mi Consejo de las Indias, con lo que cerca do esto me escribisteis Vos el Presidente, y dijo y pidió
mi fiscal en él, y consultadoseme sobre ello, cuanto quiera, que con atención á todo^ y para que la
Compañía de Jesús acuda con mas alíenlo á las dichas reduciones y poblaciones, y á los gastos que
tienen en ellas, les he hecho merced de mil pesos de ayuda de costa por una vez librados en mi Caja
Real de esa ciudad en los efectos aplicados para la paga de los Sínodos délos Doctrineros ; os ordeno
y mando que con esta noticia y las que tendréis del fruto que causan los dichos Religiosos, me infor-
méis el que habrán menester, para proseguir en las dichas reduciones y poblaciones, de su suerte que
por falta de lo que necesitan para ello, no descaezcan en lo que es tan del servicio de Dios, bien de
aquellos naturales y aumento de nuestra Santa Fé católica, instrucción y enseñanza de ella ; y de lo que
sintieredes, me avisareis en la primera ocasión que se ofrezca juntamente con vuestro parecer, para
que con mas conocimiento de causa pueda lomar en ello la resolución que convenga, que lo mismo
envío á mandar por Cédulas de la fecha de esta al Obispo de la Iglesia Catedral de esa ciudad, y á
la persona que Vos el Presidente hubiereis nombrado per Gobernador de la provincia de los Quijos.
Fecha en Madrid á 30 de Agosto de 1660. — Yo el Rey. — Cedulario de la Aud. de Quito, lom. 2,
pag. 664.
SOBRE LA REFORMA DE ALGUNAS TASAS Y ORDENANZAS DE LOS INDIOS.
El Rey. — Presidente y Oidores dfi mi Audiencia de la ciudad de S. Francisco en la
provincia de Quilo, Don Pedro de Loma Portocarrero, que dice ser Prolector de tres dis-
tritos y correjimientos mas cercanos á esa Audiencia, en carta de 30 de Agosto del ano
pasado 1669, representa lo que conviene reformar en algunas lasas y ordenanzas de los
Indios : pues asi que parecen tan acertadas y favorables á ellos, con el transcurso del
CÉDULAS REALES. 35
tiempo y estado presente de las cosas, resultan de su observancia muchos daflos que
necesitan de remedio, los cuales espresa discurriendo lo que tiene por conveniente para
escusallos. Y habiéndose visto por los de mi Consejo de las Indias, con un memorial al
impreso dado por el Doctor D. Francisco Hugarte de la Hermosa al Conde de Peñaranda, de
mis Consejos de Estado y Guerra y Presidente del de Indias, en que pondera dilatadamente
lo mucho que importa poner en ejecución la reducción de los Indios de las provincias del
Perú á sus pueblos, reOriendo los medios por donde se podrá conseguir, y juntamente lo
que sobre todo dijo y pidió mi fiscal en el dicho mi Consejo, atendiendo á que todos los
puntos, que se contienen en la dicha carta y memorial, son generales y de mucha conside-
ración ; ha parecido remitiros copias de ellos y ordenaros (como lo hago) veáis con toda
atención lo que en ellas se refiere, y me enviéis relación muy particular de lo que en cada
uno de los puntos de que tratan se os ofreciere, y de las conveniencias ó inconvenientes
que se podrán seguir de ejecutar con lo que se propone : diciendo juntamente su parecer,
para que visto en el dicho mi 'Consejo, se provea lo que convenga, como en otras mis Cédulas
de este dia ordeno á mi Verrey y Audiencia de Lima, y encargo lo mismo al Arzobispo de
aquella ciudad y Obispo de esa Provincia. — Fecha en Madrid á 13 de Octubre de 1662.
— Yo el Rey. — Cedulario Audiencial de Quito, tora. III, pag. 87.
SE ENCARGA AL PRESIDENTE DE QUITO SU AUXILIO PARA LA CONVERSIÓN DE LOS INDIOS.
El Rey.— Presidente y Oidores de mi Audiencia de la ciudad de S. Francisco en la provincia de
Quito. En mi Consejo de las Indias se ha entendido los abusos que tienen esos Indios de esa pro-
vincia, y que muchos de ellos viven todavía en el gentilismo. Y habiéndose visto en. él las cartas y
demás papeles tocantes á la materia, con lo que sobre ello dijo y pidió mi Fiscal ; por otra mi Cédula
déla fechado esta se le dice al Obispo de la Iglesia Catedral do esa ciudad, el gran reparo que ha
causado en el dicho mi Consejo,que hayan llegado á ól las noticias referidas, escritas por personas de
entera fé y crédito, y el haberse sabido que hay tantos Indios gentiles en esa Provincia, siendo asi
que mi primer cuidado es la conversión y Dpctrina de ellos, y que esta se procure por todos los
medios posibles, sin dejar diligencia alguna que fuere conveniente, para que se consiga como lo tengo
ordenado por diferentes Cédulas dadas en esta razón, y le encargo que pues este punto es tan de los
primeros de la obligación de su oficio pastoral, y en que cualquier descuido y omisión debe ser de
tanto escrúpulo, luego que reciba la dicha mi Cédula, sin que haya dilación, haga poner en ello el
remedio que conviene, enviando visitadores, que sean de las partes y satisfacción que se requiere,
por todo el Obispado, y saliendo él personalmente á la parte donde mas necesidad haya de instruir
k los naturales en los misterios de Nuestra santa Fó y asistir asa conversión, y que vayan Religiosos
de todas las Ordenes que hubieren en esa Diócesis á misiones, para que por su parte lo ayuden y se
procure lograr por todos los caminos posibles, sin omitir diligencia alguna que pueda conducir á este
fin ; de que me ha parecido avisaros, para que lo tengáis entendido. Y porque en esta materia, que
tanto prepondera á todas las demás que se pueden ofrecer en las Indias, se vaya obrando por todos
los medios que mas pudieren adelantar la propagación de nuestra santa Fé ; He tenido por bien orde-
naros y. mandaros (como lo hago) deis al dicho Obispo todo el favor y ayuda que hubiere menester
para que se consiga. Y de lo que en razón de lo referido se ejecutare y resultaré de ello, me daréis
cuenta en el dicho mi Consejo. Fecha en Balsain, á 24 de Octubre de 1662, — Yo el Rey.
Cedulario Audiencial de Quito, tom. III, pag. 91.
36 TRATADO 1° SECCIÓN SECUNDA.
AL GOBERNADOR DE POPAYAN SE ENCARGA LA CONVERSIÓN DE LOS PAECES Y NON AMAS.
El Rey.— Presidente y Oidores de mi Audiencia Real de la ciudad de S.Francisco en la provincia de
Quito. Don Luis Antonio de Guzman mi Gobernador de la provincia de Popayan en carias de 20 de
Julio del alio pasado 1659 y 5 de Enero de 661, refiere, que siendo aquella tierra la mas rica del
reino del Perú se hallaba muy pobre, por faltar en ella naturales que labren las minas, y que aunque
para su beneficio tenia yo mandado, se sacasen déla montana los Ipdios Paeces,no los podrán redu-
cir los doctrineros por la fragosidad de la tierra, y estar las casas distantes unas de otras media legua :
y que aunque estaban encomendados, eran muy pocos los que acudían á las doctrinas, y observaban
todavía algunos de sus ritos idolatras : y dice estaba con resolución de sacar estos Indios y poblarlos
en aquella provincia, disponiendo los medios necesarios para conseguirlo sin gasto de mi hacienda,
pidiendo se le envíen las órdenes necesarias para ello. Y juntamente refiero que la parcialidad de los
indios Nonamas, siendo belicosos y de guerra, había mas de doce anos que de su voluntad se habían
entregado á mi obediencia, los cuales habían sido encomendados por sus antecesores : y pondera la
poca razón qüc para esto han tenido, y el descuido de sus encomenderos en doctrinarlos, por cuya
causa estaban retirados movidos de este sentimiento; y añade que sus caciques le habian escrito di-
ciendole, no querían ser encomendados, sino de mi Corona Real, ofreciendo tributar en mis Cajas
Reales lo que les fuese repartido, y pidiendo se les diesen Religiosos de la Compañía ó Clérigos que
los doctrinasen; con cuya ocasión los había llamado y los esperaba con brevedad para suavizarlos, v
daría por vacas las encomiendas quede ellos se habían hecho, haciéndolos empadronar y agregándo-
los á mi Corona Real y concediéndoles lo que piden. Y habiéndose visto por los de mí Consejo de
las Indias ; cuanlo quiera que por otra mi Cédula de la fecha de esta se ordena al dicho Don Luis An-
tonio de Ouzman lo que ha de ejecutar, asi en la conversión y oblación de los Indios Paeces, como en
la reducción y libertad de los Nonamas, todavía considerando cuanlo conviene que por todos los me-
dios posibles se procure el efecto de ello, os mando le deis todas las asistencias que hubiere menester
y convinieren para conseguirlo ; de suerte que ayudado de vuestro cuidado y solicitud, tenga esta
materia el buen logro que deseo :'y de lo que en esto hicíeredas me daréis cuenta. Fecha en el
Pardo á21 de Enero de 1663. — Yo El Rey. — Cedulario Audiencial de Quito, tom III, pag. 121.
ce»
SÍNODO DE LAS MISIONES DEL MARANON.
La Reina Gobernadora. — Oficiales de la Real Audiencia de Loja en la provincia de Quito. La
Audiencia Real de allá, cumpliendo con lo que se le ordenó por Cédula del Rey mi SeRor (que
santa gloría haya) de 11 de Setiembre del ano pasado de 1664, sobre que informase el sínodo que
habrian menester los Religiosos de la Compañía de Jesús, para proseguir en las reducciones de los
Indios infieles de las fronteras de esa provincia, refiere en carta de 15 de Noviembre de 1666 el
muche fruto con que estos Religiosos asisten á la conversión y enseñanza de los Indios de aquellos
parages, y que solamente ocupan dos doctrinas, que son, la de S. Francisco de Borja en los Maynas
y la de Archídona en los Quijos, y que la cantidad que le parecía se podría señalar para ellas es 400
pesos ensayados, de Sínodo cada ano, en las cajas Reales de la ciudad de S. Francisco de Quito,
libres de mesada, por ser tan corto este situado para doce Religiosos Sacerdotes, que estaban
ocupados en administrar los santos Sacramentos, y no haber en las de vuestro cargo finca fija de
donde pagarlo. Y habiéndose visto en el Consejo Real de las Indias con otras cartas y papeles
tocantes á esta materia, y lo que en razón de ella dijo y pidió el fiscal en él, atendiendo á los buenos
CÉDULAS REALES. 37
efectos que representa la dicha Audiencia en la carta citada y otra de la misma fecha, se experimen-
tan en la conversión, doctrina y enseñanza de los Indios idólatras, por medio del celo y cuidado con
que asisten á ella los Religiosos de la Compañía de Jesús, y-á lo mucho que conviene para la propa-
gación de la Santa Fé Católica y bien de aquellas almas, que estas misiones se vayan continuando
con todo esfuerzo, y que los dichos Religiosos tengan los medios precisos para poder asistir á lo
que es tan del servicio de Dios, y del Rey mi Hijo. Por despacho de este dia mando á los oficiales
de la Real Hacienda de la dicha ciudad de S. Francisco de Quito que de cualesquier mios pertene-
cientes á ella, que hubiere en su poder ó á él vinieren, don y paguen los dichos 400 pesos ensayados,
de Sínodo cada año, para los Misioneros de las dichas Doctrinas de S. Francisco de Borja y Archi-
dona. De que ha parecido avisaros para que lo tengáis entendido y no paguéis de la Real Caja de
vuestro Cargo, ni de algunos otros por razón del dicho Sínodo ; y de esta mi Cédula tomarán la razón
los contadores de cuentas de su Magestad que residen en el dicho Consejo, y del recibo de ella rae
daréis cuenta en la primera ocasión.
Fecha en Madrid á 21 de Abril de 1670. — Yo la Reina, — Ibid., pag. 353.
LOS REDUCIDOS A LA FÉ ESTÁN EXEJMTOS DE TRIBUTOS Y ENCOMIENDAS POR DIEZ ANOS.
La Reina Gobernadora. — Por cuanto estando dispuesto por diferentes provisiones, capítulos de
ordenanzas de nuevos descubrimientosy poblaciones, cédulas, y leyes, lo que se ha de observar cerca
de la exempcion que han degozar los Indios infieles que se redujeren á nuestra Santa Fé Católica, se
han recibido diferentes cartas, que los anos de 1669 y 1672, escribió el Maestro de Campo, Don
Gabriel Díaz de la Cuesta, siendo Gobernador de la provincia de Popayan, dando cuenta de haber
conseguido la conquista y población de los Indios del Chocó, por medio de la capitulación que ajustó
con Don Francisco de Quevedo, que remitió en la última ocasión de armada, 3,692 pesos cuatro
tomines y seis granos de oro fino, procedidos de lo que voluntariamente habían comenzado á contri-
buir, para la Real hazienda, y añade que si la Audiencia Real de la ciudad de S. Francisco de Quito,
le daba las asistencias de dinero, y municiones que le habia pedido, esperaba hacer la conquista, y
reducción de otra provincia, llamada de el Chorúco, que es de Indios guerreros, y que por estar
confinantes á la del Chocó, hazen á los naturales de ella muchas hostilidades; y con esta ocasión se ha
reconocido lo que está ordenado en cuánto á la exempcion que han de gozar los Indios infieles que se
redujeren á nuestra Santa Fé Católica, asi por una provisión del año 1543, dada por el Emperador
Don Carlos, diríjida al Virrey y Blasco Nuñez Vela; como también por otras del mismo año, y el de
1548, por el capitulo sexto de las Ordenanzas de poblaciones del año 1573 y dos Cédulas de 30
de Enero de 1607, y 10 de Octubre de 1618 ; de que se formó la ley tercera, titulo sexto, libro
quinto, cuya disposición es, que los Indios infieles reducidos á nuestra Santa Fé por la predicación,
no sean encomendados, ni tributen, ni sirvan por diez años, mandando se ejecute asi. Y habiéndose
visto por los del Consejo Real de las Indias, y considerando lo que conviene que se observe puntual
y exactamente lo que cerca de lo referido esta dispuesto, se acordó dar la presente, por la cual mando
á los Virreyes, Audiencias y Gobernadores de todas las Indias Occidentales, Islas, y tierra firme
del mar Occéano, que cada uno en su districto y jurisdicion, observe,y haga observar, que los Indios
reducidos nuevamente á nuestra Santa Fé Católica, no puedan ser encomendados, ni tributen cosa
alguna para la Real Hacienda, hasta pasados diez años desde su reducción, ni después de pasados,
hasta darme cuenta de ello, y esperar mi resolución, en respuesta de la noticia que se me diere de
estar próximo k cumplirse ; y para que se ejecute lo referido, precisa y puntualmente, sin permitir
contravención alguna : declaro que los dichos Indios nuevamente convertidos á nuestra Santa Fé, y
38 TRATADO 1<» SECCIÓN SECUNDA.
reducidos á la obediencia del Rey mi Hijo, deben gozar de los dichos diez anos de exempcion, para
no ser encomendados, ni tributar ala Corona Real, que se han de contar desde su primera reducción ;
y esto con calidad que hayan de haber perseverado, continuadamente dichos diez años, en la profesión
de la Religión Católica, y Vasallaje del Rey mi Hijo; pero si hubieren faltado á la Fé, ú obediencia
que prometieron, y nuevamente sevolvieren á reducir, no han de gozar de este privilegio, pues en este
caso (según lo dispuesto por las leyes) le deben perder por su delito de prevaricar de la Religión
Católica, ú de la obediencia que ofrecieron, lo cual guardareis, y cumpliréis, y haréis que se guarde,
y cumpla indispensablemente ; que asi conviene al servicio de Dios nuestro setlor y del Rey mi Hijo.
Fecha en Aranjuez á 18 de Mayo de 1614. — Yo laReyna. — Ibid., pag. 399.
CANÓNICA mSTITUCION DEL P. LUCAS DE LA CUEVA, PARA EL CURATO DE ARCHIDONA.
Reverendo en Cí'islo Padre Obispo de la Catedral déla ciudad de San Francisco de la provincia de
Quito, del Consejo del Rey mi hijo. En el Real de las Indias se ha visto vuestra caria de 26 de Enero
del afio pasado de 1672, avisando el recibo de la cédula de 21 de Abril de 1670, en que os encargué
diesedes á Lucas de la Cueva de la Compañía de Jesús la Canónica Institución de la Doctrina de
Archidona, y procurasedes suministrar á esta y ^ la de San Francino de Borja las asistencias necesa-
rias para la conversión de los Indios idolatras y su instrucción en los Misterios de nuestra santa íé. Y
decis que por vuestra parto daréis pronta ejecución klo que os encargué por la cédula citada ; y ha
parecido avisaros el recibo de vuestra carta, y que en el dicho Consejo se queda con esta noticia
esperando de vuestro celo y atención continuareis en los buenos efectos de confirmar los Indios
reducidos de ésta y las demás Doctrinas, y socorrerles con limosnas, como decis haberlo hecho con
los que este religioso ha sacado á esa ciudad. — De Madrid á 10 de Octubre de 1674. — Yo la Reyna.
— Cedulario Arz. de Quito, tom. 2, pag. 53.
«» .
QUE LOS ESPAÑOLES, MESTIZOS Y OTROS NO VIVAN EN PUEBLOS DE INDIOS,
El Rey. — Por cuanto por diferentes Cédulas de los Señores Reyes mis predecesores (que santa
gloria hayan) está prohibido que en las reducciones y pueblos de Indios, puedan vivir, ó vivan
Españoles, negros, mulatos, ó mestizos, por que se ha esperimentado que algunos Españoles que
tratan, traginan, viven y andan entre los Indios, son hombres inquietos, de mal vivir, ladrones, juga-
dores, viciosos y gente perdida ; y por huir los Indios de ser agraviados, dejan sus Pueblos y
provincias ; y los negros, mestizos y mulatos demás de tratarlos mal, se sirven de ellos, ensenan sus
malas costumbres, y ociosidad, y también algunos excesos, y vicios que podrán estragar y pervertir
el fruto que deseo en orden á su salvacioH, aumento y quietud ; y asimismo está mandado que sean
castigados con graves penas, y no consentidos de los pueblos, y que los Virreyes, Presidentes,
Gobernadores y Justicias tengan mucho ciudado de hacerlo ejecutar, donde por sus personas pudie-
ren, ó valiéndose de ministros de toda integridad, y que en cuanto á los Mestizos y Zambaigos, que
son hijos de Indias, nacidos entre ellos, y han de heredar sus casas y haciendas, por que parece cosa
dura separarlos de sus padres, se podia dispensar. Y últimamente por otra Cédula del Rey mi Señor
y Padre (que eslá en gloria) de 30 de Junio del ano pasado de 1646, está declarado, que aunque los
Españoles, Mestizos y Mulatos hayan comprado tierras en pueblos de Indios, y sus términos,
todavía les comprende la prohibición referida, y mandado, que de ninguna forma se consienta que
vivan en los dichos pueblos y reducciones de Indios, por ser esta la causa principal, y origen de las
opresiones y molestias que padecen, como mas particularmente se contiene en las Cédulas citadas.
CÉDULAS REALES. 39
Y ahora he sido informado que debiendo conforme á ellas estar solos en los pueblos los Indios
naturales, se han introducido á vivir en ellos los Españoles, los cuales violentamente les han quitado
sus tierras y agua, con que las riegan, para sembrar el maiz para sustentarse, y ellos han plantado
vinas, y frutos de que resultan infinitos danos en deservicio de Dios y mió, y en total menos-
cabo del Reino del Perú ; especialmente el que los Españoles, como tienen los Indios de su
mano, por vivir dentro de sus mismos Pueblos, y ellos son tan pusilánimes, los emplean en el trabajo
personal de sus haciendas y tratos ; y sobre tratarlos peor que esclavos, no los pagan sino en
géneros, por crecido precio, y en vino de sus cosechas, con que los Indios se embriagafn y se
mueren ; y hostigados de esto, y de los apremios que les hacen para pagar los tributos, se huyen, y
se despueblan los pueblos, habiendo en ellos mas Españoles y Mestizos que Indios, de que se sigue
otro perjuicio, y es, que el pueblo que tenia 150 Indios, y por las molestias que quedan referidas,
han quedado hoy en 40, pagan estos por el numero de 150 que eran antes, como sucede en algunos
pueblos del corregimiento de Arica, y lo. mismo en todos los del Nuevo Reino de Granada, Gober-
nación de Popayan, provincia de Quilo y Reino del Perú. Y habiéndose visto en mi Consejo de las
Indias, con lo que sobre ello dijo y pidió mi Fiscal en él, há parecido dar la presente, por la cual
mando á mi Virrey, Presidente y Oidores de mi Audiencia de la Ciudad de los Reyes, y de las demás
del Perú, Sania Fé, Chile, y Panamá, y á todos los Gobernadores, y Corregidores de sus distritos»
que cada uno en su jurisdicionj haga que los Españoles, Mestizos y Mulatos que viven en los pueblos
de los Indios, salgan de ellos, y vivan en lugares de los que lo son, ejecutándolo exequiblemente,
pena de privación de oficio, y que de haberlo cumplido envíen testimonio al dicho mi Consejo,
ejecutando la pena con quien faltare al precepto. Y por que hallándose minorados de vecindad los
pueblos de Indios, tienen derecho á ocurrir á las Audiencias, para que manden hacer revista, y nuevo
padrón, y se les minore á su numero la cantidad de tributos que les estaba repartido por cabezas, y esta
es orden y regla general en todas las Indias y por todos derechos estatuido en los empadronamien-
tos : mando asimismo á los dichos mi Virrey, Presidentes y Oidores de las dichas mis Audiencias, y
á los Protectores Generales de los Indios, sepan en que pueblos se padece semejante error,
y pidan todo lo que les conviniere, para que se enmiende como debe, y que hagan publicar esta
orden en los pueblos y Doctrinas de Indios, para que con Noticia de ello acudan á pedir lo
que les convenga que asi es mi voluntad. Fecha en Madrid á 25 de Agosto de 1681. — Yo el Rey. —
Ibid., tora. 4,pag. 3.
ESCUELAS DE LENGUA ESPAÑOLA PARA LOS INDIOS.
El Rey. — Por cuanto por lá ley 5, titulo 13, libro I® de la Recopilación de las leyes de las Indias,
está ordenado que los Curas dispongan á los Indios en la enseñanza de la lengua Española, y en
ella de la Doctrina Cristiana, Y por la ley 18, titulo 1** libro 6o de la misma Recopilación que se pon-
gan Escuelas de esta lengua, para que la aprendan los Indios, como mas particularmente se expresa
en las leyes citadas, cuyo tenor es como sigue.
Bogamos y encargamos á los Arzobispos y Obispos, que provean y den orden en sus Diócesis,
que los Curas y Doctrineros de Indios, usando de los medios mas suaves, dispongan, y encaminen,
que á todos los Indios, sea ensenada la lengua Española, y en ella la Doctrina Christiana, para que se
hagan mas capaces de los Misterios de nuestra Santa Fé Católica, aprovechen para su salvación, y
consigan otras utilidades en su gobierno y modo de vivir.
Habiendo hecho particular examen, sobre si aun en la mas perfecta lengua de los Indios, se pueden
explicar bien y con propiedad los Misterios de nuestra Santa Fé Católica, se ha reconocido que no es
posible, sin cometer grandes disonancias, é imperfecciones : y aunque están fundadas Cátedras, donde
^0 TRATADO 1© SECCIÓN SECUNDA
se han ensenado los Sacerdotes que hubieren de doctrinar á los Indios, no és remedio bastante, por
ser mucha la vari edad de lenguas. Y habiendo resuelto que convendrá introducir la castellana, orde-
namos que á los Indios se les pongan Maestros que ensenen á los que voluntariamente la quisieren
aprender, como les sea de menos molestia y sin costa. Y há parecido que eslo podrian hacer bien
los sacristanes, como en las Aldeas de estos Reinos ensenan á leer y escribir, y la Doctrina
Cristiana.
Y últimamente en despacho de 7 de Julio del ano próximo pasado de i 685, mandé escribir al Duque
de la Palala lo que se sigue : El Rey- Yiuslre Don Melchor de Navarra, y Rocafull, Duque déla Palata,
Oel, y amado nuestro, de mi Consejo cíe Estado, Virrey, Gobernador y Capitán General de las Provin-
cias del Perú; en carta de 20 de Setiembre del ano pasado 1683 referís, que en otra de 30 de Noviem-
bre del antecedente do 682 disteis cuenta del reparo que habiades hecho, viendo tan conservada en
esos naturales su lengua India, como si estuvieran en el Imperio del Inga, pues solo en esa ciu-
dad de los Reyes, y en los valles entendían la castellana, de que resultaba en lo politico, y espiritual
el mayor impedimento para la crianza de esos naturales: y que procurariades que este descuido se
enmendase por los medios que pareciesen mas proporcionados al intento. Yhíibiendoos parecido que
el mejor tiempo de entablar esto, habia de ser el en que se hiciese la numeración general; porque
para ella se habian de juntar en lodo el Reino los Curas, y Corregidores en todas las provincias,
y Pueblos ; lo reservasteis para esta ocasión, y escribisteis á todos los Obispos y Prelados de las Re-
ligiones que tienen Doctrinas la carta exorlatoria, de que remitís copia, que pareció imprimirla para
remitirla por todo el Reino álos Corregidores, con orden que fuesen disponiendo la materia, de ma-
nera que se entablase esta enseñanza lán útil, y necesaria al servicio de Dios, y de la salvación de
esas almas, y tan conveniente al gobierno politico, á cuyo fin dispusisteis, que se ponga en todos los
pueblos, donde hubiere Cura, un Preceptor, que tenga Escuela y ensene á los niños la lengua castel-
lana, siendo de la obligación del Cura, de que esto se haga con la puntualidad, y buena educación que
se debe ; para que aprendan las oraciones, y se vayan criando en devoción, y temor de Dios. Que esta
ocupación se podría encargar á los sacristanes, ó á algún Indio capaz de este Ministerio, y á cualquiera
se le habia de privilegiar enteramente de tasas y tributos, y de cualesquiera otras cargas y obli-
gaciones. Y que también se baria Ordenanza qbe ninguno pudiese ser Cacique, Gobernador, Segunda
Persona, Alcalde, ni tener ocupación alguna en sus pueblos, que no sepa la lengua castellana, y la
haya ensenado á sus hijos. Y habiéndose visto en mi Consejo de las Indias, con lo que dijo y pidió mi
fiscal en él, y reconocidose que por la ley 18, titulo 1» libro 6° de la Recopilación de las Indias está
dispuesto que haya estos preceptores, y que se encargue este ministerio á los Sacristanes, siendo
idóneos, pues parece que con menos estipendio, por el que tienen en la Iglesia, asistirán con mas pun-
tualidad ; há parecido daros las gracias por el celo y cuidado con que os aplicáis á la observancia
de las leyes de ese Gobierno, y principalmente á las que miran á la mejor enseñanza de los Indios en
los rudimentos de nuestra santa Fé. Y asi os encargo y mando lo ejecutéis, en la conformidad que lo
habiades dispuesto, y ordenado, poniendo especial cuidado en la enseñanza y extensión de la len-
gua castellana. — De Madrid á 7 de Julio de 1585. — Yo el Rey. — Por mandado del Rey Nuestro
Señor Dn Francisco de Amolaz. — Y ahora habiéndose considerado en mi Consejo de las Indias,
cuanto conviene al bien espiritual, y policía de los Indios, que se establezca generalmente en todas
las Indias la enseñanza déla lengua castellana, por la presente mando á mis Virreyes, Presidentes,
Gobernadores y Corregidores de las dichas mis Indias y ruego y encargo á los Arzobispos y Obispos
de las Iglesias Metropolitanas, y Catedrales de ellas, vean las leyes y Cédulas que aqui van insertas y
las guarden, cumplan y ejecuten, y hagan guardar, cumplir, y ejecutar precisa y puntualmente según
y como en ellas se contiene, y declara : con advertencia de que se hará cargo (como mando se les
haga) en ías residencias que se les tomaren á los dichos Virreyes, Presidentes, Gobernadores y Cor-
CÉDULAS REALES. 41
regidores, si asi no lo ejecutaren ; y que en todas las ocasiones de Armada me den cuenta, de lo que
á este fin fueren obrando, para que se vea el fruto que se consigue de la observancia de lo referido
en la educación y enseñanza de los Indios, — Focha en Madrid á 8 de Agosto de 1686. — Yo el Rey. —
Gedulario déla Audiencia de Quilo, lom 4°, pag. 149.
QUE LOS INDIOS ENVÍEN SUS HIJOS A LA ESCUELA Y SUS HIJAS A LA DOCTRINA.
El Rey. — Por cuanto por t-eaula de 6 de abril de 1691, esta mandado que en todas las ciudades,
villas, lugares y pueblos de Indios de las provincias é islas de ambos Reynos de Perú y Nueva
España, se pongan Escuelas con Maestros que ensenen á los Indios la lengua castellana, y á mis
Virreyes, Presidentes, Arzobispos y Obispos, Gobernadores y Corregidores y Alcaldes mayores de
ellas, que cada uno por su parte en el distrito y jurisdicción de su Gobierno y Obispado lo dispusiesen
en la forma y con las circunstancias que en ella se espresan. Ahora el Obispo de Mechoacan en carta
de 17 de Diciembre de 1692 me ha dado cuenta de haberse puesto las Escuelas en todo su Obis-
pado ; y el fruto y adelantamiento que en esto se ha reconocido, proponiendo tendrá grande au-
mento con la asistencia de las Justicias seglares, suplicándome encargue á mis Virreyes y Audien-
cias no permitan haya en los Alcaldes mayores y demás Justicias, el mas leve descuido en asistir,
á que los Indios envien sus hijos á ellas, y sus hijas á la Doctrina, para que consigan los buenos
fines que desean, y por que hé venido en condescender k su instancia, por el gran beneficio que de
ello resulta al servicio de Dios, y al mió ; encargo y mando á mis Virreyes y Audiencias de ambos
Reynos, Provincias é Islas del Perú y Nueva España, que cada uno por su parte concurra y fomente
esta disposición, ordenando á los Gobernadores, Corregidores, Alcaldes mayores y demás Justicias
del distrito y i urisdicion de sus Gobiernos, asistan con todo cuidado y vigilancia á la exacta ejecu-
ción y cumplimiento de lo mandado sobre este particular en la Cédula citada de 6 de Abril de 1691,
según y en la forma y con las calidades que se expresan en ella, sin permitirles descuido ni omisión
alguna en ello por leve que sea. Fecha en Madrid á 20 de Diciembre de 1693. — Yo el Rey.
Cedulario de la Audiencia de Quito, tom IV, pag. 302.
QUE SE GUARDEN LAS CÉDULAS SOBRE LA LIBERTAD, ALIVIO Y BUEN TRATAMIENTO DE
LOS INDIOS.
La Reina Gobernadora. -*- Por cuanto en 19 de Setiembre de 1675, 12 de Junio, 2 de Agosto del
1679, y 2 de Setiembre de 1687, se despacharon las Cédulas del tenor seguiente. LaReina Goberna-
dora. Por cuanto por diferentes y repetidas Cédulas está encargado á los Virreyes, Presidentes, y
Gobernadores, Arzobispos y Obispos de las Iglesias Metropolitanas y Catedrales de las Indias
Occidentales la conversión de los Indios infieles, y conservación de los ya reducidos á nuestra santa
Fé Católica, su buen tratamento, alivio, y enseñanza; y sin embargo de ello se há entendido por
carta del Gobernador, y Capitán General délas Provincias del Rio de la Plata de 20 de Octubre del
ano pasado 1674, que luego que llego á aquel Gobierno, esperimentó el maltratamiento que reci-
bían los Indios domésticos, y encomendados de aquellas Provincias, los mas por no pagarles su tra-
bajo personal cuando le llegan á pedir, y sirviéndose de ellos con menos conmiseración que si fueran
esclavos, como constaba de los autos que habia hecho en diferentes casos, en que castigó á un
alcalde la Hermandad : sin lo común, que por lo miserables y oprimidos y medrosos de mayores
danos, no llegaba á noticia de los Gobernadores y Justicias, para que lo pudiesen remediar, si ya no
hubiese culpable omisión; y que siendo esto asi, se decía, era en aquellas Provincias donde mas bien
los trataban, respecto de lo que padecían en las demás. Y para su remedio y cumplimiento de las
TOM. I. 5
42 TRATADO 1" SECCIÓN SEGUNDA.
ordenes que en razón de esto están dadas, y de su obligación y conciencia, hizo publicar bando para
que ningún vecino, de cualquier calidad que fuese, no pudiese azotar, ni consentir azotasen, ni cortar
el pelo, ni hacer otro ningún castigo y ningún Indio ; y que si tuviesen que demandarles, acudiesen
para ser oidos, y dar satis/accion en justicia, y para que fuesen tratados como está mandado, con
lodemas que se le ofrecía cerca de esto. ¥ habiéndose visto por los del Consejo Real de las Indias, con
lo que sobre ello dijo y pidió el Fiscal de él, hé tenido por bien de aprobar el bando que publicó el
dicho Gobernador ; y demás de ello, ha parecido dar la presente, por la cual mando á los Virreyes,
Presidentes, Gobernadores, y demás Justicias de todas las Indias Occidentales ; y ruego y encargo í»
los Arzobispos y Obispos de las Iglesias Metropolitanas, y Catedrales de ellas, á cada uno en su dis-
trito, y jurisdicción, que vean las Cédulas antiguas, y modernas que están dadas, acerca de la con-
servación, alivio y. buen tratamiento de los Indios, y forma en que deben ser tratados y asistidos, y
pongan muy parlicular cuidado y atención en la puntual ejecución de ellas, no permitiendo, ni dando
lugar á que haya ninguna contravención, ni omisión en su observancia, só graves penas á que serán
condenados ios transgresores, haciéndoseles (como se les hará) cargo en sus residencias, por el
escrúpulo tan grande que debe causar la tolerancia y descuido, que huviere en esta materia, sobre
que les encargo la conciencia, por ser punto tan del servicio de Dios Nuestro Señor y en el que
principalmente deseo la puntual observancia de las Ordenes que cerca de ello están dadas. Fecha
en Madrid á 19 de Setiembre de 1675. — Yo la Reina. — Ibid., tom. 4, pag. 779.
QUE INFORME LA AUDIENCIA SOBRE LA REDUCCIÓN QUE PRETENDE HACER EL GOBER-
NADOR DE LA PROVINCIA DE LOS QUIJOS DE LOS INDIOS JÍVAROS Y OTROS.
Presidente y Oidores de mi Audiencia Real de la ciudad de S. Francisco en la Provincia
de Quito ; Melchor del Marmol, mi Gobernador de la de los Quixos, me ha representado (entre otras
cosas) que el ano pasado de 1669, dio memorial en mi Consejo de las Indias, pidiendo se le come-
tiese la paciflcacion de los Indios Jívaros, y otros, cuya resolución se había suspendido hasta que
fuese á servir aquel Gobierno, y con las noticias que estando presente adquiriese, hiciese la repre-
sentación que conviniese para mí real servicio. En cuya conformidad, habiendo tomado posesión de
él, hizo información de lo útil y conveniencia que se seguiría de esta reducion, de que remitía testi-
monio, suplicándome, que atendiendo á lo referido, fuese servido de concederle licencia para ella, pues
tenia en aquella provincia muchas personas que le ayudarían, sin que en lo referido se le pusiese
embarazo, antes bien se le diese el auxilio y ayuda que necesitase. Y habiéndose visto por el dicho
mi Consejo de las Indias con lo que acerca de esto representó el dicho Gobernador el ano pasado
de 1669, y el testimonio déla información quo remitíó,y lo que sobretodo dijo y pidió mi fiscal en él,
por que quiero saber las conveniencias ó inconvenientes que se seguirían de conceder la licencia
para hacer la dicha reducción de los Indios Jívaros y otros, en la forma y por los medios que esta
dispuesto y ordenado, os mandó me informéis lo que en razón de ello.se os ofreciere, juntamente
con vuestro parecer para que con vista de todo provea lo que se tuviere por naas conveniente. Fecha
en Madrid á 28 de Enero de 1676. — Yo el Rey. (Carlos segundo ). — Ibid., tom. 3*>, pag. 424.
QUE A LOS INDIOS SE LES CONCEDA LIBERTAD Y CON NINGÚN PRETESTO SEAN ESCLAVOS.
El Rey. — Por cuanto per diferentes Cédulas y ordenanzas de los Señores Reyes,mis predecesores, y
mías está dispuesto y declarado que no se tengan por eclavos los Indios de mis Indias Occidentales,
Islas y tierra firme del mar Occeano, por ninguna causa ni por ningún pretexto, sino que sean tratados
como vasallos míos que tanto han engrandecido mis dominios, y por ser materia de tanta gravedad,
y en que siempre se há estado con el cuidado y vigilancia y atención que pide, y que de ne no ejecu-
CÉDULAS REALES. 43
tarse lo resuelto, se frustraba él fin de la enseñanza de la fé católica y el atraer á ella á los que no eslan
reducidos, para lo cual conviene escusar los medios de dureza, como es la esclavitud, y usar de los
de amor y buen tratamiento, que son los mas eficaces para la conservación y reducción ; se han ido
expidiendo repetidas cédalas y ordenes, encargando á mis Virreyes. Presidentes, Audiencias y
Gobernadores, y á los Arzobispos, Obispos y Prelados de las Religiones. Y últimamente la Reina,
mi Señora madre, por su real Cédula de 20 de Diciembre del ano pasado 1674, resolvió que los
Indios de las provincias de Chile, en donde mas se ha usado de la esclavitud, no se tuviesen por
esclavos por ningún motivo, y especialmente en tres casos ; que el primero es, que los Indios apre-
hendidos en guerra viva, se hacían esclavos por el derecho de ella : el segundo, el modo, llamado de
servidumbre, cuando cojian los Indios de tierna edad, estaba dispuesto sirviesen hasta 20 anos, y
después quedasen libres ; y el tercero de la usanza, que es, que los padres, madres y parientes mas
cercanos vendían sus hijos cambiándolos por algunas halajas hasta cierto tiempo como en prendas.
Y mandó que todos los Indios, que estuviesen esclavos, se pusiesen en libertad natural, ejecutándose
asi precisa y indispensablemente. Y ahora con ocasión de haberse visto en mi Consejo de las Indias, lo
que ha escrito Don Juan Enriquez, siendo Gobernador y Capitán General de las dichas provincias de
Chile, en cartas de 8 y 29 de Octubre del ano pasado 1676, dando cuenta de lo que obró en ejecu-
ción de la Cédula citada de 20 de Diciembre del de 674, y ponderando las díñcultades que se ofrecían
en su observancia, y lo que habia pepresentado el Procurador General de la ciudad de Santiago
cerca de los inconvenientes que resultarían á mi servicio, seguridad de aquel Reino, y propagación
de nuestra Santa Fé Católica de declarar por libres los Indios de él, y en particular el perjuicio de
los terceros poseedores de los que actualmente se hallan esclavos en su poder, y consultándoseme
sobre ello, hé resuelto, que sin embargo de la instancia que hizo el dicho Procurador General y de
lo que sobre ello se representa, tenga cumplimiento lo dispuesto por la Cédula referida de 20 de
Diciembre de 1674, y que en lo de adelante, con pretesto alguno, motivo de justa guerra, ú otro
cualquiera, no puedan quedar por esclavos, ni venderse por tales los Indios que se prendieren en
ella, ó fuera de ella, ni los que llaman de servidumbre, ni de usanza, y qu'? todos los que ahora viven
en esclavitud, y sus hijos y descendientes queden con efecto libres de todos tres géneros de guerra,
servidumbre, y de la usanza. En cuya conformidad mando á mis Virreyes, Presidentes, Audiencias y
Gobernadores, y otros cualesquier mis Jueces y Justicias, de mis Indias Occidentales, que hagan
promulgar esta orden por ley general en los Reinos del Perú y Nueva España, la cual hé mandado
se inserte en la nueva Recopilación de las Indias que se há de imprimir para que se observe precisa
é inviolablemente en todos aquellos Reinos, sin permitir, ni dar lugar á que se contravenga á ello,
por ninguna causa, ni motivo ; y que de haberse publicado esta ley en todas las partes que convenga,
envíen testimonio al dicho mi Consejo de las Indias. Fecha en Madrid á 12 de Junio de 1679. — Yo el
Rey. — Ibid., tom. 4, pag. 280.
QUE NO SE MOLESTE A LOS INDIOS POR SUS DEUDAS A LAS PUERTAS DE LA IGLESIA.
El Rey. — Por cuanto el Rey mi señor y abuelo (que santa gloria haya) mandó dar y dio en 5
de Setiembre del ano pasado 1620 una Cédula del tenor siguiente : El Rey. — Por cuanto hé sido
informado que las mis Justicias de mis Indias Occidentales han introducido todos los días de fiestas,
cuando los Indios van á Misa á la Iglesia, enviar ó ir á averiguar á la puerta de ella, si deben alguna
cosa ó han dejado de servir, y cumplir con sus obligaciones, y con esta ocasión los prenden y moles-
tan, de suerte que pierden la voluntad de ir á la dicha Iglesia, de que se siguen muchos inconve-
nientes, y quedarse sin Misa los mas de los dichos Indios, para cuyo remedio con acuerdo y pare-
cer de los del mí Consejo de las Indias fué acordado que debía mandar dar esta mi Cédula, por
44 TRATADO l^ SECCIÓN SECUNDA.
la cual prohibo, deOendo y mando, que de aquí delante ninguna de las dichas mis Justicias, de
cualquier parte que sean de las dichas mis Indias, asi de las Provincias del Perú, como de las de
Nueva España, sea osado á ir, ni enviar á la Iglesia á hacerlas dichas averiguaciones con los Indios,
s6 pena que el que contraviniere á ello, aunque lleve provisión particular de cualquiera de las mis
Audencias de las dichas Indias, incurran en perdimiento del oficio que tuviere, y de la deuda que
se le debiere, y fuere á averiguar, siendo suya, y no lo siendo, en otro tanto valor, y sea desterrado
del Lugar ó Provincia donde lo tal aconteciere por diez anos, yno los quebrante, con apercibimiento
que será castigado con mayores penas ; y mando á mis Virreyes, Audiencias, Gobernadores, Corre-
gidores, y Alcaldes Mayores y Ordinarios y otros cualesquier Jueces, y Justicias de las dichas mis
Indias, que cada uno en lo que les tocare, guarden y cumplan y hagan guardar y cumplir y ejecutar
esta mi Cédula, y lo en ella contenido, sin ir, ni pasar contra ella, en manera alguna, só las dichas
penas. Y para que venga á noticia de todos, y ninguno pueda pretender ignorancia, se pregone
publicamente en las cuidados, donde residen las dichas mis Audiencias, las cuales mando asi mismo
provean, como se hágalo mismo en todas las Ciudades, Villas y Lugares de su distrito, asi do
Españoles, como de Indios, sin que por parecerles cosa de embarazo, se deje de ejecutar ; y que de
como asi se hubiere hecho, me envíen testimonio al dicho mi Consejo. Dado en S. Lorenzo á 5 de
Setiembre de i 620. — Yo el Rey. — Y ahora hé sido informado que habiendo tantos anos que se plantó la
ley evangélica en aquellos Reinos, no están los Indios muy firmes en nuestra santa Fé Católica, ni
instruidos en los articules de ella, sin que haya bastado el santo celo con que lo han encargado los
señores Reyes mis predecesores, ni el cuidado y vigilancia que han tenido los Obispos, siendo la
causa de tan grave daño el comercio que tienen los Corregidores con los Indios, vendiéndoles por
fuerza, mucha ropa, vinos, y otros géneros, que no pudiendo pagar e^ precio crecido que les ponen,
se huyen, y se van á los desiertos, y aunque con mucho trabajo y solicitud los conducen los Curas
á Misa, y á la Doctrina, los Corregidores y sus ministros, aprovechándose de esta ocasión , los
prenden y encarcelan, protestando que son haberes de mi Hacienda, y no son sino sus derramas, y
tiranias; y que también los dueños de minas, ingenios de azúcar, obrajes y heredades de trigo y
maiz, por que no se aparten del trabajo, los tienen forzados, sin dejarlos ir á la Doctrina ni á Misa,
haciendo las mismas vejaciones y violencias que los Corregidores, prendiéndolos en la Iglesia y
Doctrina, diciendo que los deben cantidades. Y habiéndose conferido sobre ello en m¡ Consejo de las
Indias, con lo que dijo y pidió mi Fiscal en él; há parecido dar la presente, por la cual mando á mis
Virreyes, Presidentes, Audiencias, Gobernadores y Corregidores, y otros cualesquier Jueces y Jus-
ticias de las dichas mis Indias, Islas y tierra firme del Mar occéano, guarden y cumplan, y hagan
guardar, cumplir y ejecutar precisa é inviolablemente lo dispuesto por la Cédula que aqui va inserta ;
y en su cumplimiento no permitan que los Gobernadores, Corregidores, ni otras personas, por razón
de prestamos, ni mercaderias que hayan dado á los Indios, ni otra alguna causa, los prendan, vejen
y molesten en ocasión que vayan á las Doctrinas á oír Misa, oí otras obras de piedad y religión, y que
el Gobernador y Corregidor que contraviniere á ello, ipso facto quede privado del oficio, y incurra en
las demás penas espresadas en la Cédula referida, y ruego y encargo á los Arzobispos y Obispos de
las Iglesias Metropolitanas, y Catedrales de las Indias, tengan cuidado, y estén á la mira de si con-
travienen á ello, y por que personas, y me den cuenta para que se les castigue severamente, atendiendo
á esto con todo desvelo, como cosa thnde su obligación, sobre que les encargo las conciencias, pues de-
ben hacer particular escrúpulo de que sus ovejas carezcan de la noticia délos articules de nuestra santa
Fé, que son medio necesario para la salvación de sus almas. Y para que venga á noticia de todos, y
ninguno pueda pretender ignorancia, mandó que esta mi Cédula se pregone públicamente en las Ciu-
dades donde residen mis Audiencias, las cuales provean se haga lo mismo en todas las demás Ciudades,
Villas y Lugares de su distrito, asi de Españoles, como de Indios, y de haberlo ejecutado envien testimonio
al dicho mi Consejo. Fecha en Madrid á 2 de Agosto de 1679.— Yoel Rey.— Ibid., tom. IV, pag. 281.
CÉDULAS REALES. 45
QUE SE TENGAN PRESENTES ESTAS CÉDULAS PARA EL BUEN TRATO DE LOS INDIOS.
El Rey. — Por cuanto por diferentes Cédulas está dispuesto y encargado, el alivio y buen tra-
tamiento de los Indios ; y últimamente por una miade 2 de Agosto del año pasado 1679, en que esta
inserta otra del Rey mi Señor y abuelo, de 5 de Setiembre de 1620, mandé á mis Virreyes, Presi-
dentes, Audiencias, Gobernadores, Corregidores, y otros cualesquier Jueces y Justicias de mis Indias,
Islas y tierra firme del Mar Occéano, no permitiesen que por razón de prestamos, ni mercaderías que
se dies en a los Indios, ni otra alguna causa, los prendiesen, vejasen, ni molestasen en ocasión de ir
á las Doctrinas, oir Misa, ni otras obras de piedad y religión, y que el Gobernador y Corregidor que
contraviniese h elio ipso /"ucíí?, quedase privado del oficio y incurriese en las demás penas que se
expresan, y rogué y encargué á los Arzobispos y Obispos de las Iglesias Metropolitanas y Catedra-
les de las dichas mis Indias tuviesen cuidado, y estuviesen á la mira de si contraviniesen á ello, y
por que personas, y me diesen cuenta para que se les castigase severamente, atendiendo á esto con
lodo desvelo, como cosa tan de su obligación, sobre que les encargué la consciencia i y para que
viniese á noticia de todos y ninguno pudiese pretender ignorancia, mandé que la dicha mi Cédula se
pregonase públicamente en todas las Ciudades, Villas y Lugares, asi de Españoles como de Indios,
y últimamente habiéndose visto en mi Consejo de las Indias lo que representó Don Pedro Nina,
Indio» en carta, su fecha en la villa de Oruro de 6 de Enero del ano pasado 1685, refiriendo entre
otras cosas la provisión, que por mandado de mi Virrey del Perú, se despachó en orden al alivio de
los Indios de aquel Reino, para que los Curas no los gravasen tan pesadamente como hasta aqui,
hé tenido por bien de darla presente ; por la cual ruego y encargo á los dichos Arzobispos y Obispos
de las Iglesias de las Indias, cumplan y ejecuten lo dispuesto por la Cédula referida, cuidando
mucho por su parte de su puntual observancia y mayor alivio de los Indios, por ser tan de su obliga-
ción en que les vuelvo á encargar su consciencia para descargo de la mia. — Fecha en Madrid á 2 de
Setiembre de 1687. — Yo el Rey.
Y ahora Fray Nicolás Avendano Maldonado, de la Orden de S. Augustin, de la provincia del
Nuevo Reino de Granada, encarta de 21 de Enero de 1692, refiere, que siendo cura del Pueblo de
MucuchisyMucurva en la Gobernación de Mérida, cuya Doctrina es de su Religión, esperimentó el
trato que hacian á los Indios los Encomenderos, que era de mayor opresión que si fuesen esclavos,
pues no les daban lo que de justicia se les debía por su trabajo, siendo sus mujeres las que mas
vivian debajo del yugo del apremio, y por asistir á sus Encomenderos lodo un dia, dejan á sus hijos
solos en sus casas, por cuya causa, siendo él Cura, se quemó un muchacho, y á sus padres lo que
tenian ; y lo que mas era de sentir, que en los dichos Pueblos no habia tres Indios que supiesen
rezar, por no darles lugar sus encomenderos para que aprendan, castigándolos, asi estos, como los
mayordomos que ponen.
Estando para verse en mi Conjeso de las Indias la carta referida, se recibió una del Licenciado
Don Juan Cuadrado de Lara dé 21 de Junio de 1691, en que d^ cuenta de que estando en la ciudad
del Dulce Nombre de Jesús en la provincia de Santa Marta, entendiendo en la visita eclesiástica de
ella, pareció ante él el Cura Doctrinero del Pueblo de Pondere, de que era Encomendero D. Mariano
deN. diciendo las vejaciones, y agravios que recibían aquellos naturales de D. Antonio de N. cunado
de dicho Encomendero, obligándoles h venir 28 leguas de su naturaleza á hacer matanzas de ganados,
con grande riesgo de sus vidas, por ejecutarlo de noche y á caballo en tierras de otros Indios bárba-
ros, y que su fin era aniquilarlos, y que algunas familias del dicho Curato que residían en el sitio del
hato grande de la Hacienda de dicho Encomendero, estaban sin Doctrina, ni educación ninguna, y so
enterraban en el campo los que habían muerto ; y que aunque aplicó el remedio necesario, tenia por
46 TRATADO lo SECCIÓN SECUNDA.
conyeniente el que se nombrase un Visitador que fuese k poner á aquellos naturales en la libertad
que tengo mandado : Y habiéndose visto en mi Consejo de las Indias con un memorial de Fr. Pedro
de Bonilla, de la Orden de S. Augustin, Definidor y Vice-Prefecto de Misiones, que dice ser de la
Provincia de dicho nuevo Reino, me ha representado que en contravención de lo que tengo ordenado,
los Encomenderos de las Provincias de Cartagena, Santa Marta, Maracaibo y S.Juan de los Llanos,
obligan, y apremian á los Indios desús Encomiendas al servicio personal, siguiéndose de esto que teme-
rosos los que están por reducir de esperimentar la misma opresión, y esclavitud, se niegan á recibir laFé
Católica ; suplicóme fuese servido de mandar á la Audiencia de Santa Fó, y Gobernadores de dichas
Provincias, no permitan que los Encomenderos obliguen k los Indios de sus Encomiendas al servicio
personal, contendandose solo con percibir de mano del Corregidor Indio lo que les tocare, por razón
de las demoras y tributos, imponiendo á los Encomenderos que contravinieren á ello, la pena de que
se les quitarán las Enconíendas, y se agregarán á mi Real Corona, para que no incurran en los
excesos referidos, y lo que sobre todo dijo y pidió mi Fiscal ; hé tenido por bien dar la presente, por
la cual mando á mis Virreyes, Presidentes, Audiencias, Fiscales, Gobernadores, Corregidores,
Alcaldes Mayores, y demás ministros délas Indias, guarden, cumplan, y ejecuten precisa y puntual-
mente lo dispuesto por las Cédulas, arriba insertas, sin contravenir á lo que en ellas se dispone en
manera alguna, y que velen con todo cuidado sobre la libertad, y alivio de los Indios, no per-
mitiendo que los Encomenderos les obliguen h servicio personal, ni á otra contribución que
la del tributo que debieren pagar : con- apercibimiento de que en caso de contravenir á ello,
justificándolo las dichas Audiencias y habiendo oido en Justicia á los Encomenderos, les priven de las
Encomiendas, y los Protectores delaten de los que agraviaren á los Indios, estando advertidas las
Audiencias, Fiscales y domas Ministros de ellas que de cualquiera omisión que haya de esta calidad,
les será de gravisimo cargo ; y á los Gobernadores, Fiscales y demás Ministros de Justicia, se les
hará en sus residencias, y con los dichos Protectores de Indios, y Fiscales, se tomará la providencia
que mas convenga; y del cumplimiento de lo referido y de lo que se ordena en las Cédulas en esta
incorporadas, se me dará cuenta en todas ocasiones, por quedar muy á la mira, y para ejecutar severas
demonstraciones, y castigo contra los que faltaren y incurrieren en lo que por ellas tengo resuelto.
Fecha en Madrid á 22 de Noviembre de 1693. — Yo el Rey. — Ibid., tom. 4, p. 279.
LOS NATURALES DE LAS INDIAS SON CAPACES DE LAS HONRAS DE LUSTRE, Y EMPLEOS
CON QUE SE PREMIA A LOS VASALLOS DE LOS REINOS DE ESPAÑA.
El Rey. — Por cuanto teniendo presentes las Leyes y Cédulas que se mandaron despachar por los
Señores Reyes, mis progenitores y por mi, encargando el buen tratamiento, amparo, protección, y
defensa de los Indios naturales de la América, y que sean atendidos, mantenidos, favorecidos y
honrados como todos los demás vasallos de mi Corona ; y que por el transcurso de tiempo se detiene
la práctica y uso de ellas, y siendo tan conveniente su puntual cumplimiento al bien público, y utili-
dad de los Indios, y al servicio de Dios y mió ; y que en esta consecuencia, por lo que toca á los
Indios mestizos,' está encargado á los Arzobispos y Obispos de las Indias, por la ley 7, titulo 7» del
libro lúdela Recopilación, los ordenen de sacerdotes, concurriendo las calidades, y circunstancias
que en ella se disponen ; y que si algunas mestizas quisieren ser religiosas, dispongan el que se las
admita en los Monasterios y á las profesiones ; aunque en lo especial de que puedan ascender los
Indios á los puestos Eclesiásticos, ó Seculares, 'Gobernativos, Politices y de Guerra, que todos piden
limpieza de sangre y por estatuto la calidad de nobles, hay distinción entre los Indios y mestizos, ó
como descendientes de los Indios principales que se llaman Caciques, ó como procedidos de Indios
menos principales, que son los tributarios y que en su Gentilidad reconocieron vasallaje, se con-
CÉDULAS REALES. 47
sidera, queálos primeros y sus descendientes se les deben todas las preeminencias y honores,
asi en lo Eclesiástico como en lo Secular, que se acostumbran conferir á los Nobles Hijos-
dalgo de Castilla, y pueden participar de cualesquier comunidades, que por estatuto pidan nobleza ;
todavía se les conserva y considera guardándoles en lo posible sus antiguos fueros ó privilegios, como
asi se reconoce y declara por todo el titulo de los Caciques que es el 7o del libro 6° de la Recopila-
ción, donde por distinción de los Indios inferiores se les dejó el Seílorio, con nombre de Cacicazgo,
transmisible de mayor en mayor á sus posteridades, inhibiendo de sus causas á las Justicias ordina-
rias, con privativo conocimiento alas Audiencias; y si como Indios menos principales, ú descendientes
de ellos, y en quienes concurre la puridad de sangre, como descendientes de la Gentilidad, sin
mezcla de infección ú otra secta reprobada ; á estos también se les debe contribuir en todas las
prerrogativas, dignidades y honras, qne gozah en Espafía los limpios de sangre, que llaman del
Estado General ; y en consecuencia de esto por la Cédula que en 30 de Mayo del ano 1691 mandé
despachar para que en las Ciudades, Villas, y Lugares de uno y otro Reino del Perü y Nueva
España, se pusiesen Escuelas para ensenar á los Indios la lengua castellana, previniéndose junta-
mente, que no puedan sin saberla tener oficio alguno de República, y por no perjudicarles en este
honor y conveniencias, se diesen cuatro anos de termino á los que oslando en alguna de ellas no
supiesen la lengua, para que la aprendiesen. Y que últimamente, en consulta de mi Consejo de las
Indias de 12de Julio referido año de 1691, resolvi se fundase un Colegio Seminario en la ciudad de
Méjico; y que asi en él, como en los demás que se fundaren en las Indias se destine y den precisa-
mente la cuarta parte de las Vecas de que se compusiere cada uno de ellos, para los hijos de los
Caciques. Y siendo conveniente el que los Indios reconozcan la particular inspección con que por
vasallos mios atiendo á su consuelo, y deseando la mas puntual observancia de las ordenes y leyes
citadas, hé resuelto dar la presente, por la cual ordeno á mis Virreyes, Audiencias y Gobernadores
de las Provincias del Perú y Nueva España : y ruego y encargo á los Arzobispos y Obispos de las
Iglesias Metropolitanas, y Catedrales de ellas, las guarden, cumplan y ejecuten y hagan guardar,
cumplir y ejecutar precisa é inviolablemente, declarando de nuevo que atenderé y premiaré siempre
á los descendientes de Indios Gentiles de unos y otros Reinos de las Indias, consolándolos con mi
Real amparo y patrocinio por medio de los Prelados Eclesiásticos y demás Ministros del Santo Evan-
gelio, Virreyes, Audiencias y demás Gobernadores de todas las Ciudades, Villas y Lugares de
aquellos Reinos para que los aconsejen, gobiernen y encaminen al bien principal del conocimiento de
nuestra Santa Fé Católica, su observancia y vida polilica y á que se apliquen á emplearse en mi
servicio, y gozar la remuneración que en él correspondiere al mérito y calidad de cada uno, según
y como los demás vasallos mios en mis dilatados dominios de la Europa, con quienes han de ser
iguales en el lodo los de una y otra América, y para que desde luego tengan uso, y ejecución las
ordenes, que están dadas y leyes de aquellos Reinos, que hablan en razón de todo lo referido, se con-
tinué su cumplimiento, y se le dé á este despacho ; quiero, y por esta orden doy licencia á cualquiera
de mis vasallos de los Reinos de las Indias, que hallándose con méritos de calidad en su persona por
su decencia, y los hechos en reverencia y servicio de la Santa Iglesia, ú ocasiones en que lo hayan
solicitado, y también el de mi Corona, en cualquiera manera lo representen, y justifiquen ante los
Virreyes, Audiencias y Gobernadores de las dichas Indias, según la distancia mas inmediata, y de
fácil recurso para cada uno, áfin de que los Virreyes, Presidentes, y Gobernadores como se lo encargo
y mando, y juntamente lo ruego á los dichos Arzobispos y Obispos ; me den cuenta de las represen-
taciones referidas, enviando por el dicho mi Consejo los papeles, que con ellas se representaren,
para que poniendo todo lo que constare de ellos en mi Real consideración, lo remunere con las
honras de lustre, empleos y conveniencias, con que premio, y favorezco á mis vasallos de los Reinos
de la España, sin que para ello obste á los de las Indias la descendencia de la Gentilidad, y para que
48 TRATADO 1« SECCIÓN SECxUNDA.
aquellos naturales se hallen desde luego con el consuelo, que mi benignidad les franquea, y puedan
también solicitar y pretender los honores y beneficios ofrecidos á sus méritos, estando justificados, hé
mandado se dirija este despacho á los Virreyes, Arzobispos y Obispos, Audiencias y Gobernadores de
las Indias, á quienes ordeno, que cada uno de ellos en el distrito y jurisdicción de su gobierno y
Diócesis, le hagan publicar y den cuenta de haberlo ejecutado. Fecha- en Madrid á 22 de Marzo de
1697. — Yo el Rey. — Cedulario de la Audiencia de Quito, tom. 4», pag. 352.
QUE SE FAVOREZCAN LAS MISIONES DE LA COMPAÑÍA DE JESÚS.
El Rey. —Por cuanto mis ardientes deseos de la Propagación de la Ley Evangélica en los vastos
Reynosde las Indias, y mi justo rezelo de que por aver pocos Operarios se malogre, ó atrasse la
conversión de aquellas Almas, y en ella la mayor gloria de Dios, que es en lo que mas se aflanpa la
mia, hazen inseparable de mi cuidado, la premeditación délos medios, y providencias conducentes al
logro de tan importante fin ; y como para conseguirle sea únicamente el mas seguro camino, que la
Religión de la Compania de Jesús destine á sus Missiones mayor numero de Ministros, que el que
hoy tiene, y no es suficiente para las que están á su cuidado, quanto, y mas para las que cada dia se
aumentan en los nuevos descubrimientos, con que Nuestro Señor favorece los desvelos de mi apli-
cación, dirigida toda á que en aquellas remolas Regiones se siembre el grano del Evangelio. En esta
consideración, y en la de que la Compania de Jesús no tiene posibilidad do ejecutarlo, asi por la
falta de medios para criar los sujetos, respecto de consistir en juros la mayor parte de sus rentas,
como por la limitación con que se halla para no emviar Operarios de otros Dominios que los míos ;
Hé resuelto por mi Real Decreto de veinte y tres de Octubre próximo pasado de este ano permitirla,
que par estas Missiones pueda echar mano de qualesquiera Jesuítas Sacerdotes, Estudiantes, ó Coad-
jutores, que sean llamados de Dios para esta empresa, y aprobados maduramente por los Superiores,
no solo de mis Dominios, sino también de los Reynosde Francia, y de Polonia, del circulo de
Baviera, de las Provincias Gallo Bélgicas de Flandes, de las Repúblicas de Venecia, y Genova,del
Estado de la Iglesia, y de todos los demás Estados de que so compone la Italia, excluyendo solamente
el Reyno de Ñapóles y Ducado de Milán, de donde no podrá ser incorporado ninguno sin especial
permiso mió, entre los Missioneros de la America ; y asi mando se le prevenga á la Religión, para
que se halle en inteligencia de ello. También hé resuelto, y mandado, que los juros, que pertenecen á
Casas, y Colegios de la referida Religión do la Compania, sean libres, y reservados de todo vali-
miento, y que lo hayan de ser siempre, mientras nó se especifique con términos propios ó individua-
les, en atención á que el producto de estos juros se emplea muy especialmente en mi servicio, por
criarse con estos caudales los sugetos para las Missiones. Y porque estoy informado de los menosca-
bos, y dilaciones con que se pagan las librangas de lo que se destina á los Missioneros Jesuítas para su
viage, vestuario, y navegación, como también para su manutención, después de estar en las Indias,
sin embargo de las repetidas y estrechas ordenes, que para su cabal, y prompta satisfacción están
dadas, y no han sido obedecidas ; mando, que por mi Consejo de las Indias se dé á entender á los
Ministros de ellas, á quienes toque, el sumo desagrado que me ha causado su inobservancia ; pero
siendo mi Real animo, que los referidos Misioneros no esperimenten en este punto los atrassos, y
perjuicios, que hasta aquí, mandó se den las ordenes convenientes, para que todo lo librado, y que
en adelante se les librase en las Cajas Reales, se haya de pagar precisamente con asistencia del
Ministro mas antiguo de la Audiencia, si la huviere en la Ciudad, ó parage en que residan los Oficia-
les Reales, que deben hacer el pago. Que si alli no huviere Audiencia, asista precisamente el
Gobernador, ó su Teniente ; que el que asistiere haya de mandar, que los Oficiales Reales declaren
debajo de juramento, haber hecho la paga como suena el recibo, ó carta de pago, sin menoscabo, ni
CÉDULAS REALES. 49
diminución alguna. Que á todo se halle presente un escribano, que haya de dar fé de ello ; y que de
este instrumento, y de los demás que pertenecieren á las pngas hechas á los Religiosos Missioneros,
se envien relaciones separadas, con la distinción de los anos á que correspondieren los sínodos,
como los viages en que se enviaren Misioneros de Europa, para que con estas noticias pueda mi
Consejo informarme de todo con la mayor expresión. Y á fin de cautelar toda demora, resuelvo, y
mando, demás de lo que queda referido, que en el caso de dilatar la paga los Oficiales Reales, y
demás Ministros á quienes toque, tengan legitimo recurso los Procuradores, ó Superiores de las
Missiones á los Tesoreros, ú Colectores de las Mesas Capitulares, para que hagan la paga de los
libramientos del producto de los novenos Reales ; y que en la Nueva -España tengan el mismo recurso
á Don Juan Joseph de Beilia Linage, para que haga las pagas del producto de los Azogues, que
administra ; y asi se despacharán Cédulas en forma, para que los Oficiales Reales, y Comisarios
admitan á los referidos Tesoreros, Colectores, ú Administradores, los recibos, ó cartas de pago, que
exhibieren en virtud de pagas hechas en la expresada conformidad, y que las reciban del mismo
modo que si entregasen en oro, ó plata las propias cantidades; previniéndose lo mismo á los Vir-
reyes, y Gobernadores, para que lo hagan ejecutar. Por la presente mando á mi Virrey del Perú,
Presidentes délas Audiencias, Ministros mas antiguos de ellas. Gobernadores de dichos Reynos, sus
Tenientes, Oficiales de mi Real Hazienda, Tesoreros, Colectores, ó Administradores de las Mesas
Capitulares, que enterados de esta mi resolución, procure cada uno en la parte que le tocare, darla,
y hacer se le dé el mas prompto, y efectivo cumplimiento, sin que sobre ello pongan, ni permitan
poner el menor embarazo, duda, ni interpretación alguna, por ser mi voluntad, que todo lo que vá
expresado se ejecute precisa, y puntualmente, sin dar lugar á que por su contravención se me haga
instancia, ni representación por dicha Religión de la Compañía de Jesús, pues me daré por deservido
de qualquiera que contraviniere al lodo, ó parte de esta mi resolución, por convenir al servicio de
Dios, y mió el puntual cumplimiento de ella. Fecha en Buen Retiro á veinte y ocho de diciembre de
mil setecientos y quinze. — Yo el Rey. — (Felipe Quinto). — Del archivo de Lima, Señor Roca.
TOM. I.
TRATADO SEGUNDO
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS.
Kesuelvense algunas dudas generales.
Varías son las dudas que suelen ofrecerse acerca de los privilegios de los Indios, las cuales
se hallan sabiamente resueltas por los Escritores Americanos. Y k fin de no privar k los lectores
de una doctrina tan interesante, hé pensado hacer aquí una breve reseña de las cuestiones
principales que tocan á estos privilegios, ijomo las trae Avendano en su Thesauro Indico
omitiendo el método escolástico con que las trata este insigne Escritor.
Suele dudarse silos privilegios concedidos á. los obispos y Misioneros en favor de los Tndigenas
se podran llamar privilegios de Indios ? Cuya duda resuelve el citado autor en sentido afirma-
tivo, fundado en que todo privilegio corresponde k la persona que el Pontifico pretende favorecer.
T siendo tan notoria y clara la intención de los Romanos Pontifices en favorecer á losindigenas,
como lo demuestran sus Letras Apostólicas, no puede dudarse que ellos son los privilegiados,
aunque las facultades vengan dirijidas k los Prelados ó Misioneros Apostólicos.
También se ofrecen graves escrúpulos y dudas sobre la interpretación de dichos privilegios,
asaber, si se han de tomar estrictamente, ó en un sentido lato, según la regla del derecho
favores sunt ampliandi ? A lo cual responde el mismo autor, que según la doctrina comun-
mente recibida entre los Doctores, todo privilegio que cede en favor de la religión, ó causa pia,
se ha de interpretar en sentido lato, las cuales condiciones se cumplen en nuestro caso, ya por
que se trata de la propagación de la fé y conversión de las almas, ya también por que los privi-
legiados son los Indios, personas infelices y miserables, que viven en la ignorancia y en la
barbarie.
Se desea saber también ¿ cuando perecen estos privilegios? y esta dudase ha motivado
alguna vez en America, ya por el no uso de los privilegios ó interrupción que hk sufrido, ya
también por las facultades que se conceden á los Obispos, llamadas Sólitas ^ de las cuales hacen
uso los Obispos en la Iglesia Americana. Para responder brevemente á estas perplejidades, dice
el expresado autor, que los privilegios concedidos in perpetuum, tienen vida perpetua, hasta
que se la quite el que se la dio, que es el Romano Pontifico, y que el indulto ó la gracia solo
perece cuando se revoca por la Santa Sede, la cual ciertamente puede revocar todo privilegio.
Ni basta la interrupción, á el no uso, dice Suarez lib. 8, cap 18, para perder los privilegios,
cuando estos k nadie perjudican, aunque intervengan actos contrarios, con tal que no haya
renuncia. De suerte que el privilegio, que á nadie perjudica, solamente perece, cuando hay
renuncia por parte del privilegiado : y si esta no existiere, tampoco perece el privilegio.
En cuanto al uso que pueden hacer los Prelados de las facultades Sólitas ; esto nada perjudica
á los privilegios de Indias : P por que por las Sólitas no se revocan los privilegios, ni los
Obispos los renuncian, ni tampoco pueden renunciarlos ; 2* por que dichas facultades se conce-
den por gracia de la Santa Sede y dejarían de ser gracia, si por ellas se revocasen los privilegios
que so gozan; 3* por que las Sólitas son temporales, y los privilegios son perpetuos ; 4p dichas
Sólitas se conceden k la persona, y los privilegios k la dignidad, asi es, que en Sede vacante los
NOCIONES PRELIMINARES. 51
privilegios pasan al Capitulo Catedral, lo que no sucede con las Sólitas, según la regla jur.
in 6<* Privilegmm personóle per sonam sequitur et extinguitur cum persona, Y aunque comun-
mente sucede, especialmente en America, que las sólitas se traspasan h, otra persona en las
difunciones de los Prelados, este traspaso es interino y solo dura hasta que se llena la
vacante.
Se ha dicho que los Obispos no pueden renunciar los privilegios de Indias : cuya proposición,
según dice Márquez en su Brasilia Pontificia lib. 2, num. 134, está fuera de toda duda : por que
no concediéndose los citados privilegios á la persona, sino á la dignidad, los Obispos no tienen
en ellos propiedad personal. T asi como el clérigo no puede renunciar al privilegio del foro, y si
llegase k renunciarle seria nula su renuncia ; asi aunque algún Prelado quisiese renunciar estos
privilegios, seria nula y de ningún valor su abdicación, por que renunciaría lo que no es suyo,
sino de la dignidad que no muere.
Aqui vendría á proposito la cuestión sobre comunicación de privilegios entre las dos Indias,
pero parece mas oportuno dejarla para el tratado de la India Oriental donde se trata de la
hermandad de privilegios que tienen entre si y hasta donde se extiende. En este preliminar nos
concretamos solo á dar algunas nociones generales que convienen para la inteligencia de las
Letras Apostólicas que se van h, presentar.
NEÓFITOS. — Como los privilegios de Indias hablan por lo general con los Neófitos, no
fueron pocas las dudas suscitadas al principio en estás regiones sobre la extensión que debia
darse á esta palabra Neófito. Según el derecho común, dice Márquez, se reputa por neófito el
que es nuevo en la fé hasta los diez anos, cuyo decenio ya pasado, deja de ser neófito el con-
vertido íi la fé. Mas según el derecho de Indias llamanse Neófitos todos los oriundos de la India
oriental y occidental, asi como también los oriundos de la África y de todas las regiones trans-
marinas, imo etiamsi JEtMopes, Angulani vel quarumvis áliarum transmarinarum regio-
num. Favorece también esta declaración h todos los indigenas dichos aunque sean hijos de
padres cristianos y hayan sido bautizados desde la infancia. Esta declaración viene del Pon-
tificado de Gregorio XIII y también se halla confirmada por Benedicto XIV en la Constitución
Cum venerábÜis, como veremos abajo.
MESTIZOS.— La declaración sobre los Mestizos viene también del mismo Papa Gregorio XIII
y dice asi : Quin etiam guia de mixtim progenitis, quos Mestizos vocanty majus dubium esse
accepimus; cum eisdem Mesticiis, quos similiter ad huno effectum Neophytos censendos esse
decernimuSyingradibus et matrimoniis contractis et contrahendis prcedictis, gratis tamen,
duminodo non ita facile id fiaty dispensare. Esta declaración sirvió de norma para las dis-
pensas matrimoniales hasta el pontificado de Inocencio XII, esto es, hasta 1698, mas de cien
aiios después del Pontificado de Gregorio XIII, el cual dio estas primeras declaraciones en
21 de Setiembre de 1585. Llegado el Pontificado de Inocencio XII, se suscitó la cuestión de los
Cuarterones y Puchueles, y fué declarado por la S. Congregación del Santo Oficio, que bajo el
nombre de Neófitos no se comprenden los Cuarterones y Puchueles. De donde se sigue que los
Mestizos que tienen una cuarta parte de sangre india y tres de europea, no participan de los
privilegios, y mucho menos el que tiene una octava parte de indio y siete de europeo, como el
Puchuel. Hé dicho de sangre europea, por que si la mezcla se compone de otras sangres privi-
legiadas entre los Neófitos, no hay cuestión de Cuarterones y Puchueles.
Pero aqui conviene notar que los Mestizos privilegiados solo se cuentan entre los Neófitos
para las dispensas matrimoniales, como lo dice la declaración : in gradibus et matrimoniis
contractis et contrahendis prcedictis ; mas para los otros privilegios de ayunos, abstinencias,
fiestas, etc., están sujetos a la ley común de la Iglesia.
52 TRATADO 2<»
CATECÚMENOS. — No siendo todavía subditos de la Iglesia los Catecúmenos, tampoco
están obligados á sus preceptos, y pueden por consiguiente contraer matrimonio entre si con
impedimento canónico, como lo dice Montenegro por estas palabrar : « Digo que los catecu-
c< menos, aunque estén muy próximos al Bautismo, pueden casarse antes de recibirle con
« parientes de afinidad, aunque por derecho eclesiástico estén prohibidos, y también con
« parientes de consanguinidad, excepto el primer grado, el cual es impedimento de derecho
(c natural. La razón es por que el catecúmeno mientras no se bautice, es infiel, y por estar fuera
« del gremio de la Iglesia no le obligan sus preceptos, ni sus impedimentos le estorban los
« matrimonios : mas aprueba y admite los que se hicieron en la infidelidad conforme al uso y
« costumbre de sus tierras ut hábetur in cap, Gaudemus. Dije arriba que pueden los cate-
ce eumenos contraer entre si matrimonio; por que si le contraen con persona bautizada, es nulo
« por la disparidad de culto. > Si preguntamos ahora si los Misioneros podran alguna vez
aconsejar al catecúmeno que se case con impedimento canónico; responde h> la duda el mismo
Montenegro lib. 3, Trat. 8, Secc. 7.« Ocasión se puede ofrecer que los puedan aconsejar les obreros
« evangélicos que se casen al modo y costumbre de la gentilidad antes de bautizarse. Pongo
« por ejemplo : Dos parientes en l**"^ grado de afinidad, y segundo de consanguinidad, están
« para bautizarse y se quieren bien y tratan de casarse después que sean cristianos, no pueden
« ser dispensados por ningún privilegio. Digo pues que en este caso obrara prudentemente en
« darles por consejo que se casen al uso de la Gentilidad antes de bautizarse. »
Otra duda suele ofrecerse en las Misiones, y es : si dichos catecúmenos pueden comunicar
in sacris? Sobre lo cual Morelli en sus Fastos pag. 165 trae diversas opiniones. Cas-
tropalau, Koning y Lugo son de parecer que todos los infieles se deben apartar desde el
ofertorio de la Misa según el Cap. Episcopus de consecr. Dist. 1. Episcopus nullum
prohiheat ingredi Ecclesiam et audire verbum Dei, sive genUlem, sive hmreticum, $ive
judaum, usque ad Missam catechumenorum. El P. Antonio Kuiz de Montoya, celebre
Misionero de la Compania de Jesús, también apartaba del sacrificio íilos no bautizados. El
Ilustrisimo Illana, obispo del Tucuman, advirtió esto mismo en las reducciones del
Paraguay. Pero acerca de esto dice Sánchez, no ser pecado mortal la comunicación m sacris
con el infiel, sino cuando hay peligro de perversión, y de irrisión del nombre cristiano. Pero
ni pecado venial habrá, dice Morelli, cuando no solamente no existe tal peligro, sino que por
el contrario hay esperanza de conversión, y esta es la causa motiva de la comunicación.
Hablando de los herejes de Germania dice Gobat : Non damus peccati hcereticos, qui dum
tractant de conversioncy ad quam propendunt^ ingrediuntur templa, ut óbservent ccerimonias
sacras. En Germania es común esto, y no dudo que se reirían, ó se indignarían, si alguno
les quisiese poner escrúpulo. Por otra parte el mismo Castropalau y Koning que están por la
negativa, exceptúan el caso en que se espera algún fruto especial, y por eso, alaba también
Lugo á los Misioneros que lo consienten. Añádese á esta razón la Índole de los Indios, los
cuales cuanto mas rudos son de entendimiento, tanto mas se mueven con las ceremonias
sensibles ; y la misma experiencia ensena que la majestad de nuestras sagradas funciones es
la mas á proposito para aficionarlos á la fé y profesarla. Por cuya razón en las Indias há
prevalecido la practica de admitir á los barbaros al sacrificio, y frecuentemente leemos y
oimos contar, que los primeros Misioneros y conquistadores hacian celebrar la Misa en
publico, á la cual asistían los barbaros con la misma reverencia que los demás, y de allí salían
ordinariamente tocados de la gracia para recibir el bautismo. Esto se verificó entre los
Mejicanos, Yucatanenses y Caribes con grande alabanza, y no sé que alguno lo haya repro-
bado. Hasta aqui Morelli en sus Fastos. Ord. 78.
NOCIONES PRELIMINARES. 53
Nota ; En 4 de Enero de 1569 dispenso S. Pió V en el fuero de la conciencia y por un decenio, para que loa
cristianos de la India no incurriesen en la excomunión de la Bula de la Cena por el comercio con los infieles,
ya fuese el comercio de mercancías ya de armas, con tal que estas no fuesen en perjuicio de la cristiandad,
como no lo seria si los Indios no se armasen notablemente. Esta concesión la extendió Gregorio XIII a otro
decenio con la declaración de que aquellos comerciantes que tienen expuestas las armas á manera de raercan-
ciaspara vendérselas á los infieles, incurran en la excomunión, aunque no armen notablemente a los compradores,
pero que no la incurian los que venden privadamente, y sin peligro probable, alguna cosa de poco momento,
como una espada ó un cuchillo. Lo refiere Avendaño en su Auctario. tit. 12, n. 477 (Fastos Ord. 123.)
Adviértase que la censura esta derogada por la Bula de Fio IX : Apostolice sedis.
EXPUESTAS YA ESTAS NOCIONES PRELIMINARES Y SABIDAS LAS PERSONAS CON QUIENES
HABLAN LAS LETRAS APOSTÓLICAS, ENTRAREMOS EN LOS PRIVILEGIOS DE LOS
indígenas, DIVIDIENDO EL TRATADO EN NUEVE SECCIONES.
la Privilegios primitivos de los Indígenas.
2a Matrimonios sin interpelación del cónyuge ausente.
3a Absolución de censuras.
4a Precepto Pascual para los Neófitos.
5a Libertad de los Indígenas.
6a Facultades vicenales antiguas en favor délos Neófitos.
7a Declaraciones sobre Neófitos, Cuarterones y Puchueles.
8a Privilegios curiales — Sumarios antiguos — Privilegios caducos.
9a Doctrina de Santo Toribio para el régimen de los Indios.
54 TRATADO S'» SECCIÓN PRIMERA.
SECCIÓN PRIMERA.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS .
Primera Junta Apostólica en Méjico Ano 1524.
Esta Junta se celebró en 1524, cuatro anos después del descubrimiento de Méjico, y seis anos
antes de descubrirse el Perü. Presidio en ella elEmo. P. Fr. Martin de Valencia, de la Orden
Seráfica, y asistieron diez y nueve religiosos de la misma Orden, cinco clérigos y algunos
letrados, con el esclarecido Hernán Cortés. Dominaba en España entonces el Emperador Carlos
Quinto, el cual movido por el celo de la fé y propagación del Evangelio entre los Indios, envió
muchos varones apostólicos, con autoridad pontificia y regia, entre los cuales el principal fué
el citado Fr. Martin de Valencia, enviado como Delegado de Su Santidad, el cual puso su
Iglesia y su comunidad donde reside hoy la Iglesia Metropolitana, pasándose después al
lugar que ocupa el convento grande de San Francisco. Estos fueron los principios de aquella
naciente Iglesia, hasta que llegd en 1528 el limo. Zumarraga, electo en el ano anterior primer
Obispo de Méjico. Nos faltan las actas originales de esta Junta Apostólica, que no se han
podido encontrar en los archivos de Méjico, apesar de las diligencias que practicó el Ilustri-
simo Señor Lorenzana, Metropolitano de aquella Silla. Pero este Señor deseoso de conservar
la memoria de aquella venerable Junta, asi como sus disposiciones en los primitivos tiempos
de su Iglesia, sacó un resumen de sus actas de fuentes las mas puras, entre otras de Torque-
mada, escritor concienzudo de los privilegios de las Indias, y le incorporó en los Concilios de
Méjico. Por las disposiciones de esta Junta acerca de la administración de los Sacramentos, se
palpan las perplejidades en que se hallaban los operarios evangélicos y la necesidad de recurrir
á la Santa Sede para despejarlas. Este fué el principio y origen de los oráculos Pontificios que
veremos luego en favor de los Indios, y de esta Junta salieron las primeras preces para sus
privilegios. Veamos pues sus disposiciones con las Notas que anadio el expresado Señor Loren-
zana, Arzobispo de Méjico en 1766 y trasladado á la Silla de Toledo en 1771.
BAUTISMO. — Acerca del Santo Sacramento del Bautismo, que se administre dos veces
en cada semana á los catequizados, asaber, domingo por la mañana y jueves por la tarde, y
también para poner los santos óleos á los que no los habian recibido, por no haber venido, y
estaban bautizados sin las ceremonias de la Iglesia desde la conquista.
Nota : Becien venidos los Eeligiosos, no habia santo crisma ni oleo bendito, y por esta razón luego que llegó,
hicieron todas las ceremonias y ritos del bautismo solemne con los que ya estaban bautizados con agua natural
ó solo bendita : y aqui se advierte que los primeros que se bautizaron en esta Nueva España fueron los cuatro
Señores de Tlaxcala.
CONFIRMACIÓN. — Acerca de la Confirmación, no se determinó cosa particular, por que
en medio de que el P. Fr. Toribio Motolinia tenia espresa facultad del sumo Pontífice para
administrar este santo Sacramento, no lo pudo hacer por que no habia santo Crisma, y luego
que Uegí» de las islas, consagrado por Señor Obispo, le administró.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 55
PENITENCIA.— Tocante á este santo sacramento de la Penitencia, se dispuso que los enfer-
mos habituales pudiesen confesarse dos veces al ano, y para los sanos empezase el cumplimiento
del precepto anual desde la Dominica de Septuagésima; y que á ninguno se casase sin que pri-
mero fuese examinado en la doctrina cristiana, y se confesase , para recibir la gracia del santo
sacramento del Matrimonio.
Nota ; Es increíble el fervor de los Indios en la primera conversión, pnes corrían á tropas á pedir confesión .
é importunaban á los confesores para que les oyesen muchas veces. Unos se confesaban llevando pintados los
pecados con ciertos caracteres que se pudieran entender, y los iban declarando, pues este era el modo de escri-
tura que usaban en la gentilidad : y otros que habían aprendido á escribir, traían sus pecados escritos (Tor-
quemad., lib. 16, tom. S). Llevaban á los caminos h los enfermos y tullidos, y tenían tal fé, que los ponían por
donde pasaban los religiosos.
COMUNIÓN. — Acerca de la comunión sacramental, aunque al principio se les negó por
neófitos y rudos, después se les concedió á discreción de los confesores.
Nota : En el Concilio Límense const. 58, se mandó que no se negara la Eucharistia al indio que se hallara
idóneo parn recibirle, y en esta Nueva Espafia que no se prohibiese la comunión sino a los que no estaban bien
instruidos en la fé. Asi se mandó en una junta que para este efecto hizo el visitador Tello de Sandoval año de
1546, con cinco Obispos, prelados de religiones y clérigos. Ademas la Bula de Paulo III los declara capaces de
los santos sacramentos.
MATRIMONIOS. — Acerca de los matrimonios ocurrieron mayores dificultades, sobre si
eran validos entre los indios los contraidos en la gentilidad, y cual de ellos lo era, por que
tenian muchas mujeres, y no se resolvió cosa cierta, esperando la definición de la Santa Sede.
Nota : Hubo opiniones opuestas sobre esta cuestión : unos tenian por inválidos los matrimonios hechos en la
gentilidad, por que teniendo muchas mujeres se dividía el afecto conjugal, y era muy difícil averiguar cual de
ellas era la señora, 6 principal : ademas no tenian palabras ciertas para el contrato matrimonial, por lo cual
se dudaba de su existencia : fuera de que se casaban con parlen tas sin distinción. Al contrario, otros decían,
que muchos indios solo tenian una mujer por muchos años 6 por toda la vida, y aunque algunos tuviesen muchas,
era una la señora ó principal á quien reconocían por mujer : en suma que por no entender bien el idioma de los
indios, y por la poca ó ninguna espresion de estos tocante á este asunto, hacia parecer que no había legitimo
matrimonio entre ellos. Todos fundaban bien sus dictámenes, y fue tanta la obscuridad de la materia, que aun
en el año de 1528, en que vino Fr. D. Juan de Zumarraga por Obispo, continuamente estaba instando á sus
religiosos y letrados que declarasen estas dudas. No lo pudo lograr por lo que fueron religiosos á España y
entre varios hombres doctos, á quienes consultaron, uno de ellos fue el cardenal Cayetano, que según la relación
que se le hizo, se inclinó % que se Icb diese por mujer la que ellos quisiesen, en caso de no declararse bien, cual
era la que por propia antes tenían.
Últimamente habiéndose ocurrido a la cátedra de S. Pedro, Paulo III decidió que dichos neófitos se pudiesen
asar con la que quisiesen, nisi prima volmrit convertí, como consta de la Bula AUitudo.
EXTREMA-ÜNCION. — El sacramento de la Extrema-Unción no se administró íilos Indios
en los primeros tiempos déla conquista, porque babia pocos ministros.
Nota : Eran pocos los operarios y mucha la mies. Todo el cuidado era de la administración del sacramento
del Bautismo, que es la puerta y primera tabla para salvarse : y del matrimonio, por no permitir la poligamia
6 pluralidad de mujeres. Ademas de que no habiendo llegado en tiempo los óleos benditos y consagrados por
Obispo, no habia con que administrar la Extrema-Unción.
DOCTRINA CRISTIANA. —Últimamente tocante á la enseñanza de la doctrina cristiana
asi para adultos, como para niños, se mandó k todos los gobernadores de Indios, que los dias
festivos llamasen por la mañana muy temprano á los vecinos de sus pueblos y los llevasen á
la iglesia en procesión con la cruz delante, rezando oraciones, para que asistiesen á la misa
56 TRATADO 2*> SECCIÓN PRIMERA.
y fuesen instruidos por su párroco á ministro en los rudimentos de la ley evangélica; y en
cuanto á los niños, fuesen todos los dias á la iglesia guiados de algún grande, para que
aprendiesen la doctrina y al mismo tiempo la música, para lo que se les pusieron maestros.
Nota : De este decreto dimana el que hasta el dia de hoy deben cuidar los gobernadores de que todos los
naturales asistan á misa, y se recuenten para ver si falta alguno, f Sacado de los Concilios de Méjico.)
Infomacioi (íirijiíla al nn Fanlo Tercero sobre los Inílios.
Carta que el limo, y Rmo. Sr. D. Fr. Julián Garcés, de la Orden de Predicadores, primer
Obispo de Traxcala, escribió ala Santidad de Paulo III.
Sanctissimo D. N. Paulo III, Pontifici Máximo, Fr. Garcés, Ordinis Prsedicatorum,
Episcopus primus Trascalensis, in Nova Hispania Indiarum Csesaris Caroli, salutem
sempiternam dicit.
Quse circa novellum gregem, ecclesise sanctse aggregatum, Tibi, Beatissime Pater, acquisi-
tum noverim, declarare non pigebit, quatenus exultare valeat spiritus in Domino salutari ;
et ne prologi longa narratione, Tibi prsecipue, qui tot ac tantis totius orbis negotiis providere
debes, fastidium generem, rem ipsam in valvis aggredior. Nulla sunt obstinatione orthodoxse
fideiinfesti, autpervicaces,ut judaei et mabometani, Indorum parvuli : christianorum decreta
non hauriunt modo, sed exbauriunt ac veluti ebibunt : citius hi et alacrius articulorum fidei
seriem et consuetas orationes, quam Hispanorum infantes ediscunt, et tenent quidquid a
nostris traditur : aluntur intra monasteriorum ambitum per suas classes et contubernia per
scholas et doctrivia ex ditioribus trecenteni, quadringenteni, quingenteni, et sic de singulis
ordinatum, secundum magnitudinem civitatum et oppidorum ; non clamosi, non jurgiosi, non
litigiosi, non inquieti, non discoli, non tumidi, non injuriosi; placidi, pavidi, disciplinati, ad
magistros obtemperantissimi, obsequiosi ad sedales, non querulosi, non mordaces, non con-
tumeliosi, omni prorsus vitio (quo nostrates pueruli scatent) liberi. — Secundum quod illa
atas patitur ad liberalitatem propensissimi ; utrumuni, vel multis des, nihil interest, quia
quod uni datum est, singulis impartiendum curant ; parsimonia mirabili, non bibaculi, non
gulosi, ingénita et velut innata modestia ac disciplina ; siquidem videro est eos ordinate,
seriatimque incedentes, seu sedere seu stare jubeantur, seu flexis poplitibus prosterni ad
pulvinaria ; prseter suum Tlacuali (sic enim communem escam appellant) post panem seu
Tlacuali nihil obnixe flagitantes ; habent enim et nostrates fructus omnes, id est, quorum
semina ab Hispania allata sunt (tanta est terrae feracitas ac fcecundia) habent et suos fructus.
Jam vero ingenii docilitas supra modum, seu cantare jubeas, seu legere, scribere, pingere,
fingere, cceteraque id genus; liberalium artium et aliarum ad rudimenta omnia perspicaces
et acutissimi, intellectus dexteritate singulari, quod prseter coeli clementiam ac tem-
periem (ut ssepe mihi animo revolventi occurrit) prsestat mira in cibo simplicitas ac parsi-
monia.
Cum intra monasteria fratrum ad disciplinam arceantur, nulla a majoribus querimonia,
qusestiove fit, quod inequali disparitate tractentur, quod severius castigentur, quod a peda-
gogis tardius ad domos dimittantur, quod sequalibus insequalia et imparibus paria deman-
dentur officia ; contradicit nemo, nullus objurgat, sed parentum cura ac solertia ad id tendit,
ut quam eruditissimus in christianismo sijus natus evadat. Jam vero ecclesiasticus cantus,
seu organicus, seu armonicus, seu rithmicus, absolutissime ab eis perdiscitur, ita ut extranei
musici non magnopere desiderentur. Qui in campo púgiles exercebantur, campestrati voca-
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENOS. 57
bantur, teste Augustino, quia femoralibus eorum pudenda velaban tur ; quae campesina
dicebantur et perizomata in litteris sacris,IndisTomaxtli dicunturi apud quos tanta cura et
verecundise observatio, ut in publico etiam tantilli infantuli (de México loquor) sine Tomaxtli,
id est, subligati, prodeat nemo.
Nunc contra eos, quos de indigenis male sensisse comperimus, dicendum erit, refellendo va-
nissimam opinionem illorum, qui eos incapaces insimulant, inculpantque, atque ex ecclesia
gremio abjiciendos asseverant. Prcedicate, ait Dominus, JEvangélium omni creaturce; qui
credideritj eíc, de hominibus plañe loquebatur non de brutis, nuUam excipiens gentem,
nullam nationem excludens, quippe in reti Evangélico omne piscium genus conclausuris
Apostolis, quibus prsedixerat : Faciam vos piscatores hominum; nam quod dicit : Elegerunt
lonoSy malos foras miserunt, non de hac militantis, sed de illa triumphantis ecclesise pisca-
tióne loquebatur, quando segregabit oves ab hsedis ; unde in piscatione Petri ante passionem
retía rumpebantur prge multitudine piscium, etiam naviculse pene mergebantur; sed post
resurrectionem, ait Joannes, cum tanti essent, non est ruptum rete, quia de piscatione trium-
phantis loquebatur ecclesise; multi enim retia militantis ecclesiaepisces implent, rumpunt et
egrediuntur, sive haeresibus, sive pravis moribus, qui triumphantis retia non intrabunt. ünde
de piscatione post resurrectionem Dominicam.numerum determinatum posuit piscium ; quia
novit Dominus qui sunt ejus, ait Apostolus, quia hsec retia multi exituri intrant, illa nullus
egressurus intrabit.
Lauda, Hierusalem, Dominum, ait Psalmista, quia confortaba seras portarum tuarum,
benedixit filiis tuis inte; et ne putaremus in ccelum tantum centum quinquaginta tres, id
est, beatorum animas, raystice usque ad decem et septem ab uno ascendendo, ac intermedios
numerando, is numerus surgit centum quinquaginta tres : quia decém prseceptorum obser-
vatores et septennarii numeri in donis spiritus sancti perceptores tantum intrabunt, quia multi
sunt vocati, pauci vero electi, Kestat igitur, ut nulli apertum, quod vidit Joannes in Apoca-
lypsi, ostiura claudamus, quia ille, qui hdbet clavem David, qui aperit et nemo claudit, solus
novit numerum electorum in felicítate superna locandum. Nulli ergo hominum qui ex fide
spontanea petat baptismum, ecclesise est porta claudenda, juxta Augustini sermonem 15, de
verlis Apostoli Cyprianum super hac re citantis. Nullum ergo retrahat, qu^so, ab hoc opere
falsa talium assertio, qui diabolicis instigati suggestionibus incapaces religionis nostrse
asserunt Indos istos.
Hsec certe vox satánica est et dolentis dsemonis suum subversum iri cultum, ac ex avarissi-
morum christianorum faucibus erumpens : quorum tanta est cupiditas, ut sitim ejus explere
volentes, rationabiles creaturas ad imaginem Dei factas, bestias et jumenta esse cóntendant
nuUo alio fine, nisi ut quibus illarum cura commissa est, nülla sit liberandi eas e rabidissimis
manibus cupiditatis su3e,quin potius illarum obsequio uti pro arbitrio permittant ¿ Quis enim
tam impudenti animo ac perfricata fronte incapaces fidei asserere audet, quos mechánicarum
artium capacissimos intuemur, ac quos etiam ad ministerium Nostrorum redactes, bonse indolis,
fideles et solertes experimur?
Etsiquando,BeatissimPater,tuasanctitasaliquemreligio3um virum in hanc declinare sen-
tentiam audierit,etsi eximia integritate vita) vel dignitate fulgere videatur is, non adeo quicquam
illi hac in re prsestet auctoritatis, sed eumdem parum vel nihil insudasse in illorum conver-
sione certocertius arbitretur, vel in eorum addiscenda lingua aut investigandis ingeniis parum
studuisse perpendat : nam qui ia his charitate christiana laborarunt, non frustra in eos jactare
retia charitatis affirmant; illi vero qui solitudini dediti, aut ignavia prsepediti neminem ad
Christi cultum sua industria reduxerunt, ne inculpari possint, quod inútiles fuerint, quod
TOM. I- "7
58 TRATADO S*» SECCIÓN PRIMERA.
proprise negligentise vitium est, id infidelium imbecillitati adscribuat, veramque suamdesi-
diam falsse incapacitatis impositione defendunt, ac non minorem culpam in excusatione
commitiint, quam erat illa, a qua liberari conantur.
Lsedit namque summe istud hominum genus, talia asserentium, hanc Indorum miseríimam
turbam, nam aliquos religiosos retrahunt, ne ad eosdem in fide instruendos proficiscantur ;
quamobrem nonnuUi Hispanorum, qui ad illos debellandum accedunt,horum freti judicio, illos
negligere, perderé ac mactare opinan solent non esse flagitium. Unde apparet, quod hoc Satán,
ille humani generis hostis, in lucis Angeliim transfiguratus, invenit, ut gentium illarum
differendo fidem, sibi exhibitum cultum conservet. Nunc vero de horum sigillatim hominum
ingenio, quos vidimus ab hinc decennio, quo ego, in patria conversatus eorum, potui perspi-
cere, mores ac ingenia perscrutari, testificans coram te (Beatissime Pater, qui Christi in
terris vicarium agis) quod vidi, quod audivi, et manus nostrse contrectaverunt de his proge-
nitis abEcclesia, per qualecumque ministerium meum, in verbo vitse, quod singula singulis
referendo, id est, paribus paria, rationis optimse compotes sunt, et integri sensus et capitis ;
sed insuper nostratibus pueri istorum, et vigore spiritus, et sensuum vivacitate, dexteriores in
omni agibili et intelligibili prsestantiores reperiuntur.
Demajoribus, quod barbara feritate ac crudelitate ultra humanum modum fuerint, audivi,
utpote antropophagi, id est, humanorum carnium voratores, truces, ac cruenti; sed quanto
crudeliores et immaniores fuere, tanto acceptius Deo holocaustura offerétur, si bene conver-
tantur ; cujus pars máxima nos sumus, si tales erga eos extiterimus verbo et exemplo, manu,
lingua, quales eos nobis, si in similem casum incidissemus, voluissemus habere. Lucrifacere
animas eorum laboremus, pro quibus Christus fudit sanguinem. Barbariem eis et idololatriam
objicimus, quasi meliores habuerimus paires nostros, a quibus ductaraus originem, quousque
Beatus Jacobus Apostolus eisdem prsedicavit, cosque ad fidei cultum convertit, ex pessimis
óptimos reddens : unde tot clarissima martyrum, doctorum et virginum lumina emicuerunt,
quos hic longum esset» ac non necessarium, recensere. Quis dubitat, durante sssculo, multos ex
his sanctissimos futuros et omni virtute conspicuos ? Nonne Sertorio apud Hispanias res agente,
submissa est cerva, quíe fatídica putaretur ? Ecce cervam, id est, brutum animal, hispani pro- \
plietissam, id est, fatidicam ac deam adorabant. Feritas hispanorum quondam tanta erat, ut 1
Silvius Italicus, ex Itálica Bethicse civitate oriundus, dicat de majoribus suis Eulogium
inclitiim. '
Propera gens aninii, et properare facUlima mortc,
Nam ubique traiiscenclit floren tes viribus annos
Impatiens sevi, speriiens venisse sencctaní
Et fati modus in deitra est.
Viriatus ille, quem, teste Faustino (de gentilitace loquor), Hispania habuit clarissimum
ducem, pastor erat annentarius;at post christianismum susceptum cum fide veram nobilitatem
hsereditate possidemus, tot milites, tot duces pra;clarissimos, quibus et Koma imperatoribus
usa, mirum in modum crevit, ac in id, quod de eaaudivimus, provecta est. Si tam inculta, et
vepribus errorum obsita, Hispania ante apostolorum prsedicationem, postea tales fructus, sive
in sseculo, sive in Ecclesia parturivit, quales futuros numquam ante credidissent, quia hcec
mutatio dexterce excélsi ; dent mihi tales pro eodem omnipotentis Dei, ac Domini liberatoris
cunctorum, auxilio, favore et patrocinio: mirabilem fortasse Indorum populum, in hoc novo
mundo reporto, futurum : Numqttid, ait Isaías, ahhreviata ese nianus Domini, tit salvare 7'
nequeat? I
I
\
PRIVILEGIOS PKLMITJVOS DE .LOS INOU^ENAS. íiíí
Quo tempore Sertoriiis in Hispania, apud semiferos liomiiies, Romanorum dux erat , litteras
hispani et gi'íecas efe latinas uoverant, ab liis iiationibus subjugati ; verum tamen est, quod si
Hispania proprias vires agnovisset, ait Frogas, nimquam romanis colla dedisset : litteras ergo
hispani didicerant, nec eorum linguas rainiis cailebant, et semibarbari adhuc erant. Quid
miriim si miselli isti in extremo terrarum margine constituti, nuUo cultorum hominum
commercio, millas usque hodie litteras assequuti, belluarum instar essent, nullum animal
habentes pro vectura, ipsi, asellibipedes, omnia ruridomique vectitarent, milla exterioriim
hominum notitia, nullo culta aat victuaiit vestitu, aliisque humanse vitse ornamentis prsediti,
millo litterarum commercio, nullo vehiculorum aut navigiorum usa, inculti essent ac pene
barbari ? Si ómnibus his praiditi hispani, tales prisco tempore extitere, quid de bis desperan-
dum, cum de nobis a nostris minirae desperatum sit, cum in ea regione tam illustres viri
evaserint in atroque homine? Ecce sic benedicetur omnis homo qui timet Bominum, ait
Psalmista et sequitur : í/¿ i'irfeas fílios filioruniy qui sunt homines, novi Mundi indigense,
qui fide et virtutibus eos, quorum sunt ministerio ad fidem conversi, forte superaturi sunt;
et quoniam eos penitus litteras non didicisse prsedixerim, palinodiam cano, pingebant enim,
non scribebant, id est, non litteris, sed imaginibus utebantur, si quid absentibus, seu tempore
seu loco, memorabile vellent significare; quod et Lucanus insinuat in hsec verba :
Phoenices primi, faraíe si creditur, ausi
Mansuram rudibus vocem signare fíguris.
Nondnm flumineos Meraphis contexere biblos
Noverat, et saxis tantuin, volucresque feríeque,
Sculptaque servabant mágicas animalia linguas.
Nunc vero tanta est ingenii eorum felicitas (de pueris loquor), ut et latine et hispanice scri-
bant nostris pueris elegantius; latine sciant atque loquantur nonminus quam nostri, qui se
ejus rei studio dedidere ; confessiones ab eis fiunt, quse vel máxime novellis in ecclesia diffi-
cultatem afferunt, et arduitatem prseseferunt, ubi fides prsecipuum locum tenet, cum secreta
cordis extrinsecus revelentur ac alteri pandan tur lapsus hiimani ; et peccata non minori perspi-
cuítate ac veritate, quam a christianis nati (ne dicam propensiori) declarant in confessionibus,
earumque frequentia gaudent; imo aliqua vel minus enucleata, vel a confessoribus forsan non
intellecta, qu£e semel confessi sunt, examussim repetere spontanee non verentur columbina
sane simplicitate ; itaque quoad confessiones apud illos totus annus habetur ut quadragesima
Ínter nos tros, disciplinas ordinarias (et a pueris), id est, flagella non modo renuentes, sed
et ultro suscipientes, clam tempore etloco ultra communes, quse fiunt in die veneris sancta, et
ómnibus sextis feriisanni; qubdque diíficílius existimatur a nostris (qui nec in abjiciendis
quidem concubinis dicto pareant praelatorum) tanta facilítate uxorum pluralitatem abjiciant,
quas in paganismo habuerunt, unicaque contenti, ut miraculi instar sit.
Purta, quorum consuetudo (de parvulis loquor) genti innata est, apertissime pro confessione
accasant, non restitutionem recusant aut procrastinant, construunt ecclesias magnas, quas
armis regiis adornant et conventus fratrum protectorum suorum et domos devotarum mulie-
rum, ab imperatrice Domina Elisabeth missarum, quibus bono animo dant suas filias, sicut
fratribus filies, ut ex ipsis quantocius sancta ecclesia augeatur ; cum indigent aqua, ad fra-
tres cum oblationibus veniunt, processiones petunt, ídem similiter facíimt pro pueris infirmis,
potentes evangelium sibi dici, et manus sacras super ipsos imponi : cum infans nascitur, ad
sacramentum baptismi suscipiendum a patre vel matre portatur, et qiiando moritur, ut sepe-
liatur; cum vir scit uxorem non christianam, illam ad baptismum ducit, et mulier virum ut
60 TRATADO -20 SECCIÓN PRIMERA.
desponsentur ad modum christianorum ; et pater filiiim, mater filiara, frater fratrem et vicinus
vicinam. Quo circa, quíe per me ipsum, et a fidedignis religionis personis de fide et moribus
istorum acceperim, compendio dicam.
Kogatus quídam, cur extra tempus quadragesimse confiteri vellet, respondit : Se segritudine
pressum spopondisse confessionera Deo, si evaderet : ideo voti reum confiteri deberé.
Ítem aliiis, ad quid tam cito confessionem repeteret, a confessore rogatus, qui seiret eum
paulo ante alii confessum, respondit : Verum equidem csse, sed quod confessorem eum non
plene intellexisse suspicaretur, repetere se velle confessionem, insuper et postea nonnullorura
recordatum fuisse peccatorum, quíB fassus antea non fuisset.
Petrus quídam et Jacobus, neophyti ex prímoríbus eorum, post confessionem sacramentalem
imaginaria visione duas videre videbairtur vías, foetidam Dlteram, alterara odoramentorum
atque rosarum refertam, contemplatosque Magdalenam et Catliarinam, quarum símulacra ex
pictura didicerant, fcetida^ dicentes, qiiam antea tenehatis^ via est; rosarum spiramine odora^
quam sequimini post haptismiim : quod in conspectu decem milliura auímarum animoso et
ferventi sermone referentibus, multi baptismum petierunt.
Qua nocte Salvator noster secundum ecclesise repríesentationem natus est, Gloria in excelsis
Deo a cantantibus língua sua auditum est a pluribus, cura tamen liymnus iste tune in eorum
iínguam conversus non esset, ut post ; unde arguitur non humana industria, sed divina virtute
rairaculum accidisse.
Anhelanti cuidara violentía comprimere puellam, ait illa : Numquid non cbristianus es tu ?
Cui respondenti, Siim : hoc quod agis (addidit illa) cbristiana pietas prohibet. Quo audito ille
ab incepto protinus resilivit.
In quadragesíma admonítus quis pro religione haberi jejunium, cum segritudine laboraret,
nullo raodo persuaderi potuit a cliristianis, ut carnibus vesceretur.
Inconfessioneseaccusavit eoruraquidara, quod cum propriam cognosceret uxorem, alterius,
cujus ardebat desiderío, recordatione faerit voluptuosa allectus.
Kogatus fuit a quodam religiosus quispiam ; utrum orare deberet in sacris mysteríis, an
cessare atque attentius verba divina auscultare.
Alíus símiliter audito, quod Judas íncoufessus et impoenitens laqueo vitara finiverit, ait
confessori : Ego sum Judas, quí etsi confessus fuerim, non integre tamen, ideo confessionem
repetendam putavi.
Dúo alii ex rubore peccatum pessimum in confessione occultantes, nimia segritudine pressi,
fassi sacramentaliter crimen, compunctionis et lachrymarum imbre perfusí, utroque morbo
absoluti sunt.
Cbristiana eorum, marítüm gentílem sortita, rogat, num baptismum acceperit; illo
abnuente, debitum, imo indebitum, maritale negat, quousque lavacro sancto perfusum
viderit.
Plures confessi ex eís, non absoluti, vel quia in fornicatione erant, vel quia restitutionem
procrastinarent, quantocius adímpleto confessoris prsescripto, recurrunt, et se reprsesentant
pro absolutíone ; quod, mea opiníone, fidei non exiguum argumentum est.
Si confessio eisdem ex occupatione confessoris, aliave de causa, denegatur, dolent, ñent,
gemituque ostendunt sacramentí famem sitimque justitise.
Plusculi post baptismum petuut baptizan; quibus, cum cbristiana religione id non díca-
tur lícere, respondent : scimus id quidem, sed tune non credidimus, aut verba baptizatoris
non intelleximus.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 61
Martinus vocabatur qui ia extremis, paulo antequam decederet, assistenti matri ait : Cede
parens ; nonne yides fratres advenire cum cruce et dominam quamdam permagnificam lineam
mihi rosarii offerentem ?
Cum in Thecoacan agerent cliristiani in hospitio primum, essentque alio profecti, ait quidam
ejus oppidi indígena sociis : Nunc máxime christiana religione, fratres, vivendum est, cum soli
simus, et testes fidei nostrae christianos non habeamus.
Sed dices : Nullo teste res gesta prohatur ; quasi et testes ipsi mentiri non possint. Rur-
sum : Injudicio humano res est nultius ponderis aut momenti ; quasi vero super hoc humanum
judicium requiramus, et non divinum potius admiremus, quo velit omnipotens in novo
nascentis ecclesiae cespite fructum promittere ac miracula suscitare, quse apud sanctos, quos
ab antiquo veneratur Ecclesia, penitus floruere. Suffragatur tamen huic nationi máxime hic
mos duplici de causa, tenuitate victus, vilitate et simplicitate vestitus, humilitas et obedientia
genti innata, quibus nullse regiones mundi abundant, sicut ista.
Quia explicuisse videor, Beatissime Pater, quas mea dicere, quseque tua audire intererat
super emporio Indico, id est, earum commercio rerum, quse creator et Plasmator omnium sua
providentia prseparaverat in termino jam labentis sgeculi , in fines sseculorum devenerunt,
reliquura est contestar! sanctitatem tuam. Paule Beatissime, Doctor gentium, ne tantam
nactus occasionem segnitiei aut torpori locum des, quominus id agas, ut omnes nos commone-
facias, exhorteris, excites, atque promoveas, ne in tam excelsi opificis opere dormitare, sed
vigilare et non segniter agere studeamus. Hoc tibi ipsi in primis persuadeas, Sanqtissime
Pater, velim ; ex quo evangelii veritas in mundum eífulgere ccepit, id est, nostra felicitas
declarari, quaque Dei in filios per gratiam Liberatoris adoptati sumus, post promulgatam per
apostólos, duces ac príeceptores nostros, salutis viam, nihil unquampensi majoris (quod sciam
ego) in ecclesia extitisse catholica, quam haec apud Indos talentorum dispensatio. Si enim pro
caducis etfragilibus hujus miseree vitserebus tantopere laboramus, quanto magis niti debemus
universi, te duce, Paule Beatissime Pater, ne oblatam in praesentiarum opportunissimam bene
gerendae rei facultatem desidia ac negligentia nostra perdamus?
Videant universi in apostólico pectore nihil gratius insidere, quam huic tanto negotio vi
omni et nisu, nutu, voce, voto, te velle fideles tuos excubare, adesse, vigilare et qua parte
nobis verbi ostium, ut ait Apostolus, apertum est, illuc plurimos operarios destinare, quo in
fcDCundo hujus Indise cespite centeno consurgat spica fructu, quse divitem spem alat, charita-
tem augeat, fidem sustentet. Tanto idolatras alacriori animo et ampliori arderé certemus ad
nostrse professionis vexilla colligere in Assia, quanto Turcarum in Europa sevitiam in nostros
amplius cernimus debacchari. (Tenia este venerable Obispo a Méjico por continuación de la
Asia.) Hinc aurum eruamus ex visceribus fidei Indorum. Istud aurum mittamus in subsidium
militum nostrorum. Longe ampliores ab India términos a diabolo arripiamus, quam ipse cum
mahumetanis suis nobis subducat ex Europa. Duplici dsemonum muros ariete quatiamus, ut
hinc ab eorum possessione antiqua indígenas eruamus, et i^hinc, auro eruto, eosdem ab
Europse finibus excludamus ; promoveantur, Rex Christe bone, fidelium tuorum termini :
Esaise vaticinium impleatur jam : « Ecce isti de longe venient : ecce illiab Aquilone et
« marij et isti de térra australi. Laúdate coeli et exultet térra, jubilate montes laudem, quia
« consolatus est Dominus populum suum et pauperam suorum miserebitur. Et dixit Sion :
(( Dereliquit me Dominus et Dominus oblitus est mei : et infra : Leva in circuitu oculos tuos,
« et vide : Isti congregati sunt, venerujit tibi. Ego vivo, dixit Dominus ^ quia ómnibus his
« velut ornamento vestieris et circumdabis tibi eos, quasi sponsa ; quia deserta tua et solitu-
« diñes tuse et térra ruinae tuse nunc augusta erunt prse habitatoribus, et longe fugabuntur,
« qui absorbebantte. »
62 TRATADO 2o SECCIÓN PRIMERA.
Si tanta diligentia Dominas Jesús Cliristus Deus et Liberator noster, Thomam Indos adire
persuadet renitentem ac dicentem ; Quocumque mitte me prceter quam ad Indos : et Bartholo-
meum, qui ibidem daemones mirabiliter torsifc, Indosque ad fidem convertí t, eoriim divitias
respuens, ac fidei evangelicse potiores aurifodinas, quas sequerentur, ostendit ; et Te, Sanctis-
sime Pater, Imperatorem tuum Deum imitari, semulari, comitari convenit, cum illum milites
suos apostólos in Indos destinantem ac pene urgentem videas. Sed dices : Non credent idolo-
latrse Christo : non parebunt evangelio: « Crediderunt (inquit in gestis Apostolicis Lucas)
« prajdicante Paulo, quotquot praedestinati erant a Deo in vitam geternam » nuUus certe non
credidit ex prsedestinatis.
Quam vero libenter fidem suscipiant,príBdicatores revereantur et audiant, ecclesias íediñcent,
religiosissubdanturlndiistius Novce Hispaniae, testes sumus omnes qui inter istos versati
sumus; de valdeautem distantibus ab hujus Provinciae terminis a venerabili Patre, Fratre
Bernardino de Minaya, nunc Priore Sancti Dominici hujus civitatis Tenuxtitlan, seu México,
verum habemus testimonium, qui cum duobus sociis religiosis usque in provinciam de Nica-
ragua viam tercentum leucarum et amplius peragravit, idolatras docendo, idola confrin-
gendo et comburendo, vexilla regis Christi erigendo et ecclesias fundando; ad quae omnia
libentissimos et promptos Indos (qui nunquam viderant religiosos praedicantes eis) invenit,
baptismum spontanee petentes cum laureolis roséis; cibo et potu ei obviantes, viasque
ampliantes atque tergentes et suo modo cum gratiarum actione dicentes : Benedictus qui venit
in nomine Domini.
Stabilem quippe Comitem (quem reges saeculi appellant) (aqui trata al Pontífice de con-
destable) Te supernus coelestisque Rex constituit, ut circa stationem tuam pervigil semper
insistas: huctamen et illuc, ubi major necessitas poscat, transmittendos milites ac comités
tuos, vestimentaque et alimenta gregariis tuis distribuere debes, ne si stípendiorum inopia
equitum pedítumque penuria res militaris segnius agatur, minusque procedat, impe-
ratori culpa adscribatnr; id. Te agente, ut confidimus, coronam, sicutpar est, repor-
tature beatam.
RESUMEN CASTELLANO DE LA CARTA DEL ILMO. GARCÉS A PAULO TERCERO.
Comienza el Prelado por congratular al Papa por el nuevo rebano reunido h la Iglesia y alaba la
Índole religiosa de los Indigenas, que oslan muy dispuestos para abrazar la íé y son muy distintos de
los Judies y Mahometanos que la profesan un odio profundo.
Alaba su docilidad para recibirla divina palabra, la cual no solo oyen con gusto sino como ciervos
sedientos, que los párvulos Indios la aprenden con mas afición que los párvulos blancos, que asisten
con gusto á las Doctrinas y que en cada una se reúnen trescientos, cuatrocientos ó quinientos niños,
y asi en los demás pueblos y lugares según su población.
Dice que no son turbulentos, inquietos, ni díscolos, sino reverentes, timídos y obedientes á sus
maestros : que son liberales según su edad, y lo que uno recibe se reparte entre todos : que son
parcos en el comer y beber : que tienen frutos indigenas y frutos de Espafta, y ellos se contentan con
alimentos ordinarios : que no repugnan á ningún mandato, ya se les mande leer ó escribir, ya cantar,
pintar ó trabajar : que son de ingenio para el canto y la música y diestros para todas las artes liberales,
k cuya perspicacia ayuda la parsimonia y simplicidad de los alimentos.
El cuidado de los padres es que se formen cristianos sus hijos, y nunca se quejan de que los tratan
mal, de que los castigan los maestros ó que los envían tarde á sus casas : los crian con decencia y
el perizomata de las sagradas Letras se observa desde la niñez.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 63
Hay lenguas muy exajeradas centra los Indios, y opinan muy mal algunos que los creen incapaces
de pertenecer al gremio de la Iglesia por no poder comprender sus misterios. Jesu Cristo habló de los
hombres y no de los brutos cuando dijo : Prcedicate JSvangelium omni creaturce. Aquellas otras palabras
Elegerunt bonos, malos autem foras miserunt no se han de entender de la pesca para, la Iglesia mili-
tante, sino para la triumfante qua7ido segregahit oves ab hcedis. En la pesca de Pedro antes de la Pasión
se rompieron las redes, figura de la Iglesia Militante en donde se rompe la red, y se pierden muchos
perlas herejías y los vicios. Mas después de la Resurrección, según dice S. Juan, no se rompió la
red, cum tanti essent, figura de la Iglesia triumfante á la cual llega el numero fijo de los que se
salvan guia novü Doininiis qui sunt ejus. No se debe cerrar la puerta á nadie hasta que la cierre el
señor qui solus novit 7inmerum elector um in superna felicítate locandum.
El decir lo contrario no es otra cosa que un grito satánico, y un sollozo del infierno por el culto
que pierde en estas regiones. Siempre tuvo empeño Satanás en reducir á bestias y jumentos las
imajenes de Dios, y ahora que vé su plan desconcertado en estas tierras, se vale de los cristianos
avarientos para cumplir sus designios.
Asienta por fundamento que no pueden ser incapaces de la fe, los que son capaces de todas las
artes, y suplica al Papa que no dé oidos al que dijere lo contrario, aunque fuere Religioso de alguna
orden, y que no le tenga por ejercitado en las Misiones, ni por practico en el idioma de los Indios
ni en investigar su ingenio. Por que hay algunos que no se fatigan en echar la red, y por eso nada
cojen y lo que es efecto de su negligencia lo atribuyen á imbecilidad de los infieles. Deplora el daño
que hacen estas malas lenguas retrayendo á otros Religiosos de pasar á las Misiones y desopinando
á los infieles para que los mismos Españoles los desprecien. Todo lo cual seguramente viene del
diablo, que trasfigurado en Ángel de luz pretende diferir la fé á los gentiles para conservar el culto y
adoración que se le ha dado hasta aqui.
Testifica este Prelado al Pontífice qttod vidü, quodaudivit, quod manus suce contrectaverunt durante
el decenio de sus tareas apostólicas. Defiende á los infieles de la opinión que se tiene contra ellos,
de ser barbaros, crueles, antropófagos, etc., y ensalza de paso lo aceptable que sera para Dios el
convertirlos en corderos. Compara la barbarie de estos infelices con la barbarie de nuestros progeni-
tores cuando les predicó Santiago expessimis óptimos reddensy de donde salió después aquel tropel de
Mártires, Confesores, Vírgenes y Doctores que han brillado en las Espanas, pronosticando de aqui las
lumbreras que han de salir de las Indias. Describe la antigua fiereza Española, como la pinta Silvio
Itálico en versos exámetros. Recuerda á Virialo, esclarecido militar de las Espanas, que convertido al
cristianismo dejó por herencia la fé á tantos militares distinguidos que se sacrificaron después en
defensa déla Iglesia, y saca de aqui los defensores que saldrán de las Indias quia non est abreviata
manus Domini. Vuelve á los tiempos de Sertorio, cuando los Españoles adoraban la Cierva fatidica, y
eran tenidos por semibárbaros apesar de su pericia en letras latinas y griegas, que tomaron de los
mismos que los subyugaron,y los compara con estos infelices barbaros colocados en el ultimo rincón del
mundo, sin civilización, sin letras, sin trato con los hombres, sin cultura para comer ni vestir, sin
noticia de hombres extraños, sin bestias para servierse, llevando todas sus cargas á cuestas como
jumentíllos de dos pies; los cuales no obstante tienen talento é ingenio, y aunque no tienen letras
ni saben escribir, saben pintar y pro medio de imajenes transmiten á los venideros los hechos memo-
rables de su historia como reflere Lucano de los Fenicios.
Entra en la conciencia de los Indios y ensalza el temor do Dios y su delicadeza para acusarse de
los pecados : la frecuencia de sus confesiones como si todo el ano fuese Cuaresma, su inclinación á
las penitencias y disciplinas como si estuvieran siempre en Viernes Santo, y la facilidad con que
abandonan las mujeres del paganismo reteniendo solo la legitima, lo cual es como un milagro de la
gracia. Ensalza su religión y su zelo en levantar templos magníficos, conventos para los Religiosos y
64 TRATADO ^ SECCIÓN PRIMERA
Monasterios para las devotas mujeres enviadas por la Emperatriz Isabel la Católica, entregando sus
hijas y sus hijos con la mayor confianza asi a las unas como h los otros, para recibir la enseñanza de
la religión cristiana.
Cuando hay falta de agua para los campos traen oblaciones á los Padres, pidiendo procesiones y
rogativas para alcanzar este beneficio de Dios. Lo propio sucede con los párvulos cuando están enfer-
mos, presentándolos sus madres al Ministro de Dios para que les imponga las manos y les rece un
Evangelio. Cuando nace el parvulito le lleva su padre ó su madre á bautizar, y si llega á morir se le
llevan al sacerdote para que le entierro. Cuando el marido llega á saher que su mujer no es cristiana,
la lleva el mismo á bautizar, y vice versa la mujer lleva al marido, lo que también sucede para velarse
según el rito cristiano. Es muy común ver al padre que lleva á su hijo á bautizar, la madre que lleva
á su hija, la hermana que lleva á su hermano y la vecina á sus vecinos.
Refiere algunos casos notables que le constan por experiencia ó por personas fidedignas acerca de
su piedad y religión.
Preguntado uno por que se confesaba fuera de Cuaresma, respondió ; que apurado por la enferme-
dad habia hecho voto de confesarse si salia con bien, y venia á cumplir.
Preguntado otro por que volvía á confesarse habiéndose confesado poco antes con otro confesor ;
replicó que temía no le hubiese entendido bien y también habia recordado otros pecados.
Habia dos Neófitos de los primeros convertidos llamados Pedro y Santiago, los cuales tuvieron una
visión en la que imajinariamente les pareció ver dos caminos el uno fétido y sucio y el otro her-
moso y lleno de olores de rosas, y alli se aparecieron Santa Maria Magdalena y Santa Catarina, cuyas
imajenes habían conocido antes en pintura, que les dijeron, « el camino fétido es el que llevabais
antes del Bautismo, el hermoso es el que seguís después. » Esta visión referida por ellos mismos
delante de un concurso como de diez mil personas causó admirables efectos y fueron muchos los que
pidieron el bautismo.
En una noche de Navidad oyeron muchos el Gloria in excelsis en su lengua,sin estar todavía tradu-
cido á su idioma.
Pretendiendo uno violentar auna muchacha : esta le dijo : No eres cristiano ? Si lo soy, dijo : pues
la Religión críslíana prohibe esto, replicó la joven, y al momento desistió.
Estando uno enfermo en Cuaresma no le pudieron persuadir á que comiese carne por que la Reli-
gión cristiana lo prohibía.
Pregunto uno al Padre sí era mejor orar en la Misa ó escuchar las palabras del sacerdote.
Otro habiendo oído que Judas murió sin confesión y se ahorcó, se acercó al confesor diciendo : Yo
soy Judas que me confesé, pero no enteramente, por eso vengo á repetir la confesión.
Otros dos habiendo callado por vergüenza en la confesión, cayeron enfermos y se confesaron con
muchas lagrimas del sacrilegio, quedando sanos de alma y cuerpo.
Muchos despedidos sin absolución por recaída ó por no restituir, vienen después de cumplir el
mandato á recibir la absolución, lo que no es poco argumento de su fé.
Si por alguna causa les niega el Padre la confesión, lloran amargamente por la sed que tienen de
la justicia. Algunos desean rebautizarse, y preguntados porque, dicen : porque entonces no creímos
ó no entendimos las palabras del Bautismo. Se llamaba Martin uno que dijo á su madre poco antes
de morir : Mirad madre, no veis los hermanos que vienen con la cruz, y á una señora que me esta
largando un rosario precioso.
Hallándose hospedados en Tecqacan varios Neófitos, y de alli trasladados á otra parle, dijo uno de
ellos : Ahora que estamos solos y ningún cristiano nos vé hemos de vivir cristianamente.
Se dirá á todos estos hechos que no hay testigos para la prueba ; á lo que se responde que si ellos
mienten, también cualquier testigo puede mentir. Se dirá también que muchas cosas son insignificantes
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 65
y de poco momento, como si esto se hubiese de apreciar en el juicio humano y no en el divino, según
el cual es muy digno de admiración, que en un cespede como este quiera el omnipotente plantar unas
plantas de tantas esperanzas, y quiera renovaren estos primeros Neófitos los prodigios que obró en
los primeros tiempos de la Iglesia.
Concluye suplicando al Padre Santo con mucha instancia, se digne mirar por esta nueva Iglesia
enviando operarios á la vina del señor. Que asi como los hombres se mueven y sudan por lo frágil
y caduco de este mundo, asi los espirituales fijen sus ojos en estas minas de oro para la vida eterna.
Oro, que puede servir también de subsidio para las expediciones contra los Turcos : por que con dos
arietes se han de destruirlos muros que tiene hoy levantados el diablo ; con el uno las fortalezas que
tiene en las Indias, y con el oro de la fé que se encierra en estas miiias se destruirán las fortalezas que
tiene en Europa arrojándole de sus confines. Anima al Padre santo con textos de la Escritura : Leva
in circuilu oculos tuos et vide : omnes isti congregan sunt venerunt Ubi. Le recuerda el ejemplo de
Nuestro Divino Salvador cuando envió á las Indias á Santo Tomas, venitente y que decia : Quocum-
que milte me,prcB¿er quam ad Indos : lo mismo que envió á S. Bartolomé á la India interior, persua-
diendo al uno y al otro con las minas de oro que les aguardaban en las Indias, mas preciosas que todas
las riquezas del mundo. Y por ultimo para inspirar aliento y esperanza refiere la excursión del P.
Bernardino Minaya Dominicano hasta Nicaragua, que dista 300 leguas de Mejcio, y el feliz éxito de
sus tareas, derribando por todas partes los Ídolos, plantando la cruz y fundando nuevas Iglesias : la
docilidad y el entusiasmo de los Indios al verle, el recibimiento que le hacían sin haber visto jamas
un Misionero, saliendo á su encuentro coronados de rosas para pedirle el Bautismo, ofreciéndole
comida y bebida, limpiando y ensanchando las calles, y dando gracias á Dios á su modo con seme-
jantes palabras Benedictus qui venit in nomine Domini.
Nota. Esta carta no tiene fecha, pero su data debe ser del año 1535 que fué el primero del Pontificado de
Paulo Tercero, cuyo animo debió commo verse con la relación expresada, y acaso influí sa no poco para que en
el tercer año de su Pontificado expidiese la Bula siguiente, donde se encuentran los primeros privilegios de los
Indios.
PRIMERAS LETRAS APOSTÓLICAS EXPEDIDAS POR PAULO TERCERO EN FAVOR DE LOS
INDIOS.
PAULUS EPISCOPÜS SERYUS SERVORUM pEl
Venerabilibus Fratribus universis Episcopis occidentalis et meridionalis Indi se, Salutem et
Apostolicam Benedictionem.
Altitudo Divini Consilii, quod humana nequit ratio comprehendere, ex suse immensse
bonitatis essentia, aliquid semper ad salutem humani generis pullulans, tempore congruo et
solo suo secreto ministerio, qüod ipse Deus novit, opporturie producit et manifestat : ut cogno-
scant mortales, ex suis meritis, tamquam ab ipsis, nihil proficere posse; sed eorum salutem, e*
omne donum gratise ab ipsó Summo Deo, et Paire luminurñ provenire.
Sane cum sicut, non sine grandi et spirituali mentis nostrse Isetitia, accepimus, quamplures
incolse occidentalis et meridionalis India, licet divinse sint legis expertes, Sancto Spiritu
tamen cooperante, illustrati, errores, quos hactenus observarunt, penitus ab eorum mentibus
et cordibus abjecerint, ac Eidei Oatholicae veritatem et Sanctse Bcclesise unitatem ainplecti, et
secundum ritum ejusdem EomanaB Ecclesise vivero desiderent et proponant; Nos, quibus
omnes oves divinitus sunt commissíe, cupientes eas, quae extra verum ovile, quod est Christus,
sunt,adipsum ovile, ut fiat ex illis unus Pastor et unum ovile, perducere, ac Sanctissimorum
Apostolorum, qui nobis verbo et exemplo pastoralis officii formam tradentes, nascentis Ecclesise
TOM. I. 8
66 TRATADO 2» SECCIÓN PRIMERA
infantiam lacte, provectam vero ejus setatem solido cibo nutrierunt, vestigiis inhserendo,
novellas plantationes ipsius Ecclesise, quas ia dicta occidentali et meridionali India Altissimus
plantare digaatus est, sic doñee coalescant, ut non omnia, qnae per orbem Ecclesia jam firmata
custodit, illis custodienda mandemus, sed tamquara parvulis in Christo, aliqua paterno affectu
indulgeamus confovere. Ac circa eonim regeuerationes, nonnulla, ut etiam accepimus, suborta
dubia primitus submovere volentes, matura sub hoc deliberationeprsehabita, aucthoritate Apo-
stólica nobis ab ipso Domino Nostro Jesu Christo, per Beatum Fetrum, cui, et Successoribus
suis Apostolatus ministerii dispensationem commisit, tradita, tenore príBsentium decernimus
et declaramiis : illos, qui Indos ad Fidem Christi venientes, non adhibitis ceremoniis, et
solemnitatibus ab Ecclesia pbservatis, in nomine tantura Sanctissimse Trinitatis baptizaverunt,
non peccasse, cum consideratis tune causis occurrentibus, sic illis bona ex causa putamus visum
fuisse expediré. Etut hujusmodi novellae plantationes quantse dignitatis sitlavacrum regenera-
tionis, quantumque ab illis lavacris, quibus antea in sua infidelitate utebantur, differat, non
ignorent; statuimus, utquiin posterum extra urgentem necessitatem sacrum Baptisraa mini-
strabunt, ea observent, quae a dicta Ecclesia observan tur, oneratis super tali necessitate con-
scientiis eorum» extra quam quidem necessitatem, saítem lisec quatuor observentur. Primum,
Aqua sacris actionibus sanctificetur. Secundum, CatecMsmus, et Exorcismus fiat singulis.
Tertium, Sal, Saliva, Capillum, et Candela ponatur diiobus, vel tribus, pro ómnibus, utriusque
sexus tune baptizandis. Quartum, Chrisma ponatur in vértice capitis, et Oleura Catechume-
norum ponatur super cor viri adulti, puerorum, et puellarum; adultis vero mulieribus ponatur
inilla parte, quam ratio pudicitise demonstrabit. Super eorum vero matrimoniis, hoc observan-
dum decernimus, ut qui ante conversionem plures juxta illorum morem habebant uxores, et
non recordantur quam primo acceperint, conversi ad fidem unam ex illis accipiant quam
voluerint, et cum ea matrimonium contrahant, per verba de prsesenti, ut moris est. Qui vero
recordantur, quam primo acceperint, alus dimissis, eam retineant. Ac eis concedimus, ut
conjuncti etiam in tertio gradu, tam consanguinitatis, quam affinitatis, non excludantur a
matrimoniis contrahendis, doñee huic Sanctge Sedi super hoc aliud visum fuerit statuendum.
Et circa abstinentiam. ab illis suscipiendam, etiam statuimus, quod in Vigilia Nativitatis, et
Resurrectionis Domini Nostri Jesu Christi, et ómnibus sextis feriis Quadragesimae jejunare
teneantur. Cuteros vero jejuniorum dies, eorum beneplácito propter novam ad Fidem eorum
conversionem, et ipsius gentis infirmitatempermittimus. Itaquod jejunium repugnans sanitati,
vel non bene quadrans officio, vel exercitio alicujus, non censeatur illi ab Ecclesia praeceptum.
Eisque etiam concedimus, quod Quadragesimalibus, et alus prohibitis anni temporibus, lacti-
ciniis, ovis, et carnibus, tune temporis dumtaxat vesci possint, cum cseteris christianis ob
aliquod sanctum opus obeundum , similibus cibis vesci posse a Sede Apostólica pro tempere
fuerit concessum. Dies autem, in quibus eos volumus a servilibus operibus cessare, declaramus
esse omnes dies Dominicos, ac Nativitatis, Circumcisionis, Epiphaniae, Resurrectionis, et
Ascensionis, ac Corporis ejusdem Domini Nostri Jesu Christi, et Pentecostés : necnon Nativi-
tatis, Annunciationis, Purificationis, Assumptionis Gloriosse Dei Genitricis Virginis Marise, ac
ejusdem Beati Petri, et Pauli, ejus Coapostoli. Caeteros vero dies festos, ex causis supradictis,
illis indulgémus. Etinsuper considerantes maximam ipsius Indiaeoccidentalis, et meridionalis,
a Sede Apostólica distantiam , tam vobis qui in partem Apostolicse sollicitudinis assumpti
estis : quam iis, quibus super hoc vices vestras authoritate per Nos vobis super hoc concessa,
specialiter duxeritis committendas, omnes noviter conversos prsedictos in quibuscumque Sedi
Apostolicse reservatis casibus, etiam in Litteris in die Coense Domini legi consuetis, nihil nobis
de illorum absolutionibus reservantes, authoritate Apostólica, injunctá eis poenitentia salutari.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 67
in forma Ecclesise consueta, prout prudentise vestrse videbitur expediré, absolvendi» plenam et
liberain addictse Sedis beneplacitum facultatem concedimus. Et postremo, ne isti in Christo
parvuli malis exemplis corrumpantur, quod aliquis apostata in lilis partibus se conferre non
praesumat, sub excommunicationis lat^ sententi^ pcuna, a qua nisi post suum istinc recessiim
absolví nequeat, decernimus; vobis nibilominus injungentes, ut ipsos apostatas, ex vestris
dioecesibus, omnino expellatis, et expeliere satagatis, ne teñeras in fide animas corrumpere, et
seducere possint. Et quia difficile foret, prsesentes litteras Nostras, ad singula loca ubi opus
fuerit, deferre, volumus et eadem authoritate Apostólica decernimus, quod ipsarum literarum
transumptis, manu alicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo alicujus Episcopi munitis,
eadem fides prorsus in jadicio, et extra judicium adhibeatur, sicuti adhiberetur originalibus
litteris, si forent exhibitse, vel ostens». Non obstantibus constitutionibus, et ordinationibus
Apostolicis, cseterisque contrariis quibuscumque. DatisKomse apud Sanctum Petrum, annoln-
carnatíonis Dominicse 1537, Kalendis Junii, PontificatusNostri, anno tertio. Blosius B. Motta.
Invenitur inBullario Komano de Propag. Fide, App. 1, pag. 25.— Extat etiam apud Torque-
mada, lib. 16, c. 9.
RESUMEN DE LA BULA ALTITUDO,
Declara el Sumo Pontífice no haber pecado los Misioneros, que atendidas las circunstancias
administraron el bautismo sin solemnidad. — Manda sin embargo que en adelante, fuera de necesidad
urgente, que se deja k la conciencia délos Misioneros, se observe el rito de la Iglesia para el bautismo,
y que no falten á lómenos estas cuatro cosas : la que se administre con agua bendita ; 2£i que sea
cada uno catequizado y exorcizado ; 3a que la sal, saliva, cabello y candela so ponga á dos ó tres por
todos los bautizados de uno y otro sexo ; 4a el Crisma que se aplique en el vértice de la cabeza.
5a El oleo de Catecúmenos póngase sobre el corazón á los varones adultos asi como á los niños y
ninas ; mas á las mujeres adultas en donde lo permita la decencia y honestidad. — Se concede á los
Neófitos que tuvieron muchas mujeres en la gentilidad que se casen con una, la que quisieren, si no
se acuerdan de la primera que tuvieron, pues recordándolo, deben casarse con la primera, —
El 3° y 4** grado de consanguinidad y afinidad quedan extinguidos para los matrimonios. Quedan
exemtos del ayuno, excepto los viernes de Cuaresma y las vigilias de Natividad y Resurrección. —
Quedan dispensados de la abstinencia de carnes huevos y lacticinios en todos aquelles dias, en que los
blancos pueden comer estos manjares por indulto de la Santa Sede haciendo alguna santa obra. —
Tienen indulto para no guardar las fiestas de precepto y trabajar en ellas, exceptuandol os Domingos
y las fiestas de la Natividad, Circuncisión, Epifanía, Resurrección, Ascensión, Corpus Christiy Pen-
tecostés; asi como también la Natividad, Anunciación, Purificación y Asumcion de Nuestra Señora
y la fiesta de los Apostóles S. Pedro y S. Pablo. — Pueden ser absueltos de toda censura, sin
quedar nada reservado al Papa, por los Obispos ó por cualquiera en quien delegaren esta facultad. —
Por ultimo para evitar el peligro de perversión, so prohibe á los Apóstatas vivir entre los Neófitos,
y se manda á los Obispos que les espulsen desús Diócesis. Dado 1*» de Junio 1537.
NOTAS DE LOS FASTOS SOBRE LOS SIETE PRIVILEGIOS DE ESTA BULA.
I
Doctrina sobre el modo de catequizar á los Neófitos.
Acerca de los actos de Fé, Esperanza o Caridad y Contrición tan necesarios para la salud eterna
aventaja á lodos el modo que prescribe Benedicto XIV en su Breve : Eisi minime de 7 de Febrero
de 1742, asaber, que dichos actos los haga el mismo Catequista repitiendo el Neófito palabra por
68 TRATADO 2o SECCIÓN PRIMERA
palabra. No falta quien afirma también que en caso de necesidad puede quedar satisfecho el Cate-
quista cuando un Indio ó Africano rudo responde afirmalivamente á las preguntas siguientes ú otras
semejantes. « Crees que hay un solo Dios verdadero infinilamenle grande, poderoso, sabio y bueno,
Criador, Salvador y Juez de nuestras almas? R. Si creo. Crees, etc.? R. Si creo. Este modo de
catequizar en caso de necesidad, preguntando el catequista y respondiendo el candidato, si ó No, le
aprueba San Agustín, Cap. 9, Dé Fide cuando después de haber ensenado el modo de catequizar á los
catecúmenos y que se les debe ensenar no solamente lo que deben creer, sino también como se han
de librar de este mal siglo añade para el caso de necesidad estas palabras. Si pues el Eunuco
do la Reyna Candaces cuando respondió á San Felipe Credo Filium Dei esse Jesiim Christum dejó
satisfecho á Santo Apóstol para bautizarle al punto ¿ porque nos otros no le incitamos y quitamos las
demás cosas que como necesarias pregj.intamos : etiam cum ad baptizandiim lemporis urget angustia :
do suerte que el baptizando deba responder á todas las preguntas aunque no haya tiempo para apren-
derlo de memoria? Ni se encuentra otro modo mas expedito para catequizar k los rudos, que, sin
aprender de memoria el catecismo, crean con su mente y con su boca, y asi también esperen, amen
y queden compungidos en su corazón. Todo lo cual no lo cumplirán mejor aunque el sacramentóse les
difiera hasta el ano siguiente : pues aunque no les falte catequista, el cual muchas veces no se- con-
sigue, el catequista se ocupa todo en hacer aprender de memoria al que es incapaz de eso : y al paso
que pretende infundir la doctrina saludable en aquella cabeza ruda y estúpida, no infundo tal doc-
trina sino tedio y horror h ella. Gullivese en hora buena la memoria según la oportunidad de cada
uno ; pero lo primero de todo es que se haga con la mente y con la boca la confesión para la salud
eterna. Yo confieso que por aquellas simples respuestas a las preguntas, tampoco se saca que crean
de corazón y de boca, pues es cosa muy común á los Indios y Africanos responder ciegamente que
si, á todo lo que se les pregunta. Pero que se puede hacer con unos hombres tan estupidos como un
leño? Cualquier camino que se tome con ellos, siempre hay el mismo peligro que solo se puede
acer con súplicas a Dios que dice por el Crisóstomo : Mia es la causa (Hom. 2 in Math.) Vos otros
prestadme la persona, yo os daré sentido. Ni hemos de creer que la naturaleza es mas ingeniosa que
la gracia; y sin embargo la naturalez ensena ciarte de hablar a los niños que no tienen habla y con
un modo difícil de esplicar les hace distinguir el nombre del verbo y el sustantivo del adjetivo como
decia en otro tiempo Bossuet contra Claudio.
DOCTRINA DE LOS MISMOS FASTOS CUANDO SE DUDA SI EL NEÓFITO ESTA
BAUTIZADO.
Y que se hará en duda si el Neófito está bautizado ó no? A esta pregunta responde Morelli
con la sabia Instrucción del P. Diego Altamirano que dice asi.
Sobre si se han de bautizar los Indios, que vuelven á las misiones del Paraguay huidos de San
Pablo. — la Conclusión. — Pueden rebautizarse szib condilione los Indios adultos que vienen de
S. Pablo, si no consta que los bautizasen en estas reducciones antes que los llevasen los Mamelucos
ó maloqueros... La razón es, porque dichos indios, no están cierto que estén bautizados, que no
haya probabilidad fundada en prudentes conjeturas de lo contrario. Estas son 1% por que no consta
si los bautizó Ministro sospechoso por la mezcla de gente, que la voz común dice que hay, ó por lo
menos hubo los anos pasados en S. Pablo... La 2* conjetura es, porque dado que el cura fuese del
lodo cual se requiero para la seguridad del bautismo, no consta si los bautizó el cura ó persona
seglar, pues sabemos que aun en estas tierras donde nos consta quo son bastante aptos los curas,
nacen muchos Indios en las estancias y campos, donde los bautizan personas pwre laicas, y aveces
mujeres, y aun Indios ó Indias por hallarse ausentes los curas. Pues quien asegurará, quo al Indio
infante, que nació en el Brasil, lo bautizó su cura, ó persona bastantemente entendida? Pu^s si es de
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS, 69
los hautizados adultos, quien asegurará, sin que haya probabilidad encontrado, que lo bautizó per-
sona que supo bien la forma, y después de instruido lo bastante, saltem para que en el suscipiente
sea voluntario el bautismo, pues aun en Congo, Angola, y otras partes, de donde se traen los Negros,
nos consta, que haciendo los bautismos curas y clérigos de aquellas tierras, ó los que van en los
navios á vista de Españoles entendidos, como suelen ser los capitanes y cabos de dichos navios,
salen con todo dudosos los bautismos de muchos? Quien asegurará que á dichos Indios no los bau-
tizaron con asperges alcanzándoles una ú otra gota de agua : lo que sienten graves autores que no
hace valido el bautismo?
2* Conclusión. — Aunque el Indio testifique estar válidamente bautizado, dando las señas de las
ceremonias que se hicieron con él, y que está bien instruido, etc., con todo eso se ha de bautizar
sub conditione. Esta conclusión se funda en la poca fé que hace el dicho del Indio. Por lo cual en las
ordenanzas, que el Virrey Don Francisco de Toledo hizo para estos reinos $egun Solorzano (1) á
quien alega el P. Avendafio (2), se dispone que seis Indios hagan un testigo. Y siendo por lo menos
necesario un testigo ocular de todo crédito, para que cese la obligación y facultad de bautizar sub
conditione (3) sigúese que por lo menos serán necesarios seis Indios contestes, y no de menos cré-
dito que suelen ser los Indios dignos de crédito en las cosas ordinarias, que hayan visto bautizar
al de cuyo bautismo se inquiere. Ni faltarán motivos para que el Indio mienta (aunque pocos ha me^
nester) en la causa de su propio bautismo : v. g. para que le tengan por cristiano antiguo, y no le
traten los otros como á recien bautizado ; por que no se les niegue asistir á la misa, y otros quo
juntos con la poca aprehensión que hacen de la importancia del bautismo, inducen prudente motivo de
persuadir nos que mienten, ó á lo menos dudemos de su verdad. Ni nos asegura el que den senas,
pues aunque no esté bautizado, puede decir lo que ha visto en otros : y cuanto mas ladino fuere,
corre mas riesgo de esta doblez. Bien saben todos los Padres de estas doctrinas, que puede un Indio
levantar testimonios, y facilitar testigos que apoyen su dicho, y pintar las cosas de manera que
parezcan verosímiles,' y mui ordinariamente hallarse después haber sido todo un puro enrredo.
3a Conclusión. — Para bautizar sub conditione á los dichos Indios, se debe primero inquirir si
están bautizados ó nó. Por que es posible que los bautizasen en él Brasil, y no es imposible que se
hallen tales motivos, aunque sean raros, que nos lo persuadan por la atestiguación de los Indios, ó
por reconocerse que fué, antes que le apresasen, bautizado en estas doctrinas, oque haya por acá
algún español que testifique su bautismo... Pero añado que esta averiguación no es necesario que sea
toda la posible, ni que se tarde muchos dias en ella, sino con una moral dilijencia, en que tanto
menos tiempo se requiere, cuanto es menor la esperanza de apurar en todo la verdad, y sacarla á
luz por la distancia de las tierras, por la falta de recurso á ellas, y por la incapacidad de los tes-
tigos... y siempre la resolución ha de ser en favor del bautismo. Y si se mira el peligro de una alma
en la omisión y los pequeños inconvenientes á que esta espuesto el echar el agua sub conditione, aunque
tal vez acierte á estar bautizado rite, se juzgara evidente, que con cualquier prudente recelo se debe
rebauíizar,
DILIGENCIAS QUE DEBEN PRECEDER AL BAUTISMO DE LOS ADULTOS.
Preguntase que diligencias deben preceder al bautismo de los adultos? Responde Morelliconla
Instrucción siguiente ;
Instrucción del modo que se debe guardar en el ^examen, catecismo y bautismo de los Negros y
también de los Indios viejos, dada por el limo. Señor Don Julián de Corlazaz Obispo de Tucuman, con-
(1) Solorzano, tom. 2. De Ind. Jure, lib. I, c. 27, n. 57.
(2) Avendano, tom. 2,thes. Ind.,tit. 15, c.4, n. 29.
(3j Laiman, lib. 5, trat. 21, c. 5.
70 TRATADO 2» SECCIÓN PRIMERA.
forme á otra que el limo. Sr, Arzobispo de Sevilla (1) hizo con parecer de lodos los hombres doctos
de aquella Ciudad para los Negros, de la cualusaa los P. P. de la Conpafiia de Jesús en todas las
Indias con licencia y aprobación de los Prelados de ellas.
Suponese lo : i° de los doctores en la materia del Bautismo, que para ser valido en los adultos que
tienen uso de razón, fuera de la intención del ministro, materia, y forma, tenga también el que lo
recibe intención y voluntad de recibirlo; Soque le echen agua ; 3" que tenga algún conocimiento de
aquella santa ceremonia, que no es cosa natural (como para lavar la cabeza, ó seflal de que es
esclavo ó criado de los españoles) sino ceremonia de los Cristianos, ó cosa ordenada al cuUo de
Dios Nuestro Señor; 4*» si se lo dijeron en lengua ó con interprete que entendieron. De lo dicho se
infiere : I® que habiendo certidumbre moral de que faltó cualquiera de estas cosas, el Negro ó Indio
se debe bautizar absolutamente sin condición alguna; se infiere, que habiendo certidumbre moral
de que concurrieron todas estas cosas; no se debe bautizar, ni absolutamente, ni sub condüione^
sino catequizarle según su capacidad, y confesarle por si, si sabe la lengua, ó por interprete, si el
tal quisiere, encargando mucho el secreto al interprete ; 3° se infiere que si alguna de las cosas
dichas en el supuesto, fuere dudosa, ó moralüer incierta, el tal debe ser bautizado sub conditione,
habiéndole catequizado primero según su capacidad, y de manera que no solo reciba el sacramento,
sino también en él la gracia del sacramento, y la forma es : N, ;S^¿ es baptizatus non te baptizo. Si non
es baptizatus^ ego te baptizo in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Habiéndole primero pregun-
tado si quiere ser bautizado, y exortándole al dolor de sus pecados, y que haga el acto de contrición.
Debe advertirse : !*•, que si el tal dijese que no se le echó agua, ni se hicieron con él las demás
ceremonias, se han de cumplir y hacer como en el Manual se pone para el bautismo de los adultos.
2o Que si en los unos ú otros se hallare que no les pusieron el oleo y crisma, se les debe dar. Advir-
liendo también, que algunas veces suelen estar confirmados, y se equivocan y engañan, teniendo la
confirmación por bautismo, y el crisma de la confirmación por esotros santos óleos. 3o Que cuando
el adulto tiene capacidad, se le deben ensenar los principales misterios de nuestra santa fé... Lo -4*» se
advierta, que algunas veces la noticia que dan en el examen del bautismo, no es la que en él tuvieron,
sino la que después adquirieron, particularmente los que son algo ladinos : y así es muy necesario
examinarlos con gran cuidado una y otra vez, y á cada uno de por si, sin que le oiga el otro, porque
la noticia adquirida después no basta. Lo 5" que habiendo Iglesia ó capilla se debe hacer en ella con
sobrepelliz, estola, agua bendita, y candela, cuando buenamente se pueda, y con padrino : y sino lo
hay, no es necesario. Lo 6" cuando el que se bautiza absolutamente y sin condición, es casado y la
mujer estí» allí, es bien que ratifiquen el matrimonio pero sin amonestaciones, ni misa, ni otras cere-
monias. Cuando el bautismo es sub conditione no es necesario que se ratifique el matrimonio. Lo
1° Cuando el bautismo es suh conditione, es necesario confesarle desde la última vez que lo hizo, por
si el primer bautismo fué valido; pero con intención de no absolver sino fué válido, porque por este
segundo se le perdonarán los pecados. Lo 8o, que si acaso el Negro es venido de Congo, ó Criollo del
Brasil, puede ser que los bautizaran niños (lo cual no es en Loanda, puerto de Angola, de donde
son casi lodos), y que en Buenosayres les ponen el oleo y crisma casi siempre. Lo 9** adviértase por
una cosa muy importante, que os menester mucho mayor cuidado en el examen para haber de dejar
á uno por bautizar, que para bautizarlo, porque el yerro en dejarlo de hacer, es mucho mayor, por
depender de ello la salvación del adulto, porque en el bautismo bona pde hecho sub conditione no
hay culpa ni pena, y no solamente corre riesgo la salvación, sino que los sacerdotes cometen sacri-
legio en administrar los otros sacramentos, á quien no esta bautizado. Lo lOo que de lodos los
Indios ó Negros que se fueren bautizando, se ha de ir haciendo padrón : poniendo aparte y de por si
los adultos que se bautizan, por sus nombres, y de sus encomenderos ó amos. Lo lio En los bau-
(1) Véase Sandoval, Hb. 2. Deinstaur. ^thiop.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 7i
lismos en que algunas veces ocurre duda, si cuando lo recibieron, tenían uso de razón, ó no,
habiendo la dicha duda, se han de bautizar, subconditione. Lo 12° adviértase, que cuando se pudieren
junlardos personas ^ los exámenes de los adultos, será conveniente : y en este caso, si discordaren,
diciendo el uno que debo ser bautizado, y el otro que no ; se debe seguir el parecer del que dijo que
debe ser bautizado, aunque el parecer del otro parezca mas probable. Finalmente adviertan los
Ministros, que como Dios N. S. sera el premio de los servicios que en esto le hicieren, también cas-
tigara el descuido que tuvieren en cosa tan importante : y Su Señoría, y sus Visitadores también agra-
decerán el cuidado que en esto pusieren y castigaran cualquier descuido. Morelli, pag. 123.
PREPARACIÓN DE LOS NEÓFITOS PARA LA CONFESIÓN.
Preguntase, como se han de preparar los Neófitos para la confesión? Responde el sabio y venerable
P. Santiago Alvarez de Paz, Provincial de Lima S. J. con estas palabras :
¿ Que es necesario que sepan los Indios y Negros de las cosas de Dios, para confesarse sin escrú-
pulo? R. Lo siguiente, y basta que lo sepan como aqui lo esplicamos sin otras subtilezas : l^Que hay
un solo Dios, Padre, Hijo y Espiritu Santo. Basta que crean lo que significan estas palabras, aunque
no acierten h hacer concepto de como son tres personas distintas y un solo Dios, porque verdadera-
mente puede haber acto de fé, aunque no se entienda el objeto creido, como el idiota tiene acto de fé,
cuando cree que es verdad lo que esta en la biblia. 2" Que Dios hizo todo el mundo. No es necesario
que perciban como lo hizo de nada, pues al todo no se supone nada de que sea hecho. 3o Que Jesu-
cristo es Dios y hombre verdadero, que nació de une Virjen, y que murió por los hombres en la Cruz,
y resucitó y está ahora en el cielo : y en esto entienden bastantemente la concepción por el Espiritu
Santo, porque nacer de Virjen dice ser la conception sobre natural, y creen la sesión ad dexteram
Patris, A^ Pregiintalles : Cuando se mueren, á donde va el alma, y ensenalles, que las de los buenos
Cristianos van al cielo, y las de los infieles y malos al infierno, y en esto creen, que hay juez de vivos
y muertos, castigos y premios : donde se incluye el artículo de la glorificación, y que hay una con-
gregación de gente que se salva, si vive bien, que es creer en la Iglesia, y en su manera creen la
resurrección : y si son capaces, se les puede ensenar mas. Asi mismo : ensenalles como vienen h
confesar sus pecados para que se los perdonen; y eso es creer el artículo de la remisión de los
pecados. Preguntalles : Aquien adoran en la hostia, cuando alza el sacerdote? y decidles que á Jesu-
cristo : y esto basta que sepan del misterio de la Eucaristía. El misterio de la Comunión de los
Santos no tienen obligación de saberlo, por su dificultad, y no ser de los que celebra la Iglesia. Ibid.,
pag. 116.
Si á los Neófitos se les negara la absolución por falta de dolor ?
A esta pregunta responde el mismo P. Alvarez de Paz en la resolución de Casos que sehacian en
el Colegio de San Pablo de Lima. La cuestión que se halla en dichos casos esta concebida en los
términos siguientes.— Si á los ignorantes se les puede confesar cuando no han procurado dolor; y que
dolor les basta, y como serán ayudados ? R. lo No hay que reparar en que vengan á confesarse sin
haber prevenido contrición, porque la incapacidad los escusa : y entre los auxilios, que Dios les dá,
entra la diligencia del confesor, y por que muchas veces los amos no les dan tiempo. 2© El dolor
necesario es el mismo que para los blancos. 3oCon palabras vulgares muévales á conocer la dignidad
de su alma, y la grandeza de Dios. Pregúnteles : Di : no fuera bueno servir á tal Señor ? Que responda
que sí : ó hágale decir con la boca las palabras* que significan contrición, y si no diere senas en con-
trario absuélvalo. — Ibid., pag. 119.
Preguntase. Si los pueden confesar, cuando no han hecho diligencia ? R. Gente tan ignorante
no importa que no se haya examinado. En preguntándoles lo que buenamente se le ocurra, aunque
72 TRATADO S» SECCIÓN PRIMERA.
probablemente crea que se les quedan muchos pecados por confesar, porque casi nunca dicen el
número, n'i poco mas ó menos, puede absolverle porque no es posible mas : y aunque le envié y
vuelva después de un ano, no lo hará mejor. — Preguntase. Que se hará con estos Indios y Negros,
cuando no se puede averiguar el número de pecados, ni mucho mas ó menos ? R, Absolverlos como
en el caso que por necesidad se dimidia la confesión. — Preguntase. Que se hará cuando no se sabe
que penitencia les dieron ? R. No se les pregunte, que penitencia les dieron ; sino, te mandó que le
azotases ó que rezases ? Preg. Si los que no entienden su lengua pueden confesarlos ? R. S¡ no hay
otro que los entienda, si : y á los angolas puede cualquiera, porque ninguno los entiende. — Preg.
Si es bueno preguntarles el confesor antes que ellos digan ? R. Si dicen algo aunque desconcerlada-
menle, no ; pero si no dicen nada, ó dicen historias que no pertenecen, si : y preguntando sacará
masque oyendo. — Preg. Si se les puede absolver estando en ocasión próxima ? R. No, aunque lo
ofrezcan porque de vaíde lo dicen. Véase por ultimo al Padre Acosia en el Libro 4° de catechizan-
dis Indis : y á Montenegro en su « Párroco de Indios. »
II
Para el casamiento de los Neófitos se ha de preferir la primera mujer que tuvieron
en la gentilidad.
Se pregunta : 1** por que el Neófita debe preferir la primera entre las varias que tuvo en la infi-
delidad ? R. Por que estando prohibida por derecho divino la poligamia, se repula solo por legitima
la primera, aun entre los infieles, por el cap. Gaudemus de divorL Si infidcUbus conversis plures sint
uxores, eos separandos esse ab aliis, dempla priman quce sola est legitima nxor,
2«> Por que se permite á los Neófitos casarse con la que quieran, si no recuerdan cual fue la pri^
mera ? Esto se declara en el minmo cap. Gaudemus por estas palabras : Quia vero pagani circa plures
insiniul I cerninas affectum dividuní conjugalem^ ulrum posí conversionem omnes, vel quam ex ómnibus
voluerint, non immerito dubitaiur. De todo lo cual se concluye, que el privilegio concedido por Paulo ;
3" para que los Neófitos se casen con la que quieran, sino recuerdan cual fue la primera, no excede
los limites del derecho. Mayor dificultad tiene la dispensa de S. Pió V para que el Neófito se case
con la mujer que se bautiza con el, y la de Gregorio XIII para que se case con cualquier consorte
católico ahsqve interpellalione prioris conjugis in infidelitaterelicti^ como veremos después.
Nota : El P. Márquez hace estas dos observaciones acerca de la primera mujer. 1^ Que no so ha de entender
por primera quce fuit prior tewpore, sed quce fuit prior jure. Asi pues, si el primer matrimonio fue nulo por
derecho natural ó por defecto de consentimiento ó intención de obligarse perpetuamente, vel quia matrimonium
cum matre vel filia initum fuit; esta primera mujer no tiene derecho, ni se puede retener. "¿^ Cuando el
Neófito se casa cum pellice vel concubina^ quam antea habuü simul cum uxore, se ha de contraer coram
Parocho et tesiibus por que antes no hubo matrimonio.
III
Privilegio acerca de los grados de consanguinidad y afinidad.
Que privilegio concede Paulo III á los Neófitos sobre estos grados para contraer matrimonio ?
R. Quedan extinguidos en 3° y 4° grado : de donde se sigue :
10 Que el Neófito el 3<> y 4<' grado de consanguinidad ó afinidad simple ó misto no necesita de
dispensa para contraer matrimonio. Se exceptúa sin embargo el 3» y 4° grado de consanguinidad en
linea recta que según sienten Doctores muy graves dirimen el malriraonio por derecho natural.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS 73
2o Queda dispensado el Neófito en 3** y A^ grado de afinidad en Une recta,
30 Cuando uno de los contrayentes esta fuera del 2" grado, aunque el otro se halle en el !<> no
tiene necesidad de dispensa : por que la distancia de los grados se computa por el mas remoto.
40 Para quedar dispensados en 3** y 4" grado basta que uno de los contrayentes sea Neófito, aun-
que el otro sea Europeo : por que quitado el impedimento de una parte, se quita necesariamente
de la otra.
50 Los Africanos, Angolanos, Chinos y demás habitantes de las regiones transmarinas se com-
prenden entre los Neófitos para las causas matrimoniales : véase abajo la Bula de Benedicto XIV :
Cum venerabilis.
6° Bajo el nombre de Neófitos se comprenden también los Mestizos, en cuanto á dichas dispensas,
sino fueren Cuarterones ó Puchueles De suerte que dichos Mestizos gozan del privilegio de
Paulo IIL -Ibid.
7<» De este mismo privilegio gozan igualmente las dos Indias, Oriental y Occidental con todas las
regiones transmarinas. — Ibid.
8® Cuando se exceptúan los Cuarterones y Puchueles, se debe entender de los Mestizos que tienen
sangre Europea : por que la mezcla de las demás sangres toda esta comprendida en el privilegio
de Paulo III.
IV
Privilegio sobre los ayunos de los indios según la misma bula.
Que privilegio concede la Bula Altüudo ? Por esta Bula quedan exemlos del ayuno los Indios,
exceptuando los viernes de Cuaresma y las Vigilias de Natividad y Resurrección.
Y estarán los Indios obligados al ayuno en estos dias exceptuados ?R. Que si pueden, deben ayunar;
pero si el ayuno no est compatible con su oficio, con su mala comida, ó con su salud, no están obli-
gados, Y asi lo expresa Paulo III por estas palabras : « Ita quod jejunium repugnans sanitati, velnon
a bene qtiadrans officio veí exercüio alicujus, non censeatur illi ab Ecclesia prceceptum, » Por estas pala-
bras del Pontifice están dispensados siempre que el ayuno no les cuadra bien según los oficios en que
se ejercitan y el detrimento que puede sufrir su salud para mantener las fuerzas para trabajar al dia
siguiente. Sobre lo cual dice asi Montenegro : Solo con decir que es Indio, tiene de su parte mucho
alegado para la dispensación.
Se pregunta si los Mestizos participarán también de estos privilegios ? R. Que aunque para las
causas matrimoniales ha declarado la Santa Sede como Neófitos á los Mestizos, que no son Cuarterones;
nada há declarado relativamente á los preceptos del ayuno, abstinencias y fiestas. Por consiguiente
parece que están sujetos á la ley común sobre este particular. Por lo cual dice asi Montenegro Ub, 5,
secc, 10, n, 13. Por especiales Bulas dieron facultad León X, Gregorio XIII y Urbano VIII para qué
con los Mestizos se dispense en los grados prohibidos por derecho humano, como se dispensa con
los Indios : lo cual según dice Solorzano : Non est trahendum ad alia privilegia Indis concessa^ velut
non jejunandi vel pauciores festivitates observandi, quia cum hcec privilegia personalia sintj ultra casus
et personas quas exprimunt^ extendí non possunt. Por que los privilegios se han de practicar solo en los
casos y personas de que hablan y con particular cuidado se ha de atender á las causas en que se fundan.
V
Privilegio sobre las abstinencias de los indios.
Que privilegio concede Paulo III sobre las abstinencias? Este privilegio dice Morellí está muy
diminuto para los Indios, pues pueden comer carne, huevos y lacticinios, solamente en los dias en
que los blancos pueden hacerlo por privilegio de la Santa Sede practicando alguna santa obra. En los
TOM. I. 9
74 TRATADO 2« SECCIÓN PRIMERA.
demás días en que no alcanza el privilegio para los blancos, tampoco los Indios están dispensados de
la abstinencia. Por lo cual el Sinodo Diocesano de Lima de 1585 establece castigo contra e] Indio que
quebrante la abstinencia por estas palabras : « Indus qui témpora qnadragesimm, quatuor temporibuSf mí
diebus veneris et vigiliarum, « quibus Indi obstricti sunt, carnem comedüsedeprehendatur^,, punietur. »
Y el Sinodo de la Paz bajo el limo. D. Feliciano do la Vega dice asi : a Y en estos dias, aunque sean
« de ayuno para los Indios, pueden usar de cualesquiera comidas, que no sean de carne, y de todos
« los manjares'que concede la Santa Bula de la Cruzada á los demás fieles, y asi se lo han de dará
« entender los Curas. » Lo mismo dice él Sinodo de Puerto Rico bajo el limo. López de Haro. « Por
« Bula de Paulo III pueden los Indios comer huevos y lacticinios en los dias de Cuaresma sin
« Bula, como los demás con ella. »
Pregunta Morelli si los Indios podran comer carne fuera de los dias en que están obligados al
ayuno, fundado en las palabras de la Cruzada que dice asi : « Concede á todas las personas que tomaren
« esta Bula, que puedan de consejo de ambos médicos» espiritual y corporal comer carne en Cua-
ti resma y otros tiempos de ayunos y dias prohibidos? » Y responde que en igual necesidad pueden
los Indios comer carne ex consilio utriusque medid aunque no tengan Bula de Cruzada y cita las pala-
bras dichas arriba de Montenegro « solo con decir que es Indio tiene mucho alegado para la
dispensa. »
Se pregunta por último si los Indios participan del Indulto Cuadragesimal que actualmente tenemos
en estas Repúblicas ? R. Que si : por que Paulo III les concede sin restricion el indulto de carnes en
los días que gozan de él los Europeos.
VI
Privilegio sobr^ las fiestas.
Que indulto tienen los Indígenas por Paulo III ? R. Que están exemtos del precepto de oir Misa y
de no trabajar en todas las fiestas del año, exceptuados los Domingos y las fiestas de la Natividad,
Circumcision, Epifanía, Resurrección, Ascensión, Corpus Christi y Pentecostés; asi como tambieu la
Natividad de Nuestra Señora Purificación, Anunciación y Asumcion y la Fiesta de los gloriosos Apos-
tóles San Pedro y San Pablo. Y habrá sufrido alguna modificación este Indulto después de Paulo III?
Morelli responde en sus Fastos que según el P. Figueredo, cuya obra se imprimió en Lima en 1754,
se añade la Fiesta de la Immaculada Concepción, pero que no habiendo sido prescrita esta adición
por ningún Concilio ni Sinodo de Lima, obligará solamente en la Diócesis de Lima, ó so habrá aña-
dido esta Fiesta por devoción. — En el Ecuador también se halla añadida esta Fiesta por la Santidad
de Pió Nono : como veremos en su lugar.
Y tendrán libertad los Indios para no trabajar en las fiestas indultadas, si se lo mandan sus amos?
R. Que tienen libertad : por que el privilegio no se les ha concedido para detrimento ó molestia suya,
sino para su comodidad. Por lo cual el Concilio Límense dice asi laNeque ullo modo in his diebus laborare
Indicompellanlur, » Y en las Sinodales de Puerto Rico se dice : a Declaramos que por el Concilio
« Provincial de Santo Doningo está prohibido con pena de veinte pesos, que ninguno pueda obligar
á'los Indios esclavos ó siervos á trabajar en días de fiesta. » Y el Sínodo de Tucuman ano 1597 se
expresa asi. « Y quede ^ su voluntad guardar las fiestas de los Españoles, á cuya observancia ellos no
están obligados. »
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDIGENAS. 75
VII
Privilegio sobre las censuras.
Que privilegio tienen los Indios por la Bula de Paulo III? R. Que no deja ningún caso ni censura
reservada al Pontifice.
Y á quien se concede la facultad de absolver de estas censuras ? R, Que á los Obispos y á quienes
ellos delegaren esta potestad.
Preguntase si todos les Párrocos tienen esta facultad delegada para absolver k los Indios de cen-
suras ? R. Que el Concilio Limense en el índice de los privilegios dice asi : « Quod Indi per ipsorum
« Parochos, vel eos qui ipsorum curam agunt, possint absolví ah ómnibus casibus etiam sumnw Ponti/ici
« reservaíis, etiam in Bulla CcerKB Domini contentis, imposiía eis posniíentia salutari. » Lima Limata
p. i 12. Estas palabras se refieren en dicho índice como extractadas del Man uaí Mejicano fol. 134.
Pero dice Rodríguez (Minorita) que es un error introducido en el Manual Mejicano, pues Paulo III
concedió esta facultad á los Obispos y sus Depuiadosy cuando el Manual dice que está concedida á los
Párrocos y h los que cuidan délos Indios. Esta reflexión parece muy fundada pues asi lo dice la Bula,
pero también es cierto que este sumario Limense salió áluz por autoridad del Concilio y por consi-
guiente si los Párrocos no tienen esta facultad por la Bula^ la tienen á lo menos por deputacion de los
Obispos ó del Concilio. Véanse abajo las Notas sobre el Breve de Gregorio XIII « Cum sicut. »
Se desea saber si en el Ecuador tendrán los Párrocos de Indios esta facultad, habiendo cesado en
el Arzobispado de Quito el Concilio Limense? Cierto es que ha cesado esta facultad concedida por el
Concilio de Lima y por consiguiente los Obispos deben declarar su voluntad acerca del par-
ticular.
Se pregunta por último si este privilegio está derogado por la Bula Apostolice Seáis 12 de Octubre
de 1869? R. Que parece indudable que está derogado y por eso se necesita preguntar á la Santa
Sede cual ha sido su mente en esta Bula respecto á las censuras de los Indios.
SECCIÓN SEGUNDA.
PRIVILEGIOS SOBRE CAUSAS MATRIMONIALES.
Sin interpelación de la primera mujer.
No hablaremos aqui del 3« y 4° grado de consanguinidad y afinidad extinguidos ya por
Paulo III como impedimento para los matrimonios de los Indigenas. Se trata solo en esta sec-
ción de los matrimonios de los Neófitos recien convertidos, para contraer con la persona que se
bautiza 6 se' convierte con ellos, y cuando lo podran hacer sin interpelación de la primera mujer
habida en la gentilidad. Para lo cual se presentan á continuación tres constituciones, una de
S. Pió V, otra de Gregorio XHI y la ultima de Benedicto XIV que dispensó en caso semejante
y señala con claridad las circunstancias en que se puede omitir la interpelación. Mas para
proceder con cautela y evitar los abusos de repudiar la primera mujer, dio el mismo Bene-
dicto XIV otra constitución que empieza < Apostolici Ministeriiyique se pone en ultimo lugar.
En los concilios de Lima se encuentra también un canon inserto en la sección X de este tra-
tado que puede servir de norma para la practica en estos casos dificiles de resolver.
76 TRATADO 2« SECCIÓN SEGUNDA.
LOS NEÓFITOS PUEDEN TENER POR LEOITIMA A LA MUJER BAUTIZADA CON ELLOS
DEJANDO LAS DEMÁS.
San Pío V, por plenitud de Apostólica potestad, concede que los Indios ya bautizados y los
que en adelante se bautizaren puedan conservar como su mujer legitima aquella que se ha
bautizado (5 se bautizare con ellos, dejándolas demás que tuvieron en la infidelidad, declarando
legitimo este matrimonio, aunque la tal mujer no sea la primera, especialmente cuando fuere
difícil encontrarla.
Píus papa V. — Ad futuram rei memoriam.
Komani Pontificis sequa et circumspecta providentia, ne ea, quse pro salubri Indorum noviter
ad fidem conversorum directione sanciri debent et terminan, alicujus hsesitationis scrupulo
subjaceant, declarationibus et alus opportunis consuevit providere remediis. Cum itaque sicut
accepimus, Indis, in sua infidelitate manentibus, plures permittantur uxores, quas ipsi etiam
levissimis de causis repudiant, tune factum est, quod recipientibus Baptismum permissum sit
permanere cum ea uxore, quse simul cum marito baptizata existit, et quia ssepenumero con-
tingit illam non esse primam conjugem, unde tam Ministri quam Episcopi gravissimis scru-
pulis torquentur, existimantes illud non esse verum matrimonium, sed quia durissimum esset
separare eos ab uxoribus, cum quibus ipsi Indi baptismum susceperunt, máxime quia difflcilli-
mum foret primam conjugem reperire ; ideo Nos statui dictorum Indorum paterno affectu
benigno consulere, ac ipsos Episcopos et Ministros ab hujusmodi scrupulis eximere, volentes,
motu proprio et ex certa scientia nostra ac Apostolicse Potestatis plenitudine, ut Indi sic, ut
prflemittitur, baptizati, et in futurum baptizandi, cum uxore, quse cumipsis baptizata fuerit et
baptizabltur, remanere habeant, tanquam cum legitima uxore, alus dimissis, Apostólica aucto-
ritate, tenore prgesentium declaramus, matrimoniumque hujusmodi inter eos legitime consis-
tere ; sicque per quoscumque judices et commissarios, quavis auctoritate fungentes, sublata
eis et eorum cuilibet quavis aliter judicandi et interpretandi facúltate, et auctoritate, judicari
ac difiiniri deberé, et si secus super his a quoquam, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter
contigerit attentari, irritum et inane decernimus, non obstantibus quibusvis Apostolicis ac in
provincialibus et synodalibus conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et
ordinationibus, cseterisque contrariis quibuscumque.
Datum Romse apud Sanctum Petrum sub annulo Piscatoris die 2 Augusti 1573.
ExBullario de Propaganda Pide. Appendice, tom. 1, fol. 45.
RESUMEN CASTELLANO.
La circunspecta y equitativa providencia del Romano Pontífice acostumbra k declarar las dudas y
proveer de remedio oportuno á los escrúpulos que se suscitan éntrelos Indios recien convertidos á la
fé. Por consiguiente habiendo sabido el PonlifK^e la disposición que se habia tomado con los Indios,
acostumbrados h la poligamia en la infidelidad, y á repudiarlas mujeres por causas las mas insigni-
ficantes, y por esta razón permitiéndoles después del bautismo vivir con la mujer que se bautizaba
con ellos; y que apesarde esta causa tan justa los Obispos y los Ministros de Dios sufrían fuertes
remordimientos, por no ser la bautizada la primera mujer de la infidelidad y por lo mismo el matri-
monio se temia ser invalido, y con todas estas dificultades se les permitia vivir juntos por ser cosa
muy dura el separar á los hombres de la mujer con quien se bautizaban y sobre todo por ser muy
difícil encontrar la primera.
CAUSAS MATRIMONIALES DE LOS INDÍGENAS. 77
Por tanto el Pontífice mirando con paterno corazón el triste estado de los Indios y deseando
calmar los remordimientos de los Obispos y Ministros, motuproprio, declara que los Indios asi bauti-
zados y que en lo venidero se bautizaren, pueden permanecer con la que se bautizó ó en adelante se
bautizare con ellos, dejando todas las demás, y que este matrimonio es legitimo.
Y manda por último que asi sojuzgue y se falle en cualquier tribunal y por cualquiera Juez ó Comi-
sario, no obstante cualquiera otra disposición Apostólica en contrario. — Dado á 2 de Agosto dé
1571.
DISPENSA PARA EL CASAMIENTO SIN INTERPELACIÓN DEL CÓNYUGE.
Gregorio XIII concede facultad de dispensar con los Gentiles convertidos á la JFé, para
que, sin servir de obstáculo el matrimonio contraído en la gentilidad, puedan contraer de
nuevo con otra consorte fiel, sin aviso 6 admonición de la primera mujer, 6 del primer
marido, con tal que sumariamente conste que apenas es posible avisarle.
Gregorius Papa XIII. — Ad perpetuam rei memoriam.
Populis ac nationibus, nuper ex gentilitatis errore ad Pidem catholicam conversis, expedit
indulgere circa libertatem contrahendi matrimonia, ne homines contiúentise servandse minime
assueti, propterea minus libenter in fide persistant, et alii illorum exemplo ab ejus per-
ceptione deterreantur. Quoniam igitur ssepe contingit, multes, utriusque sed príBcipue
virilis sexus, infideles, post contracta Gentilia matrimonia, ex Angola, iSthiopia, Brasilia
et alus Indicis regionibus ab hostibus captes, a patriis finibus, et propriis conjugibus in
remotissimas regiones exterminari, adeo ut, tam ipsi captivi, quam qui in patria remanentes,
si postea ad fidem convertantur, conjuges infideles, tam longo locorum intervallo disjunctos
an sine contumelia Creatoris secum cohabitare velint, moneri (ut par est) nequeant, vel quia
interdum ad hostiles et barbaras nationes, provincias, nec nuntiis quidem accessus patet, vel
quia ignorent prorsus in quas regiones fuerint transvecti, ver quia ipsa itineris longitiido
magnam offerret difficultatem ; idcirco, Nos attendentes hujusmodi connubia inter infideles
contracta, vera quidem, non tamen adeo rata censeri, ut necessitate suadente dissolvi non
possint, talium enim gentium infirmitatem paterna pietate miserati : universis, et singulis
dictórum locorum Ordinariis et Parochis, et Presbyteris Societatis Jesu, ad confessiones
audiendas ab ejusdem Societatis Superióribus appróbatis, et ad dictas regiones pro tempere
missis vel in illis admissis, plenam, authoritate Apostólica, concedimus facultatem, tenore
prsesentium, dispensandi cum quibuscumque utriusque sexus Christifidelibus incolis dictarum
regionum,et servisad fidem conversis, qui ante baptisma susceptum matriníionia contraxerunt:
ut eorum quilibet, etiam superstite conjugo infideli, et ejus consensu minime requisito, aut
responso non expectato, matrimonia, cum quovis fideli, alias tamen rite contrahere, et in facie
Ecclesise solemnizare, et in eis postea carnali copula consummatis, quoad vixerint, remanere
licite valeant, dummodo constet etiam summarie et extrajudicialiter, conjugem (ut prse-
fertur) absentem moneri legitime non posse, aut monitum intra tempus, in eadem monitione
prsefixum, süam voluntatem non significasse ; quae quidem matrimonia, etiamsi postea inno-
tuerit, conjuges priores infideles suam voluntatem juste impeditos declarare non potuisse, et
ad fidem etiam tempore contracti secuudi matrimonii conversos fuisse, nihilominus rescindí
nunquam deberé, sed valida et firma, prolemque inde susceptam et suscipiendam iegitimam
fore decernimus. Non obstantibus constitutionibus et ordinationibus apostolicis ac Conciliis
etiam generalibus editis, cseterisquecontrariis quibuscumque. Et quia difficile esset preesentes
litteras ubicumque usus venerit, ostendi et publicari, volumus, ut earum exemplis etiam irii-
78 TRATADO S'» SECCIÓN SEGUiNDA.
pressis manu Notarii publici vel dictse Societatis Secretarii subscriptis, et personae in digni-
tate ecclesiastica constitutse, seu Prsepositi generalis ejusdem Societatis, pro tempore
existentis, sigillo munitis, eadem fides habeatur, qu3B eisdem prgesentibus haberetur, si
essent exhibitse vél ostensae. — Datum Komse apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die
25 Januarii 1585, Pontificatus Nostri anno tertiodecimo. — Canobius.
Ex Bullar. de Propaganda Pide. — App. Tom. 1, pag. 103.
RESUMEN CASTELLANO.
Es conveniente conceder á los pueblos y naciones recien convertidas á la Fé alguna gracia relativa
al matrimonio, á fin de que los Neóíltos, que no están acostumbrados á la continencia, no se aparten
por eso de la fé, ni arrastren á otros con su mal ejemplo.
Y por que muchas veces sucede entre los gentiles, especialmente en el sexo viril, que después de
haber contraido el matrimonio gentil son hechos esclavos, y separados por fuerza de sus familias y
de sus propias mugeres, son conducidos de Angola, Etiopia, Brasil y otras partes de las Indias á
tierras las mas remotas ; de suerte que tanto los mismos cautivos, como los que se quedan libres en
su patria, si después se convirtieren á la fé, no pueden avisar, como es justo, á sus consortes, si
quieren cohabitar con ellos sin contumelia del Criador ; y ademas de esto, por que á veces ni correos
hay para aquellas barbaras naciones y provincias, ó la longitud del camino ofrece muchas dificultades,
ó se ignora quizas la región á que fueron transportados.
Por tanto el Pontiflce considerando que dichos matrimonios, aunque verdaderos, no son tan ratos
que no se puedan disolver por la Iglesia, cuando asi lo exije la necesidad, y atendiendo por otra parte
á la debilidad de los gentiles con paternal compasión, por su autoridad Apostólica concede á todos
los Obispos y Párrocos; asi como á los Misioneros de la Compañía do Jesús plena facultad para
dispensar con cualesquiera de los sobre dichos de uno y otro sexo, asi como con los esclavos con-
vertidos á la fé, para que no obstante el matrimonio contraido antes del bautismo, puedan contraer
con otra persona flel, aunque viva su consorte infiel, ora sin investigar su consentimiento, ora sin aguar-
dar la respuesta, con tal que conste, aunque sumariamente, que no se puede avisar al ausente, ó que
avisado, no responde dentro del tiempo prefijado. Cuyos matrimonios siempre subsistirán y su prole
sera legitima, aunque después conste que la parte infiel no pudo responder por justo impedimento,
ó que también se convirtió á la fé al mismo tiempo. — Dado á 25 de Enero de 1585.
SE RESUELVEN ALGUNAS DUDAS.
P. Si el matrimonio de los infieles es indisoluble ? R. Que si : por que este matrimonio, aunque no
sea sacramento, es verdadero y por consiguiente valido jwre naturce é indisoluble.
P. Si los matrimonios de los infieles contraidos con impedimento dirimente son validos? R, Que si
dirime por derecho natural son nulos ; pero si solo dirime por derecho canónico son validos. Por lo
cual dice Montenegro : a Reduciendo á pocas palabras esta cuestión, para la práctica digo, que los
« matrimonios que los gentiles hucieron forzados, ó dentro del primer grado, como padres é hijos,
« entenados con madrastras, ó estando ya casados se desposaron con otras, son Írritos jure naturas ;
« pero los matrimonios hechos con los cunados, primos y sobrinos son válidos, por que son impedi-
« montos Eclesiásticos que no los comprenden. »
P. Si los matrimonios dichos se podran llamarconcub inalos? R. Que hubo algunos que lo afirmaron,
y esto se comprueba con bastante verosimilitud dice Morelli, pag. 289, en algunas tribus de los
Indios. También se confirma por el Cap. Gaudemus que dice : Quia vero pagani circa plures insimul
f aminas affectum dividunt conjugalem
CAUSAS MATRIMONIALES DE LOS INDÍGENAS. 79
P. Si en caso de duda se ha de tener por válido ? R. Que S. Ligorio propone esta cuestión lib. 6,
n. 902. « Si existiendo impedimento probable de jure naturali, sera licito contraer matrimonio con
opinión igualmente probable de la insubsistencia del impedimento ? Y responde. 5> Per se loquendo
« non licet, quia iilicítum ost ministrare sacramentum malrimonii cum opinione tantum probabíli de
« illius valore, juxta prop. damnatam ab Innocentio XI. Dixi per se loquendo : nam urgente gra-
«t vissima causa, potest malrimonium contrahi, modo accedat declaratio summi Pontifícis, tamquam
« unici inlerprelis legis divinas. » Et sicrefert Cárdenas, Disp. 2, n. 553, olira declarasse Urbanum
VIII. «: Delato enim ad ipsum dubio per Joannem de Lugo, postmodum Cardinalem, an matrimonia
« quorumdam infidelium Indorum in regno Paraquariae in infldelitale contracta, essent valida ? et an
« ipsi poslbaptisma lenebantur accipere primam uxorem ex pluribus quam habuerint, vel an poterant
c< eligere quam malebant ? Pontifex in dicto consulto dixit, quod ubi Doctorum sententise utrinque
« probabiles intercederent, sequerentur opiniones, pro conditione locorum ac hominnm, barbaris
« favorabiliores. » Hasta aqui S. Ligorio cuyo caso con relación al Cardenal de Lugo le refieren los
Fastos con mas detalles en los términos siguientes : En 17 de set® de 1629 Urbano Octavo prorogó
por quince anos á los Misioneros la fíicultad de disolver los matrimonios de los infieles. Consta de
una carta enviada al Colegio de Tucuman por el Cardenal de Lugo, la cual se guardaba con gran
veneración en el archivo, y en ella se hallaban las preces que el mismo Cardenal de Lugo dirigió al
Papa Urbano con estas pababras : Quandoqtiidem, juxta virorum doctorum doctrinam^ Apostólica Sedes
aliquando potest ex gravi causa malrimonium infidelium dissolvere, proui Sanctilas vestra declaravit in
Brevisuo expedito 20 nov. 1626 et inalio simili 17 septembris 1629 hisverbis : Nos aítendentes hujus-
modi infidelium matrimonia non ita rata censeri, quin necessitate suadente dissolvi possint etc. Esta
facultad concedida por quince atios expiró, pero no carece de precio la presente ordenación por la
declaración adjunta sobre la facultad de la Santa Sede para disolver los matrimonios de los infieles, la
cual tiene valor perpetuo. Fastos Ord. 278.
P. Si las precedentes Constituciones de S. Pió V y de Gregorio XIII se dieron por presunción de
nulidad del primer matrimonio? Responde Morelli que no : pues en ese caso no seria necesario
avisar al consorte ausente, ni aguardar su consenlimento. Y se confirma esto con aquellas palabras
del Breve : Nos attendentes ejusmodi connubia inler infideles vera quidem, non lamen ita rata censeri, ut
necessitate suadente dissolvi non possint,
P. Si los matrimonios de los infieles tienen la misma firmeza que la de los cristianos? R. Que no :
pues no son sacramentos, y se quedan solo con la firmeza que tienen los demás contratos naturales.
P. Si tendrán á lo menos tanta firmeza como el matrimonio rato non consummatum entre los cris-
tianos? R. Que no : por que este es sacramento y el otro se queda en la clase de contrato natural.
Véase Morelli, pag. 248.
P. Si el Pontifico puede dirimir el matrimonio de los infieles cuando marido y mujer se convierten
juntos á la fé ? Responde Morelli que la sentencia afirmativa siguen Navarro y Sánchez fundados en
que mayor es la firmeza del matrimonio rato entre los fieles que la del consumado entre infieles, y que
pudiendo el Pontífice dispensar en aquel, mejor lo ]jodrá en este. Pero esta razón no es del agrado
de lodos de quo videDianam, tom. 3, tr. 1, R. 90. — Ibid.
P. Si el Pontífice puede dirimir el matrimonio de los infieles, cuando el uno de los consortes se
convierte á la fé y el otro está renuente ?R. Que si : por que no teniendo razón de sacramento aquel
contrato matrimonial, y siendo en perjuicio de la fé y del consorte fiel, puede el Pontífice disolverle
en favor del subdito fiel y de la fé cristiana. Y esto sucede en la dispensa de S. Pío V en su Breve :
c( Romani Pontíficis. »
P. Si puede el Papa dirimirle cuando uno de los consortes está ausente y se duda si esta renuente
ó no, porque no se le puede avisar? Responde Morelli con estas palabras pag. 230 : El P. Aven-
dano anda muy inquieto buscando el modo de conciliar esta dispensa (de Gregorio XIII) con el dere-
80 ThATÁDO 20 SECCIÓN SEGUNDA.
cho natural. Pero podemos y debemos decir lo mismo que arriba queda asentado, ásaber, que los
contratos matrimoniales entre los infieles no tienen tanta firmeza como el contrato sacramental ; sino
que son indisolubles solamente en razón de contratos legítimamente celebrados, y con la misma jus-
ticia que los bienes pertenecen á su dueño y no se le puede despojar del dominio ni de la posesión.
Pero asi como los contratos civiles se pueden rescindir por el Príncipe, cuando se atraviesa un bien
de orden superior, como lo es el bien común de toda la República; asi también el contrato matrimonial
de los infieles, aunque indisoluble por la ley natural, puede no obstante ser disuelto por el Principe
de la República cristiana en favor del cónyuge cristiano cuando asi conviene para la conservación de
los fieles en la fé. Y esta es la razón que presenta el Pontífice en el exordio de sus Letras : Ne homines
continentim servandm minime assueti propterea mihus libeníer in fide persislanl et alii eorum exemplo.,,
deterreantur. Pero veamos lo que dice Montenegro, pag. 490. La dificultad está en saber por que
derecho se disuelve el primer matrimonio para que el bautizado quede libre del y pueda casarse
segunda vez? Y respondo : Se deshace el primer vinculo por privilegio de Cristo concedido en favor
de la fé, el cual explicó el Aposto!. (1. Cor. vii, 15). Qwd si infídelis discedit discedat, non enim servitvU
subjecíüs estfrater aul sóror in hujusmodi, por que no fuera razón que por la malicia y dureza del infiel,
quedara ligado y puesto en servidumbre el que se bautiza, y asi lo entiende y declara Inocencio III
(in cap. quanlo de divorl) : Si alter infidelium cmijugtm ad fidem caíholicam convertatur, altero vel nullo
modo, vel non siiíe blasphemia Divini nominis, vel ut eum perlrahat ad peccatum moríale^ ei cohabiíare
volente^qui relinquitur, ad secunda, si voluerit^vota transibit, et in hoc casu intelligimus quodaU Apostolus :
Quod si infidelis discedit, discedat. Y el Pontífice, en esto, no hace mas que declarar é interpretar el
derecho que ensenó el Apóstol.
P. Si es licito al fiel cohabitar con la muger infiel, si ella no quiere convertirse ala fó ? A esta pre-
gunta responde asi Montenegro (p. 490). En la primitiva Iglesia, fué consejo de S. Pablo 1. Corinth. 7,
que habitasen juntos : Nam cceteris ego dico, non Bominus, si quis fraíer uxorem habet infidelem, et
hcec consentit habitare cum Uto, non dimittat illam et si qua^ mulier virum habet infidelem, et hic consenlit
habitare cum illa^ non dimittat illum>. Donde no hay precepto Divino, como algunos pensaron, sino
solo consejo del Santo Apóstol, lo cual se coüge claro de sus mismas palabras, pues dice en ellas :
Ego dico, non Bominus, y sí no lo manda el Señor, solo será consejo de San Pablo que convino por
entonces se guardase, por que entonces era tan grande el fervor con que recibían el bautismo, que no
se temia, que la cohabitación del infiel pervirtiese al bautizado, mas antes había esperanzas de que
el cristiano con la familiaridad domestica, había de reducir á la fé de Jesu-Cristo al consorte infiel,
como dice Sánchez con San Agustín in Epist. contra Valent. á quien siguen comunmente lo^ Doctores
Teólogos, y juristas.
« Pero en estos tiempos cuando está mas tibia la caridad, particularmente en las conver-
siones de los Indios, que por ser tan bárbaros y tan cortos de entendimiento, no abrazan fijamente
la fé, y así por precepto de la Iglesia, introducido, y puesto por la costumbre recibida de ella, está
obligado e¡ que se convierte á la fé, á huir el consorcio de la que no se quiera bautizar, como dicen
Santo Tomas, in 4, distinct. 39, qucest. única, artic, 3, adsecundum., con veinte y tres Doctores que
cita, y sigue Tomas Sánchez, lib. 7, de Matrim, disp. 73, num. 12. La razón en que se fundan es
muy fuerte ; por que si por el adulterio tiene derecho el marido inocente de apartarse de la adúltera,
y el estar con ella es indicio de que consientCi y patrocina el delito, con ser cosa que tanto aborrecen
los hombres, cuanto con mas razón se presumirá que ampara y fomenta la infidelidad del consorte,
si hace vida maridable con él, y mas siendo la infidelidad una cosa no aborrecida de ellos, sino amada
y abrazada en toda su vida ? »
« Fuera de esto, para pensar, que con el consorcio y vida maridable favorece el bautizado y
ampara la infidelidad del consorte, ayuda mucho el ver, que el recien bautizado es persona sos-
CAUSAS MATRIMONIALES DE LOS INDÍGENAS. SI
pechosa en la fé, y tan inclinado á la vida libre, viendosQ en nuevas obligaciones, y preceptos, y al
consorte que está libre de todo, le será de grande tentación para apostatar y volverse á la infidelidad,
por lo qual no se há de permitir, ni pueden vivir juntos el que se bautiza, y el que no quiere con-
vertirse. »
« Pero cuando no hay peligro de que el bautizado prevaricará con la compañía del infiel, sino buenas
esperanzas de que este se convertirá con la cohabitación del cristiano, podrá en este caso el Obispo
dar licencia para que vivan juntos, como dicen hablando in íerminis de los Indios Luis López, Bar-
tolomé de Ledesma, Vega y Sánchez lib. 1 de matr. Disp, 73, «. 3. Y Soto in-4, dist. 34, quísst. unic,
art. 3, solüL ad, 3. Donde dice : a In Insulis vero, et in alus Infidelium Provincicis Papa posset,
«imo vero Episcopus inducías illas, quando felixeventus expectatur, nec quidpiam periculi superes-
te set, prolongare. »
P. Si el matrimonio valido de los infieles se ha de renovar coram Parocho et iestihus cuando se bau-
tizan ? Responde Montenegro p. 487. « Digo, que cuando los infieles, que validamente se casaron en
la Gentilidad, se convierten á la fé, para que su contrato natural se haga sacramento, y les cause
gracia, dice Sanphez lib. 2, áematrim, disp. 9, n. 5, que no se requiere otra diligencia, mas que
recibir el agua del bautismo, sin renovar nuevo consentimiento ; la razón es, por que luego que se
hacen Cristianos, representan perfectamente la unión de Cristo con la Iglesia, con vinculo indiso-
luble como matrimonio rato : lo mismo dice Palau, 4 dist, 16, quoest. 4, art, 3, num, 25. Deza quoest,
1, art, é,ad. 5. Veracruz, y Vega lib, l,Summ. casus 106, con Soto m-4, sentent, dist, 19, qucest,
1,. art. 4. Y consiguientemente dicen estos Doctores, que cuando dos infieles convirtiéndose álafé
hicieron Sacramento de matrimonio con el Bautismo, no necesitan de las velaciones de la Iglesia, ni
de las bendiciones nupciales, pues no están obligados á ellas ; pero si por su voluntad quisieren, las
podran recibir, y será bien : y lo uno y lo otro es probable. »
c< Otros dicen con grande probabilidad, que para que el matrimonio de los infieles se haga Sacra-
mento, es necesario que de nuevo consientan, y den materia y forma, que son la entrega y aceptación
de ambos : la razón es, por que para puevo Sacramento, es necesaria nueva materia y forma :
luego es necesario el consentimiento de entrambos al tiempo del bautismo, que es cuando se hace el
Sacramento del matrimonio : razón es esta muy fuerte para defender esta opinión en una Cátedra, y
asi Pedro de Ledesma, y Sánchez la dan por muy probable. »
« Lo que yo juzgo en esta dificultad para la practica de los que se ocupan en la conversión de in-
fieles es, que pueden seguir en práctica cualquiera de las dos opiniones ; pero que será bien con la
segunda, que en acabándolos de bautizar les pidan los consentimientos para el Sacramento del matri-
monio y reciban la gracia con toda seguridad, sin que quede en opiniones de Doctores. »
« Aquí pudiera dudar alguno, si quando es bautizado por un hermano lego, ó un seglar, si se hará
Sacramento de matrimonio con este bautismo ? Y la razón en que se funda la duda es, por que el
matrimonio que no se hace ante el proprio Párroco y testigos , es nulo, como lo manda el Concilio
Tridenlino sess, 24, cap.i^de matrim luego será nulo el Matrimonio que se hace Sacramento en el Bau-
tismo, cuando el que bautiza es lego. »
« Respondo, que aunque sea seglar el que bautiza, se hace Sacramento el matrimonio de infieles :
la razón es, por que aquella forma y modo que dio el Concilio, de que fuese con asistencia del pro-
pio Párroco y testigos, fué en orden de la firmeza del contrato que se celebra cuando se casan, y
como los infieles no hacen contrato de nuevo cuando se bautizan, por que ya lo tienen hecho valida-
mente, según las leyes y costumbres de ellos, por esta razón no se requieren Párroco y testigos para
que aquel contrato hecho en su infidelidad se haga sacramento, y asi aunque bautize un seglar, el
sacramento del matrimonio será válido como dice Sánchez De matrim.^ lib, 2, disp. 9, «. 5. Donde
cita á Navarro, Manuel Rodríguez y Vega. Hasta aqui Montenegro.
P. Si se ha de celebrar el matrimonio coram Parocho et testibus, cuando el Neófito toma la mujer
TOM. I- i<>
82 TRATADO 2° SECCIÓN SEGUNDA.
que se bautiza con el? R. Que si : no siendo la primera ; por que antes no hubo matrimonio
con ella,
P. Si el relapso en la infidelidad puede contraer con una mujer infiel ? R. Que no : por que siendo
bautizado es subdito déla Iglesia, y ésta dirime dicho matrimonio por la disparidad de culto.
P. Que utilidad tiene la constitución de Gregorio XIII para estas tierras ? R. Que tiene una utilidad
grande, especialmente para los matrimonios de los Africanos, Mogoles y todos los Chinos. Veamos lo
que dice Montenegro al pie de esta constitución, con la cual Bula, dice, se quitan muchos escrúpulos
que pueden causarlos Negros que se casan por estas partes : por que es cierto que muchos de ellos
fueron casados en sus tierras y después que se bautizan, y se casan por acá, como se ve. [Trat. 9,
sección 8, ». 3.)
Nota : acerca de los grados que comunmente se dice dirimen por derecho natural... ¿ cuando el Pontífice
puede dispensar? Y si alguna vez há dispensado? Véase Morelli,Ord. 78 en donde trata latamente esta
cuestión.
CONSTITUCIÓN DEL MISMO TENOR PARA LOS CATECÚMENOS DE VBNECIA.
Benedicto XIV dispensa con* los Neófitos de la Casa de Catecúmenos de Venecia, para
contraer matrimonio con los ñeles cristianos, aunque estuviesen casados en la gentilidad,
mahometismo ó judaismo, sin avisar á la primera mujer en ciertas circunstancias.
VENBRABILI FRATRI MARTINO INNICO ARCHIEPISCOPO CALCEDONENSI MODERNO NEC
NON PRO TEMPORE EXISTENTI NOSTRO ET SEDIS APOSTOLICE m DOMINIO VBNE-
TORUM NUNTIO.
Benedictus papa XIV. — Venerabilis Frater salutem et Apostolicam Benedictionem.
In suprema Catholicse Ecclesise administratione imbecillitati nostrge a Pastorum Principe
Jesu Christo imposita, inter cseteras gravissimas pastoralis officii nostri sollicitudines ac
curas, eam praecipuam esse magis magisque in dies experimur, qua et creditarum Nobis
ovium regimini prospicere, et animarum saluti tenemur consulere.
§ 1. Exponi siquidem Nobis nuper fecerunt Dilecti Filii Priores, et Gubernatores Loci
Pii Catechumenorum civitatis Venetiarum, quod Locus Pius hujusmodi ab usque anno
MDLVII fundatus a tribus virorum dissimilis conditionis, nempe Regularium, Nobilium
et Civium, ordinibus, quibus pro tempore existens venerabilis Frater Patriarcha Vene-
tiarum semper prseesse debet, jamdudum administrari, regi, et gubernari pergit. In hoc
autem infideles, Judeei, et Turcse utriusque sexus, in distinctis cubiculis, ab eorum
respective Priore, et Priorissa, tamquam in vera et reali clausura, conviventes, Catholicaí
Fidei rudimenta, et dogmata edocentur, ac post modum prsemissis longis diligentibusque
examinibus, in propria dicti Loci Pii Ecclesia sacris lustralibus Aquis abluuntur : Illam
subinde Priores et Gubernatores prsedicti sibi curam assumunt, ut Neophyti quidem hu-
jusmodi in lis sese, pro suo quisque captu et ingenio, exerceant artibus, ut vitam inde
honeste ducant; Neophytse vero lis eleemosynarum subsídiis coadjuvantur, ut vel in
Domino, vel in sseculo nubere possint. Quoniam autem ssepe contingit, utriusque sexus
Infideles, Judaeos, et Turcas hujusmodi, post contracta gentili ritu matrimonia, vel
maritum, uxorem, vel uxorem virum seu maritum, ut Catholicam Religionem amplecti pos-
sint, deserere, aliosque, captivos factos, a propriis finibus et propriis Conjugibus in alias
regiones transferri; atque adeo dictis utriusque sexus Infidelibus, Judaeis et Turcis
ad Fidem Catholicam conversis deesse modum et opportunitatem, vel quia interdum in
CAUSAS MATIMONIALES DE LOS INDÍGENAS. 83
hostilibus et barbaris Provinciis, ad quas ne nuntiis quidem patet accessus, commoran-
tur, vel quia ignorant prorsus, in quibus regioiiibus sint, vel quia itineris longitudo
magnam affert difíicultatem, ad monendos interpellandosque utriusque sexus conjuges, an
cohabitare velint sine contumelia Creatoris ; atque hinc tieri, ut non minima novis hisce
matrimoniis objiciatur dificultas, qua obstante, sajpissima et grarissima damna consecuta
sunt : eapropter Exponentes prsefati, ut hisce incommodis reraedium aíferre possint, per
Nos opportune provideri, et, ut infra, indulgeri summopere desiderant.
§ 2. Nos igitur dictes Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et
eorum singulares personas a quibusvis excommunicationis, suspensionis et interdicti, aliis-
que ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis, a jure vel ab homine quavis occasione
vel causa latis, et quibus quomodolibet innodati existant, ad effectum prsesentium dum-
taxat consequendum, harum serie absolventes, et absolutas fore censontes, hujusmodi
supplicationibus inclinati, de Venerabilium Fratrum Nostrorum S. R. E. Cardinaliuin in
tota República Christiana Generalium Inquisitorum adversus hsereticam pravitatem auctori-
tate Apostólica deputatorum, consilio, Fraternitati tuse, et pro tempere existenti Nuntio
Venetiarum, ut cum quibuscumque utriusque sexus Neophitis, vel Infidelibus, vel Judseis,
vel Turcis, aliisque personis cujuscumque Sectaí hujusmodi in dicto Loco Pió pro tempere
existentibus, seu in illum prius receptis et admissis, ac postmodum inde egressis, veré
ad Fidem conversis, qui ante Baptismum matrimonia, ut prsefertur, contraxerint, ut eorum
quilibet etiam superstite Conjugo Infideli, Judaeo, et Turca, etiam ejus consensu vel re-
quisito et non expectato, vel minime requisito; dummodo etiam Tibi constet summarie
et extrajudicialiter, conjugem absentem moneri legitime non posse, aut monitum, intra
tempus in monitione prsefixum suam voluntatem significare neglexisse; matrimonium
cum quovis Pideli, et Catholico, prsemissis prius proclamationibus, seu denuntiationibus
a Concilo Tridentino prsescriptis, in faciem Ecclesise rite contrahere, ac carnali copula
consummare, et in matrimonio sic contracto quoad vixerint, romanero libere et licite
possint, auctoritate nostra Apostólica dispenses et indulgeas; prseterea matrimonia inter
Neophytos hujusmodi, et alios Fideles, et Catholicos alias rite contracta, etiamsi post-
modum innotuerit priores Conjuges Infideles, vel Turcas, aut Judseos, nonnullis legitimis
impedimentis detentes, suam voluntatem significare minime potuisse, vel ad fidem etiam
tempore secundi matrimonii conversos fuisse, uUo unquam tempere rescindi minime de-
beré, sed illa semper firma, valida et inviolabilia existiré et fore, dicta auctoritate
decernas et declares, plenam et amplam facultatem et potestatem, eadem auctoritate,
tenore prsesentium, tribuimus et impertimur; salva tamen semper in prsemissis aucto-
ritate Congregationis eorumdem Cardinalium. Non obstantibus Apostolicis, ac in univer-
salibus, provincialibusque, et synodalibus Conciliis editis generalibus, vel specialibus
Constitutionibus, et Ordinationibus, cseterisque contrariis quibuscumque.
Datum Rom» ,apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Piscatoria die 16 Januarii
1745. Pontificatus Nostri Anno quinto. — Ex Bull, Benedicti.
RESUMEN CASTELLANO.
Entre los cuidados gravísimos que tiene el Pontiflce el principal es cuidar de las ovejas que se
le han confiado y mirar por su salvación eterna.
Habiéndose fundado en Venecia un Instituto de catecúmenos desde 1557 por tres órdenes dife-
rentes, á saber, de Regulares, de Nobles y de Ciudadanos, quedando dicho Instituto bajo la inspec-
ción del Patriarca de Venecia, y cuyo objeto no es otro que recojer á los Infieles, Judíos y Turcos
84 TRATADO 2o SECCIÓN SEGUNDA.
de uno y otro sexo, bajo sus respectivos Director ó Directora, para onsetlarics los rudimentos de la
fé y después admitirlos al bautismo. Y como á dichos Neófitos después do bautizados fuese muy
conveniente educarlos, para colocarlos en algún estado en donde pudiesen vivir cristianamente, como
en efecto á los varones se les aplicaba al oficio mas conforme á su inclinación y capacidad, y para
las Neófitas se buscaban limosnas á fin de colocar á cada una según la vocación de Dios ; se encon-
traban al fin con dificultades insuperables muchos de estos Neófitos para contraer matrimonio, en
razón detenerle ya contraído en la gentilidad, judaismo ó mahometismo ; ademas debian abandonar sus
mujeres ó maridos para abrazar la Religión católica, yá por que hechos esclavos se veián en región
estratla lejos de sus familias y esposas, yá por que perteneciendo á Naciones bárbaras y hostiles no
habia acceso para ellas, ni se podia enviar un aviso, yá también por se ignoraba la región ó pais
donde se hallarían, ademas de que la longitud del camino no les permitía avisar á sus cónyuges si
querían habitar unidos sin contumelia del criador.
Por todo lo cual los superiores del Instituto, viendo que era muy raro el matrimonio que podia
celebrarse entre dichos Neófitos, y muy perjudiciales las consecuencias que de esto se seguían,
judíeron al Pontífice pusiese algún remedio para evitarlas.
Por tanto el Pontífice accediendo á sus piadosos deseos, con el parecer de la Sagrada Congregación
déla Inquisicíon,concede plena facultad á su Nuncio en Venecía para dispensar con dichos Infieles, Judíos
y Turcos y con cualesquiera otros del referido establecimiento, á cualquiera secta que pertenezcan,
y también á los que convertidos hubieren salido de él, para que casados del modo dicho en la genti-
lidad, judaismo ó mahometismo, puedan contraer de nuevo con persona católica y fiel aunque viva
sa autigua mujer, sin aguardar respuesta del consentimienlo que se hubiere pedido, ó sin pedirle de
modo alguno; con tal que conste aunque sumaría y cxtrajudicialmente, que el cónyuge ausente no
puede ser avisado legítimamente, ó que avisado se ha descuidado en responder dentro del tiempo
prefijado para ello. Y por último dispone que el matrimonio se celebre vi fade Ecclesice precediendo
las proclamas prescritas por el Tridentino, y que una vez celebrado se tenga por legítimo para
siempre, no obstando á este contrato, sí después pareciere el cónyuge infiel, aunque exponga los
motivos justos que tuvo para retardar la respuesta, y aunque también se hubiere convertido ú la fé
en el tiempo del 2» matrimonio. — Dado á 16 do Enero de 1745.
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 167.
1. El compendio novísimo de los Privilegios de la Compaftia de Jesús, se remite á la Bula In
suprema de Benedicto XIV para la inteligencia do esto privilegio, concedido también al Nuncio de
Venecía para la casa de Neófitos como acabamos de ver.
2. Para el uso de este mismo privilegio prescribe dicho compendio que se proceda con mucha
cautela y se consulte á los canonistas sobre el cap. Quanlo de divort, y á las resoluciones dadas por
la S. Congregación, por las cuales consta i o que la interpelación del cónyuge infiel es necesaria de
jure, ásaber en el caso propuesto de una mujer hebrea recientemente bautizada que antes de los
11 anos se hallaba repudiada por el marido hebreo. 2<> Que existiendo las circunstancias depericulum
in mora el abseiiiiá marüi, del cual se ignora sí vive y en donde mora, hay lugar á la dispensa sobre
dicha interpelación. 3^ Dado este otro caso, asaber : Tí cío, hebreo, se bautiza, é interpelada su
mujer Hebia, no quiere convertirse al principio, y mas bien se casa con otro, hebreo ; sí después se
bautiza dicha Hebía, está obligada á volver al matrimonio con Ticío : á no ser que éste haya cele-
brado en el ínterin otro contrato matrimonial canónicamente.
CAUSAS MATRIMONIALES DE LOS INDÍGENAS. 85
LETRAS DE BENEDICTO XIV SOBRE LA INTERPELACIÓN DE LA PRIMERA MUJER.
(PONESE PARA COMPLEMENTO DE ESTA DOCTRINA.)
Benedictus Episcopus Servus servorum Dei : Ad perpetuam rei memoríam.
Apostolici Ministerii munus Nobis licet immerentibus commissum assidue Nos excitat, etc.
Nuper quidem Nobis relatum est, certisque probationibus manifestó comprobatum, quod
aliqui HebrsBorum, qui ad christianam Fidem conversi uxorem habent renuentem christia-
nam veritatem amplecti, minime dubitant, posteaquam ejurata Judaica perfidia sacro lavacro
abluti sunt et solemni professioiie se ad Christi Fidem adstrinxerunt, reverti sacrilego
ausu ad Judseorum Castra, seu Vicum, vulgo il Ghetto^ ibique Eabbinico ritu, Judaicis
superstitioDibus, damnandisque observationibus, libellum repudii uxoribus coDcedere, vel
etiam extra Judseorum domicilium, coram Notario testibusque christianis, eumdem libellum
repudii uxoribus daré, ut liberam eis nubendi alteri viro potestatem faciant. Moyses
quidem in Deuteronomio, cap. 24, ita scriptum reliquit : Si ácceperit homo uxorem, et ha-
luerit eamy et non invenerit gratiam ante ocuíos ejus propter aliquam foedüatem, scribet
libellum repudii, et dabit in manu illius, et dimittet eam de domo sua. Utrum vero hsec
dumtaxat indulgentia qusedam fuerit ad majus malum evitandum adeo ut, qui daret, acci-
peretque repudium, liber quidem a poena esset, non autem a culpa ; an autem dispensatio
potius esset a Deo concessa ob cordis HebrsBorum duritiam, adeo ut, qui libellum repudii
mitteret, et quse missum reciperet, et a culpa et a poena exemptus foret, cisque minime
vetitum esset ad aliiid matrimonium valide ac licite contrahendum procederé, dissident
Ínter se ve teres recentioresque Theologi, cum alii primara, alii alteram opinonem sequantur.
Verum quidquid hac de re sit illud certum est, quod Redemptor Noster Jesús Christus Dei
Filius interrogatus quid censeret de libello repudii, quem Moyses permiserat, respondit,
ut legitur in Evangelio apud Matth. cap. 19, et apud Marc. cap. 10 : Quoniam Moyses ad
duritiam cordis vestri permisit vobis dimitiere uxores vestras ; áb initio autem non fuit
sic : dico autem vobis^ quia quicumque dimiserit uxorem suam^ msi ob fornicationem et
áliam duxerit, moechatur ; et qui ipsam duxerit, mmchatur : Sermonemque suum ita con-
clusit : Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet. Ex bis autem verbis per legitimam
consequentiam inferunt Theologi, in praesentiarum non amplius licere Hebrseis proprias
uxores repudiare, ñeque per libellum repudii, matrimonii vinculum amplius dissolvi, eo quod
Jesús Christus illud ad suum primaivum statura redegit, nempe ad indissolubilitatem, non
lege nova condita, sed duntaxat sublata veteri indulgentia, seu dispensatione super prsedicta
indissolubilitate concessa. (juaj cum ita se habeant, etiamsi repudium toleretur inter
Hebrseos conjuges, qui ambo in eadem judaica perfidia permanent, certe ferri ac tolerari
nullo modo debet, ut Hebrseus ad fidem conversus et sacro Baptismate ablutus, libellum
repudii uxori, quse in Hebraica pervicacia remanet, judaico more ac ritu concedat.
Quamobrem, ut in posterum omnia debito ordine et laudabili modo ac ratione fiant, volu-
mus, ac decernimus, ut Hebrseus ad Fidem conversus, si uxorem Hebrseam habet, eam more
sólito interpellet, an etiam ipsa convertí et cohabitare velit sine contumelia creatoris '
renuente autem muliere, liberum ei erit aliud matrimonium contrahere, juxta verba Beati
Apostpli Pauli in Epist. 1, ad Corinth. cap. 7 : Quod si infidelis discedit, discedat, non
enim servituti subjectus est Frater, aut Sóror in hujusmodi, in pace autem vocavit nos
Deus. üt bene jam ante animadvertit ciar. me. Prsedecessor Noster Innocentius III, in sua
Decretali, quse incipit : Quanto : de divortiis.
Quseritur a Theologis, et Canonici juris consultis, quando solvatur matrimonium contractum
86 TRATADO ^o SECCIÓN SEGUNDA.
ab Hebrseo cum Hebrsea, quse se convertere recusat, et quando conversus novum matrimonium
cum muliere Christiana, et quando Hebrseus cum Hebrsea contrahere posit. Quod ad conversum
attinet, quídam volunt, prsecedens matrimonium dissolvi quoad vinculum, sfcatim ac infidel is
renuit Pidem Christianam amplecti, aut intra terminum, seu temporis spatium prsefixum in
interpellatione, quse illi facta est, nuUum responsum prsebet. Alii vero putant matrimonium
solvi, quando conversus aliud matrimonium celebrat cum Christiana. Quse opinio in prsesenti
communior est ínter Thologos, et Canonici juris peritos, et in praxi eam sequitur Congregatio
Sanctae Remanse Ecclesise Cardinalium decretorum Concilii Tridentini et Interpretum. De
solutione autem vinculi matrimonialis, pro eo quod pertinet ad uxorem, quíe in Hebraica
superstitione perseverat, aliqui censent, quod ea in poenam suse perfidiae semper alligata
remaneat, ñeque aliud matrimonium contrahere valeat, doñee et quousque maritus, Christia-
nus factus, vivit. Alii vero putant, nullo modo eam matrimonium celebrare posse, si
maritus conversus non adhuc ad alias nuptias transiverit : ubi vero conversus matrimonium
iniverit, permitti deberé mulieri, ut idem faceré possit, quia solutio matrimonii privilegium
est concessum favore Christianse Fideli, quam ad Christum conversus amplectitur; et ideO
recte affirmari posse, datum esse directe et per se fideli, indirecte vero, et per accidens
infideli. Sed quidquid sit de hujusmodi controversiis, quse inter Theologos et juris cano-
nici professores disceptantur, de quibus nihil Nos definiré intendimus, singulas illorum
sententias eo loco, quo sunt, relinquentes ; cum Nostra mens, et voluntas nequáquam
sit aliquid nunc definiré de matrimonio, quod a muliere Hebrsea contrahitur, postquam
nolle se Christianse Fidei nomen daré declaravit : sed id solum, motu proprio, ex certa
scientia, et plenitudine potestatis tenore prsesentium volumus, intendimus, ac jubemus, ut
cum aliquis Hebrseorum Christianam veritatem amplexus fuerit, non prsetermittatur interpel-
latio mulieri more recepto facienda, an velit, nec ne, se ad Christum convertere, dummodo
tamen ex aliqua gravi causa, vel a Nobis, vel a Romanis Pontificibus Successoribus nostris, non
censeatur hujusmodi interpellatio omittenda, ut videre licet in nostra Constitutione : In
Suprema, data die 16 Januarii anno 1745, quse est CXVII. inTom. I. Nostri BuUarii; immo
expresse vetamus, prohibemus, ac interdicimus, ne conversi quovis tempere, et quovis modo
sive in Judseorum domicilio, nempe Ghetto y Babbinicoritu, sive extra, coram Notario etTestibus
Christianis, libellum repudii uxoribus, quse interpellatse recusant se convertere, aut, omissa
vigore dispensationis ejusmodi interpellatione, quia ex probabili conjectnra creditum est, minime
se ad Christi fidem conversuras, daré, scribere, aut mittere audeant, et possint
Datum Romse apud Sanctam Mariam Majorem Anno Incarnationis Dominicae millesimo
septingentésimo quadragesimo séptimo, decimosexto kalendas Octobris, Pontificatus nostri
Anno octavo. — Ex BuUar. Romano.
RESUMEN DE LAS LETRAS ANTERIORES.
Reprueba el Papa el proceder de los Judies convertidos que entregan á sus mujeres el libelo de repu-
dio con el rito rabino dándoles facultad para pasar á otras nupcias.
Moyses en el Deuteronomio cap. U dijo asi : « Si acceperit homo uxorem et habuerit eam et non
« invencrit gratiam ante oculos ejus proptcr aliquam foeditatem, scribet libellum repudii et dabit in
<í manu illius el dimittet eam de domo sua. »
Esl^ en controversia entre los Teólogos antiguos y modernos, si este libelo se les concedió a los
Judios para evitar mayor mal, en tal manera, que tanto el que le daba como el que lo recibía quedase
solo libre de la pena, p'.'ro no de la culpa ; ó mas bien, si este indulto se les concedió por la dureza
CAUSAS MATRIMONIALES DE LOS INDÍGENAS. 87
de su corazón, de suerte que tanto el repudiante como la repudiada quedasen libres de culpa y pena
y les fuese licito pasar á otras nupcias.
Pero dejando á un lado esta cuestión, lo cierto es que Nuestro Divino Salvador preguntado que
sentía acerca del libelo de repudio que Moyses permitió, respondió asi {MatKcap, 19, et Marc, cap. 10):
« Quoniam Moyses ad duritiam cordis vestri permisit vobis dimitiere uxores vestras ; ab initio autem
« non fuit sic ; dico autem vobis, quia quicumque dimiserit uxorem suam, nisi ob fórnicationem et
« aliam duxerit, rasechatur : et qui dimissam duxerit, msechatur. «Y concluyó ; con esto : « Quod Deus
« conjunxit, homo non separet. »
De estas palabras deducen los Teólogos que al presente no es licito á los Hebreos repudiar á sus
mujeres, y que por el libelo de repudio no se disuelve ya el vinculo matrimonial ; por que Jesús le re-
dujo á su estado primitivo, no estableciendo la indisolubilidad por la Ley nueva, sino suprimiendo el
indulto ó la dispensa concedida en la Ley antigua.
Por lo cual, dado que entre los Hebreos se tolere todavía el repudio, cuando los dos cónyuges per-
severan en la perfidia judaica, de ningún modo se puede tolerar en la Iglesia, que el Hebreo convertido
y bautizado dé libelo de repudio á la mujer que persevera en el Judaismo.
Por esta razón el Papa establece que el Hebreo convertido y bautizado, si tiene mujer Hebrea, la
interpele según costumbre de la Iglesia, preguntando, si quiere convertirse y cohabitar con él, sin con-
tumelia del criador. Hallándose renuente la mujer, quedarh libre el marido para contraer otro matri-
monio, según las palabras de S. Pablo ad Cor. cap. 7. « Quod si infldelis discedit, discedat, nonenim
« servituti subjectus est frater aut sóror in hujusmodi, in pace autem vocavit nos Deus » como lo
notó muy bien Inocencio III en su Decretal : Quanlo : de Divortiis,
Preguntan los Teólogos y canonistas, cuando se disuelve el matrimonio contraido por el Hebreo
convertido, con una Hebrea que rehusa el convertirse? Y cuando el convertido puede contraer nuevo
matrimonio con una mujer cristiana, y si la Hebrea puede contraerle con otro Hebreo? En cuanto al
convertido, sienten algunos, que el matrimonio se disuelve quoad vinculum al momento que el infiel
rehusa el abrazar la fé cristiana, ó dentro del termino prefijado en la interpelación, si no responde á
ella. Otros opinan que el matrimonio se disuelve cuando el convertido celebra el segundo matrimonio
con la mujer cristiana, cuya opinión es hoy la mas común entre los Teólogos y canonistas, y es la que
sigue en la practica la sagr. Congregación del Concilio. En cuanto á la disolución del vinculo matri-
monial por parte de la Hebrea, que se queda en el Judaismo, algunos piensan que queda ligada
para siempre en pena de su perfidia, y que no puede contraer otro matrimonio mientras viva el ma-
rido que se hizo cristiano. Otros juzgan que no puede contraer matrimonio, mientras el marido no
pasé á otras nupcias ; pero que casándose con otra el marido, se le debe permitir á la Hebrea que haga
otro tanto ; por que aunque la disolución del matrimonio es un privilegio concedido en favor de la fé
cristiana que abraza el convertido, se puede afirmar con razón que el privilegio favorece directamente
al fiel é indirectamente al infiel.
Pero prescindiendo de esta controversia sobre la cual nada pretende definir el Papa por estas Letras,
y quedando con su peso cada una de las sentencias ; se establece por molu propio, que cuando algún
Hebreo abrazare la religión cristiana, no se omita la interpelación á la mujer, según la costumbre de
la Iglesia, para saber, si quiere ó no quiere convertirse, con tal que la Santa Sede no disponga en
algunos casos otra cosa como lo dispuso el mismo Pontifico en su Constitución In suprema. Y se pro-
hibe expresamente que ningún convertido repudie con el rito rabino, trasladándose al domicilio de
los Judies, llamado Getto, ni tampoco fuera del domicilio envié ó dé el libelo de repudio delante de
Notario y testigos cristianos á la mujer, que interpelada, rehusa el convertirse.
Señala penas contra los contraventores á esta disposición.
Declara que lo dicho acerca del marido cristiano, so ha de entender viceversa de la mujer cristiana.
— Dado en Roma á 16 de Septiembre de 1747.
88 TRATADO 2«» SECCIÓN TERCERA.
SECCIÓN TERCERA.
PRIVILEaiOS SOBRE ABSOLUCIÓN BE CENSURAS DE LOS NEÓFITOS.
Ya estaban privilegiados los Indigenas por Paulo III para la absolución de censuras ; pero se
ofrecieron dudas sobre la herejia mixta y Gregorio XIII declara que también para la absolución
de ella están indultados y se confirma el privilegio de Paulo III con mas amplitud.
PACÜLTAB CONCEDIDA A LOS ARZOBISPOS.
y Obispos de las Americas y h sus subdelegados de absolver h los Indios y Africanos con
todos sus descendientes del crimen de herejia, idolatría y otros delitos reservados k la Santa
Sede, y aun los contenidos en la Bula de la Cena.
Gregorius papa Xni : Ad futuram rei memoriam.
(Jum, sicut exponi Nobis nuper fecit Charissimus in Christo filius noster, Philippus, Hispa-
niarum KexCatholicus, nonnuUi Confessores suorum Regnorum Hispaniarum tenuerint, vigore
facultatum Cruciatge, dudum afelio, rec. Pió Papa V, Prsedecessore nostro, Regnis praedictis
ac subditis ejusdem Philippi Regís et alus adilla declinantibus concessse, poenitentes a crimine
hseresis absolvi posse; unde Nos, per nostras in forma Brevis desuper expeditas litteras, decla-
ravimus, mentis ejusdem Pii Prsedecessoris etnostrse non fuisse, nec esse, ejusdem Cruciatse et
quarumcumque Indulgentiarum vigore alicui facultatem aliquos a crimine hceresis seu alus
casibus, officio Sauctissimse Inquisitionis prsedictorum Regnorum, per diversos Romanos Pon-
tífices Prsedecessores nostros et Nos, specialiter reservatis, absolvendi, concessisse. Ciimque
hujusmodi declaratio per Nos, ut prsefertur , facta, in ipsis literis ejusdem Cruciatse, in
eisdem Regnis ac Indiis ejusdem Philippi Regis impressis,et distribuí solitis,appositafuerit,
dubitatum propterea ab aliquibus extitit, utrum per prsedictam nostram declarationemabrogatse,
censerentur facultates, per diversos Romanos Pontífices Prsedecessores nostros et Nos, Venerabi-
libus fratribus Archiepiscopis etEpiscopis Indiarum ejusdem Philippi Regis, concessaj circaab-
solutiones Indorum utriusque sexus ab hseresi et casibus, Nobis et Apostolicse Sedi reservatis.
Quare pro parte ejusdem Philippi Regis Nobis fuit humiliter supplicatum, quatenus in prsemis-
sis, prout locorum et temporum ac eorumdem Indorum, noviter ad fidem Catholicam conver-
sorum, qualitates exigunt, prospicere, eorumdemque Archiepiscoporum et Episcoporum in
dictis Indiis residen, facultates declarare, aliasque desuper opportune providere, de benignitate
Apostólica diguaremur. Quocirca per prsesentes declaramus mentis nostrse non fuisse, nec esse,
per quascumque nostras literas, ut prsefertur, emanatas, facultates eorumdem Archiepiscopo-
rum, et Episcoporum circa hujusmodi absolntiones restringere, suspendere, seu revocare, ac
potiori pro cautela, Indisque prsedictis utriusque sexus in eorum necessitatibus solicita nostra
vigilantia subvenire cupientes, ac literarum priaedictarum quarumcumque tenores prsesentibus,
pro sufficienter expressis et insertis habentes, eisdem Archiepiscopis, et Episcopis in Indiarum
partibus nunc et pro tempere degentibus, ac ab eis subdelegandis, quascumque facultates, per
quoscumque Romanos Pontifices Prsedecessores nostros et Nos, circa. absolutiones eorumdem
Indorum tenore prsesentium revocamus, et quatenus opus sit, illas eisdem denuo concedimus,
ita ut, tam earumdem priorum, quam prsesentium literarum virtute quoscumque utriusque
sexus Indos, ac aMauris etlndianis, ac Indianis etMauris genitos, a crimine hseresis et schis-
matis et idolatrise, necnon alus ómnibus casibus Nobis et Sedi Apostolicse quomodolibet, etiam
in Bulla in die Ccense Domini per Romanos Pontifices legi sólita, contentis, reservatis, in
CAUSAS MATRIMONIALES DE LOS INDÍGENAS. 89
utroque foro absolvendi et totaliter liberandi, injuncta eis pro modo culpse aliqua pceiitentia
salutarí, licentiam et facultatem, Apostólica auctoritate tenore praesentium, concedimüs ét
impertimur. Non obstantibus literis pr?edictis, ac quibusvis Constitutionibus et ordinatíiónibus
Apostolicis. Quibus ómnibus, et singulis illarum tenorem prsesentibus pro plene et sufficienter
expresáis, ac de verbo ad verbum insertis, habentes, illis alias in suo robore permansurís, hac
vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus, ceterisque contrariis quibúscumque. Volumus
autem, quod prsesentium transumptis etiam impressis, manu alicujus Notarii publici sub-
scriptis, et sigillo personas in dignitate Ecclesiastica constitutse, munitis, eadem prorsus'fides
in judicio, et extra ubique adhibeatur, quae eisdem prsesentibus adhiberetur, si forent exhibit»,
yel ostensse.
Datum Komse apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris die prima januarii 1573. Pon-
tificatus nostri anno XI. — Ex Bullar. Coquelin. Part. 4, tom. 4, p. 22.
RESUMEN CASTELLANO DEL BREVE CÜM SICUT EXPONL
Habiendo expuesto Felipe II Rey de Espan^ las dudas que entre algunos se habian suscitado para
absolver á los Indios de la herejía, después de la declaración que hizo el Pontifice (en 22 de setiembre
de 1576 en el Breve « Officicii nostri partes ») sóbrela facultad que concede la Cruzada para absol-
ver de censuras, ásaber,que la intención de S. Fio V y la suya no habia sido, ni era conceder facultad
para absolver de la herejía en virtud de la Bula de la Cruzada. El sumo Pontífice enterado de lo
expuesto, declara que su mente (en el Breve « Officii nostri partes ») no fue restringir las facultades
concedidas á los Arzobispos y Obispos de Indias para absolver á los Neófitos de la herejía y otros
casos reservados á la Santa Sede. Y para mayor cautela confirma todas las Letras de sus Predece-
sores y las revalida en cuanto sea necesario de nuevo.
De suerte que tanto en virtud de las pasadas, como de las presentes Letras, por autoridad apostó-
lica concede facultad para absolver in utroque foro á los Indios de uno y otro sexo, y á los hijos de
Moros é Indianas ó de Indianos y Moras, déla herejía, cisma, idolatría y de todos los reservados á lá
Santa Sede aun de los contenidos in Bulla Coense : injuncta eis pro modo culpce aliqua pcenitentia salu-
tari» — Dado l°de Enero de 1573, — 11 de su Pontificado.
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 166.
Según el Concilio Límense los Obispos pueden absolver á los Indios en ambos fueros del crimen
de herejía. Ni esta causa pertenece al tribunal del Santo Oficio tratándose de Indios, como lo dice el
mismo concilio y lo confirma la Ley de Indias Recop. L. 35, tit. 1, líb. 6, que dice asi : « Por estar
prohibido á los Inquisidores Apostólicos proceder contra Indios, compete á los Ordinarios Eclesiásti-
cos su castigo, y deben ser cumplidos y obedeieidos sus mandamientos. Y contra los hechiceros que
matan con hechizos y usan otros maleficios, procederán nuestras Justicias Reales.
Montenegro en el líb. 5, trat. 5, S. 14, hace esta pregunta ¿ Quien podra absolver á los Indios del
crimen de la herejia, idolatría y otras censuras y casos reservados ? No es menester para declaración
de esto mas que tener la Bula de Gregorio XIII concedida á la instancia de la Majestad Católica, en
que concede á todos los Arzobispos y Obispos de Indias y á las personas á quienes ellos en esta parte
cometieren sus veces, que pueden absolver del crimen de herejia, idolatría y otros cualesquiera casos
reservados, y censuras, así en el fuero de la conciencia como en el fuero exterior, á cualesquiera
Indios hombres ó mujeres, y asi mismo á los que fueren nacidos de Indios y Mauras, ó de Mauros é
Indias, imponiéndoles alguna penitencia saludable conforme á sus culpas. Aqui se advierte que por
concesión del Concilio Provincial (Tercero) dé la ciudad de los Reyes se dá facultad á todos los curas
TOM. I. U
90 TRATADO 2© SECCIÓN TERCERA.
y confesores de Indios, que les puedan absolver de los casos reservados á los Obispos y do las cen-
suras anejas á ellos, pero podrá el Obispo cuando le pareciere convenir, quitar 6 restringir esta
facultad al cura ó curas que le pareciere, como mas claro consta por el Concilio, cuyas palabras son
como se siguen : t< Prajsenüs authori tale synodi parochis et apppobatis confessariis Indorum casus
« Episcopis reservati conceduntur» etc. » De donde se colige que todos los doctrineros y clérigos que
tienen licencia de los señores Obispos para administrar íos sacramentos en sus Diócesis, pueden
absolver á los Indios dé todos sus pecados sin excepción de alguno, sino es que los prelados se la
hayan limitado. Hasta aquí Montenegro, con cuya doctrina concyerdan las sinodales de Ai'equipa del
ano 168A, que dicen asi : « Y declaramos que para los Indios no hay caso alguno reservado, aunque
« sea el de lá herejia, por que de todos los pueden absolver los curas y confesores, á cuyo cargo
« están, por concesiones de Breves Apostólicos, para cuyo efecto desde luego, en cuanto sea nece-
« sario cometemos plenariamente nuestras veces á nuestros curas, y á los confesores aprobados para
« Indios. » Las sinodales de Puerto Rico promulgadas por el señor López de Haro en 1647 con-
tienen alguna restricción sobre la materia y dicen asi : «Por Bula de Gregorio XIII tienen los
« Prelados de las Indias potestad, y los confesores á quines dieren sus veces, para absolver á Indios
(í de herejía, idolatría y de todos los casos reservados, asi en el fuero interno, como en el externo...
« Damos nuestras veces á los párrocos y doctrineros, para que en el fuero interno puedan absolverlos
<c de todos los crímenes reservados, ocultos. »
En cuanto al Breve presente de Gregorio XIII, tiene mas amplitud que las Letras de Paulo III,
respecto á censuras : 1^ por* que concede la facultad pj^o utroque foro ; 2<» por que se extiende á los
Africanos y mistos do Indio y Africano ; 3* por que también se extiende á sus hijos por generaciones
indefinidas, aunque nazcan de padres cristianos y estén civilizados como se expresa en aquellas pala- -
hrSiS latear umgenUi, Masaqui se ofrecen aJgunas dificultades que resolver.
P. Si gozarán del mismo privilegio íos mestizos de sangre Europea y sangre India ó Africana ?
R. Que no : por que el Breve solo habla de la mezcla entre Indios y Moros y de sus hijos : los cuáles
únicamente son privilegiados. Y débese notar esto, por que aunque los Mestizos están declarados por
Neófitos para las dispensas matrimoniales, exceptó los Cuarterones y Puchueles, nada se ha declarado
respecto á censuras, Fiestas y abstinencias.
P. Si la facultad que concedió el Concilio Límense á los Párrocos y Confesores de los Indios
para absolverlos de censuras yeasos reservados estará vigente fuera de la Provincia da Lima ? A esta
cuestión respondió Avendano cuando se dividió la Provincia Límense en dos Arzobispados, asaber,
el Límense y el de la Plata : cuyas palabras dicen asi : « Acerca de la falcultad concedida por el Concilio
Límense para absolver los Párrocos y Confesores de Indios de todos los casos y censuras reservados,
convieae observar, que después de celebrado aquel Concilio se dividió la Provincia Límense en dos,
por lo cual so puede dudar sí la concesión hecha á los Párrocos y Confesores de Indios por el
Concilio Límense estará vigente después de la separación, de suerte que á los Confesores y Pairrocos
de la Provincia de Charcas les sea licito absolver sin nueva concesión ?
A lo cual responde, que hecha la división de Provincias, parece haber cesado la autoridad del
Concilio Límense sobre las cabezas y miembros de la aueva Provincia, según el sentir de muchos. Y
en primer lugar es cierto qué el nuevo Arzobispo no esta sujeto al Concilio de Lima, por que, cuándo
se celebró, no existía tal dignidad en el Concilio. Y del mismo modo qíie si un Obispo sufragáneo
no fuese convocado al Concilio Provincial, pudiendo llamarse, ó seria nulo el Concilio ó el tal sufra-
gáneo con toda su grey no quedaria obligado á sus leyes ; asi también el Arzobispo, que ni por si,
ni por otra dignidad igual que le representase asistió, ni pudo asistir al Concilio, no puede quedar
obligado á sus disposiciones.
Lo mismo que se dice del Arzobispo, se puede decir de su Provincia; pues si la cabeza no. está
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 91
obligada á las leyes del Concilio, por que no asistió esta dignidad como tai, ni pudo asistir, tampoco
está obligada la Provincia.
Siendo esto cierto y cesando en la nueva Provincia la autoridad del Concilio anterior, deberá cesar
también la expresada falcultad para absolver : por que cesó la jurisdicción que se requiere para esta
concesión. No obstante dice Avendafio, parece que se debe afirmar lo contrario, por que siendo tan
urjente la razón que tuvo el Concilio para conceder esta facultad, y tratándose de un negocio de
tanta monta, como lo es la salud de las almas, se ha de creer sin vacilar que los Prelados déla nueva
Provincia convienen lodos en ello, y que no quieren que se derogue una facultad, de cuya derogación
pudieran seguirse males tan grandes para las almas. Las palabras del Concilio son estas : « Prsesentis
a auctoritate synodi, Parochis etapprobatis Confessariis Indorum, casus Episcopis reservatís conce-
c< duntur, ut ab ómnibus illis et censuris annexis possint absolvere Indos, cum id expediré in Christo
« judicaverint : ne Indi propter imbecillitatem suam et spirilualis sensus inopiam dum ad superiores,
« pro reservatorum casuum absolutione, recurrere cessant, quod crebro fit, conscientiis suis illud
u experiantur noxium, quod pro eorum salute ab Ecclesia provisum est. » Asi dice el Concilio
« añadiendo al fin estas palabras : « Liceat tamen Episcopo aliquibus Parochis hanc facultatem
u restringere cum ei videbitur expediré. » Pero ciertamente apenas se vé conveniencia alguna en
restringir esta facultad, supuesta la razón alegada por el Concilio, del daño que se puede seguir á las
conciencias de los Indios, si se les obligare á recurrir á los superiores, propter imbecillitatem suam et
spiriíualis sensus inopiam : por lo cual, según lo puedo afirmar, no he visto un ejemplo de tal restric-
ción impuesta á los confesores. Por cuya razón se puede decir que esta facultad compete á los Párrocos
y Confesores de los Indios. En cuanto á la mención especial que hace el Concilio de la aprobación de
los Confesores de los Indios para darles esta facultad, no se há de entender que exije aprobación
especial para oir sus confesiones; sino al contrario que se les concede lo mínimo en el genero de
aprobación, cuando para las confesiones de otros suele ponerse retriccion, y para las délos Indios
ninguna, por que para oir sus confesiones se cree bastar la suficiencia menor en esta clase de ministe-
rios,asi como también para las confesiones de los Africanos, acerca de los cuales corre la misma razón.
Hasta aqui Avendafio : Thesauro Indico titul. 12, cap. 16, num. 340, pag. 1^4.
Por ultimo nos resta preguntar aqui si este privilegio contenido en las Letras Cum sicut exponi^ sobre
censuras de los Indios, estará revocado por la Constitución Apostólicas Sedis? R. Que la derogación
contenida en esta Constitución es absoluta y general. Asi lo han juzgado varones muy doctos sobre
las sólitas de los Obispos y otras facultades semejantes, las cuales han exijido una declaración espe-
cial del Sumo Pontífice para su uso. Por cuya razón parece ser necesaria la misma declaración para
hacer uso de este privilegio. — Véase lo dicho en las Notas sobre las Letras AltiíudOj § VII.
SECCIÓN CUARTA
PRIVILEGIO SOBRE EL PRECEPTO PASCUAL.
Habían corrido ya cien anos empleados en el cultivo de los Indígenas, en cuyo tiempo el
precepto Pascual para los Indios civilizados tenía cierta amplitud en cuanto al tiempo designado
para su cumplimiento, ya por la costumbre yd, también por los Sínodos Diocesanos. Ahora
habla la Santa Sede y concede este privilegio desde el Domingo de Septuagésima hasta la
Octava del Corpus Christi.
92 TRATADO 2" SECCIÓN CUARTA.
INDULTO PARA QUE TODOS LOS INDIOS Y MESTIZOS PUEDAN CUMPLIR CON EL PRECEPTO
PASCUAL DESDE SEPTUAGÉSIMA HASTA LA OCTAVA DEL CORPUS CHRISTI.
Urbanus Papa VIII : Ad futuram rei memoriam.
Cum sicut dilecti filii, Commiinitates, Universitates, et homines Regnorum Peruani, de
Chile et Paraguay, iu Indiis Occidentalibus, Nobis nuper exponi fecerunt, ipsi ob eorum mul-
titudinem, et confessarionim penuriam inibi vigentem, peccatasua infra breve tempus confiteri
minime possint, nnde fit, ut quam plures illa nullateniis, aut minus accuratius et fructuosius
confitcantur, cupiantque propterea dicti Exponentes, sibi per Nos, ut infra, opportunc provideri.
Nos qui omninm Christi fideliiim saluti pro Pastorali nostra solicitudine jugiter invigilamus,
exponentes prsefatos spiritiialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et eorum singulares
personas a quibusvis excommunicationis, etc. Supplicationibus eorum nomine Nobis super
hoc humiliter porrectis inclinati, et ex sententia nonnullorum Remanse Curise Prselatorum hac
super re specialiter a Nobis deputatorum; quod in Regnis prsefatis tam Indi, quam Mestizi
valgo nuncupati vel ab Indis et Europaíis geniti : nec non ^Ethiopes, seu Mauri, et Mulati
etiam vulgo nuncupati, vel qui ab Europseis et Mauris nati sunt, Prsecepto Ecclesise de confi-
tendo peccata sua, et sumendo Sanctissimo Eucharistise Sacramento quotannis, possint a
Dominica Septuagésimas usque ad, et per totam octavam festi Sanctissimi Corporis (Jhristi
satisfacere, Apostólica auctoritate tenore prsesentium concedimus et indulgemus. Non obstan-
tibus Apostolicis ac Lateranensis sub Innocentio Papa Tertio Prsedecessore nostro celebrati,
aliorumque Conciliorum universalium et Provincialium, Synodaliumque generalibus vel spe-
cialibus Constitutionibus et Ordinationibus, ceterisque contrariis quibuscumque. Datum
Romge apud S. Petrum sub Annulo Piscatoris, die 16 Aprilis 1630. Pontificatus nostri anno 16.
— Ex Bull. Rom. sub Pió Nono edito.
RESUMEN CASTELLANO.
Morelli en sus fastos hace el Resumen de esta Bula, el cual traducido al castellano dice asi: Ha-
biéndose expuesto por parte de las Comunidades» Universidades y habitantes del Perú, Chile y Para-
guay en las Indias, que por la multitud de gente y escasez de confesores no se podia cumplir con el
precepto Pascual en tan breve tiempo ; por lo cual sucedía que muchos no se confesaban ó lo hacian
con menos cuidado y fruto; el Ponlifice para proveer de remedio í» esta necesidad, concede que en
dichos reynos tanto los Indios como los Mestizos asi como también los Africanos y Mulatos, puedan
cumplir con el precepto de la Pascua desde el Domingo de Septuagésima hasta la Octava del Corpus
Christi ;
NOTAS DE LOS FASTOS.
En seguida pone Morelli sus notas, de las cuales algunas conviene extractar aqui. Este Indulto dice,
no es para los Españoles, sino para los Indios, Africanos, Mestizos y Mulatos. Por Mestizos se entien-
den aqui qui sanguinem indicum et enropcemn ex ceqiío participan i. Por Mulatos qui sunt (ethipico sanguine
et europceo ex lequo concreti. En cuyas palabras se vé la diferencia que encuentra este autor entre el
indulto presente y las dispensas matrimoniales, pues en estas se hallan esccptuados solamente los
Cuarterones, y aqui se esceptuan yá los Tercerones, qui non ex ceqno enropceo et indico sanguine par-
ticipant.
Si hablamos de la extensión de eslo privilegio, dice este Escritor, que aunque el Indulto se limita
por el Papa Urbano a ciertas regiones, la costumbre le ha hecho general en las Indias, como lo dijo
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 9S
el Sinodo de la Paz bajo D. Feliciano de la Vega. También Villarroel se explica en el mismo sentido
cuando dice : « La costumbre que yo puedo testificar del Perú solo en orden á los Indios, es que
tt tienen de término hasta el Corpus. » Y el Sinodo deTucuman celebrado -en 1597 dice asi : « Que
« todos los Curas de Indios comiencen su cuaresma y confesiones del Adviento hasta la Pascua del
« Espíritu Santo. En e\ cual tiempo darán una vuelta a todos los pueblos confesando k todos los Indios
« de confesión. » Las mismas palabras se encuentran en el Sinodo del Paraguay celebrado en 1603.
Hasta aqui los Fastos Ord. 294.
Mas no puedo omitir aqui una respuesta de la Sagrada Congregación dada para la India Oriental.
Expusieron los Misioneros de la Compaflia de Jesús en la China varias dudas á la Sagrada Congre-
gación en el ano 1656 : entre las cuales se halla la siguiente. « Utrum Christiani Chinenses sint
•t obligati ad observantiam Juris positivi confiten semel in anno et communicare...? Rescripí'
a Censuerunt (Theologi Qualificalores) prsefatos Chinenses obligari ad sacramentalem confessionem
« semel in anno, et Missionarios hujusmodi obligationem deberé eis notificare. Iderá prorsus cen-
« sueruntquoad Sacram Communionem semel in anno sumendam. Quo vero ad executionem'tempore
« statuto, hoc est in Paschate, id esse intelligendum, nisi legitimum adsit impedimentum, aut grave
« pcriculum immineat. Curandum tamen, ut infra dúos vel tres Menses, ante vel post, Paschate
« próximos, quatenus sine discrimine fieri possit, sin mínus quovis alio témpora, infra decursum
« unius anni a Paschate inchoandi, omnino communicent. » Esta respuesta de la Sagrada Congre-
gación del Santo Oficio fué aprobada por Alejandro VII y se encuentra en el nuevo Bulario. de Propa-
ganda Fide : tom. 1, p. 131. — Véase á la séptima parte de esta obra donde se hallaran insertas.
En cuanto á la penuria de confesores de que hablan las Letras de Urbano Octavo, dice Avendaño,
que aunque no sea tanta en algunos lugares como en otros, no por eso se ha de restringir el privilegio,
por que la concesión es general , y las suplicas se hicieron para las necesidades communes. Los
suplicantes no ignoraban que unos lugares estaban mas necesitados que otros, y el Papa también se
pudo verosímilmente persuadir de esta diferencia.
PARA QUE LOS INDÍGENAS PUEDAN GANAR LOS JUBILEOS QUE REQUIEREN CONFESIÓN Y
COMUNIÓN ESTANDO SOLAMENTE CONFESADOS.
PAULüS PAPA V. — Ad faturam rei memoriam.
Exponi nobis nuper fecit charissimus in Christo filius noster Philippus, Hispaniarum Rex
catholicus, quodin Indiis Occidentalibus animarum Pastores expediré in Domino censuerunt,
et usu receptum est, ut Indi ad fidem catholicam recenter conversi sanctissimum Eucharistiae
sacramentum raro suscipiant. Cumautem, tam a nobis, quam a prsedecessoribus nostris Koma-
nis Pontificibus varise indulgentise Christi fidelibus concessse reperiantur, et in dies ccnce-
dantur, in quarum litteris disponitur, ut pro iis consequendis non solum poenitentia et con-
fessio, sed etiam sacramentalis communio requiratur, ssepe contingit, quod Indi prsedicti
indulgentiárum thesauro frui non possint. Quapropter idem Philippus Rex, eorumdem Indo-
rum nomine, nobis humiliter supplicari fecit, ut in prsemissis providere de benignitate Apostó-
lica dignaremur;
Nos igitur attendentes, quod indulgentise ad Christi fidelium omnium animarum salutem et
religionem augendam concéduntur, et idcirco ob prsedictum institutum, ad honorem Dei
inductum, tanto bono Indi privari non debent, earumdem litterarum tenores prsesentibus pro
sufíicienter expressis habentes, ómnibus et singulis Christi fidelibus recenter ad Fidem con-
versis Indiarum Occidentaliura, qui confessariorum judicio ab Eucharistiae sacramento susci-
piendo tune temporis abstinere deberé videbuntur, cum pro indulgentiis consequendis sacra-
mentum Eucharistiae hujusmodi suscipiendum erit, ut,etiamsi illud nonsusceperint, dummodo
94 TRATADO 2ó SECCIÓN CUARTA.
veré pcenitentes et confessi reliqua adimpleverint, quse in dictis litteriB indulgentiarum prae-
scribuntur, quascumque indulgentias etiam plenarias, et peccatorum remissiones a nobis et
prsedecessoribus nostñs concessas et in posteram, tam a nobis, quam a nostris successoribus
Bomanis Pontifícibus concedendas, consequipossintet valeant, perinde ac si sacra communione
hujusmodi reficerentur, tenore prassentium concedimus et indulgemus. Non obstantibus prse-
missis cseterisque contrariis quibuscumque.
DatumBomseapudSanctumMarcumsubannuloPiscatoris die 28Aprilis 1609, Pontificatus
nostri anno quarto. S. Cobellutius. De las sinodales del limo. Lobo Guerrero Arzobispo
de Lima.
RESUMEN CASTELLANO.
Habiendo expuesto Felipe Tercero Rey de España, que en las Indias Occidentales los curas de
almas habían tenido por conveniente que los Indios recientemente convertidos no se acercasen conti-
nuamente á la sagrada Eucaristia, sino que comulgasen rara vez, como habia estado en uso anterior-
mente ; y que por otra parte los Sumos Pontiflces concedian varias indulgencias en fawr de los fieles,
para las cuates se exije la comunión, por lo cual los expresados Indios se veian privados del tesoro de
las Indulgencias. El Sumo Pontífice considerando que las Indulgencias se conceden para la salvación
de todos los hombres y para aumento de la santa Fé, y que los Indios no deben privarse de tanto
bien por lo que impone la Iglesia para honra de Dios ; concede á todos los Indios recientemente con-
vertidos en las Indias Occidentales, que según el juicio délos confesores no puedan recibir la sagrada
Eucaristia, que puedan ganar, con tal que penitentes y confesos cumplan las demás obras prescritas,
cualesquiera indulgencias, aunque sean plenarias, concedidas en lo pasado ó que se concedieren en lo
venidero por él ó por sus sucesores los Romanos Pontifíces, lo mismo que si realmente comulgasen.
Dado en 28 de Abril de 1609.
Nota : Estas Letras llevan la nota de perpetuidad en aquellas palabras « ó que se concedieren en lo veni-
dero » aunque hablan de los recientemente convertidos. Obsérvese también que estas Letras se expidieron
en 1609, después que los Indios se hallaban civilizados y convertidos á la fé por espacio de sesenta ó setenta
años, y por consiguiente los Indios agraciados por estas Letras fueron también los hijos de Cristianos y bauti-
zados en la infancia.
SE CONFIRMA POR URBANO VIH EL MISMO PRIVILEGIO.
Urbanus Papa VIII. — Ad futuram rei memoriam.
Provisionis nostrae debet provenire subsidio, ut jus suum unicuique conservetur. Proinde
Nos tenorem quarumdam litterarum in forma Brevis felicis recordationis Pauli Papse V, prae-
decessoris nostri in favorem Indorum, ad fidem catholicam recenter conversorum, emanatarum,
ét in Secretaria nostra, tune ipsius Pauli praedecessoris, repertum, de verbo ad verbum tran-
scribiot prsesentibus annotari fecimus,pro eo quod hujusmodi tenorem dilectus filius Alonsus
Messia, Procurator Indiarum Occidentalium del Perú, Presbyterorum Societatis Jesu, se indi-
gere nobis nuper significari fecit, qui quidem tenor talis est videlicet. — Paulus Papa V. — Ad
futuram rei memoriam. — Exponi nobis nuper fecit Charissimus in Christo filius noster Philip-
pus, Hispaniarum Rex catholicus, quod in Indiis Occidentalibus animarum pastores expediré
in Domino censuerunt, et usu receptum est, ut Indi ad fidem catholicam recenter conversi
Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum raro suscipiant, etc. (ut supra). Datum Romae apud
S. Marcum sub annulo Piscatoris 28 Aprilis 1609. Pontificatus nostri anno quarto. — Coeterum
ut earumdem litterarum tenor, sic insertus, omnem rei seu facti certitudinem faciat apostólica
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 95
autoritate decernimus, ut illud idem robur, eamdemque vim et eumdem vigorem dictus tenor
in ómnibus et per omnia habeat, quem haberent originales prsedictse littersé, et eadem prorsus
eidem tenori fides adhibeatur quandocumque et ubicumque, sive in judicio sive alibi fuerit
ostensus, ac illi pariter stetur, sicut eisdem litteris originalibus staretur, si forent exhibitae vel
ostensae. Per hoc autem nuUum jus cuique de novo adquirí volumus, sed antiquum tantum-
modo conservan.
DatumKomse apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 13 Martii 1634 Pontificatus nostri
anno undécimo. Sacado del Archivo Nacional de Lima donde esta en pergamino limpio y bien
tratado. Legajo 1186. — Exped. 21,606.
RESUMEN CASTELLANO.
A petición del P. Alonso Messia de la Compañía de Jesús, Procurador de las Indias Occidentales del
Perú, el cual deseaba obtener copia de las Letras de Paulo V en favor de los Indios (sobre ganar las
Indulgencias sin acercarse á la sagrada Comunión), el Papa Urbano VIII accediendo benignamente á
su petición, encontró efectivamente en su Secretaria las Letras de Paulo V su predecesor, que son del
tenor siguiente. (Aqui las Letras arriba insertas y dadas en 38 de Abril de 1609.)
Y para confirmar el tenor de las expresadas Letras Paulinas, declara y manda que insertas aqui,
tengan el mismo valor y fuerza que las originales, y que se les dé la misma íé en juicio y fuera de el,
que se daria al original, si fuese exibido ó mostrado. — Dado en 13 de Marzo de 1634.
PROMOCIÓN DE LOS INDIOS A LAS SAGRADAS ORDENES.
Traen los Fastos una declaration sobre la ordenación de los Indios y Mulatos dada por la
Sagrada Congregación con el motivo siguiente. — Estando para celebrar ordenes el Señor Arzo-
bispo de Charcas, hoy capital de Bolivia, fijó los edictos, previniendo, que ningún oriundo de
Indios ó Mulatos dentro del 4** grado se atreviese á acercarse á las ordenes, por que su mente
é intención era no conferirles el sagrado Orden : cuya protesta nuevamente la expresó por sus
labios en el acto de la ordenación, afirmando con juranaento que no tenia intención actual ni
virtual para ordenarlos : lo mismo que confirmó después de la ordenación, cuando preguntado
por el Guardian de San Francisco, si uno que se hallaba comprendido en dichos grados estaria
ordenado validamente, respondió sin vacilación alguna que no : por que no habia tenido inten-
ción. Esto fué lo que motivó las preces que se hicieron á la sagrada Congregación en esta
forma : Primo, an hujusmodi personarum ordinatio fuerit valida. Secundo, an actus ah
illis vigore susceptorum ordinum exerciti fuerint validi : et quatenus negative. Tertio, quo-
nam remedio his malis consulideheat. Responsum S. Congregationis habitge die 13Februarii
1682 fuithujusmodi. Ad primum et secundum negative:ad tertium, ad mentem : et mens
est supplicandum esse Sanctissimo, quatenus juheat ómnibus Indiarum Episcopis^ ne dein-
ceps prcBSumant in ordinatione conditionalem intentionem Jiábere, eosque animadvertat, indos
et nigros^ omnesque ah eis per paternam vel maternam lineam descendentes mUlojure ah
Ordinum aUorumque sacramentorum receptione qrcendos esse, dummodo cestera per sacros
cañones requisita hábeant et obsérvente Hallase esta relación integra en Jas Obras de Bene-
dicto XIV de Sacrif. Miss. 1. 3, c. 10. el cual desenvuelve esta doctrina con su acostrumbrada
erudición diciendo ; que cuando el Ordenante se sale de los limites del Pontifical Romano, se
ha de resolver la duda según su intención. En dicho Pontifical se prescribe la alocución que el
Arcediano á nombre del Obispo dirijo á los Ordenandos, previniendo bajo la pena de excomu-
nión que ninguno se atreva á acercarse k las ordenen con impedimento canónico : en cuyo óaso,
96 TRATADO 2« SECCIÓN CUARTA.
si alguno no obstante se acercare, quedará validamente ordenado. La dificultad está cuando por
publico edicto ó de otro modo declara el Obispo que no es su intención ordenar al que se halla
ligado con tal impedimento. Algunos creen ser valida la ordenación, por que se presume hecha
esta declaración adterroreniy ó que fue retractada por el Ordenante en el acto de la ordenación,
por que no es creible que aplicando la materia y la forma del sacramento quiera hacer sacra-
mento nulo, como lo dice con otros escritores Cabasucio en su Teoria y Practica del derecho
canónico 1. 3, c. 16, n. 15. No obstante la sagrada Congregación del Concilio siempre propende
á la invalidez, como lo refiere Fagnano, secretario que fué por largo tiempo de la S. Congrega-
ción, el cual nos presenta otra declaración hecha en caso semejante : Qucesitum fuit, an ordi-
nati ante cetatem legitimam áb EpiscopOyqui ante ordinationem in Ecclesia publico edicto
protestatus est, quod non intendehat ordines conferre, nisi iiSy qui in cetate legitima erant
constitutij receperint vacuam manus impositionem. Eesponsum fuii ex communi sententia^
recepisse vacuam manus impositionem, Quce resolutio fuit in Congregatione habita dic 23
Januarii 1587. Cuya resolución fué después aprobada por el Sumo Pontifico en un Consistorio,
mandando que antes de llevarse á ejecución, se escribieáe al Obispo, para que enviase la forma
del edicto, á fin de conocer si había tenido verdaderamente intención de no ordenar al que se
acercase á las ordenes con aquel impedimento canónico. Pero veamos lo que dice Lugo para la
resolución del caso : de Sacram. disp. 8, sect. 7, n. 119. Non debet resadeo gravis dubiis
exponi ; unde si casus accideret, ego sacerdoti cómodo ordinato cum tali impedimento con:
sulerem, ut, si commode potest, adeat eumdem Episcopum, ejusque intentionem exploret
qualis fuerit. Quod si hoc fieri non possity recipiat iterum sub conditione Ordinem, ne
maneat inillo dubio cumpericulo invaliditatis aliorum S acramentorum^ quce ex sacerdotio
dependent. Y concluye el Doctor Sumo diciendo que esto es lo que se practica también en la
Sagrada Penitenciaria. Fastos Ord. 397.
CONFESIONES DE LOS NEÓFITOS POR INTERPRETE.
Motu proprio de S. Fio Quinto para oir las confesiones de los Indios por interprete y absol-
verlos. Documento precioso por estar sacado del original en que se encuentran las Letras de
S. Fio Quinto firmadas de su propria mano y dice asi.
Facultas ministris confessiones Indorum audiendi et illos absolven.
Pius Papa V,
Motu proprio : Exemplar. Cum sicut accepimus in plurimis Indiarum provinciis tot sunt
idiomata quot oppida ; et cum post susceptum baptismum Indi teneantur ad confessionem
annuatim facieridam, nequeunt ullo modo huic precepto faceré satis, máxime integre sua pee-
cata confitendo ; nam ministri omnino eorum linguam ignorant ; et loquuntur eos per interpre-
tem, adducuntque eos ad hoc, ut lingua quadam generali et communi quam Indi praídicti
balbutientes loquuntur et ministri intelligunt, aliqua peccata detegant : omnia enim ñeque
sciunt, ñeque exponere verbis possunt, sed signis atque nutibus de ómnibus generalitei.se
doleré ostendunt ; hoc ergo in casu dubitant ministri, an prsedictis Indis sic confitentibus,
possint beneficium sacramentalis absolutionis impenderé : quandoquidem impossibile judica-
tur eos aliter posse huic prsecepto de confessione, vel semel in vita facienda, satisfacere ; Nos
igitur animarum eorumdem ministrorum et Indorum saluti opportune consulentes, eosque spe-
cialibus favoribus ac gratiis prosequentes, motu simili, et de certa nostra scientia, deque
apostolicse potestatis plenitudine, ministris praedictis, nunc et pro tempore existentibus ; ut
auditis, modo quo supra, eorumdem Indorum confessionibus, illos a peccatis eorum, sic con-
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 97
fessis, absolvant, illisque poenitentiam salutarem in forma Ecclesise consueta injungant, licen-
tiam et facultatem concedimus : absolutionesque et injunctioncs, sic, ut prsemittitur, factas,
animabus confitentium suíFragari deberé, indulgeraus de gratia speciali. Non obstantibus
quibusvis concessionibus et ordinationibus apostolicis cseterisque in contrarium facientibus
quibuscumque cum ómnibus opportunis et consuetis. (Verba sancti Pii propria manu uti
coUigitur subscripta.)
Fiat motu proprio M.
ADICIÓN QUE CONTINUA.
Et cum absolutione a censuris ad effectum exemplar, et de licentia, facúltate, concessione,
indulto, et alus praemissis ut supra, propono in forma grossa, in Litteris latissime extendendum :
et cum opportuna, quatenus opus sit, judicum executorum deputatione, qui assistant, et prae-
missa, etiam sub excomniunicationis, suspensionis et interdicti, aliisque adhibitis sententiis,
censuris et poenis, etiam pecuniariis, eorum arbitrio moderandis et applicandis, observari
faciant, cum potestate citandi ac sub eisdem censuris et poenis inbibendi : inobedientesque et
rebelles quoscumque sententias, censuras, et poeuas hujusmodi incidisse et incurrisse decla-
randi, aggrediendi, redarguendi et interdicendi, invocato, si opus fuerit, brachii ssecularis
auxilio, cum dictarum, dummodo non ultra tres, quatenus opus sit, opportuna derogatione, in
Litteris latissime extendenda. Et quatenus prsemissorum omnium et singulorum nominatim
cognom. oppidorum, ditionum, aliorumque circa praemissa veriorum, major et verior specifica-
tio et explicatio fieri possit in Litteris per Breve nostrum seu officium contradictorium, aut
alias, proutmelius videbitur expediens. (Subscriptum uti videtur propria manu).
Fiat M.
Nota : En el dorso se hallan estas palabras. — Episcopus Tucuman fecit verbum cam Smo. — Hallase en el
Archivo de San Francisco de Lima, Registro 26.
SECCIÓN QUINTA
SOBRE LA LIBERTAD DE LOS INDIOS.
Por las cédulas reales insertas arriba vimos el cuidado y diligencia de los Reyes Católicos
para mirar por el alivio de los Indios ; pero nada hemos dicho basta aqui de la vigilancia que
han tenido siempre los Papas para libertar á estos infelices de todo gravamen y particularmente
del yugo de la esclavitud. Con este objeto se presentan á continuación las Letras siguientes :
LIBERTAD DE LOS NEÓFITOS EN SUS BIENES Y MODO DE VIVIR.
Paulus Episcopus Servus servorum Dei. — Ad perpetuam rei memoriam.
Cupientes Judseos et alios infideles quoslibet ad Fidem Catholicam converti, et prsetextu
bonorum per eos antea possessorum ab eadem fide non distrahi, motu proprio et ex certa
nostra scientia, auctoritate Apostólica tenore prsesentium, hac in posterum valitura Constitu-
TOM. I. 12
98 TRATADO 2« SECCIONE QUINTA.
tione sancimus, qupd cuicumqiie eorumdem Judseoriim et infidelium ad dictam fidem convertí
volenti, etiam si in patria potestate constitutus fuerit, bona sua qusecumque, tam mobilia
quam immobilia, intacta et illsesa permaneant. Ita ut etiam filii familias et in patria potestate,
ut prsefertur, constituti, legitima, et quacumque portione bonorum Patrimonialium, aut mater-
norum eis de jure, seu successione bonorum eis alias debitorum, per eorum parentes fraudari
aut privari non possint, ñeque debeant, sed eis integre, etiam si contra voluntatem parentum
suorum ad fidem ipsam conversi fuerint, etiam eorum parentibus viventibus, debeantur.
§ 1. Et si bona ipsa ex usura, aut illicito qusestu fuerint acquisita, et notse sint personse,
quibus eorum fuerit de jure facienda restitutio (quia non dimittitur peccatum, nisi restituatur
male ablatum), illa eisdem personis omnino restituantur, personis vero non extantibus prsedictis,
quia bona ipsa essent per manus Ecclesise in pios usus converfcenda, bona hujusmodi eisdem
Judseis et alus infidelibus, in favorem suscepti baptismatis, tamquam in pium usum libere
concedimus, eaque apud ipsos, sic conversos, Judíeos et alios infideles remanere, decernimus.
Interdicentes sub divini anathematis poena quibusvis, tam Ecclesiasticis quam ssecularibus
personis, ne ullam super donis hujusmodi, quovis qusesito colore, molestiam inferant, aut
inferri patiantur; sed magnum se fecisse lucrum existiment, dum tales Christo lucrati
fuerint.
§ 2. Et quoniam, ut scriptum est, qui habuerit substantiam mundi hujus et viderit fratrem
suum necessitatem habere et clauserit viscera sua ab eo, quomodo caritas Dei manet in ipso ?
si ipsi, conversionis tempere, inopes aut indigentes fuerint, omnes tam Ecclesiaticos quam
sseculares, per viscera misericordiíe Dei nostri exhortamur, ut ipsis conversis manus porrigant
adjutrices, ipsi queque Dioecesani, non solum Christianos ad subveniendum ipsis exbortentur,
sed etiam tam de redditibus Ecclesiarum, prout poterunt, quaña de his, qua ad pauperum usus
per ipsos convertendos devolvuntur, hujusmodi Neophitos sustentare non negligant, ipsosque
a detractionibus et contumeliis paterna aífectione defendant.
§3. Et quoniam per gratiam baptismi cives Sanctorum et domesticiDei efficiuntur, lon-
geque dignius existit regnare spiritu, quam nasci carne, eadem Constitutione statuimus, ut
civitatum et locorum, in quibus sancto baptismate pro tempere regenerabuntur, veré cives
sint, et privilegiis ac libertatibus et immunitatibus, quae alii, ratione nativitatis et originis
dumtaxat consequuntur, gaudeant.
§ 4. Curent insuper Sacerdotes baptizantes, et alii sacro fonte eos suscipientes, tam ante
baptismum quam post, illos in articules fidei, ac legisnovse prseceptis, Catholicseque Ecclesise
ritibus diligenter instruere, et tam ipsi quam Dicecesani operam dent, ne cum alus Judseis seu
infidelibus, saltem per longum tenípus conversentur, ne sicut quandoque contingit, ab infirmi-
tate curatis módica occasio ad pristinam damnationem residuam efficiat.
§ 5. Et quoniam, experientia teste, compertum est, mutuam ipsorum Neophitorum ínter se
eonversationem, ipsos in fide nostra fragiliores reddere, ac saluti ipsorum plurimum officere,
hortamur locorum Ordinarios, ut quantum pro incremento fidei viderint expediré, curent et
studeant, Neophitos ipsos cum originariis Christianis Matrimonio copulare.
§ 6. Et prohibeant eisdem sub gravibus poenis, ne mortuos more Judseorum sepeliant, aut
Sabbata, aliasque solemnitates et antiquse sectse ritus quoquomodo observent, sed et Ecclesias
et praedicationes, prout alii Catholici, frequentent, et in ómnibus Christianorum moribus, se
conformes reddant.
§ 7, Contemptores autem praedictorum, per sacerdotes in quorum Parochiis degent, aut
alios, ad quos de jure vel antiqua consuetudine, de talibus inquirere spectat, aut etiam per
alios quoscumque, Dioecesanis seu Inquisitoribus hsereticse piavitatis deferant, et invocato, si
opus fuerit, auxilio brachii saecularis, per eos taliter puniantur, quod alus transeat in exem-
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 99
plurn. Et insuper de his ómnibus in Provincialibus et synodalibus Conciliis diligens fiat inqui-
sitio, et tam circa Episcopos et Sacerdotes in prsemissis negligentes, quam ipsos Neophitos et
infideles praedictos contemptores, opportunum adhibeatur remediam.
§ 8. Si quis autem, cujuscumque gradus vel prseeminentise fuerit, hujusmodi Neophitos, ne
observationem ritus Christiani et aliorum prsedictorum complectantur, foverit aut defenderit,
poenas, contra fautores hsereticorum promulgatas, ipso facto incurrant; Neophiti vero si secor-
rigere post monitionem canonicam neglexerint, et ad vomitum judaizantes rediré comperti sint,
contra eos, tamquam pérfidos hseréticos, per Ordinarios locorum, secundum sacrorum Canonum
instituta, procedatur.
§ 9. Non obstantibus, etc. — Dat. Komse apud S. Petrum, sub Annulo Piscatoris, die
21 Martii, millesimo quingentésimo quadragesimo secundo, Pontificatus nostri Anno Octavo.
— Ex BuUar. de Cocquelin. — Pars. 1», tom. 4, pag. 204.
RESUMEN DE LA BULA ANTERIOR CÜPIENTES.
Deseando Paulo Tercero que los Indios y otros infieles convertidos á la fó, no se retrajesen de este
santo proposito, por el temor ó pretesto de perder los bienes temporales, Motu propio á sanciona por
esta Constitución, valedera para siempre, que á cualquiera de dichos Indios ó infieles que quiera
convertirse, se le conserven todos sus bienes, ya sean muebles ó immuebles, intactos é ilesos ; de
suerte que los padres no los puedan privar de su legitima paterna ó materna, ni de la sucesión de
otros bienes que les son debidos, aunque se conviertan sin su voluntad. — Que si dichos bienes
se hubiesen adquirido por usuras ó por otros negocios ilícitos, y hubiere obligación de res-
tituir, según aquella sentencia : non dimiUüur peccaium, 7iisi restituatur male ablaíum, hágasela
restitución á los dueños, si fueren conocidQS ; mas si no se conocieren, quiere el Papa, que estos
bienes, de que la Iglesia puede disponer en obras pias, se apliquen k los mismos Neófitos, sean Indios
ó infieles, en favor del bautismo recibido, prohibiendo á cualquiera persona eclesiástica ó seglar que
con ningún color ó pretesto se les moleste sobre el particular, teniendo por el mayor lucro haber
ganado estas almas para Jesu Cristo. — Asi mismo según lo que esta escrito : Qui habuerit subsiati"
íiam mundi hujus, et viderü fraírem suum necessüatem habere et clauseril viscera sua abeo ¿ Quomodo
charitasDei manel in eo? exorta el Ponliflce per viscera misericordice Dei nostri que si tales Neófitos al
tiempo de su conversión fueren pobres, se les preste una mano bienhechora, y que los mismos ordi-
narios no solo exorten á los fieles á este socorro, sino que también ellos mismos les socorran, yá
con los réditos de las Iglesias, yá también con otros bienes aplicables á los pobres, amparándolos
con paternal afecto y defendiéndolos de toda infamia y contumelia. — Y pues con el bautismo se hacen
estos Neófitos ciudadanos de los Santos y domésticos dé Dios, y es mucho mas digno nacer al espíritu
que á la carne, declara y manda que tales Neófitos regenerados en las aguas del bautismo, sean ver-
daderos ciudadanos y gocen de todos los privilegios, libertades é immunídades que por nacimiento y
origen gozan los demás. — Ciudaran también los Sacerdotes bautizantes y los Padrinos, instruirlos
con diligencia antes y después del bautismo en los artículos de la fé, preceptos de la ley nueva y ritos
de la Iglesia Católica : y tanto ellos, como el Diocesano, cuiden que dichos Neófitos no traten ni
vivan, á lómenos por largo tiempo, con los de su secta, no sea que, como suele suceder, vuelvan
después de curados á la ceguedad antigua con la menor ocasión. — Y por que la experiencia ensena
que el mutuo trato y conversación de los Neófitos entre si, les perjudica para su salvación y los vuelve
débiles en la fé, procuren con toda solicitud que dichos Neófitos se unan en matrimonio con los que
nacieron cristianos. — Prohibe ademas con graves penas, que entierren á los muertos á la manera
judaica, y que observen el Sábado y otras solemnidades y ritos rabinos, y se desea que frecuenten
las Iglesias y asistan á la predicación como los demás católicos, para que se vuelvan en todo con-
100 TRATADO 2o SECCIONE QUINTA.
formes con las costumbres cristianas. — Y que los Sacerdotes y otros á quienes toca, los denun-
cien á Diocesanos é Inquisidores, los Neófitos contraventores, y si fuere necesario apelen al
brazo secular y sean castigados do tal modo que su pena sirva de escarmiento a los demás. Y acerca
de esto quiere el Pontifico que en los Concilios Provinciales y Sinodales se haga diligente examen asi
acerca de los Obispos y Sacerdotes negligentes, como acerca de los Neófitos despreciadores de la ley
cristiana, para aplicar el remedio oportuno. — Y si alguna persona de cualquier grado ó preeminencia
que fuese, apoyare y defendiere á los Neófitos que se apartan del rito cristiano, incurra ipso fado
en las penas promulgadas contra fautores hcereticontm. Y los Neófitos que después de la admonición
canónica no se corrijieren, y consto que han judaizado, sean procesados por el Ordinario y procédase
contra ellos como pérfidos herejes, — Dado en 21 de Marzo de 1542.
SE RENUEVAN LOS PRIVILEGIOS DE LOS NEÓFITOS RESPECTO A LOS BIENES TEMPORALES,
Clemens Episcopus Servus servorum Dei. — Ad perpetuam rei memoriam.
Propagandge per universum terrarum orbem christianse fidei, cujus illibatum ac perenne
depositum Romana in primis servat Ecclesia, pro commissi nobis Apostolici muneris debito,
jugiter intendentes, dum in remotissimas quasque partes Evangelii prsecones ablegare satagi-
mns, in eara simul curam diligenter incumbimus, ut qnicumque disjectis infidelitatis tcnebris
ad verum justitise soleni, qiii Christus est, agnoscendum, eo adjuvante festinant, nullis, quoad
fieri potest, huraanarum rerum obstaculls impediantur : sicque ad catholicse Ecclesise gremium
ex omni natione, qnse sub ocelo est, eo frequentior, quo facilior expediatur accessns.
Qiiamvis eñim non temporalium rerum commodo, sed seternse potius hsereditatis intnitu
ad suscipiendam Christi fidem infideles allici oporteat, quin etiam edoceri prsecipuam Chri-
stiani honainis gloriam in eo máxime sitam esse, ut terrena despiciat, existimetque omnia
detrimentum esse propter eminentem scientiam Jesu Christi Domini Nostri , nihilominus
rationi congruum et piae Matris Ecclesise institutis consentaneum arbitramur, ita paternam
nostram erga eos, qui adhuc in fide parvuli, lacte potius quam cibo solido nutriendi sunt,
providentiam temperare, ut infirmiores quique a christianse Religionis proposito, amittenda-
rum facultatum, incurrend seque prorsus miserse egestatis horrore, non retrahantur : cum
potius, juxta canónicas sanctiones eos qui ad fidem veniunt melioris conditionis esse oporteat
post Baptismum, quam, antequam fidem susciperent, haberentur, et in illis etiam impleri
debeat Christi certa promissio : Quaerite primum regnum Dei etjustitiam ejus efc hsec omnia
adjicientur vobis.
Quam quidem ob causam complures Pontífices, prsedecessores nostri, pro tradita sibi divini-
tus in iis, quse ad ejusdera sanctse fidei favorem et propagationem pertinent, Apostólica
potestate, multa in Neophytorura commodum privilegia concesserunt, alus quoque additis
ordinationibus, quibus et indemnitati ipsorum, et christianse religionis dignitati et faciliori
simul infidelium conversioni, cónsul tum foret. Prsecipue vero fel. reo. Paulus Papa III Apo-
stolicam Constitutionem edidit in hsec verba videlicet. (Vide supra Gupientes,)
Nos igitur, ne tam salubris Constitntionis memoria temporis diuturnitate deficiat, aut
observantia neglectu cujuspiam obsolescat, aut etiam fidei hostium dolo notitia converti volen-
tibus supprimatur, de nonnullorum Ven. Fratrum Nostrorum S. R. E. Cardinalium et Dilec-
tornm filiorum Remanse Curise Prselatorum, quibus hujusmodi negotiura commisimus expen-
dendum, consilio, atque etiam motu proprio, et certa scientia ac matura deliberatione nostris,
deque Apostólica potestatis plenitudine, eamdem prseinsertam constitutionem, omniaque et
singula in ea contenta, tenore prsesentium, confirmamus, approbamns et innovamus
Da tum Romse apud S. Petrum anno Incarnationis Dominicse millesimo septingentésimo quarto
quinto idus Martii, Pontificatus nostri anno quarto. — Bull. Rom. de Mainardo, Const. 51.
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. i 01
RESUMEN CASTELLANO
Aunque no por la comodidad de las cosas temporales, sino por la eterna herencia de Dios» so
deben mover los infieles á recibir la fé de Jesu Cristo, según aquella sentencia del Apóstol : Existimo
omnia detrimenium esse propter eminentem scientiam Jesu Christi Domini noslri; no obstante es muy
justo y muy puesto en razón que el Ponlifice (Paulo V) muestre su paternal providencia para con
aquellos, que párvulos en la fé, se han de alimentar mas bien con leche que con manjares solidos, á
fin de que el horror de la miseria no los retraiga de la Religión Católica : sobre todo cuando, según
los cánones» los que abrazan la fé cristiana conviene que sean de mejor condición después del bau-
tismo, que antes de recibirle, cumpliéndose asi aquella sentencia del Salvador : Buscad primero el
reino de Dios y su justicia, y todo lo demás se os dará por añadidura.
Por esta razón muchos de los Romanos Pontífices usando de la potestad Apostólica, de que les
investio Jesu Cristo para la propagación de la fé, concedieron muchos privilegios á los Neófitos, para
favorecer de este modo su propagación y facilitarla conversión de los infieles. Y entre otras Letras
Apostólicas Paulo Tercero de feliz memoria dio á luz la Constitución siguiente. (Aqui la Bula anterior
Capten tes.
Y para que no se borre la memoria de estas Letras y se conserve en lodo vigor su observancia,
Molu propio, de ciencia cierta y madura deliberación, aprueba, confirma y renueva el Pontífice la
sobredicha Constitución con todas y cada una de las cosas en ella contenidas. Dada á H de Marzo
de 1704.
PAULO III ESCRIBE AL CARDENAL TOLEDANO, TABERA, PARA QUE LOS INDIOS NO SEAN
REDUCIDOS A ESCLAVITUD.
Paulus Papa III.
Cardinali Toletano etc. — Dilecta fili noster, salutem et Apostolicam benedictionem.
Pastorale officium erga oves nobis coelitus creditas, solerti studio exercentes, sicut earum
perditione affligimiir, ita proraotione Isetamur, et non solum illorum bona opera laudamus, sed,
ut votivis perfruantur eventibus Apostolicae meditationis curas diffusius interponimus.
Adnostrum siquidem pervenit auditum, quod carissimus in Christo filius noster Carolus
Komanorum Imperator semper Augustus, qiii etiam Castellse et Legionis Rex existit, ad
reprimendos eos qni cupiditate aestuantes, contra humanum genns inhumanum gerunt ani-
mnm, publico edicto ómnibus sibi subjectis prohibnit, ne quisqiiam occidentales aut meri-
dionales Indos in servitutem redigere aut eos bonis suis privare prsesumat. Nos igitur
attendentes Indos ipsos, licet extra gremium Ecclesise existant, non taraen sua libértate, aut
rerum suarum dominio privatos, vel privandos esse, etcum homines, ideoque fidei etsalutis
capaces sint, non servitute delendos, sed prsedicationibus, et exemplis advitam invitandos
fore, ac praeterea. Nos taliura irapiorum tam nefarios ausus reprimere, et ne injnriis, et damnis
exasperati, ad Christi Fidem amplectendam duriores efficiantur, providere cupientes. circum-
spectioni tuse, de cujus rectitudine, providentia, pietate, et experientia in bis, et alus specialem
in Domino fiduciam obtinemus, per prsesentes committimus et mandamus, quatenus per te
vel alium seu alios prsefatis Indis ómnibus in prsemissis efficacis defensionis praesidio
assistens, universis et singulis cujuscumque dignitatis, status, conditionis, gradus, et;
excellentiae existentibus sub excommunicationis latse sententise poena, si secus fecerint, ipso
facto incurrenda, a qua non nisi a Nobis vel Romano. Pontifice pro tempere existente,
prseterquam in mortis articuloconstitutietsatisfactioneprsevia, absolví nequeant, districtius
102 TRATADO 2" SECCIONE QUINTA.
inhibeas, ne praefatos Indos quomodolibet in servitutem redigere, aut eos bonis suis spoliare,
quoquo modo prsesumant, ac contra non patentes ad declarationem incursus excommunica-
tionis hujusmodi ad ulteriora procedas, et alia in prsemissis et circa ea necessaria seu
quomodolibet opportuna statuas, ordines et disponas, prout prudentise, probitati et religioni
tuse videbitur expediré. Super quibus tibi plenam et liberam facultatem concedimus per
praesentes, contrarium facientibus non obstantibus quibuscumque. Datum Eomae apud
S. Petrum sub annulo Piscatoris die 29 Maji 1537 Pontificatus nostri anno tertío. Ex BuUar.
de Propaganda Fide App. tom.l, p. 26.
RESUMEN CASTELLANO.
Habiéndose presentado al Pontífice la prohibición del Rey Católico, para que ninguno se atreviese
á reducir á esclavitud á los Indios Occidentales y Meridionales, ni despojarlos de sus bienes, el Santo
Padre atendiendo á que los expresados Indios, aunque sean infieles y existan fuera de la Iglesia, no
están privados ni se les puede privar de la libertad, y que siendo hombres son capaces de la fé y de
la salud eterna, para cuyo fin no convenia aniquilarlos con la esclavitud, sino mas bien invitarlos
suavemente ala fé con la palabra y el ejemplo; manda al Cardenal Tabera Arzobispo de Toledo, que
por si ó por otros Ministros de las Indias prohiba bajo excomunión mayor reservada al Sumo Pontifice
ipso fado incurrmda^ que se reduczan á esclavitud, de modo alguno ó por cualquiera que sea, dichos
Indios, ó que sean despojados de sus bienes, encargándole por ultimo que si alguno desobedeciere,
tome medidas mas fuertes para cortar este mal.
NOTAS DE LOS MISMOS FASTOS,
Sabiéndose presentado la prohibición del Bey, Muchas prohibiciones dieron los Reyes católicos á este pro-
posito y todas están recopiladas en las leyes de Indias, por lo cual dice la ley 1* lib. 6, tit. 2. En conformidad
de lo que está dispuesto sobre la libertad de los Indios, mandamos que ninguno en tono de paz ó de guerra,
aunque justa^ sea osado de cautivar Indios... ni tenerlos por esclavos.
Antes de salir áluz esta Constitución hubo alguna diverjencia de opiniones según lo refiere Gomara en la His-
toria de las Indias cap. 217 por estas palabras. « Fr. Tomas Ortiz Dominicano y otros de su Orden aconsejaron
« la servidumbre de los Indios y otros de San Francisco. Hizo un razonamiento en que por los delitos, dice, me-
€ recian ser esclavos. (A lo cual) Fr. Gerónimo de Loaisa, Presidente del consejo de Indias, y confesor de
« Carlos V dio gravísimo crédito.^ El Emperador en 1525 estando en Madrid mandó que fuesen esclavos. Mu-
€ daron de parecer los Dominicanos, reprendieron mucho la servidumbre en pulpitos y escuelas, por donde se
« tomó otra información en 1531 y Fr. Rodrigo Minaya saco la Bula de Paulo 3IT. »
Obsérvese por ultimo que esta prohibición queda vijente, aunque la excomunión acaba de ser derogada por
la Brú& Apostólica Sedis.
EL MISMO PAULO III VUELVE A PROHIBIR LA ESCLAVITUD DE LOS INDIOS, Y SE QUEJA DE
QUE LOS TRATEN INDIGNAMENTESUS AMOS.
Paiilus PapalIíiUniversis Christi fidelibus prsesentes litteras inspecturis, sahitem et
Apostolicam benedictionem.
Veritasipsa quse nec fallí, nec fallere potest,cum Prsedicatores fidei ad officium praedicationis
destinaret, dixissedignoscitur : eunfes docete omnes gentes. Omnes dixit, absque omni delectu,
cumomnes fidei disciplinse capaces existant. Quod videns et invidensipsius humani generis semu-
lus, qui humanis operibus, ut pereant,semper adversatur, modum excogitavit hactenus inaiiditum
quo impediret, ne verbumDei gentibus, ut salvsefierent, prsedicaretur, ac quosdam suos satellites
commovit, qui suam cupiditatem adimplere cupientes, occidentales et meridionales Indos et
alias gentes, quse temporibus istis ad nostram notitiam pervenerunt, sub praetextu, quod ñdei
catholicse expertos existant, uti bruta animalia illis servientia urgeant. Nos igitur, qui ejusdem
PRIVILEGIOS PRIMITIVOS DE LOS INDÍGENAS. 103
Domini nostri vices, licet indigni, gerimus in terris, et oves gregis sui nobis commissas, quse
extra ej US ovilesunt, ad ipsum ovile toto nisu exquirimus, attendentes Indos ipsos, utpote,
veros homines, non solum Christianae fidei capaces existere, sed, ut nobis innotuit, ad fidem
ipsam promptissime currere, ac volentes super bis congruis remediis providere, prsedictos Indos
et omnes alias gentes ad notitiam Christianorum in posterum deventuras, licet extra fidem
existant, sua libértate ac rerum suarum dominio privatos seu privandos non esse, imo libértate
et dominio hujusmodi uti, et potiri, et gaudere libere et licite posse, nec in servitutem redigi
deberé : ac quidquid secus fieri contigérit, irritum et inane, ipsosque Indos et alias gentes
verbi l)ei prsedicatione et exemplo bonse vitae ad dictam fidem Christi invitandos fore, autho-
ritate Apostólica per prsesentes litteras decernimus, et declaramus, non obstantibus praemissis,
coeterisque contrariis quibuscumque. Datum KomiB anno 1537, quarto Nonas Junii, Pontifi-
catus nostri anno tertio. — Extat apud Haroldum Lima Limata, pag. 338.
RESUMEN CASTELLANO.
Habiendo. llegedo á oídos del Pontífice que en la India occidental y. meridional algunos satélites del
infierno [Ora satélites) trataban como brutos animales á los Indios que les servían, bajo el protesto de
no ser participantes de la fé ; Paulo III atendiendo á que estos infelices no solo son capaces de la fé,
sino que se apresuran k recibirla, manda y declara que no están privados ni se les puede privar de la
libertad, aunque se hallen fuera de la fé : antes por el contrarió pueden usar de su libertad y dominio
y de ningún modo se les puede reducir h esclavitud. Y que si algo se hiciere en contrario de esta
disposición y declaración sea irrito y de ningún valor. Dado 2 Junio de 1537.
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 59.
Satélites del infierno : Por las noticias exajeradas del Obispo de Chiapas vienen en la Bula estas palabras
Orc¿ Satélites, el cual escribió así: « Aquellas gentes las encomendaron a los Epafioles, como si las encomendaran
á todos los diablos, » sobre lo cual es necesario oír a Bernal Díaz del Castillo militar de aquel tiempo, testigo
de vista y hombre de toda integridad y honradez, el cual afirma que el Obispo de Chiapas fue exajerado en
muchas cosas y prueba lo contrario con un hecho que le pas6 y es como sigue. « Para descubrir nuevas tierras
y en ellas emplear nuestras personas, compramos dos navios y un barco, que hubimos del Gobernador, fiado, con
condición de que primero que nos le diese nos hablamos de obligar todos los soldados, que con aquellos tres
navios habiamos de ir a unas isletas que están entre la isla de Cuba y Honduras, que ahora se llaman
de loa Guanajos, y que habiamos de ir de guerra y cargar los navios de indios de aquellas islas para pagar con
ellos el barco, para servirse de ellos por esclavos. T desde que vimos los soldados, que aquello que pedia no era
justo, le respondimos, que lo que quería, no lo mandaba Dios ni el Rey, que hiciésemos á los libres esclavos.
Y desde que vio nuestro intento, dijo, que era bueno y mejor que el suyo. Esto Bernal en el Capitulo de
su Conquista.
Antonio León Pitíelo, oriundo del Perú, que ilustró su patria con las 28 produciones que dio á luz, entre las
cuales se cuenta la Vida de Jesús y cuatro en honor de Nuestra Sefiora, hablando en su Tratado de las Confir-
maciones Reales p. 1, c. 18, n. 8 de la relación precitada, dice, que las exajeraciones que se encuentran en ella
no se han de atribuir tanto al Señor de las Casas, como a la envidia y mala fé de los escritores estranjeros :
los cuales adulterando la relación de este Señor y acrecentando los hechos, cuando no hay quien los pueda des-
mentir, se empeñan en deprimir a los españoles con la mancha de crueles y codiciosos, ya que no pueden qui-
tarles la gloria de haber allí plantado la fd.
No es mi intención, dice Morelli, limpiar de toda culpa á los españoles en el nuevo orbe ; por que á la verdad
muchas cosas sucedieron al principio que dieron ocasión á esta Constitución y á varias cedules reales en que se
quejan amargamente los Reyes y tratan de impedir estos males, üns cosa hay cierta sobre este punto y es, que
á nombre del Rey Católico jamas se declaró guerra á los Indios, y que si algunos escesos se cometieron, fueron
propios de los particulares y de los encomenderos.
Mas para poner en su fiel la balanza, también los Indios dieron sus motivos, sobre lo cual conviene oir la
relación que envió al Consejo de Indias el P. P. Tomas Ortiz, del Orden Seráfico, que después fue primer Obispo
m TRATADO 20 SECCIONE QUINTA.
de Santa Marta : son sus palabras : Los hombres de Tierra firme comen carne humana : ninguna justicia hay
entre ellos : andan desnudos no tienen honor ni vergüenza : son alocados insensatos, no tienen en nada ma-
tarse ni matar, no guardan verdad, si no es en su provecho, precianse de borrachos, cá tienen vinos de diversas
yerbas, fratás, raices y grano, emborrachanse, también con humo y con ciertas yerbas que los sacan de seso,
ninguna obediencia ni cortesia tienen mozos a viejos hijos á padres, son traidores y vengativos : son haraganes
6 inimicisiraos de religión : cuando se olvidan de las cosas de la fé que aprendieron, dicen que aquellas cosas
son para Castilla y no paradlos y que no quieren mudar de costumbres y de Dioses. Con los enfermos no usan
piedad alguna, y aunque sean vecinos ó parientes, los desamparan al tiempo de la muerte y los llevan k los
montes con sendos pocos de pan y agua : no guardan fé ni orden. Cuanto mas crecen se hacen peores : hasta
diez ó doce años parece que han de salir con alguna crianza y virtud : de alli adelante se tornan como animales.
Los que los habernos tratado, esto habemos conocido de ellos por experiencia mayormente el P. Fr. Pedro de
Cordova, de cuya mano yo tengo escrito todo esto, y lo platicamos en uno con otras cosas que callo. — Fastos
Ord. 59.
AL REY DE ESPAÑA, PARA QUE EL YUGO DE CRISTO SEA SUAVE A LOS INDIOS.
Charissimo in Christo filio nostro Philippo Hispaniarum Eegi catholico.
Pius Papa V. — Charissime in Christo Fili noster, salutem et Apostolicam benedicüonem.
Cum oporteat Nos, pro officio pastorali, quod Nobis, licet indignis, commissum faifc, curam
habere, non solum eorura, qui ñdem christianam susceperunt, sed eorum etiam qui ad eam
suscipiendam facile adduci possunt, veluti populorum Indise, qui ad Hispanise regnum nostris
temporibus adjuncti fuerunt ; magnopere in Domino laetamur, te, uti Regem veré Catholicum,
sicuti a felic.rec. prsedecessoribus nostris optatum fuit, quieamorbis terrarum partem majo-
ribus tuis subigendam attribuerunt, eosque populos illorum fidei commiserunt, curasse, ut
sacrum Evangelium in illis provinciis prsedicaretur, ac fides catholica propagaretur. Quód etsi
60 studio atque sedulitate actum fuit, ut Majestas tua, eo nomine magnopere in Domino collau-
dari potius debeat, quam exhortationibus excitari ; convenire tamen officio nostro duximus,
postquam certiores facti fuimus de Rectoribus admodum idoneis earum provinciarum regimini
nuper destinatis,Majestatem tuam rogare, ut populos illos ditionis suse, hac occasione oblata, eis
quam diligentissime commendare velis, ac prsecipue mandare, ut propagationi sanctso Fidei
et animarum saluti intenti sint; quarum rerum causa, ea orbis terrarum pars abinitio ipsis
Majoribus tuis concessa fuit; ut cum exlaudabili eorum regimine qui eis prseerunt, tum bonis
exemplis eorum, qui christianam illis doctrinam tradent, jugum Christi suave et leve esse sen-
tiant ; ñeque ab illis ipsis opprimantur, qui eos tanquam teñeras in vinea Domini plantas alere
ac fovere, et amorem in eis christianaj religionis accendere atque augere debent : et ea omnia
caveantur, quibus ipsi offendi et catholica religio detrimentum capare posset, qui aulem non-
dum Christi fidem susceperunt, ad eam suscipiendam, chántate et dexteritate adhibita, alli-
ciantur. Certum enimhabeat Majestas tua, expropagatione religionis suum queque in illis par-
tibus regnum, Deo propitio ac favente, firmatum et auctum iri : et sibi talium in eos populos,
et religionem meritorum, non solum in hac vita, sed in altera etiam prsemium paratum fore...
Datum Romse apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris die 17 Augusti 1568, pontificatus
nostri anno tertio.
Apud Laderchium, tom. 23, pag. 157 : et apud Bzovium Anal. Eccl. an. 1568,
LIBERTAD DE LOS INDÍGENAS. 105
AL CARDENAL ESPINOSA ARZOBISPO DE SEVILLA SE RECOMIENDA EL CUIDADO
DE LIBERTAR A LOS INDIOS DE TODO GRAVAMEN.
Pius Papa V. — Dilecte Fili salutem et Apostolicam benedictionem.
Quandoquidem Domino placuit, ut te in partem ciirarum et sollicitudinis nostrse vocaremus ;
communicandum tecum duximus de re ad commissum Nobis, licet indignis, munus, et prop-
terea ad tuum quoque vel máxime pertiaenti. Quid enim íeque ad officium nostrum pertinet, ac
curare, ut orthodoxa religio quam latissime divini honoris et salutis animarum causa propa-
getur 9 Ut qui eam pridem jam susceperunt, confirmentur, qui vero adhuc idolorum sunt
cultuidediti,relictiserrorum tenebris,lucem veritatisrespiciant. Cujas quidemquo majore desi-
derio tenemur, eo libentius audivimus charissimum in Christo filium nostrum, Regem Hispa-
niarum Catholicum, lectissimos quosdam et probatissimos viros ad regendas Indiarum ditionis
8USB provincias destinasse. Etsi autem Regem, tanta pietate et clementia prseditum, non egere
hortatione nostra scimus, quippe quem audivimus sua ipsum sponte, et pro ingénita sibi cle-
mentia multis illos popules oneribus sublevasse, quibus antea vexari et opprimi miserandum
in modum consueverant; tamen volumus, üt eum, postlaudem debitam nostris verbis hoc
nomine tributam, dexteritate, qua decet, borteris ad perseverandum in tam sancto proposito
propagandas religionis orthodoxse : quae quidem ut propagetur, Majestas ejus pro sua sapientia
intelligit oportere, si quse enera restant, quse tollenda sunt, tolli, cosque popules ita tractari,
ut gaudere in dies magis debeant, relictum a se idolorum cultum, et Christi jugum suave et
leve susceptum fuisse... Datum Romge apud S. Petrum die 18 Augusti 1568, pontificatus no-
stri anno tertio. — Apud Laderch., ibid.
Nota : El Cardenal D. Diego Espinosa fue electo en 1568 Arzobispo de SeviUa, poco tiempo antes de estas
letras, y por eso dice el santo Papa : Quandoquidem Domino placuit ut te in partem curarum et solUcitu-
dinis nostrce vocaremus : murió en 15 de Setiembre de 1572.
AL VIRE Y DEL PERÚ, D. FRANCISCO TOLEDO, PARA QUE PATROCINE LAS CAUSAS
DE LOS INDIOS.
Pius Papa V. — Dilecte Fili, Nobilis Vir, salutem et Apostolicam benedictionem.
Magnopere in Domino gavisi sumus, ac Deo gratias egimus, cujus instinctu factum non du-
bitamus, ut charissimus in Christo filius nosler, Hispaniarum Rex catholicus, te ad regendam
provinciam Perú destinaret; adeo prseclara de tua virtute et in catholicam religionem sludio
testimonia habuimus. Non solum fideliter ac sedulo executurum te esse confidimus qusecumque
a tam pió Rege maudata habueris, sed facturum príeterea tua sponte quidquid ipse prsesens ex-
pediré cognoveris, ad fidem orthodoxam in illis partibus propagandam, et quam plurimas ani-
mas Christo lucrandas. üt vero, et qui adhuc infirmi sunt, in fide confirmentur, et qui idolorum
cultores, Christi fidem suscipiant, necesse estpro tua prudentia intelligas, illos ita regi atque
tractari deberé, ut ipsi quidem divina erga se misericordiíe beneficium in dies magis agnoscant:
infideles autem atque idolatrse eorum exemplo atque imitatione ad veritatem agnoscendam
invitentur. Illud quoque, quantum fieri potest, providendum est, ne eorum, qui ex his Occi-
dentia partibus in eas provincias commigrarunt, pravis moribus offendantur. Quibus in rebus
exequendis et curandis Nobilitas tua, etiam tacentibus Nobis, intelligit, quantam habitura sit
facultatem inserviendi Dei omnipotentis honori, simul et Regis glorias : tibi autem ingentis ab
hominibus laudis comparandse, nec minoris a Deo gratise ineundse... Datum Romse apud S. Pe-
trum sub annulo Piscatoris die 18 Augusti 1568, pontificatus nostri anno tertio.
Apud Laderch., ibid, pag. 158 ; apud Bzobium Anual. Eccl., pag. 517.
TOM. I. 13
106 TRATADO 2» SECCIÓN QUINTA.
AL CONSEJO DE INDIAS PARA QUE CUIDE CON TODA DILIGENCIA DE LOS NEÓFITOS QUE
ESTÁN A SU CARGO.
Pius Papa V. — Dilecti Filii, Nubiles Viri, salutem et Apostolicam benedictionem.
Cogit Nos raunus, quod, licet indignis, Nobis commissum fuit, curam omnium salutis
habere, qui in grege Domini numerantur, nec minus de eorum salute esse soUicitos, qui lon-
gissime absunt, quam de eorum qui prope sunt, cum omnes in Christo unum corpus sint, et pro
ómnibus Christus sit mortuus. Qua in re quo magis ofificio nostro «atisfacere cupimus, eo liben-
tius audivimus charissimum in Christo filium nostrum Regem catholicum, lectissimos* quos-
dam et probatissimos Viros ad regendas Indise ditionis suse provincias destinasse. Itaque
praeterire non potuimus, quin vos in Domino hortaremur, ut sicut adhuc pie et fideliter
admodum fecistis, perseverare velitis in admonendo ipso Rege de ómnibus rebus, quas perti-
nere pro vestra prudentia intelligitis ad confirmandos illarum partium homines in fidecatholica,
quam susceperunt : et idolorum cultores ad veram et salutarera Christi religionem suscipien-
dam alliciendo. Religione enim Christiana in illis partibus constituta et propagata, simul Regis
quoque regnum, Deo favente, firmabitur et propagabitnr. üt populi autem illi fidem christia-
nam a se susceptam Isetentur, oportet eos, charitate et clementia adhibita, regi, et si quibus
gravioribus oneribus adhuc gravantur, ita levari, ut sicut jugum Christi suave et leve est, ita
Regis quoque Christiani imperium clemens esse sentiant : quae mansuetudo reliquos quoque
ad suscipiendam fidem catholicam incitabit. — Datum Romse apud S. Petrum sub die 18
Augusti 1568, pontificatus nostri anno tertio. — Apud Laderch. ibid.
AL ILMO. SR. OBISPO DEL BRASIL PARA QUE MIRE CON TODOZELO Y CUIDADO PATERNAL
POR LOS NEÓFITOS.
Venerabili Fratri Petro Episcopo S. Salvatoris in provincia Brasilise.
Pius Papa V. — Venerabilis Frater salutem et Apostolicam benedictionem.
Etsi Fraternitatem tuam in gubernando grege fidei tuse commisso, eam adhibere prudentiam
ac vigilantiam existimamus, ut, adexplendas ofíicii sui partes, hortationibus admonitionibus-
que Nostris non indigeat ; tamen quia et Ecclesiarum omnium curam et sollicitudinem
Nostram ab Omnipotente Deo commissam gerimus, et eos etiam, qui in perfectse virtutis studio
currunt, paternis nostris vocibus adjuvare posse credimus ; idcirco te, quem tanto marium
terrarumque spatio disjunctum, christianse charitatis vinculum et pastoralis officii societas
nobiscum coujungit, paterno primum dcbitaj salutationis officio prosequentes, studiose in
Domino hortamur, ut Neophjtorum, qui recenter ad fidem nostram catholicam, eorum cseci-
tatis miserante Domino, conversi sunt, paternam curam gerere velis; sic ut eos, et bonipru-
dentisque Rectoris officio gubernatos, et fidelis sapientisque Doctoris disciplina institutos, ad
coelestem patriam perducere possis. Illud quoque te curare volumus, ut, quantum in te est,
gentem istam, et prsecipue eos, qui in fidem christianam, adjuvante Domino, recepti sunt, a
ferino victu atque cultu ad mitiores mores civilemque vitse rationem revocare contendas, cisque
persuadere studeas, ut relicta ea, cui assueti esse dicuntur, corporis turpitudine, convenientem
christiano pudori,civilique cultui vestitum assumant. Quod,utobtinere possis, nullum prseter-
mittes eorum officiorum, quse vel apud istius provincise rectorem, vel apud alios quoscum-
que, utilia fore judicaveris. Et quoniam te Deus Omnipotens in illis regionibus animarum
Pastorem constituit, unde multum afferre fructum possit, ideo divini in hoc beneficii gratiam
recognoscens, in muñere tibi commisso diligenter vigila, terrenisque negotiis relictis, congre-
LIBERTAD DE LOS INDÍGENAS. 107
gandarum in seterna ovilia animarüm ccelesti negotio incumbe. Sit in lingua tua sermo, qui
quasi gladius acutus vel durissimos gentis illius ad religionem christianam ánimos, perrum-
pere possit : sit charitatis ardor in animo, ut in eorum numero esse merearis, supra quos
Ígneas consedisse linguas legimus : veré enim supra nos ignese resident linguse, cum, aut in
fratribus nostris ab infidelitatis tenebris ad veritatis lucem traducendis, aut bis, qui traducti
jam sunt, magis magisque in dies instruendis et in fide catholica retinendis, laborantes, divini
spiritus ardore incejidimur. Creditum tibi Dominicum agrum, dum licet, fortiter exerce : se-
men tuum, dum tempus est, semina, certa sciens te eorum quae seminaveris fructum, tempere
suo esse percepturum : ut cum operse tuse beneficio pestiferse caecitatis caligine depulsa, vera
isthic fides serenitatis suse radios aperuerit, iUud te ante Eedemptoris nostri oculos prsemiura
coeleste expectes, quod ómnibus bonis,fidelibusque Pastoribus in coelo repositum esse scimus.—
Datum Eomae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 6 Julii 1569, pontificatus nostri anno
quarto. Apud Laderch. ibid., p. 344 et apud Bzobium Anal. an. 1569.
Nota : Por estas Letras se ve que el Obispo de S. Salvador se llamaba Pedro, lo que concuerda con la Serie
de abajo que pone á Pedro Leitaon 2o Obispo de S. Salvador.
AL VIRE Y DEL BRASIL, FERNANDO DE VASCONCELOS, PARA QUE TOME CON EMPEÑO EL
CULTIVO DE LOS NEÓFITOS.
Pius Papa. V. — Dilecte Pili Nobilis Vir, salutem et Apostolicam benedictionem.
Qui terrenis regnis gubernandis, aut provinciis regendis prsepositi sunt, tanto propensiores
esse debent ad bene de Omnipotentis Dei cultu religioneque christiana merendum, quanto ma-
jorem prse coeteris hominibus hoc faciendi facultatem a Deo acceperunt : ut bonorum operum
fructu, non solum eorum, quibus serviunt Principum gratiam promereri, sed ccelestis etiam
regni prsemium accipere possint. Hanc bene de fide catholica merendi facultatem, quamvis
Nobilitati tuse.Deo adjuvante, minime deesse arbitremur, ac propterea te sponte tua ad onmia,
quae juvandse religioni utiliá sunt, exequenda, paratum esse putemus ; tamen quia patern»
vocis hortatio bonis mentibus semper aliquid adjicere solet, omnes eos qui nuper istic ad Christi
fídem conversi sunt, et cuneta quse ad fidem christianam, sive propagamdam sive retinendam,
in ista, cui prsees, provincia pertinent, tibi universo eo, quo majore possumus, animi Nostri
studio diligenter agenda commendamus : hortantes Nobilitatem tuam, ut quotiescumque oppor-
tunum juvandse religionis tempus adfuerit, id, quod pro Del laude animarumque salute istis
locis exequendum erit, exequi ne differat. IUud autem in primis efficere stude, ut homines
istius provincise, ac prsecipue illi, qui, abdicato a se caecitatis errore, christianam veritatem,
Deo miserante, cognoverunt, ferinum vitae cültum deserentes, ad mansuetiorem vivendi
modum, civilemque morum rationem, quantum fieri potest, per te traducantur : utque
relicta corporis hominibus christianis indecora nuditate , convenientem pudori chri-
stiano victum vestitumque assumant. In quo non solum, si quid hujus rei causa agendum
fuerit, ne id praetermittere velis, hortamur, sed etiam ut venerabili Pratri nostro istius
provincise Episcopo auxilium tuumimpertiaris, ad hoc et coetera omnia exequenda, quse ofGicio
tuo istic exercendo utilia fore judicaverit, vehementer rogamus : ut et ipse in his rebus, quas
pro animarüm salute agenda suscepit, paratum sibi esse auxilium reipsa intelligat, et tu boni
operis fructum, seternse vitse prsemium a Redemptore nostro merearis accipere. Datum Romse
apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 6 Julii 1569, pontificatus nostri anno quarto. —
Apud Laderch. et Bzobium, ibid.
108 TRATADO 2o SECCIÓN QUINTA.
LIBERTAD DE LOS INDIOS EN FILIPINAS,
Gregorius Papa XIV. — Ad perpetuam rei raemorian.
Cum, sicuti nuper accepimus, in primseva conversione Indorum insulamm Philippinarum
tanta vitse pericula propter ipsorum Indorum ferocitatem adeunda fuerint, ut multi contra
ipsos Indos arma sumere et in bonis damna daré coacti extiterint, ipsique Indi postea, relictis
falsis Deorum cultibus, et verum Deum agnoscentes , fidem catholicam amplexi sint, et qui
haec damna in bonis ipsorum Indorum dederunt, cupiant bona ablata hujusmodi restituere licet
id faciendi facultatem non habeant.
Nos serenitati conscientiarum dictarum personarum consulere, et periculis ac incommodis
hujusmodi obviare cnpientes, venerabili fratri nostro Episcopo Manilan per praesentes commit-
timus et raandámus, quatenus auctoritate nostra curet ut supradictse personaB et Bomini,
quibus faciendaeslrestitutio, inter se desuper componant, ipsisque Dominis. si certi fuerint,
satisfiant : ubi vero certi Domini non extiterint, eadem compositio per eumdem Episcopum
fíat in utilitatera et subventionem pauperum Indorum, si illi, qui restituere tenentur, id
commode faceré potuerint, si vero pauperes fueriut, satisfaciant, cum ad meliorem conditio-
nem seu fortunam pervenerint pinguiorem.
Et ne constitutiones et determinationes a dicto Episcopo et Keligiosis ac Doctoribus insimul
congregatis, ad felicem progressum christianorum noviter ad fidem conversorum factse, ab illis
pro suo libito et re vel aífectu particular! infringantur ; volumus et Apostólica auctoritate
decernimus, ut quse ab ipsa Congregatione per suflfragia majoris partis in favorem fidei chri-
stianae vel salutem animarum, pro bono ipsorum Indorum conversorum regimine ordinata et
mandata fuerint, firmiter ac inviolabiliter observentur, doñee et quousque ab eadem Congrega-
tione aliter ordinatum vel mandatum fuerit
Postremo cum, sicut accepimus, charissimus in Christo ñlius noster, Philippus, Hispania-
rum Eex catholicus,prohibuerit quod nullus Hispanus in prsedictis insulis Philippinis mancipia
sive serves, etiam jure bellijusti et injusti, aut emptionis, vel quovis alio titulo vel praetextu,
propter multas fraudes inibi committi sólitas, faceré vel habere seu retiñere audeant, et
nonnuUi adhuc eadem mancipia, apud se, contra ipsius Philippi Kegis edictum vel mandatum
detineant. Nos, ut ipsi Indi ad doctrinas christianas, et ad proprias sedes et bona sua libere et
secure absque uUo servitutis metu iré et rediré valeant, ut rationi congruit et sequitati ;
ómnibus et singulis, cujuscumque status, gradus, conditionis, ordinis et dignitatis existant, in
eisdem insulis existentibus, personis, in virtute sanctse obedientise et sub excommunicationis
poena prsecipimus et mandamus, quatenus, publicatis prsesentibus, qusecumque mancipia et
serves Indos, si quos habent, seu apud se detinent, ac omni dolo et fraude cessante, liberos
omnino dimittant et in posterum nec captivos, nec serves ullo modo faciant aut retineant, juxta
dicti Philippi Kegis edictum seu mandatum.
Coeterum quia difficile foret praesentes litteras ad singulas praedictas ínsulas....
Datum Eomae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 18 Aprilis 1591, Pontificatus
nostri anno primo. Bulario Eomano de Cocquelines. Constit. 10.
RESUMEN CASTELLANO.
Habiendo expuesto al Papa Gregorio XIV los trabajos de los Españoles en Filipinas en la con-
versión primitiva de los Indios, por cuya ferocidad se vieron obligados á tomar las armas y- apoderarse
de sus bienes ; y que después de convertidos los Indios, se hallaban algunas conciencias inquietas, y
deseaban restuitir los bienes asi adquiridos, aunque muchos no tenian facultades para ello ; el Pontí-
LIBERTAD DE LOS INDÍGENAS. 109
fice mirando por la quietud de las conciencias, dá comisión al Obispo de Filipinas, para que con
autoridad Apostólica procure que dichas personas que hicieron y sufrieron los danos se conpongan
entre si, y si fueren conocidos los dueftos, se les restituya á ellos mismos, mas si no lo fueren, quiere
el Papa que el Obispo haga la misma composición en favor de los Indios pobres, y que los insol-
ventes por falla do facultades satisfagan cuando llegaren á mejor fortuna.
Y para que las determinaciones y disposiciones tomadas por el Obispo, por los Religiosos y por los
Doctores reunidos en Congregación, para mirar por el feliz progreso de los Neófitos, no se quebranten
al arbitrio, voluntad y afecto de los particulares, manda el Pontifice que en las cuestiones sobre-
dichas, se observe inviolablemente lo que decidiere la espresada Congregación á mayoria de votos en
favor de la fé Christianay salud de las almas, hasta que otra cosa se dispusiere en ella.
Finalmente habiéndose sabido que Felipe segundo Rey de España había prohibido á los Españoles
esclavizar á los Indios, bien fuese por titulo de guerra justa ó injusta, ó bien por compra y venta ú
otro cualquier protesto ó fraude de los que se suelen cometer, y que después de la prohibición con-
servaban algunos sus esclavos, ordena el Pontifice que todos los Indios puedan ir á sus doctrinas y
casas, y volver de ellas libre y seguramente, como es justo y equitativo : y manda en virtud de santa
obediencia y bajo excomunión, que publicadas las presentes, á todo Indio se le deje libre, cesando
todo fraude sobre el particular, y que en adelante nadie se atreva á cautivar Indios, ni retenerlos,
según el mandato del Rey Felipe. — Dado en 18 de Abril de 1591.
SE PROHIBE LA ESCLAVITUD POR CLEMENTE VIH.
En el ano de 1605 Clemente Octavo prohibió reducir a los Indios á la esclavitud. Lo refiere
el P. Antonio Ruiz de Montoya misionero del Paraguay y Procurador de aquella Provincia, en
un memorial presentado al Eey católico en favor de las Misiones. Lo propio dice Solorzano en
su Politica Indiana, lib. 2, cap. 5, por estas palabras : « Lo mismo que Paulo Tercero (en su
Breve de 1537) parece haber sentido y mandado Clemente Octavo, pues en otro Breve apostólico
dirijido á las provincias del Perú entra diciendo « que quiere y manda, que aquellas nuevas
« plantas se rieguen y fomenten con el suave roció de toda caridad y mansedumbre. » Pero
el dicho Breve no se encuentra integro y solo unas cuantas lineas cita Solorzano que son
estas : « At Christi fideles ülarum partium, tamquam teneros novce plantationis palmites
suavi mansuetudinis imhre irrigare volentes. » De jure Indiarum, lib. 3, cap. 7, pag. 734.
Fastos Ord. 200.
URBANO VIII PROHIBE BAJO LA PENA DE EXCOMUNIÓN REDUCIR A ESCLAVITUD A LOS
INDIOS TANTO OCCIDENTALES COMO MERIDIONALES, O DESPOJARLOS DE SUS BIENES.
Dilecto Filio Jurium et Spoliorum Camerae nostrai Apostolicse in Portugallise et Algarbiorum
Kegnis debitorum Collectori Generali.
Urbanus Papa VIIL — Dilecto Pili Noster, salutem et Apostolicam benedictionem.
CommissumNobis aDominoSupremi Apostolatus officii ministerium postulat,ut,nulliushomi-
nis salutem a cura nostra alienam ducentes, non solum in Christi ñdeles,sed etiam in eos qui adhuc
in ethnicse superstitionis tenebris ex gremio Ecclesise versantur,patern3e nostrae charitatis affectus
diffundamus, et quse eis, quominus ad Christianse veritatis etfidei agnitionem perducantur, quo-
quomodo obstáculo esse possunt, quantum cum Domino possumus, amoveré studeamus. Alias
siquidem fel. rec. Panlus IIT, Prsedecessor Noster, statui Indorum occidentaliura et meridio-
lio TRATADO 2o SECCIÓN QUINTA.
nalium, quos in servitutem redigi, suisque bonis privan, eaque de causa ab amplectenda
Christi fide averti, acceperat, consiilere cupiens; universis et singulis cujuscumque dignitatis,
status, conditionis, gradas et dignitatis existentibus, sub excommunicationis latse sententise
pcena f-o ipso incurrenda, a qua non nisi ab eo vel Romano Pontifico pro tempere existente,
praeterquam in mortis articulo et satisfactione praevia, absolví possent, prohibuit, seu prohiberi
mandayit, neprsedictos Indos quomodolibet in servitutem redigere, aut eos bonis suis spoliare
quoquomodo prsesumerent, et alias prout in ejusdem Pauli Prsedecessoris in simili forma
Brevis die 29 Maji 1537, desuper expeditis litteris, quarum tenor plenius continetur. Cum
autem sicut accepimus causae propter quas Litterse Pauli Prsedecessoris prsedicti emanarunt,
etiam de praesenti vigeant ; idcirco Nos ipsius Pauli Prsedecessoris vestigiis inhserendo, ac
impiorum hominum ausus, qui Indos prsedictos, quos ómnibus christianse charitatis et man-
suetudinis ofiSciis ad suscipiendam Christi fidem inducere oportet, inhumanitatis actibus ab
illa deterrent, reprimere volentes, Tibi per praesentes comraittimus et mandamus, ut per te vel
alium seu alios ómnibus Indis, tam in Paraquarise et Brasilise provinciis ac ad Plumea de la
Plata nuncupatse, quam in quibusvis alus regionibus et locis in Indis occidentalibus et meri-
dioualibus existentibus, inprsemissisefficacis deí'ensionis prsesidio assistens, universis et singulis
personis, tam ssecularibus etiam ecclesiasticis, cujuscumque status, seius, gradus, conditionis
et dignitatis, etiam speciali nota et mentione dignis, existentibus, quam cujusvis ordinis,
congrcgationis, societatis, Keligionis et instituti, menuicantibus et non mendicantibus, acMo-
nachal. Regular., sub excommunicationis latse sententise, per contraveniei^tes eo ipso incur-
renda, poena, a qua non nisi a Nobis vel pro tempere existente Romano Pontífice, praeterquam
in mortis articulo constituti et satisfactione prsevia, absolví possint, districtius inhibeas, ne
de caetero praedictos Indos in servitutem redigere, venderé, emere, commutare, vel donare, ab
uxoribus et filiis suis separare, rebus et bonis suis spoliare, ad alia loca deducere et transmit-
tere, aut quoquomodo libértate privare, in servitute retiñere, necnon prsedicta agentibus con-
silium, auxilium, favorem et operam quocumque prsetextu et quaesito colore praestare, aut id
licitum praedicare seu docere, ac alios quomodolibet praemissis cooperar! audeant seu praesu-
mant. Contradictores quosdam et rebelles, ac Tibi in praemissis non parentes in pcenam
excommunicationis hujusmodi incidisse declarando, ac per alias etiam censuras et poenas
ecclesiasticas, aliaqueopportunajuris etfacti remedia, appellatione postposita, compescendo
etc. — Datum Romae apud S. Petrum sub Annulo Piscatoris die 22 aprilis 1639, pontificatus
nostri auno decimosexto. -— BuU.Rom. sub Pió Nono edito, tom. 14, pag. 712.
RESUMEN CASTELLANO.
Siguiendo Urbano VIII las huellas de Paulo III, manda al colector Apostólico de Portugal, que por
si ó por otro asista á todos los Indios tanto de las Provincias del Paraguay,Brasil y Rio de la Plata,
como de las demás regiones délas Indias Occidentales y Meridionales, prohibiendo á todos bajo pene de
excomunión, de la cual nadie pueda absolver sino el Romano Pontífice y previa satisfacción, reducir álos
expresados Indios á la esclavitud, vender, comprar, commutar ó hacer donación de ellos, separarlos
de sus mujeres é hijos, despojarlos de sus bienes y conducirlos á otro lugar, trasportarlos, ó de
cualquier modo privarlos de su libertad ó retenerlos en esclavitud : igualmente se prohibe prestar
consejo auxilio y favor ó ayuda bajo cualquier color ó preteslo que sea,, asi como también predicar
ó ensenar por licito este trato ó de cualquier modo cooperar á el : y á los contraventores se les
declara incursos en dicha censura. Dado 22 Abril 1639.
LIBERTAD DE LOS INDÍGENAS. 111
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 295.
La causa que motivó esta Bula fueron los escasos cometidos por algunos Del Brasil contra los In-
dios del Paraguay. Por lo cual diez anos antes Felipe Cuarto Rey de España y de Portugal despachó
una Cédula ano de 1626, que se halla inserta en el derecho de Indios y dice asi : « Los Portugueses
a de la villa de San Pablo, pueblo del Brasil que dista diez jornadas de las últimas reducciones de
« Indios de la Provincie del Paraguay, contra toda piedad cristiana van todos los años á cautivar los
« Indios de ella, y los venden y los llevan eri el Brasil, como si fueran esclavos... « Ocho anos después
de esta Cédula tomó parte el santo oficio de la Inquisición para evitar tales desordenes, como refiere
Claudio Clemente en su Decada 15. Y por último el P. Francisco Diartano S. J., Procurador de la
Provincia del Paraguay, al tiempo de partir para Roma, llevó el encargo de implorar el auxilio del
Pontífice en favor de los infelices Indios, á cuya petición respondió Urbano VIII con esta Bula.
Estando de vuelta la hizo publicar en el Brasil, en donde no cayó bien á todos, y entre los comer-
ciantes de Neófitos hubo alguno que dijo, que primero renunciarla al bautismo que á la presa. Pero
el mal no se cortó con esta Bula y se sostuvo con pertinacia hasta el Pontificado de Benedicto XIV,
que renovó esta Constitución y la de Paulo III.
Parere increíble lo que refieren las cartas edificantes sobre esta persecución de los Indios, « Se
« cree (dice el texto francés) que los Mamelucos del Brasil en el espacio de 130 anos han hecho
« esclavos dos millones de Indios, y que han despoblado mas de mil leguas del pais hasta el rio de
ce las Amazonas. » Fast. Ord. 295.
Obsérvese por ultimo que aunque la prohibición de Urbano VIII esta vijente, la excomunión esta
derogada por la Bula Apostólicas Seáis.
NUEVAS LETRAS CITADAS EN LOS FASTOS ANO 1683.
Por este tiempo, dicen los Fastos, expidió unas Letras el Cardenal Cybo en nombre del Sagrado
Colegio á los Misioneros Capuchinos de Angola, en las cuales se queja amargamente de que todavía
continué el tráfico de los esclavos. Por lo cual renueva la prohibición y manda que se lleve á efecto.
Hace mención de estas Letras Abbas Prevost in Historia Navigatienum, (Hist. des voyag., lom. 4,
lib. 9, c. 3).
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 400.
Acaso se eqcdvócaría Prevost cuando dijo que estas Letras se expidieron á nombre del Sagrado Colegio, pues
no estaba vacante la silla Apostólica entonces, para atribuirlas á este Sagrado Colegio, sino que vivia Ino-
cencio XI, cuyo primer Ministro era el cardenal Cybo. Mas bien se puede creer que dicho cardenal escribió á
nombre de la Sagrada Congregación la cual confunde el Historiador con el sagrado Colegio.
Acerca de la ejecución de estas Letras, aunque los Misioneros Capuchinos conocían que el negocio era difi-
cil, se presentaron no obstante al Rey de Congo y al Conde de Sogno, y consiguieron solo que de palabra se
les prometiere no vender los esclavos á los herejes. Mas como se presentaban tantos traficantes, el P. Merolla
encargó al pueblo, que cuando por necesidad se viesen obligados á darse en esclavitud á los herejes, prefiriesen
los Holandeses , que se habian comprometido á transportar cierto numero de esclavos á los dominios de
España, pacto que poco después hicieron también los Ingleses.
Los Recoletos Portugueses de Cachao dieron un manifiesto por los afios de 1701 (apud Prevost) en que se
acusaba de irreligión a los cristianos, que tenían por esclavos á otros cristianos, aunque fuesen negros y barba-
ros, y principalmente acusaban á los que comerciaban con los Holandeses é Ingleses, y les vendían esclavos.
H^ TRATADO 2» SECCIÓN QUINTA.
BENEDICTO XIV DEFIENDE LA LIBERTAD DE LOS INDIOS DEL BRASIL, PARAGUAY Y RIO
DE LA PLATA.
Venerabilibus Fratribus, Antistibus Brasilise, aliarumque Ditionum Carissimo in Christo
Filio Nostro JohaDni Portugallise, et Algarbiorum Eegi, in Indiis Occidentalibus, et
America subjectarum.
Benedictus Papa XIV. — Venerabiles Fratres salutem, et Apostolicam benedictioDem.
Immensa PastorumPrincipis Jesu Christi, qui, uthomines vitamabundantiushaberent, venit,
et se ipsum tradidit redemptionem pro multis, caritas urget Nos, ut, quemadmodum ipsius
vices plañe immerentes gerimus in terris, ita majorem caritatem non habeamus, quam ut
animaní nostram, non solum pro Christifidelibus, sed pro ómnibus etiam omnino hominibus
poneré, satagamus. Etsi autem, pro suprema Catholicse Ecclesise procuratione, infirniitati
nostrse injuncta, Apostolicam hanc Sanctam Sedem, ad quam undique gentium in dies con-
curritur, ut opportunum ac salutare emergentibus in Christiana Kepublica, sive negotiis, sive
detrimentis remedium afferatur, hic Komse more institutoque Majorum tenere, ac regere
cogimur ; nec longinquas, dissitasque regiones, ut qualemcumque inibi Apostolici ministerii
nostri, pro lucrandis animabus pretioso Jesu Cbristi sanguine redemptis, operam impendamus,
ac vitam ipsam, quemadmodum cupimus, profundamus, adire non possumus : tamen sicut
nolumus omnes Apostólicse providentise, auctoritatis, benignitatisque partes ab omni natione,
quse sub cobIo est, desiderari ; ita Vos, Venerabiles Fratres, quos ad excolendam Vineam Dei
Sabbaoth Cooperatores eadem Apostólica Sedes sibi adscivit, in Pontificias soUicitudinis vigi-
lantiseque nostrse partem libenter advocamus ; ut, et imposito Vobis muneri magis magisque
satisfacere, et coronam legitimse certantibus in coelo repositam facilius consequi valeatis.
§ 1. Porro Fraternitatibus Ves tris compertum est, quse et quanta Eomani Pontiñces Prsede-
cessores nostri, et catholici Principes de christiana Religione benemerentissimi, laborum
incommoda, ac pecuniarum dispendia alacri constantique anim'o passi fuerint, ut hominibus,
qui ambulabant in tenebris, et in umbra mortis sedebant, per Sacros Operarios, tum sacris
prsedicationibus bonisque exemplis, tum donis, tum opibus, tum subsidiis, tum auxiliis,
lumen orthodoxse Fidei illucesceret, et ad agnitionem veritatis venirent : et quibus etiam nunc
muneribus, quibus beneñciis, quibus privilegiis, quibus prserogativis, quemadmodum semper
factum est, infideles cummulentur, ut iis illecti, Catholicam Religión em amplectantur, in
eaque manentes, per bona Christianse pietatis opera seternam salutem adipiscantur.
§ 2. Ea propter non sine gravissimo paterni animi nostri mserore accepimus, post tot inita
ab iisdem Prsedecessoribus Nostris Romanis Pontificibus Apostolicae providentise consilia,
post editas constitutiones, opem et subsidium ac prsesidium Infidelibus omni meliori modo
prsestandum esse, non injurias, non flagelia, non vincula, non servitatem, non necem inferen-
dam esse, sub gravissimis poenis et Ecclesiasticis censuris, prsescribentes ; adhuc reperiri,
praesertim in istis Brasiliae regionibus, homines orthodoxse Fidei cultores, qui veluti caritatis,
incordibus nostris per Spiritum Sanctum diffusse, sensum penitus obliti, miseros Indos non
solum fidei luce carentes, verum etiam sacro regenerationis lavacro ablutos, in montanis,
asperrimisque earumdem Brasilite, tam occidentalium, quam meridionalium, aliarumque
regionum desertis inhabitantes, aut in servitutem redigere, aut veluti mancipia aliis venderé,
aut eos bonis privare, eaque inhumanitate cum iisdem agere prsesumant, ut ad amplectenda
Christi Fide potissimuná avertantur, et ad odio habendam maximopere obfirmentur.
§ 3. Hisce malis, quantum cum Domino possumus occurrere satagentes, primum quidem
eximiam pietatem, et in Catholica Religione propaganda incredibilem carissimi in Christo filii
LIBERTAD DE LOS INDÍGENAS. 113
NostriloanniSjPortugalliseetAlgarbiorum Regisillustris, zelum excitandura curavimus, qui
pro filiali sua erga Nos atque hanc sanctam Sedem observantia, statim se ómnibus et singulis
suarum ditioQum officialibus, et ministris ia mandatis daturum pollicitus est, ut quemcumque
suorum subditoriim aliter, quam Christianaí caritatis mansuetado exigit, erga Indos hujusmodi
sese gerere comperissent, gravissimis justa Kegia edicta poenis aíficerent.
§ 4. Deinde fraternitates Vestras rogaraus atque in Domino bortamur, ut nedum debitum
ministerii vestri vigilantiam, sollicitudiaem, opsramque vestram hac in re, cum nominis
dignitatisque vestrse detrimento, deesse non patiamini; quinimo, studia vestra regiorum mi-
nistrorum officiis conjungentes, unicuique probetis, sacerdotes, animarum' pastores quanto prse
laicis ministris, ad Indos hujusmodi opem ferendam, eosque ad catholicam fídem adducendos>
ardentiori sacerdotalis caritatis sestu ferveant.
§ 5. Prseterea Nos, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, Apostólicas in simili forma
Brevis literas a fel. rec. Paulo Papa III praedecessore Nostro, ad tune existentem lohannem
Sanctae Román» Ecclesise Cardinalem de Tavera nuncupatum Arcbiepiscopum Toletanum die
28 mensis Maji anno 1537 datas, et a rec. mem. Urbano Papa VIII itidem praedecessore
Nostro, tune existentijurium et spoliorum Camerae Apostolicse in Portugalliae et Algarbiorum
Regnis debitorumCoUectoriGenerali, die 22 mensis Aprilis anno 1639, scriptas renovamus, et
confirmamus; necnon eorumdem Pauli et Urbani Praedecessorum vestigiis inhaerendo, ac
impiorum hominum ausus, qui Indos praedictos, quos ómnibus christianje caritatis et man-
suetudinis officiis ad suscipiendam Christi fidem inducere oportet, inhumanitatis actibus ab
illa deterrent, reprimere, volentes, unicuique Fraternitatum vestrarum, vestrisque pro tempere
Successoribus committimus et mandamus, ut unusquisque vestrum, vel per se ipsum vel per
alium seu alios, editis atque in publicum propositis affixisque edictis, ómnibus Indis, tam in
Paraquarise et Brasilise provinciis, ac ad Flumen déla Plata nuncupatum, quam in quibusvis
alus regionibus, et locis in Indiis occidentalibus et merüionalibus, existentibus, in praemissis
efficacis defensionis praesidio assistentes, universis et singulis personis, tam saecularibus, etiam
Ecclesiasticis cujuscumque status, sexus, gradus, conditionis, et dignitatis, etiam speciali nota
et mentione dignis, existentibus, quam cujusvis Ordinis, Congregatiónis, Societatis, etiam
lesu, Religionis et Instituti, Mendicantium et non Mendicantium ac Monachalis Regularibus,
etiam quarumcumque Militarium, etiam Hospitalis Sancti lohannis Hierosolymitani fratribus
Militibus, sub excommunicationis lat» sententiae per contravenientes eo ipso incurrenda poena,
a qua non nisi a Nobis vel pro tempere existente Romano Pontifico, praeterquam in mortis
articulo constituti et satisfactione praevia, absolvi possint, districtius inhibeant ; ne de caetero
praedictos Indos in servitutem redigere, venderé, emere,. commutare vel donare, ab uxoribus
et fíliis suis separare, rebus et bonis suis spoliare, ad alia loca deducere et transmittere, aut
quoquo modo libértate privare, in servitute retiñere, necnon praedicta agentibus consilium,
auxilium, favorem et operam quocumque praetextu et quaesito colore praestare, aut id licitum
praedicare seu docere, ac alias quomodolibet praemissis cooperari audeant, seu praesumant; Con-
tradictores quoslibet et rebeíles, ac uniquique Vestrum in praemissis non parentes, inpoenam
excommunicationis hujusmodi incidisse declarando, ac per alias etiam censuras et poenas Ec-
clesiasticas, aliaque opportuna juris et facti remedia, appeliatione postposita, compescendo
legitimisque super his habendis servatis processibus, censuras et posnas ipsas etiam iteratis
vicibus aggravando, invócate etiam ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii saecularis. Nos enim
unicuique vestrum, vestrorumque pro tempere successorum, desuper plenam, amplam et
liberam facultatem tribuimus, et impertimur.
§ 6. Non obstantibuSí etc.
TOM. I. 14
114 TRATADO 2o SECCIÓN QUINTA.
Datum Rom» apud S. Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die 20 Decembris 1741.
Pontificatus Ñostrianno secundo. Ex Bull. Rom.
RESUMEN CASTELLANO.
Después de renovar el Ponlíflce las Letras de Paulo III al Cardenal Tavera Arzobispo de Toledo
dadas en 23 de Mayo de 1537 y las de Urbano VIII expedidas en 22 de Abril de 1639, manda á los
Obispos del Rrasil y demás regiones sujetas á la corona de Portugal que fijando Edictos en todas las
Iglesias de las Indias, tanto en el Paraguay, como en el Brasil y en el Rio de la Plata, lo mismo que en
todas las Indias Occidentales y Mer¡dionales,se prohiba á todos,ya sean seculares,Ecclesiasticos ó Re-
gulares bajo la pena de excomunión mayor,de la cual nadie pueda absolver fuera del Romano Ponlíflce,
reducir á servidumbre á ninguno de los Indios, ni se atreva á vender, commutar ó condonar á nadie,
ni pueda conducirlos á otro lugar, ni de cualquier modo trasportarlos á otro punto privándolos de
sus mujeres é hijos y despojándolos de sus bienes. Finalmente que nadie sea tan temerario, que se
atreva á prestar auxilio para esto, ni á predicar ser licito este negocio, ni de modo alguno á cooperar
á ello. — Dado en 20 de Diciembre de 1741.
NOTAS DE LOS FASTOS OED. 564.
Sujetos á la corona de Portugal. Por estas palabras se limita el mandato á los Obispos del Brasil, y de nin-
gún modo á los Obispos de la corona de Espa&a, aunque se haga mención del Paraguay y Eio de la Plata. Pero
en todas partes esta vigente este mandato por las Bulas arriba expuestas y por las leyes de Indias lib. 6, tit. 1,
ley 12... y titulo 2. De la libertad de los Indios, y titulo 17. De los Indios de Tucuman, Paraguay y Rio de
la Plata.
Obsérvese acerca de la excomunión que se halla suprimida por la Bula ApostolioB Sedis 12 de Octu-
bre 1869. Sin embargo la prohibición Pontificia siempre queda vigente.
SE PROHIBE EL COMERCIO DE AFRICANOS É INDIOS.
Gregorius Papa XVI. — Ad futuram rei memoriam.
In supremo Apostolatus fastigio constituti, et, nullis licet suffragantibus meritis, gerentes
vicem Jesu Christi Dei Filii, qui propter nimiam charitatem suam Homo factus, mori etiam
pro mundi redemptione dignatus est, ad Nostram pastoralem sollicitudinem pertinere animad-
vertimus, ut fideles ab inhumano Nigritarum seu aliorum quorumcumque hominum mercatu
avertere, penitus studeamus. Sane cum primum diffundi coepit Evangelii lux, senserunt alle-
viari plurimum apud christianos conditionem suam miseri illi, qui tanto tune numero, bellorum
prsesertim occasione, in servitutem durissimam deveniebant. Inspirati enim a divino spiritu
Apostoli serves quidem ipsos docebant obedire dominis cardinalibus sicut Christo, et faceré
voluntatem Dei ex animo; dominis vero praecipiebant, ut bene erga serves agerent, et quod jus-
tum est et sequum eis prsestarent, ac remitterent minas, scientes, quia illorum et ipsorum Do-
minus est in colis et personarum acceptio non est apud Eum. üniversim vero cum sincera erga
omnes charitas Evangelii lege summopere commendaretur, et Christus Dominus declarasset
habiturum se tamquam factum aut denegatum sibi ipsi quidquid benignitatis et misericordia
minimis et indigentibus prsestitum aut negatum f uisset, facile inde contigit, nedum christiani
serves saos, prsesertim cbristianos, veluti fratrum loco haberent, sed etiam ut proniores essent
ad illos, qui mererentur, libértate donandos ; quod quidena occasione in primis Paschalium
solemnium fiericonsuevisse indicat Gregorius Nyssenus. Nec defaerunt qui, ardentiore cbaritate
excitati, se ipsos in vincula conjecerunt, ut alios redimerent; quorum nlultos se novisse testa*
tur Apostolicus vir, idemque santissimse recordationis, prsedecessor Noster Clemens I. Igitur
LIBERTAD DE LOS INDÍGENAS. 115
progressu temporis, ethnicarum superstitionum calígine plenius dissipata, et rudiorum quoque
populorum moribus, fidei per charitatemoperantis beneficio, mitigatis, reseo tándem devenit,
iit jam a pluribus sseculis nulli apud plurimas christiaDorum gentes serví habeantur. Verum
dolentes admodum dícimus, fuerunt subinde ex ipso fidelium numero, quí sordidioris lucri
cupidine tnrpiter obcsecati, in díssitis remotisque terrís Indos, Nígrítas, miserosve alios ín ser-
vitutem redígere,seu instituto ampliatoque commercio eorum, qui captivi facti ab aliís fuerant,
indignum horum facinus juvare non dubitarent. Haud sane prsetermiserunt plures glorios»
memoriae Komani Pontífices, prsedecessores Nostrí, reprehenderé graviter pro suo muñere illo-
rum rationem, utpote spiritualí ipsorum saluti noxiam et cbristiano nomini probrosam ; ex qua
etiam illud consequi pervidebant, ut infidelíum gentes ad veram nostram religionem odio ha-
bendam magís magisque obfirmarentur. Quo spectant Apostolicse litterse Pauli III die 13 Maji
1537 sub Piscatoris annulo datse ad Cardinalem Archiepíscopum Toletanum : et alise deínceps
eisdem ampliores ab Urbano VIII datse die 22 Aprilis 1639 ad CoUectorem Juríum Camerse
Apostolicse in Portugallía, quibus in litteris ii nominatim gravissime coercentur, qui Occiden-
tales vel Meridionales Indos in servitutem redígere, venderé, emere, commutare vel donare,
ab uxoribus et filiis suis separare, rebus et bonis suis spoliare, ad alia loca deducere et trans-
mittere, aut quoquomodo libértate privare, in servitute retiñere, nec non prsedicta agentibus
consilium, auxilium, favorem et operam quocumque prsetextu et qusesito colore prsestare, aut
id licitum prsedicare seu docere, aut alias quomodolíbet prsemissis cooperari auderent, seu prse-
sumerent. Has memoratorum Pontificum sanctiones confirmavit postmodumetjrenovavitBene-
dictus XIV novis apostolicis litteris ad Antistites Brasilise et aliarum quarumdam regionum
datis die 20 Decembris 1741, quibus eumdem in finem ipsorum prsesulum sollícitudinem exci-
tavit. Antea quoque alius his antiquior Prsedecessor Noster, Pius II, cum sua setate Lusita-
norum imperium in Guineam, Nigritarum regionem, proferretur, litteras dedit die 7 Octobris
1462 ad Episcopum Rubicensem eo profecturum : in quibus nedum Antístiti ipsi opportunas
ad sacrum ministerium inibi cum majori fructu exercendum, facultates impertitus fuit, sed
eadem occasione graviter in christianos illos animadvertit, qui Neophytos in servitutem abstra-
hebant. Et nostris etiam temporibus Pius VII eodem, qui sui Decessoris, religionis et chari-
tatis spiritu inductus, ofíicia sua apud potentes viros sedulo interposuit, ut Nigritarum com-
mercium tándem ínter christianos omníno cessaret. Hse quídem Prsedecessorum Nostrorum
sanctiones et curse profuerunt, Deo bene juvante, non parum Indis alíisque prsedictis a crude-
litate invadentium, seu a mercatorum christíanorum cupidítate tutandis : non ita tamen ut
sancta hsec sedes de pleno suorum in id studiorum exitu Isetari posset : quum imo commercium
Nigritarum, etsi nonnuUa ex parte imminutum, adhuc tamen a christianis pluribus exercea-
tur. Quare Nos, tantum hujusmodi probrum a cunctis christíanorum finibus avertere cupientes,
ac re universa nonnuUis etiam venerabilibus Fratribus Nostris S. R. E. Cardinalibus in con-
silium adhibitis, mature perpensa, Prsedecessorum Nostrorum insistentes vestigiis, auctoritate
Apostólica, omnes cujuscumque conditionis Christi fideles admonemus etobtestamur in Domino
vehementer, ne quis audeat in posterum Indos, Nígrítas, seu alíos hujusmodi homines injusta
vexare,aut spoliare suis bonis, aut in servitutem redígere, vel aliís talia in eos patrantibus
auxilium aut favorem prsestare, seu exercere inhumanum illud commercium, quo Nigritse, tan-
quam si non homines, sed pura, putaque animantía forent, in servitutem utcumque redacti,
sine ullo discrimine contra justitise et humánitatis jura emuntur, venduntur, ac durissimís
interdum laboríbus exantlandis devoventur, et insuper lucrí spe, primis Nigritarum occupato-
ribus per commercium ídem proposita, dissidia etiam et perpetua quodammodo in illorum re-
giónibus prselia foventur. Enimvero Nos prsedicta omnía, tamquam christiano nomini prorsus
H6 TRATADO S*» SECCIÓN QUINTA.
indigna, auctoritate Apostólica reprobamus ; eademque auctoritate districte prohibemus atque
interdicimus, iie quis ecclesiasticus vel laicus ipsum illud Nigritarum commercium, veluti
licitum sub quovis obtentu aut qusesito colore tueri aut aliter contra ea, quse nostris hisce
Apostolicis litteris monuimus, prsedicare, seu quomodolibet publice vel privatim docere
prsesumat.
üt autem esedem hse Nostrse litterse ómnibus facilius innotescant, neo quisquam illarum
ignorantiam allegare possit, decernimiis et mandamus illas ad valvas Basilicse... publicari...
Datum Romse apud S. Mariam Majorem sub annulo Piscatoris dieSDecembris 1839, pontifi-
catus nostri anno nono. Ex Bull. de Propag. Pide, tom. 5, in Append., pag. 27.
RESUMEN CASTELLANO.
Colocado en la alta cumbre del Apostolado Gregorio XVI, haciendo las veces de Cristo en la tierra,
cree de su deber pastoral mirar por la suerte de los Negros Africanos y de otros infelices que gimen
bajo el yugo inhumano de la servidumbre. Puesá la verdad la Iglesia católica, desde que comenzó á
difundirse la luz del Evangelio, reprobó este trafico, y la esclavitud comenzó á sentir alivio. Los
Apostóles mismos inspirados por el Espíritu Santo enseñaron á los siervos á obedecer á sus amos
como á Cristo y hacer su voluntad con sencillo corazón; mas al mismo tiempo mandaron á los amos
que se portasen bien con sus siervos, suministrándoles lo que era justo y guardándose de las amena-
zas,-sabiendo que hay un Dios en los cielos que es el Señor de los unos y de los otros. El mismo
Jesu Cristo recomienda la caridad con el prójimo y dijo, que tendría por concedido ó negado
á simismo, todo lo que en materia de benignidad y misericordia se concediese ó negase á los
pobres indigentes : cuya doctrina escuchando los primeros fieles no solo tenian á sus esclavos como
hermanos, especialmente si eran cristianos, sino que procuraban dar libertad á todos cuantos lo mere-
cian, lo cual según refiere S. Gregorio Niceno se acostumbraba en su tiempo y se practicaba en
la solemnidad de la Pascua. Ni fallaron tampoco en la Iglesia quienes con una caridad heroica
se dejasen amarrar con cadenas porredimir esclavos, de los cuales dice el Papa Clemente Primero que
conoció muchos : y mas tarde corriendo los siglos llegó por ullimo el tiempo, en que disipadas las
tinieblas de la genlílidad, no hábia ningún esclavo entre los cristianos.
Mas ahora, lo diremos con dolor, es tanta la codicia que há cegado á nuestros cristianos, que
ningún reparo tienen en ejercer el trafico inicuo de cautivar, comprar y vender esclavos. Jamas los
Romanos Pontífices dejaron de reprender este comercio como pernicísíoso á las almas y denigrante
al nombre cristiano : especialmente Paulo Tercero en sus Letras.de 19 de Mayo de 1537 al Cardenal
de Toledo, y Urbano VIII al colector de Portugal en 22 de Abril de 1639, en las cuales se reprueba
y condena la licencia de reducir á esclavitud, vender, comprar, commuiar ó donar esclavos, sepa-
rarlos de sus mujeres é hijos, despojarlos de sus bienes y trasporlarlos á otros lugares. Fueron
confirmadas é innovadas estas Letras por Benedicto XIVen20 de diciembre de 1741 ; y antes de todos
estos, esclarecidos Ponlifices Pió Segundo, cuando en su tiempo la Corona de Portugal penetró en la
Guinea, al partir para ella el Obispo Rubicense, le despacho sus Letras de 7 de octubre de 1462,
quejándose amargamente de los que temerariamente se empleaban en la esclavitud de los Negros. Y
no menos parecido á este Pontífice en el espíritu que en el nombre Pió VII, de nuestro siglo, excogito
los medios mas oficiosos para romper del todo en el África las cadenas de la esclavitud, interponiendo
su caridad y suplicas para con los poderosos á fin de extirpar de allí un comercio tan ignominioso á
los críslíanos.
Estas sobredichas Letras de los Romanos Pontífices sirvieron no poco para aliviar la suerte de los
Indios y otros desgraciados, que eran conlinuamente las victimas de la crueldad de sus invasores.
Pero no se cortó del todo el mal, antes bien llega hasta nuestros tiempos el infame tráfico de Negros.
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. HT
Por lo cual el Pontífice con autoridad Apostólica y por el tenor de las presentes Letras, amonesta y
ruega en el Señor á todos los traficantes, que no se atrevan en adelante á cautivar Indios, Negros ú
otros infelices semejantes, ni á ejercor el inhumano comercio de comprar y vender Negros como si
fueran animales, ni á prestar su auxilio y favor, por ser contra todo derecho de equidad y justicia el
privarlos de su libertad y condenarlos á pasar la vida eri durísimos trabajos ; ademas de que se
fomentan las guerras intestinas en su propio pais, prevaleciendo los fuertes sóbrelos débiles y que-
dando estos esclavos, por la codicia ¿inhumanidad de aquellos. Todo lo cual como indigno del nombre
cristiano el Papa reprueba y condena prohibiendo con autoridad Apostólica que ninguna persona yá
sea eclesiástica ó seglar, se atreva á defender por licito con cualquier pretesto ó colorido este comer-
cio, ni á predicar ó ensenar publica ó privadamente contra lo que en estas Letras se ordena. — Dado
en 3 de Diciembre de 1839.
SECCIÓN SEXTA.
VICENALES ANTIGUAS CON QUE ESTUVIERON PROVISTAS LAS MISIONES DE LOS
NEÓFITOS EN LAS DOS INDIAS.
Dos razones me mueven á colocar entre los privilegios de los Indígenas las Vicenales antiguas
que tuvo la Compañía de Jesús para sus Misiones promiscuamente con los Obispos. La primera,
por que en ellas se encuentran las principales Declaraciones de la Santa Sede sobre Neófitos,
Mestizos, Cuarterones y Puchueles ; y la segunda por examinar los privilegios contenidos en
ellas, investigar el curso que han llevado en los tres siglos de existencia, y ver la fuerza que
tienen a! presente. El Padre Simón Marques de la Compañía de Jesús professor de Teología y
Decano de la Universidad de Rio Janeiro hizo un estudio particular de los privilegios que atañen
á los Obispos de ambas Indias,Oriental y Occidental, y con toda la erudición y solidez que le es
propia dio á luz en 1749 su Brasilia Pontificia : obra que sirve de oráculo en todas las Curias
de America. Mas este sabio y distinguido Autor escribió hace mas de un siglo, y al tratar la
cuestión de los privilegios de America, si están vigentes ó no, es necesario averiguar las modi-
ficaciones que han sufrido en el prolongado intervalo de 126 años. Por lo cual se hace preciso
buscar el agua desde su fuente y subir al origen de los privilegios, para saber en que Letras
Apostólicas recibieron la vida, y averiguar si la conservan, ó la han perdido. Estos son los dos
objetos mas interesantes que tienen las vicenales que se presantan á continuación.
CO)
PAULO TERCERO CONCEDE A LA COMPAÑÍA DE JESÚS FACULTADES EXTRAORDINARIAS.
Paulus Episcopus Servus servorum Dei. — Ad perpetuam rei memoríam.
Licet debitum pastoralis ofíicií ómnibus regularem vitam ducentibus, ut in suis discipli-
nis etlaudabilibusinstitutisconserventuretaugeantur, Vosreddat favorabiles et benignos; ad
societatem vero de Jesu, perNosinstitutam etapprobatam, cujus specimen,velutiager fertilis, in
Domino multíplices atque uberes fructus animarum, ad summi Eegis laudem et fidei incremen-
tum attulit et affert quotidie verbo et exemplo in populo Christiano, dirigentes praecipue, velut
pius Pater, oculos mentís nostrse, dignum censemus, ut ipsam societatem ejusque in odorem
118 TRATADO 2o SECCIÓN SEXTA.
Buavitatis Altissimo deservientes personas, specialibus favoribus prosequamur, illaque sibi
favorabiliter concedamus, per quse societas ipsa utiliter regi et prospere dirigí ac ad animarum
auxilium fideliter in Domino procederé valeafc. Hinc est, quod nos dilectorum filiorum, Ignatii
deLoyola, moderni Prsepositi Generalis,et aliorum sociorum ejusdem Ordinis supplicationibus
inclinati, sibi, ut Prsepositus Generalis dictse societatis pro tempore existens, cum primurn
juxta constitutiones ejnsdem societatis in illius prsepositum electas fuerit, eo ipso veras ipsius
religionis Generalis Prsepositus cura libera, generali et omnímoda cura et administratione
omnium et singulorum ad felix régimen et prosperara directionem spectantium et pertinen-
tium, sit et esse censeatur, ac suum Príepositi officiura in ómnibus exercere incipiat, ac
plenam in universos ejusdem societatis socios et personas sub ejus obedientia degentes, ubilibet
commorantes, etiam exemptos, etiam quascumque facultates habentes, suam jurisdictionem
exerceat
Ac Prseposito Generali ejusdem societatis.... ut cum aliquos ex fratribus seu sociis societatis
hujusmodi in Saracenorum et Paganorum alioruraque infideliura térras et provincias alias
remotissimas, aquibus nonpotest adiri Sedes Apostólica, miserit, possit eis auctoritate nostra
facultatem concederé, ut christianos ibidera coraraorantes, confessione peccatorum suorum
audita et pcenitentia salutari injuncta, eos et eorum quemlibet, ab ómnibus et singulis eorum
peccatis, etiam in Bulla Ccense Domini reservatis et a consequentibus censuris et pcenis absol-
vere, et cum iis, qui ab infidelitate convertuntur tantura, et in locis reraotissimis, qui prius in
gradibus non licitis, tamen lege divina non prohibitis, matrimonia contraxerant, ut in eisdem
manere possint, dispensare; ac in locis praedictis reraotissimis qusecumque, Ecclesias, Hospi-
talia et alia pia loca, prout expediens fuerit, erigere, ac nunc et pro tempore erecta reformare
Bine alicujus praejudicio possint Necnon Ignatio et alus successoribus suis, Prsepositis
Generalibus dictíe societatis pro tempore existentibus.... quascumque gratias, concessiones et
indulta per nos concessa, per eorum vicarios, aut personas ad id sibi bene visas, prsesertim in
Indiarum et alus partibus remotis, pro tempore substitutas, exercere libere et licite valeant. Ac
praesentes litteras et in eis contenta quaecumque, ex quavis causa, de subreptionis vel obrep-
tionis aut nuUitatis vitio, seu intentionis nostrse defectu, notari vel impugnari nuUatenus
posse : acsub quibusvis suspensionibus, derogationibus, limitationibus et alus quibusvis con-
trariisdispositionibusetgratiarumacindulgentiarum concessarura derogatoriis seurevocato-
riis, etiam per nos et Sedera earadem pro tempore concessis, nuUatenus comprehendi, sed
semper exceptas existere, ac suos plenarios effectus sortiri.... Ac dilectis in Christo filiis
illustribus et nobilibus viris, principibus ac dorainis temporalibus, et venerabilibus Fratribus,
Praelatis ecclesiasticis in quavis dignitate constitutis, prsedictam societatem ac singulos illius
socios pluriraura in Domino coraraendantes : non solum, ne eos inquietan, aut eorum privilegia
violari permittant, sed ut benigne etcum charitate, utdecet, suscipiant, eihortamur atque in
Domino rogamus ....
Non obstantibus constitutionibus et ordinationibus
Datura Korase apud Sanctura Marcura anno Incarnationis Dominicae 1549, décimo quinto
kalendas Novembris, Pontificatus nostri anno 15. — (Extat apud Eodericum, Bull. 8
Pauli Tertii).
RESUMEN CASTELLANO.
Aunque el deber pastoral nos obliga á mostrarnos benignos y favorables á todos los que abrazan la
vida regular ; dirijiendo hoy nuestros ojos como piadoso Padre á la Compania de Jesús, que Nos
mismo acabamos de establecer y aprobar, y cuya muestra se presenta como un campo fértil que ha
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. i 1 9
dado y esta dando hasta el dia frutos abundantes y múltiplos con su palabra y ejemplo en alabanza
del Sumo Rey é incremento de la fé; tenemos por digno favorecerla con especiales gracias y con-
ceder alas personas que en olor de suavidad sirven en la misma Compañía al Altisimo, cuanto conduce
para su régimen y para la salud de las almas.
Por tanto accediendo ^ las suplicas de Ignacio de Loyola y otros companeros de la misma Orden,
establecemos que el Prepósito General de dicha Compañía, que por tiempo fuere, luego que fuere
electo, sea en el acto el verdadero Prepósito General de toda la Compañía, con el libre, general y
omnímodo cargo y administración de todas y cada una de las cosas que pertenecen á su régimen feliz
y prospera direcion. Y que como tal comience á ejercer su oficio en todas las cosas, y tenga plena
jurisdicción en todos los socios y personas que están bajo su obediencia en cualquiera parte que mo-
raren, sin que valga exemcion ó facultad alguna.
Ordena también el Pontífice que todos los Misioneros de la Compañía de Jesús puedan libremente
morar en tierras de infieles y comunicar con ellos, pero con licencia del Prepósito General, y que
siempre que vivieren entre ellos ó pasaren por dichas tierras, puedan pedir y recibir lo necesario para
la vida.
También se concede al mismo Prepósito General de dicha Compañía, que siempre que enviare alguno
de los suyos á Provincias remotísimas de Sarracenos, paganos y otros infieles, donde no se puede
acercar k la Santa Sede, les conceda facultad con autoridad Apostólica para que á los cristianos que
moran allí, después de oírlos en confesión y darles la penitencia saludable, puedan absolverlos de
todos los pecados, aun los reservados en la Bula de la Cena con todas sus censuras y penas consi-
guientes. Y que puedan dispensar con aquellos, tan solamente y en lugares remotísimos, que se con-
virtieren de la infidelidad, para que habiendo contraído antes matrimonio en grados ilícitos, pero no
prohibidos por derecho divino, puedan permanecer en el. También que en dichos lugares remotí-
simos puedan erijir Iglesias, Hospitales y otros lugares píos, y los erijidos asi, ó que se erijieren,
reformarlos según conviniere, pero sin perjuicio de otro. Por ultimo se concede á Ignacio y demás
Prepósitos sus sucesores que por tiempo fueren, que cualesquiera gracias, concesiones é indultos con-
cedidos por Nos, los pueda ejercer libre y lícitamente por sus vicarios ó personas que le parecieren
bien, especialmente en las Indias y otros parajes remotos. Y que nadie pueda tachar estas Letras del
vicio de obrepción ó subrepción... Dado á 28 de Octubre de 1549.
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 78.
Acerca de la comunicación in civilibus con los infieles para la cual se concede licencia por esta
Ordenación de Paulo III á los Misioneros para comunicar con los infieles, dice Morelli, que puede
servir para quitar cualquier escrúpulo á los Misioneros, pues la prohibición existe, c. Quam sU, De
Judiéis ; pero que nunca se ha tenido por prohibida esta comunicación, cuando se ordena á convertir
infieles, antes bien es licita por todo derecho y laudable.
En cuanto á la facultad que concede Paulo Hipara absolverdelos reservados en la Bula de la Cena,
declaró Clemente VIII en su Const. Dominici gregis ii de Julio de 1604, que semejante privilegio
concedido á los Carmelitas no se suprimía por la promulgación anual de la Bula. Y siendo esta una
declaración, mas bien que nuevo privilegio, no queda comprendida dicha facultad en la derogación
que se hace en la cruzada de todo privilegio, al publicarla anualmente. (Mas ahora en 1876 esta doc-
trina servirá solamente para casos semejantes pues la Bula de la Cena no se publica mas, y por la
constitución Apostolicce Seáis necesita refrendarse la mencionada facultad.)
Por lo que toca á los grados lege divina non prohibitis, dice Morelli, está en controversia si el
primer grado de consanguinidad en línea transversal, como el matrimonio celebrado entre hermanos
en la gentilidad, está prohibido por derecho divino. Y aqui trata largamente Morelli la cuestión inclí-
120 TRATADO 2» SECCIÓN SEXTA.
nandose á la parte negativa. Véase ibid. (Mas el Concilio de Lima manda que tales matrimonios sean
dirimidos.)
Las gracias concedidas en esta Constitución fueron perpetuas y comunicables á los Mendicantes.
Mas abajo so hallaran las primeras vicenales promiscuas con los Obispos. Hemos comenzado por
aqui para presentar las primeras facultades de la Compania de Jesús y formar un cuerpo hasta las
ultimas.
FACULTADES CONCEDIDAS A N. S. PADRE IGNACIO PARA LAS REGIONES TRANSMARINAS.
FAST. ORD. 80.
Constau estas facultades dice, Morelli, de las Letras del Santo Padre Ignacio firmadas de su
propia mano, que existen expuestas para la veneración en el Noviciado de Cordova del Tucu-
man S. J. Y semejantes sin dudaá estas deben ser las que se concedieron á San Xavier,
Prepósito de la India, por el mismo San Ignacio.
El tenor de estas Letras es el siguiente — I H S — Ignatius de Loyola, Prsepositus Socie-
tatis Jesu Generalis. — Dilectis in Christo fratribus Magistro Simoni Rodríguez, Proposito
ejusdem societatis in Portugallise regno et transmarinis regionibus citra Indiam, Serenissimo
Portugallise Regi subjectis, etaliis Prsepositis particularibus, vel aliorum curam gerentibusin
regno Congi et India, Brasilia nuncupata, et in África ab eodem Simone constitutis, salutem
in Domino sempiternam.Cum hoc anno 1550,de ditissimis Domini Nostri JesuChristi et sponsse
ejus Ecclesiso ac Sedis Apostolicse thesauris, quatuor Ecclesias Romee invisentibus jubilsei
gratia, id est, omnium peccatorum plenissima remissio condonetur, cum eos de nostris, ac
reliquos christianos, quibus adhanc almam urbem, tot terrse ac maris tractibus disjunctam,
venire non permittitur, ab ejusmodi gratia non excludi sequum censeremus ; SS. D. N. D.
Julio P. III, ut illis, absentibus quidem corpore, prsesentibus tamen animi devotione, eamdem
gratiam impartiri dignaretur, supplicavimus et obtinuimus ; eam tamen proprio motu condi-
tionem adjecit, ut qui de nostra societate in prsedictis regionibus in vinea Domini laboran t,
cum omni in ea parte Sedis Apostolicse authoritate, gratiam hanc quibus in Domino vide-
retur, et ea imponendo quse viderentur dispensarent. Nos igitur te (cujus prudentise, quse
est in Cbristo Jesu, plurimum conñdimus), ad aliorum electionem, et eos quos elegeris et alus
in dictis locis (non sine delectu virtutis) pr3eposueris,ad ejusmodi gratiae ministrationem desi-
gnamus, et potestatem e Sede Apostólica habere conferendi jubilseum ómnibus sub obedientia
nostrse Societatis degentibus, et christianis incolis dictarum regionum ad fidem catholicam
conversis, seu advenís, seu quocumque modo ibi agentibus, qui veré confessi ea fecerint, quae
vos eis imponetis, declaramus. Et ut non tantum fideles, sed et prudentes tanti thesauri
dispensatores ad Dei gloriam et animarum salutem vos exhibeatis, hortamur. Dat. Romae in
.^dibus Societatis JesuNonis Julii 1550. —Ignatius.
Estas facultades tuvieron por objeto la comunicación del Jubileo en el Pontificado de
Julio III, y solo se ponen aqui para grata memoria, como las traen los Fastos.
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 121
PRIMERAS VICENALES DE LA COMPAÑÍA DE JESÚS PARA LAS DOS INDIAS COMUNICADAS
A LOS OBISPOS.
Gregorius Papa XIII, — Ad futuram rei memoriam.
Provisionis nostrse debet provenire subsidio, ut jus suum imicuique conservetur.
Hinc est quod Nos , tenorem quarumdam litterarum felicis recordationis Pii Papse IV,
prgedecessoris nostri , in secretaria domestica ipsius prsedecessoris repertum, pro eo quod',
sicut exhibita nobis nuper pro parte dilectorum filiorum, Geueralis, aliorumque Prsepo-
sitorum Societatis Jesu, petitio continebat, ipsi hujusmodi tenore ex certis causis indi-
gere noscantur, ex minuta oríginali de verbo ad verbum traiiscribi et ad supradictorum
instantiam praesentibus adnotari fecimus, qui talis est, atergo, videlicet : — Dilectis Filiis,
Generali, aliisque Prsepositis et Presbyteris Societatis Jesu, — intus vero - Pius Papa IV.
DilectiPilii, salutem et apostolicam benedictionem. — Exuberans et indefessus gentilitatis ad
creatoris sui agnitionem adducead», christianaque religionis propagandas zelus, quem cor-
dibus vestris impressit altissimus, prorsus exigit, ut pias petitiones vestras de proximi salute
sollicitas, exauditionis gratia condonemus.Exponi siquidem nobis nuper fecistis, quod licet du-
dum per certum Romanum Pontificem, praedecessorem nostrum,facultas cum Neophytis India-
rumaliarumque Orientalium regionum, quas ibi verbum Dei seminando, caliginosasque brach-
manuum suorum tenebras evangelici lampadis fulgore coliustrando, et idolorum templa, quae
Pagodas vocant, in sanctissimas summi Dei ecclesias consecrando, jam pridem peragrare non
cessatiSjUt etiam in ómnibus gradibus, a jure divino non prohibitis, invicem conjunctis, matri-
monialiter copulari valeant, in foro conscientise dispensandi, viv» vocis oráculo, concessa fue-
rit ; quia tamen nihil de lioc in scriptis apparet, veremini, ne aliqui locorum Ordinarii vel
eorum in spiritualibus Vicarii vestrse super hoc assertioni non acquiescentes, ad personarum
ita conjugatarura separationem aliquando procederé velint, in grave plantationis hujus no-
vellse, quge ob ejus, partim naturalem inclinationem, partim paucitatem, vix intra primi gradus
consanguinitatis limites se continet, scandalura. Quare nobis humiliter supplicari fecistis,
quatenus vobis hujusmodi facultatem per litteras nostras concederé, eamque ad forum exterio-
rem in illis partibus, ubi nullus omnioo reperitur Episcopus, prout sunt Sinarum, Giappone,
Inguambane, Giafanapatonjmperii Monopotapa, Angolfeque regiones, et ü'm Lybise, Efchiopi^'
interioris et utriusque Indise provincias, ad quas, aliasque idolatrarum nationes, salutífera cru-
cis vexilia et regenerantis aquse baptismus, sanctumque Domini et Dei nostri Jesu Christi
evangelium per intrepidum charitatis et praedicationum vestrarum ministerium, Domino mise-
rante, penetrarunt : ac etiam ad alias partes, unde Indiae praelati commode adiri nequeunt,
extendere, ac alias infrascriptis necessitatibus subvenire, de beoignitate apostólica dignaremur!
Nos igitur plantas illas tenellas, solidioris cibi nondum capaces, quasi lacte, doñee ea, qusé
parvulorum sunt, evacuent, coalendas esse censontes, vestris in hac parte supplicatiooibus
inclinati, vobis, ut vestrae societatis Provinciales, vel ab eis deputati Presbyteri, cum eisdem
Neophytis in quocumque seu quibusvis a jure divino non prohibitis consanguinitatis vel affi-
nitatis gradibus, vel alias conjunctis, ut impedimentis hujusmodi non obstantibus, matrimo-
nium Ínter se contrahere et solemnizare, seu in jam, etiam scienter, contractis matrimoniis
hujusmodi remanere valeant. in partibus videlicet ubi Ordinarii locorum facile adiri possunt,
in foro conscientiae tantum, perpetuo. Et insuper ibidem infra tamen viginti annos proxime
futuros tantum, quod ipsi locorum Ordinarii de presbyterorum eorumdem tauquam adjutorum
suorum et assessorum, in locis ubi eorum poterit commode haberi copia, consilio, cum illis
etiam in judiciali foro ; in reliquis autem provinciis Ordinariorum praesentia destitutis vel ab
TOM. I. 15
122 TRATADO 2" SECCIÓN SEXTA.
eis remotis, quod iidem Provinciales et depiitati Presbyteri ciim eisdemNeophytis, etiam in
utroque foro, auctoritate apostólica gratis dispensare. Necnon eos quiin gradibus prohibitis
hujusmodi, etiam scienter, contvaxerint, ab istis excessibus, ac excomraiinicationis, aliisque
sententiis, censuris et poenis ecclesiasticisper eos propterea incursis, in utroque similiter foro,
injuncta eis pro modo culpa3 poenitentia salutari absolvere, ac prolem inde susceptam vel sus-
cipiendam legitimam decernere. Et praiterea quoniam prcsbyteris etiam sollicitis et diligen-
tibus accidere potest, ut illis in fractione sacrosanctce Eucharistiíe vel alias dum in altaris
ministerio celebrant, aliquaEucharistise fragmenta seu miuiitia^ intercidant,quodipsi Societatis
presbyteri, tamin dictis partibus, quara alibi ubilibetconstituti, qiiibus hujusmodi minutiíevel
super corporalia vel alias pro tempore interciderint, illis etiam post peractum sacrificiam absque
ullo conscientice scrupulo reverenter sumere et deglutiré libere et licite valeant, plenam et libe-
ram facultatem, auctoritate apostólica, tenore prsesentium concedimus et indulgemus. Non
obstantibusprsemissisetquibusvisapostolicis... caeterisque contrariis quibuscumque. Volumus
autem... Datum Romte apud S. Petrum sub aunulo Piscatoris die 15 Junii 1563, Pontificatus
nostri auno quarto. Cíe : Glorieras.
CíEterum, ut earumdcm litterarum tenor prí^edictus sic insertus omnimodam rei seu facti
certitudinem faciat auctoritate apostólica decernimus, ut illud idem robur, eamdem vim et
eumdem vigorem dictus tenor per omnia habeat, quíB haberent originales litteraj supradictíe,
ac eadem prorsus eidem tenori fides adhibeatur quandocumquc etubicumque, sive in judicio
sive alibi, ubi fuerit exhibitus vel ostensus, et eidem tenori firmiter stetur in ómnibus, sicut
eisdem originalibus litteris staretur, si forent exhibitíB vel ostensse. Per hoc autem nullumjus
de novo cuiquam acquiri volumus, sed antiquum tantummodo conservari.
Datum Romee apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die 28 Novembris 1570, Pontificatus
nostri anno quinto. Cse: Glorierus. — Hallase en pergamino en el Archivo Nacional de Lima
Legajo 1186, Expediente 21,606.
RESUMEN CASTELLANO.
Concede el Ponlificc Pió IV por cstíis Letras á los Provinciales de la Compania de Jesús, y á los
Presbíteros designados por ellos, facultad para dispensar á los Neófitos do la Gliina, del Japón, de
Inguanbana, Jaranapatan,Monopotapa, Angola, regiones de la Libia y do la Etiopia interior, como tam-
bién do las provincias do ambas Indias, en cualquier ó CLialesquicra grados do consanguinidad y afi-
nidad no prohibidos por derecho divino, ó en otros que de otro modo se tocaren, para contraer matri-
monio entre si ó perseveraren el yá contraído aunque sea á sabiendas : en las partos donde scpuuilc
ocurrir con facilidad al Ordinario, solo en el fuero do la conciencia, perpetuamente : y por los veinte
anos próximos concede facultad á los Ordinarios de los mismos lugares para dispensar, etiain in foro
judicialij acompañados de uno de dichos presbíteros como asesor, y donde no le hubiere, por si solos ;
y á los referidos Provinciales y sus designados por los mismos veinte anos, para dispensar in utroque
foro en las provincias destituidas de Obispos ó remotos de ellas : con facultad de absolver de las cen-
suras y penas incurridas en esta materia etiam in utroque foro, imponiendo penitencia saludable, y de
declarar legitima la prole tenida ó que se tuviere después. Dado en 15 de Junio de 1563.
NOTAS DE LOS PASTOS.
Obsérvese que estas fueron las primeras facultades vicenales concedidas á la Compaftia de Jesús y á los Obis-
pos de Indias respecto ú> los Neófitos, y desde aqui comenzaron á revalidarse de 20 en 20 años. De aqui viene
también la facultad perpetua en el fuero interno para las dispensas matrimoniales de los Neófitos. Estas facul-
tades no solo se extienden á las dos Indias Oriental y Occidental, sino también : Ad alias idolatrarum re-
giones ad quas salutiferce erucis vexilla et regenerantis aqtice baptismus sanctmnque Domini et Dei nostri
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 123
Jesu Christi evangelium... penetrarunt. — Dice el texto que esta facultad se concedía también álos presbí-
teros designados por el Provincial, pero no era necesario que fuesen designados Doctrineros ó Párrocos de In-
dios, sino que cualquier misionero ó sacerdote se podia designar.
Obsérvese por ultimo que en estas Letras se contienen dos Breves, uno expedido por Pió IV á 15 de Junio
de 1563, de quien vienen las vicenales, y otro por Gregorio XIII que insertó el Breve anterior en sus Letras y
le confirmó.
REVALIDACIONES DE LAS VICENALES.
Aunque hé tenido la suerte de encontrar la mayor parte de las prorogas vicenales, hé creído
inútil insertarlas todas en esta obra por no multiplicar repeticiones; y asi solo se hallaran algu-
nas para ejemplar de las otras. Sin embargo las datas deben existir para conocer el curso que
han llevado, asi como los lugares donde se encuentran : y esto es lo que se presenta á conti-
nuación.
En 20 de Diciembre de 1567 S, Pie V concedió á los Prelados de la Compafiia de Jesús, y á sus
deputados, residentes en la Etiopia, Arabia, Persia, India, China, Japón, Brasil y otras islas del Oriente
ó cualesquiera otras regiones, la facultad de dispensar con los Neófitos en cualquier grado de consan-
guinidad y afinidad, no prohibido por derecho divino, para contraer matrimonio entre si, o permanecer
en el ya conlraido ; asi como para absolverlos en ambos fueros de todas las censuras y penas que por
esta parte hubiesen conlraido, y declarar legitima la prole adquirida ó que se adquiriese ; con tal que no
hubiese Obispo propio, ó si le hubiese, no pudiesen recurrir á el cómodamente, por distar de alli, no
menos de doscientas millas itálicas. Fastos Ord, 120. Hallanse estas Letras en Laderchio, tom. 22,
pagina 444 y empiezan : Cum gratiarum omnium largitor.
En 17 de Julio de 1577 Gregorio XIII concedió la facultad de dispensar á los Indios en los
grados no prohibidos por derecho divino, y si hubiesen contraído matrimonio con impedi-
mento, aunque fuese á sabiendas, para contraerle de nuevo. Esta dispensa en el fuero externo
se debía dar por autoridad del Ordinario con asistencia de un Padre de la Compañía de
Jesús, y tuvo valor hasta 1597. En el fuero interno bastaba uno de la Compañía y era privi-
legio perpetuo. Asi consta del Sumario de privilegios formado por autoridad del Concilio de
Lima. Y es en parte proroga y en parte confirmación de las facultades concedidas por Pío Cuarto.
Fastos Ord. 143.
En 21 de Setiembre de 1591 prorogó Gregorio XIV las facultades concedidas á la Compañía para
las Indias, de las cuales algunas se habían revalidado antes por decenios. Consta del ejemplar que
vino de Roma para estas Provincias de America. Empiera : Alias quidem. Fastos Ord. 184.
Según aparece en esta Ordenación, aquí se reunieron las facultades concedidas por varios Papas,
las cuales formaron un cuerpo y se revalidaban de veinte en veinte anos de donde les vino el nombre
de vicenales.
En 11 de Febrero de 1610 Paulo V prorogó dichas facultades con algunas limitaciones, entre otras
omitiendo en ellas la nota de perpetuidad, la cual no se volvió á expresar en la Bula Animarum saluti,
hasta que Benedicto XIV declaró dicha perpetuidad como veremos luego.
En 16 de Mayo de 1614 expidió el mismo Paulo Volro Breve que empieza Cum sicut, prorogando
la facultad de dispensar en el primer grado de aÜnidad en linea recta ex copula illicüa resultante. Estas
letras se prorogaron también después de veinte en veinte anos, por contener en sí la facultad sobre-
dicha que faltaba en la Bula Animarum saluti y se revalidaron por separado hasta el Pontificado de
Clemente XIII, cuyo Papa las incorporó todas bajo el mismo anillo por suplicas de la Compañía, á fin
de que las facultades que se hallaban en diversas letras, y expiraban en distintos tiempos, se hallasen
bajo el mismo texto y seprorogasen por el mismo termino. Hallase el Breve Cum sicut en el Compen-
dio Indico S. J. del ano 1615. Véanse los Fastos Ord. 222, 228 y 606.
ÍU TRATADO S^ SECCIÓN SEXTA.
En 15 de Setiembre de 1629 fue prorogada la Bula Animarum saluti por Urbano VIII. Existe esta
proroga en pergamino muy limpio y manuscrito en letra muy clara en el archivo nacional de Lima.
Legajo 1186.
En 17 de Setiembre de 1629 el mismo Papa prorogó el Breve expresado arriba Cam sicuí : se
encuentra abajo inserto, como modelo del aquel tiempo.
En lo de Marzo de 1649 Inocencio X prorogó dicha BuIüí Aiiimarum saluíi. Hallase en pergamino
fuerte, con letra do su tiempo, en el archivo dé Quito S. J.
En 8 de Enero de 1669 Clement IX expedio otra proroga, como consta del Breve Cum Ve7ierabilis .
En 13 de Agosto de 1670 declaró la Sagrada Congregación de Propaganda Fide que el vicenio de
las facultades que suelen concederse á los Misioneros se ha de computar, no desde el dia de la expedi-
ción de las Letras, sino desde el dia en que llegan á las Misiones; á no ser que vengan con está clau-
sula « valgan desde el dia en que expire el vicenio anterior. » Fastos Ord. 349.
En 80 de Marzo de 1690 Alejandro VIII prorogó la Bula Animarum saluti. Véase abajo entre los
modelos.
En 3 de Mayo de 1698 Innocencio XII exoneró á las Curias del peso de las informaciones para
facilitarlos matrimonios de los Neófitos. Véase abajo en las Declaraciones.
En la feria cuarta 2 de Julio de 1698 la Sagrada Congregación del Santo Oficio declaró que no se
hallaban comprendidos entre los Neófitos los Cuarterones y Puchueles. Véase el Breve Alias pro parte
entre las Declaraciones.
En 2 de Abril de 1705 Clemente XI subsanó los matrimonios de dichos Cuarterones y Puchueles
contraidos debuena fe. Véase In Apostolice entre las Declaraciones.
En 29 de Abril de 1701 se expidió por el mismo Pontifico el Breve en que se inserta y publica la
Declaración expresada sobre Cuarterones y Puchueles. Véase dicho Breve Alias pro parte.
En 11 de Junio de 1701 prorogó el mismo Papa el Breve enunciado arriba que comenzaba Cum
sicut y ahora comienza Cum dudum y seguirá en adelante. Hallase impreso en el archivo de Quito S. J.,
enviado por el Consejo de Indias.
En 22 do Setiembre de 1708 prorogó el mismo Papa Clemente la Bula Animarum saluti. Hallase en
el Bulario de Propaganda Fide, tom. 2, pag. 3.
En 12 de Diciembre de 1729 Benedicto XIII prorogó la misma Bula. Hallase en dicho archivo de
Quito impresa en Roma typis Carneree ApostoUcce 1729.
En 9 de Setiembre de 1734 Clemente XII prorogó el Breve Cum dudum mencionado arriba. Ponese
abajo de modelo.
En 17 de Julio do 1748 Benedicto XIV prorogó la Bula Animarum saluti. Hallase en el Bulario de
Propaganda Fide. App. tom. 2, pag. 137.
En 20 de Mayo de 1752 el mismo Pontifico prorogó el Breve Cum dttdi¿m. Hallase en el sobredicho
Bulario App. tom. 2, pag. 166.
En 27 de Enero de 1756 se expidió por el mismo Papa el Breve Cum Venerabilis en que so confir-
man todas las facultades desde Pió IV con to'das las declaraciones dadas sobre Neófitos y por ultimo se
separan las facultades que antes eran promiscuas con los Obispos. Véase abajo como ejemplar.
En 10 de Setiembre de 1766 Clemente XIII prorogó la Bula A nimaním 5flÍM/t por primera vez
después de dicha separación de facultades y por la ultima para la Compaoia de Jesús. Véase abajo su
ejemplar.
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 125
PROROGA DE LAS VICENALES POR ALEJANDRO OCTAVO.
Alexander PP. YIII. — Ad futuram rei memoriam,
Animarum saluti paterna charitate intenti supplicationibus dilecti filii Thyrrsi González
Societatis Jesu praepositi generalis nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, ac
multoruní prsedecessorum nostrorum Komanorum Pontificum vestigiis inhserentes, de Omni-
potentis Dei misericordia, ac Beatorum Petri et Pauli ejusauctoritate confisi, ómnibus Chri-
stifidelibus in quibuscumque Occeani Indiis, aut Sinarum regione, vel Brasilia constitutis
prsesentibus et futuris veré poenitentibus et confessis, ac sacra Comunione refectis, quoties
aliquem ex infidelitate, et idolatría ad veri Dei cognitionem reduxeñnt, plenariam, neo non
eisdem etiam veré poenitentibus et confessis, sancti Thomse Apostoli in Indiis prsedictis, vel
aliquam ex certis dilectorum filioram presbyterorum Societatis Jesu Ecclesiis illarum partium
Deo, vel in honorem Sanctorum erectis, nec non omnes, et singulas hiijusmodi ecclesias col-
legiorum, domorura et residentiarum ejusdem Societatis regionum príefataruro, saltem inter
se per pentum milliaria distantes, ut supra, erectas, singulis annis quatuor diebus festis
Domini nostri, Beatse Marise Virginis, aut Sanctorum per dictse Societatis prsepositum gene-
ralem designandis, visitantibus et inibi sanctissimum Eucharistiie Sacramentum sumentibus,
ac pro Gentilium et Haereticorum conversione pias ad Deum preces fundentibus, etiam plena-
riam ; ómnibus etiam et singulis, tam presbyteris, quam alus de dicta Societate existentibus,
quos in qualibet utriusque Indise regione, vel Occeani Ínsula, aut navigatione pro fidei negotio
eundo, vel redeundo mori contigerit, in cujuslibet eorum mortis articulo, saltem contritis
et confessis si communicare nequiverint, plenariam pariter; scholaribus vero in utraque India
existentibus, ac Confraternitati Beatse Marise Virginis ibi canonice institutse, adscriptis, qui
in Annunciationis et Assumptionis ipsius Beatse Marise Virginis festis, dictum sanctis-
simum Eucharistise Sacramentum sumpserint, et Coronam, vel tertiam partem Rosarii reci-
taverint, nec non utriusque sexus Christifidelibus aliquam ex Confraternitatibus canonice
erigendis ingressis, qui in festivitate sanctissimi Corporis Christi, et illius octava poenitentes
similiter et confessi, idem sanctissimum Eucharistise Sacramentum sumpserint, et in cujus-
libet eorum utriusque sexus Christifidelium mortis articulo, etiam poenitentibus et confessis,
ac sacra Communione refectis, vel saltem contritis, si confiteri et communicare non potuerint,
plenariam similiter omnium peccatorum suorum indulgentiam, et remissionem misericorditer
in Domino concedimus. Insuper dictis scholaribus hujusmodi Confraternitati adscriptis, qui
in singulis ejusdem Beatse Marise Virginis, ac Resurrectionis, Pentecostés et Nativitatis
Domini nostri Jesu Christi festivitatibus, si confessi et contriti prsemissa peregerint, decem
annorum de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis pcenitentiis; eis quoque, qui in sin-
gulis diebus veneris cujuslibet Quadragesimse devote processionibus publicis in partibus et
locis transmarinis ad orandum pro conversione gentilium et hsereticorum prsefatorum, juxta
ritum Ecclesise Romanse institutis, interfuerint, trium annorum; reliquis vero ómnibus eisdem
processionibus praesentibus contritis et confessis, unius anni indulgentiam elargimur. Quod-
que pro animabus eorum Christifidelium, qui in prsefatis utriusque Indise navigationibus pro
negotio ñdeí instituen. ab humanis in charitate Christo conjuncti decesserint, confessi, ac
sacra Communione refecti, tertiam partem Rosarii, aut unam Coronam recitaverint, quoties
id agent, toties per modum suffragii unam ex dictorum animabus a pcenis purgatorii liberare
valeant. Quodque scholares utriusque Indise hujusmodi, qui in scholis presbyterorum dictse
Societatis dant operam litteñs, in presbyterorum eorumdem Ecclesiis Missas, vel alia divina
Of&cia tempore interdicti et cessationis a divinis, ipsique presbyteri iisdem scholaribus prse-
126 TRATADO 2» SECCIÓN SEXTA.
sentibus januis clausis et non pulsatis campanis, et dummodo ipsi causam hujusmodi inter-
dicto non dederint et interdictis, ac excommunicatis exclusis, audire et celebrare respective
possint, concedimus et indulgemus. Insuper prsefatis ómnibus et singulis utriusque sexus
Christifidelibus in Indiis et regionibus prsedictis existentibus, qui contriti et confessi quam-
libet ecclesiam et cappellam íq eisdem partibus dictorum presbyterorum Societatis Jesu cura
et opera, ut supra erectam, aut in futurum erigendain devote visitaverint et ut supra ora-
verint, quadraginta dies et semel quolibet anno aliquo die festo Domini nostri Jesu Christi,
Beatae Virginis Marise, aut Sauctorum, quem Provincialis dictse Societatis constituerit, septem
annos et totidem quadragenas. Eisdem, qui aliquam ex prsedictis ecclesiis dictorum presby-
terorum Societatis Jesu Quadragesimte et alus temporibus stationum urbis Dominicis et feria
sexta diebus visitaverint, easdem omnes et singulas indulgentias concedimus, quas conse-
querentur, si ecclesias et basilicas urbis in diebus stationum hujusmodi devote visitarent;
illisque, qui singulis diebus ferise sextse primse hebdómada© cujusque mensis easdem ecclesias
devote visitaverint et ibi quinquies Orationem Dominicam et toties salutationem Angelicam
pro exaltatione Fidei Catholicse recitaverint, septem annos : in festis vero Domini nostri Jesu
Christi, ac Beatse Virginis, Apostolorum, sub cujus titulo ecclesia consistet, decem annos.
His autem qui aliquam ex dictis ecclesiis postquam confessi, sanctissimum Eucharistise Sacra-
mentum sumpserint, visitaverint, toties viginti annos ; ac iisdem (Jhristifidelibus utriusque
Indise et Transmarinorumjimitum, qui processionibus et precibus, juxta ritum S. R. E. a prse-
dictis presbyteris de Ordinariorum licentia instituendis et agendis, Indorum et iEthyopum,
seu quorumvis aliorum Neophytorum et aliorum Christianorum interfuerint, et eas asao-
ciaverint, Christianam Doctrinam cum eisdem presbyteris, vel ab eis deputatis recitaverint,
vel privatim docuerint, quoties id fecerint septem annos et totidem quadragenas ; invisen-
tibus autem infirmes et prsesertim Indorum Hospitalia, Xenodochia et alia similia loca pia,
ipsis etiam infirmis per se, vel alium ministrando, singulis diebus, quibus id fecerint vigin-
tiquinque ; qui vero ad infirmes accedentes ibi pernoctaverint quinquaginta ; eis etiam qui
coram Beatse Marise Imagine ab Alma Urbe ad collegium civitatis Limse in Perú (ut asseritur)
delata tertiam Eosarii partem, vel Coronam recitaverint, centum similiter dies de injunctis
eis, seu alias quomodolibet debitis poenitentiis in forma ecclesise consueta relaxaraus, ac
respective concedimus et indulgemus. Prseterea ejusdem Societatis Jesu provincialibus, vel
ab eis deputantandis presbyteris cum Neophytis Provinciarum, utriusque Indise aliar umque
Maris Occeani regionum, in quibus inter infideles fideles existunt, et non adsunt Ordinarii
similem facultatem habentes, vel ultra duas dietas, juxta Constitutionem fel. rec. Pauli III
editam existunt in quocumque, seu quibusvis, non tamen in primo consanguinitatis, vel
af&nitatis gradibus, vel alias conjunctis, seu se attinentibus, ut matrimonium inter se con-
trahere, seu in eo etiam scienter contracto, remanere valeaut in foro conscientise tantum
gratis tamen dispensandi : et insuper ibidem locorum Ordinariis, ut de presbyterorum eorun-
dem tanquam adjutorum, et assessorum suorum in locis prsedictis, et ubi eorum commode
potuerit haberi copia, consilio, et cum illis etiam in judiciali foro, in reliquis autem provinciis
prsefatis Ordinariorum prítísentia destitutis, vel ab eis ultra duas dietas prsedictas, non minus
ducentis millibus passuum remotis, provincialibus et deputatis presbyteris prsedictis, cum
eisdem Neophytis, non tamen in primo gradu, in utroque foro gratis dispensandi et eos qui in
gradibus prohibitis hujusmodi etiam scienter contraxerint, ab excessibus et excommunica-
tionis, aliisque censuris et poenis ecclesiasticis in utroque foro gratis pariter absolvendi, ac
prolem inde susceptam legitimam deceruendi. Necnon ipsis presbyteris in iisdem Indiis et locis
prsedictis constitutis, quibus aliqua Eucharistise fragmenta, seu minutise pro tempere interci-
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. i27
derint, eüam post peractum Sacrificium, absque iillo conscieiitiaB scrupulo» juxta Eubricas
Missalis Eomani reverenter siimendi. Insuper presbyteris ejusdem Societatis Jesu, qiios in
Sarracenorum et alioruiii infidelium térras, et alias utriusque ludiíe, et Transmarinas regiones
Maris Occeani, ad quas Hispani et Lusitani penetrant, ac provincias remotissimas, ubi non est
Inquisitio, et fidelcs Ínter infideles degunt, ñeque Ordinarii, saltem intra duas dietas existunt
hujusmodi facultatem babcutcs, prasposiuia generalis miscrit, Christianos in eisdem provinciis,
Indiis et regionibus commorantes ab ómnibus pcccatis, sententiis, et ceusuris etiam in Bulla
Coen^ Domini contentis et rescrvatis, etiam gratio.se absolvcndi facultatem, eisdemque, ut semel
ab aliquo illarum partium Episcopo approbati ad prredicandum, coníessiones audiendas et Mis-
sas celebrandum in ecclesiis, et oratoriis Societatis Jesu prredictaB pro ministeriorum hujusmodi
exercitio ulterius licentiam, et approbationem ab alus Episcopis, quatenus disteut ultra duas
dietas, petere, seu liabere minime teneantur, sed absque illis proemissa faceré possint. Si vero
Episcopus ab Ecclesia, vel loco ubi pra;dicatur, vel confessiones audiuntur, non distet ultra
príedictas duas dietas, tune liccntia etiain alterius Ordinarii ita vicini prius obtineri debeat,
qua3 tamen per epistolam etiam impetrari possit. Possiíit etiam extra Ecclesias consecratas
super Altaribus portatilibus in loco tamen dccenti, ubi non est commoditas Ecclesiarum, et in
casu necessitatis tantum, etiam per horam ante luccm, vel etiam post meridiera in eisdem
regionibus, cum opus fuerit, celebrare, et in Maluco, lappone, et alus Insularum Terrarum,
provinciarum, ct locorum príedictorum partibus, et loéis a quibus valde remoti sunt Episcopi
Oléis Sanctis per dúos, vel tres, aut quatuor annos ante cousecratis, libere uti possint. Nec
non, ut quicumque ex prsedictis presbyteris Societatis pra^fatse tantum, Sacrosanctum Missae
Sacrificium defunctorum pro animabus Christi Fidelium, qui ex hac vita in charitate Christo
co-njuncti decesserunt, in singulis Ecclesiis Societatis Jesu, ad unum illorum superiorum
arbitrio semel deputandum Altare celebraverint per modum suíFragii iisdem animabus prosint.
Postremo iisdem presbyteris a Príeposito Generali ex dicta Societate deputandis, ut in prse-
dictis regionibus, provinciis, et locis, in quibus similiter fideles cum infidelibus vivunfc, et
non adsunt Ordinarii, qui hujusmodi facultatem habeant, qui distant ultra duas dietas, cum
Neopliytis, aliisque ad Fidem reductis ex rationali causa, et legitima, super voto castitatis,non
tamen solemni, quomodolibet etiam per Ordinis Sacri snsceptionem, vel professionis Regu-
laris in Keligione per Sedem Apostolicam approbata emissionem facto, et super matrimonio
de facto, et in facie Ecclesiie, sive scienter, sive ignoranter contracto, et quovis occulto impe-
dimento, prí3eter primi gradus, propter quod tale matrimonium in conscientia esset invalidum,
et contrahentes sine scandalo separari non possent, dispensandi gratis tamen, et in foro cons-
cientise tantum; ac super bonis male acquisitis, ad qua3 restituenda ipsi Neopliyti, et alii prse-
fati incertis personis obligati extiterint, cum eis ad opera pia componendi, vel si ipsi indige-
rentintoto, vel in parte remittendi; nec non cum indis in foro conscientise tantum, et cum
Neophytis in utroque foro super jejuniis, gratis tamen dispensandi, necnon ab enere petitionis
debiti matrimonialis, quando non esset licitum illud ratione voti castitatis, vel alia rationa-
bili causa petere in foro conscientise tantum, et gratis liberandi ; licentiamque legendi libros
Infidelium de licentia sui provincialis personis diguis concedendi licentiam, et facultatem,
Apostólica auctoritate tenore prsesentium respective concedimus, etimpartimur. Missas queque
per horam ante auroram ipsi Patres Societatis celebrare possint, ac cum suis Regularibus, ut
ad Sacros etiam Presbyteratus Ordines per annum ante legitimam setatem promoveri possint,
dispensare valeant, similiter concedimus. Et insuper, quia a nonnullis dubitatum, seu hsesita-
tum fuit, anomnes Indigeníe illarum Regionum oriundi, et naturales, et Christianorum Indi-
genarum etiam baptizatorum filii etiam in eorum infantia baptizati jure Neophyti appellari
128 TRATADO 2o SECCIÓN SEXTA.
possint; idcirco tenore earundem prsesentium decernimus et declaramus, omnes oriundos, seu
naturales supradictorum omnium tam Orientalium, quam Occidentalium partium, imo etiamsi
^thyopes, Angulani, vel quarumvis aliarum Transmarinarum Regionum, etiamsi Christiano-
rum filii, et in infantia baptizati, vel etiam inter se, vel cum Europeis mixtim progeniti
sint, ad concessionis hujusmodi effectum esse, et intelligi deberé Neophytos, dictosque Presby-
teros cum hujusmodi, ut vel matrimonio conjungi, vel injam contracto remanere possint, sive
eorum alter tantum, sive etiam uterqueinde oriundus, ac proprie Indigena sit in locis, et alias
utsuprainquibuscumqueconsanguinitatis, vel affinitatis gradibus jure divino, ut supra non
proMbitis, primo excepto, et alias ut príefertur, gratis tamen dispensare posse concedimus, et
indulgemus. Quin etiam, quia de mixtim progenitis, quos mixtos vocant, majus dubium esse
accepimus, cum eisdem mixtis, quos similiter ad hunc eífectum Neophytos censendos esse
decernimus, in gradibus, et matrimoniis contractis, et contrahendis prsedictis gratis tamen,
dummodo non ita facile id fiat, dispensare, eisdemque Presbyteris facultatem desuper concedi-
mus opportunam. Decernen tes, Presbyteros dictae Societatis super praemissis, et alus juxta
facultates prsedictas, et illarum vigore, servata tamen illarum forma exequendis ex quovis alio
prsetextu, vel quovis colore per quoscumque loci Ordinarios, seu alios Superiores, et Judices
Ecclesiasticos, et Steculares quavis auctoritate fungentes, molestan, perturbari, vel inquietari
nullatenus posse. Sicque in prsemissis per quoscumque Judices, sublata eis, et eorum cuilibet
quavis aliter judicandi, et interpretandi facúltate, et auctoritate judicari, et detiniri deberé, ac
irritum, et inane si secussuperliis a quoquam, quavis auctoritate scienter, vel ignoranter conti-
geritattentari. Non obstantibus, praemissi?, acquibusvis Constitutionibus, et Ordinationibus
Apostolicis, ac quatenus opus sit nostra de non concedendis Indulgen tiis ad instar, statutis, et
consuetudinibus, cseterisque coutrariis quibuscumque. Praesentibus ad viginti anuos a fine
aliorum viginti annorum, ad quos similes gratise a fel. rec. Clemente Papa IX
prsedecessore nostro concessse fuerunt inchoandos, tantum valituris. Volumus autem
ut ipsarum prsesentium litterarum transumptis, seu exemplis, etiam impressis manu
alicujus Notarii publici, vel Secretarii dictse Societatis subscriptis, et sigillo Prsepositi
Generalis ejusdem Societatis, vel alterius personas in Ecclesiastica dignitate constitutse mu-
nitis, eadem prorsus fides ubicumque locorum habeatur, quse haberetur eisdem pr.nesentibus,
si forent exbibitse, vel ostensse. Datum Eomse apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo
Piscatoris die xxx Martii M.DC.XC. Pontificatus nostri anno primo. Ex BuUar. Rom. tom. 9,
Const. 14.
PROROGA DE LAS FACULTADES ESPECIALES.
Urbanus Papa VIII. — Dilecti Pilii salutem et Apostolicam benedictionem.
Cum sicut accepimus multi exlndiarum aliarumque Orientalium et Occidentalium Regionum
partibus Neopbyti, ob ipsorum naturalem inclinationem,et ob pristlnam eorum consuetudinem
matrimonia inter se in gradibus a jure prohibitis, absque desuper opportuna dispensatione, seu
quia Episcopi in eisdem locis non sunt constituti, seu quod illi non nisi máxima cum dificúl-
tate adiri possunt, quia ultra duas dietas itineris degunt, contrabant, et in dictis Regionibus
parvus operariorum numerus reperiatur. Nos eorumdem Neophytorum animarum statui et
conscientiee securitati, quantum cum Domino possumus, prospicere volentes, nec non sequum
reputantes, hujusmodi Neophytis aliquid de jure canónico remitti, supplicationibus vestro
nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati; quibuscumque presbyteris dictse Socie-
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 129
tatis, quos tu, Fili Prseposite, séu pro tempore existens Praepositus Generalis istius Societatis
Jesu per se vel alios ad id elegeris, sen elegerit, in quibusvis Orientis, Brasilise, Perú, Novse
Hispanisc, et alus ultramarinis Regionibus insulisque Occeani maris ac Occidentalibus par-
tibus degentibus, ut cum Neophytis ibi existentibiis, in quocumque seu quibuscumque jure
divino non prohibitis, consanguinitatis vel affinitatis gradibus, vel alias conjunctis, seu atti-
nentibus, excepto tamen p/imo gradu, ut impedimentis hujusmodi non obstantibus matrimo-
nium Ínter se contrahere et solemnizare, seusijam, etiam scienter, contraxerint, de novo
contrahere valeant in partibus, videlicet, ubi locorura ordinarii de facili adiri possunt, in foro
conscientise tantum perpetuo, gratis tamen, Et insuper ibidem ad viginti tamen anuos a fine
aliorum viginti annorum, ad quos símiles gratise a fel. rec. Paulo Papa V prsedecessore nostro
concessse fuerunt inchoandos, ipsis ordinariis de Presbyterorum eorumdem, tanquam adju-
torum suorum et assessorum in locis, ubi eorum possit commode haberi copia, consilio et
assensu, cum illis, etiam inforo exteriori. In reliquis autem Provinciis ordinariorum prsesentia
destitutis, vel ab eis non minus ducentis millibüs passuum, vel saltem ultra duas dietas
itineris, remptis, eisdem presbyteris etiam in utroque foro, auctoritate Apostólica gratis
dispensandi, eosque ab incestus reatu et excessibus hujusmodi, necnon excommunicationis,
aliisque censuris et pcenis per eos incursis, injuncta eis pro modo culpífi poenitontia salutari,
etiam in utroque foro, gratis tamen absolvendi : necnon in eisdem locis, ubi non extant
Episcopi vel in valde remotis partibus, saltem ultra duas dietas itineris existunt, denuncia-
tiones et alias extrínsecas solemnitates et ceremonias, cum id expediré aut necessarium esse
visum fuerit, omittendi, prolemque susceptam aut suscipiendam legitimam etiam gratis
declarandi seu nunciandi. Insiiper qiioscumque Catholicse Religioni adücribendos in partibus
et provinciis prsedictis degentes, etiam extra Ecclesias, et sine ceremoniis cons)ietis, quando
ipsijudicabunt id majus Dei obsequium fore, dictis propter paucitatem operariorum et incolu-
mitates, quse sese offerunt, ad viginti annos príedictos baptizandi Apostólica auctoritate tenore
prsesentium licentiam et facultatem concedimus et impertimur. Admonentes eos nihilominus
ne bis facultatibus utantur nisi ubi expediré existimaverint, super quo eorum conscientias
oneramus, mandaniesqiie eisdem, ut Neophytos istos diligenter admoneant quod ab ipsis
matrimoniis canónica lege prohibitis abstineant, irritum decernentes et inane, si secus super
his aquoquam, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter contigerit attentari. Non obstantibus
quibusvis Apostolicis et in universalibus, provincialibusque et synodalibus conciliis editis
generalibus vel specialibus constitutionibus etordinationibus, necnon juramento, confirmatione
Apostólica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis et coDSuetudinibus, cseterisque con-
trariis quibuscumque. Volumus autem quod priesentium transumptis, etiam impressis manu
alicujus Notarii publici subscriptis et sigillo personse in dignitate Ecclesiastica constitutae, vel
etiam Prseposi ti Generalis ipsius Societatis munitis, eadem prorsus fides adhibeatur, quse
eisdem prsesentibus adhiberetur, si forent exhibitse vel ostensse. Datum Roma; apud Sanctam
Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die 17 septerabris 1G29, Pontificatus nostri anno
séptimo Locof annuli Piscatoris — M. A. Maraldus. Atergo vero: Dilectis filiis moderno et
pro tempore existenti Praeposito Generali, acClericis Societatis Jesu.
Nota : Estas Letras se hallan autenticas en el archivo de Quito S. J. con el atestado y sello del Protonotario
Apostólico Gregorio Naro, «utriusquesignatur® Reíerendaríus,» Oidor General de las causas déla Curia Apea.,
Juez ordinario de la misma Curia Romana y Ejecutor délas Letras Apostólicas.
TOM. I. m
130 TRATADO 2" SECCIÓN SEXTA.
PROROaA DE LAS FACULTADES ESPECIALES.
Clemens papa XII. — Ad futuram rei raemoriam.
Cum dudum fel. rec. Piíis PP. IV. prsedecessor noster inter alia, ut Societatis Jesu Provin-
ciales, vel ab eis deputati Presbyteri cum Neophytis Indiarum, aliarumque Orientalium Ke-
gionum in quocumque, sen quibusvis a jure divino non prohibitis consanguinitatis, vel affini-
tatis gradibus,vel alias conjunctis, ut, impedimentis hujusmodi non obstantibus, raatrimonium
inter se contrahere, et solemnizare, seuinjam etiam scienter contrac tis matrimoniis hujusmodi
remanere valerent in partibus, ubi Ordinarii locorum facile adiri poterant, in foro conscientise
tantum perpetuo, et insuper ibidem, infra tamen viginti annos tune proxime futuros, quod ipsi
locorum Ordinarii de Presbyterorum eorumdem tanquam adjutorum, et assessorum suorum
in locis prsefatis, et ubi eorum commode potuisset haberi copia, consilio, et cum illis etiam
in judiciali foro, in reliquis autem Provinciis Ordinariorum praísentia destitutis, vel ab eis
remotis, quod iidem Provinciales, et deputati Presbyteri cum eisdem Neophytis etiam in
utroque foro auctoritate Apostólica gratis dispensare libere, et licite valerent, plenam, et libe-
ram facultatem sub certis modo, et forma tune expressis, concesserit, et alias prout in ipsius
Pii prsedecessoris nostri literis desuper in simili forma Brevis die XV Junii MDLXIII expe-
ditis uberius continetur, et successive alii Romani Pontifices príedecessores nostri facultatem
hujusmodi tam Presbyteris, q uara Ordinariis prsefatis non perpetuo,sed ad certa limitata tém-
pora, ac novissime, nempe die XI Junii MDCCI, rec. mem. Clemens PP. XT, prsedecessor
etiam noster ad viginti annos tune próximos per suas respective in eadem forma Brevis literas
sub certis modo, et forma in illis expressis inter alia prorogaverit, seu de novo concesserit; et,
sicut pro parte dilecti filii Procuratoris Generalis ejusdem Societatis Jesu Nobis nuper exposi-
tum fuit, prsedicti viginti anni, ad quos memorata facultas a Clemente prsedecessore, prorogata,
seu de novo concessa fuerat, jamdudum expiraverint, ipseque Procurator Generalis dubitet, ne
in procul dissitis illis regionibus aliqui, seu aliquis e Missionariis credentes facultatem, ejus-
modi a Sede Apostólica fuisse renovatam cum Neophytis prsefatis in dictis gradibus bona üde
dispensaverint, et ea de causa, aliqua sint censura innodati, cupiatque propterea dictus
Procurator Generalis nedum eamdem facultatem ad aliud Nobis bene visum tempus prorogari,
sed etiam Provinciálibus illarum partium, et Confessariis ab ipsis delega tis indulgeri, quatenus
omnes, et quoscumque, qui dicta facúltate, postquam expiraverat, usi fuerint, in foro conscien-
tise absolvere, ac dispensationes bona fide concessas ratas habere possint. Hinc est, quod Nos
populorum illorum ex gentilitatis tenebris, et erroribus ad veri luminis agnitionem, et Chri-
stianse fidei veritatem conversorum, et ab hac Sancta Sede remotissimorum animarum saluti,
et spiritualibus necessitatibus pro Pastoralis Officii nostri cura prospectum esse cupientes, de
Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium in tota República Christiana Genera-
lium Inquisitorum adversus hsereticam pravitatem auctoritate Apostólica deputatorum
Consilio, tam Provinciálibus, et ab eis deputandis Presbyteris, quam locorum Ordinariis prse-
fatis cum dictis Neophytis in quocumque, seu quibusvis, non tamen in primo consanguinitatis,
vel afifinitatis gradibus, vel alias conjunctis, seu se attinentibus, ut matrimonium inter se
contrahere, seu in eo etiam scienter contracto remanere valeant, dictis quidem Presbyteris in
locis, et Regionibus, ubi Ordinarii non adsunt, vel ultra duas dietas juxta Constitutionem
similis mem. Pauli PP. III, etiam prsedecessoris nostri editam, existunt, ipsis vero Ordinariis
e contra, ubi Presbyteri priefati adsunt, vel eorum commode haberi potest copia, de eorum
tanquam adjutorum, et assessorum suorum consilio, et cum illis; ubi autem non adsunt, nec
eorum commode copia haberi potest, etiam sine illis, in utroque foro gratis dispensandi, et eos,
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 131
qui in gradibus prohibitis hujusmodi etiam scienter contraxerint ab excessibus, et Excommu-
nicationis, aliisque censuris, posnis Ecclesiasticis iautroque fcro gratis pariter absplvendi, ac
prolem inde susceptam legitimara decernendi; nec non eisdem Presbyteris, et Ordinariis,
servatislocorumcircumstantiis,etliinitationibus hujusmodi cum eisdem Neophytis in primo
gradu etiam rectae liuese affinitatis ex copula illicita resultantis se attinentibus, ut matrimo-
nium queque inter se contrahere, seu in eo etiam scienter contracto remanere similiter valeant,
in occultis tamen, et in foro conscientise tantum, ac urgentibus justis causis, gratis etiam
dispensandi, et eos qui in primo affinitatis gradu hujusmodi etiam scienter contraxerint, ab
excessibus, et excommunicationis, aliisque censuris, et poenis Ecclesiasticis in foro conscientise
tantum gratis similiter absolvendi, dictisque Ordinariis alios presbyteros idóneos a se prius
approbatos in locis, ubi non adsint Missionarii similem facultatem habentes, quoad prsemissa
in suilocum, subdelegandi licentiam, et facultatem auctoritate Apostólica tenore prsesentium
concedimus, et impertimúr.
Prsesentibus ad viginti annos a die illarum datse computandos tantum duraturis, ac uno,
eodemque tempere tam quoad principales, et presbyteros Societatis Jesu, quam quoad Ordi-
narios prsefatos expiraturis; salva tamen semper in prsemissis auctoritate Congregationis
eorumdemCardinalium. Prseterea eorum, qui matrimonia hujusmodi post expiratam faculta-
tem a Clemente prsedecessore nostro, sicutprsemittitur, prorogatam, seu de novo concessamin
gradibus hujusmodi forsan contraxerint, dispensationemque respective ad id concesserint,
statui, et conscientiarum quieti providere volentes, omnia, et singula matrimonia, quse vigore
dispensationis super prsedictis gradibus, seu impedimentis per Missionarios, seu etiam Ordina-
rios illarum partium post expiratam facultatem sic prorogatam quomodolibet concessíB, alias
tamen rite, et legitime contracta fuerint, auctoritate, et tenore prsefatis revalidamus, ac valida,
et legitima decernimus in ómnibus, et per omnia perinde, ac si ab initio, et in eorum radice
prsevia sufficienti dispensatione contracta fuissent, absque eo quod illi, qui sic contraxerint,
matrimonium de novo contrahere, seu novum consensum prsestare nuUo modo debeant, aut
teneantur. Datum Romse apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die IX
Septembris 1734. Pontificatus Nostri Anno Quinto. Extat in Bullar, Pontificio de Propaganda
Fide, tom. 2, pag. 101.
¡SEPARACIÓN DE LAS VICENALES DE LOS OBISPOS.
Benedictus Papa XI V. Adfuturumrei memoriam.
Cum Venerabilis Frater noster Joachimus S. R. E. Cardinalis Portocarrero nuncupatus
Episcopus Sabinensis, nomine carissimi in Christo filii nostri Ferdinandi Hispaniarum Regis
Catholici, cujus regiis negotiis apud llTos et Apostolicam Sedem agendis praest, Nobis expo-
suerit, obortis quibusdam dubiis circa facultates concedendi dispensationes matrimoniales,
quibus dilecti filii Presbyteri Societatis Jesu, Missionarii per Indias Orientales et Occidentales
constituti, ex Apostolicse Sedis Indultis gaudere dicuntur, et circa hujusmodi facultatum usum
et exercitium ; ad removendas dissensiones inter eosdem Presbyteros Missionarios, et Ordina-
rios locorum, sedandosque conscientiarum et animorum motus, nostram ejusdemque Apostó-
lica; Sedis definitionem magnopere exoptari ; cumque, prseter urgens pastoralis curse et
sollicitudinis debitum, quo ad hujus prsesertim generis olficia impellimur, gratissimum Nobis
accidat justis semper et sequis prefati Catholici Regís votis obsecundare ; statim propositse
materias discussionem demandavimus Congregationi Venerabilium Fratrumnostrorum S. R. E
Cardinalium inrebus Fidei aliisque Sancti Officii nnncupati negotiis Generalium Inquisitorum ;
132 TRATADO a*» SECCÍON SEXTA.
haud tamen propterea refugiantes laborem studiumque singula per Nos ipsos inspiciendi atque
discutiendi. Itaque coacta. coram Nobis die XXIX Jiilii elapsi anni MDCCLVI praedictorum
Cardinalium Con,í?re.£íatíone, auditis etiam priiis ConsuUoribiis, tum Sacrse Theologise Magis-
tris, tumCanonici Juris Peritis, captge edi tasque fuerunt sequentes resolutiones, distinctim
expressse in infrascripto Decreto, quod Ipsi jam tuna approbavimus et confirmavimus, cujusque
tenor talis est, videlicet :
DECRETUM.
Cum olim R. P. Ignatius de Padilla, quo tempore Civitati Sancti Dominici in ínsula Hispa-
niola Indiarum Occidentalium praeerat Archiepiscopus, complnres oxcitasset controversias
adversas Presbyteros Societatis Jesu circa Dispensationes Matrimoniales, quibus nimirum
ipsi, in vim specialiiim facultatum sibí, ut asserebant, competentium, cum Neophytis Indiarum
Orientalium et Occidentalium, super impedimentis, Matrimonli dirimentibus, et antea dispen-
saverant, et adbuc dispensare pergebant ; cumque subinde R. P. Josepb Moreno Curiel, qui,
postquaní prsefatus R. P. Ignatius ad Ecclesiam Jucatanensem in Indiis Occidentalibus Hispa-
nicis sitam translatus fuit, eidem in Ar^hiepiscopatus Sancti Dominici successit, illius actio-
nem ea de re studiumque prosequutus fuerit ; ut hujusmodi controversiís qnantocitius finis
imponatur, infr^iscripta dubia proposita, discussa, et dirempta sunt a Sanctissimo D. N.
Benedicto PP. XIV, feliciter regnante, audita prius seatentia et consilio Reverendissimorum
DD. Cardinalium Generalium Inquisitorum in Congregatione coram Sanctitate Sua habita die
29 Julii anni 1756.
Dubia autem proposita sunt,quge sequuntur : Primum, an facultates in Apostolicis Brevibus
concessse Presbyteris Societatis Jesn, qui Missionariorum munus per Indias exercent, atque
illae potissimnm, qiiae Matrimoniales Dispensationes respiciunt, ad eas Provincias protendantur
et loca, quge pluribus abhinc annis ad Sanciam Catholicam Religionem redacta sunt, in quibus
reperiuntur Infideles aliunde profecti, et ultro Christi Fidem araplexi ; adeo ut Missionarii
operam studiumque suum impondant, non qnidera iis ad Sanctam Religionem convertendis,sed
tantummodo in iisdem Christianae Doctrinas institutionibus rectisque moribus informandis.
Secundura : quatenus memoratae facultates ad liujusmodi Regiones protendantur, ac prse-
sertim facultas concedendi Dispensationes quoad prsedictorum Matrimonia exerceri valeat ; an
id ita accipiendum sit, ut concessa dicatur auctoritas dispensandi super impedimentis publicis
pro foro externo, tum ante, tum post contractum Matrimonium.
Tertium : an posita extensione facultatum ad publica queque impedimenta pro foro externo,
et in casibus contrahendi seque ac jam contracti Matrimonii, hujusmodi facultatibus uti possint
Missionarii per ea loca, in quibus Episcopus Dioecesanus easdem obtinet facultates sibi ab
Apostólica Sede peculiaribus Indultis concessas.
Quartum : etsi possent Missionarii Dispensationes concederé, suisque uti facultatibus etiam
pro foro externo, an tamen id ipsis prajstare liceat sine prsevia summaria Informatione, coram
Notario, locique Vicario capta, ad comprobandas Dispensationis causas, et impedimentorum
qualitates; an potius satis ad id habenda sit verbalis et extrajudicialis instructio seu
informatio.
Quintumran, quatenus hujusmodifacultates concessse tantummodo dignoscantur Missionariis
adlaborantibús pro conversione Infidelium, et non alus ; revalidanda sint Matrimonia celebrata
in vim Dispensationum, quas pro exteriori foro indulsissent Missionarii illi, qui in tradendis
Fidei rudimentis, informandis.que moribus solummodo exerceutur.
Priusquam vero ad propositorum dubiorum decisionem procedatur : summatim recensenda
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 133
sunt ea, quee pertinent ad facultates, quae Presbjrteris e Societate Jesu Missionariis, cum pro
Orientalibus tum pro Occidentalibus Indiis, peciiliaribus Apostolicis Brevibus tribuuntur ;
exinde enim pendét justa dubiorum resolutio. Utque res ordine procedat, primo exponetar
summa memoratarum facultatum, qiioad impedimenta Matrimonii, deinde expendetur con-
cessum jus ipsis facultatibus utendi, tam in interiori, quam in éxteriori foro; tertioindicabuntur
personse, cum qiiibus dispensare possnnt Missionarii ; quarto recensebuntur loca, in quibus
inte^'um ipsis estprsefatis facultatibus uti; quinto denique attingentur qusecumque ad rectum
Diíípensationum usum conferre possunt ; atque haec omnia desumentur ex concessionum Bre-
vibus, a superioribus Romanis Poutificíbus, atque etiam a Sanctissimo Domino Nostro feliciter
regnante expeditis.
Ducto itaque initio, juxta prsestitutam methodum, ab ipsa vi atque substantia facultatum
quoad impedimenta Matrimonii concessarum ; quum olim facultas amplisime protenderetur ad
omnia impedimenta, sive gradus non ve ti tos jure divino, ea in subsequentibus Pontificiis Bre-
vibus nonnihil cohibita fiiisse dignoscitur ; prohibentur namque modo Missionarii dispensare
In primo consanguinitatis vél affinitatis gradu (A) : Excepto tantum primo gradu, etiam
rectcR linece, affinitatis, ex ilUcita tamen copula resuUantis (B.) : atque hsec quidem omnia,
ad hoc ut Fideles Matrimonium inter se contrahere, seu in eo etiam scienter contracto rema-
nerepossint (C);(imhviSYexhh taminita, quam ineunda Matrimonia comprehenduntur.
Proximum est, ut de prsefatarum facultatum usu, quoad interrium externumve forum
videatur.Licetautem facultates in prioribus iiidultis concessse, ad forum conscientise restricta
essent, in posterioribus tamen concessionibus ad externum queque forum ampliatse conspi-
ciuntur ; ea tamen lege adjecta, ut quibus in locis reperiuntur Ordinarii easdem habentes
facultates, ab Apostólica Sede sibi de more concessas, vel absunt ducentis saltem passuum
millibus, nequeant Societatis Missionarii suis uti facultatibus pro Foro externo. Ordinariis
etenimreservata est privativa facultas dispensandi in éxteriori, seu judiciali foro ; ñeque datum
est Missionariis, ut Dispensationes ejusmodi indulgere, concessisque sibi pro foro externo
facultatibus uti valeant, prsetérquam in iis locis, in quibus nulli adsunt Ordinarii, Episcopi
nimirum, seu eorum Vicarii, vel, si qui existunt, ultra duas dietas, non minus ducentis pas-
suum millibus inde absunt ; aut si praisentes adsunt, vel parum distant, non tamen a Sede
Apostólica impetrarunt facultativa dispensandi indulta, quse Patribus Missionariis concessa
reperiuntur (D). Ad forum porro conscientise tantum semper cohibita apparet tributa facultas
dispensandi m2?r¿w2í? gradu rectce Unece affinitatis ex copula illicita resuUantis^ super quo
impedimento dispensare permittuntur m occuUis et in foro conscientice tantum^ aa urgéntibus
justis causis. (E).
Hinc transeundoad personas, cum quibus Missionarii, sive pro conscientiae, sive pro judi-
ciali foro, juxta prsemissa dispensare possunt ; Neophyti quidem hi sunt : Neophytorum autem
appellatione, secundum editas et a Summis Pontificibus approbatas resolutiones, non solum
intelliguntur ii, qui paulo ante Baptismum susceperunt, sed etiam eorum filii, quamvis in
infantia baptizati fuerint; ac insuper ii, qui ex Indo Neophyto, et ex mullere Europea, vel ex
Europeo viro et Indica muliere sunt progeniti, ideoque mixti, seu w¿5¿¿¿ü vocitantur. Atque
hsesuntomnino personse, cum quibus dispensare possunt Missionarii (P). Interdicta ipsis qua-
cumque facúltate dispensandi cum Quarteronihus et cum Pucuellihus ; cum iis nimirum, qui
vel pro una tantum parte ducunt originem ab Indis Neophytis, ideoque dicuntur Quarterones ;
vel per Proavum, aut Proaviam dumtaxat ab Indis Neophytis trahunt originem, proindeque,
Pucuelles appellantur ; quum hi Neophytorum nomine seu appellatione contineri non possint
ac consequenter nequeant Missionarii cum illis, sive in foro conscientiíe, sive in foro judiciali»
134 TRATADO 2« SECCIÓN SEXTA.
super Matrimonii impedimentis dispensare ; eorum enim facultas cohibita est ad Neophytos ;
quorum nomine veniunt tantummodo ii, qui fuerunt superius designati (G).
Quod spectat ad loca, in quibus Missionarii proefatis dispensandi facultatibus, ut supra,uti
possunt, satis perspicua res est, quum indulta ipsis concessa, utriusque, orientalis nempe, et
occideutalis, Indise partes, seu provincias, aliasque maris Occeani regiones, diserte complec-
tantur. (H).
Quare nil aliud reliquum est, quam ut ea tradantur, quse ad rectum probatumque dispensa-
tionum usum conferre possunt. In quo sane, praeter exactam observationem eorum, quse
superius adnotata sunt, duae potissimum generales regulaí servari debent : prima nimirum, ut
in omni disponsatione justa adsit illius concedendse causa; altera, ut tune etiam, quum pro
exteriori foro conceditur dispensatio, nihil plañe recipiatur, sed omnia gratis fiant. (I) Quamvis
autem in Brevibus facultativis, quse olim tradi solebant Episcopis et Ordinariis prsefatarum
regionum, pro dispensationibus super impedimentis matrimonialibus in foro interno externoque
concedendis, injunctum lis legeretur, ut in dispensationibus pro foro externo indulgendis, Mis-
sionariorum consilium exquirerent, quoties bi tam longe non abessent, ut id sine magno
incommodo prsestari non posset ; cum tamen Episcopi subinde petiissent se levari hoc onere,
quod etsi alias poterat opportunum videri, nunc quidem temporis nonnisi ad serendas discordias
aptum dignoscebatur ; ut omnis dissidiorum, et offensionum inter Ordinarios locorum, et
Missionarios occasio submoveretur, plena libertas iisdem Ordinariis relicta est dispensandi
etiam in foro externo, sublatum peuitus onere memoratum antea consilium requirendi. (K)
Praeterea cum Episcoporum arbitrio concredita reperiatur facultas subdelegandi idóneos
probatosque Sacerdotes, qui pro ipsis Episcopis subdelegantibus, in remotioribus Dicecesum
locis, dispensationes concedant pro exteriori seu judicial! foro. (L) Ad confovendam eo magis
inter Episcopos et Missionarios animorum consensionem, statutum est, ut, si pro iis locis nulli
deputati reperiantur Vicarii, vei absint spatio ducentorum milliariorum, non possint ab Epis-
copis alii subdelegari Sacerdotes, quam qui ab Apostólica Sede habent dispensandi facultatem;
hi autem soli consuevenint esse Missionarii.
Denique ad rectum usum facultatum dispensandi, annotasse juvabit, facultatem dispensandi
in foro conscientise, perpetuo concessam esse; eam vero, quse ad forum judiciale spectat, intra
viginti annorum curriculum esse cohibitam. (M) Cumque juxta reeeptam praxim, soleat hujusce
facultatis confirmatio indulgeri, omnino necesse est, ut Missionarii hac in re sibi provide consu-
lant, non redigentes ad suprema propemodura statuti termini momenta cogitationem et curam
petendffi confirmationis ; ne periculum subeant, vel nullitatis actus, si quid efficiant post elap-
sum facultatum terminum, velfraudandi pauperes Christi fideles opportunis malorum reme-
diis, quatenus eo deveniant, ut hujusmodi facultatibus amplius uti non valeant. Hsec sunt,
qu^in ApostolicisConstitutionibus San. Mem. PiilV. Pont. Max. aliorumque ipsius Succes-
sorum, et in Pontificiis Brevibus Clementis IX. Alexandri VIIL Clementis XI. Clementis XIL.
et SSmi Dni Nostri BENEDICTI XIV. feliciter regnantis, continentur ; quibusque, ut par est,
observatis ac respective perpensis, non solum omnes submoventur centro versiae, verum etiam
facilis evadit et obvia responsio ad dubia, quai ad Sacram Congregatiouem examinanda ac
dirimenda transmissa fuerunt.
Primo itaque dubio, quo quseritur an facultates concessae Presby teris Societatis Jesu Missio-
nariorum munus per Indias obeuntibus, et nominatim illse; quse Dispensationes Matrimoniales
respiciunt, ad ea protendantur loca et provincias, in quibus non alii reperiuntur Infideles, quam
qui aliunde venerunt, Christique fidem ultro amplexi sunt : af&rmativum redditur responsum,
ad formam tamen Brevium,et Constitutionum Apostolicarum ; quas superius indicatae fuerunt.
Secundo itidem dubio, quo quseritur, an quatenus facultates ad memorata queque loca pro-
FACULTADES VICENALES DE LOS NEÓFITOS. 135
tendantur, esedem comprehendant Dispensationes Matrimoniales super impedimentis publicis,
pro foro externo, tamanté, quampost contractum Matrimonium, concedendas; affirmative re-
spondetur, juxta tamen disposita in Apostolicis Brevibiis superius indicatis.
Tertio dubio, quo exquiritur, an Missionarii prsefatis facultatibus uti possunt in iis locis, in
quibus Dioecesani Episcopi similes obtinent facultates ; respondetur, posse eos uti memoratis
facultatibus, pro foro externo, tam in Matrimoniis contractis, quam in contrahendis dispen-
sando, in iis tamen locis, in quibus non existunt Ordinarii similibus facultatibus instructi, vel
absunt ultra duas Dietas, non minas ducentis raillibus passuum, juxta id, quod itidem in Bre-
vibus, et Constitutionibus Apostolicis cautum reperitur.
Quarto, quo definiendum proponitur, num in iis casibus, in quibus possunt Missionarii dis-
pensare in judiciali foro, hoc ipsis pra^stare liceat sine prsevia summaria informatione coram
Notario et Vicario loci capta, ad comprobandam Dispensationis causam et impedimenti quali-
tatem, vel potius sufficere dicenda sit verbalis et extrajiidicialis informatio; responsiim est,
nihil esse innovandum; et, quoniam superioribus temporibus sufiiciens visa est moralis certitudo
tum caus3e dispensandi, t«m obstantis impedimenti, quantumvis judicialibus documentis non
innixa, satius esse, ut cadera methodus in faturum quoque tempus retineatur.
Ad quintum denique dubiiim, respiciens convalidationera matrimoniorum, de qua qusere-
batur sub hypotesi eorura nullitatis, desumptse ex defectu facultatum in iis, qui dispensa-
tiones concesserunt ad ea matrimonia ineunda; quum ex data superius responsione ad
primum dubium satis deprehendere licuerit, hujusmodi positionem, seu hypothesim non sub-
sistere, nuUus relinquitur respondendi locus.
flsec itaque sunt responsa data, seu resolutiones captse in Congregatione Eeverendissimo-
rum S. R. E. Cardinaliura adversus hsereticam pravitatem Generalium Inquisitorum habita
coram SSmo. Dno. Nostro Benedicto PP. XIV quas Sanctitas Sua, prsevio maturo examine,
approbavit et confirmavit; volens easdem, ad majorera soleranitatera, Apostolicis literis in
forma Brevis roborari; prsecipiensque, ut, quo ti es casus confirmandi hujusmodi facultates
obvenerit, in posterum confirraatio non concedatur, nisi prsemissa seria adnotatione temporis,
quo indultum antea concessum fuerat, ut ita denrehendatur, an constitutus in eo terminus
sit elapsus, exindeque valeat hac super re opportune provideri; ac denique injungens ómnibus
Ministris seu Officialibus utriusque Secretarias, videlicet Brevium Secretorum et Congrega-
tionis de Propaganda Pide, ut sive nova fiat concessio, sive confirmatio facultatum jam
pridem obtentarura indulgeatur Missionariis Societatis Jesu ; tara concessio, quara confir-
matio; ad normara eorum, quáe prsesenti decreto expósita sunt atque statuta, in ómnibus et
per omnia redigantur et conformentur.
Monumenta, quibus innixa sunt ea, quse in supradicto Decreto SSmi. Dni. Nostri Benedicti
Papge XIV statuuntur.
(A) « In quocumque, seu quibusvis, non tamen in primo, consanguinitatis, vel aflSnitatis
« gradibus » : Ita legitur in Brevi San. Mem. Alexandri PP. VIH quod incipit : ^m'Twamm
saluti: quod est XIV in ordine tomo IX novissimi Bullarii Romse impressi § 9.
(B) « In primo gradu etiam rectse linese ex copula illicita resultantis » : físec sunt verba
Brevis San. Mera. Ciementis PP. XII quod incipit : Cum dudum; et est CXLIIin ordine,
tomo XIV, citati Bullarii §2.
(C) « Ut matrimonium inter se contrahere, seu in eo etiam scienter contracto remanere
« valeant » : Ita legitur in Brevibus Summorum Pontificum Alexandri VIII, Ciementis XII
et aliorum.
136 TRATADO 2o SECCIÓN SEXTA.
(D) « Prseterea ejusdem Societatis Jesu provincialibus, vel aD eis deputandis presbyteris,
« cum Neophytis provinciarum utriusq^ue Indise, aliarumque Maris Oceani regionum, in
t< quibus ínter infideles fítleles existunt, et non adsunt Ordinarii similem facultatem habentes,
« vel ultra duas dietas existunt, in quocumque; seu quibusvis, non tamen in primo, consan-
« guinitatis, vel affinitatis gradibus, vel alias, conjunctis, seu se attinentibus, ut matri-
« monium inter se contrahere, seu in eo etiam scienter contracto remanere valeant, in foro
« conscientiae tantum, gratis tamen dispensandi et insuper ibidera, locorum Ordinariis etc.
« etiam in judiciali foro : in reliquis autem provinciis prsefatis Ordinariorum praesentia desti-
« tutis, vel ab eis ultra duas dietas prsedictas, non minus ducentis millibus passuum remotis,
« provincialibus et deputa tis presbyteris preedictis cum eisdem Neophytis, non tamen in
M primo gradu, in utroque foro, gratis dispensandi » : Ita legitur in citato Brevi San. Mem.
Alexandri YIII, § 9 et in citato Brevi San. Mem. Clementis XII, § 2.
(E) « Cum eisdem Neophytis in primo gradu, etiam rectse lineae affinitatis ex copula illi-
« cita resultantis se attinentibus, ut matrimonium queque inter se contrahere, seu in eo etiam
« scienter contracto remanere similiter valeant, in occultis tamen, et in foro conscientise tan-
« tum, ac urgentibus justis causis, gratis tamen dispensandi : » Sunt verba citati Brevis San.
Mem. Clementis XIÍ, § Pariter 2.
(F) « Et insuper quia a nonnullis dubitatum, seu hsesitatum fuit, an omnes Indigenae illa-
« rum Kegionem oriundi et naturales, et Christianorum iodigenarum etiam baptizatorum tílii,
« etiam in eorum infantia baptizati, jure Neophyti appellari possint, idcirco tenore earundem
« praesentium decernimus et declaramus, omnes oriundos seu naturales supradictarum omnium
« tam Orientalium quam Occidentalium partium; imo etiamsi Ethyopes, Angolani, vel qua-
« rumvis aliarum transmarinarum regionum; etiamsi Christianorum filii, et in infantia bapti-
u zati, vel etiam inter se, vel cum Europeis mixtim progeniti sint, ad concessionis hujusmodi
« effectum, esse et intelligi deberé Neophytos... Quin etiam quia de mixtim progenitis, quos
« mixtos vocant,majusdubium esseaccepimus,cumeisdemmixtis,quossimiliteradhunceffectum
« Neophytos censendos esse decernimus, in gradibus et matrimoniis contractis et contrahendis
M prsedictis, gratis tamen, dummodo non ita facile id fiat, dispensare posse ; eisdemque Prses-
tt byteris facultatem desuper concedimus opportunam : » Verba sunt citati Brevis San. Mem.
Alexandri VIII, § 16, in quo etiam confirmatur similis alia praecedens Constitutio San. Mem.
Clementis PP. IX, quse incipit : Animarum saluti : expedita die 8 Januarii 1669.
(G) Proposito in generali Congregatione Cardinalium Generalium Inquisitorum habita fe-
ria IV,die 2Junii 1618 (l),sequenti dubio: « An appellatione Neophytorum Indi solum noviter
« conversi comprehendantur;an non etiam qui sunt originarii per omnes eórum lineas, qua
« pro una dumtaxat parte ab illis originem trahunt, vulgo Quarterones appellati ; et an com-
« prehendantur, qui octavam partem per Proavum et Proaviam ; et sive ab alterutro, sive ab
« utroque habeant, vulgo Pucuelles nuncupati : « Huic dubio responsum fuit : « Non compre-
« hendi Quarterones, multoque minus Pucuelles : » Hoc Congregationis Besponsum confirma-
tum subinde fuit instante Rege Catholico, una cum alus Declaraiionibus, a San. Mem. Cle-
mente PP. XI, in suis Apostolicis literis expeditis in forma Brevis die 29 Aprilis 1701, et
itcrum alus Jiteris Apostolicis in forma Brevis expeditis a Summo Pontifico Benedicto XIV,
die 17 Julii 1748.
(H) Verba Brevium pro re, de qua nunc agitur, sunt comprehensiva « omnium tam Orienta-
« lium quam Occidentalium partium, et etiam Ethyopum, Angolanorum, et quarumvis aliarum
(1) Porsitan error sit : raelius videtur 2 Julii 1698, V. infra : Alias pro parte.
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 137
« transmarinarum Regionum » : Id colligitur ex prsecitatis verbis contentis in Brevi San. Mem.
Alexandri Víll, § 16.
(I) Verbum : gratis : repetitur in ómnibus Apostolicis literis, et concessionibus ad hanc
materiam spectantibus.
(K) FerialV, díe3 Maii 1752. Lecto Memoriali, in quo Procurator Generalis Societatis
Jesu postulabat renovationem facultatum extraordiuariarum in forma Brevis, qnge ab
anno 1734, a Sao. Mem. Clemente XII, ad annos viginti pro missionariis ejusdem Societatis
prorogatse fuerant, Emi. ac Rmi. DD. Cardinales Generales Inquisitores dixerunt : Pro gratia
renovationis Brevis, dempta tamen clausula, si SSmo. Domino Nostro placuerit ; et est, qu»
sequitiir : t< Et insuper locorum Ordinariis, ut de Presbyterorum eorundem, tanquam Adjuto-
« rum et Assessorum suorum, in locis prsefatis, et ubi eorum commode haberi potuerit copia,
« consilio, et cum illis, etiam in judiciali foro » : Et Feria V. die 4 ejusdem mensis in con-
sueta Audientiaper R. P. Assessorem S. Oííicii a SSmo Domino Nostro Benedicto Papa XIV,
habita, Sanctitas sua, benigne annuit pro renovatione Brevis, dempta tamen clausula, ut
supra. Hoc decretum communicatum fuit per R. P. Assessorem S. Officii, R. P. Secretario
SacrsB Congregationis de Propaganda Fide sub eádem die quinta Maii 1752.
(L) « Dictisque Ordinariis alios Presby teros idóneos a se prius approbatos, in locis, ubi non
« adsint Misáionarii similem facultatem habentes^ quoad prsemissa insuilocum subdelegandi,
« licentiam et facultatem auctoritate Apostólica t enere praesentium concedimus et imperti-
« mur » : Ita legitur in citato Brevi San. Mem. Cleraentis PP. XII, § 2.
(M) In Brevi Apostólico San. Mem. Pii IV, expedito die 15 Junii 1563, habentur haec verba :
« Inforo conscieutise tantum perpetuo » : Prorogatio ad annos viginti pro foro externo legitur
tam in hoc, quam in alus subsequentium Summorum Pontificum Brevibus.
Nunc autem cupientes, ut ea, quae prsevio tam sedulo accuratoque examine, in prseinserto
Decreto definita, decisa, et constituta fuerunt, eo semper firmius subsistant, et serventur
exactius, praíinsertum Decretum singulaque in eo contenta, auctoritate Apostólica, tenore prae-
sentium confirmamus Qt approbamus, et quatenus opus esset, eadem illa ex integro, ac in
ómnibus et per omnia juxta prseinserti Decreti seriem et tenorem, dicta Apostólica auctoritate,
ac earumdem praesentium literarüm tenore, statuimus, decernimus, et ordinamus, illisque
inviolabilis firmitalis robur adjicimus. Decernentes easdem praesentes literas semper firmas,
validas et efiScaces existere, suosque Íntegros et plenarios effectus sortiri et obtinere, ac illis,
ad quos spectat et pro tempere spectabit, plenissime suffragari, ac respective ab iisdem obser-
van deberé ; sicque in praemissis per quoscumque Judices Ordinarios, et Delegatos etiam
S. R. E. Cardinalium Congregationes, dictaeque Apostolicse Sedis Nuntios, judicari et definiri
deberé, ac iri itum et inane, si secus super his a quoquam quavis auctoritate scienter vel igno-
ranter contigerit attentari. Non obstaníibus contrariis forsan, etiam Apostolicis, seu in Syno-
dalibus, autProvincia,libus Conciliis editis Constitutionibus et Ordinationibus, seu per dictas
Indiarum Regiones invectis usibus et consuetudinibus; privilegiis quoque, indultis, et literis
Apostolicis, dictanim Regionum Ecclesiis ; etiam Metropolitanis, earumque Praesuiibus, seu
cujusvis Ordinis et Instituti, etiam praefatae Societatis Jesu, Missionibus et Presbyteris Mis-
sionariis, in genere, aut in specie, etiam adRpgum, aliarumque sublimium Personarum istan-
tiam, seu quorumcumque meritorum intuitu, sub quacumque forma concessis, ac saopius con-
firmatis et innovatis. Quibus ómnibus et singulis, illorum tenores praesentibus pro plene et
sufficienter expressis, et ad verbum insertis habentes, illis alias in suo robore permansuris, ad
prsemissorum effectum dumtaxat, speciali eretexpresse derogamus, caeterisque contrariis qui-
buscumque. Volumus autem, ut earumdem praesentium literarüm transumptls seu exemplis,
TOM. I. 17
138 TRATADO 2° SECCIÓN. SEXTA.
etiam impressis,manualícujus Notarii publici subscriptis,et sigillo Personse in Ecclesiastica
Dignitate constitut» munitis, eadem prosus fieles in judicio et extra adhibeatur, quse prsesenti-
bus ipsis adhiberetur, si forent exhibitse vel ostens?e. Datum Komae apud Sanctam Mariam
Majorem sub annulo Piscatoris die 27 Januarii 1757, Pontificatus Nostri anno XVII. Caje-
tanus Amatus.
Ex Bullar. de Propaganda Fide tom. 3, pag. 454 et ex Bull. Rom.
TEXTO CASTELLANO.
Habiéndonos representado nuestro venerable hermano Joachin Portocarrero, Cardenal de la Santa
Romana Iglesia, Obispo Sabinense, en nombre del carísimo en Chrislo, hijo nuestro Fernando, Rey
Calholico délas Espanas, de cuyos reales negocios encargado asiste cerca de Nos, y de esta Santa
Sede, haberse suscitado ciertas dudas en orden á las facultades de conceder las dispensaciones
matrimoniales, de que, por Apostólicos Indultos, dicen gozar los amados hijos sacerdotes de la
compania de Jesús, que hacen las missiones por las Indias Orientales, y Occidentales, y en orden
al uso y exercicio déoslas facultades; para remover las disensiones éntrelos dichos sacerdotes
misioneros, y los ordinarios de los Obispados, y sosegar las inquietudes délos ánimos, y de las
conciencias, deseaba sumamente la difinicion nuestra, y de esta Sede Apostólica; y como además de
la urgente obligación del pastor alcuidado, y solicitud que Nos compele á la especial atención, de estas
cosas, tenemos gran complacencia en condescender con los siempre justos, y buenos deseos del re-
ferido Rey Calholico ; immediatamente hemos remilido el examen de las dudas propuestas, á la Con-
gregación de nuestros venerables hermanos los cardenales de la Santa Romana Iglesia, inquisidores
generales en materias de fé, y de otros negocios del Sanio Oficio ; pero no para evadirnos, por esto,
del trabajo, y aplicación de reconocer, y determinar por Nos mismo esta cosa. Por tanto habiendo
cilado ante Nos, la Congregación de los dichos Cardenales, el dia veinte y nueve de Julio, del atio
próximo pasado, mil setecientos cinquenta, y seis, habiendo antes oído también á los consultores,
asi maestros en sagrada Theologia, como doctores en el derecho canónico, se tomaron, y despa-
charon las siguientes resoluciones, distintamente expresadas en el Decreto infrascripto, el que
entonces mismo aprobamos, y confirmamos, y su tenor es el siguiente :
DECRETO.
Siendo arzobispo de la Isla Espaflola de Santo Domingo, en las Indias Occidentales el (¡lá difunto)
Reverendo Padre Ignacio de Padilla, movió muchas controversias contra los sacerdotes de la Com-
pania de Jesús, en orden á l^s dispensaciones matrimonióles, sobre que en virtud de facultades
especiales, que según referían, gozaban, antes dispensaban, y todavía continuaban en dispensar con
los Neóphitos de las Indias Orientales, y Occidentales, sobre los impedimentos dirimentes del Matri-
monio; y como el Reverendo padre Joscph Moreno Curiel, el qual después que el referido Reverendo
padre Ignacio pasóá la Iglesia Jucatanense, en las Indias, el arzobispado de Santo Domingo, siguió
en orden á esto su misma aplicación, y dictamen; y á fin de que quanto antes se acaben estas con-
troversias, se han decidido, y determínalo por el santísimo señor nuestro BENEDICTO PAPA
DÉCIMO QUARTO, felizmente reynante, las propuestas infrascritas dudas, haviendo oído primero
el Dictamen, yconsejo de los reverendísimos señores Cardenales, Inquisidores Genenerales, en la
Congregación, que en el dia veinte y nueve de Julio, del ano mil, setecientos, cinquenta, y seis se
tuvo en presencia de su Santidad.
Las dudas propuestas son las siguientes : Primera : Si las facultades concedidas en los Breves
Apostólicos á los Sacerdotes de la Compania de Jesús, que exercen el cargo de Misioneros por las
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 139
Indias, y especialmente respectivas á las dispensaciones matrimoniales, se estiendan á las provincias,
y lugares, que de muchos anos á esta parte, están convertidas á la Religión Catholica, en las quales
se hallen Infieles venidos de otras partes, que voluntariamente hayan abrazado la Fé de Christo,
de suerte, que los Misioneros empleen su aplicación, y cuidado, no en combertirles á la Santa
Religión, si solo en instruirles en los Preceptos de la Doctrina Christiana, y en las buenas costumbres :
Segunda: Si las referidas facultades se estiendan á los mencionados Países, y especialmente si
pueda exercersela facultad de conceder dispensaciones en orden á los matrimonios de los referidos ;
ó si esto se haya de entender de suerte, que se diga concedida la Autoridad de dispensar sobre los
Impedimentos públicos para el fuero externo, asi antes, como después de aver contraído el
matrimonio.
Tercera : Si supuesta la extensión de las facultades, en orden á los impedimentos públicos para el
fuero externo, y en los casos de contraer, y do haver yá contraído matrimonio, puedan los Misione-
ros usar de estas facultades, en aquellos lugares en que el Obispo Diocesano tiene las mismas facul-
tades, á él concedidas por la Sede Apostólica, con Indulto particular.
Quarta : Si aunque los Misioneros pudiesen conceder dispensaciones, y usar también de sus facul-
tades para el fuero externo, si les sea licito concederlas sin una previa sumaria información, recivida
en presencia de Notario, y del Vicario del Lugar, para comprobar las causas de la dispensación, y
las calidades de los impedimentos, ó si sea suficiente tomar una verbal instrucción, y extrajudicial
información.
Quinto : Si aunque estas facultades se tengan por concedidas solo á los Misioneros, que se
emplean en la conversión de los infieles, y no á otros, se hayan de revalidar los matrimonios celebra-
dos en virtud de las dispensaciones que para el fuero exterior, huviesen concedido los Misioneros,
que solo se emplean en enseñar los rudimentos de la fé, y en instruir en las buenas costumbres.
Poro antes de proceder á la decisión de las dudas propuestas, se ha de recapacitar sumariamente
lo perteneciente á las facultades concedidas por especiales Breves Apostólicos, á los Sacerdotes
Misioneros de la Compañía de Jesús, asi en las Indias Orientales, como en las Occidentales ; porque
de esto péndola justa resolución de las dudas. Y para proceder arregladamente en esta materia, se
expondrán primeramente las facultades referidas, en orden á los impedimentos del matrimonio :
Segundo, se reflexionará el Derecho concedido para usar de dichas facultades, asi en el fuero inte-
rior, como en el exterior : Tercero, se declararán las Personas con las que pueden dispensar los
Misioneros: Quarto, se hará mención de los lugares en que pueden usar enteramente de dichas
facultades : Quinto, se tratará finalmente de algunas cosas, que pueden concluir al recto uso de las
dispensaciones; y todo esto se deducirá de los Breves de concesiones, expedidos por los Pontífices
Romanos, y también por el Santísimo Sefior nuestro felizmente reynante.
Habiendo, pues, empezado, según el método prefinido, por la misma fuerza, y substancia de las
facultades concedidas en orden á los impediraenlos de los matrimonios : aunque en otros tiempos se
estendió amplisimamente esta facultad á todos los impedimentos, y grados no prohibidos por dere-
cho Divino, después en los subsiguientes Breves Pontificios, se halla en algún modo reprimida; por lo
que se prohibe ahora á los Misioneros, el dispensar en primer grado de consaguinidad^ó ajinidad (A) :
excepto solo el primer grado, aunque de linea recta pero resallante de copula ilicita (B), y todo esto
para que los Fieles puedan contraer matrimonio entre 5¿, o permanecer en él, habiéndole contraído in
ignorarlo (C) baxo cuyas palabras se comprehenden los matrimonios, asi contraidos, como los que se
huviesen de contraer.
Sigúese el tratar del uso de las dichas facultades, en orden al fuero interno, ó externo. Aunque
las facultades concedidas en los primeros Indultos estuviesen restrictas al fuero de la conciencia ;
sin embargo, en las concesiones posteriores se hallan ampliadas también al fuero externo, pero baxo
iíO TRATADO 2o SECCIÓN SEXTA.
la expresa ley, de que en los lugares donde haya Ordinarios, que tengan las mismas facultades, a
fíllos regularmente concedidas por la Sede Apostólica, ó á lo menos estén dislantes doscientos mil
pasos, mo puedan los Misioneros de la Compnnia de Jesús, usar de sus facultades en el fuero externo;
porque está reserv.ida h los Ordinarios, la facullad pribativa de dispensar ea ei fuero exterior, ó
judicial, y no es permitido á los Misioneros, puednn conceder eslas dispensaciones, ni usar de las
facultades, h ellos concedidas para el fuero externo, si solo en aquellos lugares donde no hay Ordi-
narios, eslo es. Obispos, ó sus Vicarios Generales, ó si hay algunos eslan dislantes de alli, mas
de dos jornadas, ó doscientos mil pasos, ó si se hallasen presentes , ó á poca distancia, pero que
no hayan impetrado de la S3de Apostólica, los Indultos facullaiivos para dispensar, que se hallan
concedidos ^ los padres Misioneros (D) : pero se halla siempre restricta la facultad para dispensar,
solo en el fuero de la conciencia, en primer grado de linea recta de afinidad, resultante de copula illicita,
sobre cuyo impedimento se les permite dispensar ocultamente, y solo en el fuero de la conciencia, y
por justas causas urgentes. (E).
Pasando luego k las personas con las que pueden dispensar los Misioneros, según las premisas, en
el fuero de la conciencia, ó en el fuero judicial ; estos verdaderamente son los Neóphitos, y baxo el
nombre Je Neóphitos, según las resoluciones, expedidas, y aprobadas por los Sumos Poniifices, no
solo se entienden los que poco antes recivieron el Bautismo, sino también sus hijos, aunque huviesen
sido bautizados en su infancia, y también los nacidos de Indio Neóphilo, y muger Europea, ó de varón
Europeo, y muger India ; por lo que se llaman Mestizos. Y estas son las personas en las quales pue-
den enteramente dispensar los Misioneros : (F) prohibiéndoles toda facultad para dispensar con los
que, ó solo poruña parte descienden, ó tienen quarlo de Indios Neóphitos, por lo que son llamados
Quarterones^ ó solo traen su origen por bisabuelo, ó bisabuela de Indios Neóphitos, por lo que se
llaman Puciielles, Y no pudiendo estos sor contenidos baxo el nombre de iVeóphitos, por lo mismo, no
pueden los Misioneros dispensar con ellos, sobre los impedimentos del matrimonio, en el fuero de la
conciencia, ni en el fuero judicial, porque su facultad está restricta solo a los Neóphitos, baxo cuyo
nombre solo se han de entender los arriba señalados. (G).
Por lo tocante á los lugares en que los Misioneros pueden bastantemente usar de dichas facultades,
en la conformidad referida, es cosa bien conocida, porque los Indultos, á ellos concedidos, compre-
henden las parles, ó provincias de las Indias Orientales, y Occidentales, y otros países del mar
Occsano (H).
Con que solo resta conferir los documentos necesarios, que pueden conducir al uso recto, y apro-
bado de las dispensaciones. En que ademas de la exacta observancia de las cosas arriba expresadas,
se deven observar especialmente dos reg'as. La primera, que en toda dispensación concurra una
justa causa para concederla. La segunda, que concediéndosela dispensación para el fuero exterior,
nada se reciva, antes liien se haga lodo graciosamentej : (I) Y aunque en los Breves facultativos, que
antes se solian dar á los Obispos, y Ordinarios de los países referidoí^, para las dispensaciones,
que se havian de conceder en el fuero interno, y externo, sobre los impedimentos matrimoniales, se
les mandase que en las dispensaciones, que se huviesen de conceder para el fuero externo, pidiesen
directamen á los Misioneros, no estando csios tan distantes, que no pudiesen comunicarle, sin grande
incomodidad ; y como los Obispos pidiesen después, se les exonerase de este cargo, porque aunque
en otros tiempos pudo parecer conveniente, y oportuno, en los tiempos presentes se cxperimenlaba, que
solo conducía para suscitar discordia. Para remover toda discordia en los Obispos, y Ordinarios do las
Diócesis, y los Misioneros, sedexóa los mismos Ordinarios, la plena libertad de dispensar tam-
bién en el fuero externo, exonerándoles del expresado cargo de pedir el diclamen referido (K),
Además habiéndose concedido al arbitrio del Ordinario, la facultad de subdelegar sacerdotes
exemplares, é idóneos ; que por los mismos Obispos subdelegantes , concedan las disponsaoiones
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 141
para el fuero externo, ó judicial, en los lugares mas remotos de las Diócesis: (L) para sosegar, y
aquietar los ánimos de los Obispos, y Misioneros, se estableció que si no se hallasen Vicarios desti"
nados para aquellos lugares, ó estén distantes doscientas millas, no puedan los Obispos subdelegar
otros sacerdotes» sino aquellos que tienen facultad de la Sania Sede para dispensar, y estos, por lo
regular» son los Misioneros.
Finalmente, para el recto uso de las facultades de dispensar, se deve tener presente, que la facul-
tad de dispensar, en el fuero de la conciencia, está concedida para siempre; pero la perteneciente
al fuero judicial, es limitada solo por veinte anos : (M) Y como, según práctica admitida, sea costum-
bre concederse la confirmación de esta facultad, es preciso, que los Misioneros tengan cuidado de
esto, no dexandose reducir á los últimos extremos del termino prefinido para el cuidado, y solicitud
de la confirmación, que deven pedir, para evadirse del pcligro-dc la nulidad del Acto, si algo practi-
casen después de haver espirado el termino de las facultades, y de defraudar los Pobres Fieles Chris-
tianos, de los remedios oportunos de sus males, por haverse reducido á estado de no poder yá usar
de estas facultades. Esto es (o que contienen las Constituciones Apostólicas de la Santa memoria de
Pió Quarto, PonliGce máximo, y de otros sus Sucessores, y en los Breves Pontificios de Clemente
Nono, Alexandro Octavo, Clemente Undécimo, Clemente Duodécimo, y del Santísimo Señor nuestro,
Benedicto Décimo Quarto, felizmente reynanle, los que observados, y respectivamente reflexionados,
como es razón, no solo se removerán todas las controversias, sino que también se presentará fácil la
respuesta á las dudas, que se han remitido á la Sagrada Congregación, para su examen, y deter-
minación.
Por tanto á la primera duda, en que se pregunta, si las facultades concedidas á los sacerdotes de
de la Compañía de Jesús, que exercen el cargo de Misioneros por las Indias, y especialmente las respec-
tivas á las dispensaciones matrimoniales, se esliendan á los lugares, y provincias, donde no solo se
hallan otros Infieles, sino los que vinieron de otras partes, y voluntariamente abrazaron la Fé de
Christo. Se responde afirmativamente, pero en conformidad de los Breves, y Constituciones Apostó-
licas arriba expresadas.
A la segunda duda, en que se pregunta, si aunque las facultades se estiendan á los Lugares refe-
ridos, comprendan estas las dispensaciones matrimoniales, queso hayan de conceder sobre los impe-
dimentos públicos, para el fuero externo, asi antes, como después de haver contraído matrimonio,
se responde afirmativamente, pero según lo dispuesto en los Breves Apostólicos arriba citados.
A la tercera duda, en que se pregunta, si los Misioneros puedan usar de las facultades referidas,
en aquellos lugares en que los Obispos Diocesanos tienen las mismas facultades, se responde, que
dichos Misioneros pueden usar de las facultades referidas, dispensando para el fuero externo, asi en
los matrimonios yá contraidos, como en los que se hubiesen de contraer, pero solo en los lugares
donde no haya Ordinarios que tengan semejantes facultades, ó están distantes mas de dos jornadas, ó
doscientos mil pasos, en conformidad de lo que también se halla prevenido en los dichos Breves, y
Constituciones Apostólicas.
A la quarta en que se propone para la difinicion, si en los casos en que los Misioneros pueden dis-
pensar en el fuero judicial les sea licito oxecutarlo sin una previa sumaria información, recivida
ante un Notario, y el Vicario del lugar, para comprobar la causa de la dispensación, y la calidad del
impedimento, ó si bastará recivir una información verbal, y extrajudicial, se responde que nada se
debe innovar, porque en tiempos pasados pareció ser suficiente la certeza moral, asi de la causa de
la dispensación, como del impedimento, aunque no corroborada coa documentos judiciales, que se
observe el mismo methodo en los tiempos venideros.
Finalmente á la quinta duda respectiva á la comvalidacion de los matrimonios, sobre la qualse
preguAlaba baxo la hipótesis de su nulidad, procedida de defectos de facúltales, en los que conoe-
í^2 TRATADO S'» SECCIÓN SEXTA.
dieron las dispensaciones para contraer aquellos malrimonios; como de la respuesta dada ala
primera duda, se puede colegir bastantemente, que este supuesto, ó hipótesis no subsiste, nada queda
que responder.
Estas son las respuestas que se han dado, y las resoluciones, que se han tomado en la Congrega-
ción de los reverendisimos Cardenales de la Santa Romana Iglesia, Inquisidores Generales contra
la herética pravedad, tenida en presencia del Santísimo señor nuestro BENEDICTO PAPA DÉCI-
MO QUARTO, las que su Santidad con previo maduro examen ha aprobado, y confirmado, queriendo
que para mayor solemnidad sean corrobarodas con letras apostólicas en forma de Breve, mandando
que quantas veces llegase el caso de confirmar estas facultades en adelante, no se conceda la con-
firmación, sin que preceda una seria adnotacion del tiempo en que anteriormente se haya concedido
el indulto, para que se venga en conocimiento de si ha espirarlo el termino en el prefinido, y sobre
esto se pueda tomar la providencia oportuna ; y finalmente mandando á todos los ministros, ú oficiales
de una, y otra secretaria de los breves secretos, y do la Congregación de Propaganda Fide, que
haciéndose nueva concesión, ó concediéndose conlirmacion de las facultades anteriormente confe-
ridas á los Misioneros de la Compania de Jesús, asi la concesión, como la confirmación, en todo,
y por todo se hayan de sujetar, y conformar con la norm.a, y estatutos que en el presente Decreto se
hallan expresados.
DOCUMENTOS, y disposiciones con que so apoyan las cosas establecidas en el Decreto del santis-
üimo señor nuestro BENEDICTO PAPA DÉCIMO QUARTO.
(A) « En qualquiera, ó qualesquiera grado de consanguinidad, ó afinidad, excepto el primero :
« Asi se lee en el breve de la santa memoria de Alexandro papa Octavo, que empieza : Animaruw
(( saliiHf que es el décimo quarto en orden : Tomo once, párrafo nueve del ultimo Bularlo, impreso
a en Roma.
(B) « En primer grado aunque de linea recta resultante de la copula ilícita : Estas son las palabras
(t del Breve de la sania memoria de Clemente papa Octavo, que empieisa : Cum dudum, y el ciento
« quarcnta, y dos en orden, tomo catorce, párrafo dos del citado bulario.
(C) « Para que puedan contraer matrimonio entre sí, ó permanecer en él, habiéndole conlrahido,
'f sabiéndolo : Asi se lee en los Breves de los sumos Pontífices, Alexandro Octavo, Clemente Sep-
« timo, y otros.
(D) « Además. A los provinciales de la misma Compañía de Jesús, ó á los sacerdotes que por ellos
« se destinaren, para dispensar con los Neóphilos de las provincias de ambas Indias, y otros Países
« del mar Occeano, en que entre los Infieles, hay Fieles, y no hay Ordinarios, que tengan seme-
« jantes facultades, ó están distantes dos jornadas, en qualquiera, ó qualesquiera grados de con-
« sanguinidad, ó afinidad, por el qual estén emparentados, excepto el primer jurado, para que puedan
« contraer matrimonio entre sí, 6 permanecer en él, habiéndole contrahido, sabiéndolo; pero esto
« solo en el fuero de la conciencia, y graciosamente; y además allí mismo á los ordinarios de los
« Lugares, etc. También en el fuero judicial : Pero en las demás provincias referidas, hallándose sin
« Ordinarios, ó estando distantes de ellos, mas de dos jornadas, ó doscientos mil pasos, á los
« provinciales, y sacerdotes, destinados referidos, para que puedan dispensar con ios mismos
<c Neóphilos, en uno, y otro fuero graciosamente, excepto en el primer grado : Asi so lé en el
« citado Breve de santa memoria de Alexandro Octavo, párrafo nueve, y en el citado Breve de la
t< santa memoria de Clemente Octavo, párrafo segundo.
(E) « Para díppensar graciosamente con los mismos Neóphitos en el primer grado de afinidad,
« aunque de linea recta resultante de copula ilicila, para que puedan también contraer matrimonio
<c entre si, ó permanecer en el, habiéndole contrahido, sabiéndolo; pero solo en lo oculto, y en el
a fuero de la conciencia y por justas urgentes causas : son palabras del oilaüo Breve de la santa
« memoria de Clemente Duodécimo, en el mismo párrafo segundo.
FACULTADES VICENALES PÁRALOS NEÓFITOS. HB
^F) « Y ademas, porque en algunas cosas se ha padecido duda, ó perplexidad, sobre si los Indios
« oriundos, y naturales de aquellos paises, y los hijos de los Indios Chrislianos bautizados también
« en su infancia pueden llamarse verdaderamente Neóphytos : en orden á esto; por el tenor de las
« mismas presentes, declaramos, y determinamos, que todos los oriundos, ó naturales de todas las
« partes Orientales, y Occidentales, aunque Ethiopes, Angolanos, o de otros paises ultramarinos,
« aunque hijos de Chrislianos, y bautizados en su infancia, ó sean procreados entre si, ó sean
« Mestizos de los Europeos, para el efecto de esta concesión, deban entenderse, y sean tenidos por
« Neóphytos como también porque la mayor duda que se nos ha propuesto es, en orden á los que
« llaman Mestizos, declaramos, que estos se han de reputar también por Neóphitos para este efecto
« y que se les pueda dispensar graciosamente, aunque no con tanta facilidad, en los referidos grados,
w y matrimonios contrahidos, y que se hubiesen de contraer, para lo qual concedemos á los dichos
« Sacerdotes la facultad necesaria, y oportuna : son palabras del citado Breve de la santa memoria
« de Alexandro Octavo, párrafo décimo sexto, en que se conQrma también otra semejante, precedente
« Constitución de la santa memoria de Clemente Papa Nono, que empieza : ÁJíimaruin saluti, ex-
« pedida en ocho de Julio de mil, seiscientos, sesenta, y nueve.
(G) « A la siguiente duda propuesta en la Congregación de los Cardenales Inquisidores Generales,
« celebrada el dia Miércoles, dos de Juio, de mil, seiscientos, noventa, y ocho, de si baxo el nombre
« de Neóphitos, se hayan de comprehender solo los Indios, nuevamente convertidos, ó si también, se
« han de comprehender los que son originarios, por todas sus lineas, como los que por una sola parte
« traen su origen de ellos, llamados vulgarmente Quaríerones; y si se han de comprender los que
« tienen una octava parle por bisabuelo, ó bisabuela, ó de uno, ó de otro, ó de ambos á dos, llamados
« vulgarmente Puchiieles; la respuesta de esta duda fue no comprehenderse los Quaríerones , y mu-
« cho menos los Puchueles. Esta respuesta de la Congregación fue confirmada después á instancia del
« Rey Católico, juntamente, con otras declaraciones por la santa memoria de Clemente Papa Unde-
« cimo en sus letras Apostólicas, expedidas en forma de Breve, el dia veinte, y nueve de Abril de mil,
<c setecientos, y uno, y después por otras letras Apostólicas expedidas en forma de Breve por el
t Summo Pontifice BENEDICTO PAPA DECIMO-QUARTO el dia diez, y siete de Julio de mil, sete-
cientos, quarenta, y ocho.
« (H) Las palabras de los Breves en orden á la materia de que se trata, comprehenden los países
a de todas las Indias, asi Orientales, como Occidentales, y también los de los Ethiopes, Angolanos,
« y qualesquiera otros : Esto se colige de las citadas palabras contenidas en el Breve de la santa
« memoria de Alexandro Octavo, párrafo décimo sexto.
« (I) La palabra Gratis se halla en todas las Letras, y Concessiones Apostólicas á esta materia
« pertenecientes.
•c (K) El Miércoles tres de Mayo de mil, setecientos, cinquenta,ydos, haviendose leído el memo-
te rial en que el Procurador General de la Compañía de Jesús pedia la renovación de las facultades
« extraordinarias en forma de Breve, que en el año mil, setecientos, treinta, y quatro havian sido
« prorrogadas por la santa memoria de Clemente Duodécimo por termino de veinte anos : Los Emi-
tí nentissimos señores Cardenales Inquisidores Generales dixeronse : conceda la gracia déla renova-
tc cion del Breve, quitada la clausula, si fuere del beneplácito del sanlissimo Seíior nuestro^ que
« dice : Y además álos Ordinarios de los Lugares , para que con diclamen de los mismos sacerdotes^ como
« sus coadjutores,]} asesores, en los Lugares referidos, y donde cómodamente pudiese haber abundancia
« de ellos, y con ellos, también en el fuero judicial, Y el jueves, quatro del dicho mes, en la acostum-
t< brada audiencia que tuvo el reverendo padre asesor del Santo Oficio del santísimo sefíor nuestro
« BENEDICTO PAPA DÉCIMO QüARTO, su Santidad condescendió benignamente en que se expi-
« diese la renovación del Breve, quitada la clausula arriba expresada. Este decreto fue comunicado
í^^ TRATADO 2« SECCIÓN SEXTA.
« por el Reverendo padre secretario de la Sagrada Congregación de Propaganda Fide, el mismo dia
« cinco de mayo, de mil, selecientos, cinquenia, y dos.
« (L) Y por el tenor de las presentes,, coa autoridad apostólica, damos, y concedemos á los dichos
« ordinarios licencia, y facultad para que puedan subdelegar otros sacerdotes idóneos aprobados por
« ellos, en los lugares donde no haya Misioneros que tengan semejante facultad : Asi se lee en el
« citado Breve de la santa memoria de Clemente Papa duodécimo, párrafo segundo.
<( (M). En el breve apostólico de la santa memoria de Pió Quarto, expedido el día quince do junio
« de mil, quinientos, sesenta, y tres se hallan estas palabras : Perpetuamente, solo en el fuero de la
« conciencia, y asi en este, como en otros subsiguientes breves de los sumos Pontífices, se halla la
tt prorogacion por veinte anos, para el fuero externo. »
Y ahora, deseando, que todo lo que con previo, atento, y diligente examen se há definido, decidido,
y establecido en el preinserto decreto, subsista, y se observe siempre mas firme, y exactamente con
autoridad apostólica, y por el tenor de las presentes, confirmamos, y aprobamos el preinserto decreto,
y en caso necesario, con la misma autoridad apostólica, y por el tenor do estas mismas presentes
letras : Establecemos, determinamos, y mandamos enteramente, y en lodo, y porlodo según, y como
en dicho preinserto decreto se contiene, y lee; añadimos la fuerza dé una inviolable firmeza : man-
dando, que las mismas presentes letras hayan de ser válidas, y eficaces, y tener su pleno, é integro
efecto, y que plenisimamente sufragen á aquellos á quienes se dirigen, y por ellos respectivamente
se observen :Yasi lo hayan de juzgar, y definir, en orden á lodo lo referido, qualesquiera Jueces
ordinarios, y delegados, aunque Congregaciones de Cardenales de la Santa Romana Iglesia, y nuncios
de la dicha sede apostólica ; declarando por nulo, y de ningún valor, todo quanto qualquiera, con
qualquiera autoridad, sabiéndolo, ó ignorándolo, se atreviesse á intentar en contrario de las cosas
referidas : Sin embargo de las constituciones, y ordenaciones apostólicas.
Dado en Roma en Santa Maria la Mayor, baxoel Anillo del Pescador, el dia veinte, y siete de Enero,
de mil, setecientos, cinquenta, y siete. El ano décimo séptimo de nuestro Pontificado. Cayetano Amato.
« Traducion pasada por el Consejo de Indias. »
un
PRIMERA PROROaA DE LAS VICENALES PARA LA COMPAÑÍA DE JESÚS DESPUÉS DE LA
SEPARACIÓN DE SUS FACULTADES ENTRE LOS OBISPOS DE INDIAS.
Concessio Indulgentiarum et privilegiorura pro Keligiosis Societatis Jesu in Indiis Catho-
licam fidem prsedicantibua, aliisque dictse Societatis Religiosis in lis partibus immorantibus
et tándem pro singulis Christi fidelibus in regionibus ipsis degeutibus.
Clemens Papa XIII. — Ad faturam rei memoriam.
§ 1. Animarum saluti paterna charitate intenti, supplicationibus dilecti filii Laurentii,
Ricci, Societatis Jesu Prsepositi Generalis, nomine, Nobis super hoc humiliter porrectis indi-
nati, ac multorum prsedecessorum Nostrorum Romanorum Pontificum vestigiis inhaerentes,
de Omnipotentis Dei misericordia, ac BB. Petri et Pauli Apostolorum ejus auctoritate
confisi; ómnibus Christiñdelibus in quibuscumque Orientalibus Indiis, aut Brasilia, vel
Sinarum, aliisque maris Oceani regionibus constitiitis, prsesentibus et futuris, veré poeniten. et
confessis, acSac. Communione refectis, quoties aliquem ex infidelitate, et idolatría ad veri
Dei cognitioenm reduxerint, plenariam; nec non iisdem veré poeniten., et confessis die
S. Thomse Apostoli in Indiis prsefatis aliquam ex certis dilectorum filiorum Presbyteroriim
Societatis Jesu Ecclesiis illarum partium Deo, vel in honorem Sanctorum erectis, nec non
omnes et singulas hujusmodi Ecclesias CoUegiorum, Domorum et Residentiarum ejusdem
Societatis Regionum prsedictarum saltem inter se per centum milliaria distantes, ut supra,
FACULTADES VICENALES PARA LOS NEÓFITOS. 145
erectas, singulis annis quatuor diebus festis Domini Nostri, B. M. Virginis, aut Sanctorum
per dictse Societatis Prsepositum Generaiem desi^nandis, visitantibiis, et inibi Sanctissimum
Eucharistise Sacramentum sumentibus, et pro Gentilium et Hctreticorum conversione pias ad
Deum preces fundentibus, etiam plenariara ; ómnibus etiam, et sin^^ulis, tam Presbyteris,
qiiam alus de dicta Societate existentibus, quos ia qualibet utriuáqiie Indise Regione, vel
Oceani ínsula, aut navigatione pro fideinegotio eundo, vel redeundo mori contigerit, in cujus-
libet eorum mortis articulo, saltem contritis et confessis, si communicare nequiverint plena-
riam pariter.
§ 2. Scholaribus vero in utraqiie India existentibus, ac confraternitati B. Mariae Virginis
inibi canonice institutse adscriptis, qui in Annunciationis, et Assumptionis ipsiiis B. Virginis
festis dictura Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum sumpseriut, et Corouam, vel tertiam
partem Kosarii recitaverint ; nec non utriusque sexus Christifidelibus aliquam ex Confrater-
nitatibus canonice erigendis ingressis, qui in festivitate Sanctissimi Corporis Christi, et illius
octava, poenitentes similiter et coiife^si, idem Sacrosanctse Eucharistise Sacramentum sumpse-
rint, et in cujuslibet eorum mortis articulo etiam poeniten. et confessis, ac sacra Communione
refectis, aut saltem contritis, si confiteri, et communicare non potuerint, plenariam similiter
omnium peccatoram suorum Indulgentiam, et remissionem misericorditer in Domino conce-
dimus. Insuper dictis Scholaribus ejusmodi Confraternitati adscriptis, qui in singulis ejus-
dem B. V. Marise, ac Kesurrectionis, Pentecostés, et Nativitatis Domini Nostri Jesu Christi
festivitatibus, confessi et coutriti prsemissa peregerint, decem annorum de injunctis eis, seu
alias quomodolibet debitis pcenitentiis ; iisdem queque Scholaribus, qui in singulis diebus
veneris cujuslibet Quadragesimíe devote processionibus publicis inpartibus, et locis transma-
rinis ad orandum pro conversione Gentilium, et Hsereticorum prsefatorum, juxta ritum
Ecclesise Komanae institutis, interfuerint, trium annorum ; reliquis vero ómnibus Christifideli-
bus, eisdem processionibus praesentibus contritis et confessis unius anni indulgentiam elar-
gimur; quodque pro animabus eorum Christiíideliura, qui in prsefatis utriusque Indiae
navigationibus pro negotio Fidei instituen. ab humanis in charitate Christo conjuncti deces-
serint, confessi, ac Sac. Communione refecti tertiam partem Rosarii, aut unam Coronam recita-
verint, quüties id agent, toties per modum suffragii unam ex dictis animabus a pcenis purgatorii
liberare valeant; quodque scholares utriusque Indise hujusmodi, qui in scholis Presbyterorum
dicta; Societatis dant operam litteris, in Presbyterorum eorumdem Ecclesiis Missas, vel alia
divina officia tempere interdicti, et cessationis a divinis audire, ipsique Presbyteri, iisdem
scholaribus prsesentibus, januis clausis et non pulsatis campanis, et dummodo ipsi causam
hujusmodi interdicto non dederint, acinterdictis, et excommunicatis exclusis, celebrare res-
pective possint, concedimus, et indulgemus.
§3. Insuper praefatis ómnibus, et singulis utriusque sexus Christifidelibus inindiis et regio-
nibus prsefatis existen., qui contriti et confessi quamlibet Ecclesiam et Capellam in
eisdem partibus, dictorum Presb3'terorum Societatis Jesu cura et opera, utsupra,erectam,
aut in futurum, erigendam, devote visitaverint, et, ut supra, oraverint, quadraginta dies et
semel quolibet anuo aliquo die festo Domini Nostri Jesu Christi, B. M. Virginis, aut
Sanctorum, quem Provincialis dictse Societatis coustituerit, septera annos, et totidem quadra-
genas : Eisdem, qui aliquam ex praefatis Ecclesiis dicturum Prttsbyterorum Societatis Jesu
Quadragesiraae, et alus temporibus Stationum ürbis, Dominicis, et feria sexta, diebus, visita-
verint, easdemomnes et singulas indulgentias concedimus, quas consequerentur, si Ecclesias
et Basílicas ürbis in diebus Stationum hujusmodi visitarent; illisque, qui singulis diebus
ferias prima) hebdomadse cujuscunque mensis easdem Ecclesias devote visitaverint, etibi
TOM. I. w
iiC TRATADO 2" SECCIÓN SEXTA.
qiiinqiiies Orationem Dominicam, et toties salutationem Angelicam pro exaltatione Fidei
Catholicíe rccitaverint, septem annos ; in festisvero Domini Nostri Jesn Christi, ac B. Virgi-
nis, Apostolonim, sub cujas titulo Ecclesia consistet, decem anuos. His autcm, qui aliquam
es dictis ecclcsiis postquam confessi Sanctissimnin Eucharistiaj Sacramentum sump-
sevint, visitaverint , toties viginti annos; ac iisdoni Christifidelibus utriusque Indise,
et Transmarinonim limitum, qui processionibus, et precibus jiixta Kitiim S. R. E. a
prsefatis Presbyteris de Ordinarionira licentia instituendis et agendisjndorum, et ^tio-
pnm, sen quorum vis aliorum Neophytoriim, et aliornm Christianorum interfuerint, et
eas associavevint, Christianam doctvinam cum eisdem Presbyteris, vel ab eis deputatis
recitaverint, vel privatini docuerint, quotie;^ id fecerint, septeni annos et totidena
quadragenas; invisentibus autem infirmes, et prsesertira Tndorum Hospitalia, Xenodochia,
et alia similia loca pia, ipsis etiam infirmis per se vel alium ministrando, singulis diebiis,
quibus id fecerit, viginti quinqué, qui vero ad infirmos accedentes ibi pernoctaverint, quin-
quaginta; Eis etiam, qui coram B. Imagine Mariae ab Alma Urbe ad CoDegium Civitatis
Limse in Perú (ut asseritur) delata, tertiam Ptosarii partem, vel Coronam recitaverint, centum
similiter dies de injunctis eis, seu alias quomodolibet debitis poenitentiis, in forma Ecclesise
consueta, relaxamus, ac respective concedimus et indulgemus.
§ 4. Prseterea ejusdera Societatis Jesu Provincialibus, vel ab eis deputatis presbyteris, cum
Neophytis Provinciarura utriusque ludia?, aliarumqne maris Oceani regionibus, in quibus Ínter
infideles existunt fideles, etiam aliunde profecti, in quocumque, seu quibusvis, non tamen in
primo consanguinitatis, vel añinitatis gradibus, vel alias conjunctis, seu se attinentibus, ut ma-
trimonium Ínter se contrahere, seu in eo etiam scienter contracto remanere valeant,inforo con-
scientia) tantum, gratis tamen et,justa impeliente causa, dispensandi; itemque in príefatisProvin-
ciis prsesentia Ordinariorum, similcm facultatem habentium, destitutis, vel ab eis ultra duas
Dietas non minus ducentis millibus passuum remotis, in iisdem gradibus, excepto tamen primo,
etiam inutroqueforo,etsine judiciali processu gratis, etjustis concurrentibus causis, dispensandi;
eteos,quiin his gradibus probibitis, etiam scienter contraxeriut,abexcossibus excommunicationis
aliisque censuris et poenis Ecclesiasticis, in utroque foro pariter absolvendi, et prolera exinde
susceptam legitimara decernendi ; ac insuper eisdem Provincialibus, et Presbyteris deputatis,
cum prsefatis Neophitis in primo etiam gradu rectse linea añinitatis, ex copula illicita resul-
tantis, dummodo nullura subsit dubium, quod conjux possit esse proles ab altero contrahen-
tiumgenita, sese attinentibus, ut matrimonium ínter se contrahere, seu in eo etiam scienter
contracto remanere similiter valeant, in occultis tamen, et in foro conscientiíc tantum, ac
urgentibusjustis causis, gratis etiara dispensandi ; et eos, qui in gradibus hujusmodi etiam
scienter contraxerint.ab excessibus, excommunicationis, aliisque censuris, et poenis Ecclesiasti-
cis, infero conscientiíE tantum, gratis pariter absolvendi, facultatem, auctoritate Apostólica,
tenore pra^sentium, concedimus et impertimur; nec non ipsis presbyteris i n eisdem Indiiset
locis príedictis constitutis, quibus aliqua Eucharistise fragmenta, seu minutise pro tempere
interciderint, etiam post peractum Sacrificium, absque uUo conscientise scrupulo, juxta Rubri-
cas Missalis Roraani reverenter sumendi.
§ 5. Insuper presbyteris ejusdem Societatis Jesu, quos in Saracenorum et aliorum infide-
lium térras, et alias utriusque Indi^jo et transmarinas regiones maris Oceani, adquas Hispani
et Lusitani penetrant, ac in provincias remotissimas, ubi non est inquisitio, et fideles ínter
infideles degunt, ñeque Ordinaríi saltera íntra duas dietas existunt, hujusmodi facultatem
habentes, Prsepositus Generalis miserit, Christianos in eisdem provinciis, Indiis et Regio-
nibus commorantes, ab ómnibus peccatis, sententiis et censuris, etíamín Bulla Coena Domini
FACULTADES VICENALES PAÜA LOS NEÓFITOS. i 47
contentis, et reservatis, etiam gratiose absolvendi facultatem ; eisdemque, ut semel ab aliquo
illarum partium Episcopo approbati adpraedicandum, confessiones audiendas et missas cele-
brandas in Ecclesiis, et Oratoriis Societatis Jesii prsefatse pro ministeriorum hiijusmodi
exercitio, ulterius licentiam et approbationem ab alus Episcopis, quatenus distent ultra duas
dietas, petere, seu habere minime teneantur, sed absque illis prsemissa faceré possint. Si vero
Episcopus ab Ecclesia, vel loco, ubi praedicatur, vel confessiones audiuntur, non distet ultra
prgefatas duas dietas, tunclicentia etiam alterius Ordinarii ita vicini prius obtineri debeat, quse
tamen per epistolara, etiam impetran possit. Possint etiam extra ecclesias consecratas super
altaribusportatilibus, in loco tamendecenti, ubicumque non est commoditas ecclesiarum, et
in casu necessitatis tantum, etiam per horam ante lucem, vel etiaiji post meridiem in eisdem
regionibus, cum opus fuerit, celebrare ; necnon in Maluco, Jappone, et alus insalarum, terra-
rum, provinciarum et locorum prsefatorum partibus, et locis, a quibus valde remoti sunt
Episcopi, oléis sanctis per dúos vel tres aut quatuor annos ante consecratis, libere uti possint.
Necnon, ut quicumque ex prsefatis presbyteris Sooietatis prsefatse tantum, sacrosanctum missae
sacrificium defunctorum pro animabus Christi fidelium, qui exhacvita in charitate Christo
conjancti decesserunt, in singulis ecclesiis Societatis Jesu, ad unum illorum superiorum arbi-
trio semel deputandum altare celebraverint, per modum suffragii, ut supra, iisdem animabus
prosint.
§ 6. Postremo iisdem presbyteris, a Praeposito generali ex dicta Societate deputandis, ut in
prsefatis regionibus, provinciis et locis, in quibus similiter fideles cum infidelibus vivunt, et
non adsunt ordinarii, qui hujusmodi facultatem habeant, qui distant ultra duas dietas, cum
neophitis, aliisque ad fidemredactis, ex rationabili causa et legitima, super voto castitatis (non
tamen solemni) quomodolibet, etiam per ordinis sacri susceptionem, vel professionis regularis
inreligionem per Sedem Apostolicam approbatam, emissionem, facto, dispensandi, gratis ta-
men, et in foro conscientise tantum ; ac super bonis male acquisitis, ad quse restituenda ipsi
neophyti et alii praefati incertis personis obligati extiterint, cum eis ad opera pia componendi,
vel si ipsi indigerent, in toto vel in parte remittendi ; nec non cum Indis in foro conscientise
tantum, et cum neopbytis in utroque foro super jejuniis, gratis tamen, dispensandi; nec non
ab onere petitionis debiti matrimonialis, quaudo non esset licitum illud ratione voti castitatis,
vel alia rationabili causa petere, in foro conscientise tantum et gratis, liberandi; licentiamque
legendi libros infidelium ae hsereticorum, necnon quorumcumque aliorum, tam in Índice ro-
mano, quam alias quomodolibet prohibitos et damnatos, ad finem et effectum dumtaxat hujus-
modi libros, vel hsereses, vel errores in eis contentos confutandi, ad breve tempus, vel
quousque hujusmodi librorum confutandoram lectio necessaria fuerit, personis dignis conce-
dendi, facultatem et potestatem apostólica auctoritate, tenore prsesentium, tribuimus et im-
pertimur,
§ 7. Missas queque per horam ante auroram ipsi patres Societatis celebrare possint, et cum
suis regularibus, ut ad sacros, etiam presbyteratus, ordines per aunum ante legitimam
aetatem promoveri possint, dispensare valeant, similiter concedimus. Et insuper, quia a non-
nullis dubitatum, seu hsesitatum fuit, an omnes indigense illarum regionum oriundi et natu-
rales, et christianorum indigenarum etiam baptizatorum filii, etiam in eorum infantia bapti-
zati, jure neophyti appellari possint, idcirco tenore earumdem prsesentium decernimus et
declaramus, omnes oriundos, seu naturales supradictarum omnium, tam orientalium, quam
occidentalium partium, imo etiamsi ^tbiopi, Angulani, vel quarumvis aliarum transmarina-
rum regionum, etiamsi Christianorum filii, et in infantia baptizati. vel etiam inter se, vel
cum europeis mixtim progeniti sint, ad concessionis ejusmodi efiectum esse, et intelligi deberé
U8 TRATADO 2o SECCIÓN SEXTA.
neophytos ; dictosque presbyteros cnm hnjusmodi, \ú vel matrimonio conjungi, vel in jara
contracto remanere possint, sive eoriim alter tantum, sive etiam uterque inde oriundas, ac
proprie indígena sit, in locis, et alias, ut supra, in quibnscümque consanguinitatis, vel affini-
tatis gradibus jure divino, ut supra, non prohibitis, primo excepto, et alias ut priiefertur, gratis
tamen, dispensare posse concedimus, et indulgemus. Quin etiam, quia de mixtim progenitis,
quos mixtos vocant, majas dubium esse accepimus, cum eisdem mixtis, quos similiterad
huno eífectum neophytos censendos esse decerniraus, in gradibus, et raatrimoniis contractis et
contrahcndis praefatis, gratis tamen, dummodo non ita facile id fiat, dispensare, eisdem pres-
byteris facultatem desuper concedimus opportunam.
§. 8. Decernentes, presbyteros dictae Societatis super praemissis, et alus juxta facultates
pr^dictas, et illarum vigore, servata tamen illarum forma exequendis, ex quovis alio praetextu,
vel quovis colore per quoscumque loci ordinarios, seu alios superiores, et judices ecclesia-
sticos, et saecularesquavis auctoritate fungentes, molestari,perturbavi,vel inquictari nullatenus
posse. Sicque in prseraisis per quoscumque judices, sublata eis, et eorura cuilibet, quavis
aliter judicandi, et interpretandi facúltate et auctoritate, judicari, et definiri deberé, ac
irritum, et inane, si secus super bis a quoquam, quavis auctoritate, scienter, vel ignoranter
contigeritattentari.
§ 9. Non obstautibus prsemissis, ac quibusvis constitationibus, et ordinationibus apostolicis,
et quatenus opus sit Nostra de non concedendis indulgentiis ad instar, statutis, et consuetu-
dinibus, coeterisque contrariis quibuscumque. Prsesentibas ad viginti anuos a fine aliorum
viginti aunorum, ad quos consimiles gratise a fel. rec. Benedicto Papa XIV, praedecessore
Nostro, concessse fuerunt, inchoaudos., tautum valituris. Volumus autem utipsarum prgesen-
tium literarum transumptis, seu exeraplis, etiam impressis, mana alicujus Notarii publici, vel
secretarii dictse Societatis subscriptis, et sigillo Prsepositi generalis ejusdem societatis, vel
alterius personse in ecclesiastica dignitate constituía?, munitis. eadem prorsus fides ubique
locorura habeatur, quse haberetur eisdem príEsentibus, si forent exhibitse, vel ostensaí. Datum
Rom» apud S. Mariam Majorera sub annulo Piscatoris die 10 Septembris 1776. Pontificatus
Nostrianno Nono. Existit in Bullario Clementis XÍII.
Nota. — Menciona Morelliestas Letras en la Ordenación 606, que es la ultima de sus Pastos, con la cual
concluye su obra este ilustre y celebre Escritor.
Hallase inserta en estas Letras la facultad de dispensar en primer grado de afinidad, como se dijo arriba, y
asi quedaron incorporadas bajo un solo sello las dos clases de facultades vicenales.
RESOLUCIONES SOBRE LAS VICENALES CON RELACIÓN AL TIEMPO PRESENTE.
Para saber lo que nos queda de las vicenales anliguas, respecto á dispensas matrimoniales, es
necesario saber lo que por ellas se nos concedía.
1" Era dispensable el 2o grado de consanguinidad y afinidad aun para el matrimonio futuro, pero
de ningún modo el S» mezclado con el 1*>.
2o Era dispensable el 1" grado de afinidad en linea recta, ex copula illicU a resultantis, pero solo en
el fuero interno, concausa urjente y siendo oculto el impedimcnlo.
3" Era dispensable la cognación espiritual, eliaminter levantem et levatum,
4.0 Era dispensable el impedimento de cpiint;n, eliam utroque machinante.
Esto es lo que tenían los Obispos promiscuamente con la Compañía de J3sus» y para sacar en lim-
pio lo que queda en el tiempo présenle, debemos presuponer dos cosas : la que en el fu^ro interno
estas facultades eran perpetuas para la expresada Cooipaüia ; 2a quo en el fuero externo eran lempo-
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PÜCHUELES. U^
rales, asaber, para veinte aftos, y se comunicaban promiscuamente á las dos partes, con las formali-
dades que se expresan. Puestas eslas premisas, diremos, que la gracia perpetua no se ha perdido y
que subsiste todavía como se hallaba en la Bula Ánimarum saluíi por la comunicación mutua entre los
Mendicantes, como lo dice el P. Aracena de la Orden de Predicadores en su America Pontificia : y va
muy conforme con los canonistas qué asientan como principio, que la gracia participada una vez, no
perece para los Mendicantes, aunque se suprima la Orden á quien se concedió. Véase á Roderico en su
tratado de Qusest. Regul. Tom. 1, quest. 10, art. 9.
En cuanto al íuero externo estos privilegios han perecido para todos, por no haberse revalidado.
Los Obispos, después de la separación de facultades mencionada arriba, fueron provistos de otras vice-
nales, sobre las cuales hablaremos en la segunda parte, pero con respecto á los privilegios conte-
nidos en dicha Bula Ánimarum saluti, no puedo decir otra cosa según mi juicio, sino que se han per-
dido, por no haberlos renovado. Y asi lo dice el P. Marques en su Brasilia Ponliíicia que-previo este
caso, cuando en el siglo pasado escribía por los anos de 1742 : Advertendum igitur quod quando in
posterum reformabuníur privilegia Indica, si forte in Büllis reformandis prcedicíum privilegium suppri-
malur, in hoc eventu privilegium eíiam expirat quoad Episcopos, ideoque vi illius, utpote jam extincti, ne-
quáquam poterit Episcopus se solo dispensare cum Neophytis, ubi non adsint Societatis Presbyteri. Tene^
bitur igitur Episcopus, ut valide et licite dispenset cum Neophytis^ diligeníer prcescire an hoc privilegium
in Bullís fuíuris reformatum sit, necne.
Adviertan por consiguiente las Curias Eclesiásticas de America, que tienen para su gobierno la Bra-
silia pontificia, este párrafo del P. Marques que se há verificado casi la letra. Dice en primer lugar, que
M cuando en lo venidero se reformaren los privilegios de las Indias, si acaso en las Bulas se suprimieren
« los privilegios ante dichos, expiraran también para los Obispos : y afiade después : el Obispo, para
« dispensar válida y licitamente con les Neófitos, estará obligado á informarse con diligencia si estos
« privilegios se han reformado posteriormente en las Bulas ó no. » En nuestro caso no hablamos de
supresión de los privilegios, por que la Santa Sede no los há suprimido, ni reformado, que sepamos,
pero si hablamos de su cesación por falta de revalidación, pues no habiendo sido prorogados después
del 17 de Julio de 1748, en que se espidió por Benedicto XIV la ultima próroga antes de la separación
yá enunciada, los privilegios cesaron en 17 de Julio de 1768. Todo lo cual se debe tener en cuenta al
leer la Brasilia Pontificia, la cual habla no solo de los privilegios de las Sólitas, sino también de los
contenidos en la Bula Ánimarum saluth,(\\xe\\di'í\ cesado por falta de revalidación.
No obstante las declaraciones que se hallan al pió de la expresada Bula sobre Neófitos y Mestizos,
están vigentes, y por este lado podemos decir que es perpetua, como lo son ellas.
SECCIÓN SÉPTIMA.
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PÜCHUELES.
Como son varias las Declaraciones que se hallan en la Constitución Cum venerahilis, há
pa recido conveniente hacer un resumen de todas ellas para tenerlas á la mano cuando se
ofrezca. Asi mismo las Declaraciones sobre Cuarterones y Puchueles, aunque se hallan también
confirmadas en la sobredicha Constitución, tienen sus Bulas por separado y se deben presentar
líiO TRATADO 20 SECCIÓN SÉPTIMA.
como salieron de la Santa Sede. Esto es lo que nos proponemos insertar en esta Sección con
algunas otras Declaraciones sacadas de los Eastos.
Resumen de las Declaraciones de Benedicto XIV.
SOBRE LAS VICENALES. — Dubia autcm proposita sunt quüB sequuntur : Primum an facultates
in Apostolicis Brevibus concessse presbyteris societatis Jesu qui Missionariorum munus per
Indias exercent, atque illsB potissimura quse matrimoniales dispensationes respiciunt, ad eas
provincias protendantur et loca, quse pluribus abhinc annis ad sanctam catholicam religionem
redacta sunt, in quibns reperiuntur infideles aliunde profecti etultro Christi Fidem amplexi;
adeo ut Missionarii operam, studiumque suum impendant, non quidem in iis ad sanctam
religionem convertendis, sed tantummodo in iisdem christianse doctringe institutionibus,
rectisque moribus informandis.
Secundum : Quatenus memoratíe facultates ad hujusmodi regiones protendantur, ac prse-
sertim facultas concedendi dispensationes quoad prsedictornm matrimonia exerceri valeat; an
id ita accipiendum sit, ut concessa dicatur auctoritas dispensandi super impcdimentis publicis
pro foro externo, tum ante, tum post contractum matrimonium ?
Tertium : anposita extensionefacultatum ad publica queque impedimenta pro foro externo
et in casibus contrahendi a^que ac jam con trac ti matrimonii, hujusmodi facultatibus uti possint
Missionarii per ea loca, in quibus Episcopus Dioecesanus easdera obtinet facultates sibi ab
Apostólica Sedepeculiaribuslndultis concessas?
Quartum: etsi possent Missionarii dispensationes concederé, suisque uti facultatibus, etiam
pro foro externo ; an tamen id ipsis praestare liceat sine prsevia summaria informatione coram
Notario, locique vicario capta, ad comprobandas dispensationis causas et impedimentorum
qualitates; an potius satis ad id habenda sit verbalis et extrajudicialis instructio seu infor
matio?
Quintum an quatenus hujusmodi facultates concessse tantummodo dignoscantur Missionariis
adlaborantibus pro conversione infidelium et non alus ; revalidanda sint matrimonia celebrata
invimdispensationum, quas pro exterior! foro indulsissent Missionarii illi, qui in tradendis
fidei rudimentis, informandisque moribus soluramodo exercentur ?
RESPUESTA.
Primo itaque dubio, quo quseritur an facultates concessse Presbyteris societatis Jesu Missio-
nariorum munus per Indias obeuntibus et nominatim illae quse dispensatioaes matrimoniales
respiciunt, ad ea protendantur loca et provincias in quibus non alii reperiuntur infideles, quam
qui aliunde venerunt, Christique fidem ultro amplexi sunt : affirmativum redditur responsum,
ad formam tamen Brevium et Constitutionum apostolicarum, quse superius indicatse fuerunt.
Secundo itidem dubio, quo quaeritur, an quatenus facultates ad meraorata queque loca
protendantur, efedem comprehendant dispensationes matrimoniales super impedimentis publi-
cis, pro foro externo, tam ante, quam post contractum matrimonium concedendas ; aífirmative
respondetur, juxta tamen dispositain Apostolicis Brevibus superius indicatis.
Tertio dubio, quo exquiritur, an Missionarii prsefatis facultatibus uti possint in iis iocis, in
quibus Dioecesani Episcopi similes obtiuent facultates; respondetur, posse eos uti memoratis
facultatibus pro foro externo, tam in matrimoniis contractis, quam in contrahendis dispen-
sando, in iis tamen Iocis, in quibus non existunt ordinarii similibus facultatibus instructi, vel
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PUCHUELES. 151
absunt ultra duas Dietas ; non minus ducentis millibus passuum, juxta id quod itidem in
Brevibiis et Constitutionibus apostolicis cautum reperitur.
Quarto, quo definiendum proponitur, num in his casibus in qnibus possunt Missionarii
dispensare in judiciali foro, boc ipsis prsestare liceat sine prsevia summaria informatione
coram notario et vicario loci capta, ad comprobandam dispensationis causam et impedimenti
qualitatem, vel potius sufficere dicenda sit verbalis et extrajiidicialis informatio; responsum
est, nihilesseinnovandum : et quoniam siiperioribus temporibus sufficieus visa est moralis
certitndo, tiim causse dispensandi, tura obstantis impedimenti, quantumvis judicialibus docu-
mentis non innixa, satius esse, ut eadem methodusin futurum quoque tempus retineatur.
Ad quintum denique dubium, respiciens convalidationem matrimoniorum, de qua qasere-
batur sub hypotesi eorura nullitatis, desumptse ex defectu facultatum inhis qui dispensationes
concesserunt ad ea matrimonia ineunda, quum ex data superius responsione ad primum dubium
satis deprehendere licuerit, hujusmodi positionem seu hypothesim non subsistere, nullus
relinquitur respondendi locus.
DECLARACIÓN SOBRE QUIENES SE ENTIENDEN POR NEÓFITOS.
Esta Declaración es muy antigua y Montenegro dice en su Párroco de Indios que viene del
Pontiñcado de Gregorio XIII por estas palabras. « Para mayor claridad digo que se dudó
mucho si los mixtos podran gozar de los privilegios de los Indios y para seguridad de la con-
ciencia fue menester consultar al Pontifico y respondió Gregorio XIII por Bula despachada en
21 de septiembre de 1581 : Beclaramus.,, eos quos Mestizos vocant, similiter ad hurte effec-
tum Neophytos censendos esse.» Asi dice Montenegro, aunque nos falta esta Bula para cercio-
rarnos. Pero importa poco esta falta que solo atañe al origen y antigüedad de la Declaración,
cuando la tenemos bien expresa en la Bula Animarum saluti, y es como sigue : « Et insnper
« quia a nonnullis dubitatum seu hsesitatum fuit, an omnes indigense illarum regionum
« oriundi ac naturales et christianorum indigenarum et baptizatorum filii, etiam in eorum
«infantia baptizati jure Neophiti appellari possint; idcirco tenore earumdem prsesentium
« decernimus et declaramus, omnes oriundos seu naturales siipradictarum omnium tam Orien-
« talium, quam Occidentalium partium, imo etiamsi ^thiopes, Angulani vel quarumvis
« aliarum transmarinarum regionum, etiamsi christianorum filii et in infantia baptizati; vel
« etiam inter se vel cum Europeis mixtim progeniti sint, ad concessionis hujusmodi effectum,
«esse et intelligi deberé neophytos ; dictosque Presbyteros cum hujusmodi, vel matrimonio
« conjungi, vel in jam contracto remanere possint, sive eorum alter tantum,sive etiam uterque
« inde oriundus, ac proprie indigena sit, in locis et alias, ut supra, ex quibuscumque consan-
« guinitatis seu affiaitatis gradibusjure divino, ut supra, non prohibitis, primo excepto et
« alias, ut prsefertur, gratis tamen dispensare posse concedimus et indulgemus. » Esta es la
declaración sobre Neófitos que se siguió insertando en todas las prorogas de las Vicenales, y que
fue confirmada por Benedicto XIV como vimos arriba. Mas para la inteligencia de esta Decla-
ración se deben notar dos cosas : P que la Declaración versa acerca de las dispensas matri-
moniales y no acerca de otros preceptos de la Iglesia sobre los cuales nada se declara aquí :
2** que la Declaración habla de las dispensas en cualquier grado de consanguinidad ó afinidad
no prohibido por derecho divino, excepto el primero, por que esta era la facultad que conce-
dian las Vicenales mientras se revalidasen y subsistiesen.
152 TRATADO 2° SECCIÓN SÉPTIMA.
DECLARACIÓN SOBRE LOS MESTIZOS.
Aunque la Declaración anterior habla alguna cosa sobre los Mestizos en aquellas palabras
« vel etiam inter se vei cum Europeis rnixtim progeniti sint » todavía quiere explicar el Papa
mas claramente su mente por estas palabras que trae á continuación. * Quin etiam guia de
« mixtim progenitis, quos Mestisos vocant, majus dubium esse accepimus ; cum eisdem Mes-
« ticiis quos similiter ad huno effectum Neophyios censendos esse decernimus, in gradihus
« et watrimoniis contractis et contrahendis prcedicíis» gratis tamen, dummodo non ita facile
« id fíat, dispensare posse concedimus. » Por cuya declaración quedan los Mestizos reputados
como Neófitos con respecto á las dispensas matrimoniales con solo la condición dummodo non
ita facile id fiat. De suerte que por esta condición se saca, que tales dispensas no se han de
conceder con tanta facilidad á los Mestizos, como á los Neófitos expresados arriba.
DECLARACIÓN SOBRE LOS CUARTERONES Y PüCHUBLES.
Desde el Pontificado de Urbano VIII cuyas Letras son las mas antiguas que han llegado á
mis manos, en cuanto á las Declaraciones sobredichas, siguieron los Obispos y Misioneros de
las Indias dispensando á los Neófitos y Mestizos según las Declaraciones dadas, hasta que
cincuenta anos después en el Pontificado de Inocencio XII se suscito la duda sobre si los Cuar-
terones y Puchuelcs se podían comprender entre los Neófitos privilegiados para las dispensas
expresadas arriba. Por lo cual el Rey Católico presentó sus preces á la Santa Sede, como lo
refieren los Fastos en la Ordeuacion 449 y son como se sigue.
« Feria IV die 2 Julii 1698 in Congregatiouc S. Romana Inquisitionis, relato supplici libello
w Cathoiici Regis petentis declarar! infrascripta dubia super iutelligentia Brevis Pii 1V>
« 15 Junii 1563, quoSocietati Jesu concessafuit facultas dispensandicumNeophytis Indiarum
« in quocumque seu quibusvis jure divino non prohibitis consanguinitatis aut affinitatis gradi-
<» bus, vel alias conjunctis, ut inatrimonium inter se contrahere, seu in jam scienter contractis
« remanere valeant. Dubia autem sunt : — 1. Quinam casus comprehensi sint verbis illis, In
« quocumque, etc., quinam excepti? — 2. Au verba illa, vel alias conjunctis importent facul-
« tatem dispensandi in impedimento cognationis spiritualis? — 3. An appellatione Neophito-
« rum Indi noviter conversi, an non etiam qni suut originarii per omnes lineas, quive pro una
« tantum parte ab illis originem trahunt, vulgo gwaríerowe^ appellati ; et an comprehendantur
« qui octavam partem per proavum vel proavium, et sive ab alterutro, sive ab utroque habent,
« vulgo puchueles appellati ? — 4. An prsedictae facultates per Pium IV concessse perpetuse
« fuerint, anadtempus?
« Ad 1. Respondetur fuisse provisum per Breve Alexandri VIII, in quo dumtaxat primus
« gradus consanguinitatis et affinitatis excluditur. Ad 2. Affirmative. Ad 3. Non comprehendi
« quarterones, multo minus puchueles. Ad 4. Non indigere declaratione, stantibus claris ver-
« bis Alexandri VIII, prsesentibus ad viginti annos tantum valituris. >;
A resultas de esta declaración Clemente XI tres anos después en 1701, expidió dos Breves,
el primero (\uGeoT[iieí\z2iInApostolic<e Sedis revalidando los matrimonios que fuesen nulos:
y el segundo confirmíiíido la Declaración antedicha sobre los Cuarterones y Puchueles, que
comienza Alias pro parte como se vera mas abajo.
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PÜCHUELES. 153
CONFIRMA BENEDICTO XIV LAS DECLARACIONES ANTERIORES.
c< Hinc transeundo ad personas cum quibus Missionarii, sive pro conscientise, sive pro judi-
« ciali foro, juxta praimissa dispensare possunt, Neophyti quidem hi sunt. Neophytorum autem
« appellatione secundum editas et a summis Pontificibus approbatas resolutiones, non solum
« intelliguntur ii qui paulo ante Baptismum susceperunt, sed etiam eorum filii, quamvis iu
« infantia baptizati fuerint ; ac insuper ii qui ex Indo Neophyto et ex muliere Europea, vel ex
« Europeo viro et Indica muliere sunt progeniti, ideoque mixti seu mistitii vocitantur.
« Atque hse sunt omnino personas cum quibus dispensare possunt Missionarii. »
« Interdicta ipsis quacumque facúltate dispensandi cum Quarteronibus et cum Pucuellibus :
« cum iis nimirum, qui vel pro una tantum parte ducunt originem ab Indis Neophytis, ideoque
« dicuntur Quarterones ; vel per proavum aut proaviam dumtaxat ab Indis Neophytis trahunt
« originem, proindeque Pucuelles appellantur ; quum hi Neophytorum nomine seu appellatione
« contineri non possint ac consequenter nequeant Missionarii cum illis, sivein foro conscientise
« sive in foro judiciali super matrimonii impedimentis dispensare; eorum enim facultas cohi-
« bita est ad Neophytos, quorum nomine veniunt tantummodo ii qui fuerunt superius desi-
« gnati. »
DECLARACIÓN DEL MISMO BENEDICTO XIV SOBRE LOS LUGARES A QUE SE EXTIEN-
DEN LAS SOBREDICHAS FACULTADES.
« Quod spectat ad loca, in quibus Missionarii prsefatis dispensandi facultatibus, ut supra,
« uti possunt, satisperspicuaresest, quum Indulta ipsis coucessa,utriusque, Orientalis nempe
« et Occidentalis Indise partes seu Provincias, aliasque maris Occeani regiones diserte com-
« plectantur. (H) Verba Brevium pro re de qua nunc agitar sunt comprehensiva omnium tam
« Orientalium, quam Occidentalium partiumet etiam ^thiopum, Angolanorum et quarumvis
« aliarum transmarinarum regionum. Id colligitur ex prsecitatis verbis contentis in Brevi
« San : Mem : Alexandri VIII, § 16. «
DECLARACIÓN SOBRE LOS HIJOS Y DESCENDIENTES DE LOS INDÍGENAS.
En la misma Bula « Cum Venerabilís,» se hace la Declaración siguiente : « Hinc transeundo
« ad personas cum quibus Missionarii, si ve pro conscientise, sivepro judiciali foro, juxta praemissa
« dispensare possunt ; Neophyti quidem hi sunt : Neophytorum autem appellatione secundum
« editas et a summis Pontificibus approbatas resolutiones, non solum intelliguntur ii, qui paulo
« ante Baptismum susceperunt, sed etiam eorum filii, quamvis in infantia baptizati fuerint ; ac
« insuper ii, qui ex Indo Neophyto et ex muliere Europea vel ex Europeo viro et Indica Muliere
« sunt progeniti, iáeoqne mixti sen mistitii vocitantur. Atque híe sunt omnino personse, cum
tt quibus dispensare possunt Missionarii. Interdicta ipsis quacumque facúltate dispensandi cum
K Quarteronibus et Pucuellibus, »
TOM. I. 19
iU TRATADO 2o SECCIÓN SÉPTIMA.
DECLARACIÓN SOBRE LA INFORMACIÓN SUMARIA PARA LAS CAUSAS MATRIMONIALES
DE LOS NEÓFITOS.
En la mencionada Bula se propone esta duda : « Etsipossent Missionarii dispensationes con-
« cederé suisque uti facultatibus, etiam pro foro externo, an tamen id ipsis prsestareliceat sine
« prsevia summaria informatione, coram Notario, locique vicario capta, ad comprobandas dis-
« pensationis causas, etimpedimentorum qualitates;aiipotius satis ad id habenda sit verbalis et
« extrajudicialis instructio seuinformatioPR. Quarto, quod definiendumproponitur, numiniis
« casibus in quibus possunt Missionarii dispensare in judicialiforo,hoc ipsis prsestare liceat sine
« praevia summaria informatione coram Notario et Vicario loci capta,ad comprobandam dispen-
« sationis causametimpedimenti qualitatem, vel potius sufficienter dicenda sitverbalis et extra-
« judicialis informatio; responsum est, nihil esse innovandum; etquoniamsuperioribus tempo-
« ribus sufficiens visa est moralis certitudo, tum causas dispensandi, tumobstantisimpedimenti,
« quantumvis judicialibus documentis non innixa, satius esse, ut eadem methodus infuturum
« queque tempus retineatur.
Tcpncluye Benedicto XIV con estas palabras sobre lo dicho en su Bula Cum venerahilis :
« Nunc autem cupientes, ut ea quse prsevio tam sedulo accuratoque examine, in prseinserto
« Decreto definita, decissa et constituta fuerunt, eo semper firmius subsistant et serventur
€ exactius, prseinsertum Decretum, singulaque in eo contenta, auctoritate Apostólica con-
€ firmamus et approbamus et, quatenus opus esset, eadem illa ex integro ac in ómnibus et per
« omnia juxta praesentis Decreti seriem et tenorem dicta Apostólica auctoritate ac earumdem
* praesentium litterarum tenore statuimus, decernimus et ordinamus, illisque inviolabilis fir-
« mitatis robur adjicimus. Decernentes easdem praesentes litteras semper firmas, validas et ef-
< ficacesexistere,'suosque integres et plenarios effectus sortiri et obtinere acillis ad quos spectat
€ et pro tempere spectabit plenissime suffragari
DUDAS SOBRE EL VIGOR ACTUAL DE LAS DECLARACIONES ANTERIORES.
Acerca de la declaración sobre los Mestizos el mismo Montenegro nos dice asi : « Esta declaración
«la hizo el Sumo Pontífice Gregorio XIII hasta el año de 1611, después la prorogaron Paulo Vy
« Urbano VIII hasta el ano de 1654. Ya me dicen que N. SSmo. Padre Inocencio X la tiene prorógada
« por otros diez anos mas, donde se echa de ver que para la extensión del privilegio de Indios á
t< Mestizos es menester especial declaración del Pontifice » Lib. 5», trat. 1, secc. 10, n. 21. » Acla-
raremos en 1" lugar aqui las fechas y el tiempo de estas prórogas, que el señor Montenegro las trae
cambiadas, sin duda por no haber llegado á sus manos las Letras orijinales ó sus copias. Paulo V
prorogó la Bula Animarum salnti por veinte anos con fecha 1 1 de Febrero de 1610. Urbano VIII la
prorogó por otros veinte aflos en 15 de septiembre do 1629 : existe en pergamino muy limpio y en
letra muy clara en el Archivo nacional de Lima, Legajo 1186. Inocencio X la prorogó, no por diez,
sino por los mismos veinte anos : hallase en pergamino en el Archivo de Quito con fecha 1<* de Marzo
de 1649. Pero lo que menos importa son las fechas pues todas las prórogas fueron por tiempo limi-
tado y este se ha concluido ; lo mas interesante que nos falta examinar, es, si la declaración anterior
sobre los Mestizos necesitaba próroga, como lo aGrmá el señor Montenegro, ysi esta declaración
tendrá vigor al presente habiendo cesado las vicenales. Yo pienso que esta declaración es perpetua y
me fundo en estas razones, 1^ Que la Bula Animarum saluti concedia una gracia perpetua para el
fuero interno y esta gracia la confirmó Benedicto XIV como acabamos de ver. Siendo pues perpetua la
gracia de dispensar en el fuero interno en los grados matrimoniales, debe ser perpetua la declaración
que osplica quienes pueden ser dispensados. 2» Las declaraciones de la Santa Sede llevan generalmente
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PUCHUELES. 155
el carácter de perpetuidad, y asi lo siente Morelli en sus Fastos Orden. 278, cuando en otra decla-
ración semejante dice asi : « Temporalem quidem ordinationem, sed qum modo postquam expiravit,
non caret pretio, propter adjunctam declarationem : qua^ declaratio, si sola esset in liUeris aposíolicis
contenta, non dicerentur valere tantum ad quindecm annos, » 3® El mismo Benedicto XIV en sus
Letras Cum venerahilis queriendo zanjar dificultades, desvanecer dudas y asegurar las conciencias,
reunió todas las declaraciones desús predecesores y las confirmo con el robur ^y sello de perpetuidad,
como hemos dicho arriba,
SE CONFIRMA LA DECLARACIÓN SOBRE LOS CUARTERONES.
Clemens Papa XI. — Ad futuram rei memoriam.
Alias, pro parte clarae memoriai Caroli Secundi, dum vixit, Hispaniarum Regis Catholici,
propositis Congregationi venerabilium fratrum nostrorum Sanctae Romanse Ecclesiae Cardina-
lium, in tota república christiana, Generalium luquisitorum adversus híereticam pravitatem
authoritate Apostólica deputatorum nonnullis dubiis, eorumque petita resolutione emanavit
desuper ab eadem Congregatione Decretum tenoris, qui sequitur videlicet : Feria quarta, die
secunda Julii millesimo sexcentésimo nonagésimo octavo, in Congregatione Generali Sanctae
Romanse et universalis Inquisitionis habita in Conventu Sanctae MarisB super Minervam, co-
ram eminentissimis, et reverendissimis Dominis Sanctse Romanse Ecclesise Cardinalibus, in tota
república christiana, contra hsereticam pravitatem Generalibus Inquisitoribus a Sancta Sede
Apostólica specialiter deputatis : relato supplici libello Catholici Regis, petentis ex zelo salutis
fidelium, et ad sedandas eorumdem conscientias declarari infrascripta dubia suborta super in-
telligentia Brevis sanctae memorise Pii Quarti, dati decimaquinta Junii millesimo quingen-
tésimo sexagésimo tertio, quo Regularibus Societatis Jesu in Indiis orientalibus, et occiden-
talibus commorantibus concessa fuit facultas dispensandi cum Neophitis illarum partium in
quocumque, seu quibusvis a jure divino non prohibitisconsanguinitatis, vel afiBnitatis gradibus,
vel alias conjunctis, ut impedimentis hujusmodi non obstantibus, matrimonium inter se contra-
here, seu in jam etiam scienter coñtractis matrimoniis hujusmodi remanere valeant, cum qui-
busdam tamen regulis, et limitationibus in copia dicti Brevis exhibita contentis. Et audito
Procuratore Generali ejusdem Societatis Jesu exponente Breve praedictum Pii Quarti, pluries
fuisse a Summis successoribus Pontificibus pro tempere renovatum, et praesertim modernis
temporibus a sanctse memorise Clemente Nono, et Alexandro Octavo, ut in Brevi pariter exhi-
bito, atque in eo denunciata dubia dilui, ac declarari. Dubia autem sunt. Primum, quinam ca-
sus sint comprehensi in verbis supradicti Brevis Pii Quarti : In quocumque, vel quibusvis a
jure divino non prohibitis consanguinitatis, vel affinitatis gradibus, vel alias conjunctis, et
quinam excepti? Secundum, an supradicta verba, vel alias conjunctis importent facultatem
dispensandi super impedimento cognationis spiritualis ? Tertium, an appellatione Neophitorum
Indi solum noviter conversi comprehendantur ? An non etiam, qui sunt originarii per omnes
eorum lineas, quive pro una dumtaxat parte ab illis originem trahunt vulgo Quartermes appel-
lati; et an comprehendantur, qui octavam partem per proavum, et proaviam, et si ve ab alteru-
tro, siveab utroque habent, vulgo Pe^cfe^eíeí nuncupati ? Quartum, an supradictse facultates
per dictum Pium Quartum Regularibus prsedictis Societatis Jesu, perpetuo fuennt, an ad tem-
pus concessse ? Eminentissimi, et Reverendissimi Cardinales Generales Inquisitores, his ómni-
bus auditis, visis, et maturo consideratis, ac audito etiam voto dominorum consultorum. Ad
primum dubium responderunt : fuisse provisum per Breve felicis recordationis Alexandri
Ceta vi, in quo dumtaxat primus gradus consanguinitatis et afl^itatís excluditur. Ad secun-
156 TRATADO T SECCIÓN SÉPTIMA.
dum responderunt affirmative. Ad tertium responderunt noa comprehendi Quarterones^ mul-
toque minus PucMéles, Ad quartum dixerunt non indigeredeclaratione,stantibus claris verbis
sanctse memoriíe Alexandri Octavi. Ibi : Prsesentibas ad viginti annos a fine aliorum viginti
annoruna, ad quos símiles gratiae a felicis recordationis Clemente Papa Nono prsedecessore
nostro concessse fuerunt inchoandos, tantum valituris (1). Cum autem, sicut charissimi in
Christo filii nostri Philippi earundem Hispaniarum Kegis Catholici nomine, nobis nüper expo-
situm fuit, ipse Philippus Eex decretum hujusmodi quo firmius subsistat, Apostolicse confir-
mationis nostrse patrocinio communiri plurimum desiderat, nos dicti Philippi Begis votis, hac
in re, quantum cum Domino possumus favorabiliter annuere volentes, supplicationibus ejus-
dem Philippi Kegis nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, decretum prseinser-
tum authoritate Apostólica, tenore praesentium approbamus, et confirmamus,illique inviolabilis
Apostolicse firmitatis robur adijcimus. Salva tamen semper inprsemissis authoritate memoratse
Congregationis Cardinalium. Decernentes easdem prsesentes litteras, etc.
Daífcum Romse apud Sanctum Petrum sub annulo Piscatoris die vigésima nona Aprilis mille-
simo septingentésimo primo, Pontificatus nostri anno primo. Loco f Annuli Piscatoris.
F. Oliverius. — Extat impressain Archivio Quitensi S. J.
SE SUBSANAN LOS MATRIMONIOS DESPUÉS DE LA DECLARACIÓN HECHA SOBRE LOS
CUARTERONES.
Clemens Papa XI. — Ad futuram rei memoriam.
In Apostolicse Dignitatis fastigio cum potestatis plenitudine, meritis licet imparibus, a
Domino constituti, Christi fidelium quorumcumque, etiam in remotissimis ab hac Sancta Sede
partibus existentium actus, mentis nostrse acie coilustrantes, ad eaper quse conscientiarum
quieti opportunis rationibusconsulatur, perpensis studiis intendimus, et Pastoralis Ofiici nostri,
partes paterna charitate desuper interponimus, sicut ad Omnipotentis Dei gloriam, et animarum
salutem expediré in Domino arbitramur. Sane cum ad Apostolatus nostri notitiam pervenerit,
nonnullos ex Presbyteris Societatis Jesu in Indiis, tam Orientalibus, quam Occidentalibus
commorantibus, et forsan nonnullos illarum partium, Ordinarios, quibus alias a Sede Apostó-
lica prsedicta facultas dispensandi cum Neophitis earumdem partium, in quocumque, seu
quibusvis a Jure Divino non prohibitis, consanguinitatis, vel affinitatis gradibus conjunctis,
seu se attinentibus, ad effectum contrahendi inter se matrimonia, seu in jam etiam scienter
contractis remanendi, sub certis modo, et forma tune expressis, concessa fuerat ; vigore, seu
prsetextu facultatis hujusmodi, cum pluribus personis super prsenarratis impedimentis, bona
quidem fide, sed nuUiter, sive ex eo quod facultas prsedicta eis concessa jam expiraverit, sive
ex eo quod ipsi facúltate hujusmodi pro Neophitis Indis, sicut prsemittitur, concessa, etiam
cum iis, qui non erant originarii per omnes earum lineas, quive pro una dumtaxat parte ab
Indis originem trahebant, vulgo Quarterones nuncupatis, vel qui octavam partem per pro-
avum, vel proaviam habebant, vulgo Fuchueles vocatis usi fuerunt, dispensasse. Cumque
revera Quarterones, et Puchueles hujusmodi Neophitorum Indorum appellatione minime
comprehendi, Venerabiles Fratres nostri Sánete Romana Ecclesise Cardinales in tota República
Christiana Generales Inquisitores adversus hsereticam pravitatem authoritate Apostólica
deputati, novissime responderunt. ac proinde considerantes matrimonia per easdem personas,
prsetextu dispensationum hujusmodi contracta, milla, et invalida fuisse, etesse. Nos omnium,
(1) In constitutione Cum Venerabilis conñrma,iux perpetua.
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PUCHUELES. 157
efc singulorum, qui matrimonia hujusmodi contraxerunt statui, et conscientiarura quieti in
prsemissis opportune consulere volentes, ipsosque, et eorum singulares personas a quibusvis
excommraunicationis, suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et
poenis, a jure, vel ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatse
existunt ad effectum praesentium tantum consequendum, harum serie absolventes, et absolutas
fore censentes, molti proprio^ et ex certa scientia, ac de Apostolicse potes tatis plenitudine,
omnia, et singula matrimonia prsetextu dispensationum prsedictarum, super praifatis impedi-
mentís, perdictos Presbyteros, seu etiam Ordinarios partium hujusmodi, memoratis personis,
prsetextu facultatis hujusmodi, quandocumque concessarum alias tamen rite, et legitime
contracta Apostólica authoritate, tenore praísentium revalidamus, ac omnino revalidata esse
volumus, illaque in posterum revalidationis nostrse hujusmodi vigore, vim, robur, effectum, et
efficaciam, validorum, et legitime contractorum matrimoniorum, et perinde, ac si illa, et
illorum quselibet, ab illorum initio, et in eorum radice valida, ac legitima, et prsevia sufficienti
dispensatione Apostólica, rite, valide, et legitime, contracta, celebrata, et solemnizata fuissent,
habere, et obtinere : omnesque, et singulos, qui dicta matrimonia sic contraxerunt, nt in
eorum matrimoniis hujusmodi, absque eo quod illi, nec quisque illorum matrimouium de novo
contrahere, seu novum consensum prsestare ullo modo debeant, aut teneantur, remanere, et in
eis perseverare libere, et licite possint, ac debeant, prolesque ex hujusmodi matrimoniis
susceptse, et suscipiendse, legitimie, et pro legitimis, quoad utrumque forum dici, censeri, et
haberi, ac reputari pariter debeant, motu, scientiay et potestatis plenitudine similibus Apostó-
lica authoritate praedicta, harum serie, decernimus, et declaramus : supplentes quoscumque
defectus, ex nullitate, et insubsistentia dispensationum hujusmodi provenientes; et similiter
decernentes, omnes, et quoscumque, qui matrimonia sicut prsefertur, contraxerunt, desuper a
quoquam quavis authoritate, ac sub quovis prsetextu, colore, capite, vel ex cuacumque causa,
etiam quantumvis juridica, et legitima propterea molestan, perturbar!, impediri, aut inquietari
nullatenus unquam posse, ñeque deberé, sicque per quoscumque Judices Ordinarios, vel Dele-
gatos quavis authoritate fungentes, etiam causarum Palatii Apostolici Auditores, ac ejusdem
Sanctse Remanse Ecclesiae Cardinales, etiam de Latere Legatos, et Yice-Legatos, dictseque Sedis
Nuncios judicari,et dififiniri deberé, irritum queque, et inane decernimus, si secus super his
a quoquam quavis authoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari, non obstantibus
Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis, cseterisque contrariis quibuscumque. Datum
Romseapud Sanctum Petrum, sub Annulo Piscatoris, die secunda Aprilis, millesimo septin-
gentésimo primo, Pontificatus nostri anno primo. Loco f Annuli Piscatoris. J. Cardinalis
Prodatarius.
Exstat impressa in archivio Quitensi S. J.
RESUMEN DE LA CONSTITUCIÓN IN APOSTOLICE.
Habiendo llegado á noticia de la Sahta Sede que algunos Misioneros y acaso también ios Obispos
de Indias habían usado con buena fé de la facultad de dispensar á los Neófitos habiendo expirado el
vicenio y extendiéndolas hasta los cuarl-erones, los cuales según la reciente declaración (que salió
entonces) no se comprendían bajo el nombre de Neófitos, declara el Pontífice nulos tales matrimo-
nios. Por lo cual de « motu propio, » ciencia cierta, y plenitud de potestad apostólica el Papa revalida
los expresados matrimonios si en lo demás se hubieren contraido bien y licitamente declarando, que
en virtud de esta revalidación quedan con la fuerza y eficacia de centrados válidos y legitimes, lo
mismo que si desde el principio y en su raiz, y previa la dispensa pontificia, se hubieran contraido
y que aquellos que contrajeron los referidos matrimonios pueden y deben permanecer en ellos sin nece-
lí>8 TRATADO 2° SECCIÓN SÉPTIMA.
sídad de contraer de nuevo, ni prestar nuevo consenlimiento, y que la prole adquirida y que se
adquiriere se repute legitima en ambos fueros. Dada en 2 de Abril de 1701.
NOTAS DE LOS FASTOS.
Nota : De buena íé procedieron los Misioneros fundados en la concesión de Pió IV y otros sucesores hecha
en el fuero de la conciencia con la nota de perpetuidad, cuya nota en la ultima revalidación de Alejandro
Octavo no se revocó expresamente, sino que so suprimió. Y es doctrina de muchos Doctores que cita Lugo
lib. 1. Resp. Moral. D. 2-J, que la concesión restringida posteriormente, no quita la amplitud ó perpetuidad
anterior cuando no se menciona, especialmente cuando la restricion posterior tiene otras facultades á que
referirse, como lo eran las vicenales en el fuero externo, en cuya temporalidad se fundaba la constitución pre-
sente, pues se dio para revalidar las vicenales y de otro modo era inútil. Ademas la dicha supresión de la
clausula de perpetuidad, pudo omitirse de buena fé poniendo de more al fin de las vicenales « prasentibus ad
viginti tantum annos valituris. »
Por la clausula « motu proprio ac de certa scientia » se entiende que el Papa nó procede por derecho
ordinario dice el cardenal Petra tom. 4 ad coust. 1. Eugen. IV. n. 2, pag. 267. Lo cual no quita que haya pre-
cedido súplica 6 petición de otro.
Se revalidan los matrimonios que por otra parte se hayan contraído licitamente, por que si fuesen nulos
por derecho divino ó natural, na podrían revalidarse á lo menos sin prestar nuevo consentimiento y quitando
el impedimento.
En cuanto á la dispensa que se hace aqui m ra£Í¿ce waírmoww, está ya fuera de duda por esta constitu-
ción, que en tales dispensas no se necesita prestar nuevo consentimiento como dudaban algunos, sino que
basta el primero como lo juzgó la Rota Romana en una causa de Sevilla por estas palabras : Matrimonium
nulliter cantractum inter consanguíneos, ubi a Papa est dispensatum in radice^ non requint novum con-
sensum, sed suffícit Ule primus cum effectu marüali prcestitus. Véanse los Fastos donde se trata latamente
esta cuestión. Ord. 477.
SE FACILITAN LAS INFORMACIONES DE SOLTERÍA, EXONERANDO DE ESTP] PESO A LA
CURIA EPISCOPAL.
Innocentius Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Pro parte charissimi in Christo filii nostri Caroli, Hispaniarum Kegis Catholici, exponi uo-
bis nuper fecit dilectus filius nobilis vir modernus Comes de Altamira, ejusdem Caroli Regis,
apud Nos, et Sedera Apostolicam orator ; quod cum ipse dicti Caroli Regis nomine congrega-
tioni venerabilium fratrum nostrorum Sanctse Remanse Ecclesiae Cardinalium in universa
Christiana República contra haereticam pravitatem, Generalium Inquisitorum a Sede Apostó-
lica specialiter Deputatorum, exposuisset, ipsi Carolo Regi innotuisse scandala in partibus
Americse eidem Carolo Regi subjectis vigentia, eo quia ordinariis earumdem partium indis-
tinctse omnes suos subditos matrimonium contrahere volentes ad probandum suum statum
liberum, in cujuslibet eorum Curia Episcopali compellentibus, ii, qui á Curia hujusmodi longe
aberant, post conclusum matrimonii tractatum, sive quia testes, qui ad Curiam prsedictam ac-
cederé vellent, non inveniebant, sive quia pecuniis pro illuc deducendis testibus hujusmodi
necessariis carebant, matrimonio minime celébrate cum s cándalo, et peccato in mutua consue-
tudine, et commercio perseverabant, ac proinde dictus Comes memorati Caroli Regis nomine
Congregationi prsedictas supplicasset, quatenus ad ejusmodi inconvenientia toUenda Ordinariis
prsedictis prseciperet, ut quoad loca a Curia Episcopali ultra duas dietas distantia parochia-
lium Ecclesiarum Rectoribus, sive alus personis, sibi bene visis facultatem recipiendi proba-
tiones super statu libero matrimonia contrahere volentium concederent, ita ut probationibus
hujusmodi sic factis ad matrimonii celebrationem deveniri \raleret, emanavit ab eadem congre-
gátione Cardinalium decretum tenoris, qui sequitur. Videlicet : Feria quarta die nona aprilis
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PUCHUELES. 159
millesimo sexcentésimo nonagésimo octavo. In congregatione Generali Sanctse Remanse, et
Universalis Inquisitionis, habita in Conventu Sanctse Mariae super Minervam, coram Emi-
nentissirais, et Reverendissimis DD. Sanctse Romanee Ecclesise Cardinalibus in tota República
Christiana, contra hsereticam pravitatem, Generalibus Inquisitoribus a Sancta Sede Apostólica
specialiter deputatis, lecto retroscripto memoriali ; Eminentissimi, et Reverendissimi DD.
Cardinales Generales Inquisitores prsedicti annuerunt prsedictse instantise, et mandarunt, quod
per DD, Episcopos deputentur ad hunc effectum, vel Vicarii Foranei, vel alii eis benevisi.
Joseplí Bartolus, SanctíB Remanse, et universalis Inquisitionis Notarius. Locus f Sigilli. Cum
autem sicut eadem expositio subjungebat firmiora sint, et serventur exactius illa, quae Aposfco-
lici muniminis prsesidio roborantur. Nobis propterea pr^edicti Caroli Regis nomine humiliter
supplicatum fuit, ut in prsemissis opportune providere, et ut infra indulgere de benignitate
Apostólica dignaremur. Nos igitur piis ejusdem Caroli Regis, votis hac in re quantum cum
Domino possumus favorabiliter annuere volentes hujusmodi supplicatíonibus inclinati, Decre-
tum prseinsertum Authoritate Apostólica tenore prsesentium approbamus, etconfirmamus,
illique inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus^ salva tamen semper in prsemissis
Authoritate memoratse Congregationis Cardinalium. Decernentes easdem presentes litteras
firmas, validas, et efficaces existere, et fore, suosque plenarios, ac Íntegros effectus sortiri,
et obtinere, ac illis ad quos spectat, et spectabit in futurum plenissime suffragari, et ab eis
respective inviolabiliter observan, sicque in prsemissis per quoscumque Judices Ordinarios, et
Delegatos, etiam Causar um Palatii Apostolici Auditores judicari, et definiri deberé, acirritum,
et inane, si secus super his a quoquam quavis Authoritate scienter, vel ignoranter contigerit
attentari, non obstantibus prsemissis, ac Apostolicis, et üniversalibus, provincialibusque, et
Synodalibus Conciliis edictis Generalibus, vel specialibus Constitutionibus, et Ordinationibus,
cseterisque contrariis quibuscumque : volumus autem, ut earumdum prsesentium litterarum
transumptis, seu exemplis, etiam impressis, manu alicujus Notarii publici subscriptis, ac
sigillo personse in Ecclesiastica dignitate constitutse munitis, eadem prorsus fides in judicio,
et extra adhibeatur, quse prsesentibus ipsis adhiberetur,si forent exhibitse, vel ostensse. Datum
RomsB apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die tertia Maii millesimo sex-
centésimo nonagésimo octavo. Pontificatus nostri anno séptimo. Loco f Annuli Piscatoris.
J. F. Cardinalis Albanus. — Extat impressa in archivio Quitensi S. J.
CÉDULA AUXILIATORIA DE LOS TRES BREVES ANTERIORES.
A los Virreyes, Presidentes, Audiencias, Gobernadores, Arzobispos y Obispos de las Indias
remitiéndoles los trasuntos de los Breves de Su Santidad tocante á los dubios.
EL REY.
Por cuanto la Santidad de Pió IV, y la de otros Sumos Pontífices sus sucesores, concedió diferentes
facultades y privilejios á los Provinciales de la Compañía de Jesús que residían en mis Reinos de las
Indias Ocidentales, y en los délas Indias Orientales, de dispensar gratis con los Indios Neóphitos
de ellas, en cualesquier grados de afinidad ó consanguinidad, no prohibidos por derecho Divino y con
los de otro modo conjuntos, para que pudiesen contraer matrimonios, ó conservar el ya contraído,
debaio de cierta forma, se me informó que ésta no se practicaba con las calidades y circunstancias,
que se circunscribían en las citadas facultades, y de que se originaban algunos escrúpulos, que inquie-
taban las conciencias de mis vasallos. Que visto en mi consejo de las Indias con lo que pidió mi
Fiscal de él, tuve á bier de que en Roma se propusiesen á su Santidad las dudas, que en la ejecución
de dichas facultades se ofrecían, para que propuesto á instancias mías las citadas dudas, y vistosé en
160 TRATADO i^ SECCIÓN SÉPTIMA.
Sagrada Congregación de Cardenales, Deputados por su Santidad, para la del Santo Oficio por su
Decreto de dos de Julio de 1698 habiendo sido oido el Procurador General de la Compania de Jesús,
se resolvieron, y en su virtud la Santidad de Clemente XI expidió dos Breves sus fechas 2 y
22 de Abril y 11 de Junio de 1701 confirmatorios de dicho Decreto, y declaró Su Santidad en cuanto
á la la duda propuesta que fué sobre que se declarase que casos eran comprendidos en él citado
breve de Pió IV en las palabras « en cualquier, ó cualesquier grados de consanguinidad y afinidad no
« prohibidos de derecho Divino ú de otra manera conjuntos » y cuales eceptuados; ser escluido tan
solamente el primer grado de afinidad y consanguinidad. Ed cuanto á la 2a duda que fue sobre si las
dichas palabras « ú de otra manera conjuntos » iniportan la facultad de dispensar el impedimento de
parentesco espiritual. Declara Su Santidad afirmativamente. En cuanto á la 3a duda sobre si bajo el
nombre de Indios Neóphitos se comprenden tan solamente los Indios nuevamente convertidos, ó tam-
bién los que son originarios por todas sus lineas, ó los que por una parte tan solamente traen origen
de ellos vulgarmente llamados Quarterones, y si se comprenden los que traen la octava parte de
bisabuelo ó bisabuela de uno ó de otro ú de entrambos, llamados vulgarmente Puchueles. Declaró su
Santidad no comprenderse los Quarterones y mucho menos los Puchueles. Y en cuanto á la 4a duda
sobre si la facultad dicha de Pió IV fué concedida perpetuamente ó por tiempo limitado. Declara su
Santidad no necesitarse de declaración: vistas las palabras claras de la santa memoria de Alejan-
dro VIII que dicen valgan las presentes por veinte anos, desde «el fin de los otros veinte. Y en con-
templación de que los matrimonios que se habían contraido, asi por los Religiosos de la Compania de
Jesús como por los Ordinarios, en fuerza de dichas facultades habian sido nulos, ó ya por haberse
dado las dispensaciones fuera del tiempo de las concesiones, ó ya por haber sido incluidos los llama-
dos Puchueles ó Quarterones debajo de la palabra de los Indios ^ebphiios de motu propio y deple^
nitud de la Autoridad Pontificia, la Santidad de Clemente XI revalidó y subsanó aradice dichos
matrimonios y restableció que sus efectos fuesen siempre lejitinos, firmes y eficaces y concede, asi á
dichos Religiosos, como á los Ordinarios, la prórroga de las citadas licencias y facultades de dis-
pensar á los Indios Neóphitos en la forma referida á los Religiosos de la Compania de Jesús, donde
no hubiese Prelados Ordinarios, y que estos distasen mas de dos Dietas, en arabos Fueros, judicial
y de la conciencia, gratis, y á los Ordinarios de la misma suerte, donde no hubiese Religiosos de la
Compania de Jesús que cómodamente pudiesen ser habidos, gratis, y en ambos fueros; y que en los
lugares donde se hallasen los Ordinarios ó no hubiese la distancia de mas de las dos Dietas y huviese
Jesuitas ó que cómodamente puedan ser habidos, dispensen los Ordinarios, con el parecer de ellos,
como asesores suyos ; y se les concede también facultad de absolver en ambos fueros, á los que en
dichos grados prohibidos hayan contraído matrimonio sabidamente, de los excesos y escomuniones y
demás censuras y penas eclesiásticas, y de declarar por lejitimos los hijos que hubiesen de tales
matrimonios, y que asi dichos Ordinarios, como Religiosos de la Compania guardando dicha limita-
ción y circunslancias de los lugares, se les concede facultad de dispensar con los Neóphitos en el
ler grado y recta linea de afinidad, resultante de copula ilícita, para que puedan entre si contraher
matrimonio, ó quedar en el ya sabidamente conlrahido, y esto tan solamente en los ocultos y en el fuero
'de la conciencia por urgentes y justa causas : y que á estos en la misma forma en el fuero de la con-
ciencia, tan solamente, los puedan absolver de las censuras y penas eclesiásticas : y á dichos
Ordinarios, en los lugares donde no hubiesen Misioneros que tengan estas facultades de dispensar,
juntamente seles concede licencia para subrogar en su lugar otros Presbíteros idóneos y aprobados
por si para que puedan ejercitar dichas dispensaciones. Y habiendo visto los citados tres Breves y
declaraciones de la Santidad de Clemente XI en el dicho mi Consejo de las Indias, con lo que dejó y
pidió mi Fiscal de él. Hé tenido por bien darles el paso y remitirlos generalmente á esos mis Reinos y
Señoríos por transumptos en uno y otro idioma latino y castellano, quedando sus originales en los
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PUCHÜELES. d6i
archivos de dicho mi consejo de las Indias, como asi mismo el de olro Breve de la Santidad de Ino-
cencio XII de 3 de Mayo de 1698 que dala forma do recibirse en esos mis Reinos las informaciones
de libertad para conlraher los matrimonios, y en que se dispone que los Ordinarios prevengan en
las distancias, de mas de dos Dietas Vicarios Foráneos ú otras personas que mejor les pareciese, para
que ante estos se hagan dichas imformaciones, y que no tengan necesidad los contrayentes de ocurrir
á las Audiencias Episcopales, y mandar (como lo hago) á mis Virreyes del Perú y Nueva España, Pre-
sidentes, Audiencias y Gobernadores de aquellas Provincias: y ruego y encargo á los Arzobispos y Obis-
pos de las Iglesias Metropolitanas y Catedrales de ellas, hagan se observen y guárdenlos Breves
referiios, en todo y por todo, como en ellos se contiene, y que me avisen de su recibo en la primera
oca^ion que se ofrezca. — Fecha en Madrid á 31 de Enero de 1703. — Yo el Rey.
Cedulario de la Audiencia de Quito, tom. 5, pag. 43.
DECLARACIONES PARA CONFERIR EL BAUTISMO A LOS NEÓFITOS.
Sobre los misterios que ha de creer el adulto para bautizarse.
Preguntó el obispo de Quebecá la Congregación del Santo Oficio : í^ Utrum, antequam adulto con-
« feralur baptisma, minisler lencatur ei explicare omnia Fidei nostrae mysteria, praeserlim si est
u moribundus, quia hoc pcrturbaret mentem illius; an non suííiceret, si moribundus promilteret,
« fore, ut ubi e morbo convalesceret, instrucndum se curel, ut in praxim redigat, quod ei praescrip-
« lum fuerit? Rcspondelur, non suílicere promissionem ; sed Missionarium teñen adulto etiam mori-
u hundo, qui incapaxomníno non sit, explicare mysteria íldei, quse sunt necessitale medií, ut sunl
« preecipue mysteria Triniíatis et Incarnalionis. 3 Maii 1703. » Hállase en las Letras de Benedicto
XIV que empiezan Postremo 28 de Febrero de 17i7, n* 41.
Sobre el Bautismo de los niños contra la voluntad de sus padres.
Expuso el Obispo de Quebec en la misma ocasión que en sus Misiones se hallaban algunos barbaros,
los cuales aunque bautizados, no daban señal alguna de religión. Estos sin embargo, dice, tienen la
costumbre de presentar sus hijos á los Cristianos para que los bauticen, pero los tales hijos luego que
llegan á la edad viril, aborrecen la santidad de nuestra religión ensenados asi por sus padres. Por lo
cual preguntaba, si á)os tales infantes se les podría administrar el bautismo ? La Congregación del
Santo Oficio en 3 de Mayo de 1703 respondió, « non licere, si sint filii infidelium, et in poteslate
« eorum relinquendi ; secluso lamen mortis imminenlis periculo. Licere vero, si sint filii barbarorum
« baptizalorum; curandum lamen per Missionarios, ac per ipsosmet eorum parentes, utcum ad annos
a discretionis pervenerint, a se vel ab alus inslruantur prseserlini in illis regionibus, si non praevi-
« deatur in promptu ad futuros Ministros evangélicos, qui in hoc parentum commode supplere possint
« defectum. » El mismo Benedicto XIV ibid. n<* 23.
Si se podra bautizar cuando la madre es cristiana y el padre inüel?
Responde Benedicto XIV ibid. « Quamvis matcr íilios sui juris non habcal, lamen ad Chrisli fidem
« si accedat, et infantem olícrat baplizandum, tamctsi pater Hebraeus rcclamel, eum nihilominus aqua
« baplismalis abtuendum. Ha cum catileris A/orius quaes. 3 ubi de communi fidei bono agiiur, nulla
« habenda est ratiopalrise potostalis, quam legcs etjura Romana sanxerunt; et propterea mnter fide-
t< lis, quamvis ei jus civile pairiam potestatcm non tribual, jus habet ad Baptismum ülium offerendi »
ibid. n** 16.
Si se podra bautizar cuando el padre es crisliano y la madre infiel?
Responde el mismo Benedicto ibid. « Si pater christianse militise nomen daret, iuberetque infantem
TOM. I. 20
162 TRATADO 2« SECCIÓN SÉPTIMA.
« niium baptizan, eum quidem, vel matre Hebraea dissenlienle, baptizandum esse, quum filius non sub
<t matris, sed sub patris potestate sit habendus. w n° 15.
Si se podra bautizar cuando el abuelo paterno quiero y los padres se oponen ?
Responde el mismo Papa Benedicto. « Quod si pro certo habeatur, parentum volunlatera esse
« infantium baptismali necessariam, quoniam sub appellalionc parentum locum quoque habetpaternus
u avus, ut observatur líi \, justa iníerpretatione 201.... Hinc necessario sequitur, ut si avus paternus
t< catholicam fidem amplexus sit, ac nepolem ferat ad sacri lavacri fontem, quamvis mortuo jam patre,
« mater Hebraa repugnet, tamen infans sit absque dubio baptizandus. Non desunt alia judicata, quo-
« rum vi avus ad fidem conversus prteferri debet, non solum si mater, sed eliam si pater dissentiat,
'( et quamvis ambo pariter protestentur sese filii baptismali non assentiri, nt videri potest in cil. disc.
« 977 Oratiani : cum prajter favorem religionis, qui maximi habendus est, argumenti locum etiam
« esse debeat Text, in Can, Patrem 32, 9. 3, ubi in neptis nupliis, avi sentenlia patris judicio anto-
« ponitur, cum avus liber, pater aulem servus cxislit, ibid. n^ 17.
Que se hará, cuando el Padre infiel se ofrece á si mismo para el Bautismo con sus hijos y su
mujer y después se arrepiente y retracta el ofrecimiento ?
Si se podran bautizar los hijos y la mujer contra su voluntad?
Responde el mismo Papa Benedicto, ibid. « Id Mantuse evenit, ubi Hebraeus quídam... id rei gessit.
c< Dúos habebat infantes liberes, totidemque pueros atque uxorem-cumque deinceps ad Christi fidem
« accederé recusasset... res ad examen deducta est in Congregatione S. Officii ác Ponlifex die
K 24 Septombris anni 1699, statuil ea fieri quae sequuntur : » SancHssimus, audüis votis Eminentissi-
t< morum^ decrevit, quod dúo filii infantes, aller scilicet triennts, alter quinquennis bapiizentur. Alii,
« 7iempe filius octo annorum et filia duodedm^ colloceniur in domo catechumenorum^ si ea Manluce adsit,
« íí?i minuSf apud piam honestamque personam, ad efjeclum explorandi ipsorum voluntatem, cosque
« i7isíruendi. Uxoris quoque in loco a filiis sepáralo explorelur voluntas, Patr envero y el maritumrespec-
« tive^ qui a proposito suscipiendce fidói Chrisíianoe recessity non esse cogendum, sed contra eum possepro-
« cedij prout de jure, ídem ferme accidiL Augustge Taurinorum, ubi cum Hebreeus quídam Religionom
<( cathoFicam amplecti nollet, postquam id se facturum promiserat,cumqueinstaret, filióla, quambap-
« lizandam obtulerat, ideoque a matre Hebraea jam ablalam Christianee nutrici lactandam dederal, ut
« in poteslatem rediret suam ; Congregalionis Sancti Oílíicíi auclorilate Romee sancilum fuit, ut pucl-
« lula Chrislianos penes esset, et ad sacrum regeneratíonis Fontem elevaretur,.. Hoc autem pruden-
H ter statulum est, ne scilícei parentes Hebr&eí, quibuscumsumma sequitate apudChrístianos agitur, eo
« impudenliee deveníant, ut et nos et Ecclesiam audeant írridere. » — Ibid., n. 18.
Si sera válido el Bautismo sin la voluntad de los Padres?
Con quien se ha de educar el nifío bautizado sin la voluntad de los padres ?
Cuantos testigos bastan para las pruebas del Bautismo conferido al infante ?
Que pena tiene el que bautiza sin lá voluntad de los padres ?
A estas dudas respondió la Sagrado Congregación del Santo Oficio, habita die 30 Martii 1638. —
« Circa baptismum dalum párvula; puellee annorum Irium circiter filiae Hebrseorum a Faustina chri-
(( sliana invítís parenlibus, Eminentissimi Domini censuerunt parvulam puellam esse vera baptizatam,
« concurrente materia forma et intentione ; Baptismum pro barí único leste ; el quamvis filii Hebraeo-
« rum non possint invitis parenlibus baptizari, si tamen de fado bapiizentur, valere Baptismum et
u oharacterem imprimí, et flliam baptizalam penes Chrislianos alendam ; mulíerem baptízantem acriter
DECLARACIONES SOBRE NEÓFITOS CUARTERONES Y PUCHüELES. 163
« moriendam, ut in posterum caveat a similibus; notificandum vero populo, non licere invitis paren-
« tibus filios Hebrseopum baptizare, quia licet finis sit bonus, media non sunt licita, praeserlim
« stanle Bulla Julii III imponente poenam raille ducatorum et suspensionem baplizantibus filios
« Hehraeorum invitis parenlibus. » — Ibid,
Sobre el mismo objeto se dio otra Resolución en 3 de Marzo de 1643. — « Quaeritur an infantulus
« fllius Judsei a nutrice Chrisliana baplizatus, inscio paire Hebrgeo» sit veré baptizatus, et hujusmodi
« baptismate teneatur, et apud quem debeat infantalus educari ? Respondetur, infantulum esse veré
« baptizatura, Baptismumque esse validum, eumderaque educandum penes Christianos, a quibus
« instruatur, et cum pervenerit ad usura ratioois, posse cogi ad perseverantiam in Fide Calholica»
« eidemque providendum a patre, si habp.at, in bonis, sin minus in necessariis ad minus ad susten-
te talionem. » En las mismas Letras Postremo^ n. 27.
Si se puede bautizar á algún adulto sin su voluntad ?
Yque edad le basta al adulto para bautizarse sin la voluntad de los padres?
« Die 16 Julii 1639 Sacra Congregalio Concilii respondit, filios Judaeorum non esse invitis páren-
te tibus baplizandos, doñee perveniant ad astatera legitimara; et tune si ipsi cónsenliant : aetatem
« vero legitimam regulariter censeri completo septennio. » — Ibid., n. 32.
Que voluntad se requiere en el adulto para la validez del Bautismo ?
Si basta que el bautizando no repugne con voluntad contraria ?
Si á los adultos dementes se les puede administrar el Bautismo?
Responde el mismo Benedicto XIV en dichas Letras Postremo, n. 48, con la Decretal de Inno-
cencio III. « Tune characterem sacramentalis imprimit operatto, cum obkem contraríes yoluntatis non
t< invenü obsistentem. Ubi sentiré videtur (Ponlifex) Baptismo satis esse recipienti voluntatem non
« inesse contrariara. At enim vero animadvertatur necesse est, Pontificem Innocenlium responderé
« quaestioni : utrum ámenles baptizan absque consensu possint? Ac decernere hoc licere, eorum si
a consensus adfuerit furori praevJus, secus vero, sí nullus dementiara consensus prsecesserit ac vo-
te lunlas. Itaque Pontificis postea asserentis sacramento imprimí characterem, quaiido non invenü oM-
« cem contrarUe voluntatis, nemo non videt, hanc mentem esse, Baptismatis haberi effectum, quando
t< quis vel in actu assensum prsebeat, vel jam ante praebuerit. Quod si Ponlifex ea in sententia fuisset,
t< suscipiendo baplismati satis esse voluntatem non obsistentem, utique non decrevisset, ut revera
« statuit, in amentibus voluntatem necessario requiri antecedentem. »
Si sera válido el Bautismo recibido por terror?
Si sera válido recibido con repugnancia ?
Responde asi el mismo Benedicto en el n. 43 : « Demum si Baptismus violenter, atque animo
te palam contrario suscipiatur, supradictus Pontifex Innocentius III eaúem in DecreM, Majores de
te Baptismo dislinctíone utendum judicat. Elenim eos qui minis ac terrore corrcpti, violentiae cedunt,
et Baptismum,. ut sibi consulant, suscipientes, ab iis distinguit, quibus vi etiam illata, contradicentibus
tt palam et reluctantibus, hoc Sacraraentum per vira confertur. Decernit autem in primo casu, non in
(t secundo, Baptismatis imprimí characterem. Is qui terroribus atque suppliciis vehemeníer attrahitur
tt ne detrimeníum incurrat, Bapíismi suscipit sacramentum^ sicut et is qui ficte ad Baptismum accedit
(t characterem suscipit Christianitatis impressum, etc.; Ule vero qui nunquam conseníit^ sed peniius con-
te tradicity nec rem^ nec characterem suscipit Sacramenti, quia plus est expressecontradicere, quam mxnime
tt consentiré : sicut nec Ule notam alicujus reatas incurrit, qui contraMcens penitus et reclamans thurifi'
tt care Idolis cogilur violenter, »
Que se hará cuando el bautizado niega que tuvo intención suficiente ?
16^ TRATADO So SECCIÓN OCTAVA.
Sobre esta cuestión advierte el mismo Papa la cautela con que se ha de proceder en el examen y
dice asi : « Examen porro si haberi debeat de adulii proposito aut volúntate, cum baptismum acce-
« pit, isprofccló esl anleceeleros audiendus el interrogandus ; cavendum tamen ne inconsulto fldes
(f eidem illico habeatur, ubi responderit se baplizalum non libere, sed invito. Fieri enim potest (neo
« <;asu8 hic sane metaptiysicus est) ut ipso in actu inlenlionem habuerit sufílcientcm, diabolicis deinde
« stimulis incilalus et victus ad vomitum rediturus mendacium proferat, et de intentiono interrógalas,
« nigrum pro albo, ut inquiunt, reprsesentet Quid judexcautuset prudens? Clamores aspernetur,
M respuat jusjurandum, nisi hoc idem comprobent adjuncla plurima, circumslantise antecedentes,
« concomitantes et subsequenles, el esequidem momenli sint ineluclabilis el inconcussi. Hac prefecto
« ralione, hoc examine, hac diligenlia opus est, ubi adultus post Baptismum, aut intentionem sibi
« fuisse pernegat, aut non idoneam minimeque sufficientem extitisse contendit, n. 50.
Que se hará en la duda si tuvo intención ó no ?
« Si autem res in dubio sit nec intelligi possit an defuerit intentio, an sufllciens adfuerit, necne,
« adultus tune relinendus baplizandusque sub conditiono : S. Thomas 3p. q. 68, art. 7... ila res-
« pondet : Bicendum ergo quod si in adulto deesset iníeníiosuscipiendi sacrameníam^ esset rebaptizandus ;
« si tamen hoc non conslaret, esset dicendum, si non es baptizatus, ego te baptizo, n. 51.
Que se harSi, cuando claramente consta que no tuvo intención ?
« Quod si nuUa sit reliqua dubilatio, planeque constet hac luceclaríiis adulto baptismum accipienti
« nullam prorsus fuisse voluntatem aut intentionem, nihil reslal aliud, quam eumdem et hortari et
« admonere, ut rite id facial, quod jam irrito fecit, et recipiat absoluta et libere Sacramenlum ; ac si
(( obstínate repugnet, tum nihil superest, nisi ul remiltatur. Ibid.
SECCIÓN OCTAVA.
PRIVILEGIOS CURIALES, SUMARIOS ANTIGUOS. PRIVILEGIOS CADUCOS.
CURIALES Y CIVILES.
1. Los pleitos de los Indios deben agitarse breve y sumariamente, evitando los trámites del
derecho como lo previene el concilio de Lima, confiando el negocio, h> la prudencia y reflexión de
los jueces eclesiásticos.
2. Los Indios por disposición déla ley 12 titulo I® libro 7, de la recopilación de Indias están
relevados de la fianza de calumnia por sus delaciones 6 acusaciones contra cualesquiera
personas.
3. También tienen privilegio por leyes y reales cédulas de no pagar espórtulas 6 derechos de
actuaciones en sus negocios de cualquier especie, ya sean civiles ya criminales, debiendo todas
las diligencias practicarse de oficios, si los litigantes son indios particulares; pero si soncomu-
nid ades ó caciques pagaran la mitad de lo que montaren los derechos según el arancel, con-
forme á la ley 25, titulo 8, libro 5® de la recopilación de Indias.
PRIVILEGIOS CURIALES — SUMARIOS ANTIGUOS. — PRIVILEGIOS CADUCOS. 165
suma.rio de los privilegios de los indios según se encüentr.\ en el honcilio
límense.
Privilegia Indis per Pontífices Eomanes coucessa, et ex Decreto sacri Goncilii Provincialis
huc inserenda.
Privilegia índoram, quse híc sequuntur, ego in Acfcis reperi cum Decreto sacri Concilü, quo jubentur ad
Catechismi calcem collocari; quapropter, ne huic partí deesse videremur, eadem, quanquam partim nunc extra
usum, quianon perpetua, sedex ea parte temporánea fuerunt, omnia prodacere, adiuncto decreto ipso, visum est.
(Hdcusque loquitur Haroldus.)
De observatione festorum. Paulus III. — Quod Indi non sint obligati ad alia festa colenda,
quam ad ea, quse nuraerantur superius. Act. 4. Concilü Provincialis prsecedentis, cap. 9, ex
Concilio Limano 2, sess. 3, cap. 90.
De jejuniis. Paulus III. — Ñeque ad jejunandum, prseterqnam in diebus veneris Quadra-
gesirnte, Sabbatho sancto et vigilia Nativitatis Domini ex Concil. Liman. 2, cap. 91.
Permittit etiam ipsis in Quadragesima et alus diebus jejunii comedero omnis generiscibos
concessos illis qui habent Bullam Cruciatse. Concil. Lim. 2, sess. 3, cap. 9.
De gradibus consangüinitatis. Paulus III. — Concedit hujus novi Orbis Indis, ut intra ter-
tium et quartum consangüinitatis gradum possint contrahere matrimonia. Concil. Lim. 2,
sess. 3, cap. 69, et ex Manuali Mexicano fol. 34
Dispensatio in iisdem. Geegorius XIII. — Concedit cum Indis dispensari posse ad ineundas
nuptias intra quoscumque gradus non prohibitos jure divino. Et si jam contraxerint, quum id
scienter et prsevia irapedimenti notitia fecerint, ut denuo contrahant ejusmodi matrimonium,
illa dispensatio in foro exteriori fieri debet authoritate Ordinarii et unius e Societate Jesu. Et
hoc privilegium valebat usque ad annum 1597 .Et in foro interiori sufficit facultas unius ex dicta
Societate, et est privilegium perpetuum. Ex literis apostolicis anni 1577, die 17 juliidatis.
QuiE uxor EX PLURiBUSRETiNENDA. PiüS V.— Coucedit, quod Indi ad fidem conversi, qui in
sua infidelitate plures habebant uxores, eam pro legitima retineant, et cum ea contrahant,
quse simul cum ipsis ad fidem conversa et baptizata fuerit, quamvis non fuerit prima uxor
earumadhucviventium, quas in infidelitate duxerint, et quod ejusmodi matrimonium absque
ullo scrupulo habeatur pro legitimo. Ex litt. Apost. 1571,die2 Augusti. InArchivio Ecclesise
Civitatis Regum.
De temporibüs nuptiarüm. Pius IJ, — Ad instantiam Regís Catholici concedit Indis, ut
quocumque anni tempore velari possint, et nuptialem benedictionem accipere, dummodo solem-
nispompse apparatum illis temporibüs non exhibuerint, in quibus prohibitíe sunt ejusmodi
velationes. Valet ad annos vigin'ti quinqué, id est, usque ad diem 12. Aug. anni 1587. Ex
Manuali Mexicano foL 7 et litt. Apost. in fine summse Sacrament. Barthol. Ledesm».
Absolutio casuüm Pontifici réservatorum. Paulus III.— Quod Indi peripsorumParochos,
vel eos quiipsorum curam agunt, possint absolví ab ómnibus casibus etiam Summo Pontifici
reservatis, etiam in Bulla Coenaj Domini contentis, imposita eis poenitentia salutari. Ex Ma-
nual. Mexic. fol. 134.
Libertas ab interütcto. Pius IV. — Ad instantiam Regis Catholici concedit Indis, ne
teneantur ullum interdictum servare, nisi ipsi dederint ei causara, vel specialiter interdicti
sint. Valet per annos triginta, hoc est, usque ad 12. Aug. Anno 1592. Ex Concil. Lim. 2,
ses.3, cap. 92, et Manual. Mex. fol. 138.
166 TRATADO 2° SECCIÓN OCTAVA.
Absolutio A RESERVATis Episcopo. Concil. Limense III. — Ex Indulto Concilii Provincia-
lis Civitatis Regum conceditur ómnibus Farochis et Gonfessariis Indorum, ut eos absolvere
possint ab ómnibus casibus Episcopis reservatis. Ex Conc. Lim. 3, Act. 2, cap, 17.
Indulgentí^ sine p^íevia coN'FEsaiONE. Prus IV. — Ad instantiam Kegis Catholici con-
cedit Indis, ut possint luciari indulgentias et jubilaea, quaí requirunt confessionem, commii-
nionem et jejunium, dummodo servato jejunio, si non habent copiam confessarii, saltem
conterantur ciim firmo proposito confitendi quam primum poterunt, vel ad minas intra unum
mensem. Ex Concil. Lim. 2, sess. 3, cap. 94 et Manuali Mexicano fol. 182.
UscTS BALSAMi JNDici iN CHRisMATE. Píus V. — Concedit Bpiscopis Indiarum, ut ad conü-
ciendum sacrum Chrisma possint uti liquore quem ibi vocant Balsamum, quam vis non sit
verum balsamum. Ex Authentico dato primo Episcopo Tucumanen. ex Archivio Ecclesi»
Civitatis üegum.
DisPENSATio iN NUMERO ministrorum: ohrismatis. Pius IV, — Ad instantiam Eegis Catholici
id ipsum de balsamo conceditur, quod per Breve Pii V concessum dicitur. Et ulterius, quod
Chrisma consecrari possit cum numero ministrorum qui reperitur, quam vis non sint tot, quot
jura requirant. Ex litt. Apost. in fine summse Sacram. Barthol. Ledesmse.
DispENSATio irregülaritatum. Pius V. — Concedifc Indiarum Episcopis, ut cum quibusvis,
personis in Indiis existentibus dispensent in irregularitate ex quocumque délicto contracta,
dummodo non faerit ex homicidio voluntario extra bellum commisso, vel simonía; ita, ut qui
sic ab ejusraodi delictis absoluti fuerint, et in irregularitatibus dispensati, teneantur implere
poenitentiam per Confessarium ab Ordinario approbatum ipsis imponendam. Et si eam non
compleverint, ejusmodi absolutio et dispensatio, quoad forum conscientise, sit nulla, et nuUius
effectus. Ex litt. Apost. Anni 1571, die 4 Augusti in Archivio Ecclesise Civitatis Regum.
Dispensatio illegitimordm ad ordines. Gregorius XIII. — Concedit, quod fiiii illegitimi
Hispanorum et Indarum, vel Hispanarum, qui in Indiis vivunt, possint initiari ómnibus ordi-
nibus, et excipere confessiones, etprsedicare verbum Dei; modo bene,calleant linguam Indorum,
et habeant qualitates per Concilium Tridentinum proscriptas. Circa quse onerantur Episco-
porum conscientiae ; non obstante defectu natalium, vel alio quocumque defectu, qui non sit
homicidii voluntarü, vel bigamise. Ex Ht. Apost. datis 25 januarii 1576.
DECRETUM CONCILII.
Die 14 mensis Octobris anno 1583 : in Concilio Provinciali celebrato in hac Civitate Eegum
hoc summarium Privilegiorum et facultatum Indorum, et Prsesulum Indiarum prsesentatum
fuit : eoque per sacrum Concilium viso, decrevit et jussit, ut adjungeretur Catechismo, ad hoc,
ut Parochi caeterseque personse ad quas pertinet, habeant notitiam eorumdem Privilegiorum et
facultatum, illisque gaudeant in forma etmodo, quibus per sanctam Sedem Apostolicam ordi-
natum est et ita jusserunt et subscripserunt. Turribius Archiepiscopus Regum. •— Episcopus
Platen. — Fr. Alfons. Episc del Rio de la Plata. - Haraldo Lima Limata, pag. 111.
NOTA.
Acerca de este Sumario hay que notar que el privilegio que se menciona concedido por Gregorio XIII, es el
mismo que se renovó por la compañía de Jesús de 20 en yO años, y que después de suprimida, uo se renovó mas.
Lo mismo suede con el de Pió IV citado en este sumario para que los Indios se pudiesen velar sin pompa en
los tiempos prohibidos por la Iglesia. Este privilegio se concedió por 25 años y ee acabó en 12 de Agosto de 1587,
el cual no se encuentra renovado. Véase el breve abajo.
PRIVILEGIOS CURIALES. - SUMARIOS ANTIGUOS - PRIVILEGIOS CADUCOS. 107
SUMARIO DE LOS PRIVILEGIOS DE INDIAS SEGÚN EL P. ALLOZA 1660.
4. Por la Bula de Paulo III pueden los indios comer huevos y lacticinios en Cuaresma sin la Bula
de la Cruzada.
2. Por la misma Bula pueden los Indios contraer matrimonio dentro del 3° y 4° grado de
consanguinidad y afinidad : y para el uso de este indulto no es menester recurrir al Ordinario.
3. Por Bula de Gregorio XIII se concede facultad lanto en el fuero interno, como en en el externo
para dispensar á los Indios en cualesquiei-a grados no prohibidos por derecho divino para contraer
matrimonio, ó para revalidarle si ya le hubiesen contraído, aunque fuese á sabiendas y con malicia.
Pero esta facultad en el fuero externo se dehe practicar con licencia del Ordinario y con asistencia de
uno de la Compania de Jesús.
Nota : Las facultades dichas vinieron de Pió Cuarto y las confirma Gregorio XIII. Pero en el fuero externo
éste privilegio caducó por no haberse revalidado las vicenales.
4. La sobredicha facultad en el fuero interior es perpetua (para los Misioneros S. J.) y en el
fuero externo ha sido confirmada por Urbano VIII excepto el primer grado y en ausencia del ordina-
rio. La distancia de G6 leguas fue restringida por Gregorio XIV á 23 que son dos dietas.
Nota : La facultad perpetua en el fuero interno fue confirmada por Benedicto XIV y la distancia se fijó en
doscientas millas por el mismo Benedicto que equivalen á 66 legas y algo mas.
5. Este privilegio en el fuero externo fue confirmado por Gregorio XIV y duró hasta el ano 1614
y fue confirmado por Urbano Octavo por otros 20 anos.
Nota : Después de Gregorio XIV fueron prorógadas estas facultades llamadas vicenales por Paulo V en 16 de
Mayo de 1614, después por Urbano Octavo en 15 de Setiembre de 1629 después, por Inocencio X en 1<* de
Marzo de 1649 etc.
6. Por Breve de Pió V se concede á los Neófitos recien convertidos que puedan contraer matri-
monio con la mujer que tuvieron en la infidelidad» si esta se convierte á la fé, aunque no sea la pri-
mera. — Esta vigente v. « Romauus Pontifex» supra.
7. Por las Letras de Paulo Tercero pueden ser absueltoslos Indios de todos los reservados Papales
aun de lo s contenidos en la Bula de la Cena. Pero esta facultad se ha de comunicar por medio del
Obispo. La misma gracia concedió Gregorio XIII acerca de la herejia mista de interna y externa.
Nota : Están vigentes estas Letras, pero se necesita declaración de la Santa Sede después de la Bula Aposto-
licsB Sedis 10 de O.tubre de 1869.
8. Por Decreto del Concilio Límense se concede á todos los Párrocos y confesores de Indios, qne
puedan absolverles de todas las censuras y reservados Papales y Episcopales. El Obispo podra sin
embargo quitar ó reservar esta facultad cuando lo juzgare conveniente.
Nota : Esta disposición del Concilio Límense necesita renovarse en el Arzobispado de Quito, donde se hallan
sin valor los Decretos Limenses, por el Concilio primero Quítense. Lo mismo digo de otros Arzobispados donde
no se hallen vij entes.
9. Por Breve de Pió Cuarto se concede á los Indios que puedan ganar las Indulgentias y Jubileos
que requieren confesión, comunión y ayuno, con solo cumplir con el ayuno, cuando no tienen copia
de confesor, con tal que estén contritos y tengan intención de confesarse en el tiempo oportuno ó á
lo menos dentro de un mes.
Nota : Estas Letras no se han encontrado, pero se hallaban vijentes cuando escribió este autor, aaaber, cien
afios después de Pió Cuarto. Hay sin embargo otros Breves á este proposito insertos arriba.
10. Por concesión de S. Pió V pueden los Obispos de Indias usar del balsamo indigena para con-
sagrar el Santo Crisma. Está vijento : véanse los privilegios de los Obispos.
168 TRATADO 2o SECCIÓN OCTAVA.
H. Lo mismo habia ya concedido Pió Cuarto, añadiendo, que los Obispos podian consagrar el
Sanio Crisma, sin el numero de Ministros prescrito por el derecho.
1 2, Por Breve de S. Pió V se concede á los Obispos.de Indias que puedan dispensar á cuales-
quiera personas de la irregularidad conlraida por cualquier delito, excepto el homicidio voluntarlo
fuera de guerra y la simonía, cumpliendo la penitencia impuesta, y de otra suerte sea nula la
dispensa.
Nota : También se pueden dispensar las irregularidades de defecto. Véanse los privilegios de los Obispos.
13. Por Br.eve de Clemente Octavo pueden todos los presbíteros asi seculares, como regulares
usar del Santo Oleo, aunque sea de cuatro anos, si la distancia del lugar, donde se consagra, fuere
de 60 millas que hacen 20 leguas : y este privilegio es perpetuo.
Nota : No se han encontrado estas Letras, pero está muy comprobado este privilegio, pues dice el P. Alloza
que el Breve se encuentra en la Iglesia de Lima. Sin embargo no parece prudente hacer uso de él donde hay
14. Por Breve de Urbano Octavo se concede á los Indios y Etiopes que moran en el nuevo orbe el
indulto de cumplir con el precepto Pascual desde el principio de la Cuaresma hasta la octava del
Corpus. — Está vijente V. supra.
15. Los privilegios de los Indios no están revocados por la Cruzada, ni han menester de ella para
gozarlos.
Nota : Escribió el P. Alloza este Sumario por los afios de 1663.
PRIVILEGIOS QUE HAN CADUCADO PARA LOS INDIOS.
Se concede á los Indios recibir la bendición nupcial en cualquier tiempo del ano sin estré-
pito ni fiesta.
Pius Papa IV. — Ad futuram rei memoriam.
Etsi Sedes Apostólica Sanctorum Patrum regulas quae Ecclesiasticam disciplinam respi-
ciunt, ubique gentium, quantum sibi ex alto permittitur, jugiter asserere dignoscatur ;
aliquando tamen in hac, vel necessitate cogente, vel alia rationabili causa suadente, príesertim
dum id Catholicorum Eegum vota exposcunt, mérito remissiorem esse non recusat. Sane
charissimus in Christo filius noster Philippus, Hispaniarum Rex Cí^tholicus, Nobis nuper
exponi fecit, quod in occidentalibus Oceani maris Indiis ditioni suse subjectis, quarum innu-
merabiles populi Dei misericordia catholicam fidem non ita pridem receperunt, rari sunt
adhue presbyteri, qui tot populorum animarum curam exercere, et iUis Ecclesiastica sacra-
menta temporibus opportunis, ut expediret, ministrare possint : unde propter sacerdotum
absentiam Indi matrimonia inter se absque presbyteri ministerio et Ecclesiastica benedi-
ctione nonnumquam contrahunt, ad quos tándem presbyteri, quibus officium provincias illas
visitandi incumbit, etiam hia plerumque temporibus, quibus nuptiae ab Ecclesia sunt pro-
hibitse, declinantes, illos, jam carnali copula citra presbyteri ministerium conjunctos, absque
benedictione, aliave solemnitate Ecclesiastica matrimonialiter conjungunt. Cum autem sicut
eadem expositio subjungebat, mos gentis illius non sit, nuptias suas festis aliisve prophanis
spectaculis celebrare, ac propterea non magni referre videatur, si matrimonia sua, jure pro-
hibitis temporibus, solemnizare permittatur ; Nos Sacerdotum penuriam, Neophytorumque
praedictorura circa ritus ecclesiasticos ruditatem facile in prsemissis excusantes, ipsius
Pbilippi Regis in hac parte supplicationibus inclinati, cum universis, et singülis utriusque
sexus Indiis praedietis, ut deinceps ad annos viginti quinqué, a datis prsesentium compu-
tandos, tam in Adventus Domini, Septuagésimas et Quadragesima?, quam alus anni tempo-
PRIVILEGIOS CURIALES. — SUMARIOS ANTIGUOS. - PRIVILEGIOS CADUCOS. 169
ribus, in quibus miptise fidelibus ab Ecclesia sunt prohibitse, matrimonia invicem alias rite
contrahere, et in facie Ecclesise, citra tamen publicum festivse Isetitiae strepitum, solemnizare,
benedictionemque Ecclesiasticam recipere : ac presbyteris, ut illam eis, temporibus hiijus-
modi, impenderé, et nuptiis assistere libere et licite valeant, Apostólica auctoritate tenore
prsesentium, de specialis dono gratise dispensamus, sibique pariter indulgemus. Nonobstan-
tibus quibusvis, Apostolicis ac in provincialibus et synodalibus conciliis editis generalibus
vel specialibus constitutionibus et ordinationibus, coeterisque contrariis quibuscumque. Et
quia difficile foret prsesentes literas ad singula quaeque loca in quibus eis utendum erit,
deferri, volumus, et príndicta auctoritate decernimüs, illorum transumptls et sigillo alicujus
personas in dignitate Ecclesiastica constitutse munitis, eamdem prorsus fidem, etiam in judicio
adhibendara esse, quae praesentibus adbiberetur, si forent exhibitae vel ostensae. Datura Komse
apud Sanctum Marcum imb annulo Piscatoris die 12 Augusti 1563, Pontificatus nostri
anno tertio.
NOTA DE LOS FASTOS ORD. 103.
Este privilegio concedido por 25 años se acabó en el año de 1587. Asi se halla citado en el Manual Mejicano.
Por estas palabras de Morelli nos consta que dicho privilegio caducó concluido el termino de la primera
concesión y que no se renovó de»pues, ni existia en templo de este Escritor.
EXEMCION DE ENTREDICHO.
En 1562, 12 de Agosto. Pió IV concedió á los Indígenas exemcion de todo Entredicho, con tal que
no hubiesen dado causa para él, ó no se hallasen especialmente entredichos. Este privilegio se concedió
pop 30 anos y estuvo vigente hasta 1592. Asi consta del Sumario de Privilegios aprobado por el
Concilio Limense. Dice Fr. Juan Bautista, citado por Avendalio, que S. Pió V les concedió que
pudiesen oir Misa en tiempo de Entredicho, pero puede ser que haya equivocación tomando á S. Pió V
por Pío IV. Fastos Ord. 102.
INDULGENCIA PLENARIA AL QUE CONVIERTE ALGÚN INFIEL.
En 2 de Febrero 1663. Concedió el mismo Pió IV por 20 anos Indulgencia plenaria y Jubileo
pleno á todos los que verdaderamente contritos y confesados, ó con proposito de confesarse á su
tiempo, convirtiesen algún infiel de la Idolalria al culto del verdadero Dios, añadiendo alguna peni-
tencia saludable según la prudencia de los confesores. Asi consta de Avendano Ihes, Ind. n. 488.
Expiró este privilegio en 1583, pero se contiene otro semejante en la Bula u Animarum saluli » que
también expiró con esta Bula en 1770. Fastos Ord. 106.
INDULGENCIA PARA LOS INDIOS DEL PARAGUAY.
En 16 de Mayo de 1716 Clemente XI concedió que todos los Indios convertidos por el cuidado de
la Compañía de Jesús en el Paraguay, puedan ganar indulgencia plenaria cada mes, aplicable á las
almas del Purgatorio. Y que esta concesión valga sin expedición de Breve consta por el testimonio
del P. Oliverio que se hallaba en el archivo de Buenos Aires. Fue oráculo de viva voz, pero immune,
por ser posterior á la revocación de Urbano Octavo. También sobrevive á la supresión de la misma
Compañía, por ser en favor, no de los socios conversores, sino de los Indios convertidos. Fastos
Ord. 488.
HOSPITAL DE SANTA ANA EN FILIPINAS.
En 8 de Noviembre de 1586 Sixto V concedió especiales gracias al dicho Hospital de Indios
por 20 anos. Empieza « Universis » : está en Orig. Serap. p. 1353.
TOM. I. 21
170 TRATADO S^ SECCIÓN NONA.
SECCIÓN NONA.
DOCTRINA DE SANTO TORIBIO PARA EL RÉGIMEN DE LOS INDIOS.
Aunque los Concilios y Sínodos de Lima no sean obligatorios ya en muchas Arquidiocesis de
la America, como sucede en la de Quito, no se puede negar el gran mérito que tiene este
cuerpo de doctrina que nos dejo Santo Toribio para el régimen de las Parroquias de los Indios,
y mucho mas para las Misiones que se abren actualmente en el Maranon. Por todo lo cual y
á fin de que no quede este tesoro escondido, me ha parecido conveniente sacar un extracto de
todos los Cánones concernientes á los Indios, para que los tengan reunidos los que estubieren
obligados á observarlos, y para que sirvan de dirección donde no obligaren.
RESUMEN DE LOS CAÑONES DEL CONCILIO LÍMENSE ACERCA DE LOS INDÍGENAS.
ACIÓN SEGUNDA.
Debiendo saber lodo Cristiano adulto por precepto divino lo que toca á la sustancia de la religión
Cristiana que profesa, como son los principales misterios de la Fé contenidos en el símbolo, los Man-
damiendosque se han de guardar y los Sacramentos que cada uno debe recibir, y finalmente lo que
se debe pedir y esperar de Dios según la Oración Dominical; lodos los Pastores y Ministros deben
ser diligentes en ensenárselo á los fieles y principalmente á los rudos, como los Indios, Etiopes y
niños, según la capacidad y oportunidad de cada uno, á fin de que no peligren sus almas por la perni-
ciosa enfermedad de la ignorancia, como sucede á cada paso. Deben pues cuidarcon toda diligencia que
todos aquellos ,que ni por la edad, ni la enfermedad eslan impedidos, aprendan de memoria los rudimentos
de la doctrina Cristiana, parlicularmenle el símbolo de la Fé, la Oración Dominical, los Mandamientos
del Decálogo y los Sacramentos de la Iglesia. Para llenar este deber, el Santo Sínodo, conformán-
dose en esto con los Decretos de los anliguos Cánones, estrictamente manda, que ningún adulto sea
admitido al Bautismo, sin saber de memoria á lo menos el Símbolo y la Oración Dominical : y que
esto mismo se observe para la administración de la Penitencia y Confirmación, exceptuando el artí-
culo de muerte, ó el impedimento de senectud muy avanzada, ó de enfermedad, ó de profunda estu-
pidez, que se deja al juicio y conciencia de los Párrocos y Confesores. Y aun á estos que tienen impe-
dimentos lan grandes y son incapaces de mayor enseñanza del catecismo, enséneseles al fin según su
capacidad los primeros artículos déla Fé, asaber, que hay un Dios, Criador de todas las cosas, que
premia á los buenos en la otra vida con la gloria eterna y castiga á los malos y rebeldes con los supli-
cios eternos. Ademas, que este mismo Dios es el Padre y el Hijo y el Espíritu Santo, tres personas
ciertamente, pero un solo Dios verdadero, fuera del cual ningún otro es verdadero Dios. Pues los que
adoran otras gentes fuera de la cristiana, no son dioses, sino mas bien demonios ó simulacros de los
hombres. Ademas de esto, que el Hijo de Dios por redimir á los hombres, se hizo hombre de la Vir-
gen María y que padeció y murió por nosotros y últimamente resucitó y reina para siempre : y que
éste es Jesu-Cristo, Señor y Salvador nuestro. Finalmente que ninguno puede salvarse, si no creer en
Tesu-Cristo, y haciendo penitencia de sus pecados, recibe sus Sacramentos, el Bautismo si es infiel,
y la confesión sí hubiere pecado después del Bautismo. Y por ultimo prometa guardarlo que Dios
manda y la Santa Iglesia, que en suma no es otra cosa que amar á Dios sobre todas las cosas y al
Prójimo como á si mismo. Ibid. c. A
DOCTRINA DE SANTO TORIBIO PARA EL RÉGIMEN DE LOS INDIOS. 171
Que en las expediciones contra los Barbaros no vayan los Párrocos de Indios ni los Clérigos, cap. 7.
Que se disuelvan los matrimonios de infieles entre hermanos, ib. c. 8.
Que se veden los nombres de la gentilidad, y se conserven los apellidos, llevando los hijos el
apellido del padre y las hijas el de la madre, ibid. c. 11.
Para los Padrinos, conviene que el Onlinario nombre ciertas personas señaladas para los Bautis-
mos etc. á fin de que no se multipliquen los parentescos, y que por ignorancia contraigan matrimonio
con este impcdiinento, c. 9.
Acerca del matrimonio contrahido en la gentilidad, si el cónyuge infiel dá esperanza fundada de con-
vertirse, no pase á otras nupcias el cristiano, sino aguarde el ganar para Grislo á su cónyuge como
lo dice el Cap. Quanto de Divort. Mas si el infiel difiere su conversión y no es pernicioso al Bau-
tizado, ni le aparta de la fé, ni le induce á pecado mortal (pues si esto sucede, quieren los Cánones
que necesariamente se separo, y le facultan para pasar á otras nupcias), debe el cónyuge fiel aguardar
todavía un semestre, aconsejando entre tanto al infiel su conversión á la fé. Pero pasados los seis
meses se le dejara en libertad, ya por el peligro de perversión, ya también ne celebs vivera cogatur, qui
forsüan uritur. Quiere no obstante el Concilio, que pasado dicho semestre, se avise al Obispo para
que declare libre al Bautizado : Y si no encontrare quizás peligro alguno en la cahabitacion, le mande
aguardar, ó también cohabitar con el infiel, si conoce que asi conviene : según el consejo del Apóstol
(si haec consentit... non dimiltat illam). Pues no es posible dar la misma ley para todos, cuando las
circunstancias que ocurren suelen ser tan diversas, y los infieles no se pueden medir todos con la
misma medida. Por eso se ha de consultar á la prudencia del Obispo, para no errar en cosa tan grave
y dudosa, y cuando llegare el caso, resuelva él, según el citado Cap. Quanto de Divort, ^\\s\á, cap. 10.
Para que los Indios no callen los pecados por vergüenza conviene darles confesores extraordinarios
de cuando en cuando, ibid. lí>.
Los Párrocos de Indios tienen facultad para absolver de reservados al Obispo ; pero éste puede
restringirla cuando convenga, ibid. cap. 17.
A los Indios se les debe administrar el Santo Viatico, c. 19.
La Comunión Pascual no se ha de negar á los Indios, y los Párrocos se la deben dar y los deben
invitar y preparar para ella. Mas no deben ser admitidos fácilmente á la sagrada mesa, cuando la
torpeza de la embriaguez, del concubinato, y mucho mas si la superstición íes domina, y no tienen
una fé firme para distinguir el pan celestial del profano, cap. 20.
Aunque la Eucaristiá no se puede conservar sin la seguridad y decencia debida, los Párrocos
deben procurar y hacer lo posible por tener el Santisimo en las Iglesias para consuelo de los pueblos
y dar el Viatico cuando se ofrezca, c. 21 .
La Extrema-Unción debe administrase á los Indios, cap. 28.
A los moribundos debe asistirlos el Párroco, c. 29.
A titulo de Indios puede ser promovido á las ordenes el que no tiene patrimonio, ib. c. 31 .
La Parroquia de Indios no se debe abandonar, hasta que llegue el sucesor, c. 41.
Los Aruspices, adivinos y otros ministros del diablo, se deben retirar del trato común, para que no
contagien á los demás Indios, c. 42.
Pónganse escuelas para ensenar á leer y escribir, y sobre todo para que se acosiumbren á nuestro
idioma los Indios, c. 43.
ACIÓN CUARTA.
Siendo tan propensos las Neófitos á perjurar, no se les obligue al juramento sino en causa gravi-
sima y que no se pueda definir de otro modo 4, c. 6.
Los delitos de los Indios que corresponden al foro eclesiástico, se deben castigar con penas cor-
porales, mejor que con espirituales, ib. c. 7.
172 TRATADO 2« SECCIÓN NONA.
Mas por que los Indios son tímidos y por otra parte es indecoroso al Párroco el infligir la pena por
si mismo ; manda el Concilio que no lo hagan por si, sino por otros señalados ya para tales casos,
ib. c. 8.
Los Párrocos de Indios no pueden abandonar la Parroquia por celebrar las fiestas de las Capitales,
cap. 18.
sínodo tercero diocesano.
En las Parroquias de Indios se debe hacer la procesión en tiempo de Rogaciones, cap. 7.
En los diás festivos exceptuados para los Indios, ninguno los obligue á trabajar si ellos no quieren,
cap. 52.
Los Párrocos exijiran á los Indios testimonio de la Misa que oyeron en otra parte, c. 63.
A los Indios enséneseles el Catecismo compuesto por el Concilio, c. 24.
En las escuales aprendan los niños á leer por el Catecismo, ib. cap. 25.
Los Parocos designaran personas que vigilen sohre los Indios para saber sí oyen Misa y asisten á
la doctrina, ib. c. 26.
A los Parroquianos explicaran los Curas los impedimentos del matrimonio en la Iglesia, cuando
quieren casarse, delante de los Caciques, para averiguar si hay algún impedimento, y después se
leerán las tres proclamas de la Iglesia. Y para mayor cautela se harán oirás tres moniciones dentro de
la semana al tiempo del Catecismo, por la rudeza de los Indios, ib. c. 28.
El Miércoles y Viernes tienen que asistir los Indios á la doctrina cristiana, y ninguno los puede
impedir ni molestar, ib. c. 47.
Las jóvenes mayores de 12 anos no están obligadas á asistir, habiendo aprendido la doctrina
antes, ni deben servir en la Parroquia, ib. c. 68.
Entre los Indios no se permiten procesiones de Penitencia, ni disciplina ó flagelación publica,
ib. c. 69.
A los pastores y á los que viven en los campos se les obligará á cumplir el precepto de la Misa.
Para los castigos de los Indios se observaran ciertos tramites, y cuando se encuentre alguno que
ha vuello á sacrficar en los sepulcros de sus difuntos, llamados guacas, ó en sus adoralorios, ó que ha
recurrido á los adivinos para adorar y sacrificar en su nombre; el Párroco formará el proceso de
información y le remitirá al Ordinario : y entre tanto el Indio, si apareciere delincuente, permanecerá
preso, ib. c. 73.
Lo mismo se manda para con los Indios que llevan aretes en los oídos, pues todo esto entre ellos
suele tener sabor de rito gentil, c. 75.
En las sementeras y otros tiempos se les prohibe las embriagueces y juegos llamados Tequies que
tienen su origen en la superstición de sacrificar á los demonios, c. 76.
Penas para ios que se embriagan, c. 77.
Penas para los que extraen los cuerpos de los sepulcros, c. 78.
Id. para los que reiteran los Sacramentos, c. 79.
Id. para los concubinarios, c. 80.
A los que se dan la muerte, seles negara la sepultura sagrada, c. 81.
Penas contra los que no asisten á la doctrina ó faltan á la Misa, c. 82 y 83.
Id. contra los que no traen los niños á bautizar, c. 84.
Id. contra los que ocultan los impedimentos del matrimonio, c. 85.
Id. contra los que quitan á sus maridos las mujeres por que son indígenas de otra parte, c, 86.
Id. contra los que no se acercan á la confesión, llegada la edad para eso, c. 87.
DOCTRINA DE SANTO TORIBIO PARA EL RÉGIMEN DE LOS INDIOS. i 73
sínodo quinto.
Que los Párrocos de Indios pueden administrar los sacramentos á las personas de otra doctrina,
aunque no estén en articulo de muerte, c. \A,
Que cuando los Indios se hallan en Parroquia ajena trabajando, el Párroco del territorio les admi-
nistre el viatico y demás sacramentos, fuera del matrimonio, c. 15.
En las Iglesias donde no hay Sagrario no se lleve mas que una particula para el Viatico ; y el dia
del Corpus no se haga procesión, c. 17 y 18.
Para que no se pierda el fruto de los Párrocos, ni se dé ocasión para que los Indios y otros que
están obligados á saberla doctrina cristiana, la ignoren ; los Rectores de las doctrinas permanecerán
á lo menos seis anos en cada parroquia y residirán en ella continuamente, c. 20.
En las parroquias de Indios procúrese que todas las noches los niños de la doctrina toquen la cam-
pana y recen en alta voz por las plazas las oraciones por las almas del Purgatorio, c. 24.
SÍNODO SEXTO
Que en la Iglesia no se hagan repartos de tributos ú otras cosas rusticas, c. A,
Que las Indias en el templo no trabajen do manos, c. 5.
Que los correctores tampoco hablen en la Iglesia con los Indios de negocios que no corresponden
al lugar santo, c. 8.
Para extirparlas reliquias de la idolatría ; los sepulcros de los infieles no estén al publico, sino
ocultos, para que los fieles vivos no se acuerden de las supersticiones de la gentilidad, c. 3.
Los párrocos deben proceder contra la exacción injusta que se haga álos Indios por los colectores
de los diezmos, c. 10.
SÍNODO SÉPTIMO.
Que los Curas de Indios informen ad Ordinario como se cumplen las disposiciones en favor de los
indígenas, áfin de atender á su bien espiritual y corporal, c. 7.
Que los Amos y Señores de los Indios y esclavos, procuren con diligencia que se les ensene la doctrina
cristiana, que oigan la Misa y los Sermones y frecuenten los Sacramentos, c. 9.
Para preservar las Doctrinas de muchos inconvenientes, procuren los Párrocos que no vivan Africa-
nos, ni mestizos en las parroquias de los Indios, c. 17.
sínodo octavo.
Que los párrocos visiten continuamente, ó alo menos seis veces al afto las Estancias, Haciendas y
lugares donde trabajan sus Parroquianos, para velar sobre la administración de los Sacramentos, sobre
la Doctrina y pasto espiritual de sus ftjligreses, c. 1.
No se permita que los Indios abandonen las reducciones, que con tanto trabajo y prudencia se han
establecido para su bien, ya con consejos, ya con amenazas, ya valiéndose del brazo secular, c. 2.
Para evitar el detrimento espiritual que se sigue á los Indios, no se les permita vivir constantemente
en los Graneros y Trojes, llamadas coicas^ donde tengan mujer y sus hijos y crien cuyes y gallinas ;
áfin de que vengan á los pueblos á oir Misa, á la doctrina y á recibir los Sacramentos, c. 3.
Para que los Indios no huyan de los pueblos y de la Misa, por miedo del tributo que los Españoles
suelen cobrar en las fiestas cuando se reúnen los Indios; no se hagan repartimientos en los Domin-
gos ni en las fiestas, c. 4.
Los Indios y Etiopes que trabajan en las fabricas, maquinas, y otros ingenios, serán examinados en
la Doctrina, y si fueren ignorantes, se les obligará á asistir á la doctrina lodos los dias : y los que ya
la supieren asistirán á ella los Miércoles y Viernes, á no ser que los dueños tengan en casa sacerdote
que lo haga, c. 5.
174 TRATADO 2o SECCIÓN NONA.
Para que los párvulos aprendan bien el catecismo, el Párroco los reuniva todos los dias, mañana y
tarde, deteniéndolos solamente lo necesario para que después vuelvan á sus casas para servir á sus
Padres, C. 6.
Los Párrocos pagarán el precio justo de lo que compraren, á sus parroquianos, c. H.
Por el admirable amparo y consuelo que tiene el pueblo cristiano con la sagrada Eucaristia, y por
la grande comodidad que se tiene para dar el viatico á los moribundos; se exorla á los Párrocos que
procuren tener tabernáculo decente y con su llave, para conservar el Sanlisimo en todas las Parroquias.
Pero cuando el Párroco tenga que trasladarse de un pueblo á otro, consumirá primero el Santisimo,
y no debe quedar alli, hasta que vuelva.
Habrá en cada Parroquia arras y amito para las velaciones, á fin de. evitar gastos á los Indios que
vienen á casarse y velarse, c. 27.
A los Indios no se les obligue, ni directa ni indirectamente, á hacer oblaciones en la Iglesia
c. 28.
A los Españoles que vivieren con indecencia entre los Indios, procúrese sacarlos á las ciudades de
los blancos, c. 37.
sínodo nono.
Procedan los Párrocos con cautela en los matrimonios de los Iridios, é infórmense antes, si son
bautizados, cuya circunstancia debe constar en la parlida de matrimonio, c. 10.
Que las penas aplicadas á los Indios, no los causen ningún daño corporal, c. 22.
Precédase también con cautela en los matrimonios, para que los Indios no cambien el nombre, y
se case una persona por otra, c. 25.
sínodo décimo.
Para convocar el pueblo á la Misa y á la doctrina, se reunirán los Indios en el cementerio, y alli
cada prefecto pasara lista de los que le pertenecen, cap. 8.
El mismo cuidado se tendrü para la confesión, y no se dejara á la libertad de los Indigenas el
hacerlo cuando quieran, cap. 9.
Las oblaciones se harán en la Misa al tiempo del ofertorio, y no antes ó después de ella» c. 10.
matrimonios de infieles.
Por respuesta de Paulo Cuarto, el concilio primero Limense decretó que todos los matrimonios
celebrados entre los infieles con hermana, madrastra, madre hija, nieta ó abuela fuesen nulos. Lo
refiere el P. Acostalib. 6, cap. 21. Y en el mismo capitulo, dice, que los Padres del Concilio 3"
Limense al tratar la cuestión del matrimonio de los infieles, cuando uno de los cónyuges se convierte
ala fé, siguieron la doctrina del Concilio Toledano 4^, cap. 61, qusest. 1* cap, Jiidceiqni, donde
se encuentran estas palabras : « Judaei qui chrislianas mulieres in conjugió habent, admoneantur ab
« Episcopo civitalis illius, ut si cum eis permanere cupiant, chrisliani eíTiciantur. Quod si admoniti
K noluerint, separentur.» Y sigue el P. Acosta diciendo que fundados en esta autoridad los Padres del
Concilio Limense, establecieron en cap. 36, que si uno de los cónyuges esta renuente para el Bau-
tismo, el Sacerdote delante del notario y testigos le haga la admonición para que dentro de seis
meses se haga cristiano y se bautice, y esta misma admonición se repetirá muchas veces durante los
seis meses dichos, á lo menos una vez al mes. Y si pasado el semestre, se hallare renuente, se tenga
por obstinado en su secta. En cuyo caso el Parraco haríi sabedor á su Obispo para que determínelo
necesario. Nótese que el P. Acosta fue Provincial de la Compañía de Jesús en Lima y asistió al Con-
cilio 30 que celebró Santo Toribio en 1583.
FIN DE LA PRIMERA PARTE.
SEGUNDA PARTE,
Privilegios de los Obispos de America.
Aunque casi todos los privilegios concedidos á la America corresponden á los
Obispos, existen algunos que mas particularmente les atañen, por ser ellos los pri-
vilegiados, y de estos hablaremos en esté tratado, que para mayor claridad
dividerimos en 11 secciones : la Consagración de Obispos sin el numero de
tres que prescribe et Derecho ; 2* Privilegio de consagrar el Santo Crisma con el
Balsamo indígena del Perú y con el numero de sacerdotes que se pueda conse-
guir ; 3^ Dispensas de Irregularidades ; 4^ Juicios Ecclesiasticos ; 5^ Dispensas
de ilegitimidad ; 6^ Vicenales nuevas y amplísimas concedidas á los Obispos de
America ; 7^ Instrucción ad limina Aposíolorum visilanda de la sagrada Con-
gregación ; 8* Benedicto XIV comunica las sólitas de los Obispos á sus vicarios,
en caso de muerte repentina ; 9^ Breve exposición de las sólitas siguiendo al
P. Marques en su Brasilia Pontificia y notando lo que se debe modificar en
el tiempo presente ; lO^- Juridiccion castrense y controversias suscitadas entre los
Obispos y Vicarios castrenses ; 1 1^ Ordenaciones varias para et gobierno de los
Obispos.
SECCIÓN PRIMERA.
SOBRE LA CONSAGRACIÓN DE OBISPOS.
Bula de Pió IV para que los Obispos de America se puedan consagrar con la asistencia de
dos 6 tres Dignidades ó Canónigos de la Catedral. Se ponen aqui para mayor autenticidad las
palabras del Ilustrisimo Señor Villarroel que preceden á la Bula.
Y para que haya noticia mas cierta de la dispensación del Papa, quiero poner á la letra la
misma Bula, en que la Santidad de Pió IV á instancia de Filipo II dispensó para que las con-
sagraciones de los Obispos de estas Indias Occidentales se hiciesen por solo un Obispo, asistién-
dole dos ó tres Dignidades ó Canónigos de las Iglesias Catedrales. Tengo un trasunto de esta
176 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Bula, sacado del archivo de la Iglesia Metropolitana de Lima, y autorizado del Secretario de
aquel insigne Cabildo, y es como sigue.
Pius Papa IV. Ad perpetuam rei meraoriam. — Ex supernas providentia Majestatis, cujus
universa dispositione reguntur, ad supremum Apostolatus apicem, meritis licet imparibus,
vocati, non solum universum O vi le Dominicum vigilantise nostra3 creditum, verum etiam sin-
gulos singulorum ejus gregem, quantumlibet terrarum, marisque distantia reraotorum,
Pastores undjque contemplamiir ; et ut ad ofiñcium pastoraje electi,illud, quanto citius sublatis
quibuslibet juris factique obstaculis, ad Dei laudera et ad animarura suse curse commissarum
salutem exequi possint, nostrse cooperationis ministerium, prsesertim dura id catholicorum
Regura vota requirunt, quantum nobis ex alto perraittitur, favorabiliter adhibemus. Sane
Chari3siraus in Christo filius noster, Philippus, Hispaniarum Rex catholicus, nobis nuper
exponi fecit:Quod in occidentalibus Indiis, Novsequse Hispanise Regno, propterrecentem
illorum populoruin ad fidem Orthodoxam coaversionem, rarse Sedes Episcopales in tanta ter-
rarum amplitudine adhuc institutae reperiuntur : unde fit, ut post electionem Praelatorum ad
illas vacantes factam, sufficiens Episcoporum numerus, ad munus consecrationis illis exhi-
bendum, infra terapus de consecrandis Episcopis ajurc statutum, coadunari nequeat. Quare
praefatus Philippus, Rex, nobis humiliter supplicari fecit, quatenus in praemissis opportune
providere de benignitate Apostólica dignareraur. Nos igitur sacrorum Canonum sequitatem, a
nemiüi ultra quam praestari possit, exigere, perpendentes, ac omnes et singulos venerabiles
fratres Archiepiscopos et Episcopos in Indiis príjefatis constitutos, qui hactenus munus prae-
dictum, numero Praelatorura competenti ad id non adhibito, alias tamenrite susceperunb,ab
hujusmodlexcessuacsuspensionis, aliisque Ecclesiasticis senteutiis, censuris etpoenis per eos
propterea incursis, Apostólica auctoritate, tenore praesentium, absolventes,'necnon super irre-
gularitate, si quam inde contraxerint, et quod muñere praefato, sic per eos suscepto, suisque
etiam Presbiteratus Ordinibus ac officio Pontifical! uti, et in illis, etiam in altaris ministerio,
ministrare ; ac suis etiam Metropolitanis et cathedralibus Ecclesiis praeesse libere et licite
valeant, de specialis donogratiae dispensantes, hujusmodisupplicationibus inclinati, universis
etsingulis,quosadcathedrales, etiam Metropolitanas Ecclesias, in Indiis prsefatis nunc et pro
tempere institutos, illarum vacatione occurrente, canonice eligi et assumi contigerit, ut dein-
ceps perpetuis futuris temporibus post eorum electionem et assumptionem hujusmodi,
nullo alio sibi obstante canónico impedimento, a quocumque raaluerint catholico Antistite,
gratiam et communionem Apostolicse Sedis habente, accitis et in hoc sibi assisten-
tibus duobus vel tribus in Dignitate Ecclesiastica constitutis, seu Cathedralis, aut
Cathedralium, aut Metropolitanarura Ecclesiarum Canonicis, praefactum consecrationis munus
recipere valeant : ac eidera antis titi, ut idem munus illis auctoritate praefata impenderé
libere possit, plenam, et liberara, auctoritate et tenore prícmissis facultatem concedimus et in-
dulgemus. Non obstantibus, quibusvis apostolicis et inProvincialibus et synodalibus Conciliis
editis generalibus vel specialibus constitutionibus, et ordinationibus, necnon Ecclesiarum
ipsarum etiam juramento, conñrmatione Apostólica, vel quavis firmitate alia roboratis,statutis,
et consuetudinibus, caeterisque contrariis quibuscumque. Et quia difficile foret praesentes
litteras ad singulaquseque loca, in quibus eis utendum erit, deferri, volumus et praefata aucto-
ritate decernimus, illarum transumptis, etiam impressis, raanu Notarii publici subscriptis et
sigillo alicujus personas in Dignitate Ecclesiastica constitutse, munitis, eamdem prorsus ñdem,
etiam in judicio et extra ab ómnibus adhibendam esse; quae ipsis praesentibus adhiberetur, si
forent exhibitae, vel ostensae. Datura Roraae apud Sanctum Marcum, sub annulo Piscatoris die
11 Augusti 1562, Pontificatus nostri anno tertio. Caes. Glorierius-Villarroel tom. 1, pag.65.
Hallase también en el Bular. Dominic. tom . 7, fol. 166.
SECCIÓN PRIMERA. 477
RESUMEN CASTELLANO.
Habiendo sido consagrados en las Indias algunos Obispos sin el concurso de otros tres, como lo
mandan los Cañones, el Rey Católico pide la subsanacion de cualquier defecto en tales consagraciones,
y dispensa para lo venidero on dichas Indias. Absuelve el Pontífice á los promovidos y consagrados
sin dicha formalidad de cualquier esceso y suspensión (1) con las demás penas Eclesiásticas en que
hubieren incurrido, y les dispensa en la irregularidad, que acaso hayan contrahido, habilitándolos
para ejercer el Orden sacro y el oficio Pontifical (2). Concede por ultimo que en adelante (3) puedan
consagrarse en las expresadas Indias los Obispos por cualquier Obispo Católico acompañado de dos
6 tres Dignidades ó Canónigos de la Catedral. Dado en 11 de Agosto de 1562.
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 99.
(1) Esceso 6 suspensión. Esceso llama el Pontífice por que después del hecho se hizo la petición.
Acerca de la suspensión y demás penas en que pudieron incurrir es difícil averiguarlo. En general
son las impuestas contra los promovidos ilicilamcnte, si acaso tales penas comprenden á los Obis-
pos, pues estos se hallan exceptuados de la comminacion general, cuando no se hace de ellos expresa
mención por el cap. Quia periculosum in 6. También pueden ser las penas impuestas contra los que
hacen uso ilicito del Pontifical y las trae Caslropaiau de cens. p. 10: pues se supone que los consagra-
dos sin dicha formalidad hicieron uso del Pontifical. Pueden ser también las impuestas contra los in-
trusos y se pueden ver en Urriligoiti, Obispo de Balbastro qusest.llS. Por ultimo pueden ser las que
impone la Extravag. 1. De Elect. contra los que reciben la administración de los bienes eclesiásticos
sin presentar las patentes de su promoción. En cuya constitución se impone la pena de suspensión
no solo á los Cabildos que los reciben sino á los Obispos recibidos sin tales patentes. — Nota.
Véase hoy la Bula Apostólica- Sedis de Pió IX acerca de estas penas, expedida en 12 de Octubre de
1869.
(2) Uso del Pontifical. No se fijó Avendaíio en estas palabras cuando dijo, tit. 13, n. 27, que era
muy dudoso si la Consagración hecha sin los tres Obispos y sin beneplácito de la Santa Sede, seria
válida. Aqui tenemos al Ponlifice, que no solo dispensa para lo futuro, sino que absuelve á los consa-
grados sin el numero prescrito, para ejercer el Orden Episcopal, lo que no pudiera hacer si la consa-
gración fuera inválida. De donde se sigue que la opinión contraria es ya improbable, cualquiera que
haya sido la probabilidad de que ha gozado hasta aqui.
El P. La Croix para librar de la proposición la condenada por Inoc. XI la opinión que sostiene la
validez de la consagración sin el concurso de los tres Obispos dice asi : o Certa videtur sententia,
quod valet consecralio Episcopi facía ab uno Episcopo ex dispensatione Apostólica, assistentibus
duobus sacerdoiibus, ul consta!; ex praxi S. Gregorii Magni, S. Gregorii III et S.Pii V, quam confir-
marunllnnoc. Xet Alexander VII; nam de tali conseeratione ita resol vit S. Congregatio 15 Dacem-
bris 1657 : Quantum spectat ad . sacramentum et impressionem characteris, fuisse validara;
et quantum vero spectat ad licitam ordinis execulionem, fuisse irritara etinanem, Episcopum itacon-
secranlem et consecratúm respective indigere absolutione et dispensatione... Quod si Episcopus ab
uno tantum Episcopo, etiam assistentibus duobus sacerdotibus, consecretur sine dispensatione apo-
stólica, Henao dicit, talem consecrationem fore probabiliter invalidara, ideoque sub condilione repe-
tendara. » Hucusque La Croix.
Acerca de esto, la practica que se atribuye á S. Gregorio parece dudosa, pues las palabras, que se
alegan, se leen de un modo en Pignatelli, c. 182 y de otro distinto en Castropalau.De sacr. Ord.n.l4.
Ademas se halla en el texto Gregorio III por Greg. XIII, el cual se dice haber dispensado con el
Patriarca de Etiopia ; y S. Pió V por Pió IV autor de la presente Constitución. Asi se lee en el citado
TOM. I. 22
178 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Pignalelli que con mayor exactitud discutio esla cuestión. Pero viene menos á propositóla resolución
de la S. Congregación que menciona La Croix, pues aquella consagración se hizo sin presentar el
promovendo las Letras de su promoción. Mas, la declaración de la S. Congregación al decir que fue
ilegitima tal consagración, no revela la causa de la ilegitimidad asaber, si fué por defecto del numero
de Obispos ó por defecto de exhibición de las Letras Apostólicas, aunque se manifiesta bien su certi-
dumbre en cuanto al valor.
Por lo demás la practica de consagrar sin el numero enunciado con el beneplácito del Papa, es
constante, no solo en Indias, en las que no hay promoción que no necesite de dispensa, sobre todo
en America; sino en Europa, según refiere Anastasio Bibliotecario y Baronio en Paz Jordán, el mismo
Pelagio lo fue consagrado por dos Obispos y un presbytero. Lo mismo atestigua Barbosa F. Conse-
cratioy que por decreto de la S. Congregación en 2 de oct. de 1601 se dio facultad al Obispo Urse-
lense en Sardena para ser consagrado por dos Obispos y un Abad.
Mas por la presente Constitución de Pió IV nos consta ciertamente del valor de la consagración
con un solo Obispo, aun antes de dispensar el Papa.
Algunos dudaron de la existencia de este diploma (presente) pero ya ni los adversarios tampoco
le niegan, como lo nota Pignatetli en el lugar citado : aunque en algún tiempo fué poco conocido,
como se muestra en las actas del limo. Cárdenas Obispo del Paraguay, en cuya consagración se echó
de menos este documentó. Fuera de que para los nuevos consagrandos de Indias siempre viene
expresa esta dispensa á cada uno de los promovidos.
Ni tampoco está en oposición la validez, que defendemos, con los cañones arriba citacos. Ni obsta
la Epistola deS. Dámaso á todos los Obispos, que se encuentra en el Cap, CorepiscopiD. 63 y dice
asi : c< QuodEpiscopi non sint, qui minus, quam a tribus Epíscopis, ordinati sunt, ómnibus patet,
a prohibitum est ením a SS. Patribus, ut qui ab uno vel a duobus sunt ordinati Episcopis, non nomi-
« nenturEpiscopi. » Y si el nombre no tienen como tendrán el oficio? Tampoco obsta el Cap. Si quis
D. 65 que dice : « lile, qui solus est, ordinare non potest Episoopum. » Ni el Cap. 3.« Si forte \n
« provincia contigerit unum tanlum remanere Episcopum, superstes convocet Episcopos vicinse pro-
«vinciae. » Lo cual seria vano, si uno solo pudiese consagrar. Ni se opone el Canon 1. Dist. 64
sacado del Concilio Nicenocap. 4, que se expresa asi « Tres Episcopi debent in unum congregan. »
Tampoco el Canon Comprovinciales ead, Dist. inserto también en el Cap. Si Archiepiscopus de temp.
ord. cuyas palabras son « Comprovinciales Episcopi.... a tribus ordinari possunt, consentientibus
alus. » Ni el Cap, « Nec Episcopi (eod. tit.) sine Metropolitani permissu, ñeque Metropolitanus sine
duobus vel tribus Episcopis comprovincialibus praesumat Episcopum ordinare. » Tampoco obsta el
capit. Porro D. 66 que dice « Porro Jacobus... a Petro, Jacobo et Joanne Apostolis est ordinatus,
successoribus dantibus formam, utnon minusquam a tribus Epíscopis uUatenus Episcopus ordinetur. o
Y su glosa que dice : « Quod dícitura tribus est desubstanlia conservationis alias non essetconse-
cralus, si essent pauciores. » Y esla Glosa según Azor tom. 2, lib. 3, ha sido recibida por los cano-
nistas.
No obsta repito la prima dificultad, pues las palabras de S. Dámaso solo significan suspensión
del Orden recibido en cuanto al ejerció, no defecto en el carácter del Orden sacro. Esto se confirma
por el Canon Illud D. 64 tomado del Conc. Niceno c. 6, donde se dice : « lUud generaliter est cla-
rura, quod si quis prater sententiam Metropolitani faclus fuerit Episcopus, hunc magna synodus
definivit Episcopum esse non oportere, » En cuyas palabras se toma el ser Obispo por ejercer el
cargo; pues jamas se ha exijido la sentencia del Metropolitano para la validez de la consagración de un
Obispo, sino solo para ejercer sus funciones, lo que se llama ser Obispo en ejercicio ó en acto
segundo.
En el mismo sentido se debe entender la Epistola de S. Dámaso : y su mente nos consta por las
palabras siguientes : « Tria obstant quibus eorum cassatur actio vel institutio : unum quod ab uno
SECCIÓN PRIMERA. 179
Episcopo ordinari solent, in quo eorum ordinatio a canonibus discordat. Aliud si a pluribus Episcopis
ordinati sunt in módica civitate. Tertio si absoluto sunt inslituli. > En las cuales se deja ver que los
tres vicios se califican del mismo modo y que lo mismo es faltar por defecto el numero de Obispos
consagrantes, que por defecto de vecindad ó de concurrencia del pueblo : lo cual ciertamente es contra
los Cánones, pero no contra la validez de la consagración. Del mismo pareceres el citado Pignatelli,
cuando dice : « Juxta modum loquendi canonum, irrita dicuntur, quia a jure prohibita sunt et non
valent ad producendos legítimos effectus. »
Paso en silencio el sentir de Petavio y otros que juzgan atribuida falsamente esta Epistola á
S. Dámaso ; pues aparece contraria al código que el mismo santo escribió á petición de S. Jerónimo
sobre los Obispos y le cita Rábano (apud Petav.) diciendo que S. Lino y San Cleto por mandato de
S. Pedro hicieron ordenes de Presbiteros, la cual ordenación cree este autor fue el primer origen de
los corepiscopos, de quienes Nicolao I" escribe á Rodulfo asi : (apud eumd.) « Ad formara septua-
ginta (discípulorum) chorepiscopi facti sunt : quos, quis dubitet Episcoporum habuisse officia. »
Muy comunmente se rechaza con Baronio, como apócrifa, la Epístola de Juan III que se alega con
estas palabras. « Omnia máxima concilia affirmant eum non esse Episcopum, qui minusquam a tribus
Episcopis factus fuerit Episcopus. Ideoque illos, quos chorepiscopos nominatis, quia ab uno Gunt
Episcopo, Episcopos non esse perspicuum est. » De donde se sigue que la unidad en la consagración
no obsta al valor de la ordenación, si en lo demás fuere Canónica : pues los tales chorepiscopos
quedaban válidamente ordenados, aunque según esta Epístola no fuesen Obispos.
Mas después que se prohibió por la Santa Sede y inuchos concilios, ordenar á los Obispos en
pequeñas poblaciones y sin el debido concurso del pueblo, asi como sin el numero prescrito de Obis-
pos ; es de creer que tales chorepiscopos no ascendían mas que al presbiterado, y se consideraban
como unos Vicarios foráneos que en ciertos pueblos representaban al Obispo y cuidaban de su grey,
de donde les vino el nombre de chorepiscopos. Y si alguno quisiere acusarlos, como sucede, de haberse
excedido en sus facultades, se pueden tener tales excesos por abusos de la edad media como el que
refiere Garlo Magno, reprendido por León III, en los capitulares.
Las demás objeciones están desvanecidas y con lo dicho : pues confesamos que la consagración
hecha sin el numero competente de Obispos, es contra los Cánones, aunque no toque al valor del
Sacramento ; cuya ilicitud quila la Iglesia dispensando, pues ella puede mudar los Cánones, cuando
asi lo pide la equidad, fuera de la cual ninguno presumiera hacerlo, como dice la presente Constitu-
ción. El ejemplo de Santiago ordenado por los otros tres Apostóles, si acaso se admite, se explica
diciendo, que Santiago ya estaba ordenado Obispo por Jesu-Cristo y no podía ser ordenado otra vez.
Pero acaso se observaría algún rito por estos tres, que se llaman Apostóles, cuando el Santo
Apóstol occupó la silla de Jerusalem, como lo siente Pignatelli citando á Suarez. Sea lo que quiera de
esto, la formalidad del numero de tres Obispos para estas consagraciones no se considera tan sustan-
cial entre los Canonistas, que sea de esencia del Sacramenfo. Ni la Glosa dice verdad si la voz sustan-
cia se toma como esencia del Sacramento. Puede sin embargo llamarse rito y forma sustancial en
cuanto es irrita tal consagración, según el modo de hablar de los Cánones expresado por Pignatelli.
Dije del ejemplo de Santiago, « si se admite, » pues se contiene en una Epístola Decretal del Papa
Anacleto, de donde se tomó aquel Canon, y en otra del Papa Aniceto, como refiere Castropalau en el
lugar citado. Pero eslas Decretales y las de otros Papas hasta Siricio no merecen una autoridad tan
cierta como diremos en la. » Ordin. 133.
(3) Dispensó para que en lo venidero. Aunque esta dispensa sea de perpetua duración para la America
se envía no obstante de Roma ácada uno de los consagrandos esta dispensa juntamente con las otras
Bulas, como lo notó Villarroel y es conocido de lodos. Esto fue lo que dio lugar al Cabildo del Para-
guay en cierta ocasión, para juzgar que el presente Breve de PioQuarto ó habiá sido revocado, ó
180 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
había carecido de uso, como se muestra en la respuesta del Cabildo al Decreto del Juez Metropoli-
tano, expedido en 14 de Marzo de 1646. Sin embargo diré, que la Bula á cualquiera particular se le
puede enviar para mayor abundancia, ó por estilo de Curia ó mas bien por que el expresado Breve no
siempre se puede obtener autentico para presentarle en forma.
Otro Breve semejante á este fue dado por Paul V en 7 de Dicembre de 1610, del cual hace
mención Francisco Orliz Salcedo, citado por Fr. Jacinto Torquera, Dominicano, en cierta resolu-
ción, donde afirma que el Breve presente de Pió IV se halla en el Archivo de la Iglesia Metropo-
litana de Lima. A esta pavidad viene también otro ejemplo •• Sixto V expidió su instrucción ad limina
Aposlolorum visüajida y en ella ordena á los Obispos de America de cuanto en cuanto tiempo la han
de cumplir, y no oslante, la misma ordenación se reitera á cada promovendo en un Diploma particular.
SECCIÓN SEGUNDA.
FACULTAD PARA CONSAGRAR LOS SANTOS ÓLEOS CON EL BALSAMO INDÍGENA Y CON EL
NUMERO BE MINISTROS QUE SE PUEDA OBTENER.
ORÁCULO CON EL ATESTADO DEL CARDENAL DEL CARPO.
Rodulphus Pius Episcopus Portuen.
Sanctse Romanae Ecclesiae Cardinalis de Carpo ; universis et singulis praesentes nostras lite-
ras inspectnris, lecturis pariter et audituris ; notum facimus et íq verbo veritatis attestamur,
quod cum nos sanctissimo Domino Ntro. Dno. Pió, divina providentia Papae quarto, pro parte
Kevdi. Patris Fratris Ferdinandi Armellones, Provincise Mundi novi vulgariter appellati, Pro-
vincialis Ministri Ordinis Minor. Reg. Observantise Beati Francisci exposuerimus. quod Epi-
scopi residentes in India, tam Orientali, quam Occidentali et in conversione infidelium assidue
laborantes ob paucitatem sacerdotum, qui indictis partibus Indiarum ad praesens reperiuntur,
non satis commode, in conficiendo oleum sacrum et sanctum Chrisma tot Ministros secum
adhibere possint, quot secundum sacros cañones tenerentur ; Sanctitas sua istis rationabilibus
causis inclinata et nolens ob defectum hujusmodi tam salutaria et necessaria sacramenta
Christi fidelibus in partibus illis degentibus defici ; quod Episcopi, quoties ubi fuerint, tempere
consecrationis hujusmodi, et canonicum numerum ministrorum ut dictum est, commode non
reperiant, cum medietate saltem Ministrorum numeri, Ordinarii prsedicti, dictum oleum sa-
crum et Chrisma in utraque India rite et recte conficere possint et valeant, dicto canone non
obstante, misericorditer in Domino dispensavit. In quorum omnium et singulorum fidem et
testimonium praesentes manu nostra subscriptas exinde fieri et per secretarium nostrum infra-
scriptum subscribi, sigillique nostrijussimus etfecimus appensione communiri. Datum Romae
in sedibus nostris sub anno a Nativitate Dni millesimo quingentésimo sexagésimo, die vero
trigésimo mensis Martii, Pontificatus ejusdem Sanctissimi anno primo. — Ita est : Cardinalis
de ('arpo.
Se halla el Original en pcrgammo bien limpio y bien conservado en el Archivo de San Fraacisco de Lima
Registro 26, pag. ultima.
SECCIÓN SEGUNDA. i 81
Nota : Este oráculo de viva voz con el atestado del Cardenal Del Carpo se dio por el Papa Pió IV en 30 de
Marzo de 1560. Dos años después en 12 de Agosto de 1562, se extendió el Breve siguiente concediendo esta
misma gracia.
CONCÉDESE FACULTAD A LOS ARZOBISPOS Y OBISPOS DEL NUKVO ORBE PARA CONSAORAR
EL SANTO CRISMA CON EL BALSAMO DE ESTAS TIERRAS Y CON EL NUMERO DE MINIS-
TROS QUE CÓMODAMENTE SE PUEDA OBTENER.
Pius Papa IV. — Ad futuram rei memoriam.
Licet Ecclesia Romana, cseterarum per universum orbem Ecclesiarura mater et magistra,
certos antiquitus in sacramentoriim confectione ritus tradiderit, quos per illarum prsesules ob-
servan decet, nonnunquam tamen in his quse difficultatibus subjacere dicuntur, ordinem prse-
scriptnm moderatur, prout, locorum rerumque conditione pensata, id conspicit in domino
salubriter expediré. Sane Charissimus in Christo filius noster, Philippus» Hispaniarum Rex
Catholicus, nobis nuper exponi fecit, quod in Occidentalibns Indiis sibi subjectis, et ad fidem
Catholicam paucis ab hinc annis domino miserante conversis, ad Sanctum Chrisma, aliasque
sacras Ecclesise unctiones juxta sanctorum Patrum traditionem conficiendas, non solum magna
balsami Orientalis, sive Alexandrini penuria habetur, sed etiam, ob recentem populorum illo-
rum conversionem, absolutas ministrorum Ecclesise numerus non facile reperitur, unde prse-
sules Ecclesiarum ipsa tam necessaria sacramenta vix hactenus conficere potuerunt. Quae tamen
balsami Orientaliá penuria, cum etiam in ipsis Indiis balsamum indígena reperiatur, et hoo
inde balsamo commode suppleri posset, si Sedis Apostolicse ad id accederet authoritas. Quare
praefatus Philippus, Rex, nobis humiliter supplicavit, quatenus his necessitatibus occurrere,
ac alias in prsemissis opporíune providere de benignitate Apostólica digaaremur. Nos igitur in
tam ubérrimo propaginum, in vinea Domini per dictum regem, suosque progenitores, feliciter
inventarum, proventu, spiritualiter exultantes, et novellas hujusmodi plantas, amoenis chari-
tatis et gratiarum imbribus irrigare et confovere, volentes, hujusmodi supplicationibus inclinati,
ómnibus et singulis venerabllibus fratribus Archiepiscopis et Episcopis, per universas Indiarum
earumdem partes constitutis, ut sanctissimum Chrisma, reliquasque Ecclesiasticas Sancti Olei
unctiones hujusmodi, cum eo, quod in partibus illis reperitur, balsamo, ac illo ministrorum
Ecclesiasticorum numero, qui ad id commode haberi poterit, adhibito, in reliquis vero juxta
prsefatum Ecclesise Romaníe ritum, conficere, et consecrare libere et licite valeant, plenam et
liberam licentiam, et facultatem, auctoritate Apostólica, tenore praesentium, perpetuo conce-
dimus et indulgemus. Non obstantibus quibusvis Apostolicis ac in provincialibus et Synodalibus
Conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus cseterisque con-
trariis quibuscumque. Et quia difficile foret, praesentes literas ad singula quseque loca in quibus
eis utendum erit, deferri, volumus et prsedicta authoritate decernimus illarum transumptis,
etiam impressis, manu notarii publici subscriptis et sigillo alicujus personseindignitate Eccle-
siastica constitutae munitis, eamdem prorsus ñdem, etiam in judicio et extra ac ubique, adhi-
bendam esse, quae ipsis prsesentibus adhiberetur, si forent exhibitai vel ostensse. Datis Romse
apud Sanctum Marcum sub annulo Piscatoris, die 12 Augusti 1562. Pontificatus nostri anno
tertio. — Extat apud Ledesmam in principio Summse Moralis.
RESUMEN CASTELLANO.
Aunque la Iglesia Romana desde tiempos antiguos ha prescrito ciertos ritos para los sagrados
misterios, suele modificar el orden prescrito en casos diíiciles, según las circunstancias de los luga-
res y de los tiempos, como lo cree mas conYoniente en el seüor. Y en verdad habiendo expuesto el
1S2 PARTE 2a PRIVILEÍilOS DE LOS OBISPOS.
Rey católico Felipe, que en las Indias Occidentales, poco ha convertidas á la fé, no solamente hay
grande escasez de balsamo oriental ó Alexandrino, sino también de ministros para la consagración de
los santos Óleos ; por cuya razón apenas han podido acería los Opispos hasta aqui. Y que por otra
parte existe en dichas Indias un balsamo indígena, que con la autoritad apostólica se pudiera aplicar
á estos Sacro Santos Misterios. El Pontifico exultando de gozo por los abundantes frutos de esta nueva
vina del señor y deseando regar las tiernas plantas con copiosas lluvias de gracias y dones de cari-
dad; accede á la petición. Y en su. virtud concede plena y libre licencia y facultad á los venerables
Arzobispos y Obispos de las expresadas Indias, para usar del balsamo indígena en la consagración del
Santo Oleo y con el numero de Sacerdotes que cómodamente se pueda obtener : guardando en lo de-
mas el rito prescrito por la Iglesia. — Dado en 12 de Agosto de 1562.
NOTAS DE LOS FASTOS ORDIN. 105.
Cual sea la asistencia de Ministros qae se requiere para la consagración de los Santos Oleos^ consta del
Pontifical Romano. El Concilio Rothomagense celebrado en 1072 dice asi : Secnndnm statuta Patrum chrismatis
et olei baptismatis et unctionis cousecratio fiat hora competente, scilicet post Noham... Vehet episcopus, ut dtw-
decim sacerdotes sacerdotalibus vestibus indutos secum haheat, curare, vel quamplures. » T el concilio 1** de
Milán manda, que cuando se consagra el santo crisma, omnino intersint qui dignitates etpersonatus ohtinent
et canonid et reliqui ecclesice cathedralis clerici, et quos Episcopus vocandos duxerit de ecclesiis cmtatis
vel dioecesis, Apud Hard. 1. 10, c. 646.
OTRA FACULTAD PARA USAR DEL BALSAMO DE INDIAS EN EL SANTO CRISMA.
Pius Papa Quintus. — Ad perpetuam rei memoriam.
Digna reddimur attentione solliciti, illa ad exauditionis gratiam admitiere vota, per quge in
necessitatibus, in Sacramentorum confectione occurrit, et consuli possit.
§1. Expositum siquidem Nobis nuper fuit, quod in partibus Indiarum, ubi Antistites com-
naorantur, non invenitur, nec invenir! pótest balsamas, vel oleum ex balsamo, ad conficien-
dum S. Chrisraanecessarium; reperitur autem quidam liquor, seu succus, mira odoris fragan-
tia, et ad lavanda vulnera admodum conducens, qui coramuniter habetur pro vero balsamo,
praestatenim effectus, quosBalsamum ab Alexandria allatum prsestitisse perMbetur.
§2. Quareiidem partium Indiarum Praesules Nobis humiliter supplicari fecerunt,. ut in
prsemissis de aliquoopportuno remedio providere de benignitate Apostólica dignaremur.
§ 3. Nos igitur necessitatibus hujusmodi consulere volentes, hujusmodi supplicatiQuibus
inclinati, tam Archiepiscopis, quam Episcopis illarum partium, etpro tempere in ipsis parti-
bus commoraturis Antistitibus, ut de csetero perpetuis futuris temporibus, in confectione
S. Chrismatis dicto liquore, seu sueco in locum balsarai, uti libere, et licite possint, amplam
licentiam, et facultatem. Apostólica auctoritate, tenore praesentium concedimus, et desuper
indulgemus ac dicto Sancto Chrismati, cum dicto sueco, rite tamen confecto, tantam fidem
adhibendam esse, ac si in illo Balsamus intorvenisset.
§ 4. Non obstantibus praemissis, quibusvis Apostolicis, ac in Provinoialibus, et Synodalibus
Conciliis editis generalibus, vel specialibus Constitutionibus, et Ordinationibus, ceterisque
contrariis quibuscumque.
Datum Romse apud S. Petrum, sub annulo Piscatoria die 2 Augusti 1571, Pontificatus no-
stri Anno VI.
RESUMEN CASTELLANO.
Doctrina de Avendaflo acerca de esta Bula.
Acerca de la Bula c< Digna reddimur attentione » habiendo declarado los Pontífices Paulo III y
Pío Vque el balsamo deludías es suficiente para la consagración del Santo Crisma, se puede dudar
SECCIÓN SEGUNDA. i8:^>
si tal declaración llene el carácter de privilegio; lo que afirman algunos con Koning (De Sacrnm. 72,
n** i2). Y en realidad no deja de tener peso esta opinión, pues antes de descubirse la America, solo
el balsamo de Palestina servia para la confecion del Santo Crisma. Pudiendo pues al Pontífice man-
dar, para mayor seguridad y certidumbre, que solo el balsamo Alejandrino se aplicase para dicha
consagración, parece indudable que este indulto es un privilegio concedido a la America, Pero siendo
privilegio esclusívo de la America se presenta esta dificultad, asaber, que el Ponlifice no pudo hacer
que fuese materia suficiente para la expresada consagración, lo que en realidad no lo era, por que
acerca déla materia de los Sacramentos no tiene la Iglesia tan alta potestad. Y aunque es verdad que
Cristo dio potesdad á la Iglesia para designar la materia en algunos Sacramentos, como lo afirman
algunos Teólogos acerca de las Ordenes, todavia queda sin resolverla cuestión presente, pues habiendo
señalado Cristo Nuestro Señor, para esta consagración el Crisma, bajo la significación del nombre
recibido en la Iglesia desdo los primeros tiempos, y habiendo aplicado el balsamo como parte inte-
grante para su confección, parece se debe filosofar del mismo modo acerca del balsamo que acerca
del oleo, el cual debe ser precisamente de olivas, por que asilo usó la Iglesia desde su principio. Por
lo cual no siendo apta materia de esta consagración otro Ocualquiera Oleo de los muchos que hay, sino
solamente el de olivas, como comunmente sienten los Doctores, tampoco se podra admitir por materia
de esta Consagracio el balsamo Indiano, pues este balsamo es diverso en especie del de Alejandría,
así como también son diversas en especie las plantas de donde proceden. Y si esto es licito en el
balsamo, también lo será en el Oleo.
A esta dificultad que á la verdad no es de poco momento se responde, que acerca del Oleo no se
puede introducir ninguna variación por la Iglesia, por que esta fue la materia designada por Cristo,
y el uso constantemente recibido en la Iglesia há declarado cual debe ser este Oleo, pues el nombre
de Oleo viene de la voz latina olea, que significa oliva, y ninguna otra planta, vid ó árbol que dé
Oleo, se puede llamar oliva. Por lo cual acerca del Oleo para esta consagración se ha decir lo mismo
que acerca del agua para el bautismo y acerca del pan y vino para la Sagrada Eucharistia. Y si acon-
teciere que en el Oleo hubiere alguna diversidad, con tal que sea de oliva, es materia sufisiente : asi
como en el pan y vino, con tal que el pan sea de trigo y el vino sea do vid, aunque sean diversos, son
materias suficientes para la Eucaristía, como lo notó muy bien Koning n. 45, hablando del vino del
Rin y del Griego, blanco ó morado. — Esto supuesto viene ahora la resolución acerca del balsamo,
el cual aunque siempre ha estado en uso en la Iglesia, no tiene un nombre tan absoluto, que no se
pueda encontrar otro que le remplace para esta consagración, y que no pueda llamarse balsamo,
aunque sea distinto en especie. Ni es de creerque Cristo Nuestro Señor quiso limitar al balsamo de
Palestina que est an raro, la materia de este Sacramento, que instituía perpetuamente para todo el
mundo. Siendo pues el balsamo Indígena propiamente balsamo por el olor y los efectos semejantes
que produce, y no adúltero como le llama, el P. Amico, d. 13, n. 38, contra el cual escriben Mera-
cio, d. 2, sect. 3, n. 7 y Lesio q. 72, n. 12, con mucha razón declaró el Pontífice en esta constitu-
ción que se podía aplicar para la consagración del Santo Crisma. Por lo cual no se ha de decir, como
afirman algunos que el Papa dispensó en esto, como si existiese alguna ley mandando aplicar el
balsamo Palestino y no otra especie; sino en cuanto que el uso pudiese pasar por ley y por no haberse
ocurrido hasta entonces otro genero de balsamo que tal se pudiese llamar. Por esta razón dice Suarez
« In vigore taraen existimo id potuisse fíen* eliam sine facúltate Pontificis, máxime si alterius balsami
« copia non erat, quia illa erat materia sufficienter certa moraliter loquendo. »
Mas ahora viene otra pregunta si el balsamo sera parte esencial para la confección del Santo Crisma ?
Afirma la opinión mas probable : por que para verificarse la forma aquella « Confirmo te chrismate
salutis » es necasarío el Crisma, y como el Crisma según el común modo de hablar se compone de
Oleo y balsamo, parece ser necesario el balsamo « necessitate sacramenlí.» Sin embargo hay Doctores
muy respetables que defienden la opinión contraria. Véanse los Fastos, ord. 133.
484 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
KotA. — Acerca del balsamo de Indias dicen los Fastos, ibid, qao hay tres clases, asaber, balsamo del Perú,
de Tolu (en Nueva Granada) y del Brasil, los cuales produce el árbol llamado copait copaig, copau o copaiva.
Cualquiera de estos bálsamos, aunque sean de diferente color, se pueden aplicar para la confección del Santo
Crisma. Y esto consta de sentencia común de los Teólogos y de la practica de los Obispos aun Europeos : pues
según dice Benedicto XIV, Oper. t. X, c. 6, también en Europa usan los Obispos indiferentemente del balsamo
transportado de Indias.
SECCIÓN TERCERA.
FACULTAD PARA ABSOLVER DE IREGULARIDADES.
Plus Papa Quintus.— Ad perpetuam rei memoriam.
Decens , et debitum arbitramur, ut in his , quse animarum salutem , tranquillumque statum
respiciuut, simus favorabiles , et benigni.
§ 1. Hac igitur consideratione ducti, alias dilectis Piliis PratribusOrdinumMendicantium,
in Indiarum partibus degentibus, cum personis, qui tam ex delicto, quam ex non delictoirre-
gularitatem contraxissent , super irregularitate hujusmodi dispensandi in aliquibus casibus
facultatein concessirans.
§ 2. Kunc vero Venerabilium Fratrum Patriarcharuní , et Episcoporum illarum partium
snpplicationibus inclinati, eosdem gratioso favore prosequi, ac in illis partibus degentium per-
sonarum commoditate consulere volentes , modernis , et pro tempore existentibus eisdem Pa-
triarchis , Archiepiscopis , et Episcopis partium illarum quascumque personas a delictis , per
quse Irregularitas contrahitur ( homicidio voluntario extra bellum commisso, ac SymoniíB labe
dumtaxat excepta) Apostólica auctoritate absolvendi, ac cum eisdem ómnibus, et singulis,
nunc, et pro tempore in partibus Indiarum existentibus personis, quai irregularitatem ex alus,
quam ex causis prsedictis contraxerint, super irregularitate hujusmodi ex quibuscumque
causis, prset'erquam homicidii, et Symonise occasione contracta, ut praefertur, eadem auctori-
tate Apostólica dispensandi , et illos ad obtenta, et obtinenda Beneficia Ecclesiastica, et ofiicia
qusecumque etiam ad Altaris Ministerium rehabilitandi, restituendi, et reponendi, plenam , et
amplam licentiam, et facultatem auctoritate prsedicta, perpetuo per praesentes concedimus, et
elargimur ; necnon absolutionibus, et dispensationibus per eos, et pro tempore existentes Pa-
triarchas, Archiepiscopos, et Episcopos prsedictos faciendi stari deberé, perinde ac si a Sede
Apostólica proedicta emanassent, dicta auctoritate etiam statuimus, et declaramus.
§ 3. Sicque per quoscumque Judices, et Commissarios quavis auctoritate fungen, sublata
eis, et eorum cuilibet quavis aliter judicandi, et interpretandi facúltate, et auctoritate, judicari
et definiri deberé, ac irritum, et inane, si secus super his a quoquam quavis auctoritate scien-
ter, vel ignoranter contigerit attentari decernimus.
§ 4. Non obstantibus quibusvis Apostolicis, ac in Provincialibus, et Synodalibus Conciliis
editis generalibus, vel specialibus Constitutionibus, et Ordinatíonibus, ceterisque contrariis
quibuscumque.
§ 5. Volumus autem, quod iidem, qui absolutionem obtinuerint, ut praefertur, pcenitentiam
per confessores, quos ex approbatis ab Ordinariis illarum partium duxerint eligendos, adim-
SECCIÓN TERCERA. 185
plere omnino teneantur, alioquin absolutiones, et super irregularitate obtentse dispositiones
quoad forum coüscientise nallae sint.
Batum Komae apud S. Petrum sub annulo Piscatoris die quarta Aug., millesimo quingenté-
simo septuagésimo primo, Pontificatus nostri Anno VI.
Ex Bullario Romano de Coquelin., 4^ par. 3. pag, 175.
RESUMEN CASTELLANO.
Es decente y justo que la Santa Sede sea favorable en todo lo que concierne á la salvación de las
Por esta consideración concedió este Pontiíice (S. Pió V) á las Ordenes Mendicantes de las Indias
que pudiesen dispensar con los fieles en algunos cosos de la irregularidad contraída tanto por delito
como por defecto.
Ahora por las suplicas de los Patriarcas y Obispos de las mismas Indias y por la comodidad de
los fieles de estas parles, concede el Papa á todos los Patriarcas, Arzobispos y Obispos de dichas
Indias la facultad de absolver á cualesquier personas de los delitos por los cuales se contrae irregu-
laridad, excepto , del homicidio voluntario fuera de guerra y de la simonía; concede también que
con estos mismos lodos y cada uno de los fieles que existen y que por tiempo existieren en dichas
partes si contrajeren alguna irregularidad por otras causas que las sobredichas, sobre tal irregulari-
dad contraida por cualesquiera causas, sino fuere por causa de homicidio y simonía, puedan per-
petuamente dispensar con autoridad Apostólica y reabililar, restituir y reponer en los Beneficios y
oficios Eclesiásticos ; declarando que las absoluciones y dispensas dadas por dichos Patriarcas, Ar-
zobispos y Obispos presentes y que por tiempo existieren se tengan lo mismo que si saliesen de la
Santa Sede.
Y que asi se juzgue por cualesquiera Jueces y Comisarios, etc.
Quiere también que los absueltos reciban penitencia y si no la cumplieren sean nulas en el foro
interno las absoluciones y dispensas.
Dado en 4 de Agosto de 1571.
NOTAS.
Apesarde estar tan clara y terminante esta Constitución, no ha faltado controversia sobre su con-
tenido. D. Feliciano de la Vega escritor Americano que fue Provisor y Gobernador de Lima y des-
pués promovido á las Sillas de Popayan, de la Paz y de Méjico, gran literato y jurista consumado,
sostuvo que en estas Letras no se concede otra facultad que la de dispensar en las irregularidades
que provienen de delito y por consíguenteque no se puede dispensar en las irregularidades de defecto
como lo es la de los ilegítimos para obtener beneficios. Pudo tener su fundamento la opinión de este
tabioy venerable Escritor en el sentir del Concilio Límense celebrado por Santo Toribio en 4582,
al cual no asistió este Prelado, cuya promoción. primera fue á Popayan en 1628 ; mas como Provisor
y Gobernador de Lima debió tener gran respeto y veneración al Concilio Límense, en el cual se
encuentra al fin del Concilio. 2" Celebrado en 1583 el sumario de los privilegios de Indias, que ha-
blando sobre irregularidades dice asi :« Pius V concedit Indorum Episcopis ut cum quibusvis personis
in Indiis existenlibus dispensent ín irregularitate ex quocumque delicio contracta, dummodo nonfuerit
ex homicidio voluntario extra bellum commisso et simonía. «Mas acerca de este sumario aprobado por
el Concilio Límense dice Morelli en sus Fastos novi Orbis estas palabras (traducion castellana). Es
verdad que se hace mención de esta concesión en el sumario de privilegios aprobado por el Concilio
Limense en i 583, el cual no podían ignorar los venerables padres del Concilio, pero en este sumario
TOM. I. 23
136 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
no se exibe una copia íntegra y literal de este privilegio, sino un estrado muy diminuto y poco fiel, el
cual pudo dar ocasión á error, por ejemplo dice « dispensen! in irregularitate ex quocumque delicio
contracta, cuando el texto dice : « Ex quibuscumque causis. « Véase la Constitución. Esto dicen los
Fastos en la Ordenación 135, donde resuelve Morelli todas las dudas, y deja asentado, que no solo
se da facultad en estas Letras para absolver de las irregularidades de delito, excepto el homicidio dicho
y la simonia, sino también para todas las irregularidades provenientes ex quibuscumque causis.
Avendano afirma lo mismo, y comenzando por el primer párrafo de la Constitución, dice asi ; El
Papa atestigua que á las Ordenes Mendicantes de las Indias habia concedido antes la facultad de dis-
pensar en ciertos casos á los fieles que hubiesen contraído alguna irregularidad tam ex delicio, quam
ex non delicio. Y para que esta relación, si á los Patriarcas, Arzobispos y Obispos de Indias,
se les iba á negar esta gracia ? Es pues un contrasentido el creer quo el Papa menciona la gracia
concedida á los Mendicantes sin objeto alguno, y mejor lo es el pensar que después de mencionarla
se la negase á las supremas dignidades de las Indias, habiéndosela concedido á las Ordenes Regu-
lares. Por otra parte el mismo Papa dice que el deseo de la salud de las almas le obligó á conceder
esta gracia k las Ordenes Mendicantes y pasando después á las súplicas de los Prelados de Indias,
añade, que movido por ellas y mirando á la comodidad de los fieles les concede la gracia que piden.
De todo lo cual se desprende que la gracia concedida á las primeras Sillas de las Indias no habia de
sermenor que la que se habia otorgado á los Mendicantes, pues ni para la salud de las almas ni para
la comodidad de los fieles, se podia poner esta gracia en mejores manos que en las de los Pastores
á quienes loca la inspección immediala de sus rebaños. Entra luego Avendano en el cuerpo de la
Bula y dice asi : Las mismas palabras de estas Letras lo expresan mas especialmente cuando dicen :
« Ac cum eisdem, ómnibus et singulis nunc et pro tempere in parlibus Indiarum exislentlbus per-
« sonis, quee irregularilatcm ex alíis quam ex causis praedictis conlraxerint, super irregularitate hu-
« jusmodi, ex quibuscumque causis praelerquam homicidii et symoniae occasione contracta, ut prae-
« íerlur, eadem auctoritale Apostólica dispensandi. » Asi se expresa el Papa en esta clausula, el cual,
fuera de las dos irregularidades de homicidio y simonia, todas las demás las sujeta á la disposición
de los Prelados. Y obsérvese bien que el Papa no habla del mismo modo en la clausula primera donde
trata de las irregularidades de delito, que en la segunda donde habla do todas las demás irregulari-
dades. Pues en la primera dice : « Concedemos á todos los Patriarcas, Arzobispos y Obispos de las
Indias absolver á cualesquier personas de los delitos por los cuales se contrae irregularidad. » Y en la
segunda dice: » Y con estos mismos, lodos y cada uno délos que existen ahora y por liempo existieren
en dichas partes y que contrajeren alguna irregularidad por otras causas que las sobredichas, conce-
demos que sobre tal irregularidad contraída por cualesquiera causas, sino fuere por causa de homi-
cidio y simonia puedan con autoridad Apostólica dispensar. Confrontadas estas dos clausulas entre si,
se ve claramente la diferencia. La primera habla solo de las irregularidades de delito, y la segunda
de todas las demás provenientes de cualesquiera causas : la primera se extiende ad quascumque personas
y la segunda se hace mas extensiva por estas palabras ómnibus et singulis para que aparezca mas plena
la concesión, como también lo manifiesta el Papa al fin de la clausula diciendo :« amplam licentiam et
íacultatem concedimus. » Nótese también que en la prima clausula usa el Papa la palabra absolver y en
la segunda usa de la palabra dispensar.
Apesar de que por las mismas palabras de esta Constitución y por el sentir de tan graves Escritores
es moralmente cierto que esta Constitución de S. Pió V concede facultad á los Obispos de las Indias
para absolver y dispensar en toda irregularidad, excepto de las dos dichas, todavía se ha examinado
mejor esta cuestión y para proceder con la seguridad posible en un punto tan delicado, se consultó
esta materia con algunesTeólogos del Concilio segundo de Quito, los cuales examinando bien las pa-
labras de este Breve, dieron su parecer por escrito y me ha parecido conveniente consignarle aqui.
Siguen los sufragios de dichos Teólogos, como los dieron.
SECCIÓN TERCERA. 1 87
Ad quaesitum, utrum Bulla « Decens ac debitum » Sancti Pontificis Pii V facultatem absolvendi
concedat a sola irregularitate ex delicio contracta ; an de utraque irregularilate, nampe, tam ex delicio
quam ex defectu contracta, intelligenda sit? Postremum raihi videtur affirmandum, ait P. Henricus
Terenziani, S. J.
Mihi videtur loqui Pius de utraque irregularitate, ait P. Emraanuel Proaiío, S. J.
Absque dubio ágil Sanctus Ponlifex de utraque irregularitate, ait P. Faustus Legarra, S. J.
Existimo absque utlo dubio de utroque irregularitatum genere in Bulla S. Pii V sermonem esse el
polestatem absolvendi ab utroque omnino tribui, ait P. Michael Franco.
Se pregunta si la Bula c€ Dacens ac debitum » de S. Pío V habla de solas las irregularidades de
delito, ó habla también de las irregularidades de defecto ? Parece que no hay lugar á duda que habla
de ambas especies. En la Bula citada se hace mención de una facultad concedida á los Misioneros
Mendicantes de las Indias, de dispensar de las irregularidades incurridas tam ex delicio quam ex non
delicio. Ahora bien fuera de las irregularidades de ddicto el derecho canónico no reconoce otras
mas que las de defecto ; luego por la clausula quam ex non delicio se dejan entender también las
de deféfcto.
La misma gracia que á los Mendicantes se concede por ia predicha Bula á los Patriarcas, Arzobis-
pos y Obispos de las Indias ; pues que de el tenor de la concesión se deduce que pueden dispensar
de las irregularidades incurridas fóc quibuscumque causis, como dice la Bula, (exceptuándoselas irregu-
laridades incurridas por homicidio voluntario cometido fuera ie la guerra y por simonía). Si, pues,
los Patriarcas, Arzobispos y Obispos pueden dispensar do las irregularidades provenientes ex quibus-
cumque causis, á virtud de esta Bula, lo podrán hacer en las que provienen de una de esas causas que
es la de defecto.
Ademas si el ánimo del Papa hubiera sido escepluar las irregularidades de defecto, lo habría hecho
en términos formales, como lo hace respecto de las de delito incurridas por el homicidio voluntario y
la simonía.
Parece pues, que no cabe duda que en esta Bula se habla de entrambas especies de irregularidad.
Asi el P Antonio M. Borda S. J.
Del parecer de estos PP. Teólogos del concilio S*' de Quito que convienen en todo con Avendalio y
Morelli, se saca que la facultad pontificia concedida en las expresadas Letras « Decens ac debitum »
se extiende á las dos clases de irregularidad y que los Obispos privilegiados pueden absolver 6 dispen-
sar de toda irregularidad excepto de la quQ proviene del homicidio voluntario cometido fuera de
guerra y de la simonía. Mas acerca de la simonía véase la Bula Aposíollm Sedis de Pío IX.
188 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
SECCIÓN CUARTA.
JUICIOS ECLESIÁSTICOS
CONSTITUCIÓN DE GREGORIO XIII QUE PRESCRIBE LOS TRAMITES DE LOS JUICIOS
ECLESIÁSTICOS EN AMERICA.
Gregorius Papa XIII. — Ad perpetuam rei memoriam.
Bxposcit debitum Pastoralis officii, cui, disponente Domino» providemus, ut litium dispen-
diis, qusB in foro Ecclesiastico pro tempere tractantur, ea, qua fieri potest , celeritate
succurratur.
1. Exponi sane Nobis nuper fecifc Charissimus in Christo filius noster Philippus Fispa-
niarum Rex Catholicus, quod in partibus Civitatum, terrarum, et locorum, Oppidorum., et
dcminiorum Indiarum Terrac Firmse, et Insularum Maris Oceani ob locorum a Romana
Curia distantiam, difficile admodum rescripta Apostólica baberi queunt, et propterea appel-
lationes, quse a quibusvis sententiis in causis tam criminalibus, quam alus quibuscumque
forum Ecclesiasticum concernentibus pro tempere latis interponuntur, difficulter admodum
recipi, et admitti possnnt, ac propterea Incolarum prsedictorum dispendiis, quse ex litium
longitudine proveniunt, valde consultum foret, si duae sententise pro tempore latas rem judi-
catam facerent, et ab illis amplius appellare non liceret. Quare ídem Philippus Rex Nobis
humiliter supplicari fecit, un in praemissis opportune providere de benignitate Apostólica
dignaremur.
2. Nos qui populorum quorumlibet quietem, et commodum, quantum cum Domino pos-
sumus, libenter procuramus, eumdem Philippum Regem a quibusvis excommunicationis,
suspensionis, et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris, et poenis a jure, vel
ab homine quavis occasione, vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existit, ad
effectum prsesentium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes, et absolutum fore
censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, volumus, et Apostólica auctoritate decer-
nimus, quod in ómnibus Regáis» terris, et Dominiis Indiarum Terrse Firmae, et insularum
Maris Occeani, et alias quomodocumque, et qualitercumque nuncupatis dicto Philippo Regi
mediato, vel immediate subjectis, quandocumque in causis tam criminalibus, quam alus
quibuscumque forum Ecclesiasticum concernentibus a sententiis pro tempore latis appellari
contigerit, si sententia ab Episcopo lata, ad Metropolitanum.
3. Si vero prima sententia ab ipso Metropolitano promulgata fuerit, ad Ordinarium vici-
niorem absque aliquo alio Sedis Apostólicas rescripto appelletur, et si secunda sententia
primae sententise conformis fuerit vim rei judicatae obtineat, et executioni per eum, qui eam
tulerit, quacumque appellatione non obstante, demandetur; si vero illae duae, si ve ab Ordi-
nario, et Metropolitano, siVe a Metropolitano, et Ordinario viciniore latae conformes non
fuerint, tune ad alterum Metropolitanum, vel Episcopum ei, a quo primo lata fuit sententia,
viciniorem, ejusdem Provinciae Episcopum, appelletur, et duas ex ipsis tribus sententias
conformes, quas etiam vim rei judicatae habere volumus, is, qui ultimo loco judicaverit
exequátur, quacumque appellatione non obstante.
SECCIÓN QUARTA. 189
4. Decernentes omnia, et síngala alias quam, ut prsemittitur, intentata, et facta judicia
nuUius prorsus roboris, et momenti fore, et quascumque, modo prsedicto non servato, inter-
ponendas appellationes millas, irritas, et inanes existere : sicqne per quoscumque Judices,
et Commissarios quavis auctoritate fungentes, etiam loci Ordinarios, et causarum Palatii
Apostolici Auditores, sublíitaeis et eorum cuilibet quavis aliter judicandi, et interpretandi
facúltate, judicare deberé, irritum quoque, et inane, si secus super his a quoquam quavis
auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari.
5. Non obstan tibus Constitutionibus, etc.
Datum Komse apud Sanctura Petrum, sub annulo Piscatoris die 15 Maii 1573, — Pon-
tificatus nostri anno 1. — (Ex Bullar. Rom. tom. IV, part. 3, pag. 227.)
RESUMEN CASTELLANO.
Expuso el Rey Felipe Segundo á la Santa Sede que en las regiones de Indias difícilmente podian
obtenerse los Rescriptos Apostólicos por la mucha distancia; por cuya razón eran también muy difí-
ciles las apelationes á la Curia Romana tanto en causas criminales como en las demás que tocan al
fuero eclesiástico. Por lo cual para evitar los costos que á estos habitantes sobrevienen de estas litis
prolongadas, convendria qutí dos sentencias dadas sobre ellas tuviesen fuerza de cosa juzgada y no
se pudiese apelar mas de ellas.
El Papa inclinado á las suplicas del Rey Católico decretó, que en todos los reinos y dominios de In-
dios Tierra firme é Islas del mar Occeano y otras de cualquier modo sujetas á su corona, siempre que
aconteciere alguna apelación de la sentencia dada ya sea en las causas criminales ya en cualquiera
otra perteneciente al fuero eclesiástico, se juzgen del modo siguente.
Si la sentencia fuere dada por el Obispo, apelóse, al Metropolitano; pero si la sentencia primera
fuese dada por fil Metropolitano apelóse al Obispo mas vecino, sin mas rescripto de la Santa Sede. Y
entonces si la sentencia pronunciada por el Obispo fuere confirmada por el Metropolitano tenga fuerza
de cosa juzgada y ejecútese por el que la pronuncio, no obstante cualquiera apelación. Mas si aquel-
las dos sentencias dadas ya sea por el ordinario y Metropolitano, ya por el Metropolitano y Obispo
mas vecino, no fueren conformes, se remitirá la apelación á otro Metropolitano ú otro Obispo el mas
vecino de aquel que primeramente pronuncióla sentencia. Y dé estas tres sentencias las dos conformes
tendrán fuerza de cosa juzgada y las ejeculara el ultimo que juzgó, no obstante cualquiera apelación.
Y lodos los demás juicios que de otro modo se intentaren no tengan fuerza alguna y las apelaciones
sin los trámites dichos sean nulas. — Dado en 15 de Mayo de 1573.
NOTAS.
Debe observarse que por aquellas palabras « no obstante cualquiera apelación » no se prohibe la apelación
á la Santa Sede ó al Nuncio ó Delegado Apostólico. Solo se ponen estas palabras, para que nada obste á la exe-
cucion de la sentencia dada, de manera que las apelaciones á la curia Romana no están prohibidas ; pero solo
tendrán efecto devolutivo, no suspensivo.
En cuanto á los Jueces nombrados en el Concilio Provincial ó Diocesano, débese entender que los tales Jueces
son Delegados de la Santa Sede para las causas particulares de apelación que á ella le plazca cometerles. Esto
está muy sabiamente dispuesto á fin de cerciorarse la Santa Sede de la justicia integridad é idoneidad de los
Jueces, cuando por otra parte es imposible tener noticia en la Curia Romana por la distancia de los lugares
y multiplicidad de los negocios. Consta del Discurso 4° sobre la sesión 25 del Tridentino ea la impresión
moderna.
Debe notarse también que estas Letras hablan de las causas que se pueden definir en America, pero no de
otras que pertenecen á la Santa Sede, como son las causas de los Obispos, de las cuales las mayores son reser-
vadas al Papa, las menores al Concilio Provincial y las civiles según declaración de la sagrada Congregación del
Concilio pertenecen al Metropolitiino, como consta de la Declaración del cap. 5 del Tridentino en dicha obra^
190 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Las causas raenores de los Obispos se pueden terminar en el Concilio, aunque no conste de los doce sufragantes
que pide el derecho, pues consta que los Concilios Provinciales se pueden celebrar con menor numero. Mas las
causas mayores no se pueden tratar en dicho Concilio sin el numero de doce prescrito en el derecho, según decla-
ración déla Sagrada Congregación (ibid.). Puede también el Concilio deputar algunos que conozcan de dichas
causas menores, aunque los deputados no sean Obispos y podran terminar las causas después de disuelto el
Concilio, con tal que se haya iniciado la causa antes de disolverse. Discurso 46 ad sess. 25, n. 1.
CAUSAS DE LOS OBISPOS,
Causse criminales graviores contra Episcopos, etiam hseresis, quod absit, quse depositione
aut privatione dignse sunt, ab ipso tantum Romano Pontifice cognoscantur et terminentur. Quod
si ejusraodi sit causa, quse necessario extra Romanam Curiam sit committenda; nemini prorsus
ea committatur, nisi Metropolitanis aut Episcopis abeatissimo Papa eligendis. Hgec vero com-
missio et specialis sit et manu ipsius Sanctissimi Pontificis signata; nec unquam plus bis
tribuat, quam ut solam facii instructionem suraant, processumque conficiant, quem statim ad
Romanum Pontificera transmittant ; reservata eidem Sanctissimo sententia definitiva. Caetera
alias sub fel. record. Julio III super bis decreta, necnon et constitutio sub Innocentio III in
concilio generali quse incipit : Qualiter et quando, quam Sancta Synodus in prsesenti ionovat,
ab ómnibus observetur. Minores vero criminales causee Episcoporum in concilio tantum pro-
vinciali cognoscantur et terminentur vel a deputandis per concilium provinciale. Ses. 24, cap. 5.
De Reform.
Y en otra parte dice el mismo Concilio Tridentino « Causae Episcoporum, cum pro criminis
« objecti qualitate comparere debeant, coram Pontifice Max. referantur, ac per ipsum termi-
« nentur. Ses. 13, cap. 8. De Reformat.
Ni al Obispo no se le cite á comparecer, sino por causa en que se trate de deponerle 6 pri-
varle. « Qiioniam vero subditi Episcopo, tametsi jure correpti fuerint, magnopere tamen eum
odisse, et tanquam injuria affecti sint, falsa illi crimina objicere solent, ut quoquo pacto pos-
sint, ei molestiam exhibeaut; cujus vexationis timor plerumque illiim ad inquirenda et pu-
nienda eorum delicta segniorem reddit ; idcirco ne iis magno suo et Ecclesise incommodo gregem
sibi eruditum relinquere, ac, non sine Episcopalis dignitatis diminutione, vagari cogatur, ita
statuit et decrevit : Episcopus nisi ob causam ex qua deponendus, sive privandus veniret,
etiamsi ex officio, aut per inquisitionem seu denuntiationem vel accusationem, sive alio quovis
modo procedatur, ut personaliter compareat, nequáquam citetur vel moneatur. Ses. 13, cap. 6.
De Reform.
CUALIDADES DE LOS TESTIUOS CONTRA EL OBISPO.
Testes in causa criminali ad informationem vel indicia seu alias in causa principali contra
Episcopum, nisi contestes et bonge conversationis, existimationis et famse fuerint, non reci-
piantur : et si odio, temeritate aut cupiditate, aliquis deposuerint, gravibus pcenis mulctentur.
Ses. 13, cap. 7. De Reformat.
SECCIÓN QUARTA. i 91
CAUSAS EN QUE PUEDE CONOCER EL CONCILIO PROVINCIAL PROPUESTAS POR SANTO
TORIBTO A LA SAGRADA CONGREGACIÓN.
Dubia D. Toribii Archiepisc. Limani circa celebrationem Concilii Provincialis, cum rescriptis
S. Congregationis Interpretiim Conciiii Trid.
Reverendissimus Dominas Toribius Alfonsus Mogourejo Dei et Apostolicse Sedis gratia Ar-
chiepiscopus civitatis Kegiim in Indiis maris del Sur, et Provincia del Perú supplicat
Illustrissimis D. D. Cardinalibus sacrse Congregationis Concilii Tridentini, quatenus dignentur
responderé, quid per ipsum et Episcopos sufragáneos tenendum sit infrascriptis declara-
tionibus.
Primo. An Concilium Provinciale possit cognoscere de ómnibus causis vertentibus in prima
instantia coram Episcopis Suffraganeis ? — Ad primum. Congregatio Concilii censuit posse
cognoscere non solum de his causis , quae specialiter ejus judicio a jure et Concilio Tridentino
reservatce sunt, sed de ómnibus taní civilihus, quam crimínalibus, quce dubia non sint, quceque
brevi tempore possunt expediri, et alioquin juxta canónicas sanctiones in ea traciari et definiri
possunt. Si tamen in prima instantia coram locorum Ordinariis Hice introductm reperiantur
non posse avocari nisi in casibus et modis ajurepermissis.
2. An de causis pendentibus coram Episcopis, vel eorum Vicariis possit appellari ad Con-
cilium omisso Archiepiscopo? Adsecundum. Posse.
3. An Concilium poterit cognoscere de causis pendentibus coram Archiepiscopo, et illas ad
se advocare ? -áíí tcrtium ut supra adprimum.
4. An possit appellari ab Archiepiscopo ad Concilium, vel an debeat appellari ad Papam? —
Ad quartum Posse ad utrumque.
5. An possit appellari a Concilio ad Archiepiscopum, vel ejus officialemgeneralem? — Ad
quíntum. Non posse.
6. An Archiepiscopus solus justis de causis possit absque alus Episcopis dissolvere Concilium?
— Ad sextum. Non posse, nisi de Concilio et consensu coepiscoporum.
7. An Archiepiscopus tanquam caput Concilii, et inibi prsesidens possit mandare et ordinare
in Concilio Provinciali; ita quod reliqui Episcopi non possint illum impediré, aut perturbare
quando dixerit, quod quis iaceat, vel quod praesentetur aliquod scriptum, vel libellus, aut
quod pro tune non legatur, usque ad alium diem, seu quod quis exeat e Concilio, et occurrendo
quod aliquis Episcopus impediverit, aut perturbaverit, aut contra Archiepiscopum inurbanus
extiterit, an Archiepiscopus possit procederé contra talem? — Ad septimum, Directionem
Concilii, sicut et mandare ne quis loquatur extra locum, nevé perturbetur Concilium, ad
Archiepiscopum pertinere : ccetera vero, de quibus quceritur, non spectare ad illum solum,
nisi de Concilio et assensu coepiscoporum.
8. An Archiepiscopus possit procederé per censuras et alias pcenas contra Episcopos illos, qui
usurparentArchiepiscopi jurisdictionem in Concilio, sive aliud voleutes cognoscere de aliquibus
causis tribunalis, et Curise ipsius Archiepiscopi ? — Ad octavum. Non posse nisi extra Conci-
lium provinciale y juxta canónicas sanctiones.
9. An Concilium Provinciale possit committerejudicibus et personis particularibus negocia
quse indefinita remanerent tempore dissolutionis aut finis Concilii, ut illa ipsi determinarent
post finem impositum Concilio ? — Aá nonum. Non posse nisi in causis in Concilio Triden-
tino, et jure expressis.
10. Ad quem appellari debeat a judicibus prsefatis, qui de proxime dictis negociis, seu cau-
sis cognoverint ? — Ad 10. Deberé ad Primatem, vel Patriarcham, vel ad Papam,
192 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
11. AnConcilium Provinciale poterit capere informationem, aut formare processum contra
aliqíiem Episcopum suspectum aut acciisatum ibi de causis gravioribus ad efifectum transmit-
tendi probationem et processum ad Sanctissimum DominumnostrumPapam ?-Ad II. Congre-
gatio Concilii respondit^ posse capere summariam informationem extrajudicialiter , quam
transmittat ad Sanctissimum^ ut suhinde valeat deliberare^ quid factu opus sit.
12. Inminoribus causis criminalibus Episcoporum, quse juxta Concilium Tridentinum sunt
cognoscendsein Concilio provinciali,vel a dcputandis per Concilium provinciale, an istideputandi
debeant esse Episcopi ? — Ad 12, Congregatio Concilii respondit, oh rever entiam Pontifica
offícii hujusmodi causas Episcopis deberé committi^ si taynen Concilio provinciali aliter ex
causa visum fuerit, posse etiam non Episcopos deputar i.
13. Isti deputandi ad causas Episcoporum, ut supra, aa possint coguoscere de ipsis post ter-
minatum et definitum Concilium ? — Ad 13. Fosse.
14. An in Concilio Provinciali possint tiactari, et definiri causse criminales minores Episco-
porum, a jure requisito ?.-- Ad 14. Posse.
15. An Metropolitanas possit cognoscere de causis civilibus Episcoporum ? — Ad 15. Posse
quando Episcopus agit contra Episcopum, et ubi subditus Episcopi agit contra Episcopum^
cceteroquin non posse^ nisi in casibus a jure expréssis.
16. An Concilium Provinciale possit cognoscere de causis civilibus Archiepiscopi? — Ad 16.
Non posse.
17. An Concilium Provinciale poterit cognoscere de causis criminalibus minoribus Archie-
piscopi? Et dato quod sic, an poterit procederé ad majora, quam ad charitativam correctionem?
— Ad 17. Non possCj sedtantum denunciare, etiam cum aliyua informaiione extrajudicia-
liter sumpta.
18. An Concilium Provinciale possit puniré Provisorem, seu officialem geueralem Archie-
piscopi, et procederé contra illum in causis criminalibus?— AíZ 18. Posse.
19. An Concilium Provinciale aliquibus de causis possit suspendere visitationem omniura
Episcopatuum suffraganeorum, doñee finitum fuerit Concilium? —- Ad 19. Non posse suspen-
dere eam Visitationem quam Episcopi legitime impediti per suos generales Vicarios y aut
per Visitatores óbeunt.
20. ítem ex quo in Concilio Tridentino cavetur, quod Archiepiscopus possit visitare suífraga-
neos causa cognita et probata in Concilio Provinciali, an sit necessarium faceré informationem
de causis urgentibus, ut debeant visitari, et an debeat primitus Episcopus vocari, et audiriin
Concilio pra3dicto, ut videatur quid respondeat antequam Concilium Provinciale ordinet, et decla-
ret, quod sit locus ut Archiepiscopus visitet, vel an sufficiat, ut Concilium Provinciale decla-
ret, quod dictus Archiepiscopus possit visitare suffraganeos, quod adsit quserela, et libellus,
seu raemorialia contra dictos Episcopos, et personas suarum Dicecesium, absque eo quod di-
ctus Episcopus, et reliquse personse sint prsesentes ? — Ad 20. Ita esse necessarium, et
Episcopum audiendum ; et de secunda parte non sufftcere, sed opus esse^ ut causa visitationis
decernendce cognoscatur, et probetur.
Havoldus Lima Limala, pag. 124.
CAUSAS DE LOS CABILDOS CATEDRALES ADJUNTOS EN LAS CAUSAS CRIMINALES LOS
PREBENDADOS DE AMERICA.
Si pueden proceder los Obispos sin Adjuntos en dichas causas? Doctrina del Señor Villarroeí
Obispo de Santiago de Chile sobre esta cuestión que latamente la trata asi ; (Part. la. quest. S,
art. 4).
SECCIÓN QUARTA. 193
La materia de este articulo es un punto muy controverso y en que se ha escrito ya mucho por que
son muchos los interesados. Ceniremonos lo mas que fuere posible en materia tan grave. Y para
darnos bien á entender es itiecesario advertir que el Obispo tiene fundada su jurisdicción ordinaria
sin distinción alguna en los Clérigos todos de su Iglesia y puede visitar, corregir y gobernar á sus
Prebendados
Y es expresa determinación del Santo Concilio de Trento, ses. 6. cap. A por estas palabras:
w Capitula Calhedralium et aliorum majorum Eeclesiarum, illorumque personas nullis exennptioiiibus,
« consuetudinibus, senteniüs, juramenlis, concordiis, quae lanlum suos obligent auctores, non etiam
« successores, tueri se possint, quominus á suis epíscopis et alus majoribus praelatis, per se ipsos
« solos, vel illis, quibus fiibi videbilur, adjunctis, juxla canónicas sancliones, tolies quoties opus
« fuerit, visitari, corrigi et eniendari etiam auctoritate apostólica possint et valeant.» Y en la ses. 25,
cap. 6, vuelve a reforzar aquesta jurisdicion.
Propongo lo segundo que no necesita el Obispo de visitar actualmente su Cabildo para conocer de
las causas civiles de sus Prebendados, porque su jurisdicción ordinaria, fundada en el nuevo imperio
de que goza en toda la Clerecia, puede conocer de las causas civiles de sus Prebendados, pues que
son Clérigos, y no solo él, sino su Vicario General, ex cap. Reqnisiti de testam, Gloss in cap. Nullus
de Elect. i n 6, y de este punto hace especial documento el Doctor Machado, en su Confesor perfecto,
lib. 4, part. 6, Iract. 8, document. 5, donde cita al Señor Solorzano.
Para explicar quesean adjuntos, hemos de presuponer que antiguamente en muchas Catedrales de
la Cristiandad, los Prebendados, ó por costumbre immemorial, ó por privilegio, gozaban de una cabal
exemcion, en cuya virtud no podian ser castigados por sus Obispos. Celebróse el Santo Concilio de
Trento y pesándose en estas exemciones gravísimos inconvenientes, determinaron aquellos Santos
Padres, que seria justo quiíar esta general exemcion, si bien algunos Doctores se alargan mas de lo
que debieran en sindicar esta tan solemne disposición, oponiendo á lo dispuesto, que no asistieron
los Prebendados en este Santo Concilio, y que no hubo quien respondiese por ellos, como si de per-
sonas á quien Dios fio su fé, no fiara la Iglesia la integridad en la justicia. Doterminose en efecto,
como consta de aquel, cap. 6, ya citado de la sesión 25, que los Cabildos que gozaban de aquella
exemcion eligiesen cada ano dos Prebendados, que en compania del Obispo juzgasen las causas de
cualquiera persona del capitulo, cuando no visitando el Obispo quisiese, ó de oficio ó de pedimento
de parte, proceder contra alguno, ora proceda él, ora su Vicario General, que los dos hagan un voto
que contrapese al del Prelado, y que con uno que concuerde con él, en la resolución de la causa, haga
sentencia : y que si los dos discordaren de él, el Obispo y ellos nombren tercero, que dentro de
seis dias (1) ; y si hubiere discordia en el nombramiento, que le nombre el Obispo mas cercano, y que
la parte á quien se llegare, prevalezca en el punto de la discordia. El proceso se ha de hacer por el
propio Notario del Obispo, y sentenciada la causa definitivamente, soloá él; le toca (como diremos
después) el ejecutar la sentencia.
Entendido ya que son adjuntos, entra la disputa, si puede algún Obispo proceder sin ellos no las-
limando la disposición del Concilio? Dichoso el Prelado en cuya audiencia no hay que tratar sobre
esta disputa ! yo en tanto aborrezco los adjuntos, en cuanto me matan los pleitos : por que los liti-
gios debieran abominarlos mucho los Prebendados, y siendo mi condición toda paz, me he aficionado
áellade nuevo conundoclisimo y eruditísimo libro que estos dias heleido: (dichoso fuera el mundo, si
ya estuviera impreso) inlúiú^sQ Reformación del Derecho: su autor el seUor Doctor Don Pedro
Machado de Chaves, Oidor de esta Real audiencia, varón de singulares virtudes y de admirables
letras. Habla tan altamente contra los pleitos, y abomina con tan singular estilo los litigios, que por
(1) Debe faltar alguna palabra.
TOM. I. 2i
19i PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
no poner en el sayal do este libro, un remiendo de brocado, no quiso trasladar á él, dos capítulos
enteros. Volvamos ahora á nuestros adjuntos y veamos si deben admitirse en lodos los Obispados.
El Señor D. Juan de Solorzano en el libro 3 delndiar. gubernat. cap. ÍAy pretende probar que en
los Obispados todos de las Indias están obligados lodos los Obispos á proceder con adjuntos en las
causas criminales contra Prebendados. Y aunque es verdad que la autoridad de este gran Doctor de
ordinario me suele arrastrar á mi, quiero esta vez, haciendo estimación de mi dignidad, defender el
derecho de los Obispos y no pretendo valerme de los argumentos en que se habla indecentemente de
los Prebendados. Por que algunos (como lo refiere el Señor Solorzano) alegaron la ignorancia de los
Prebendados délas Indias.
Este argumento y otros que traen algunos Doctores para repeler los adjuntos, no son á proposito,
por que eso es tocar en la justificación del Santo Concilio de Tronío ; y el punto no es ese; sino si,
presupuesta la disposición del Santo Concilio en aquellos dos capitules, podran algunos Obispos
proceder sin adjuntos.
La primera opinión quiere que en esa disposición conciliar se comprendan las Iglesias todas : de
suerte que no haya capitulo sin acciona nombrar adjuntos. En los Doctores de esta calegoria hace
Navarro cabeza, asi por sus letras y virtud, como por su antigüedad ; pero aunque es digno de toda
alabanza, no alabare yo las palabras con que trata esla materia. Son del Concilio 3" de Officio ordi-
nario num.nlt. Y aunque las trae el Señor Solorzano, no seria por que ellas le pareciesen bien, sino
por que le pareció bien su opinión. Y es cosa de misterio que una conciencia tan estrecha como la
de Navarro haya dado de si tanto en este punto, que deslustre los Obispos.
El Señor Doctor Solorzano se desvio de Navarro solo en la generalidad de los Obispos, por que
presuponiendo que los de España lodos son santos, siente que los Obispos lodos délas Indias son
soberbios. Llámanos engreídos, hinchados, injustos, que lo usurpan todo, que necesitan de freno. Y
es cosa que asombra que siendo los libros de este gran Doctor unos elogios de grandes y pequeños,
su condición la misma apacibilidad, sus ordinarias palabras, como sus obras la misma compostura ;
sale de su paso lodas las veces que trata en malcrías que tocan á los Prelados de las Indias : « El
« quia (cap. l^, num. 8) in hislndiarum Provínciis Archiepiscopi ct Episcopi elatiores sunt, el pro
« summo imperio et honore quem habent et exercitant, nihil non sibi arrogant et usurpant,et capitu-
t< lares sibi dicto párenles, et non sunt quidem contra ipsos aíiquid insinuare audentes, tam in aclis
ct capitularibus, quam in alus habere prtotendunt, et, longe magis quam in Hispania, reliqua alia
« procedunt, et vereri possunt quai cum Navarro retulimus supra hoc caput num. 59, unde multo
« minus expedit eis proteslalis fríenum laxare; sed polius saltem hoc adjunctorum medio aliquatenus
« temperare, cum vel étiam eo existente, omni tándem ex Preelatorum arbitrio dependeant. »
En ese lugar cita el Señor Solorzano muchos Doctores por si, y se resuelve en que todas las Igle-
sias de las Indias deben tener adjuntos y proceder con ellos los Obispos en las causas criminales
contra Prebendados. Y sin embargo de eso an el num. 59 dejó confesado, que no hay adjuntos tan
generalmente en las Iglesias de España : con que es forzoso que haya Obispos que no procedan
con ellos.
Veamos ahora los fundamentos del Señor Solorzano, pues son ellos solos los que pueden hacernos
pero. El primero en el num. 72 es : Que las Iglesias todas de las Indias tienen clausulas en sus
erecciones, para que gocen de todos los privilegios, derechos, costumbres é indultos que las
Iglesias de España ; y que siendo uno de los principales privilegios, que gocen de los adjuntos, sera
forzoso tenerlos. Este argumento es, á lo que tengo entendito, el que aprieta mas el punto. Poro
pienso que le tengo de satisfacer con mucha facilidad. Y para responder, preguntaría yo : una Iglesia
quede nuevo se funda, de que consta? De Prebendados y Obispo. La parte principal cual es?
Claro esla que es sin duda parle principal la cabeza. Luego si esta Iglesia participa de los derechos
SECCIÓN QUARTA. 195
que gozan las Iglesias todas de España, y hay unas en que los Obispos tienen derecho á no proceder
con adjuntos ¿ por que, trasladándose á estas los derechos de todas, no recaerá en el Obispo ese
derecho? Diránme que otras muchas, en especial la de Sevilla, á cuya imitación parece que se eri-
gieron las de las Indias, usa de adjuntos, y que ese derecho se deriva en estos Prebendados. Esta
respuesta la tengo por flaca, y hablo asi de ella porque es respuesta mia. ¿ Que razón hay para que
gozando las Iglesias de las Indias de los derechos todos de las de España, tengan facultad los Pre-
bendados para elegir el derecho de las que tienen adjuntos, y no puedan los Obispos valerse de las
que no los tienen, siendo los derechos tan comunes como han pretendido aquellos autores? Y si es
tan preciso que en las Iglesias de los Indias se transunte tan al vivo la Iglesia de Sevilla, y partici-
pen los capítulos de las Indias los derechos de las mayores Iglesias, ¿ como á los Obispos de estas
partes no les conceden el derechos de la alternativa? Dirán que ese no toca en las nuevas conquistas,
como se vé en los Obispados que están en las tierras que en estos postreros siglos se quitaron h los
Moros. Pero en tanta generalidad, ¿ no habia de expresarse esa exención ? Vayanse midiendo los
derechos privilegios e indultos que gozan los capitules de las Iglesias de España con los que tienen
los de las Indias, y veráse cuanto menores son estos : y quieren que materia de adjuntos sean unos
mismos.
Confirma el Sefior Doctor Solorzano el argumento pasado con una doctrina del Doctor Sarabia :
dice, que las mas Iglesias de Indias nuevamente se han erigido, y qué entrando de nuevo los Preben-
dados y el Obispo, no puede él quejarse de que se elijan adjuntos : pues no puede alegar que le qui-
tara algún derecho. Este argumento es muy flojo, aunque es tan docto su dueño, que el Doctor
Sarabia es sujeto calificadísimo : alli no se ha de atender á la persona, sino á la dignidad : y la digni-
dad del Obispo tiene aneja la jurisdicción en sus Prebendados, cuando ellos no gozan del privilegio
que dio el Santo Concilio á los capitules exceptos ; por que antes de aquella disposición, por
costumbre immemorial, casi todos los Prelados juzgaban las causas de los capitules. Y si por que
los Obispos entran de nuevo en Obispados recientemente erigidos, no se pueden quejar de que
pierden el derecho, que no podian tener antes de la erección ; tampoco los Prebendados, pues son
como el Obispo nuevos, podran alegar que les quitan el derecho que no tenian.
El segundo argumento introduce por algunas Iglesias del Perú y Nueva Espafia, Cuzco y Lima,
Hascala y Méjico, fundadas antes de la publicación del Concilio y colige de ahi que pueden gozar
del privilegio do los adjuntos, y que habiéndose movido este pleito en la Iglesia Metropolitana de
Lima, se alcanzó de su Santidad un Juez Apostólico que decidiese el caso, y este declaró en favor
del capitulo, y que después de dos sentencias conformes, hubo declaración de cardenales en 20 de
Febrero de 461 7. Este argumento fuera eficaz si las Iglesias todas antes del Concilio tuvieran exem-
cion de sus Prelados. Y este es el tope en esta materia, por que el Seííor Doctor Solorzano y los
Doctores que sigue, pretenden que los adjuntos se dieron generalmente á los capitules todos : y eso
es contra Doctores gravísimos y contra la misma mente del Santo Concilio, como después probare-
mos. Y si la Iglesia de Lima, huvo menester dos sentencias para esta causa, siendo tan antigua, tan
privilegiada, y que forzosamente habia de alegar su exemcion, como después se vera con evidencia
en una sentencia del Juez Metropolitano, ¿ como hemos de conceder á bulto á los capítulos, que
comenzaron ayer, un tan grande privilegio ?
El tercer argumento del Seüor Solorzano que persuade la suficiencia de los Prebendados
de las Indias, sus buenos juicios y muchas letras, es para mi mas apretado que para otro Obispo,
por que en virtud de oficios que tuve en mi Religión, vi casi todas la Iglesias del Perú, y
en todas ellas hallé muchos Prebendados que pudieran serlo en Toledo ; pero como no me
valgo para mi sentencia de arguirlos de ignorancia, porque eso fuera injusticia, concederé el ante-
cedente y negaró la consecuencia. Que son muy doctos y muycrisiianos, yo también la digo ; pero no
196 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
está el punto en eso, sino en saber que Capítulos tienen exención, y en probar que solo los Capítulos
exentos tienen adjuntos, según la disposición del Concilio. Ya veo que el Señor Solorzano responde á
lo que puede en ese punto oponerse á los Prebendados, forjando de él su argumento. Concede que
habrá en algunas Iglesias Prebendados ignorantes, pero que se puede amparar la ignerancia de ellos
con la de los Obispos. Quiza yo no ontendi bien el lalin : construyanlo allá los Obispos con quien
habla el Señor Solorzano : « Tertio pro eisdem Capitulis Indiarum ponderatur id quod objicitur de
« paucitate, tenuilate et minori suííicientia, sive habilítate Prebendariorum earum, et si atiquando et
« in aliquibus Ecclesiis verum esse possit, eamdem proportionem respectu Proelatorum consideran
<' posse. Quoniammembra regulariter suis capitibuscompatiuntur. »
Antes do decir mi sentimiento, he menester lavar mi intención, y lavarse há con asegurar que no
pleiteo por mi. En esta Iglesia que sirvo, no hay adjuntos. Castigó el Obispo dos Prebendados que se
dejaron nombrar : apelaron de la condenación y de la violencia que se les hacia, en no permitirles
usar de su derecho en materia de los adjuntos, Otorgoseles la apelación á los Prebendados eleváronse
los Autos á Lima, siguiéronse, oidas las partes, y el Señor Doctor D. Feliciano de la Vega, que
murió Arzobispo de Méjico, habiendo sido Catedrático de Prima de Cánones, y jubilado en la dicha
Cátedra, que era á la sazón Provisor y Vicario General del Arzobispado de Lima, sentencio la causa,
declarando, que la Iglesia de Santiago de Chile, por no ser de las excmlas, no gozaba del privilegio
de los adjuntos. Tengo en mi poder los Autos originales, y quiero trasladar aquí la misma sentencia,
asi por que siendo decisión del Juez Metropolitano, es para la mia un grande fundamento, como por
que las Letras del que la pronunció, son calificadísimas ; y el Señor D. Juan de Solorzano, que conoció
el sujeto, y el mundo le conoce por su Libro, hizo siendo Oidor de Lima, un muy grande aprecio de
ellas. Es pues este el tenor de la sentencia.
« En la causa que se ha seguido en grado de apelación en esta Audiencia Metropolitana de la sen-
<t tencia que en ella dio y pronuncio el Señor Obispo de Santiago de Chile, en que condenó á Gero-
« nimo López de Agurto y Diego López de Azoca, Canónigos de aquella Iglesia, á cada uno en cin-
« cuenta pesos y las costas, por haber pretendido ser Jueces adjuntos con el Provisor en un pleito
« del Canónigo Francisco, de Ochandiano, y por lo demás deducido en la cabeza del proceüo, de que
« se apeló por los susodichos y por el Dean y Cabildo de la dicha Iglesia, pidiendo revocación de la
« dicha sentencia ; y que en adelante se mande que el dicho Señor Obispo y su Provisor no procedan
*i contra ellos en las causas criminales sin acompañarse con los dichos adjuntos, en conformidad de
« lo dispuesto por el Santo Concilio Tridenlino ; visto el proceso, etc. Fallamos quedebemos enmen-
« dar y revocar la dicha sentencia dada y pronunciada por el dicho Señor Obispo en la Ciudad de
tí Santiago en veinte y qualro días del mes de Mayo de mil y seiscientos y ocho. Y haciendo justicia
tt absolvemos y damos por libres á los dichos Gerónimo López de Agurto y Diego López de Azoca de
« la culpa que se les puso y de la dicha condenación ; y en lo tocante á lo demás pedido por el dicho
« Dean y Cabildo, sobre que el dicho Señor Obispo ni su Provisor no procedan contra los dichos
« capitulares en las causas criminales sin acompañarse con los dichos adjuntos; declaramos no haber
« lugar en aquella Iglesia, en que no procede la disposición del dicho Santo Concilio Tridentino, por
« no constar que sea délas que tienen exención de la jurisdicion ordinaria; y por esta sentencia
i< definitiva, juzgando asi, lo pronunciamos sin costas, mas de que cada parte pague las que hubiere
« fecho. El Doctor Vega. »
Bastantemente tengo declarado en el discurso de este articulo todo mi sentimiento: pero reco-
giéndolo todo y reduciéndolo á compendio, digo, que estando en los ápices y disposición del Santo
Concilio de Trente, todos aquellos capítulos que antes de él, tuvieron exemcion ó por costumbre
legitimamenie introducida, ó por algún especial derecho ó privilegio, se pueden defender ó eximir de
la jurisdicción episcopal, gozando lo dispuesto en materia de los dos adjuntos. Hay para eso muchas
SECCIÓN QUARTA. 197
Declaraciones de los Eminenlisimos cardenales : pero como se ha comenzado esta batalla en favor de
los Prebendados de las Indias y de algunas Iglesias nuevas, hé querido traer una declaración que está
en el proceso referido, alegada por la parte del Obispo de Cartagena, cuya Iglesia está en las Indias :
« Illustrissimi et Reverendissimi Domini — Episcopatus Carthaginensis in partibus Indiarum del Perú,
t< fuit erectuspost Concilium Tridentinum etCapilulumestsubjectumEpiscopo; nihilominusEpiscopus
« dictae civilatis dubilat, si in causis contra Capitulares debeat procederé cum adjunctis. Supplicat
« humiliter vestris Dominationibus Illustrissimis pro declaratione Capituli sexti, sessionis vigesimse
« quintíe dicti Goncilii Tridenlini. Et Deus etc.
« Congregatio Goncilii censuit decretum dicti Capituli 6. sess. 25, dum statuit Episcopum contra
« Capitulares. deberé procederé cum adjunctis, in illis lantum Capitulis habere locum, quse exeraptione
« aut consuetudine aut alio specialí jure tuenlur adversus jurisdictionem Episcopi. P. A. M. Cardinalis
« S. Marcelli. »
De esta declaración consta, no solo que la disposición del Concilio en materia de los adjuntos, solo
habla de los Capitules exentos, sino también que no todos los de las Indias pueden pretender
exemcion.
El Sefior Solorzano parece que da á atender que está por su sentencia el Doctor Barbosa: y en cien
leguas ealá este Doctor opuesto á ella en las declaraciones del Sagrado Concilio, ad sess. 25 de Reform.
cap. 6, pag. 428, en dos párrafos solos comprende cuanto tengo dicho, y se opone ex diámetro á
cuanto deja asentado el Doctor Solorzano. « Decretum hoc loquitur solum de capitulis exemptis et iis,
« quae consuetudine vel alio speciali jure se tuebantur adversus Episcopos : ea autem jura Episcopo
« sunt restituía, sed illis non tenetur, nisi cum consilio et assensu duorum electorum ex capitulo etc.
<í Non exempia autem capitula non comprehcnduntur, etiamsi multa habeant privilegia. Hoc decre-
« tum non pertinet ad ecclesiam cathedralem, tanquam cathedralem, sed tanquam exemplam. Unde
« CoUegíata, quse prius non erat exempta, sed in ómnibus Episcopo subjecta, si postea est erecta in
« cathedralem, non comprehenditur hoc decreto. »
Y en la pagina 430 num. O, ibid : Ih capitulum initio ctijuslibet anni aííade : « Quando scilicet
« exemptum est a jurisdictione Episcopi ; et sic quse disponuntur in cap. 6, sess. 25, habent locura
« tantum in capitulis a jurisdictione Episcoporum exemptisihoc hactenus ssepe declaratum est. » Y en
la pagina 431 num. 15 trae otra declaración del 13 de Agosto de 1599. « Congregatio Concilii cen-
« suit decretum dictum cap. 6, session 25 habere locum in bis tantum capitulis quae exemptione, cén-
it suetudine aut alio speciali jure, se tuebantur adversus jurisdictionem Episcoporum, tanquam
« adempta esset capitulis tantum hujusmodi exemptio aut aliud jus speciale quo ante Concilium
« nitebantur. »
Y por que esta materia es muy grave y tienocontra si, Doctores de tamaña autoridad, como todo lo
que habla el Doctor Barbosa en las declaraciones del Concilio emana de tan limpias fuentes, como de
la de los eminenlisimos Cardenales, no contento con lo referido, quiero añadir otras palabras suyas en
la pagina 33, num. 31 donde dice. « Sancta Synodus in favorem Episcoporum addit omnia et singula
« (de quibus hoc capitulum) locurm non habere in hisecclesiis, in quibus Episcopi aut eorum yicarii ex
(c constitutionibus vel privilegiis aut consuetudinibus, sive quocumque alio jure, majorera habent po-
« testatem, aucloritatem et jurisdictionem, quam preesenti decreto sit coraprehensura : quibus Sancta
« Synodus derogare non intendit. Ita hicin praesenti decreto dicitur : ex quibus verbis tollitur unura
« motivum deductum per informantes pro parte cujusdam capituli quo dicebatur praesentis capitis teno-
M rem non continere derogationem statutorum dicti capituli. Sed aperte ex verbis proxime relatis
« constat de contrario, cum solum prseservenlur constituliones in favorem Episcoporum. Ex quibus
<( infertur príedicta omnia verba multo fortius habere locum, si capitulum ñeque sit exemptum, aut
a consuetudinem nonhabeat, aut sententias aut juramenta aut concordias. »
/^
198 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
También cita el Señor Solorzano al Doctor Barbosa y alli llevarai opinión, por que en el num. 5.
^ Capitula 6\ce estas palabras." Ulam vero Concilii in elida sess.cap. 6, dispositionem intellige proce-
de dere tantummodo in capi.tulis exemptis, utcensuit Rota Romana dec. 121-205 et 308 : etapud Se-
« raph. decis. 743, ubi fuit dictum, quod cum Ecclesia Galigensis non sit exempta, non possit in ea
i< locum habere dispositio Concilii, et ita quoque declaravit Sacra Gongregatio prout referunt Armen.
t< iu addit. ad recopil. leg. Navarro lib. 1, tit. 17.... Amplia etiam procederé in collegiatis non solum
« exemptis, verum etiam habentibus concordias tenuitRola apud Farinac. decis. 709. Illas vero, quae
« a Sede Apostólica sunt confirmatce, non comprehenditConcilium in ditita ses. cap. 6 ut censuit Sacra
« Gongregatio teste Armendar. tit. 6. de Visitatione num. 67. »
Heme valido de los Doctores que cita, y de las palabras que dice Solorzano, por que todo importa
en materia tan grande, y concluyo este párrafo con una doctrina que es gran comprobación de mi sen-
tencia. « Unde sub illo decreto non comprehenditur coUegiata in cathedraiem erecta, quae prius non
<v erat exempta,sed in ómnibus Episcopo subjecta, ut censuit Sacra Gongregatio teste Armendario loco
íí proxime citato. »
Si la Iglesia colegial, que siéndolo, no tenia exemcion, si la erigen en Gatedral después, no goza
del privilegio de adjuntos, ¿ por que quiere el Señor Doctor Solorzano que le gocen muchas Iglesias
del Perú, que se erigieron ayer? Yo no soy viejo y vi hacer Gatedralcs á la Paz, Misque, Arequipa,
Guamanga y Trujillo. Pudieron estas Iglesias, antes de ser Gatedrales, ser tan autorizadas como una
Iglesia Golegial? Glaro esta que no. Pues si una Iglesia Golegial, siendo capaz de exemcion, solo por
que no la tenia, no goza de adjuntos cuando la hacen Gatedral, ¿ por que aquellas Iglesias Parroquiales
solo por que se fundaron en las Indias, habiendo sido unosGuratos ó Parroquias meras, han do gozar
de lo que no gozan las Gatedrales de España, habiendo sido colegiales antes ?
También cita el Señor Doctor Solorzano á Juan Gutiérrez, lib. 1 Practicar. Quajstion.qu^st. 104, y
alli solo trata de los Jueces, que habiéndolos recusado, se acompañan, y disputa que se hará si el, ó
los companeros discuerdan ? Y en comprobación de su doctrina hace mención de esta nuestra dispo-
sición conciliar para solo efecto de probar que dos adjuntos constituyen un solo voto, y ni disputa el
caso, ni habla de capitules exemtos, ni no exemtos, con lo cual este autor no esta contra nosotros. Y
Barbosa se ha visto declarado en favor de ios Obispos; y en esta conformidad no lo cita el Señor So-
lorzano claramente por si, pero es menester mucha atención para juzgar que no lo cita para apoyo de
su parecer.
Justa sin embargo el señor Solorzano en el lugar citado num. 79, y confiera que en aquel capi-
tulo 4 de la sesión 6 del Santo Goncilio, se habla do las Iglesias exemlas ; pero en el capitulo 9 de la
secion 25 se habla sin esa retriccion. A que respondo, que en el principio do esc capitulo se con-
íirmó de nuevo todo ¡o dispuesto en el otro, como se ve en estas palabras. « Sancta Synodus ut in
« ómnibus Ecclesiis Gathedralibus et Gollegiatis decretum sub felic. record. Pauli III quod incipit,
cr Capitula Cathedralium, observotur, non solum quando Episcopus v¡sitaverit,sedet quoties ex oíncio
« vel ad petilionem alicujus contra aliquem ex sententiis in dicto decreto procedat. »
Y en este capitulo 6, confirmada la disposilion del otro, solo se explica la forma de proceder con
los adjuntos; y por que ya estaba declarada la jurisdicción de los Obispos en los Gapilulos exemtos,
como consta del dicho capitulo 4, no fue necesario, que se expresase de nuevo. Y por que se vea con
claridad que esta introducción de adjuntos no fue poner freno á los Obispos, sino á los Prebendados,
y que la disposición no corre con todos, sino con los que antes del Santo Goncilio estaban exemtos,
y que con los demás se quedó á los Obispos la jurisdicción en pie, quiero referir unas palabras del
Santo Goncilio que lo abrazan todo : son las ultimas de aquel Gapitulo 6 de la sesión 25 y dicen
asi : « Ha3C autem omnia singularibus Ecclesiis locum non habeant, in quibus Episcopi aut eorum
« vicarii ex constitutionibus vel privilegüs, aut consuetudinibus, sive concordiis, seu quocumque alio
SECCIÓN QUARTA. 199
cf jure,maiorem habent postestatera, auctoritatem; autiurisdictionem, quara praesenli decreto sit com-
« prehensum, quibus Sancta Synodus derogare non intendit. »
Habrá algún caso en que pueda el Obispo no acompañarse con los adjuntos en las causas crimi-
nales de sus Prebendados, aunque justamente puedan alegar quegozan de exemcion ? Si en los delitos
de incontinencia y otros mayores, dignos de deposición ó degradación, si se teme fuga, y la prisión es
necesaria, podra el Obispo hacer la sumaria solo, y prender al Prebendado ? Es expresa disposición
del Santo Concilio, en este cap. 6. « In criminibus lamen ex incontinenlia provenientibus, de qua in
« decreto de concubinariis, el; in atrocioribus delictis, depositionem aut degradationera requirentibus,
« ubi de fuga timetur, ne judicium eludatur, el ideo opus sit personali detentione, possit initio solus
« Episcopus ad summariam informationem et necessariam delentionem procederé. »
También puede proceder sin adjuntos, cuando en el delito están encartados los Prebendados todos.
Asi esta declarado por la Sagrada Congregación, como lo refiere Barbosa, in declaratione ad Trident.
Ses. 25 de Reform. cap. 6, pag. 430. « Propositum fuit : an ad Episcopum vel ad alium superiorem
« pertineat facultas procedendí contra capitulares, quaodo universum capitulum delinquit? ítem dato
« quod ad Episcopum pertineat an de consilio et assensu duorum ex capitulo procederé teneatur
í< juxta hoc caput ? Ad has duas dubitationes Sacra Gongregatio Gardinalium Goncilii Tridenliní inter-
«pretum, sic respondendum censuil, nempe, quoad primura, hujusmodi facultatem procedendi per-
« tinere ad Episcopum etiam absqueadjunctis, quando totum capitulum delinquit, modo non sit in
« personara Episcopi vel in contemptum ejus vel ubi Episcopus habeat interesse. Tum enim illa facul-
« tas contra capitulares procedendi devolvitur ad proximum superiorem. Ad secundum vero respon-
« dit, Episcopum de consilio et assensu duorum ex Capitulo procederé non teneri. »
Habiendo el Obispo de prender un Prebendado sin adjuntos, como en el caso poco há referido, 6
con ellos como lo dispone el Santo Concilio de Trcnto, se les debe dar cárcel decente, pero ha de
ser en casa del Obispo. Sic Barbosa, pag. 431, nura. 14.
También podrá proceder sin adjuntos en cansas pequeñas, donde no es necesario el Orden judicial.
Sic Eiccijis decissum referí in una Gadicen. \^ junii 1580, cuiannuit Barbosa.
El Notario, procediendose con adjuntos, ha de ser del Obispo por expresa disposición del Concilio
de Trento, dicta ses. í25, cap. 6. Ibi : Coram Notario tamen ipsius Episcopi. Y á de hacerse audiencia
en su casa, ó donde él, ó su Vicario suelen hacerla, sic in dicto cap. 6. Et in ejus domo aut consueto
Tribunali. Y el Fiscal ha de ser á la elección de TObispo. Sic Barbosa in Pastorali alleg. 73, 7ium. 8,
et Armendarius in Addit, ad RecopiL leg., Navarr, lib. 1, tit. 18, leg. 7, ubirefertsic a Sacra Congre-
gatione decissum.
La ejecución de la sentencia con adjuntos toca solo al Obispo Sic satis colligitur ex dicto cap, 6,
nsque adfinem causm inclusive. Donde dada la forma de proceder con los adjuHtos, se manda que el
Obispo ó su Vicario general se acompañe con ellos hasta la final inclusive : donde se deja entender que
habiendo ya sentenciado, no les quada que hacer á los adjuntos. Sic, D. Felicianus de Vega, cap. Si
quis i de Foro compelent. num. 36. Y refiere por esta sentencia una lectura del Doctor Sahagun de
Villasanti, D. Juan de Solorzano. cap. 14, num. 87 et alii.
Si los Racioneros gozan del privilegio de adjuntos cuando el Cabildo es exemto, es punto contra-
verdido. La opinión común es, que no gozan de la exemcion, por que propiamente los Racioneros
no son capitulares. Sic decissum in una Gerund, testatur Barbosa in dicta Pastorali alleg . 73, num. 10.
Y que aun que por costumbre por estatuto ó privilegio Apostólico tengan voz en el Capitulo, no por
eso gozan para sus causas del privilegio de adjuntos. Sic decissum a Sacra Congregatione testatur
Armendarius dicta- lege 7, De Episcopis y aunque parece que algunos dijeron lo contrario como
Riccius m Praod áurea resolut. 39 : Maxob. in Praxi habendi concnrsum prmL 21, han dé entenderse
estos Doctores y los que lo afirmaren, en caso que los Racioneros estén en posesión de ser juzgados
200 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
con adjuntos por costumbre 6 estatuto confirmado Sic resolutum in Rota in una Calciaten 25 Februarii
1611, copam Attrebal. Yanadi la palabra confirmado, por que el Doctor Barbosa en el lugar cilado
num. 10 dice desnudamente, que si los Racioneros se valen de algún estatuto, gozaran del privi-
legio en orden á los adjuntos que gozan los Prebendados.
Pero esta sentencia del Doctor Barbosa se ha de entender conforme su misma doctrina : por que
habiendo escrito tanto, es admirable en ser consecuente. En el lib. 1. de Jure EcclesiasHco cap. 32,
num. 15, disputa doctamente, si el capitulo puede hacer estatutos. Resuelve que si, si son hechos con
consentí miente del Obispo, y esto es conforme á derecho : Gloss, Verb, Síatutum in cap. 2 de verbor.
significat Si bien hay quien diga que basta el tácito consentimiento del Obispo.: apud Calderinum
cons. 2, num, 2, y el dicho Barbosa trae para eso ahi dos resoluciones de la Rota. Y estos mismos
Doctores y otros declaran que esta prohibición que tiene el Capitulo de hacer estatutos por si solo, se
entiende en materias que locan al Obispo ó á sus derechos. Y la misma Glosa alegada lo declara asi :
Quam, sequuníur Buírius in cap. Constitutus de Rescriptis num^ 35. Ferret, cons. 286. Benedictas Capra
tom, 1, lib. 2, titut. 2, num. 23.. Abb. in cap. cumaccess. num. 4. Marescót, Variar. Resol. Hb. 2,
cap. 32, num. 22.
De lo dicho se sigue, que cuando el Doctor Barbosa dijo, como también lo dijeron otros, que
habiendo en una Iglesia estatuto de que los Obispos procedan con adjuntos en las causas de los
Racioneros, se han de entender de los estatutos hechos por los Capitules y confirmados por la Sede
Apostólica, por ser en conocido dispendio del derecho de los Prelados. Villarroel Gobierno Ecco.
quest. 8, art. 4.
Hasta aqui habla el Señor Villarroel. El que quiera ver una cuestión reciente sobre los Adjuntos,
lea el Boletín Eclesiástico de Chile, tom. 3, pag. 795, en la cual se resuelve también la litis en favor
del Obispo.
Nota : En el Cedulario de la Curia de Quito se halla una Cédula Real, concediendo el privilegio de los
Apuntos al Cabildo Catedral de Quito, al modo que se practicaba en Sevilla. Acerca de la Catedral de Lima,
dice Solorzano, que este privilegio data del año 1616, por el cual los Capitulares pueden nombrar Adjuntos
cada año, para que con su consejo y úsentimiento pueda proceder el Prelado en las causas Capitulares fuera de
la visita. FastOrd. 234.
DE LAS CAUSAS REGULARES.
Acerca de las causas de los Regulares pone una nota Morelli en sus Fastos al pie de la Constitución
Exposcit debitum preguntando si dichas causas estavan sujetas á los trámites de la enunciada consti-
tución, y si podran terminarse en America ? Responde por partes y dice, que si los Regulares no son
exemtos se comprenden bajo estas letras lo mismo que todos los demás eclesiásticos que están
sujetos á la jurisdicción ordinaria. Si los Regulares fueren exemtos se debe estar á lo prescrito en
el Tridentino ses. 7, c. 4 de Ref. asaber que se observe el capitulo Volentes de Privil. in 6, por el
cual Inocencio IV definió en l^"" lugar que los Regulares en causas de delito, ó de contrato ó en que
se trata algo contra los exemtos, pueden ser llamados á comparecer delante de los ordinarios, y
estos ejercer jurisdicción en ellos. No obstante esto, gozan de exención si el delito, el contrato ó la
cosa litigiosa se ha hecho in loco exempto. Ki idimpoco pueden ser llamados á comparecer ante la
autoridad de su domicilio, si hubieren delinquido ó contraido en otra parte ó si la cosa litigiosa
existiere alli. Y en este mismo caso tampoco tienen potestad los Diocesanos para obligarlos á com-
parecer en otra parte, para que alli. respondan. Salvos sin embargo ciertos casos en que los Cánones
mandan que se sujeten á la jurisdicción ordinaria. En segundo lugar definió el mismo Papa Inocencio,
que cuando la Santa Sede ha mandado que nadie pueda pronunciar entredicho, suspensión ó excomu-
nión contra los Regulares (como se manda muchas veces), no puedan los Ordinarios ejercer jiirisdi-
SECCIÓN QUARTA. 201
cion sobre este particular, á no ser que los Monjes por casualidad fuesen destinados á algún Priorato,
sujeto al Ordinario. Hasta aquí Inocencio IV en su Decretal, todo lo cual confirmó el Tridentino,
añadiendo que en las causas civiles de mercancías, asi como también en litigios con los pobres y
miserables personas, todos los Clérigos, aun los Regulares y exemtos extra monasterium degentes aun-
que tengan Juez deputado por la Santa Sedo en aquellas partes, están obligados á comparecer ante
el Ordinario, como delegado para esto por la Santa Sede, el cual siguiendo el juicio les pueda obligar
y compeler á pagar. Idéntica á este Decreto del Tridentino fue la resolución Sexta de la Sagrada
Congregación en una causa do la Puebla de los Angeles : resolución que fue aprobada por el Papa Ino-
cencio X, en la que se confirma que los Regulares gravados con deudas pueden ser requeridos por
el Ordinario, si no tuevieren jueces conservadores, ó no los nombraren dentro del tiempo prescrito
por el Ordinario. A este proposito viene también el Decreto de Benedicto XIV en su constitución de
27 de mayo de 1747, donde dice asi « In memoriam revocamus omnes.regulares in civilibus Episcopo
esse subjeclos. »
Por todo lo dicho, dicen los Fastos, se puede inferir la fuerza y valor que tiene la conslitucion
Exposát debiíum acerca de los Regulares, los cuales en todo litigio que se sigue contra ellos en las
Curias Eclesiásticas gozan del favor, de estas Letras Gregorianas y sus causas se pueden terminar en
America. Mas en las otras causas que no se entablan en el foro del Ordinario, se ha de recurrir á
la Sania Sede siempre que se interponga apelación, y de alli aguardar la sentencia definitiva.
Acerca del modo de proceder en les causas de los Regulares y de los trámites que se han de seguir
en las Curias Episcopales, dejaremos hablar aqui al lllmo. Villarroei, el cual en su Gobierno Eclesiás-
tico, quest, 6, art. 3 dice asi : Esta materia estudié muy contra mi voluntad, por que como soy Reli-
gioso, amo alas Religiones mucho. Y como á todos los tengo en el corazón, á ninguno quisiera
desplacer. Estudióla fatigado de algunos, que en causas civiles no dejaron piedra por mover, para
que entrase yo á conocer de demandas á los Frailes. Hizosemé el caso muy nuevo, por que no fui
Procurador de mi Orden cuando Religioso, y era muy reciente Obispo para saber la practica de estos
pleitos.
Y con ánimo de tercero y vistas de componedor, y no de Juez, comencé á estudiar, y halle el ca-
mino mas andado de lo que pensé.
<c Contraen las Comunidades algunas deudas, retardan, ó imposibilitan las pagas ; piden ante el
Obispo las partes, por que como causan las deudas los mismos Superiores, vienen á ser ellos partes,
y Jueces. Y como en las Indias no hay conservadores, ni Nuncios, quedan los negocios sin remedio,
sino son los Superiores muy sanios. Para casos de estos (dice Juan Gutiérrez en sus cuestiones prác-
ticas, lib. 3, q. 10, n. 4. Y en el lib. 3 d^ las mismas questiones practicas, q. 64.) que se usan dos
prácticas, y que están muy recibidas. La una, proceder llanamente en el negocio, hasta que las Reli-
jiones nombren Juez Conservador, ante quien puedan pedir. Y entonces se han de dar los Ordinarios
por inhibidos, y remitir la causa al Delegado. La otra práctica es, mandarles, que dentro de un breve
término nombren el Conservador, y proseguir; si al término señalado no le quisieren nombrar. Esta
Doctrina por que parece nueva, quiero que salga én este libro, en cabeza de su dueño : Praxis igitur
('dice Juan Gutiérrez) retenta pro veriori nostra prcefata secunda opinione^ erit dúplex in proposito. Pri-
ma ^ ut producatur libellus actionis coram Ordinario loci, contra hujusmodi Religiosos exemptos, pro re,
vel quantitaíe debita extra causas mercedum, et iniserabilium per sonar am^ et Ordinarias proscipiat statim
intimari eisdem, ut intra cerlum, brevem tamen, terminum, quem assignabit eisdem eUgant, vel electum,
et acceptum Judicem ostendant, coram quo lis prcesens agitur : alioqui eisdem libellus intimeturj et intra
eumdem terminum direcle respondeant sub excommunicationis pcena. Quod si illum elegerint, vel elec-
tum, cum acceptatione hujusmodi demonstraverint^ intra prasdictum terminum, tune teruporis ad eum causa
remittenda erit ab Ordinario : sin minus, de ea ipse cognoscet. Secunda praxis est, ut Ordinarius, producto
TOM. I. 25
202 PARTE 2ft PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
libello, jubeat ipsum reís intimarij et qiiod terlia die respondeant : qiiod si ipsi compareant cum elecíione
stii Judicis Conservatoris , et petant ad ipsum causa remitti, tuncprcevio hujus arlicidi examine^ ad ipsum
causa remiitenda erit^ nisi aliud juridicum ohstet, alias a suo Conservaíore Ordinavius cxcommnnicare
poterit : qiiod si Religiosi hoc non opposnerint, Ordinarius in causajuxta juris formam procedaí. »
Trasladó también esas palabras el Sor. Don Feliciano de la Vega, Arzobispo de Méjico, (in cap.
Causam, qua;st. 9, de Judiciis). Y no solo aprueba la Doctrina, y practica contenida en ellas, sino que
afirma, citando á Cevallos (in tract. do cognit. per viam violenl. 2 part. quecst. 22, numer 23), que
se observa la primera practica en el Arzobispado de Toledo. Y que está tan asentada en el Arzobis-
pado de Lima, que los Relijiosos no lo extrañan. Y que si bien siendo su Ilustrisima Provisor,
se presentaron en la Audiencia Real, alegando, que les hacia fuerza el Ordinario, por lo cual
habian protestado el Real auxilio ; y que conferido entre aquellos Señores el negocio, habian decla-
rado, que no hacia fuerza el Provisor, y devueltole la causa. Con lo cual quedó tan llano el punto, que
se practica sin ruido, cada vez que es necesario. « S¿ ea eliam (Dice en el num. 4.5) recepta est in
(( hoc Archiepiscopaia Limensi, El íicet annis prasteritis aliqui religiosi intenderint declinare jurisdictio-
« nem ordinariam, prmtendentes , quodpropter dictam exemplionem nonposset eis fieri iíitimatio, quod elige-
« rentdictum Conservatorem. ; Hoc illis a me dcnegatum ftdl ; et cum rccurrissenl per viam violentice ad
« Regalem Cancellariam , causa fuit devolnta, declarando nullam vim esse illatam, Et ita jam aósque
« dubio quotidie jus hoc admittitnr, absquc contradictione. »
« El ScTior Solorzano (do Indiar. Ouborn. lib. 3, cap. 26, numer 123), citando al Sefior Vega
«aprueba esta doctrina, Y puede confirmarse con una sentencia de la Sacra Congregación de Rtigu*
« lares, aprobada por su Santidad, que trae Barbosa en las declaraciones do el Santo Concilio de
« Trcnto (ad cap. 4, scss. 1-4, de ruformat. pag. 130, col. 2, num. 3). Y son sus palabras estas. »
« Unde Sanctissimo approbante senteníiam Congregationis anuo 1575, mandatum fuit ómnibus Prioribus
it Regularinm^ notatis in schcdtila, quod intra mensem in singulis civitatibus Itálica eligerent suos Conscr-
« valores coram quibus conveniri posscnt, el eos stabiles kaberent, sic ut variare non liceat, cosque ordi-
« nariis significarcnt : quod si non (ecissenl, elapso mensc, scribendum ad ordinarios, ut coram ipsis con-
n veniri possent. »
«Y en el número -i, añade : « Sanctissimns D. N. Gregorius XIII concessit ómnibus Regularibus,
« qaodinomnibus ItalicB Civitatibus, conservatorem semel eligant, et coram eo tantum conveniantur ; ñeque
« illis liceat ab eo recedere; et ad alium conservatorem transiré, eorumdemque nomina intra mensem Epi-
(t scopis locorum Ordinariis ; indicarenl alioquin coram ipsis Ordinariis conveniri possunt, » Vidend.
« ídem Barbosa, in Pastoral, allegationo 105, num. 67. » Hasta aqui Villarrocl.
Ahora pasando á los Jueces conservadores de quienes se acaba de hacer mención, es un derecho
expreso en el Tridenlino ses. 14, cap. 6, que tienen los Regulares cxcmtos de elegir un Juez llamado
conservador por que como Delegado de la Santa Sede dirima los litigios, que no pertenecen
á la jurisdicción del Ordinario. Este derecho que antiguamente fue muy usado, apenas se conoce hoy
en la America desde que salió la Bula « Cum omnium, » de Clemente XIII, en la que el Pontifico que-
jándose del abuso que se hacia de este privilegio en el Tonquin con oseándolo de los fieles y pertur-
bación de la paz, expresó el disgusto que tenia en esta elección do conservadores y dijo que de
ningún modo convenia que los Regulares hiciesen uso de este privilegio en las Indias ; nullo modo
expediré utantur. Esta Bula paso por el consejo de indias y se publico en America según consta de la
Cédula Real inserta al pie do estas Letras. Véase lodo en la 7a parte.
Mas para no dejar á obscuras esta cuestión de Jueces conservadores y saber quienes son y que
cualidades deben tener, insertamos á continuación la Constitución de Benedicto XIV
SECCIÓN QUARTA. í203
SE MANDA QUE LAS COMISIONES DE LAS CAUSAS NO SE DIRIJAN A OTROS QUE A LOS
JUECES SINODALES, CUYA ELECCIÓN TOCA AL ORDINARIO Y LA PUEDE HACER « EXTRA
SYNODUM » CON EL CONSEJO DEL CAPITULO.
Venerabilibus Pratribus, Patriarchis, Primatibus, Archiepiscopis et Episcopis.
Benedictus Papa XIV. — Venerabiles Fratres, salutem et Apostolicam benedictionem.
Quamvis Paternae vigilaniise, qua de justitiaunicuique integre, sapienterque administranda
soUiciti esse debemus, jamdiu innotuerit, quod causse extra nostram Komanam Curiana, pro
Litigantium commodo, ad partes (ut ajunt) commiti solitse, iis quandoque decidendse, ac fine
debito terminandae delegentur,quitum congrua Jurisperitia, tum queque probitatis, spectatse-
que Pidei prsesidio sensu perculsi fuimus, postquam hujusmodi abusum, rumore publico evul-
gatum, multorum querelis ad Apostolicam Sedem delatis, eorumque literis ad Nos crebro datis
apertius sensimus confirman. Eationis prseterea, et peculiares causas dicti abusus cum Nobis
plures in eisdem literis obtenderentur, eas potissimum referri perspeximus eximio Protonota-
riorum non participantium numero, quibus, utpote in Dignitate Ecclesiastica constitutis, in
more positum est dictas causas delegari, licet tempere quo ad hujusmodi Dignitatis, et Officii
gradum provehuntur, nuUa meritorum, et qualitatum fiat diligens inquisitio, nec sedulo exa-
minetur, an polleant requísitis ad Jus dicendum, et Justitise babonas moderandas ne-
cessariis.
§ 1. Quam graves curas id animo nostro ingesserit, quamve intimo moerore aftecti simus,
ubi aliorum res, et negotia, ob Judicum ignorantiam, et malitiam periclitari, et in discrimen
adduci rescivimüs ; intelliget plañe cui perspectus erit ille, quo semper incensi sumus, Justitise
administrando zelus. Sed cum silero diutius, pro commissa Nobis Populorum salute, Paterna
Charitas non pateretur, et ad propulsandam hanc corruptelam, restituendamque judicioruin
integritatem, congruis remediis manus admoveremus ; novimus non recentes, sed obsoletas
esse hujusmodi querelas, atque rem esse non de morbo nunc ingruente, sed jamdudum inyecto :
remedia ad illum avertendum non esse modo excogitanda, sed antiquitus prsestituta : origi-
nem vero non Curise nostrse Komanse, sed iis adscribí oportere, qui de praxi ejusdem Curise in-
justae nimis conqueruntur.
§ 2. Si enim longe praeteriti temporis ratio habeatur, facile quisque conjicict fel. record.
Bonifacio Papse VIH has querimonias fuisse suggestas, eundemque Pontificem ad implendas
Apostolici regiminis, partes sua Decretali Statutum de Eescriptis in 6, consulto prsescripsisse,
ne a Sede Apostólica, ejusque Legatis causse imposterum alus delegarentur, quam Personis in
Ecclesiastica Dignitate constitutis, et quibus sive Personatus, sive Canonicatus in alia Cathe-
drali Ecclesia obtigisset. Judicia praeterea non in obscuro, sed in insigni, et populoso Oppido,
ac in ürbibus instruí oportei'e in quibus Peritorum Judicum copia commode haberi posset.
Sacro etiam Concilio Tridentino hanc ipsam imperitorum Judicum querelam propositam fuisse,
fas est credere. Postquam etonim Sess. 25 de Beformat. cap, 10, praemissum fuit, a Sede
Apostólica Judicibus non undequaque idoneis causas in partibus delegari, et id fieri tum ob
malitiosam petentium suggestionem, tum queque ob locorum longinquitatem, a quibus notitia
Personarum, quibus causse mandentur, haberi non potest : Statuit eadem Sanda Synodus, in
singuUs Conciliis ProvincialihuSy aut Dioecesanis aliquot personas quce qualitates habeant
juxta Constitutionem Bonifacü VIII, et alioquin ad id aptas designan, quibus imposterum
causee committerentur ; et si alioquin interim ex designatis mori contingeret, suhstitueret
Ordinarius Loci cum consilio Capituli alium inejus locum^ usque ad futuram provindalem
204 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
aut Dicecesanam Synodum : Ita ut Mberet qucevis Dicecesis quatuor saltem aut etiam plwres
pr chatas^ et qualificatas personas, quihus hujusmodi causee committerentur ; Alioquin post
designationem factam, quam statim Episcopi ad Summum Eontanum Pontificem trans-
mitterent^ delegationes qucecumque aliorum Judicum^ aliis quam his factce, subreptitim
conferentur.
§ 3. Cum vero Concilia Provincialia quolibet triennio, Dicecesana anno quolibet ex prse-
scripto Tridentini cogenda, ob varia, quse obversantur impedimenta, longius protrahantur, nec
Episcopis subsit quandoque certa spes, quod iis propere sublatis, dicta Concilia haberi possint,
atque in illis designan novi Judices Synodales ia locum illorum, qui defecerunt. S?epe idcirco
Congregatio Concilii Tridentini Interpres a Locorum Ordinariis requisita, cpnsultissime
respondit, subrogandorum Judicum electionem ab Episcopis esse faciendam cum Consilio
Capituli.
§ 4. Providse igitur, vcl vetustse hujusmodi leges palam evincunt, antiqua esse vulnera in
hac parte disciplinas illata, illaque modo recrudescere, non quia congrua desit medela, sed quia
negligitur ad prsescriptum Canonicarum Sanctionum Judicum Synodalium designatio, quorum
notitia si Komano pro tempore Pontifici exhibita fuisset, eisdem tantummodo Judicibus facta
fuisset causarum delegatio, semota quavis querelarum occasione.
§ 5. Dum minoribus in hac curia muneribus, atque illo prsesertim Secretarii Congregationis
Consilii fungeremur, nihil Nobis fuit antiquius, quam Episcopis, aliisque Ecclesiarum Praelatis
hosce sensus ingerere, eusque pro viribus ad has Ecclesiasticas leges custodiendas sedula com-
monere. Nunc vero imperscrutabilis Consilii altitudine ad Supremum Apostolatus fastigium
licet immerentes evocati, Pastoralis oflScii exigit ratio, ut nostris hisce literis certa vobis
imposterum methodus praescribatur, ad quamcumque dubiorum, et querelarum occasionem
avertendam. Volumus itaque, et mandamus, quod in iis Dicecesibus, in quibus vigiles Eccle-
siarum Antistites ad tramites Tridentinse Synodi Judices elegerunt in Conciliis, sive Provin-
cialibus, sive Dicecesanis, electorum Nomina quamprimum Nobis renuncient; et si forte unum,
vel plures illorum mori contingat, antequam denuo eadem Concilia cogantur, decedentibus
subrogentur novi Judices, eligendi ab Episcopo cum Consilio Capituli, qui nomina subroga-
torum indicto muñere, usque ad diem Synodi duraturo, Nobis itidem significent. Ubi vero
Consilia Provincialia, et Synodalia jamdiu coacta non sunt nec ulla idcirco facta dignoscitur
judicum electio: proinjuncta humilitate nostrae omnium Ecclesiarum sollicitudinis, Archiepi-
scopos, et Episcopos in Domino jugiter hortamur et obtestamur ut sublatis quibusvis impe-
dimentis, eadem Concilia, sicubi omissa sunt, quam primum haberi curent; interim vero
cum consensu suorum Capitulorum judices eligant, et Nomina Electorum in Albo redacta
Nobis remittant ; et si mori aliquem contingat, alios cura Consilio Capituli sufficiant suíFectos-
que Nobis indilate denuncient. Quo autem ad Numerum eligendorura, etsi Tridentini Decreto
cautum sit, quatuor saltem in unaquaque Dioecesi eligi deberé, plures nihilominus elígi
volumus, si Dicecesis amplitudo, aliaeque peculiares circunstantiae id probé exposcere vi-
deantur.
§ 6. Monitos tamen esse volumus Locorum Ordinarios, quod licet ad tramites praemissae
Decretalis Bonifacii VIH, cui etiam consona sunt disposita a Tridentino, facultas judicandi
tribuenda sit Personis, Dignitate aliqua Ecclesiastica, Personatu, vel Canonicatu Cathedralis
Ecclesiae insignitis; hujusmodi qualitates ita, esse accipiendas, ut non desit in persona ad hoc
munus assumenda, altera potissimum requisita qualitas Doctrinas, et idoneitatis in qua summa
Negotii est constituta. Hoc pacto designati, et electi Judices Nostro Supplicum Lib^Uorum
Secretario denuncíentur ab Ordinariis, vel immediate per se ipsos, vel mediato per suos in Urbe
SECCIÓN QUARTA. 205
Negotionim Gestores : Nostrseque erit vigilantise solerter cavere, ne imposterum ab Officia-
libus Nostrse Curise ad id Deputatis, causse alus, quam dictis Judicibus, delegentur. Quae
quidem dum Vobis, Venerabiles Fratres, per hsec Apostólica scripta nota esse volumus, in feli-
citatis auspicium, et paternie dilectionis pignus, Apostolicam Benedictionem vobis impertimur.
Datum Romse apud S. Mariam Majorem die 26 Augusti 1741. Pontificatus Nostri anuo II.
RESUMEN CASTELLANO.
10 Establece el Pontifice y manda que se deputen Jueces idóneos según la norma dada por el
Tridentino, y que no se delegue esta facultad sino á Personas constituidas en dignidad como son los
Personados, Dignidades y Canónigos de la Catedral.
2*» Que en cada Diócesis so nombren alómenos cuatro por el Concilio Provincial ó Diocesano.
3o Que si después faltare alguno de los nombrados, se subroguen otros por el Diocesano aunque
sea fuera del Sinodo con consejo del Capitulo.
40 Que los nombres de los Jueces Sinodales, asi como de los Subrogados se pongan en conoci-
miento del Papa lo mas pronto posible.
50 Se amonesta que cuanto antes se celebre Concilio donde no se ha hecho tal nombramiento de
Jueces Sinodales ; y que entre tanto se nombren fuera del Sinodo con el consejo del Capitulo.
60 Después de esto á la Curia Romana toca delegar á estos y no á otros las causas Eclesiásticas.
CAUSAS MATRIMONIALES, CON QUE ORDEN Y ANTE QUItíSNES SE HAN SEGUIR.
Benedictas Episcopus, Servus servorum Dei. — Ad perpetuara reimemoriam.
Dei miseratione, cujus judicia incomprehensibilia sunt, et vise investigabiles, in suprema
Ecclesise immerentes constiiuti, ut super universum Dominicum gregem excubias sedulo aga-
mus, ad commissum Pastoralis officii munus pertinere dignoscimus, sub nascentes ex infer-
nalis hostis astutia, et homiaum malitia, abusus» quibus et aninaariim saluti pernicies, et Sa-
cramentis Ecclesise injuria infertur, radicitus evellere, et potestatis Nobis desuper traditse
operam interponere, ut et humana cohibeatur temeritas, et veneranda Divinse Legis servetur
auctoritas.
§1. Siquidem Matrimonií foedus a Deo institutum, quod, et quatenus naturge officiumest
pro educandse prolis studio, aliisque Matrimonii bonis servandis, perpetuum, et indissolubile
esse convenit; et quatenus est Catholicse Ecclesiaí Sacramentum, humana pr^sumptione dis-
solvi non posse, Salvator ipse ore suo pronunciavit, dicens : Quod Beus conjunxit homo non
separet : ad aures Apostolatus nostri pervenit, in quibusdam Ecclesiasticis Curiis inconsulta
nimis Judicum facilitate infringí, et temeré, atque inconsiderate de eorumdem Matrimoniorum
nuUitate latis sententiis, potestatem conjugibus fieri transeundiad alia vota. Quos sane im-
próvidos Judices humana naturse conditione, et voce ipsa quodamraodo admoneri oportebat, ne
tam prsecipiti audacia sanctum matrimonii nexum frangerent, quem perpetuum, atque in-
dissolubilem primus humani generis Parens prsemonuit, inquiens : Hoc nunc os ex ossibus
meis, et caro de carne mea : et illud additum est : Quamohrem relinquet homo patrem suum,
et matrem, et adhcerehit uxorisuce, et erunt dúo in carne una.
§ 2. Hujusmodi autem abolendse pravitatis notitia diversis ex partibus Nobis delata est,
atque etiamindicata sunt exempla nonnullorum virorum, qui post primara, et secundara, ac
tertiam, quam duxerant, uxorem ob nimiam Jiidicum prsBcipitantiam in nullitate matrimonio-
rum declaranda, adhuc illis primis uxoribus superstitibus, ad quartas contrahendas nuptias
206 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
devenerant ; et similiter feminarura, quse post primum, secundum et tertium, quarto etiam,
illis quoque viventibus, se juDxerant, non sine pusillorum scandalo, et bonorum omnium dete-
statione, qui sacra matrimonii vincula ita contemni, et temeré perfringi dolebant. Nos autem,
his intellectis, gravi affecti dolore intimo animo ingemuimus, et non prsetermisimus Aposto-
licaenostrgesollicitudinis partes in Domino adimplere. Siquidem primo Pontificatus nostri
anno ad Episcopos illarum partium, in qiiibus prsedicta acciderant, plenissimis datis literis,
gravitar conquesti sumus de hujusmodi pravitate, quae in Ecclesia Dei tolerabatur, et ad eam
abolendam eorum ánimos erigere, et pastoralejn zelum accendere curavimus : quod etiam egi-
raus cum alus aliorum Regionum Episcopis, ubi hujusmodi pravum dirimendorum matrimo-
niorum usum irrepsisse cognovimus.
§ 3. Verum Nobis responsum est, id ssepe contingere partim ex culpa illorum Judicum,
quibus, vel in prima instantia, cum Causa coram Judice Ordinario ex aliqua legitima causa
cognosci nequit, vel in secunda, cum in partibus nullus adest Judex, ad cujus tribunal
causa in gradu appellationis devolvatur, vel si adest, justa de causa coram eo disceptari nequit;
causse enim matrimoniales hujusmodi a Sede Apostólica committuntur, qui vel ob inscitiam,
vel ob malam voluntatem» proclives sunt ad matrimonia dissolvenda, atque eadem matrimonia,
levi, vel etiam nullo habito examine, irrita, ac invalida declarant : partim etiam ex facto
conjugum super nullitate suorum matrimoniorum litigantium; cum frequenter unus tantum
eorum, qui dissolutionem matrimonii postulat, in judicio compareat, et sententia, nullo con-
tradicente, secundum sua vota obtenta, ad alias nuptias convolat; vel ambobus conjugibus in
judicium venientibus, altero, qui pro matrimonio, altero vero, qui contra agit, sententia de
nullitate matrimonii prolata, nullus est, qui ad superiorem Judicem appellationem inter-
ponant ; vel quia litigantes in specie quidem discordes, re vera inter se concordes sunt, et
invicem colludentes, contractum matrimonium dissolvi cupiant; vel quia pars, quse pro vali-
ditate matrimonii stabat, ejusque nuUitatem acriter contra adversarium impugnabat, lata a
Judice sententia contra matrimonium, mutat voluntatem, vel pecunia sibi ad sumptus litis
non suppetente, vel alus deficientibus auxiliis ad litigandum necessariis, et incseptum opus, ac
causam post primam sententiam deserit : quo fit, ut deinde ambo conjuges, vel unus eorum
ad aliud contrahendum matrimonium se conferat.
§ 4. Quod autem ad Judices pertinet, quibus extra Roraanam Curiam pro litigantium
commodo causse matrimoniales committuntur paterna illa vigilantia, qua de justitia unicuique
integre sapienterque administranda solliciti esse debemus, encyclicis literis ad Venerabiles
Fratres Patriarchas, Primates, Archiepiscopos, et Episcopos scriptis vicésima sexta Augusti
Anno secundo pontificatus nostri, providcre curavimus in quibus ea prsescripsimus, quse Sacris
Canonibus, et Concilii Tridentini decretis consona, si diligenter, ut speramus, serventur, in
posterum causse non nisi personis congrua jurisperitia, et necessario probitatis, spectataeque
fidei munitis praesidio committentur. Insuper ad ea, quse in iisdem encyclicis literis constituta
sunt, id etiam in praesenti adjungimus : quod, quamvis Concilii Tridentini Decretum, quo
causae matrimoniales subtractae fuerunt Decani, Archidiaconi et aliorum inferiorum judicio, et
Episcoporum tantum examini, et jurisdictioni reservatae, dumtaxat procedat de Archidia-
conis, Decanis, aliisque inferioribus, qui in eadem Dioecesi constituti, vel privilegio aliquo,
vel prsescriptione, saltem in visitatione, causarum matrimonialium cognitionem sibi
adrogabant : ac idcirco minime obstet commissionibus, quae, pro iisdem causis matri-
monialibus deñniendis, a Sede Apostólica alicui eorum in secunda instantia fierent : ni-
hilominus praecipimus ac mandamus iis, ad quos hujusmodi Commissionum, seu Delega-
tionum expediendarum cura pertinet, ut in futurum causarum matrimonialium cognitionem
non committant nisi Episcopis, príBsertim vicinioribus, vel si nullus sit Episcopus, cui ex
SECCIÓN QUARTA. :i>07
legitima causa comraode committi possit, tum commissio, et delegatio dirigatiir uní ex iis,
qui, secimdum ordinem,et modum a Nobis in praefatis encyclicis literis prsescriptum, pro
Judice idóneo ab Episcopo cum consilio sui Capituli nominatus fuerit.
§ 5. Quod vero ad ordinem, et seriem judiciorum ia causis matrimonial ibiis pro debita, et
congrua earum terminationo, servandum spectat; motu proprio, certa scientia, ac matura deli-
beratione Nostris, deque ApostolicíB potestatis plenitudine ac Nostra in perpetuum valitura
sanctione constituimus, decernimus, ac jubemus ut ab ómnibus et singulis locorum Ordi-
nariis in suis respective Dioecesibus persona aliqua idónea eligatur, et si fieri potest ex Eccle-
siastico ccetu, juris scientia, pariter et vitse probitate prsedita, quíe matrimoniorum Defensor
nominabitur, cum facúltate tamen cam suspendendi, vel removendi, si justa causa adfuerit, et
substituendi, aliam seque idoneam, et iisdem civilitatibus oniatam : quod etiam fieri poterit,
quotiescumque persona ad matrimoniorum defensionem destinata, cum se occasio agendi obtu-
ierit, erit legitime impedita.
§ 6. Ad officium autem Defensoris matrimoniorum hujusmodi, ut supra electi, spectabit, in
judicium venire, quotiescumque contigerit, matrimoniales causas super validitate, vclnullitate
coram legitimo Judice disceptari, eumque oportebit in quolibet actu judiciali citari, adesse
examini testium, voce et scriptis matrimonii validitatem tueri, eaque omnia deducere, quse ad
matrimonium sustinendum necessaria censebit.
§ 7, Et demum Defensoris hujusmodi persona, tanquam pars necessaria, ad judicii validi-
tatem, etintegritatem censeatur, semperque adsit in judido sive unus ex conjugibus, qui pro
nuUitate matrimonii agit, sive ambo, quorum alter pro nullitate, alter vero pro validitate in
judicium veniant. Defensor autem, cum ei munus hujusmodi committetur, juramentum
prsebebit : qusecumque vero eo non legitime citato aut intimato, in judicio peracta fuerint,
nuUa, irrita, cassa declaramus, ac pro nullis, cassis, ac irritis haberi volumus, perinde, ac si
citata, et intimatanon esset ea pars, cujus citari intererat, et quam, juxta legum, et canonum
prsescripta, ad legitiman judicii validitatem, citari, aut intimar! omnino necessarium erat.
§ 8. Cum igitur coram Ordinario ad quem causas hujusmodi cognoscere pertinet, contro-
versia aliqua proponetur, in qua de matrimonii validitate dubitatur, et existentibus in judicio,
vel uno ex conjugibus, qui pro nullitate matrimonii vel ambobus, quorum, alter pro vali-
ditate, alter vero pro nullitate actionem intendat, Defensor matrimonii partes omnes officii sui
diligenter adimpleat. Itaque si a Judice pro matrimonii validitate judicabitur, et nullus sit,
qui appellet, ipse etiam ab appellatione se abstineat ; idque etiam servetur, si a Judice secundse
instantiae pro validitate matrimonii fuerit judicatum, postquam Judex primse instantice de illius
nullitate sententiam pronuntiaverat; si autem contra matrimonii validitatem sententia feratur,
Defensor inter legitima témpora appellabit, ad adhserens parti, quae pro validitate agebat ;
cum autem in judicio nemo unus sit, qui pro matrimonii validitate negotium insistat, vel si
adsit, lata contra eum sententia, judicium deseruerit, ipse ex officio ad superiorem judicem
provocabit.
§ 9. Appellatione a prima sententia pendente, vel etiam nulla, ob malitiam, vel oscitan-
tiam, vel collusionem Defensoris, et partium.. interposita, si ambo, vel unus ex conjugibus
novas nuptias celebrari ausus fuerit, volumus, ac decernimus, iit non solum serventur, quse
adversus eos, qui matrimonium contra interdictum Ecclesiae contrahunt, statuta sunt prseser-
tim, ut invicem a cohabitatione separentur, quoadusque altera sententia super nullitate ema-
naverit, a qua intra decem dies non sit appellatum, vel appellatio interposita deserta deinde
fuerit; sed ulterius ut contrahens, vel contrahentes matrimonium hujusmodi, ómnibus poenis
contra polígamos a Sacris Canonibus et Constitutionibus Apostolicis constitutis, omnino sub-
208 PARTE S*^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
jaceant, quasineos, quatenus opus sit raotu, scientia ac potestate similinirsus statuiraus,
decernimus, ac renovamus.
§ 10. Posteaquam vero, appellationis beneficio ad alterum Judicem causa in secunda
instantia delata fuerit, omnia, et singula qusecumque coram judice iu prima instantia ser-
vanda prseñnita fuerunt, etiam coram altero in secunda exacte, ac diligenter custodientur,
citato in quolibet judicii actu Defensore matrimonii validitatem strenue, ac pro viribus tuebi-
tur. Et si Judex in secunda instantia fuit Metropolitanus aut Sedis Apostolicse Nuncius, aut
Episcopus vicinior ; matrimonii Defensor sit, qui ab ipsis fuerit deputatus, quemadmodum ipsis
deputare mandamus, ut quae a Nobis superius constituta sunt, peragere possit ; si autem Judex
in secunda instantia erit Judex Commissarius, cui a Sede Apostólica causa cognitio demandata
sit, et qui tribunal, etjurisdictionem ordinariam non habeat et propterea careat Defensor
matrimonii, voluraus, ut illo Defensore matrimonii utatur, qui constitutus fuerit ab Ordinario,
in cujus Dioecesi causam cognoscet, etiam si idem Ordinarius sit, qui primam sententiam in
eadem causa pronunciaverit.
§ 11. Instructo autem in bunc modum judicio, si secunda sententia alteri conformas fuerit,
hoc est, si in secunda, seque hac in prima, nullum, ac irritum matrimonium judicatum fuerit,
et ab ea pars, vel Defensor pro sua conscientia non crediderit appellandum, vel appellatiouem
interpositam prosequendam minime censuerit, in potestate, et arbitrio conjugum sit novas
nuptias contrahere ; dummodo alicui eorum, ob aliquod impedimentum, vel legitimam causam
id vetitum non sit. Potestas tamen post alterara sententiam conformem, ut supra, conjugibus
facta intelligatur, et locum habeat, salvo semper, et firmo remanente jure, seu privilegio
causarum matrimonialium, quse ob cujuscumque temporis lapsum nunquam transeunt in rem
judicatam ; sed si nova res, quse non deducta, vel ignorata fuerit, delegatur, resumí possunt,
etrursus injudicialem controvorsiam revocari. Quodsi a secunda Sententia super nuUitate,
vel altera pars appellaverit, vel hujusmodi sit, ut ei, salva conscientia, Defensor matrimonii
acquiescendum non putet, vel quia sibi videtur manifesté injusta, vel invalida, vel quia fuerit
lata in tertia instantia, et sit revocatoria alterius prsecedentis super validitate in secunda
instantia emanatse, volumus, ut, firma remanente utrique conjugi prohibitione ad alias trans-
eundi nuptias, quas si contrahere ausi fuerint, poenis, ut prsefertur, a nobis constitutis subesse
decernimus. Causa in tertia, vel quarta instantia cognoscatur, servatis diligenter ómnibus, quse
a Nobis in prima, et secunda instantia demandata fuerunt, nempe, in quolibet judiciali actu,
citato et audito defensore matrimonii qui a judice tertise instantise deputatus fuerit.
§ 12. Defensor autem matrimonii, quem ad munus suum gratis obeundum pro amore Dei
et proximi utilitate, et Ecclesi^ reverentia, in Domino exhortamur, si operam suam sine mer-
cede, aut salario, aliqua ex causa exhibere recusaverit, ab ipsius causse judice ei constituatur,
et ab ea parte, quse pro validitate matrimonii si ipsi facultas sit, solvatur ; sin mÍDUS, a judice
primse, vel secundse, vel tertisa instantiie respective subministrabitur, qui pecunias ex multis,
suorum tribunalium redactas, vel redigendas, et in opera pia erogandas, in hujusmodi sumptus
insumere poterunt. Cum vero judices causse erunt judices commissarii, qui ñeque forum habent,
et consequenter ñeque pecuniam ex multis coUectam, volumus, ac mandamus, ut Defensori
matrimonii satisfiat ex pecunia mulctarum illius Episcopi, in cujus Dioecesi Judex Commissarius
juxta Sedis Apostolicse mandatum judicium exercebit.
§ 13. Hactenus quidem quoad causas matrimoniales, quae extra Romanara Curiara pertra-
ctantur. Quoad causas vero, quaj fiomse disceptandse sunt, cum earum cognitio in prima
instantia ad S. R. E. Cardinalem in prsefata Urbe, ejusque, Suburbiis, et Districtu Vicarium
nostrum in Spiritualibus pro tempore spectet; mandamus, ac jubemus, ut omnia et singula.
SECCIÓN QUARTA. 209
qu3e in alus causis extra Komanam Curiam pertractandis prsescripta fuerunt, nempe ut judi-
cium peragatur, citato, et ándito defensore matrimonii ab eodem Cardinali Vicario deputato,
aliaque, ut supra, omnino serventur. Tum etiam in alus causis, quse in prima instantia, ex
consensu partium, vel in secunda, per appellationem ad Sedem Apostolicam, omisso medio
interpositam, vel in tertia, Komam deferuntur, quas omnes judicari volumus, vel in Congrega-
tione S. R. E. Cardinalium super interpretatione, et executione Concilii Tridentini, vel in
causarum Palatii nostri Auditorio, dummodo Nobis, et Romano Pontificii pro tempere justis
ex causis non videatur particularis Congrega tio S. R. E. Cardinalium, vel Romanse Curise Prse-
latorum deputanda. Cum autem causa super matrimonii nullitate agitabiturin dicta Congrega-
tione S. R. E. Cardinalium Concilii Tridentini Interpretum, Defensor matrimonii a Cardinale
Prsefecto ejusdera Congregationis, si vero Palatii nostri Auditorio, ab Auditore Decano prse-
fati tribunalis, si demum in Congregatione particulari a persona ejusdem Congregationis
digniore deputetur.
§ 14. Única quidem resolutio pro nullitate matrimonii emanata, si causa in Congregatione
Cardinalium Concilii Tridentini Interpretum, vel in Congregatione particulari deputata cogno-
scatur, et similiter in Palatii nostri Auditorio, única sententia super eadem nullitate pronun-
ciata minime sufficiat ad tribuendam liberam conjugibus facultatera novas nuptias contra-
hendi. Sed, si causa in prsefata Congregatione Cardinalium Tridentini Concilii interpretum
introducta fuerit, rursus in eadem, ad defensoris matrimonii instantiam, reproponantur ; si
vero Congregationi particulari commissa fuerit, ad petitionem ejusdem defensoris, altera etiam
particularis Congregatio deputabitur ; si vero in Palatii nostri auditorio judicata sit, a prsefato
defensore appellatione interposita, ab alus auditoribus juxta ordinemin gyrum, seu turnum
definiatur ; si autem causa universa tribunali commissa fuerit, ab ómnibus auditoribus rursus
examinabitur : nolentes omnino, ut ullum in casu matrimonii vinculum dissolutum censeatur,
nisi dúo judicata, vel resolutiones, aut sententise penitus símiles, et conformes, a quibus ñeque
defensor matrimonii crediderit appellandum, emanaverint, quod si secus factum fuerit, et no-
vum initum matrimonium, nostrse voluntatis hujusmodi transgressores poenis a Nobis, ut supra
statutis submittantiir.
§ 15. Et quoniam sa^pe apud Sedem Apostolicam preces porrigi solent pro dispensatione
matrimonii rati, etnonconsummati, quse utplurimum pro voto consultivo ad Congregationem
S. R. E. Cardinalium Concilii interpretum, vel non nunquam ad aliquam Congregationem par-
ticularem deputatara, a Roraanis Pontificibus pro tempore remitti solent ; ut hujusmodi instan-
tise ordine, ac rite procedant,, volumus ac mandamus, ut supplex libellus Nobis, vel Romano
Pontifici pro tempore exhibeatur, in quo plena et accurata totius facti species contineatur, cau-
sseque omnes in eo exprimantur, quae ad obtinendam petitam dispensatiónem conducere posse
a supplicante censentur, ut Romanus Pontifex, eo lecto, et mature considérate, secum delibe-
rari possit, an petitionem rejiciat, vel ejus examen alicui ex dictis Congregationibus committat,
aquaposteaquam suum votum consultativumeditumfnerit,a Secretario ejusdem Congregationis
totius negotii series exacte Romano Pontifici pro tempore referatur, qui pro sua prudentia judi-
cabit, an Congregationis resolutio sit approbanda, vel potius totius causse examen alteri Con-
gregationi, vel tribunali, prout eidem Pontifici videbitur, rursus committendura.
§ 16. Demum volumus, ac decernimus, easdem praesentes litteras semper firmas, validas, et
ef&caces existere, et fore, suosque plenarios, et Íntegros eíFectus sortiri, et obtinere, ac ab alus
ad quos spectat, et pro tempore quandocumque spectavit, in ómnibus, et per omnia plenissime,
et inviolabiliter observari, sicque et non aliter per quoscumque Judices Ordinarios et Delegatos,
etiam eausarum Palatii Apostolici Auditores, ac ejusdem S. R. E. Cardinales, etiam delatere
TOM. I. 26
2^0 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Legatos, et S. Sedis Nuntios, aliosve quoslibet, quacumque pr^eminentia, et potestate fun-
gentes, et functuros, sublataeis, et eorum cuilibetquavis aliter judicandi, et interpretandi fa-
cúltate, et auctoritate ubique judicari, et definiri deberé ; ac irritum, et inane, si secus super
his a quoquam quavis auctoritate scienter, vel ignoranter contigerit attentari. Non obstan-
tibus praimissis, a Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis.
Datum Komse apud S. Mariam Majorem, anno Incarnationis Dominicse millesimo septingen-
tesinao quadragesimo primo, tertio Nonas Novembris, Pontificatus Nostri anno secundo.
RESUMEN CASTELLANO.
1 . Siendo el matrimonio perpetuo é indisoluble por derecho natural y divino, según la sentencia del Sal-
vador « Quod Dcus conjunxithomo non separet » no se puede disolver por humana temeridad. 2. Por
cuya razón habiendo llegado á noticia do la Santa Sede la demasiada facilidad de los Jueces al sen-
tenciar en causas de nulidad, de modo que algunos cónyujes habian pasado hasta las cuartas nupcias
viviendo sus consortes, profundamente traspasado de dolor se quejó el Papa en el primer ano de su
Pontificado á los Obispos que tal cosa permitían.
3. Se dio por respuesta que esto procedía, ya de la primera instancia, cuando el Ordinario no
pudiendo conocer de la causa, la encomendaba al conocimiento de otro Juez, y á en la segunda, por no
haber en algunas parles de Juez de apelación, ó si le había, no se podía discutir legítimamente la cuestión
ante él. Por olra pártelos Jueces mismos deputados por la Santa Sede para estas causas, sea por
ignorancia, sea por voluntad, se inclinan á la disolución del matrimonio. Mucha parte tienen también
los cónyujes, de los cuales el mas interesado en la nulidad, comparece en juicio y obtenida la sen-
tencia favorable pasa al instante á otras nupcias. Sucede también alguna vez que los dos cónyujes
comparacen, el uno en favor del matrimonio y el otro en contra y pronuncíadala sentencia de nulidad
no hay quien apele, ó bien por que los cónyujes en apariencia esta discordes y en realidad concuer-
dan muy bien, ó bien por que el desairado en el tribunal muda luego de voluntad, ó carece de medio,
parala apelación. De donde se sigue que el uno ó los dos cónyujes pasan á segundo matrimonio.
4. Fuera do la Curia Romana siempre tuvo cuidado la Santa Sede de señalar Jueces, y el mismo
Papa que habla en el segundo ano de su Pontificado con fecha 26 de Agosto por su Enciclica á los
Patriarcas, Primados, Arzobispos y Obispos, prescribió so observase lo que está mandado por los
Cánones y en particular por el Trídentino, esperando que asi no se deputarian para estas causas sino
Juezes idóneos. Mas ahora no contento el Pontífice con lo prescrito en aquella Enciclica, manda que
dichas causas no se cometan sino á los Obispos y por lo regular á los mas vecinos, y si ningún Obispo
hubiere á quien cómodamente se le puedan cometer, se elija uno de los Jueces nombrados en el Sínodo.
6 fuera de él, con el consejo del Capitulo.
5. En seguida manda Í710/W jtíroprií? que en cada Diócesis nombre el Ordinario un Defensor de los
matrimonios de toda probidad, y, si ser pudiere, adornado de ciencia en el derecho, á quien el Ordi-
nario pueda sin embargo suspender y remover si hubiere justa causa, especialmente si estuviere legí-
timamente impedido para ejercer su oficio.
6. El oficio del Defensor será asistir al juicio siempre que se trate de la nulidad del matrimonio para
lo cual se le debe citar y debe presenciar el examen de los testigos, defendiendo la validez del matri-
monio por palabra y por escrito y haciendo cuanto conscierne para sostenerla validez.
7. El Defensor sera parte necesaria para la validez del juicio, ya sea que so presenten en juicio los
dos ó uno solo de los cónyujes : y al tomar el cargo el Defensor prestara juramento, y todo cuanto
se hiciere en el juicio sin citarle sera irrito y nulo, lo mismo que si no se hubiera citado la parte.
8. Pronunciada en primera instancia la sentencia en favor del matrimonio, si ninguno hubiere que
SECCIÓN QUARTA. 211
interponga apelación, abstengase el Defensor de apelar : y lo mismo se ha de decir de la segunda
instancia, cuando en esta se diere sentencia favorable al matrimonio, aunque en la primera hubiere
sido contraria. Pero si el fallo saliere contrario al matrimonio en primera instancia, el Defensor ade-
riendose á la parte que litiga por su valor, apelara dentro del tiempo que se prescribe ; y si sucediera
que la parte litigante desista déla apelación y abandone el juicio, el Defensor apelara por oficio al
Juez Superior.
9. Interpuesta la apelación déla primera sentencia dada contra el matrimonio, ó no interpuesta
por que se descuido en apelar el Defensor, ninguno de los cónyujes puede pasar á otras nupcias ; y
si alguno temerariamente lo hiciere, no solo sera nulo el matrimonio, sino que incurrirá en las penas
impuestas por los Cánones contra los polígamos.
10. Llevada la causa á segunda instancia se seguirán con toda diligencia y exactitud los trámites
prescritos en la primera, respecto del Defensor, el cual en todo acto judicial defenderá con valor y
energía efl matrimonio. Y si en esta segunda instancia el Juez fuese el Metropolitano, el Nuncio ó el
Obispo mas vecino, á estos toca el nombramiento del Defensor. Pero si el Juez ó alguno de los deputa-
dos por la Santa Sede, el cual por no tener tribu nalin jurisdicción ordinaria, carezca de Defensor,
hará uso del que nombrare el Ordinario en cuya Diócesis conoce de la causa, aunque sea el mismo
Ordinario que pronuncio la primera sentencia en la causa.
11. Pronunciadas dos sentencias conformes contra la validez del matrimonio, si el Defensor según
su conciencia, no creyere justa otra apelación, los cónyujes quedan libres para pasar á nuevas nup-
cias, con tal que por otra parte no tengan impedimento, y salvo siempre el derecho ó privilegio de las
-éausas matrimoniales, las cuales no prescriben por cualquier tiempo que pase, y si después se descu-
briere alguna cosa nueva, antes ignorada, y no tratada en el juicio contencioso, nunca pasa á cosa
juzgada. Que si después de la segunda sentencia en favor de la nulidad del matrimonio, la otra Parte
apelare, ó él Defensor tuviere por injusta la sentencia, de manera que salva su conciencia, no puede
conformarse con ella, 6 por que le parece manifiestamente injusto, ó invalido, 6 por qué se ha pronun-
ciado en tercera instancia y es revocatoria de la precedente pronunciada en segunda en favor del
matrimonio ; entonces haya lugar á proseguir la apelación y suspéndase la ejecución, sin que los
cónyujes puedan pasar á otras nupcias, y si contravenieren^ sea nulo el matrimonio y queden sujetos
á las penas sobredichas. T en esta tercia ó quarta instancia se guardaran exactamente todos los trá-
mites prescritos arriba, acerca del Defensor.
12. Si el Defensor exigiere algún honorario por su cargo, aunque se le pida este servicio de gracia
por amor del prójimo y reverencia á la Iglesia; el mismo Juez hará que se pague este trabajo por la parte
que litiga en favor de la validez, si tiene de donde pagar, y si no tuviere, los mismos Jueces de la,
2a y 3a instancia cubrirán este honorario de las multas recojidas ó que se recojieren en sus tribu-
nales. Mas si el Juez fuere algún Deputado de la Santa Sede, que no tiene foro ni plata de multas, el
Obispo donde tiene su asiento el Juez, aplicará las multas para el objeto dicho.
13. Hasta aqui se ha hablado de las causas matrimoniales que se ventilaa fuera de Roma ; nías
acerca de las que se siguen en la Curia Romana, su conocimiento en primera instancia se remite al
Cardenal VicariOi en cuyo tribunal se seguirán los mismos trámites que para los de fuera quedan
establecidos. En segunda instancia irán estas causas á la Sagrada Congregación del Concilio ó á la
Audiencia del Palacio Apostólico, con tal que á S. S. no le parezca oportuno nombrar alguna Con-
gregación particular para este objeto por justas causas. Cuando la causa se ventile en la Sagrada
Congregación, tocara al Prefecto el nombramiento de Defensor, y si fuere al Palacio Apostólico tocam
al Decano,de la Audiencia.
14. En cualquiera de estos dos tribunales no basta una sentencia para la nulidad del matrimonio :
por ol cual si la causa se tratare en la Sagrada Congregación, alli mismo se repetirá el juicio á instancia
212 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
del Defensor; si se tratare en Congregación particular, se repetirá con la misma instancia nombrando
otra; y si se tratare en el Palacio Apostólico seré repetirá alli mismo nombrado otros oidores, ano ser
queá este Tribunal le fuere cometida toda la causa, en cuyo caso asistirán todos. De manera que en
ningún caso baste una sola sentencia, sino que sean dos conformes para disolver el matrimonio,
y de lo contrario sea nulo el nuevo que se celebre y los cónyujes queden sujetos á las penas ar-
riba expresadas.
15, Y por que también son muchas las preces que se dirijen á la Santa Sede para disolver el matri-
monio rato, las cuales por voto consultivo suelen remitirse á la Sagrada Congregación del Concilio, 6
á cualquiera otra Congregación particular deputada para el objeto; quiere el Papa que tales causas
no se despachen en ninguna de las-Congregaciones sin presentarlas primero al Romano Ponlifice,
para que leyéndolas él mismo y considerándolas, pueda deliberar si se han de rechazar ó si convendrá
enviarlas al examen de alguna de las dichas Congregaciones ; y en este caso después de dar la Con-
gregación su voto consultivo, se presentara al Pontifico para que según su prudencia juzgue si se ha
de aprobar su Resolución.
16. Clausulas derogatorias... Dado en 3 de November de 1741.
NOTAS SOBRE ESTAS LETRAS APOSTÓLICAS.
Esta Constitución esta vigente en America, lo mismo que en tola la Iglesia Universal ni hay Escritor
alguno que lo ponga en duda, como lo afirma Donoso en sa obra de Derecho Canónico. En el Ecuador se hallan
expresadas estas Letras en el Concordato por las pala])ras siguientes : « Quoad executiones et sententias ab
« ordinariis ecclesiasticisjudicibus latas, poteritappellari ad superiora ecclesiastica tribunalia vel ad Sanctam
« Sedem juxta disciplinam statntam in Apostolocis litteris Summi Pontificis Gregorü XIH qu» incipiunt
« Exposcit » et ad normam canonicarum prísscriptionum et earum prsesertim qu» pro causis matrimonialibus
« á Benedicto XIV editas fuerunt in Constitutiono, Dei miseratione ; aut poterunt ad ipsos Superiores deferri
« tum nullitatis tum querelse causea. »
Las causas matrimoniales que versan sobre nulidad del matrimonio, según la mente de estas Letras Apos-
tólicas, no seria prudente despacharlas por juicio sumario, sino que mas bien requieren juicio pleno, Buix
part. 2, pag. 4Í5.
Nótese también que las dispensas sobre el matrimonio rato solo se conceden por el Papa, y que la Sagrada
Congregación solo tiene en estas dispensas el vt>to consultivo. Para alcanzar esta dispensa se requieren pruebas
de non consummatione y ademas causas justas para disolver el matrimonio. Antes de pedir la dispensa, debe
hacer el Ordinario la información y en seguida se harán las preces, en las cuales se expondrá plena y cuidado-
samente todo el hecho y todas las causas para pedir la dispensa.
CAUSAS DE APELACIÓN EN LOS CONCURSOS.
Venerabilibus Fratribus, Patriarchis, Primatibus, Archiepiscopis et Episcopis.
Benedictus Papa XIV. — Venerabiles Eratres, salutem, et Apostolicam benedictionem.
Gum illud semper plurimum formidaverit Ecclesia Catholica, ne indignis quibusque, et extra
sacerdotale meritum constitutis, cura animarum, et Dominici Gregis custodia crederetur;
quia totílis Pamilise status, et ordo nutat, siquod requiritur in corpore,non invenitur in capite:
Hinc Canonicis sanctionibits, ac prsesertim Sanctse Tridentinse Synodi Decretis provide con-
sultum est, jegimen Ecclesiarum Parochialium iis esse committendum, quorum omnis setas á
puerilibus exordiis ad perfectiores anuos per disciplinse Ecclesiasticae stipendia ita cucurrisset,
ut de illorum supra alios provectione, ac potiori doctrinse, morum, ac diuturni laboris sufíragio,
nefas esset dubitare. Quia vero perniciosa apud plurimos opinio sensim invaluit, Tridentini
Decretis non prsescriptam esse dignioris electionem ; sed caveri tañtummodo , ne indignis
Ecclesise ParocMales, aliaque Beneficia» quibus cura imminet animarum, conferrentur; san:
SECCIÓN QUARTA. 215
mem: Innocentius XI. Prsedecessor Noster erroneam doctrinam a vera, et sincera Patrum mente
longius deflectentem damnavit, et edocuit, quam priidens, ac diligens esse debeat Pastoralis
Oíficii disjtensatio.
§ 1. Ad tramites idcirco ejusdem Sanctse Synodi, usurecéptum est, occurrente Parochialis
Ecclesiíe vacatione, quiB libere ab Ordinario conferenda sit, concursum institui, ut, habita in
60 de cujuslibet aetate, moribus, doctrina, et sufficientia, solerti inquisitione, Episcopus eligat
quem costeris magis idoneumjudicaverit.
§ 2. At quia contingere quandoque potest, quod favore, vel gratia, vel minus seque judicio,
minus digní Dignioribus prseponantur ; sa: me: Pius V. Noster Prsedecessor, ne quid in
hujusmodi electione esset inordinatum, atque prteposterum, edita salubérrima Constitntione,
licere voluit injuste in Concursu rejectis interposita ad Metropolitanum vel Episcopum vici-
niorem, vel Sedem quandoque Apostolicam appellatione, Prseelectum ad novum examen provo-
care, et Ecclesiam alteri non rite collatam, novo facto meritorum periculo, si ita jus esset,
vindicare. Etne frivolae appellationis diffugiolocus esset, próvido ibidem cautum est dictse
appellationi in devolutivo tantum deferri oportere, non suspensa, aut quoquo modo retardata
Prseelecto ab Ordinario Parochialis Ecclesise possessione.
§ 3. Consultissimse hujusraodi leges eum in finem institutse ne in tanti momenti re imperiti
magistris, novi antiquis, rudes prseferantur emeritis, violatse sunt hominum fraude, et mali-
tia, ipsa modela vulnus exasperantium. Ssepissime enim rejecti ab Ordinario, dictse Constitu-
tionis obtentu, in vocem Appellationis facile prorumpere, et, minus legitima concurrente causa,
Electos ab Episcopo ad novum examen provocare consueverant ; illosque prseterea, relicta
Gregis et Ecclesise custodia,, longum iter arripere, et diuturni laboris, temporis et pecunias
impensa exhaustos, litem in secunda, tertia, et ulteriori quandoque instantia sustinere
cogebant.
§ 4. Quin etiam experientia compertum est magno justitise detrimento litem ipsam absolvi.
Quandoquidem ii, qui examiui se subjecerant, atque in primsevo Concursu, utpote legitima-
rum Institutionum nescii, rejecti fuerant, longa post modum decurrente lite, sedulam literis
ex industria novantes operam, prseferri alus merebantur, et acerbe succensebant Episcopo,
judici quidem adeptse, non autem adipiscendse peritiíe, per injuriam se fuisse rejectos.
§ 5. Hinc apud bene moratos homines et justitise vin dices, frequens querelarum occasio :
quibus sedandis cum Congregatio Concilii Tridentini Interpres omne studium diligentiamque
conferret ; Nobis, qui Secretarii muñere fungebamur, mandatum est, ut sermone typis postea
vulgato, rem sedulo expenderé, ingruentis mali originem, et apta eidem avertendo remedia
investigare pro viribus niteremur. Sensus hac de re Nostros explicantes, vitio potissimum
laborare comperuimus Praxini Examinis oretenus habiti nec scriptis consignati : Electi siqui-
dem ad curam animarum ab Ordinario Collatore, et ad iteratum examen coram alio judice pro-
vocati, jus legitimse Collationis tueri non poterant certo, ac perraanenti testimonio jam
probatse idoneitatis ; sed a novi examinis alea, subeunda coram Judice Appellationis, gestarum
rerum prorsus ignaro, tota res penderé videbatur. Quocirca gravi Justitise detrimento recepta
in Foro erat opinio, provocar! posse ad alium judicem, nuUo exhibito indebitse rejectionis
documento. Quod quidem cum a Sacrorum Canonum censura longius aberraret, facile huic
corruptelas occurri posse censuimus si certa primum, et apte disposita habendi Examinis
forma prsescriberetur ; si qusestiones examinatis propositse, et consentaneíe illorum respon-
siones, totaque rei gestse series in scriptis redigeretur ; et si Acta demum totius Concursus ad
Judicem appellationis integra asportarentur.
§ 6. ínita a Nobis consilii ratio non solum arrisit Congregationi, illam die 16 Novem-
bris 1720, ratam habenti; sed etiam Pontificii judicii accessione roborata fuit a Clemente Xí,
2H PARTE 2ft PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Ecclesiasticae Disciplinse vindice, et assertore eximio. Utque locorum Ordinarii ea omaia filiali,
quo par erat, obsequio, et diligentia exequerentur; iis dat» sunt dio 10 Januarii 1721 opportunse
literi© nostro cálamo exaratse, ejusdemque Pontificis sensu, et oráculo comprobatae, quarum
tenorem, et si alias prselo commissum, et insertum ia Bullario dicti Clementis Prsedecessoris
Nostri, coDgrue hic duximus referendum.
§ 7. Keverendissime Domine uti Frater. Quo Parochiales Ecclesise dignioribus personis
gubernandse traderentur,statuit,ut notura est.SacrosanctaTridentinaSynodus sess.24,cap.l8,
ut, vacante Ecclesia Parochiali, iudiceretur, et fieret Concursas; ac postquam Concurrentes ab
Episcopo, vel ejus Vicario Generali, atque ab Examinatoribus Synodalibus saltem tribus, exa-
minati, et approbati essent, Episcopus eum eligeret, quem aetate, moribus, doctrina, prudentia,
aliisque rebus ad vacantem Ecclesiam gubernandam necessariis, et opportunis, digniorem
cseteris, magisque idoneum judicaret. Adjecitquead hanc Concilii sanctionem validius confir-
mandam, re, et nomine Sanctissiraus Pontifex Pius V, quod, siunquam Episcopus minus habi-
lem postpositis magis idoneis, elegisset, possent ii, qui rejecti essent, a mala ejusmodielectione
ad Metropolitanum, vel, si ipse eligens Metropolitanus aut exemptus foret , ad viciniorem
Ordinarium, ut Sedis Apostolicae Delcgatum, vel alias ad ipsam Sedem Apostolicam appel-
lare, ac praeelectum, ad novum examen coram ipso Appellationis Judice, et ejus Examinatoribus,
provocare, eatamencautione, utappellatio non in suspensivo, sed in devolutivo essedeberet;
quemadmodum in ejus Coustitutione quae trigésima tertia est, latius cavetur; concludendo,
quod constito de prioris eligentis irrationabili judicio, eoque revócate, Parochialis Ecclesia
magis idóneo conferatur. »
« Cum autem ñeque Concilii Decreto, ñeque Pontificis Bulla Examinis in Concursu peragendi
forma, seu methodus uUa certa, ac peculiaris servanda proponatur; difficile dictu est, quanta
Examinum, aliorum alibi diversitas extiterit, atque hinc occasio querelarum. Nam alicubi.
cum non esedem ómnibus qusestiones, non iidem casus propositi fuissent: erant identidem, qui,
vel in judicio, vel extra conquererentur, sibi quidem postpositis difficiliores, prseelecto autem
faciliores ad solvendum qusestiones obtigisse. Alsibi vero esedem quidem ómnibus quse-
stionespropositse fuerunt, sed ñeque hae, ñeque datse aconcurrentibusresponsiones, scripto, seu,
literis, consignabantun Cumque postmodum, nec raro contingeret, ut e postpositis quispiam
jure Bullse supradictse, novum ad Examen coram Judice Appellationis, ejusque Examinatori-
bus, Electum provocaret : S. Congregatio usque ab anno 1603, considerans gravamen non alia
ratione, quam novo examine, probari posse; provocationem ad novum examen censuit admitten-
dam, gravamine nec dum probato, et requisitis tantummodo probationis in subsequenti judicio;
in quo, probato, per novum examen Appellantis, gravamine quoad doctrinam, probanda super
est ejusdem pro jam electo in reliquis ad regendam Ecclesiam requisitis prsestantia, ut de ma-
jori alterutrius ad Parochialis Ecclesise gubernium idoneitate sententia ferri posset ; cum non
continuo, si quis est doctior, is etiam aptior, seu magis idoneus ad id régimen habeatur, vel
etiam habendus sit. Quam Sacrae Congregationis sententiam Scriptores, et Tribunalia lauda-
runt. Alus demum in Dicecesibus laudabilis invaluit consuetudo, ut eaedem ómnibus quaestio-
nes, iidemque casus proponantur, ac (ne qua detur ansa Cancellario quidquam suo marte addendi,
minuendi, mutandi) ut ipsimet Concurrentes, qui interrogati fuerint, quseque responderint, sua
manu prescribant. »
« Atque Ordinarii, qui morem hunc longe optimum in examinando tenuere, Sacrae deinde
Congregationi etiam, atque etiam considerandumreliquerunt,his,qui sic examinati essent, atque
postpositi, in posterum ut solent, appellantibus, indulgent, nec ue, statim electi novum ad
Examen provocatis, nuUa gravaminis praerequisita probatione, videretur; cum isti ex actis
SECCIÓN QUARTA. Si 5
primi examinis gravamen Doctrinse facile alioquin probare possent; quod alii, aliter nimirum
examinati, probare, nisi secundo, seu novo examine, non poterant. Nec defuere alii probitatis,
ac peritise in administrandis diu Ecclesiis laude prsestantes, qui monerent, frsenum aliquod
hujusmodi appellativum licentise tándem injiciendum, eorumque jam nimis crebras novum ad
examen provocationes esse reprimendas; quippe qnae vix umquam sine magno Ecclesiarum
damno contingunt. Nam ciiim novum examen coram Judice appellationis longe procul a
Parochia peragendum sit; Electus ab Episcopo, qui provocatur, Parochiam, quam possidet,
cogitur interea temporis deserere, eamque (Ecónomo, vel Vicario cuipiam, veluti sponsam
ignotis custodibus, relinquere, sponso non parumper, sed diu sane abfuturo ; dum nempe,
implicita,ut fit, lite, terna etiam, vel quaterna, alia ex alus, examina, super prsestantia pri-
mum doctrinse tum deinde aliorum, quae ad integrandam idoneitatem opportuna sunt, conten-
tiose, transigantur, antequam deliberari possit utri concurrentium parochia sit adjudicanda. »
« Ad tollendam ejusmodi non minus querelarum, quam incommodorum occasionem, Sacra
Congregatio Concilii Tridentini interpres, postquam rem omnem a capite repetitam in gemina
sessione 1 octobris, et IGnovembris 1720, summo studio recognovit, tándem Sanctissimo etiam
annuente, statui (quod per pnesentes literas encyclicas exequitur) omnes, et singulos Episcopos,
aliosque prselatos, penes quos sit jus, et auctoritas faciendi concurstim, hortari, ut examen
ejusmodi instituere non graventur, quale jam et multse dioeceses, et ürbs ipsa observat, atque
Apostólica etiam Dataria postulat; sive, cum, sede vacante, vacat Ecciesia aliqua parochialis,
cujus GoUatio ad Sedem Apostolicam pertineat ; sive cum vacat parochialis aliqua, ut dicitur,
juxta decretum ; sive demum, cum vacante in collegiatis, aut cathedralibus Ecclesiis Dignitati
aliqua majori, annexam habonte curam animarum, faciendus est concursus, atque ad Aposto-
licam Datariam transmittendus, ut notum est, atque in literis, quse de ordine Sauctissimi, tune
e Dataria prodeunt, declarare praescribitur. >
« Vacante itaque Ecciesia Parochiali, quse conferenda sit per Concursum, atque hoc solitis
formulis indicto, hsec, quse sequuntur, ex Sacra Congregationis Sententia, concilio, suasione
servanda proponuntur. »
« 1. Primum nempe, ut assignentur esedem ómnibus Concurrentibus Qusestiones, iidem
Casus, idemque Textus Evangelii, super quo sermonis aliquid prsescribant, ad probandam
dicendi pro condone facultatem. »
« 2. Alterum, ut Casus, etQuaestiones resolvendse diclentur ómnibus eodem tempere, atque
ómnibus pariter eodem tempere Textus Evangelii tradatur. »
« 3. Tertium, ut certum, idemque ómnibus spatium temporis constituatur, intra quod Casus
resolvant, Qusestionibus respondeant, Conciunculam componant. »
« 4. Quartnm, ut eodem Concurrentes omnes in Conclavi claudantur, unde, quandiu scribent
(dabitur enim ómnibus scribendi copia) nemo eorum egredi, ñeque alius quispiam eo ingredi
possit, nisi postquam scripta confecerint, et exhibuerint. »
< 5. Quintum, ut omnes sua quisque manu tum responsa, tum sermonem scribant, subscri-
bantque. >
« 6. Sextum, ut responsa quidem latine, sermo autem ea, qua ad populum haberi solet,
lingua scribatur. »
« 7. Postremum ut unumquodque responsum et unusquisque sermo, cum ab unoquoque con-
currentium exhibebitur, non solum ab eo qui scripsit, atque in Cancellario Concursus, verum
etiam ab Examinatoribus, et a,b Ordinario, vel ejus Vicario, qui Concursui interfuerint, sub-
scribatur. »
« Peracto secundum hanc formulam Concursu, collataque ei, qui magis idoneus, ac dignior
judicatus fuerit, Ecciesia Parochiali, non admittatur appellatio, aut a mala relatione examina-
216 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
torum, autabirrationabili judicio Episcopi, nisi intra decem dies a die coUationis interpo-
natur. »
« Si quis autem hoc intra spatium appellaverit, Actaque Concursus pefcat ad Judicem appella-
tionis transferenda ; mittantur vel Acta ipsa originalia Concursus clausa, et obsignata, vel
certe unum aliquod authenticum eorum exemplum, a Caacellario Concursus, atque altero Notario
collatum, et auscultatum coram Vicario, vel alio in Ecclesiastica dignitate constituto, quem
eligat Ordinarius, ad quem etiam Notarii Cancellario adjungendi electio pertinebit ; nec non
ab Examinatoribus Synodalibus, cui concursui interfuerunt, subscriptum, »
« Ex quibus actis, vel authentico eorum exemplo, nisi gravamen quoad doctrinam probet is,
qui sic, ut prsemittitur, examinatus, aut a mala relatione Examinatorum aut ab irrationabili
judicio Episcopi appellaverit, novura ad examen provocandi facultatem a Sacra Congregatione
frustra postulabit. »
« Quemadmodum et in judicio appellationis persequijus suum frustra tentabit is qui forte se
gravatum doleat quoad reliqua, nisi, interposita mature, ut dictum est, appellatione ab irratio-
nabili judicio Episcopi, gravamen quoad illa ostenderit» vel ex actis primi Concursus, vel
saltem ex attestationibus, et documentis extrajudicialibus etiam, sed non levibus. »
«Atque ita quidem sensit Sacra Congregatío, et Sanctissimus assensit. »
« At si quis tamen Ordinariorum aliter, ac supra descriptum est, concurrentium examina
instituere perrexerit, perget et Sacra ipsa Congregatio more pristino appellationibus, qui se
gravatos dixerint, provocationem adnovum examen, nulla gravamiuis praevia probatione, indul-
gere. Interim tamen, ne harum literarum memoria dilabatur, vult eadem Sacra Congregatio,
eas inunius cujusque Ordinarii Cancellaria perpetuo conservari. Cujus interea consilium, tum
voluntatem, dum ego ómnibus signifiíjo, Amplitudini Tuse fausta omnia e coelo precor.
Komai hac die 10 Januarii 1721. — Amplitudinis Tuse. — üti Frater. — P. M. Card. Corra-
dinus Prsefectus. — P. Lambertinus, Secretarius. »
§ 8. Quantum recte dispensandis Ecclesiasticis muneribus, administrandse justitise, com-
ponendis dissidíis, continendisque in officio Clericis proficeret salubérrima prsemissarum legum
institutio, satis superque experientia comperuimus, cum Anconitanam primum Ecclesiam, ac
deinde Bononiensem Sponsam nostram paterna charitate quorainus amplecteremur ; freti
siquidem dictarum legum prsesidio, Digniores Parochiis, et curse animarum pr^efecimus : tan-
taque, benedicente Domino, id accidit animorum consensione, ut nemo questus sit, traditum
minus digno certioris loci prsemium, vel minus juste alteri credita vacantis Ecclesiae guber-
nacula.
§ 9. At quia certis admonemur indiciis, non ita id alus Episcopis contigisse; imo non deesse,
qui privatis abrepti studiis, ssepe declinare, ac redarguere Judicium Episcopale prsesumant :
Nos propterea solliciti de implendis, prout decet, muneris Nostri partibus, nonnulla prsefatis
Literis addenda, non nulla vero tacite, breviterque ibidem tradita, clarius explicanda cen-
suimus, ut recte omnia, atque ex ordine peragantur.
§ lO.Mcerentesigitur audivimus,quod in plerisque Dioecesibus, etsi recepta sit laudabilis
firmiterque custodienda consuetudo inscriptis redigendi examen Concurrentium, nihilpminus
Examinatorum suffragia in sola literarum peritia versantur, nec illorum exquiritur sententia
de Clericorum áltate, institutione, gravitate, et honéstate morum, prudentia, rauniis antea
exercitis et an tales demum sint, qui Oves suas verbo, et ejemplo juvare possint. Quam dubia
sit hujusmodi praxis a Tridentini semita, is plañe intelligit, quiexpendet verba relata ca;?.
18. sess. 24. de Eeformat : Feracto deinde examine, renuniientur quodcumque ah his
idonei judicati fuerint worihus, doctrina, prudentia, et aliis rehus ad vacanten Ecclesiam
SECCIÓN QUARTA. 217
gúbernandam opportunis, Idqiie probé noscens Congregatio ejusdem Concilü interpres
pluries edixit, Examinatores suo deesse muneri, si doctrinse tantum Judices essent, nec
inquirerent, qui prae alus, probitate moruin, laboribus, prsestito antea Ecclesise obsequio,
cseterisque dotibus ad Ofacium ParocM cumúlate obeundum necessariis, essent idonei et com-
mendabiles.
§ 11. Absoluto examine, ut cuique satis compertum est, fit tantummodo potestas Examina-
toribus renuntiandi quotquofc regendse Ecclesise idóneos judicaverint, reservata uni Episcopo
electione Dignioris, quemadmodum sancitum est a Tridentino illis verbis : Ex Usque Epis-
copus eligaf^quem coeteris magisidonetimjudicaverit :At siquem Clericorum forte contigerit
appellare a mala relatione Examinatorum, quorum cura unice versata fuerit in exquirenda
doctrina, non facta uno eodemque tempere solerti etiam investigatione aliarum qualitatum,
quse Pastoris congruant ofiacio : ordo judicii secuní feret, ut etiam Judex, ad quem provocatum
fuit, in sola doctrinse indagine immoretur : nec sinegravi animarum detrimento, et disciplinse,
injuria, prseficiatur Ecclesise, quilitteris magis pollet, licet ad coeteraminus aptus, et quando-
que indignus : contra vero arceatur ille, qui licet impar doctrinse mérito, attamen moribus,
gravitate, prudentia, probato nomine, diuturno Ecclesise famulatu, ac multiplici virtutum
laude praícellit.
§ 12. Factum praeterea satis extirpandis abusibus non videtur, si tam Episcopus, quam Exami-
natores, conjunctis studiis, industrise ñervos omnes intenderint in conferenda concordi judicio
EcclesiaPersonaí,qu3e licet scientia et litteris altericoncedat,majoris tamen cseterarum qualita-
tum eminet ornamento; siquidem Postpositus, suae nimium fidens doctrinas, ab irrationabili
judicio Episcopi non raro appellat ; Causaque ad Judicem Appellationis delata, idem totus est in
perquirendamajori doctrina, ac reparando gravamine litterato homini irrógate, nusquam librato
aliarum virtutum pondere, quge in Appellante desiderantur : lugentque ut plurimum vigiles
Ecclesiarum Antistites exitum hujusmodi appellationis, intimeque dolent, Parochias doctis,
non aptis Pastoribus, ut dictum est, regendas committi.
§ 13. At si Judex etiam Appellationis (quod raro evenit) tantum tribuens scientise, quantum
satis, majori et accuratiori examine inquirat, qui mores hominum sint, quse gravitas, prudentia,
qui suscepti antea labores, quse virtutum specimina, quse demum totius apteactae vitse ratio,
pascendo Gregi consentanea : tot Judici exhibentur attestationes ab Appellante ex industria
coUectae, ut, revócate Episcopali judicio, tamquam irrationabili, non vereatur Judex succurr ere
eidem Appellanti, quem tam copiosa, tamque conspicua probitatis adjuvant documenta.
§ 14. Demum cum prsecipue Episcopis, tamquam in specula constitutis, pateant subdito-
rum excessus, contingere solefc, ut in concursu, tam inspecta scientia, quam moribus, ille
idoneus ab Examinatoribus renuncietur, cui foeda aliqua vitii labes, ac criminis macula inusta
sit, ómnibus, prseterquam Episcopo, occulta : Si Episcopus, justa suadente causa, crimine non
reveíate, eumdem criminosum tacitus prseterierit, aliumque immunem a sorde prseelegerit :
Illico Postpositus, simulato gravamine, provocat ad Superiorem Judicem criminis ignarum,
et consueto diflfugio Appellationis, evehitur ad Pastorale fastigium, qui non potest consulere
Populo, sed nocere, nec prsestare régimen, sed augere discrimen.
§ 15. Ne igitur improbi ingenii homines remedium Appellationis, ad justitise praesidium
institutum, calide traducant ad iniquitatis defensionem : Optimum factu aliquibus fortasse
videretur, si Appellatione quavia sublata, cura prseficiendi Rectores animarum prorsus relin-
queretur Episcopis, rationem villicationis suae Christo Judici tantum reddituris. Verum nuUo
pacto probare id possumus, quod adversaretur menti Concilü Tridentini, tacite permittentis
Appellationem in devolutivo a mala relatione Examinatorum, quemadmodum innuere videntur
TOM. I. 27
218 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
verba illa ; Nec prmdictorum Examinatorum rélationem, quominus exeeutionem hábeat, ulla
devolutio, et Appellatio, etiam ad Sedem Apostolicam, sive ejusdem Sedis Legatos, aut Vice-
Legatos^ aut Nuncios, seu Episcopos^ aut Metropolitanos yPrimates, vel Patriarchas interpo-
sita impedíate aut suspendat. Cui sanctioni respondet etiam Constitutio Piaña, admittens
Appellationem in devolutivo ab irrationabüi Judicio Episcopi.
§ 16. Qua de re, ut in hujusmodi negocio apte omnia, atque composite peragantur, Officii
Nostri esse duximus, eum vobis, Venerabiles Fratres, gerendarum rerum ordinem prsescri-
bere, quem longo usu utilem agnovimus instituendis animarum rectoribus, qui crédito sibi
Gregi ct prseesse et prodesse possint.
I. Episcopus, habita notitia vacationis Ecclesise, statim ad prsescriptum Tridentini, idoneum
in ea deputet Vicarium, cum congrua ejus arbitrio fructuum portionis assignatione, qui onera
ipsius Ecclesise sustineat, doñee ei de Rectore provideatur.
II. Publico evulgetur Edicto notitia concursus, congruo, et ab Episcopo prasfinito témpora
celebrandi ; eodem Edicto omnes clare, et aperte moneantur, ut interim deciirrente assignato,
coram Cancellario Episcopali, vel altero ab Episcopo deputando, suarum qualitatum, merito-
rum et munerum probationes, attestationes tam judiciales, quam extrajudiciales, aliaque id
genus documenta, quse fraude vacent, exhibeant : Alioquin, dicto termino elapso, Documenta
hujusmodi, qusecumque, et qualiacumque ea sint, nullatenus recipientur.
III. Eveniente die Concursus a Cancellario Episcopali singulorum merita, qualitates, et Re-
quisita (ut vocant), incorrupta fide deprompta a juribus tempere habili exhibitis, in scriptis
summatim redigantur : Porro copia Epitomes tradetur non solum Episcopo, vel Vicario
Generali vices illius obeunti, sed sigillatim ómnibus Examinatoribus ad Concursum adscitis,
ut cum de scientia, tum de vita, moribus, aliisque regendo Ecclesise necessariis dotibus ferant
judicium.
IV. Die praestituta ab Episcopo habeatur Concursus , servata accurate in ómnibus forma
tradita in supra relatis Litteris anno 1721 editis, totaque rerum in eo gestarum series scriptis
diligenter enucleetur. Porro Examinatores, ad assequendam certam, et indubiam conjecturam
scientise, postquam diligenter expenderint singulorum peritiam in evolvendo, explicandoque,
oretenusaliquoEcclesiastic3edoctrin3ecapite,velaSS.Patribus,velasacroConcilioTridentino,vel
Catechismo Romano excerpto, ac pari diligentia libraverint a quolibet scripto datas respon-
siones qusestionibus propositis ; et postquam demum deprehenderint qua quisque polleat gra-
vitate sententiarum, elegantia sermonis in Conciuncula scripto pariter exarata, et Textui Evan-
gélico, vel alteri dato Themati accommodata : parem, ni forte majorem solertiam Examinatores
adhibeant perscrutandis alus qualitatibus, regimini animarum consentaneis ; morum hone-
statem inquirant, gravitatem, prudentiam, prsestita hactenus Ecclesise obsequia, acquisitam
in alus muneribus laudem, aliaque spectabilium virtutum ornamenta, Doctrinse arcto foedere
consocianda; hisce ómnibus conjunctim expensis, inhábiles per sua sufíragia rejiciant, et
idóneos Episcopo renuntient.
V. Absoluto Concursu ab Episcopo, vel, eo impedito, a Vicario Genérale una cum examina-
toribus Synodalibus non paucioribus quam tribus, notula compendiarla Requisitorum antea
distributa tradatur Cancellario, qui illam comburat , vel penes Acta secreto custodiat, et,
nemini ostendat, nisi de mandato Episcopi, vel ejus Vicarii Generalis. Subinde vero Ordinarius
cum primum ei libuerit, eligat ex approbatis Digniorem nec illi possessio, uUo Appellationis
vel Inhibitionia obtentu, retardetur.
VI. Si quem Clericórum appellare contigerit a mala relatione Examinatorum, vel ab irra-
tionabili judicio Episcopi : coram Judice Appellationis, Acta Concursus integra omnino pro-
SECCIÓN QUARTA. 219
ducat. Et Judex, nisi illis visis, et gravamine comperto, sententiam non pronunciet. Prseterea
in ferenda sententia ac reparando gravamine, idem Judex innitatur solummodo probationibus
ab Actis elicitis, tam respecta doctrinse, quam aliorura meritorum. Quia vero a publica indic-
tione, usque ad diem habitl Concursus, tantum temporis intercessit, quantum satis commode
exhibendis necessaria juribus, attestationibus, requisitis, aliisque meritorum documentis;
idcirco, ut qusevis via frau<libus prsecidatur, volumus, ac districte mandamus ne ad Attesta-
tiones, Fides tam judiciales quam extrajudiciales,et documenta qusecumque studiose conquisita,
et post Concursus, utajunt, expiscata, ullo modo recipiantur. Non obstantibussupra memoratis
Litteris, a Congregatione Concilii Tridentini Interprete anno 1725 editis, quibus ad prsemis-
sorum efiFectum in hac parte derogamus, illis tamen in reliquis, una cum ómnibus in eis con-
tentis, firmiter in suo roboro permansuris.
VII. Ubi vero Episcopus, posthabito uno, vel altero ex approbatis, Ecclesiam contulerit
magis idóneo ob aliquam sibi ipsi tantum notam causam, quam censeat significari oportere,
Judici Appellationis,notam: Familiaribus litteris Judicem certiorem efficiat, inviolabilis secreti
lege adjecta.Nemo sit, qui hanc praxlm Nostrge tribuat solertise, cura illa profluat a Tridentini
Decretis. Sessione etiam 24, cap. 20 de Reform. ita disponitur : Frceterea si quis in casibus a
jure permissis appellaverit, aut de aliguo gravamine conquestus fuerit^ seu alias, oh lapsum
hiennii, de quo supra, ad alium Judicem recurrerity teneaüir acta omitía coram Episcopo
gesta ad Judicem AppeUationis expensis stiis transferre, eodem tamen Episcopo p^ius admO'
nitOy ut si quid ei pro causee instructione videbitur, possit Judici Appellationis signi-
ficare.
Et quamvis jure nobis timendum sit, ne dicta praxis monendi judicem, a quo appellatum est,
in more olim posita, hac tempestate obsoleverit, et a foro recesserit; attamen Episcopus (ut
dictum est) si ex causa sibi tantum, et non alus nota, quae tamen approbari digna sit, Eccle-
siam contulerit; illam Judici Appellationis, datis secreto litteris, denunciet, et aperiat. Sciant
porro Judices, delatas ab Episcopo causas, et rationes inviolabilis secreti fide esse custodiendas •
nec parvi pendendum esse testimonium illius Pastoris, cui divino mandatur eloquio, oves suas
agnoscere. Facile enim credi non potest, Episcopos suse non minus, quam alíense salutis, adeo
immemores, ut non deterriti divini interminatione judicii, odio, vel favore moveantur ; et in
sacrorum canonum singularem injuriara, dicant malum bonum, lonuní maVumy ponentes teñe-
Iras lucem, et lucem tenebras.
Si vero Episcopo fuerit suspecta fides Judiéis, ad quera appellatum est, nec eidem revelanda
censuerit bujusmodi occulta rationum momenta : illa significet secretis litteris R. S. C. Card,
Praefecto pro tempere Congregationis Concilii. qui nec consilio, nec auctoritate deerit, quo
minus a Judice Appellationis debitus justitise locus tribuatur.
§ 17. Prseterea quia sequitati etiam convenit, causas appellationum, quse magno litigantium
dispendio, et Ecclesiae pernicie immortales quandoque existunt, quanta fieri potest brevitate
terminari : Idcirco ubi a Judice Appellationis lata sit sententia, quse prseelectioni factse ab
Episcopo omnino sit conformis, nuUus pateat novae appellationi aditus, sed auctoritate rei
judicatse controversise finis imponatur. Sin vero Judex Appellationis aliter, quam ordinarius
pronunciaverit; liceat prseelecto ab Episcopo, qui causa cecidit, ad alium judicem appellare,
firmiter interim retenta parochialis Ecclesise possessione. Tándem postquam tertius queque
Judex sententiam dixerit, ne partes ultra modum graventur laboribus, et expensis, prsesertim,
quia agitur de cura animarum, cui damnosum est, certi Pastoris destituí solatio ; is legitimum
regendse Ecclesise jus obtineat, cui duse conformes assistunt sententise, nec uUum novse appel-
lationis remedium succumbenti suffragetur.
220 PARTE 2a PRiVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
§ 18. His sane regulis, quamvis appellatio sublata non sit, satis tamen praesidii compara-
tum esse arbitramur ecclesiasticíe disciplinan, ac recto gerendarum rerum ordini. Unum super-
est, ut proposita hactenus media debitse executioni mandentur; euraque in scopum locorum
ordinarii vigilantiam suam desiderari non patiantur. Eerendum quippe non esset, ad nostri
Apostolatus auditum novas implorari leges ab iis, qui jam prsestitutas negligunt, et con-
temnunt.
§ 19. Demum cum non raro contingat, ecclesias parochiales, dignitates, canonicatus, alia-
que beneficia, curam animarura habentia, a Sede Apostólica esse conferenda ; vel quia vacave-
rint in mensibus reservatis, vel quia ex alio capite dictse Sedi reservata sint : Nos prsedeces-
sorum nostrorum vestigiis inhserentes prflecipimus, et mandamus, ut uno vel altero eveniente
casu, concursus ab Episcopo sine ullo discrimine indicatur, nulla ad hunc actum petita venia,
vel licentia, quam nostris hisce litteris sibi tributam Episcopi intelligant.
§ 20. Absoluto concursu, si res sit de beneficiis curatis, qum tantum ratione mensium
reservata sint, Episcopus inter approbatos eligat magis idoneum, et Datarias significet, nec
acta concursus transmittat, nisi a Dataria, cum id opportunum duxcrit, requirantur. Sin vero
dicta beneficia, quibus cura imminet animarum, ex alio quovis capite^ quam mensium Aposto-
licorum, S. Sedi reservata sint; eo sane casu, veteri non iramutato more, abstineat Episcopus
a ferendo dignioris judicio, et acta concursus ultro Datarise exhibeat.
§ 21. Licebit tamen Ordinariis, pro suo arbitrio, familiaribus litteris Datarlo scriptis
eidem denunciare personam, quam censent regendíe Ecclesise magis idoneam, eumdemque
commonere, an occulta aliqua, et in actis juste reticita subsit causa, quse cuipiam obstet ad
beneficium curatum obtinendum. líos ipsi postmodum ab hac Sede omnium Principe, et
magistra, luculento edocebimus exemplo quanti faciendum sit episcopale judicium,quantoque
vos honore prosequamur, Ven. Fratres, in partem nostrse sollicitudinis evocatos, quibus interim
Apostolicam benedictionem peramanter impertimur. Datum Romse apud Sanctam Mariam
Majorem dieXIVDecemb. MDCCXLII. Pontificatus nostri anno tertio.
RESUMEN CASTELLANO SOBRE APELACIONES EN LOS CONCURSOS.
4. La mente de la Iglesia, del Tridenlino y de la Santa Sede, ha sido siempre escoger al más digno
para la Cura de almas.
De aquí viene el origen de los Concursos, cuyos trámites señaló el Tridentino.
2. Mas porque alguno puede ser injustamente pospuesto en el Concurso, S. Pio V permitió
la apelación al Metropolitano ó al Obispo mas próximo, ó á la Santa Sede.
3. Pero no han faltado abusos en las apelaciones, por el fraude y malicia de los hombres, y
por experiencia se sabe que estos litigios tienen mal resultado con gran detrimento de la justicia.
A. De aquí las quejas de varones prudentes, de las cuales se hizo cargo el Pontífice, que habla,
siendo Secretario de la S. Congregación del Concilio.
5. Examinadas entonces con diligencia las causas de tanto mal, se descubrió que el vicio principal
estaba en la forma del examen, hecho sólo de palabra, y no por escrito : con lo cual no podían los
provocados á nuevo examen presentíji'^ testimonio cierto de su idoneidad, y todo el negoció quedaba
pendiente del segundo Juez.
6. Por ésta razón la misma Congregación prescribió la forma de examen, que se habia de observar
en los concursos, en 10 de Enero de 1721, siendo el mismo Pontífice que habla su Secretario,
como se ve por las Letras siguientes, cuyo resumen estamos haciendo.
7. Aunque el Tridentino señaló los trámites de los Concursos, y S. Pio V permitió las apelacio-
nes, ninguno señaló método alguno para examinar, y de aquí ha venido tanta variedad de exámenes,
SECCIÓN QUARTA. 221
de donde también dimanan las quejas frecuentes de que al uno le tocaron cuestiones más fáciles y al
otro más difíciles. En otros exámenes se proponían á lodos los opositores las mismas cuestiones ;
pero ni éstas ni sus respuestas se consignaban por escrito en las Actas, y no quedaba testimonio
alguno para probar su idoneidad.
La Sagrada Congregación en 1603 admitió una apelación de ésta clase, apoyada en la Bula de
S. Pío V, y teniendo en cuenta el gravamen, que habia sufrido el litigante por parte de su ciencia y
doctrina : mas no sólo se ha de mirar en éstas provisiones á la doctrina, sino á otras cualidades; por-
que no siempre el más docto es el más apio para el régimen de las almas.
Débese también tener en cuenta el gravamen y los detrimentos que se siguen á los provocados
á nuevo examen, debiendo poner Vicarios en las parroquias, etc.
Para evitar en adelante lodos estos males, prescribe la Sagrada Congregación la uniformidad
en los exámenes, y propone las reglas siguientes.
lo Que se señalen las mismas cuestiones á todos los opositores, los mismos casos, y el mismo
texto para el sermón.
2o Que se dicten á todos al mismo tiempo.
3** Que el mismo tiempo se señale á todos para cada uno de los ejercicios.
4<» Que se cierren en conclave, donde no salga ni entre nadie hasta después de haber con-
cluido y presentado su escrito.
5** Que cada uno escriba por su mano las Resoluciones y la pequeña oración firmándola.
6** Que se escriban las Resoluciones en latín, y la oración en lengua vulgar.
70 Que al salir del conclave reciba el cancelario el escrito, lo suscriban él, los Examinadores y
el Obispo ó su Vicario, que asistieron al concurso.
Hecho el concurso en ésta forma y conferida la iglesia parroquial al más digno, no se admitirá
apelación, ni de mala relación de los Examinadores, ni del juicio errado del Obispo, si no se apela
dentro de los diez días, después de la colación. Al contrario si faltaren éstas reglas habrá lugar
á la apelación en cualquier tiempo.
Aunque éstas reglas dadas por la S. Congregación sean útilísimas. Benedicto XIV creyó conve-
niente para asegurar más el buen éxito en la colación de los beneficios parroquiales añadir las
siguientes.
1° El Obispo, luego que vaque la Parroquia, seíiale un Vicario idóneo hasta que se provea
de Rector.
2° Fíjense edictos para el concurso en un término fijo, en cuyo tiempo presentarán los Opositores
las testimoniales de sus oficios y méritos ante el Cancelario ú otro designado á éste efecto.
30 Un Sumario de estos méritos se deberá pasar al Obispo y á los Examinadores.
4° En el día señalado se tendrá el concurso en la forma propuesta, antes por la S. Congregación
y se pondrá por escrito todo lo que en él se haga. Los Examinadores después que hayan inquirido
diligentemente la ciencia, que cada uno hubiere manifestado en el examen oral y escrito, pongan
igual ó mayor cuidado en examinar si tiene las demás cualidades necesarias para la cura de almas;
bondad de costumbres, gravedad, prudencia, los servicios prestados á la Iglesia y los méritos adqui-
ridos en el desempeño de otros cargos.
Hecho esto, los Examinadores excluyan á los inhábiles y propongan al Obispo los idóneos.
50 Concluido el Concurso, el Obispo, y si no pudiere, su Vicario y los Examinadores, que no serán
menos de tres, entregarán el sumario de méritos, que se les distribuyó, al Cancelario, para que este
le queme ó le guarde en secreto ; después el Prelado elegirá al más digno de los aprobados, y no
se le retardará la posesión bajo el pretexto de apelación ó inhibición.
60 Si después de esto se interpusiere apelación, no pronunciará sentencia el Juez de ella sino
222 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
según las Acias que pasarán íntegras á su tribunal, y sobre las cuales únicamente se apoyará para
sentenciar, tanto respecto á la Doctrina, cuanto á sus méritos. Y porque desde el día en que se fijaron
lois Edictos hasta el dia del concurso, hubo lugar suficiente para presentar sus Letras testimoniales
y atestado de méritos, no se admitirán en el tribunal de apelación otros nuevos ; derogando en este
punto solamente las expresadas Letras de 1721.
70 Que si por alguna causa pospusiere el Prelado á alguno ex infórmala conscienUa^ se lo hará
saber al Juez de apelación por carta Í^m\X\diV inviolabili secreíi lege aújecla.
Si el Ordinario tuviere por sospechoso al Juez de apelación, expondrá las causas al Prefecto de la
Congregación del Concilio, para que haciéndose cargo de ellas, lo remedie.
17. Por ultimo para dar fin al juicio, si en la segunda instancia saliere la sentencia conforme
á la primera, se tendrá por concluido el \h\ ^10 auctoritate rei judicatce^ sin haber lugar á más apela-
ción. Mas si la segunda sentencia fuere diferente de la primera, el elegido por el Ordinario, que
perdió la causa podrá apelar á otro tribunal, conservando entretanto la posesión de su Parroquia.
Finalmente después que se hubiere pronunciado tercera sententia, aquel obtendrá legítimamente la
parroquia, que tuviere en su favor dos sentencias, sin que haya lugar a nueva apelación,
18. Se recomienda después de todo la ejecución de estas Letras á los Obispos.
19. Y finalmente, si ocurriere el caso de proveer algunas Parroquias, Dignidades, Canonicatos
y otros Beneficios que tienen cura de almas, cuya provisión esta reservada á la Sta Sede, se manda
que llegado el caso, sin algún retardo se fijen los Edictos para su provisión, sin aguardar otra licencia
que la que se confiere al Obispo por éstas Letras.
20. Mas concluido el Concurso, si se trata de Beneficios Curados, qum tantum ralione mensium
resérvala sint, elija el Obispo al más idóneo, y dé parte á la Dataría, sin transmitir las Actas del
Concurso, sino cuando se pidieren,
21. Pero si dichos Beneficios Curados estuvieren reservados á la Santa Sede ex alio quovis capiíe
quam mensiim Apostolicorum, en éste caso se abstendrá el Obispo do elegir al más digno, y presen-
tará las Actas en la Dataría; siéndole lícito dar su juicio por carta familiar á la Dataría sobre el
más digno, y declarar alguna causa secreta, que pueda obstar para que se confiera á alguno el
beneficio.
Dada en Roma á 14 de Diciembre de 1742.
SECCIÓN QUINTA.
FACULTAD PARA DISPENSAR DE ILEGITIMIDAD.
BULA DE GREOORIO XIII PARA DISPENSAS DE ILEGITIMIDAD EN LAS AMBRICAS.
Venerabiles Pratres, salutem et Apostolicam benedictionem.
Nuper ad Nos relatum est, maximam sacerdotum, qui idioma Indorum sciant, penuriam,
in vestris partibus existere, et communiter verbum Dei cum interpretibus ipsis Indis annun-
tiandura esse, propter quod verbum Dei non raodicum patitur detrimentum, ac inde peccata
sua confiten non valent; quod si cum Filiis ex Hispanis et Indis, ac ex Hispania tantura in
SECCIÓN QUINTA. 223
illis partibus commorantibus, spuriis et illegitimis genitis , aut queralibet alium defectum
patientibus, nunc et pro tenipore existentibus, Apostólica auctoritate dispensaretur, ut, defec-
tibus hujusmodi non obstantibus, ad omnes, etiam sacri Presbyteratus, ordines promoveri
possint, verbum ipsum máximum susciperet incrementum ac saluti animarum Indorum prsedi-
ctorum plurimum consultum foret. Nos igitur praemissis caussis adducti, fraternitati vestrae et
vestrum imicuique, quatenus uniisquisque vestrum, consideratis prius diligenter circum-
stantiis universis, quse circa idoneitatem promovendorum fuerint attendendae, cum praedictis,
defectum, ut prDefertur, patientibus, dioecesanis scilicet vestris (si alias idonei et juxta decreta
Concilii Tridentioi qualificati fuerint, et dictum idioma loqui et intelligere sciverint, super
quibus conscientiam vestram oneramus) clericali charactere iusigniri, ad omnes etiam sacros
et Presbyteratus ordines promoveri, et in illis sic promoti, ut in al taris ministerio, et verbum
Del príBdicare et confessiones audire possint, gratis dispensare valeatis, auctoritate Apostólica,
tenore pra^sentium, facultatem concedimus. Non obstantibus natalium et quibusvis alus (non
tamen homicidii voluntarii, aut bigamise defectibus seu impedimentis) et quibusvis alus
constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, cseterisque contrariis quibuscumque. Datum
KomíB apud S. Petrum, die vigésima quinta Januarii, millesimo quingentésimo septuagésimo
sexto, Pontificatus nostri anno quarto. (Apud Montenegro, Lib. 5, tr. 1, p. 589.)
RESUMEN CASTELLA.no.
1. Que por la penuria de sacerdotes (1) puedan dispensar los Obispos (2) en el impedimento de
¡legitimidad con sus diocesanos, ya sean naturales ó espurios, ó que tengan cualquier otro impedi-
mento, tanto Españoles como mestizos (3) de Español é India ó vice versa, con tal que sepan la lengua
de los Indios; para recibir los órdenes sagrados (4) con el Presbiterado, ministrar en el aliar y oir
confesiones.
2. No obstante el defecto de origen ó cualquier otro impedimento, si no fuere el do bigamia y
homicidio voluntario.
Data ésta Bula, según el sumario del Concilio Limcnse, del ano 1579 : — según Montenegro, del
de 1575, cuarto del Pontificado. Pero Gregorio XIII ascendió al trono en 13 de Mayo de 72. Mejor
viene la dala de Solorzano, que la pone en 1576.
NOTAS DE LOS FASTOS. — ORD. 153.
(1) Por la penuria de sacerdotes. Aunque esta penuria se haya disminuido, dice el Concilio Limcnse,
desde Gregorio XlII,no dejan de desearse sacerdotes idóneos para la lengua délos Indios, cuya escasez
deplora el Pontífice. Por lo demás es cosa jurídica que, cesando del todo la causa final ó motiva de la
concesión, cesa también la facultad.
(2) Los Obispos, Estienden esta facultad á los Cabildos en sede vacante Solorzano, Avendano y
otros, que citan Frasso y Montenegro. Y la razón es porque al Cabildo en la vacante toca la juris-
dicción, que viene de derecho común y está radicada en el oficio Episcopal, Y aunque ésta facultad
no sea de derecho común, sino delegada por privilegio especial, dicen dichos Autores, que está
radicada en el oficio Episcopal y que con éste mismo oficio les viene la potestad sin otra comisión
particular.
(3) De Español é India. Pretende Fraso excluir del privilegio á los que traen origen de Español y
Etiope, porque la Bula no habla de ellos, ni se debe ampliar siendo dispensación. Pero cosa muy
distinta es la dispensa, de la facullad de dispensar; porque según Sánchez y Gastropalao la dispensa es
strictcey la facultad de dispensar es laíce iníerpretationis* Pero de ningún modo hay razón para excluir-
los, pues el indulto favorece á todos en éstas palabras : quemlibet alium de patientibus.
(A) Los Ordenes, Aunque la Bula no expresa que pueden ser habilitados para beneficios, bastante
consta la habilitación para curas de Indios, cuando ésta carestía es la causa de la concesión.
^U PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
SECCIÓN SEXTA.
VICENALES AMPLÍSIMAS DE LOS OBISPOS DE INDIAS CONCEDIDAS POR CLEMENTE XIV.
TEXTO CASTELLANO.
Dos clases de facultades vicenales se mencionan en ésta obra. La primera es de las vicenales
concedidas á la Compañía de Jesús promiscuamente con los Obispos de las dos Indias, las
cuales se revalidaban de veinte en veinte años, á petición de la misma Compañía y estuvieron
vigentes para ambas partes desde el Pontificado de Pió IV, en 15 de Junio de 1563 hasta la
separación hecha por Benedicto XIV en 27 de Enero de 1757. De estas vicenales se ha tratado
ya en el tomo primero ; ahora nos resta hablar de otras vicenales mas amplias que poco después
de dicha separación se concedieron á los Obispos de América en el Pontificado de Clemente XIV,
y son las que á continuación se presentan.
A LOS VENERABLES HERMANOS, LOS PRELADOS DE LOS DOMINIOS DE LAS INDIAS
EN LA AMERICA, SUJETOS AL CARÍSIMO EN CRISTO HIJO NUESTRO CARLOS REY
CATÓLICO DE LAS ESPANAS.
Clemente Papa XIV.
Venerables Hermanos, Salud y Bendición Apostólica.
Constituidos en la elevada cumbre de la dignidad Apostólica, aunque sin mérito
alguno nuestro y solo por la inefable abundancia de la Divina bondad, considerando
eficazmente el cargo conferido á nuestra flaqueza, nos esforzamos en proveer y atender
al cuidado de todas las Iglesias, y de todas las Almas redimidas con la Sangre de
Jesucristo, no permitiendo que los Fieles Cristianos, residentes en las Provincias, espe-
cialmente las mas distantes de la Europa, carezcan de los efectos de la autoridad y
benignidad Apostólica, según, y como conocemos ser conveniente en el Señor, á la
necesidad espiritual de aquellos, y lo requieren los pios deseos de los Supremos Beyes
tan beneméritos de la Keligion Católica. Y por cuanto, en nombre del carísimo en
Cristo Hijo nuestro Carlos, Bey Católico de las Españas, el cual no solo sigue con
emulación y con esclarecidas y cristianas virtudes los ejemplos de los Beyes Cató-
licos, sus predecesores, tan beneméritos de la Fé Católica, sino que les excede en el
zelo singular de la Beligion Católica; poco ha se nos ha representado, que, aunque
algunos Pontífices Eomanos, nuestros predecesores, concedieron y permitieron á algunos
Obispos de aquellas partes el poder dispensar así en orden á los Matrimonios contraidos,
como en orden á otros, que se hubiesen de contraer, pero en cierto^ grados de con-
sanguinidad y afinidad, y solo con ciertas personas y en ciertos respectivos casos: sin
embargo, conociendo, que por ésta concesión no está suficientemente proveida la nece-
sidad espiritual de todas las Almas, cuyo cargo os está cometido, y que necesitan de
más amplios favores de la benignidad y autoridad Apostólica. Por cuanto por la suma
distancia de ésta Santa Silla, de los remotísimos países referidos, y por los graví-
SECCIÓN SEXTA. 325
simos y peligrosos viajes, que se han de hacer por mar y por tierra , por sus dificul-
tades y grandísima longitud , las dispensaciones Apostólicas, que sé piden á la misma
Santa Silla, no comprendidas en las Concesiones, é Indultos referidos en orden á los
Matrimonios ya contraidos, 6 que se hubiesen de contraer entre otros casos; llegan tan
tarde á los citados paises, que entre tanto, algunos de los contrayentes, ó hacen los
mayores esfuerzos para retroceder del consentimiento ya prestado, 6 algunas veces,
aunque los contrayentes permanezcan en el mismo dictamen, no solo exceden de la edad
juvenil, sino también, mientras se esperan las Dispensaciones Apostólicas, prevenidos
de la muerte, dejan tal vez sucesión, de lo que resultan enemistades, contiendas, odios
y simulaciones entre los Fieles de Jesucristo, y ademas escándalos y ocasiones de
pecar, á todas las cuales, que diariamente se aumentan y resultan, no os es permiti-
do ocurrir según vuestro zelo pastoral. Por tanto. Nos, habiendo entendido con sumo
gozo y alegría de nuestro paternal corazón, y explorado el peculiar é increible cui-
dado del mismo Rey Carlos en conservar la Religión y la Fé Católica de todos los
lugares sujetos á su Real Dominio, y extender también la obra de nuevos Ministros,
que dotados de singular prudencia, doctrina, piedad y caridad, que no solicitan las
cosas mundanas, sí solo el espíritu de solicitar la salud de las Almas, que el mismo
eligió y remitió en lugar de otros á los expresados remotísimos paises, queriendo con-
descender favorablemente en ésta parte cuanto podemos, con el Señor, álos deseos del
mismo Rey Carlos, y deseando por el cargo de nuestro oficio pastoral, atender á la
salud y necesidades espirituales de las Almas de todos los Fieles de Jesucristo resi-
dentes en tan distantes paises, teniendo plena confianza en el Señor, de vuestro gran
zelo de la Religión Católica con nuestra autoridad Apostólica, por el tenor de las pre-
sentes damos y concedemos á vuestras Fraternidades, licencia y facultad para que cada
uno de vosotros podáis dispensar en ambos Fueros con los Fieles de Jesucristo, exis^
tentes en cada una de vuestras respectivas diócesis, en cualquiera ó cualesquiera
grados de consanguinidad y afinidad, ó en cualquiera otro, por el cual sean parientes,
con tal que de ningún modo sean en primer grado, y también en el primer grado de
afinidad, resultante solo de cópula ilícita, ya sea por línea colateral, ya sea por
línea recta ; con tal que conste ciertamente, que uno de los contrayentes no es hijo
del otro, para que puedan contraer matrimonio entre sí; ó también contraído, sabién-
dolo, renovando el consentimiento ante el Párroco y testigos, permanecer en él ; y para
absolver en uno y otro fuero á los que en estos grados, sabiéndolo hubiesen contraído,
de los excesos y de las sentencias de excomunión y de otras censuras y penas eclesiás-
ticas, imponiéndoles una saludable penitencia por el modo de la culpa, y para declarar
por legítima la sucesión desde entonces habida, cuya licencia y facultad han de durar
solo por término de veinte años próximos venideros, que se han de empezar á contar
desde el dia de la data de las presentes. Pero queremos y absolutamente mandamos que
cualquiera de vosotros use dti las dichas facultades, dentro de la jurisdicción de su pro-
pia diócesis, solo ocurriendo gravísimas causas^ gratis, y sin imponer multa alguna
pecuniaria; sobre cuyas cosas gravamos estrechamente vuestras conciencias. Queriendo
que las presentes Letras sean y hayan de ser siempre firmes, válidas y eficaces, y hayan
de tener sus plenos é íntegros efectos, y que en todo y por todo hayan de sufragar ple-
nísimamente á aquellos, á quienes corresponde y en lo venidero pudiese corresponder;
y en ésta conformidad lo deberán juzgar y definir, cualesquiera jueces ordinarios y
delegados y auditores de las causas del Palacio Apostólico, declarando por nulo y de
TOM. I. 28
226 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
ningún valor, todo cuanto á cualquiera, usando de cualquiera autoridad, noticioso ó no
de ello, le aconteciese ejecutar atentadamente en contrario sobre las premisas, no obs-
tante las Constituciones y Ordenaciones Apostólicas, y las generales, 6 especiales, ema-
nadas de los Concilios Universales, Provinciales y Sinodales, y cualesquiera otras con-
trarias. Asimismo queremos que á los ejemplares, firmados de algún notario público, y
autorizados con el sello de alguna persona constituida en dignidad Eclesiástica, se haya
de dar enteramente la misma fe, que se daría á las mismas presentes, si se exhibiesen
6 presentasen. Dado en Koma, bajo el anillo del Pescador, el dia veintisiete de Marzo
de mil setecientos y setenta. El año primero de nuestro Pontificado.
A. Cardinal Negroni.
TEXTO LATINO DE LAS MISMAS LETRAS DE CLEMENTE XIV.
Venerabilibus Pratribus Antistibus Ditionum Indiarum, charissimo in Christo Filio
nostro Carolo, Hispaniarum Regi, Catholico, in America subjectarum.
Clemens Papa XIV.
In Apostolicse Dignitatis fastigio, nullis licet meritorum nostrorum suffragiis per
ineffabilem Divinse bonitatis abundantiam constituti, impositam imbecillitati nostrse
omnium Ecclesiarum sollicitudinem, et omnium animarum Jesu Christi Sanguino
redemptarum procurationem assidue .cogitantes, advigilare ac providere adnitimur, in
omnes Apostolicse auctoritatis benignitatisque partes, in regionibus prsesertim ab Europa
tam longe dissitis, desiderari minime patiamur, sed Christifidelium in eisdem Regionibus
existentium, saluti, prout ipsorum spiritualis uecessitas postulat, ac sublimium Regum
de Orthodoxa Religione optime meritorum, vota requirunt, opportune consulimus quem-
admodum in Domino conspicimus expediré. Sane pro parte charissirai in Christo Filii
nostri Caroli, Hispaniarum Regis Catholici, qui eximiis christianisque virtutibus, Prse-
decessorum suorum Catholicorum Regum, de Orthodoxa Pide optime meritorum, prae-
clara exempla, alacri Regioque animo, non solum semulatur ac sequitur, sed singular!
Catholicse Rcligionis zelo prsecéllit, Nobis nuper expositum fuit, quod, licet nonnulli
Romani Pontífices Prsedecessores nostri, aliquibus istarum Partium Episcopis facultatem
dispensandi, tam quoad matrimonia contracta, quam quoad alia contrahenda, in certis
tamen consanguinitatis et afíinitatis gradibus, ac quoad certas tantum respective per-
sonas, certosque casus concesserint, et indulserint, nihilominus, cum spirituali omnium
animarum, quarum cura Vobis commissa es.t, necessitati ex concessione hujusmodi satis
consultum non sit, eas amplioribus Apostolicse benignitatis auctoritatisque favoribus indi-
gere omnino dignoscatur. Quandoquidem propter tam nimiam ab hac Sancta Sede remo-
tissimarum regionum hujusmodi distantiam, ac propter gravissima itinerum térra mari-
que peragendorum discrimina et difiBcultates, eorumque maximam longitudinem, Apos-
tolicse Dispensationes, quse sive pro contractis, sive pro contrahendis Matrimoniis inter
alias personas, et in alus casibus, in Concessionibus, et Indultis prsedictis minime com-
prehensis, ab eadem Sede petuntur, adeo sero ad Kegiones istas perveniunt, ut interea
aliqui ex Contrahentibus, vel a consensu jam praestito postmodum resilire adnitantur,
vel interdum queque, etiamsi Coritrahentes in eodem coñsilio permaneant, non tantum
juvenilem setatem príBtergrediuntur ; sed etiam dum Apostolicse Dispensationes exspectantur,
morte prseventi, prolem quandoque reliuquunt, hincque inimicitise, rixse, odia et simultates
SECCIÓN SEXTA. 227
Ínter Christifidelcs dimanant, ac prseterea scandala et peccandi occasiones, quibus ómni-
bus pro pastorali vestro zelo occurrere minime datum est, in dies augentur et prosi-
liunt. Nos, igitur, quibus magna cum paterni cordis nostri Isetitia compertum est atque
exploratum peculiare ac incredibile ejusdem Caroli Regis studium in conservanda Reli-
gione Orthodoxaque Fide ubique Locorum Regise Ditioni suse subjectorum amplianda,
opera etiam novorum Ministrorum, quos singulari prudentia, doctrina, pietate et cbari-
tate prseditos, et ea quse mundi sunt non quserentes, sed solo spiritu procurandge ani-
marum salutis, ipse selegit, et in aliorum Locum ad istas usque remotissimas Regiones
mittere curavit; ipsius Caroli Regis votis bac in re, quantum cum Domino possumus,
favorabiliter annuere volentes, ac saluti et spiritualibus necessitatibus animarum Chris-
tifidelium omnium in tam dissitis Regionibus degentium, pro Pastoralis Officii nostri
muñere prospectum esse cupientes, ac de vestra eximia pietate, et praestanti Gatholicse
Religionis zelo plurimam in Domino fiduciam babentes, Fraternitatibus Yestris, cum
Cbristifidelibus in unaquaque respective vestrum dioecesi existentibus, et in quocumque,
seu quibusvis consanguinitatis et afíinitatis gradibus, dummodó nullo modo attingant pri-
mum, ac etiam in primo gradu affinitatis, ex copula tantum illicita resultantis, sive
per lineam coUateralem, sive per lineam rectam, dummodo certo constet, quod Conjux
non sit proles ab altero contrabentium genita, ut Matrimonium inter se contrahere,
seu in eo etiam scienter contracto, renovato tamen consensu coram Parocho et testibus,
remanere valeant in utroque foro dispensandi, et eos, qui in gradibus bujusmodi, etiam
scienter contraxerint, ab (íxcessibus et excommunicationis aliisque censuris et poenis
Ecclesiasticis, injuncta ipsis pro modo culpse poenitentia salutari, in utroque foro absol-
vendi, ac prolem inde susceptam legitimam decernendi, licentiam, et facultatem ad
viginti annos próximos, tantum a data prsesentium computandos, duraturam, auctoritate
nostra Apostólica tenore prsesentium concedimus, et impertimúr. Volumus autem et
omnino prsecipimus, ut eisdem facultatibus quisque vestrum intra fines proprise dioecesis,
gravissimis dumtaxat occurrentibus causis, gratis, et nulla imposita muleta pecuniaria,
utatur, super quibus ómnibus conscientiam vestram stricte oneramus. Decernentes eas-
dem prsesentes litteras semper firmas, validas et efficaces existere, et fore, suosque plena-
rios et Íntegros effectus sortiri (1), et pro tempere quandocumque spectabit, in ómnibus,
et per omnia, plenissime suffragari, ac ab eis respective inviolabiliter observari: sicque
in prsemissis per quoscumque judices ordinarios, et delegatos, etiam causarum Palatii
Apostolici auditores, judicari et definiri deberé ; ac irritum et inane, si secus super
bis a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari. Non obs-
tantibus Apostolicis ac universalibus Conciliis editis, generalibus Constitutionibus et Ordi-
nationibus, cseterisque contrariis quibuscumque. Volumus pariter, ut earumdem prsesen-
tium Litterarum transumptis, seu exemplis etiam impressis, manu alicujus Notarii
publici subscriptis et sigillo Personse in Dignitate Ecclesiastica constitutae munitis,
eadem prorsus fides adbibeatur, quse adbiberetur ipsis prsesentibus, si forent exhibitse
vel ostensse. Datum Romse apud Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Pisca toris die
XXVII Martii MDCCLXX. Fontificatus nostri anno primo. A. Cardinalis Nigronus. Loco
t Annuli Piscatoris. fDel Cedulario Arzob. Quit. tomo 5, pag. 37).
(1) Aqui faltan algunas palabra», que, atendido el contexto y la versión castellana, deben ser éstas : et
ad quos spectat,.
228 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
CÉDULA REAL COMUNICANDO A LOS OBISPOS DE INDIAS LA PROROGA DE LAS DICHAS
VICENALES.
El Eey.
Muy RR. Arzobispos y RR. Obispos de las Iglesias Metropolitanas y Catedrales de ambas
Américas, sus Islas adyacentes y de Filipinas. En conformidad á lo que me digné resolver á
consulta de mi consejo de Indias de diez y ocho de Enero del corriente año, ha impetrado mi
Ministro en la Corte de Roma un Breve, por el cual Su Santidad se ha servido prorogar por
veinte años las facultades, que os concedió por igual tiempo en otro de once de Setiembre de
mil setecientos ochenta y nueve, para que pudieseis dispensar en los matrimonios varios impe-
dimentos de consanguinidad y afinidad. Visto de mi Real Orden en el referido mi Consejo, con
lo que dijo mi Fiscal, he resuelto remitiros el adjunto ejemplar de dicho Breve, rubricado de
mi infrascrito Secretario, á fin de que. como os lo ruego y encargo, publiquéis su contenido,
en la forma que estiméis por más conveniente; de manera que vuestros diocesanos estén
instruidos de las facultades , que os conceden , para que puedan gozar de las gracias, que son
consiguientes. Fecha en Madrid á doce de Octubre de mil ochocientos diez y seis.
Yo el Rey.
BREVE DE Pío VII EN QUE CONCEDE A LOS OBISPOS DE INDIAS DICHA PROROQA.
TEXTO CASTELLANO.
A los Venerables Hermanos los Arzobispos y Obispos de los Dominios de las Indias sujetos á
nuestro muy amado en Cristo hijo Fernando, Rey Católico de España.
Fio Séptimo Papa.
Venerables hermanos, salud y bendición Apostólica.
Hallándonos colocados por la inefable largueza de la misericordia de Dios, aunque con cortos
méritos nuestros, en el supremo solio de la Iglesia militante, y anhelando á desempeñar en todas
sus partes, en cuanto podemos en el Señor, el oficio del cuidado pastoral, no solo procuramos
proveer de conducente remedio á lo que tenemos á la vista, sino que también extendemos los
efectos de nuestra providencia á las cosas que sabemos ocurren en los paises muy apartados de
la Europa. Y en atención á que por parte de nuestro muy amado en Cristo hijo Fernando, Rey
Católico de España, nos ha sido expuesto poco hace, que antes de ahora, es á saber, en veinte y
siete de Marzo de mil setecientos setenta, el Papa Clemente XIV, Predecesor nuestro, de feliz
memoria, por sus Letras expedidas en igual forma de Breve os concedió, á vosotros, nuestros
hermanos, indulto y facultad por veinte años para dispensar acerca de los matrimonios ya con-
traídos, y también de los que se hubiesen de contraer con los que fuesen parientes en cualquiera
6 cualesquiera grados de consanguinidad y afinidad, ó de cualquier otro modo, ó que tuviesen
atingencia entre sí, con tal que de ninguna manera la tuviesen en el primer grado, y para que
así mismo pudieseis dispensar en el primer grado de afinidad, que solo procediese de cópula
ilícita, bien fuese por la línea recta ó por la transversal, con tal que constase con toda certeza,
SECCIÓN SÉPTIMA. 229
que ninguno de los contrayentes hubiese sido procreado por el otro. Y en atención & que el
Papa Pío VI, de venerable memoria, también Predecesor nuestro, condescendiendo con la súplica
de Carlos Eey Católico que fué, mientras vivió; de España, de augusta memoria, y para
atender más y más á las necesidades espirituales de las almas, por otras Letras expedidas en
la misma forma de Breve de veintitrés de Julio de mil setecientos setenta y ocho, extendió y
amplió por el término de diez años la facultad de dispensar igualmente en tercero y segundo
grado de afinidad con atingencia del primer grado también de afinidad solo en la línea trans-
versal, según más por extenso se contiene en las citadas Letras, cuyo tenor queremos que se
tenga por expresado é inserto en las presentes; y á que últimamente el mismo Pió, Predecesor
nuestro, por otras Letras expedidas en la misma forma de Breve el dia once de Setiembre del
año de mil setecientos ochenta y nueve, extendió y prorogó por otros veinte años las mismas
facultades. T mediante que todavía subsisten las mismas causas que movieron entonces á los
referidos nuestros Predecesores á conceder y prorogar las expresadas facultades, y que aun
cuando haya expirado ya el término de los veinte años de la última próroga, desea en gran
manera nuestro muy amado en Cristo hijo Fernando, Key Católico de España, que se os proro-
guen por otros veinte años todas las sobredichas facultades ; por tanto nos ha hecho suplicar
rendidamente que usando de la benignidad apostólica nos dignásemos proveer lo conducente en
lo que va expresado, y conceder el indulto que aquí adelante se dirá. Nos, pues, queriendo con-
descender en cuanto podemos en el Señor con la súplica del mencionado Eey Fernando, y
deseando en desempeño de nuestro ministerio pastoral atender á la salvación, y necesidades
espirituales de las almas de todos los fieles Cristianos que viven en esos paises tan remotos, y
confiando mucho en el Señor de vuestra gran piedad, caridad y prudencia, con la autoridad
apostólica, por el tenor de las presentes, os concedemos á vosotros, nuestros hermanos, y damos
facultad que ha de durar tan solo por espacio de los veinte años próximos contaderos desde el
dia en que haya expirado la última próroga, para que podáis dispensar en ambos fueros con los
fieles Cristianos residentes en los territorios de vuestras respectivas diócesis á efecto de que,
aunque sean parientes ó tengan atingencia entre sí en cualquiera ó cualesquiera grados de
consanguinidad y afinidad, ó de otro cualquier modo, y aunque sean parientes en tercero y
segundo grado de afinidad con atingencia del primer grado también de afinidad, en la línea
transversal, con tal que de ninguna manera haya atingencia del primer grado de consanguini-
dad, y así mismo aunque lo sean en primer grado de afinidad, que solo proceda de cópula ilícita,
ya sea por la línea recta, ó ya, por la transversal, siempre que conste con toda certeza que nin-
guno de los contrayentes haya sido procreado por el otro , puedan contraer matrimonio entre
sí, ó bien permanecer en él, si estuviesen ya casados, aunque hubiesen contraido su matrimonio
con noticia del impedimento, que tenian ; pero renovando en este caso su mutuo consentimiento
en presencia del Párroco y Testigos ; y también os damos y concedemos durante dicho tiempo,
licencia y facultad para absolver en ambos fueros á los que siendo parientes en cualquiera de
dichos grados, aunque sabiéndolo, hubiesen contraido matrimonio, de su culpa, y de la excomu-
nión y demás cenáuras y penas eclesiásticas , en que hubiesen incurrido, imponiéndoles una
penitencia saludable proporcionada á su culpa, y para declarar legítima la prole que hubiesen
tenido de semejantes matrimonios. Pero es nuestra voluntad, y os mandamos que cada uno de
vosotros use de las expresadas facultades precisamente dentro del término de su respectiva
diócesis, solo concurriendo gravísimas causas, gratis, y sin imponer ninguna multa pecuniaria,
sobre todo lo cual gravamos estrechamente vuestras conciencias. Declarando que las pre-
sentes letras sean y hayan de ser firmes, válidas y eficaces, y que surtan y produzcan su pleno
é íntegro efecto, y se observen inviolablemente por todos aquellos á quienes al presente toca 6
230 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
tocare de cualquiera modo en lo sucesivo; y que así se haya de sentenciar y determinar en lo
que va expresado por cualesquiera Jueces ordinarios y delegados, aunque sean Auditores de
las causas del Palacio Apostólico y Nuncios de la Santa Sede, y aunque sean Cardenales de la
Santa Iglesia Komana, y Legados a latere^ quitándoles á todos y cada uno de ellos cualquiera
facultad y autoridad para sentenciar é interpretar de otro modo, y que sea nulo y de ningún valor
lo que de otra suerte aconteciere hacerse por atentado sobre esto por alguno con cualquiera
autoridad sabiéndolo ó ignorándolo. Sin que obsten las constitutuciones y disposiciones apos-
tólicas, ni las dadas por punto general ó en casos particulares en los concilios generales, provin-
ciales y sinodales, ni otras cualesquiera cosas que sean en contrario. También es nuestra
voluntad que á los trasuntos ó ejemplares de las presentes letras, aunque sean impresos firmados
por cualquier Notario público y sellados con el sello de alguna persona constituida en dignidad
eclesiástica, se les dé en j uicio y fuera de él, la misma fe que se les daria á estas si fuesen exhi-
bidas ó mostradas. Dado en Castel-Gandolfo, sellado con el sello del Pescador, el dia diez de
Mayo de mil ochocientos diez y seis, año decimoséptimo de nuestro Pontificado. Por el Señor
Cardenal Braschi Onesti, G. Berni Substituto. En lugar f del sello del Pescador. En Cas-
tellano dice.— Visto por el Ministro y Agente gral del Key Nuestro Señor. Koma quince de mayo
de mil ochocientos diez y seis. — Antonio de Vargas. — Con rúbrica. — Está escrito en
Vitela.
Certifico yo D. Pablo Lozano del Consejo de S. M. su Secretario y de la interpretación de
lenguas, y su biliotecario honorario, que la antecedente traducción está bien y fielmente hecha
en castellano del ejemplar latino que de acuerdo- del Eeal y supremo Consejo de las Indias me
fué remitido para este efecto. Madrid, tres de Julio de mil ochocientos diez y seis. — Pablo
Lozano.
Don Antonio de Medina, del Consejo de S. M., su Secretario y oficial mayor primero de la
Secretaría del Supremo Consejo y Cámara de Indias por lo tocante al Perú y lo indiferente.
Certifico que el antecedente impreso (que corresponde al original, que queda en esta
Secretaria) se entrega con las Bulas del Obispado de Quito expedidas á favor del Dr
Don Leonardo Santander y Villavicencio, Canónigo de la Sta Iglesia Catedral de Puebla
de los Angeles en el Eeino de Méjico, en cumplimiento de lo acordado por el consejo,
para que así se ejecute cen todas las de los Arzobispos y Obispos de América, á fin de
que aquellos Prelados Diocesanos tengan siempre presentes las facultades que les están
cometidas por el inserto Breve Pontificio. Y para que así conste doy esta certificación,
y la firmo en Madrid á dos de Diciembre de mil ochocientos diez y ocho. Antonio de
Medina.
NOTA QUE aquí PUSO EL NOTARIO DE LA CURIA ECLESIÁSTICA DE QUITO, DON
FRANCISCO JAVIER .DE SQTOMAYOR.
El Breve de Nuestro Smo Padre Clemente XIV se concedió por veinte años en 27 de Marzo de 1770,
y se cumplió en el de 1790.
El de Nuestro Santísimo Padre Pió VI por diez aüos más, en 23 de Julio de 1778 cumplido en 27 de
marzo de 1800.
Él del mismo Smo Padre por veinte años se concedió en 11 de Setiembre de 1789, que se cumplió
en 27 Marzo de 1820.
Y, Nuestro Santísimo Padre Pió VII concedió por otios veinte años, por el suyo de 10 de Mayo de 1816
que se han de cumplir en 27 de Marzo del de 1840. — Francisco Javier de Sotomayor.
SECCIÓN SÉPTIMA. 231
TEXTO LATINO DEL BREVE ANTERIOR.
Venerabilibus Fratribus antistibus ditionum Indiarum, carissimo in Christo Filio nostro
Ferdinando, Hispaniarum Regi Catholico subjectarum.
Pius PP. VIL
Venerabiles Fratres, salutem et apostolicam benedictionem.
In supremo militantis Ecclesise solio per ineffabilem divinae clementise abundantiam, meritis
licet imparibüs constituti, ac pastoralis sollicitudinis officium, quantum in Domino pos-
sumus, omni ex parte implere satagentes non solum ad ea, quíe sub oculis geruntur
opportuna remedia adhibere studemus; verum etiam providentise nostrse intuitum ad
ea intendere non omittimus, quae in regionibus ab Europa quam máxime dissitis evenire
cognoscimus. Sane pro parte cbarissimi in Christo filii nostri Ferdinandi Hispaniarum
Regis Catholici nobis nuper expositum fuit, quod alias nempe die XXVII Martii MDCCLXX
fel. rec. Clemens PP. XIV Prsedecessor noster in simili forma Brevis per Litteras expe-
ditas Fraternitatibus vestris facultatem dispensandi, tam quoad matrimonia contracta,
quam quoad alia contrahenda in quocumque, seu quibusvis consanguinitatis, et afani-
tatis gradibus, vel alias conjunctis, seu inter se attinentibus dummodo nuUo modo
attingerent priraum, aut etiam in primo gradu affinitatis ex copula tamen illicita resul-
tantis, sive per lineam collateralem sive per lineam rectam, quatenus certo constet,
quod conjux non sit proles ab altero contráhentium genita, ad viginti annos concessit, et
indulsit, et quod rec. mom. Pius PP. VI, Prsedecessor itidem noster precibus cía.
mem. Caroli, dum vixit, Regis Catholici annuens, per alias in simili forma Brevis XXIII
Julii anni MDCCLXXVIII expeditas litteras, ut spirituali animarum necessitati magis
magisque consuleret, facultatem dispensandi in tertio pariter, et secundo cum attingen-
tia primi gradus affinitatis tantum in linea transversali ad decennium cxtendit, et am-
pliavit, prout in prsecitatis litteris, quarum tenorem prsesentibus pro expresso et
inserto haberi volumus, uberius continetur; quodque tándem easdem facultates idem Pius
Prsedecessor noster, per alias in simili forma Brevis die XI septembris anni MDCCLXXXIX
expeditas litteras ad alios viginti annos extendit ac prorogavit. Cum autem esedem cau-
S3e, a quibus memorati Prsedecessores moti fuerunt ad concedendas et prorogandas
facultates prsefatas adhuc perdurent, licet viginti anni ultimaj prorogationis jam expi-
raverint, charissimus in Christo filius noster Ferdinandus, Hispaniarum Rex Catholicus.
facultates omnes prsefatas ad alios viginti annos vobis prorogari summopere desiderat.
Nobis proptera humiliter supplicari fecit, ut in prsemissis opportune providere, ac, ut
iníra, indulgere benignitate apostólica dignaremur. Nos igitur ipsius Ferdinandi pre-
cibus, quantum cum Domino possumus annuere volentes, ac saluti et spiritualibus neces-
sitatibus animarum christifidelium omnium in tam dissitis regionibus degentium pro
pastoralis officii nostri mimere prospicere cupientes, ac de vestra eximia pietate, chari-
tate ac prudentia plurimam in Domino fiduciam habentes, Fraternitatibus vestris cum
christifidélibus in unaquaque respective vestrum dicecesi existentibus, et in quocumque
seu quibusvis consanguinitatis et affinitatis gradibus, vel alias conjunctis. seu inter se
232 PARTE fia PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
attinentibus immo in tertio quoque, et secundo cum attingentia primi gradus affinitatis
in linea transversali, dummodo tamen nullo modo attingant consaoguinitatis primum
ac etiam in primo gradu affinitatis ex cópula tautum illicita resultantis, sive per
lineam coUateralem, sive rectam, dummodo certe constet, quod conjux non sit proles
ab altero contrahentium genita, ut matrimoníum inter se contrahere, seu in eo etiam
scienter contracto, renovato tamen consensu coram Parocho et testibus remanere valeant,
in utroque foro dispensandi, et eos, qui in gradibus hujusmodi etiam scienter contraxe-
rint, ab excessibus et excommunicationibus aliisque censuris, et poenis ecclesiasticis,
injuncta ipsis, pro modo culpsB, pcBuitentia salutari in utroque foro absolvendi, ac prolem
inde susceptam legitimam decernendi, licentiam et facultatem ad viginti annos próxi-
mos tantum a die cessationis ultimse prorogationis computandos duraturam, auctoritate
apostólica tenore prsesentium concedimus et impertimur. Volumus autem, ac omnino
prsecipimus ut eisdem facultatibus, quisque vestrum intra fines proprise dicecesis, gravis-
simis dumtaxat concürrentibus causis, gratis, et nulla imposita muleta pecuniaria,
utatur, super quibus ómnibus conscientiam vestram stricte oneramus. Decernentes eas-
dem presentes Litteras firmas, validas et efficaces existere, et fore, suosque plenarios
et Íntegros effectus sortiri, et obtinere, ac illis in ómnibus et per omnia plenissime
sufragan, et ab ómnibus, ad quos spectat, et spectabit quomodolibet in futurum invio-
labiliter observan, sicque in prsemissis per quoscumque judices ordinarios, et delegatos,
etiam causarum palatii Apostolici Auditores, et Sedis Apostolicse Nuntios ac S. R. E.
Cardinales etiam de latere Legatos, sublata eis, et eorum cuilibet quavis aliter judi-
candi et interpretandi facúltate et auctoritate, judicari, et definiri deberé, ac irritum
et inane, si secus super his a quocumque quavis auctoritate scienter vel ignoranter con-
tigerit attentari. Non obstantibus apostolicis, ac in universalibus provincialibusque et
sinodalibus concüiis editis generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus
cseterisque contrariis quibuscumque. Volumus pariter, ut earumdem prsesentium Littera-
rum transumptis etiam impressis, et manu alicujus Notarii publici subscriptis, ac sigillo
personse in ecclesiastica dignitate constituta munitis, eadem prorsus fides in judicio et
extra adhibeatur, quse ipsis prsesentibus adhiberetur, si forent exhibitsc vel ostensse.
Datum in Arce Gandulphi sub annulo Piscatoris die X Maii MDCCCXVI Pontifi-
catus nostri anno decimoséptimo. Pro domino Cardinali Braschio de Honestis, G. Ber-
nius Substitutus.
Cedulario Arzob. Quit. Tom. 16. pag. 313-
SECCIÓN SÉPTIMA. 233
SECCIÓN SEPTIMx\.
VISITA AD LIMINA APOSTOLORUM.
En 20 de diciembre de 1585 dispuso Sixto V, que los Obispos de Indias, á saber,
Asiáticos y fuera del Asia, y los que se hallasen en otras nuevas tierras del Oriente,
Mediodía, Occidente y Septentrión, ya fuese en las islas ó en los continentes, en cada
decenio emprendan su viaje para visitar los umbrales de los SS. Apóstoles, debiéndose
computar dicho decenio desde el dia de su consagración, ó recepción del palio, ó de
su traslación, de manera que el tiempo trascurrido para el predecesor se considere
también corrido para el sucesor. Que antes de tomar posesión de la Silla, juren hacer
la visita personalmente : y si no pudieren por algún impedimento, que la hagan por
un enviado con mandato especial, para el objeto, ya sea del Cabildo^ ya de otra dignidad
eclesiástica ó personado; y si no hubiere ninguno de los sobredichos, que se haga por
un Sacerdote diocesano, y á falta de clero, por cualquier presbítero secular ó regular,
instruido y de conocida probidad. De otro modo incurren en suspensión áb ingressu
Ecclesice et administratione tam. temporali quam spirüuali et perceptione fruduum etc.
Empieza Románus PontifeXy hállase en el Bulario de Cherubin Const. 15. Fastos
ord. 170.
VISITA AD LIMINA PARA L03 OBISPOS IN PARTIBUS INFIDELIUM.
En 26 de Junio de 1626 la Sagrada Congregación de Propaganda Fide decretó que no
obstante la Constitución de Sixto V. de 1° de Junio de 1585, los Obispos in partihus
infidelium, que reciben el estipendio de la Sagrada Congregación, ó son gobernados por
ella, puedan hacer la visita ad litnina Apostolorum por procurador aunque sea de los
Asistentes en la Curia Komana, siendo deputados especialmente para cada vez. Lo refiere
Pittoni ce. ad Ep. n. 853. í^ast. ord. 256.
INSTRUCCIÓN DE LA SAGRADA CONGREGACIÓN DEL CONCILIO, PARA LOS OBISPOS
ARZOBISPOS, PRIMADOS, Y PATRIARCAS, SOBRE EL MODO DE DISPONER LA RELACIÓN
DEL ESTADO DE SUS IGLESIAS, QUE, CON MOTIVO DE LA VISITA DE LOS SAGRADOS
UMBRALES, ESTÁN OBLIGADOS A EXHIBIR A LA MISMA SAGRADA CONGREGACIÓN.
El Sumo Pontífice Sixto Papa Quinto, que estableció los tiempos, en los cuales cada uno de
los Obispos, Arzobispos, Primados y Patriarcas, por sí mismos, ó por su ciferto Nuncio, están
obligados á visitar los Umbrales de los Beatísimos Apóstoles San Pedro y San Pablo, insistiendo
en la antiquísima observancia, no solo quiso que, además de la Visita de los Sagrados umbrales,
diesen también cuenta al que por tiempo fuese Pontífice Romano, de todo su Oficio Pastoral y
TOM. I. 29
234 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
de todas las cosas de cualquiera manera concernientes al estado de las Iglesias, que presiden
á la disciplina del Clero y del Pueblo ; y últimamente, á la salud de las almas confiadas á su
fidelidad, como más ampliamente se expresa en la Constitución del mencionado Pontífice, que
empieza Romanus Poniifex ; sino que también en otra Constitución, que empieza Immensa
coterni Bei, encargó á la ¡Sagrada Congregación, destinada para la interpretación del Sacrosanto
Concilio de Trente, el cuidado de examinar la dicha Relación, que se diceEeZaízo status Bcch"
sice, y de responder á las proposiciones, que se hiciesen á la misma Congregación.
Estas Constituciones Sixtinas no carecieron de su efecto, así en orden á la visita de los Sagra-
dos Umbrales, como en orden á la Relación de los estados de las Iglesias; pero como nunca se
ha dado instrucción alguna para el modo de disponer las precitadas Relaciones, de aquí procede
haberse exhibido tal vez algunas de ellas, abundantes en cosas superfinas, y otras defectuosas
en las necesarias : Y por cuanto para evitar esto, en el Sínodo Romano de este año 1725 cele-
brado por el Señor Benedicto Papa XIII, nuestro Santísimo Señor, en la Basílica Lateranense,
se mandó, que la Instrucción hasta ahora omitida, la diese la Sagrada Congregación del Con-
cilio; y en orden á esto, ésta instrucción se hace de derecho público, para que los Obispos,
Arzobispos, Patriarcas, en las Relaciones de los estados de sus Iglesias, que en lo venidero
remitiesen á la misma Sagrada Congregación, cuiden de conformarse con ella, reduciendo sus
Relaciones á ciertos distintos Capítulos, debiendo ser el primero el estado material de la Iglesia,
el segundo el de la misma Persona referente, el tercero el del Clero Secular, el cuarto el del
Regular, el quinto el de las Religiosas, el sexto el del Seminario, el séptimo el de las Iglesias,
Cofradías y Lugares Pios, el octavo el del Pueblo; y finalmente, el último se ha de referir á
las cosas, que se proponen á la Sagrada Congregación por el mismo referente.
§ L Del primer capítulo de la Ilela(¡ion perteneciente al estado material de la Iglesia,
En éste primer Capítulo déla Relación se han de exponer las cosas siguientes. ■— 1. La
institución. — 2. Los confines. — 3. Los privilegios, y perogativas del Obispado, del Arzo-
bispado ó del Patriarcado. — 4. El número de las ciudades, villas y lugares sujetos al
Obispado, al Arzobispado ó al Patriarcado. -- 5. El estado de la Iglesia Catedral, Metro-
politana ó Patriarcal, juntamente con el número de los Canónigos, y demás destinados al
servicio del Coro ; y si se hallasen fundadas las Prebendas de Penitenciaria, y Lectoral. -
6. El estado de las Iglesias Colegiatas con el número también de los Canónigos, y de los
demás asistentes al Coro ; y si en la Colegiata hay fundación de Prebenda Lectoral. — 7. El
estado y número de las Iglesias Parroquiales, y de otras Iglesias, y Oratorios exis-
tentes en el Obispado, Arzobispado ó Patriarcado, refiriendo señaladamente, si la catedral, la
metropolitana, ó patriarcal, colegiatas, oratorios, parroquiales, y otras Iglesias, se hallan
surtidas suficientemente de las sagradas alhajas, y cuáles de ellas tengan rentas señaladas
para la fábrica. — 8. El número de los Conventos de Religiosos y Religiosas, expresando si
algunos de los conventos de Religiosos están sujetos á su jurisdicción, y si hay algunos de
Religiosas, y cuáles sean los que estén sujetos al Ordinario ó á los Prelados Regulares. —
9. Si en el Obispado hay Seminario de Clérigos, y cuántos son los que en él se mantienen ;
si hubiese número establecido, y cuál sea, y si estuviesen unidos á él algunos Beneficios,
y en general cuáles, y cuántas sean las rentas del dicho Seminario. — 10. El número de los
hospitales, colegios, cofradías, y otras lugares pios, que haya en el Obispado, Arzobispado
ó Patriarcado, y cuáles sean sus rentas. — 11. Si hay Montes de Piedad, y cuántos sean,
juntamente con otros semejantes, pertenecientes al estado material de la Iglesia; pero con
SECCIÓN SÉPTIMA. 235
la advertencia de que sólo en la primera Kelacion, que se haga por el Obispo, Arzobispo, 6
Patriarca, se exhiba una plena Kelacion del estado material, pues en las Kelaciones subsi-
guientes bastará que se refieran á la primera, á menos que ocurriese alguna cosa de nuevo
perteneciente al dicho estado material, que al referente le pareciese conveniente noticiarla
á la Sagrada Congregación.
§ IL Del segundo capítulo de la Relación, perteneciente al mismo Obispó, Arzobispo
Primado ó Patriarca.
En este capítulo se deberá exponer : — 1. Si ha cumplido con el precepto de la Residencia,
mandado por los Sagrados Cánones, por el Concilio de Trento y por la Constitución Urbana,
y si en alguno, y en qué tiempo estuvo ausente, y si más de los meses Conciliares, y si con
licencia de la Silla Apostólica ó sin ella. — 2. Si hizo la Visita de la Diócesis á él encargada
y cuántas veces.
3. Si por sí mismo, ó por otro Obispo, ha conferido los Sagrados Ordenes, y administrado
el Sacramento de la Confirmación. — 4. Si ha celebrado el sínodo diocesano, y cuántas
veces ; y si el Obispo está sujeto, ó no, á otro Obispo ; si asistió al sínodo provincial de su
Arzobispo, el que, en conformidad del Tridéntino, está obligado á elegir para que asista
á su sínodo provincial; y si el Arzobispo hubiese celebrado el sínodo provincial, y qué
Sufragáneos hayan asistido á él. — 5. Si ha predicado por sí mismo la palabra de Dios, y si
mediando impedimendo legítimo hubiese elegido Varones idóneos para que ejerciesen
saludablemente el oficio de la predicación. — 6. Si tiene Depositario de penas y multas
pecuniarias, y si éstas se hubiesen empleado en usos piadosos. — 7. Cuál sea la Tasa y si
es la Inocenciana la que se observa en su Chancillería. — 8. Si tiene alguna cosa, que se le
oponga en orden al ejercicio del oficio Episcopal, de la jurisdicción Eclesiástica, ó de la
conservación de la libertad, é immunidad de las Iglesias. — 9. Si ha hecho alguna obra pia
por el Pueblo ó por el Clero.
§, IIL Del Capitulo tercero^ perteneciente al Clero Secular.
En este Capítulo se deberá exponer : — 1. Si los Canónigos, y demás asistentes al Coro de
la Iglesia Catedral, Metropolitana ó Patriarcal, y de las Colegiatas, asisten continuamente
al Coro. — 2. Si además de los Maitines, Laudes, y demás Horas Canónicas, celebran todos
los dias la Misa Conventual. — 3. Si la aplican todos los dias por los Bienhechores. — 4. Si
tienen sus Constituciones, y si las observan con puntualidad. — 5. Si los que tienen Prebenda
de Penitenciaría, ó Lectoral, cumplen con lo que deben cumplir, y en qué conformidad. —
6. Si los Párrocos residen en sus parroquias. — 7. Si tienen el Libro de Matrimonios, y Bau-
tizados, y los demás Libros, que deben tener, según la norma del Ritual Romano. — 8. Si
algunos de ellos necesitan del auxilio de otros sacerdotes para administrar los sacramentos
al pueblo. — 9. Si estos por sí, ó por otros idóneos, si estuviesen legítimamente ocupados,
á lo menos en los dias de Domingo, y Fiestas solemnes, instruyen con palabras saludables á
los Pueblos á ellos encargados, según su capacidad, y la de aquellos, enseñando lo que á
todos es necesario para salvarse, en conformidad de lo prevenido por el Concilio de Trento,
y por el precitado Concilio Romano. — 10. Si á lo menos en los dias de Domingo, y otros
dias de Eiesta, enseñan en sus parroquias los rudimentos de la Pe, la obediencia á Dios, y
á los padres, á los niños yá los demás que necesiten de ésta instrucción; y si los que les
236 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
auxilian en el cumplimiento de esto, ejercen fructuosamente ésta obra tan necesaria en cada
una de las parroquias. —11. Si cada uno de los Párrocos, y los demás que ejercen el cargo
de almas, todos los Domingos, y Fiestas de precepto, aplican la Misa por el Pueblo encargado
á su cuidado. — 12. Si, y qué cosas preceden antes que alguno sea admitido á la primera
Tonsura, y á los Ordenes menores ; y si los que han de recibir los sagrados Ordenes, y antes
de recibir cualquiera de ellos, hacen los ejercicios espirituales por espacio de algunos dias
en alguna Casa Religiosa. — 13. Si todos los referidos llevan siempre los hábitos clericales ;
y si en orden al privilegio del fuero, se observan las cosas dispuestas por el Sacrosanto Sínodo
Tridentino, ses. 23. cap. 6 de la Eeforma, y por la Constitución del señor Benedicto Papa
XIII, nuestro Santísimo Señor, emanada en el mismo Concilio Romano. — 14. Si se tienen
Conferencias de Teología Moral 6 Casos de conciencia, y también de Sagrados Ritos, y cuántas
veces se tienen, y quiénes son los que concurren á ellas, y cuál es el fruto que de ellas
resulta. — 15. Cuáles sean las costumbres del Clero secular ; y si hay en él algún escándalo
que necesite de más poderoso remedio.
§. IV. Del Capítulo cuarto, perteneciente al Clero Regular.
En éste Capítulo se deberá exponer : — 1. Si los Regulares, que ejercen la cura de almas
y están sujetos ala jurisdicción, visita y corrección Episcopal en las cosas que pertenecen
á la cura de almas, y administración de los sacramentos, cumplen fielmente el cargo que les,
está cometido, según lo que se ha dicho en el capítulo precedente de los Párrocos seculares.
— 2, Si algún Regular reside fuera del Convento : si hay algunos en la Diócesis, expelidos
por sus superiores, observado lo que debe observar, ó hay algún Regular residente dentro de
los Claustros del Monasterio, pero que ha delinquido fuera de ellos tan notoriamente, que
ha causado escándalo en el Pueblo ; y cómo castiga en estos casos los delinquentes en ésta
conformidad. — 3. Si ha usado de su jurisdicción delegada para hacer la Visita de los Con-
ventos y Granjas de Monasterios, en que no se mantienen Religiosos en el número prefijado
por las Sagradas Constituciones, y cuáles son las costumbres de los Religiosos residentes en
dichos Conventos y Granjas. — 4, Finalmente, si tiene algún encuentro con los Regulares
en el ejercicio de la jurisdicción delegada, en aquellos casos en que le está conferida la
misma por el Sagrado Concilio Tridentino, ó por las Constituciones de los Sumos Pontífices,
y señaladamente por la Bula del Papa Clemente X, que empieza Superna.
§. F. Del quinto Capitulo de la Relación, perteneciente á las Monjas.
En éste Capítulo se deberá exponer : — 1. Si las Monjas sujetas al Obispo observan sus
Constituciones. — 2. Si se guarda la clausura, sin violación, en los conventos de éstas. —
3. Si se han introducido algunos abusos en dichos conventos, que necesiten del consejo ó
auxilio de la Sagrada Congregación. — • 4. Si el Obispo envía dos ó tres veces al año otro
confesor extraordinario, además del ordinario. ■— 5. Si se administran fielmente las rentas
dedichos Conventos, y se han pagado las dotes de las Monjas y en qué se han invertido.
6. Si en los conventos de Monjas, que están sujetos á prelados regulares, ha cuidado que
se haya observado exactamente la clausura de dichas religiosas; y si ha procedido por
SECCIÓN SÉPTIMA. 237
censuras eclesiásticas y Ioíj demás remedios de derecho, contra los desobedientes y contra-
dictores.
7, Si los confesores regulares, ordinarios ó extraordinarios de las dichas monjas, han sido
aprobados por él antes que hayan oido la confesiones de éstas.
8. Si acompañado de los superiores regulares, ha tomado cuenta cada año de la Adminis-
tración, á los que han administrado los bienes pertenecientes á estos conventos de monjas
sujetos á los regulares ; y si administran sus rentas fielmente, y se cumplen las demás
cosas, que se prescriben en la Bula de Gregorio XV, que empieza ImcrutaUli,
§. VI, Del sexto capitulo de la Belacion, perteneciente al Seminario.
En éste Capitulo se deberá exponer: — 1. Cuántos alumnos hay en el seminario. — 2.
Si se les instruye debidamente en la disciplina eclesiástica. — En qué estudios se ejercitan,
y con qué aprovechamiento. — 4. Si sirven en los dias de Fiesta á la Catedral, y demás
lugares de la Iglesia. — 5. Si ha establecido las cosas necesarias para el buen régimen,
con el dictamen de dos Canónigos de los más antiguos, que el haya elegido. — 6. Si lo visita
algunas veces, y cuida de que se cumplan las Constituciones. — 7. Si hay Tasa establecida,
según la mente del Concilio Tridentino, y ésta se cobra; y si algunos son morosos en su paga.
§, VIL Del séptimo capitulo, perteneciente á las Iglesias, Cofradias y Lugares Fios,
En éste capítulo se deberá exponer: 1. Si en las Sacristías de todas y cada una de las
Iglesias está puesta una Tabla de las cargas de Misas, y Aniversarios, según la mente de
los Decretos de Urbano VIII, de feliz memoria, y si se han satisfecho puntualmente. — 2.
Si en las Cofradías, Escuelas y otros Lugares pios, se cumple puntualmente la obra pia
dispuesta por Ips Testadores. — 3. Si ha hecho que los Administradores de estos Lugares
le den cuentas cada año.
4. Si ha visitado el Monte de Piedad ó Caridad, y si éste tiene rentas, que sobren para el
sustento de los Ministros y otros gastos necesarios, y en qué causas se invierten las dichas
rentas ; y si se cobra alguna cosa de los que reciben de él dinero 6 trigo, si se trata de Monte
de trigo. — 5. Si ha visitado los Hospitales de Enfermos, tomado cuentas de las rentas á los
Administradores; y sise suministran en ellos á los Enfermos las cosas necesarias para la
salud del cuerpo y del alma.
§, VIIL Del octavo capitulo de la Relación, perteneciente al Pueblo,
En éste capítulo se deberá exponer : — 1. Cuáles sean las costumbres del Pueblo, y si apro-
vecha en la piedad. — 2. Si se ha introducido algún abuso, é se nota alguna mala costumbre
en él, que necesite de conf<ejo 6 auxilio de la Sede Apostólica.
§, IX. Del último capitulo, perteneciente a las Súplicas.
En último lugar, los Obispos, Arzobispos, Primados, y Patriarcas, que remiten las Rela-
ciones de sus Iglesias á la Sagrada Congregación, si tienen que proponer algunas súplicas
para el régimen de sus Iglesias, las podrán proponer, con expresión clara del hecho, y de
S38 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
todas las circunstancias; y si las súplicas corresponden á negocios forenses, declaren si están
introducidos en otros Tribunales, y si hay Sentencias de otros Tribunales sobre ellas, para
que considerándolo todo con reflexión, la Sagrada Congregación pueda dar la conveniente
respuesta á dichas súplicas.
Ye'stas han sido las cosas que ha parecido oportuno se pongan en ésta Instrucción ; y si
hubiere algunas, que los Obispos, Arzobispos, Primados y Patriarcas, juzgaren para la nece-
sidad de sus Iglesias y Diócesis, puedan añadirlas donde les parezca deberse añadir, y ponerlo
en noticia de la Sagrada Congregación, la cual, usando de la caridad y justicia, despachará
por sí las que pueda, y noticiará las mayores al Sumo Pontífice, quien siempre deseará
gratificar cuanto puede con el Señor á sus hermanos los Obispos.
G. Cardenal Origo, Prefecto, — Lugar f del Sello.
El Arzobispo. Teodos. Secret.
Don Francisco Eduardo Panlagua, del consejo de S. M. su Secretario, y Oficial mayor de la
Secretaria del Supremo Consejo, y Cámara de Indias, por lo tocante al Perú.
Certifico, que la Copia antecedente corresponde con la traducción original, que se halla en
esta Secretaría, donde se ha sacado para remitir con el Despacho, que con fecha de hoy so
dirige á los Prelados Diocesanos del Perú y Nuevo Reino de Granada. Madrid, y Julio primero
de mil setecientos y setenta.
Cedulario Quilense — tomo 5. pag. 27.
TEXTO LATINO DE LA MISMA INSTRUCCIÓN.
INSTRUCTIO SACRiE CONGREGATIONIS CONCILII ANNO 1725 SUB BENEDICTO Xlll.
Pro Episcopis, Archiepiscopis, Primatibus et Patriarchis, super modo conficiendi Kelationes
statuum Ecclesiarum, quas, óccasione Visitationis Sacrorum Liminum, eidem Sacríe Congre-
ga tioni exhibere tenentur,
Suramus Pontifex Sixtus PapaQuintus, qui témpora statuit, quibussinguliEpiscopi, Archíe-
piscopi, Primates, ct Patriarchas per se ipsos, vel per eorum certum Nuntium visitare tenentur
Limina Beatissimorura Apostolorum Petri et Pauli, antiquissimse observantiae inhserendo,
nedum voluit, ut ultra Sacrorum Liminum visitationem, Eomano pro tempore.Pontifici, de toto
eorum Pastorali Ofíicio, et de rebus ómnibus ad ipsarum, quibus prsesunt, Ecclesiarum statum,
ad Cleri, et Populi disciplinam, animarum denique, qu» illorum fidei creditse sunt, salutem
quovis modo pertinentibus, rationem redderent, uti fusius habetur in prsedicti Pontificis
ConstituHone, quoi incipit Romanus Ponlífex, sed in alia etiam Constitutione, quse incipit
Immensa aíterni Dei, Sacroe Congregationi prsepositíe Interpretationi Sacrosancti Concilii
Tridentini, curam demandavit,prsedictam rationem, qusedicitur Belatio status Ecclesia, per-
pendendi, et examiuandi, ac postulatis in eadem proponendis respondendi.
Sixtinse hae Constitutiones suo non caraerunt effectu, tum quoad Sacrorum Liminum visi-
tationem, tum quoad fíelationem statuum Ecclesiarum; sed cum nulla unquam edita fuerit
instructio pro dictis Kelationibus exarandis, factum hinc est, ut aliquse ex eis aliquando fuerint
exhibitse abundantes in superfluis, et aliquse aliquando deficientes in necessariis : cumque ad
hsec avertenda in Synodo Romana, hoc anuo 1725, a Sanctissimo Domino nostro Benedicto
SECCIÓN SÉPTIMA. 239
PP. XIII habita in Basílica Lateranensi, prsescriptura sit, ut Instructio hactenus omissa, a
Sacra Concilii Congregatione ederetiir; híec idcirco Instructio publici juris fit, ut in Kelatio-
nibus statuum suarura Ecclosiarum, ad eamdem Sacram Congregationem in posterum trans-
mittendis, curent Episcopi, Arcliiepiscopi, Primates et Patriarclia^ ipsi se conformare, et suas
Relationes ad qusedam distincta capita reducere, quorum primum ad statum Ecclesiaj matc-
rialem, secundum ad Personam ipsius referentis, tertium ad Clerum Ssecularem, quartum ad
Clerum Regularem, quintnm ad Moniales, sextum ad Seminarium, septimum ad Ecclesias,
Confraternitates et Loca Pia, octavum ad Populum, et ultimum denique referatur ad Postulata,
quse ab ipso referente Sacras Congregationi proponuntur.
§. 1, De primo Relationis CapitCy pertinente ad statum Ecclesiw materialem,
In hoc primo Relationis capite sequentia erunfe exponenda : — I. Institutio. — II. Confinia.
— III. Privilegia et prserogativse Episcopatus, Arcliiepiscopatus, autPatriarchatus. —IV. Nu-
merus Civitatum, Oppidorum aut Locorum, quiEpiscopatui, Archiepiscopatui, aut Patriarcha-
tui subjecti sunt. — V. Status Cathedralis, Metropolitanoe, aut Patriarclialis Ecclesise, una
cum numero Canonicorum et aliorum servitio Chori addictorum; et an erectse fuerint Praebeudse
Poenitentiaria et Theologalis.
VI. Status Ecclesiarum Collegiatarum, una cum numero pariter Canonicorum et caeterorum,
qui Choris earum intersunt; et anin Collegiatis erecta sit Praebenda Theologalis.
VIL Status, etnumerus Ecclesiarum Parochialium, necnon aliarum Ecclesiarum ct Ora-
toriorum in Episcopatu, Archiepiscopatu aut Patriarchatu existentium ; rcferendo signanter,
an Cathedralis, Metropolitana aut Patriarchalis, et Collegiatoe, Oratoria, necnon Parochiales,
cíeterseque Ecclesise sint sacris supellectilibus sufficieuter instructse, et qusenam exeis habeant
redditus pro fabrica assignatos.
VIII. Numerus Monasteriorum, tam virorum, quam mulierum, exprimendo, an aliqua ex
Monasteriis virorum sint subjecta suae jurisdictioni; et an et quíe mulierum Monasteria sibi
subjecta sint, vel Pra^latis Regularibus.
IX. An adsit in Dicecesi Seminarium Clericorum, quot Clerici in eodem alantur, an fuerit
statuta taxa, et in qua quantitate, et an aliqua beneficia fuerint eidem unita, et in universum
quinam, et quot sint redditus prsedicti Seminarii.
X. NumerusHospitalium, Collegiorum, Confraternitatum et aliorum Locorum Piorum,qua3
sunt in Episcopatu, Archiepiscopatu aut Patriarchatu, et quinam sint eorum redditus.
XI. An adsint Montes pietatis, et quot sint, una cum alus consimilibus, ad statum materia-
lem Ecclesise spectantibus ; cum advertentia tamen, ut plena status materialis Relatio in
prima Relatione tantum, quae fit ab Episcopo, Archiepiscopo aut Patriarcha exhibeatur : in
subsequéntibus etenim Relationibus satis erit, quod ipsi se referant ad primam, nisi aliqúid
novi, pertinens ad dictum statum materialem, contigisset, quod Referens notificandum Sacra)
Congregationi existimaret.
§ IL De seQundo Belationis capite^pertinente ad ipsum Fpiscopum, Archiepiscopum, Primo^em
et Patriar cham.
In hoc capite exponi debebit.
I. An Residentise prseceptum, a Sacris Canonibus, Concilio Tridentino et Constitutione
urbana prsescriptúm, adimpleverit, et an aliquo, et quo tempore abfuerit, et an ultra menses
conciliares, et an cum, vel sine Sedis Apostolicre licentia.
240 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
II. An, et quoties Dioecesis sibi commissse visitationem expleverit.
III. An per se, vel per alium Bpiscopum, Sacras Ordinationes expleverit, et Sacramentum
Confirmationis administraverit.
IV. Aa, et quoties Syiiodum Dioecesanam coegerit ; et, si Episcopus nuUi Archiepiscopo
subjectus sit, an ad Synodum Provincialem ejus Archiepiscopi, quem ad tramites Tridentini
eligere tenetur, ut ejus Synodo Provinciali intersit, accesserit; et si sit Archiepiscopus, an
Synodum Provincialem habuerit, et quinam Suffraganei eidem interfuerint.
V. An verbum Dei per seipsum prsedicaverit, et an legitimo concurrente impedimento, viros
idóneos assumpserit ad hujusmodiprsedicationis officium salubriter exequendum.
VI. An habeat Depositarium poenarum, ac mulctarum pecuniariarum, et an esedem
fuerint piis usibus applicatse.
VIL Qusenam Taxa, et an Innocentiana in sua Cancellaria observetur.
VIH. An aliquod habeat, quod sibi obstet circa exercitium Episcopalis officii, juris-
dictionis ecclesiasticse, necnon tuendse libertatis et immunitatis Ecclesiarum.
IX. An aliquod pium opus peregerit pro Ecclesia, pro Populo aut pro Clero.
§ 111, Be tertio capite^ ad Clerum Scecülarem pertinente,
In hoc capite exponendum erit:
I. An Canonici, cseterique Choro addicti Cathedralis, Metropolitanse aut Patriarchalis
Ecclesiíe, necnon CoUegiatarum, Choro jugiter intersint.
II. An, ultra Matutinum, Laudes, caeterasque alias Horas Canónicas, quolibet dio
celebrent Missam Conventualem.
III. An quolibet die eam applicent pro benefactoribus.
IV. An suas habeant Constitutiones, et eas punctualiter observent.
V. An, qui obtinent Prsebendam Pcenitentiariam aut Theologalem, adimpleant, qua)
adimplenda sunt, et quomodo.
VI. An parochi in suis parochiis resideant.
VIL An librum Matrimonii, et Baptizatorum, aliosque libros, quos ad normam
Ritualis Romani retiñere debent, retineant.
VIH. An aliqui ipsorum indigeant aliorum sacerdotum opera, ut Sacramenta populo
administrent.
ÍX. An iidem per se, vel per alios idóneos, si legitime impediti fuerint, diebus sal-
tem Dominicis et Eestis solemnibus plebes sibi commissas pro sua, et earum capacítate
pascant salutaribus verbis, docendo, quse scire ómnibus necessarium est ad salutem,
juxta monitum Tridentini et prsecitati Concilii Romani.
X. An saltem Dominicis et alus festivis diebus in suis Parochiis, fidei rudimenta et
obedientiam erga Deum et parentes, pueros, cseterosque, hoc adjutorio indigentes, doceant ,
et an, et qui eis operam prsestent in hoc opere adimplendo, et an fructuoso hoc opus
adeo necessarium in singulis Parochiis proficiat.
XL An singuli Parochi, cseterique curam animarum exercentes, singulis Dominicis,
Festisque de prsecepto, Missam applicent pro populo eorum curse commisso.
XIL An, et quse praemittantur antequam quis ad primam tonsuram, et Minores
Ordines admittatur, et an sacris Ordinibus initiandi, ante cujuscumque Ordinis sacri
receptioném, piis meditationibus, vulgo spiritualibus exercitiis, vacent per aliquot dies
in aliqua domo religiosa.
SECCIÓN OCTAVA. 241
Xin. An omnea prsedícti vestes jugiter deferant clericales, et an, quoad fon privi^
legium serventur dísposita a Sacrosancta Sjnodo Tridentina, sess. 23, cap. 6 de Eefonn.
et a Constitutione SS. D. N. Benedicti PP. XIII in eodem Concilio Romano ema-
nata.
XIV. An habeantur coiiferentíae Theologise moralis seu Casuum conscientige, et etiam
sacrorum Eituum, et quoi; vicibus habeantur, et qui illis íntersint, et quinam profectu
ex illis habeatur,
XV. Quinam sint mores cleri ssecularis, et an aliquod in eo adsit scandalum, quod
remedio indigeat potentiorí.
§ 7F. De quarto capitey ad Clerum regularem pertinente,
In hoc capite exponendum erit :
I. An regulares, curam animarum exercentes. qui Episcopali jurisdictioni, visitationi
et correctioni subsunt in iis, quse ad curam pertinent, et administrationem Sacramen-
torum, munus sibi commissum fideliter adimpleant juxta ea, quse in prsecedeuti capite
dicta sunt de parochis saecularibus.
II. An aliquis regularis extra Monasterium degat: an aliqui adsint in dicecesi a suis
superioribus , servatis servandis, ejecti, vel aliquis fuerit regularis intra claustra
Monasterii degens, sed qui extra ea ita notorie deliquerit, ut populo scandalo fuerit,
et quomodo in hisce caslbus in sic deliquentes animadvertit.
III. An sua jurisdictione delegata usus sit in explenda visitatione Conventuum, et
Granciarum Monasteriorum, in quibus Keligiosi non aluntar in numero, a Sacris Consti-
tutionibus prsefixo ; et quinam sint Beligiosorum mores in dictis conventibus, et Gran-
ciis degentium.
IV. Denique. an aliquod habeat cum Eegularibus offendiculum in exercitio jurisdic-
tionis delegatse, in illis casibus, in quibus eadem ipsi tributa est a Sacro Concilio
Tridentino, vel a Summorum Pontificum Constitutionibus , et signanter a Bulla Cle-
mentis Papse X, quíe incipit Superna.
§ F. De quinto relationis capite» ad Moniales pertinente.
In hoc capite exponendum erit:
I. An Moniales, Episcopo subjectse, suas servent Cons ti tu tienes.
II. An Clausura in earum Monasteriis inviolate custodiatur.
III. An aliqui abusus in iisdem Monasteriis irrepserint qui consilio aut auxilio Sacras
Congregationis indigeaut.
IV. An prseter ordinariiim Confessorem, alius extraordinarius, ab ipso bis aut ter
in anno fuerit oblatus.
V. An dictorum Monasteriorum redditus fideliter administrentur, et Monialium dotes
fuerint persolutse, et quomodo erogatse.
VI. An in Monasteriis Monialium, qu« sunt Prselatis Regularibus subjecta, curaverit,
ut Clausura dictarum sanetimonialium fuerit exacte observata ; et an contra inobedientes,
et contradictores per censuras Ecclesiasticas et aliajuris remedia processerit.
VIL An harum Monialium Confessarii Regulares, sive ordinarii sive extraordinarii,
fuerint ab ipso approbati antequam earum confessiones exceperint.
TOM. i. 30
242 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Vm. An, adhibitis Superioribus Eegularibus, singulis annis exegerit rationem admi-
nistrationis ab bis, qui administrarunt bona, pertinentia ad hsec Monialium Monasteria,
Regularibus subjecta ; et an fideliter eonimredditus administrentur, et alia fuerint adimpleta,
quae prseacribuntur in Bulla Gregorii XV, quse incipit Inscrutábili,
§ VI. De sexto Relationis capitel pertinente ad Seminarium.
In hoc Capite exponendum erit :
I. Quot sint in Seminario Alumni.
II. An in Ecclesiastica disciplina recte instituantur.
IIL Quibusnam studiis vacent, et quo profectu.
IV. An Cathedrali et alus locis Ecclesise, diebus festis inserviant.
V. An cum consilio duorum Canonicorum seniorum, a se electorum, necessaria pro recto
regimine statuerit.
VI. An illud aliquando visitet, et operam det, ut Constitutiones adimpleantur.
VII. An statuta sit Taxa ad tramites Concilii Tridentini, eademque exigatur ; et an aliqui
sint moros! in ejus solutione.
§ VIL De séptimo capite, ad EcclesiaSy confraternitates, et Loca Pia pertinente,
In hoc capite exponendum erit :
I. An in Sacristiis omnium etsingularum Ecclesiarum expósita sit Tabella onerum Mis-
sarum, et Anniversariorum, ad tramites Decretorum san. mem. Urbani VIII, et an eis punc-
tualiter satisfactum sit.
II. An in Confraternitatibus, Scholis, aliisque Locis Piis punctualiter executioni mandentur
pia opera, a Testatoribus injuncta.
III. An quolibet anno sibi fecerit reddi rationes ab horum locorum Administratoribus.
IV. An Montem Pietatis, sive Charitatis visitaverit;etanidem habeat redditus, qui super
abundent sustentationi Ministrorum, aliisque necessariis expensis, et in quas causas redditus
illi erogentur, etsi quid exigatur ab illis, quipecuniam aut frumentum, siagatur de Monte
frumentario, ab eo recipiunt.
V. Anlnfirmorum Hospitalia visitaverit, reddituum rationes ab Administratoribus exegerit,
et anlnfirmis necessaria, quoad salutem animae et corporis in eis subministrentur.
§ VIII , De octavo Belationis Capite^ ad Populum pertinente.
In hoc capite exponendum erit :
I. Quinam sint populi mores, et an in pietate proficiat.
II. An aliquis irrepserit abusus aut prava qusedam in eodem inoluerit consuetudo, quse con-
silio indigeat et Sedis Apostolicse adjutorio.
§ IX. De ultimo Capite, ad Postulata pertinente.
Ultimo loco Episcopi, Archiepiscopi, Primates et Patriarchse, qui suarum Ecclesiarum
Relationes ad Sacram transmittunt Congregationem, si quse habent Postulata proponenda pro
suarum regimine Ecclesiarum, proponere poterunt cum clara facti et omnium circumstan-
tiarum expressione ; et quatenus Postulata spectent ad negotia forensia, exponant, an ea sint in
SECCIÓN OCTAVA. 243
alus Tribunalibus introducta, an adsint super iisdem aliorum Tribunalium sententise, ut,
ómnibus mature pensatis, possit Sacra Congregatio congruum suppeditare prsedictis re-
sponsum.
Et haec sunt, quse opportuna visa fuerunt, ut in hac Instructione inserantur. Quod si aliqua
fuerint, quse Episcopi, Archiepiscopi, Primates et Patriarchse pro suarum indigentia Eccle-
siarum atque Dioecesum, addenda existimaveriot, sciant sibi liberum esse addere, quse ipsis
addenda videbuntur, etad notitiam Sacrse Congregationis deferre; quse ex charitatis, et jus-
titisB norma per se expediet, quae poterit, et majora ad Summum Pontificem deferet, qui
fratribus suis Episcopis, quantum cum Domino licet, gratificari semper exoptabit. C. Car-
dinalis Origus, Prsefectus. Loco f Sigilli. — Archiep. Theodos, Secret.
Cedulario Qnitense, tomo 5, pag. 27.
SECCIÓN OCTAVA.
BENEDICTO XIV COMUNICA POR LA SIGUIENTE ENCÍCLICA LAS FACULTADES DE
LOS OBISPOS DE AMÉRICA, LLAMADAS, SÓLITAS, A LOS VICARIOS, CAPITULARES
legítimamente ELEGIDOS EN EL CASO QUE AQUELLOS HUBIEREN MUERTO SIN
HABERLAS DELEGADO A NADIE.
lUustriss. et Rme. Dne. uti Frater.
Quamvis in calce Formulge Facultatum, quse ab Apostólica Sede singulis Archiepiscopis
Indiarum tam Orientalium quam Occidentalium, concedi solent, expresse legatur eorum
unicuique tributa potestas easdem facultates communicandi, non tamen illas, quse requirunt
Ordinem Episcopalem, vel non sine Sacrorum Oleorum usu exercentur, Sacerdotibus idoneis
qui in ejus Dioecesi laborabunt, et prsesertim tempere sui obitus, ut Sede vacante sit qui
possit supplere doñee eadem Sedes Apostólica certior facta alio modo provideat. Nuperrime
tamen huic Sacrse Congrogationi de Propaganda Fide innotuit, non semel contigisse, quod
nonnuUi ex prsefatis Antistitibus, vel inopina morte prserepti, vel memorata potestate non
attenta, e vivis excesserint, antedictis Facultatibus nemini delegatis. Cumque ex ejusmodi
praetermissa communicatione, sicut eidem Sacrse Congregationi relatum est, plurima et non
levia incommoda illarum Dicecesum Animabus obvenerint, propterea quod durante tempere
Sedis vacantis, aut saltem doñee supervenerit Apostólica provisio, nemo fuerit, qui earum in-
digentiis posset pro opportunitate subvenire, et potissimum quoad dispensationes matrimo-
niales^ adeo ut eam ob causam plerique, peccatorum vinculis miserrime alligati, promptoque
destituti remedio, non sine evidenti seternse salutis discrimine interierint : hinc est, quod
Sanctissimus Dominus Noster Benedictus divina providentia P.P. XIV, Populorum illorum
ab hac Sancta Sede remotissimorum incolumitati, eorumque animarum necessitatibus, pro
Pastoralis officii sui cura prospectum esse cupiens, de Eminentissimorum Patrum in tota
República Christiana adversus haereticam pravitatem Generalium Inquisitorum consilio
benigna indulsit, ut in posterum, quoties prsefatarum Ecclesiarum pro témpora Antistes
UA PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
decesseritnoncommunicatisfacuUaUbusin antedicta Formula contentis, et cum UmitatiO'
nibus in ea expreséis, alicui idóneo probatoque Sacerdoti, ab illo exercendisquandiu Archiepis-
copalis, seu Episcopalis Sedes vacans fuerit, et usque ad novam provisionem Apostolicam, ut
supra ; in eo tantum casu, ét non aliter, Vicarius Capitularis legitime electus illas líber e^ et
licite^ et intra fines dumtaxat illius Dímcesis, exercere tamquam Delegatus possit^ et váleat
iis tamen exceptis, ad quarum usum Episcopalis Ordo requiratur ; superaddita quoque eidem
Vicario Capitulan potestate consecrandi, quandocunique necessitas urgeat, Cálices, Patenas
et Altaria portatilia, cum Oléis Sacris jam ab Episcopo benedictis. Mandatis itaque Sanctitatis
Suse eo, quo par est, obsequio obtemperando, de hac Pontificiae sollicitudinis et providentise
gratia Amplitudinem Tuam encyclicis hisce litteris commonitam faciraus, eum in finem, ut
easdem vel authenticum earum e;íemplum in Capitulari Archivo asservandas, seu asservandum,
Canonicis et Capitulo tuse istius Metropolitanse, sive Episcopalis Ecciesise, statim ao illas acce-
peris, tradere et notificare non prsetermittas, ut quotiescumque memoratus casus evenerit,
qui facultates prsedictas in bonum istius Dioecesis exercere valeat, minime desit. Et Amplitu-
dinem TuamDeus incolumem diutissime servet. — Romaí 16 Februarii 1743. — Amplitudi-
nis Tuae. — uti Frater. — V. Card, An. Prcef. — PMHppiis DoUeveliiSy Secretarius.
Hállase en la Metropolitana de Chile y en el Cedulario de Quito, tom. 3. pag, 147.
RESUMEN DE LA ENCÍCLICA ANTERIOR.
Aunque según la fórmula inserta al fin de las sólitas tienen todos los ordinarios de las Indias
Orientales y Occidentales facultad do comunicar dichas facultados llamadas sólitas, excepto las que
piden Orden Episcopal ó necesitan del Oleo santo, á sacerdotes idóneos, especialmente á la hora
de la muerte, para proveer á las necesidades de sus Diócesis ; no obstante, cerciorada la Sagrada
Congregación de Propaganda Fide, que muchos obispos por muerte repentina ó por olvido, salían de
este mundo sin delegar á nadie estas facultades, do donde se originaban muchos males para las
diócesis. Por ésta razón el santo Padre Benedicto XIV dispone que durante la vacante de la Silla ó
á lo menos hasta que se provea, si el Obispo muriere sin delegar las sólitas, el Vicario Capitular,
legítimamente electo, goce de éstas facultades como Delegado de la Santa Sede, excepto las que
piden orden Episcopal. También se concede h dicho vicario la potestad de consagrar en necesidad
urgente Cálices, Patenas y Altares portátiles con el santo Oleo bendito por el Obispo. Y se manda
por último que un ejemplar auténtico de éstas Letras se conserve en ol Archivo capitular. Dada á 4 6
deFebr. de 1743.
SECCIÓN NONA 2i5
SECCIÓN NONA.
BREVE EXPOSICIÓN DE LA.S FACULTADES SÓLITAS SEGÚN EL P. MÁRQUEZ EN
SU Brasilia Pontificia y con las modificaciones, que han sufrido desde su
TIEMPO.
Con motivo del trabajo, que tengo entre manos sobre la colección de los Privilegios
de Indias, he registrado continuamente al P. Márquez, uno de los mas célebres
Escritores Americanos ; y tres son las causas, que me han movido á sacar este com-
pendio de su obra, llamada Brasilia Pontificia, La 1* presentar á los Obispos las
variantes que han sufrido las Facultades, llamadas sólitas, desde el tiempo del P. Már-
quez para acá. La 2* separar los privilegios, que actualmente se hallan vigentes de los
que ya caducaron. La 3* modificar su doctrina según las modificaciones, que ha
sufrido el Derecho conmn hasta el 12 de octubre de 1869, en que se expidió
la Constitución Apostolice Seáis,
Las variantes, que han sufirido las sólitas en su texto original, son muy pocas, y
puede decirse brevemente que, exceptuada la facultad 25, todas las demás son las mismas
en sustancia y accidentes. No sucede lo mismo con los privilegios de Lidias, que cita
frecuentemente el P. Márquez para amplificar las facultades de los obispos de América
más allá de las sólitas. Escribió este célebre Autor hacia los años de 1742, cuando
los privilegios de la Compañía de Jesús para con los Neófitos se hallaban vigentes y se
comunicaban promiscuamente á los Obispos de las Indias Orientales y Occidentales. Por lo
cual éste Escritor al hablar de dispensas matrimoniales entre los Neófitos, extiende las facul-
tades de los Obispos hasta los grados de consanguinidad y afinidad mencionados en las Vice-
nales insertas en el tomo anterior, y que al presente están sin vigor, según allí lo expresé.
Tienen sin embargo los Neófitos para dichas dispensas varios otros privilegios vigentes,
en particular los concedidos por Paulo 111 y Gregorio Xlll ; y al tratar de una materia
tan delicada como dispensas de matrimonios, es necesario deslindar bien las facultades
vigentes de las que ya caducaron, para proceder con legalidad canónica y seguridad de
conciencia.
Las modificaciones del derecho común después de la obra titulada Brasilia Pontificia
no son muchas ; pero algunas variantes sufrió en tiempo de Benedicto XIV en distintas
materias, que se rozan con las Facultades sólitas, como son abstinencias, Parroquias
de Regulares, Oratorios Lo mismo digo de las mencionadas Vicenales, cuya promiscua
participación desapareció bajo el mismo Benedicto XíV, dejando á cada parte con sus
privilegios respectivos con la obligación y el cuidado de renovarlos al expirar su tér-
mino. Por ultimo en nuestros tiempos la Constitución Apostólico Seáis de N. SSmo.
P. Pío IX. establece un nuevo derecho sobre Censuras, cuyo catálogo antiguo trae el
P. Márquez en la explicación de las sólitas bajo el n° 15 y 16. La mayor parte de
ellas queda derogada por la nueva Constitución, y en las censuras que permanecen
216 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
en vigor es necesario distinguir entre las reservadas simplemente al Komano Pontifice
y las especialmente reservadas y para saber la extensión que se puede dar á las sólitas
en ésta materia.
Por todo lo cual me he propuesto hacer un breve compendio que puede servir de
apéndice á la obra del P. Márquez, áfin de que en las Curias Eclesiásticas, donde sirve
de norma, encuentren los Obispos de América todo lo que les concierne ya por
derecho común, ya por las sólitas, ya también por los privilegios de Indias.
Por la razón, que indiqué en el prólogo, éste tratado sale en latin, hasta que se
pueda traducir al castellano.
FACULTADES QUE SUELEN CONCEDERSE A LOS OBISPOS LLAMADAS « SÓLITAS »
ANNO 1865.
P. I.
Pacultatesconcessae a SS. D. N. D. Pió Divina Providentia P. P. IX Episcopo N. N...
1. Conferendi Ordines extra témpora et non servatis interstitiis usque ad Presbyteratum
inclusive, di sacerdotum necessitas ibi fuerit.
2. Dispensandi in quibuscumque irregularitatibus, exceptis illis, quse vel ex bigamia vera
vel ex homicidio voluntario proveniunt ; et in his etiam'duobus casibus, si prsecisa necessitas
operariorum ibi fuerit, si tamen, quoad homicidium voluntarium, ex hujusmodi dispensatione
scandalum non oriatur.
3. Dispensandi super defectu setatis unius anni ob operariorum penuriam, ut promoveri
possint ad Sacerdotium, si alias idonei fuerint.
4. Dispensandi et commutandi vota Simplicia in alia pia opera, et dispensandi ex rationabili
causa in votis simplicibus castitatis et religionis.
5. Absolvendi et dispensandi in quacumque simonia ; et in reali, dimissis beneficiis, et super
fructibus male perceptis, injuncta aliqua eleemosyna vel pcenitentia salutari arbitrio dispen-
santis, vel etiam retentis beneficiis, si fuerint parochialia et non sint qui parochiis prsefici
possint.
6. Dispensandi in Z^ et 4» consanguinitatis et affinitatis gradu simplici et mixto tantum, et
in 2**, 3o et 4o mixtis, non tamen in 2o solo, quoad futura matrimonia; quo vero ad pretérita
etiam in 2o solo, dummodo nullo modo attingat primum gradum, cum his qui ab hseresi vel
infidelitate convertuntur ad fidem catholicam, et in praefatis casibus prolem susceptam decla-
randi legitimam.
7. Dispensandi super impedimento publicse honesta tis justis ex sponsalibus proveniente.
8. Dispensandi super impedimento criminis, neutro tamen conjugum machinante, et resti-
tuendi jus amissum petendi debitum.
9. Dispensandi in impedimento cognationis spiritualis, praeter quam inter levantem et
levatum.
10. Hse vero dispensationes matrimoniales, videlicet, 6* 7% %"" et 9anon concedan tur nisi cum
clausula : dummodo mulier rapta non fuerit, vel si rapta fuerit^ in potestate raptorum non
existat : et in dispensatione tenor hujusmodi facultatum inseratur, cuni expressione temporis
ad qupd fuerint coucessse.
SECCIÓN NONA. 247
11. Dispensándi cum gentilibus et infidelibus piares uxores habentibus, ut post conver-
sionem et baptismum, quam ex illis maluerint, si etiam ipsa fidelis fiat, retiñere possint, nisi
prima voluerit convertí .
12. Conñciendi Olea sacra cum Sacerdotibus, quos potuerintbabere; et si necessitas urgeat
etiam extra diem Coense Domini.
13. Delegandi simplicibus Sacerdotibus potestatem benedicendi paramenta et alia utensilia
ad sacrificium Missse necessaria, ubi non intervenit sacra unctio ; etreconciliandi Ecclesias
pollutas aqua ab Episcopo benedicta ; et in casu necessitatis etiam aqua non benedicta ab
Episcopo.
14. Largiendi ter in anno indulgentiam plenariam contritis, confessis ac sacra communione
refectis.
15. Absolvendiab bseresi et apostasia a fide, et a scbismate quoscumque, etiam Ecclesiasticos
tam S3BCulares, quam regulares; non tamen eos, qui ex locis fuerint, ubi sanctum Officium
exercetur, nisi in locis Missionum, in quibus impune grassantur hsereses, deliquerint, nec
illosquijudicialiter abjuraverint, nisi isti nati sint ubi impune grassantur hsereses, etpost
judicialem abjurationem illuc reversi, in hseresim fuerint relapsi, et hos in foro conscientise
tantum.
16. Absolvendi ab ómnibus casibus Sedi Apostolicse reservatis, etiam in bulla Coense Domini
contentis.
17. Concedendi indulgentiam plenariam primo conversis ab hseresi , atque etiam fidelibus
quibuscumque in articulo mortis, saltem contritis, si confiteri non poterunt.
18. Concedendi indulgentiam plenariam in Oratione 40 horarum, ter in anno indicenda
diebus ab Episcopo bene visis, contritis et confessis et sacra communione refectis, si tamen ex
concursu populi et expositione Sanctíssimi Sacramenti nuUa probabilis supicio sit sacrilegii ab
hsereticis et infidelibus, aut offensionis a magistratibus.
19. Lucrandi sibi easdem indulgentias.
20. Singulis secundis feriis non impeditis officio 9 lectionum, vel in eis impeditis, die
immediate sequenti, celebrandi Missam de requie in quocumque altari, etiam portatili,
liberandi animas secundum eorum intentionem a purgatorii pcenis per modum suffragii.
21. Tenendi et legendi, non tamen aliis concedendi, prseterquam, ad tempus tamen, iis
Sacerdotibus, quos praecipue idóneos atque honestos csse sciat, libros prohibitos, exceptis
operibus Dupuy, Volney, M.Eeghellini, Pigault h Brun, De Potter, Benthara, J. A. Dulaure,
Fétes et courtisanes de la Gréce, Novelle di Casti et aliis operibus de obsccenis et contra Reli-
gionem ex professo tractantibus.
22. Prseficiendi Parochiis Kegulares, cosque suos deputandi vicarios in defectu ssecularium,
de consensu tamen suorum superiorum.
23. Celebrandi bis in die, si necessitas urgeat, ita tamen ut in prima Missa non sumpserit
ablutionem, per unam horam ante auroram et aliam post meridiem sine ministro et sub dio et
sub térra, in loco tamen decenti, etiamsi altare sit fractum vel sine reliquiis Sanctorum et
praesentibus hsereticis, schismaticis, infidelibus et excommunicatis, si aliter celebrari non
possit. Caveat vero ne prsedicta facúltate sen dispensatione celebrandi bis in die, aliter quam
ex gravissimis causis et rarissime utatur, in quo graviter ipsius conscientia oneratur. Quod si
hanc eamdem facultatem alteri Sacerdoti juxta potestatem inferius apponendam communicare,
aut causas ea utendi alicui, qui a Sancta Sede hanc facultatem obtinuerit approbare visum
fuerit, serio ipsius conscientise injungitur ut paucis dumtaxat, iisque maturioris prudentiae ac
248 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
zeli et qui absoluto necessarii sunt, nec pro quolibet loco, sed ubi gravis necessitas tulerit et
ad brove tempus eamdem commuDÍcet, aut respective causas approbet.
24. Deferendi Sanctissimum Sacramentum occulte ad infirmos sine lumine illudque síne
eodem retinendi pro eisdem infirmis, in loco tamen decenti, si ab hsereticis aut infidelibus sit
periculum sacrilegií.
25. Induendi se vestibus ssecularibus, si aliter vel transiré ad loca eorum curse commissa
vel in eis permanere non poterunt.
26. Recitandi rosarium vel alias preces, si breviarium secum deferre non poterunt, vel
divinum Officium ob aliquod legitimum impedimentum recitare non valeant.
27. Dispensandi, quando expediré videbitur super esu carnium, ovorum et lacticiniorum
tempere jéjuniorum et quadragesimae.
27. Prsedictas facultates communicandi, non tamen illas quse requirunt ordinem Episco-
palem, vel non sine sacrorum oleorum usu exercentur, Sacerdotibus idoneis qui in eprum
dioecesibus laborabunt, etprsesertim tempore sui obitus, ut, sede vacante, sit qui possit sup-
plere, doñee Sedes Apostólica certior facta, quod quamprimum fieri debebit per delegatos vel
per unum ex eis, alio modo provideat: quibus delegatis auctoritate apostólica facultas conce-
ditur, sede vacante, et in casu necessitatis, consecrandi cálices, patenas et altarla portatilia
sacris oléis, ab Episcopo tamen benedictis.
29. Et prsedictse facultates gratis et sine ulla mercede exerceantur et (addecennium) tantum
concessse intelligantur, necillis uti possit extra fines susb Dicecesis.
Dat. Romse..,. anno 1865.
EXPOSICIÓN DE LAS SÓLITAS.
<5U0AD FACULTATES DECENNALES DUBIA OENERALIA SOLVUNTUR.
1° Decennium in facultatibus prsescriptum incipit quoad essentiam a die datse, id est,
a die quo facultates Eomse conceduntur et expediuntur. Quoad usum vero et exercitium
incipit a die quo in Americam perveniunt facultates ad manus Episcoporum.
2*> Restringenda vero est hsec regula, si aliunde habeatur notitia praevia de facultatibus
jam concessis et Roma expeditis ; et deinde Episcopus certior de concessione factus hujus-
modi facultatibus uti ccDpisset; tune decennium computandum erit et currere incipiet a die,
quo Episcopus facultatibus uti ccepit. (Márquez 1. 1«». nt>. 59.)
3<» Decennium non expirat morte concedentis (Márquez, ibid. n° 55.)
40 Etsi jure communi decennium cesset Episcopo mortuo, quoad Ecclesias vero Indiarum
tam Orientalium quam Occidentalium non cessat, licet Episcopus morte inopina praereptus
ejus modi facultates nemini communicaverit, sed Vicario legitime electo conceduntur
per Benedictum XIV. Non vero conceduntur Vicario facultates ad quarum usum Episcopalis
ordo requiritur. (Vide Litteras an. 1743.)
SECCIÓN NONA. 249
QUOAD PRIMAM FACÜLTATEM.
Conferendi Ordines extra témpora et non servatis interstitiis usque ad Presbyteratum
inclusive, si Sacerdotum necessitas ibi fuerit.
QUID DE JURE COMMUNI ? JUXTA MÁRQUEZ, LIB. I, N. 65.
10 Tonsura non est Ordo et ministrari potest quocumque die, hora et loco.
2<* Ordines minores conferri possunt quibuscumque Dominicis et festis diebus, absque
Missa, et a nonjejuno, imo vespere cujúscumque ferias sextse, quse sit próxima sabbato
Ordinationis peragendse vel etiam feria 4a quatuor temporüm.
30 Ordines minores, ubi consuetudo viget, omnes uno die et simul cum tonsura conferri
possunt. Si tamen non esset consuetudo, non ideo irregularitatem incurreret ordinatus.
40 Ordines minores eodem die conferri non possunt simul cum Subdiaconatu ; si vero in
aliquibus Dioecesibus consuetudo contraria vigeat, stari potest consuetudini.
5** Dúo sacri Ordines eodem die conferri non possunt, sub poena suspensionis utriusque
Ordinití juxta aliquos, ultimi Ordinis solummodo juxta alios.
6*» Ñeque conferri potest unus Ordo sacer Sabbato et alius Ordo sacer Dominica sequenti
etiam continúate jejunió.
7° Pennittitur vero Episcopis vel partem Ordinationis differre, vel Ordinationes omnes
sabbato faciendas ad sequentem Dominicam transferre ex rationabili causa, qualis esset
infirmitas ordinantis vel ordinandi, aut multitudo ordinandorum. Tune vero jejunium, tam
ordinantis, quam ordinandi, continuandum erit, quia unus cum sabbato reputatur dies.
8** T^empora sunt Feria 4a, 6a et Sabbatum post Festum Exaltationis Sanctse Crucis,
post diem Cinerum, post Pentecosten et post Festum Stse Lucise, Adde, quod Temporüm
sabbatis sequiparentur Sabbata ante Dominicam Passionis et Paschse : in bis etiam Sabbatis
possunt celebrari Ordinationes ex cap. Quod sicut
9° Interstitia dicuntur intervalla ab uno Ordine ad aliud suscipiendum.
A susceptione ultimi Ordinis Minoris ad Subdiaconatum currere debet unus annus ex Trid.
nisi aliud videatur Episcopo ; a Subdiaconatu ad.Diaconatum alius annus, a Diaconatu ad
Presbyteratum alius item annus. Trid. ses. 23, cap. II de Keform.
QUID PER FACÜLTATES SÓLITAS POSSINT EPISCOPI ? MARQ. N. 120.
I** Possunt Episcopi cum suis subditis dispensare in temppribus et interstitiis.
2" Possunt Dimissorias subditis suis daré ut ab alio Episcopo extra témpora ordinentur ;
addendo vero in Dimissoriís : Etiam extra témpora et non servatis interstitiis.
3° Qui ab Ordinario suo Dimissorias prsesentat, potest ordinari extra témpora, si in eis
rogetur Episcopus ut cum dimisso dispenset.
4° Admodum probabile est id etiam Episcopum prsestare posse, etsi non rogetur ab Ordi-
nario dimissi, ñeque constet eum dispensatum a Prselato accederé.
50 Cum Ordinandus alio dimittitur, quin designetur Episcopus ordinaturus, potest quilibet
Episcopus cum illo dispensare (si extra témpora ordinare rogetur) dummodo voluntas con-
traria Ordinarii non constet. Quod si voluntas contraria constet, probabile est Episcopum
non posse dimissum hujusmodi ordinare.
TOM. !• 31
250 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
6° Regulares yero absque Prselati sui consulto extra témpora ordinare non potest Bpiscopus»
cum Prselato competat judicium de inopia sacerdotum Ordinisvel de necessitate subditos
ordinandi.
DE CAUSIS AD DISPENSANDUM IN INTERSTITIIS, SPECTATO JURE COMMUNI. IBID. N** 82.
10 Quod intérstitium inter unum et aíterum Ordinum minorum servandum sit, jus relinquit
arbitrio Episcopi. Unde sufficit consuetudo vel alia rationabilis causa ut possit Episcopus
dispensare.
2o Ad dispensandum ab interstitio inter postremum Ordinem minoremet subdiaconatum
requiritur necessitas vel utilitas Ecclesise.
3° Ad dispensandum ab interstitio inter subdiaconatum et diaconatum sufficit rationabilis
causa.
4p Ad dispensandum ab interstitio inter diaconatum et presby teratum requiritur necessitas vel
utilitas Ecclesise (1).
50 Necessitas Ecclesise censetur adesse : lo quando desunt ministri, qui solitis ofiBciis satis-
faciant ; 2** quando ordinandus habet beneficium cui inservire debet ; 3o quando ordinandus
est provectse setatis et probatse vitse ; 4» quando ordinandus studiis incumbit. Utilitas Ecclesiae
censetur adesse cum ordinandus est doctus et probus, ex cujus ordinatione futurura Ecclesise
servitium sperari potest.
DE CAUSIS EX QUIBUS POSSINT EPISCOPI PER SÓLITAS AB INTERSTITIIS DISPENSARE.
Pro Episcopis, qui solitis gaudent, minor necessitas vel utilitas vel causa requiritur, quam
quse pro diversis ordinibus, juxtamodo dicta, spectato jure communi expostulatur. Qugenam
vero sit hsec minor necessitas vel utilitas vel causa, relinquendum est judicio viri docti et
prudentis. Ibid. n. 94.
QUOAD SECUNDAM PACULTATEM.
Dispensandi in quibuscumque irregularitatibus, exceptis illis, quse vel ex bigamia vera vel
ex homicidio voluntario proveniunt, et in bis etiam duobus casibus, si prsecisa necessitas
operariorum ibi fuerit, si tamen, quoad homicidium voluntarium ex íiujusmodi dispensatione
scandalum non oriatur.
QUID DE JURE COMMUNI ? JUXTA.MARQ. LIB. I, NUM. 166.
1" In dubio juris vel facti nemo censendus irregularis juxta communem D. D. sententiam,
excepto casu dubii Homicidii. Irregularitas enim non censetur lata, nisi clare exprimatur in
jure.
2o Jure communi potest Episcopus dispensare in Irregularitatibus ex delicto occulto pro-
venientibus, excepto Homicidio et aliis ad forum contentiosum deductis. Trid. Liceat.
(1) S. CoDg. C. die 3 Maji 1620.
SECCIÓN NONA. 251
QÜI]) PER SÓLITAS? JÜXTA MÁRQUEZ, IBID.
1<» Ex facultatibus solitis possunt Episcppi dispensare in ómnibus irregularitatibus jure
expressis, praeier Bigamiam veram et Homicidium voluntarium.
2" Quando Episcopus dispensare potest cum suis subditis, potest etiam facultatem alteri
delegare,
3<> NuUa dispensationis formula assignatur in jure. Tamen adhiberi poterit hujusmodi.
Dispenso tecum in irregularitate, quam contraxistioh talem causam.
4p Pluribus irregularitatibus irretitas, totidem dispensationibus indiget, sive ejusdem, sive
diversi generis sint.
QUOAB BIGAMIAM ? IBID. N** 204.
P Quoad effectum dispensationis, tam bigamus est qui plures habuit uxores, quam qui
duas solummodo duxit.
2» Episcopi per Sólitas possunt dispensare in bigamia interpretativa et similitudinaria;
excipitur enim tantum Bigamia vera.
3* Etiam in bigamia» vera dispensare poterunt, si necessitas operariorum urgeat ; secus
sinonurgeat.
QUOAD HOMICIDIUM ? IBID. NUM. 213.
1*» Homicidium casuale, ut irregularitatem pariat, debet esse aliquo modo culpabile, in
eoque casu potest ab Episcopis irregularitas dispensari.
2*> Possunt etiam Episcopi dispensare in irregularitate ex defectu perfectse lenitatis :
excipitur enim Homicidium voluntarium solummodo.
3" ítem cum judice, testibus et alus ad mortem concurrentibus : itemque cum milite, qui in
bello justo alios occidit.
4p Etiam cum eo, qui vim vi repeliendo excedit moderamen inculpatae tutelse.
5° Praeterea dispensare possunt in mutilatione gravi alicujus membri principalis.
6** Qui dúo Homicidia patravit et de primo jam fuit dispensatus, ad obtinendam dispen-
sationem secundam, mentionem de prima jam data faciat necesse est : secus, sQcunda dispon-
satio non valet.
7** Qui occidit Présbyterum, et in precibus ait se occidisse hominem, probabiliter manet
dispensatus.
8" Cum ómnibus personis quse sint intra fines suse Dicecesis potest Episcopus dispensare.
9" Tándem possunt Episcopi dispensare in irregularitate ob homicidium voluntarium
si necessitas operariorum urgeat, et dummodo ex tali dispensatione non oriatur scandalum,
10** Scandalum oriri potest, dum dispensandus laborat publica infamia ob crimen patratum;
secus, si publica infamia non laboret. Quod si publicum alibi homicidium fuerit, hic vero,
ubi dispensatur, occultum, non oritur scandalum: ñeque oritur ante litis contestationem,
nec si crimen probatum non fuerit, nisi publica infamia facti jam sit inustus. Ita Márquez,
lib. 1% n* 223.
252 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
QUID JURE INDICO ?
1*> Per Const. S. Pii V. Decens et debitum^ possunt Episcopi dispensare in irregularitate
quibuscumque causis prseterquam homicidii et simonise occasione contracta.
2" Per Const. Gregorii XIII. Nuper ad nos, possunt illegitimi ad Presbyteratuní et
curam animarum apud Indígenas promoveri, dummodo idioma indicum loquantur et
intelligant.
Quid Episcopis Brasiliíe quoad irregularitates concessum sit in Bulla Pii IV, quse incipit
Supereminentis ? Concessa illis est facultas perpetua dispensaudi super irregularitate qiiavis
de causa contracta, prseter quam Homicidii voluntarii et bigamise, uti sonant verba ipsa
Builse, quse hujusmodi sunt : Ac cum eisdem personis super irregularitate per eos quavis
de causa, non tamen Homicidii voluntarii^ alias quam in bello contra infideles, perpetrati,
aut bigamice occasione pro tempere contracta.
An vigeathodie hsec Constitutio Pii IV? Viget, etiam ab ipso Pió VI in sua Constitutione
Magnam prefecto curam, citatur quasi vigens. Vidé : Non obstantibus,
QUOAD TERTIAM FACULTATEM.
Dispensandi super defectu setatis unius anni ob operariorura penuriam, ut promoveri possint
ad Sacerdotium si alias idonei fuerínt.
QUID DE JURE COMMUNI? JUXTA MARQ. LIB. I, N** 236.
lo Tonsura et ordines minores conferri non possunt ante usum rationis. Ad Subdiaconatum
requiritur 22 annus : ad Diaconatum 23 annus : ad Presbyteratuní 25 annus : sufficit autem
ut anni sint incoepti. Computandi sunt a die Nativitatis, etiam si quis ante tempus nascatur.
Probabiliter non est curandum de die bissexti.
2<* De jure communi non possunt Episcopi dispensare in setate ad Ordines.
QUID PER SÓLITAS? IBID. n° 237. 249 ET SEQ.
1" Per sólitas possunt Episcopi dispensare super defectu getatis unius anni ad Subdia-
conatum vel Diaconatum vel Presbyteratum dummodo penuria operariorum laboret
Ecclesia.
2** Si quis jam fuerit dispensatus in uno setatis anuo, poterit juxta P. Márquez ab Episcopo
suo in alio setatis anno dispensar! ita ut totaliter in duplici setatis anno dispensetur. Quod
tamen sat durum videtur et mérito non admittitur a P. Aracena.
QUOAD QUARTAM FACULTATEM DECENNALEÜÍ.
Dispensandi et commutandi vota Simplicia in alia pia opera, et dispensaudi ex rationabili
causa in votis simplicibus Castitatis et Keligionis.
SECCIÓN NONA. 25B
QUID DE ju:re commüni? juxta Márquez, lib. t, n** 290.
r Concessa facúltate dispensandi, intelligitur concessa potestas commutandi : non e
contra.
2° De jure possunt Episcopi dispensare vota non reservata Pontifici : item votum de
non petenda dispensatione : insuper vota jurata, et juramenta soli Deo facta.
3"» Vota commutari possunt extra confessionem; nullibi enim contrarium prsescribitur.
4° Vota Castitatis et Relij^ionis non sunt reservata, nisi sint absoluta, perfecta, perpetua
et ex affectu ad rem promissam.
5*» Eorum reservatio benigno interpretenda est, ita ut non nisi raro jurisdictionera Epis-
copalem excedat, data rationabili causa, cum Sánchez de Matrim. 1. 8. d. 9.
QUID PER PACULTATES SÓLITAS 1
Per Sólitas possunt Bpis(5opi dispensare in tribus votis Pontifici reservatis.
CAUSAE DISPENSATIONIS IN VOTO CASTITATIS. IBID. N° 302, SUNT :
lo Proclivitas in luxuriam.
2° Si uterque conjux ante vel post consummatum matrimouium votum emisisset ex mutuo
consensu, quo ambo cessissént jure suo.
3o Si quis in gravi periculo vel infirmitate vovisset : tum enim reputatur votum conditio-
natum, « Si conváluero. »
CAUSAE AD DISPENSANDUM IN VOTO RELIGIONIS SUNT:
lo Si esset morti proximus qui vovit, et ad prolem legitimandara uxorem ducere oporteret.
2° Si sequatur infamia puellse orta ex frequenti ingressu viri alicujus in domum patris sui.
3o Si voventi supereveniat magna dificultas adimplendi votum.
4o Siprogeniem alicujus familise nobilissimse conservare necessum sit.
50 Non est sufficiens causa dispensandi in voto religionis magna pecunias summa, nisi ea
alicui templo restaurando vel hujusmodi applicetur.
6** Tándem ad dispensandum in utroque voto non requiritur certitudo ; sed sufficit prudens
dubium in rationabilitate causse.
CIRCA QUINTAM FACULTATEM.
Absolvendi et dispensandi in quacumque simonía; et in reali, dimissis beneficiis, et super
fructibus male perceptis, injuncta aliqua eleemosyna vel poenitentia salutari arbitrio
dispensantis, vel etiam retentis beneficiis, si fuerint Parochialia, et non sint qui Parochiis
prsefici possint.
254 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
QUID DE JURE COMMUNI? MÁRQUEZ, LIB. I, N** 324 ET SEQ.
!<* Ob Simoniam nulla incurritur poena jure lata, nisi tribus in casibus, nempe in Ordine, in
Beneficio et in ingressu Eeligionis.
2° In Ordine quatuor poenas incurrunt simoniace ministrantes, scilicet, excommunicationem
Papalem, Suspensionem a Collatione Ordinum et ab exercitio Pontificalium, Interdictum ab
ingressu Ecclesiae et suspensionem a regimine Ecclesise et perceptione fructuum, si interdictum
violetur. Simoniace vero suscipientes ordines V excommunicationem ; 2° suspensionem Ordinis
ipso facto incurrunt. An vero suspensio ad omnes ordines antea susceptos extendatur? Variant
Doctores.
3^ In beneficio tam dantes, quam accipientes, excommunicationem ipso facto incurrunt.
Deinde Provisio et Collatio nuUa atque irrita est, ita ut provisus nulium jus adquirat, nec
fructus faciat suos, et ad restitutionem teneatur, si quos accipiat. Tándem inbabilis manet ad
Ídem Beneficium.
4** Jn ingressu Eeligionis, excommunicantur primo personse quidquam ab ingressuro exi-
gentes. Secundo suspenditur Capitulum seu Conventus, qui in simoniam consentiunt. Tertio
ingrediensteneture monasterio egredi. Sed hujusmodi pcense ob contrariam consuetudinem
receptam vel ob tenuitatem monasterii raro incurruntur.
5° Ob simoniam confidentialém septem numerantur pcense. 1" Excommunicatio Papalis tam in
dantes quam in accipientes. 2° Interdictum Episcopis et Collatoribus. 3** Resignatio et collatio
Beneficii nulla est. 4" Inhabilitas ad idem et ad alia Beneficia obtinenda. b^ Beneficium si-
moniace datum reservatur Sedi Apostolicse, ita ut Ordinarius illud providere non possit.
6** Fructus male percepti applicantur Camerse Apostolicae. 7** Privatio omnium Beneficiorum
et pensionum, quae antea obtinebantur.
Quid vero novi per Constitutionem Apostolicm Seáis quoad censuras in simoniacos latas?
Enyerba ipsius Constitutionis in 2*" serie. « Excommunicationi latse sententise Romano Ponti-
fici reservatse subjacere declaramus : VIII. Reos Simonise realis in Beneficiis quibuscumque,
eorumque cómplices. IX. Reos Simonise confidentialis in Beneficiis quibuslibet, cujuscumque
sintdignitatis.X. Reos Simonige realis ob ingressum in Keligionem. »
Atque ha sunt omnino censurse contra Simoniacos vigentes : unde : 1° Ablatae sunt censuras
contra Simoniacos latse in susceptione ordinum. 2° Sublatum etiam est interdictum in Simonia
confidentiali contra CoUatores Beneficii appositum.
QUOAD RESTITUTIONEM.
1" Restitutio facienda est de Beneficio simoniace accepto et fructibus ex illo perceptis; item
de pretio simoniace accepto in prsesentatione, collatione vel confirmatione Beneficii.
2** Quod simoniace acceptum est, restitui debet ante prsesentationem et coUationem ei, a
quo acceptum est. Post coUationem vero variant Doctores : alii restituendum tenent Ecclesise,
cujus est Beneficium, alii pauperibus, alii vero cui judex addixerit post sententiam;ante sen-
tentiam vero sunt qui restituendum putant ipsi, a quo pecunia accepta est.
SECCIÓN NONA. 255
QUOAD ABSOLUTIONEM ET DISPENSATIONEM IN SIMONÍA OCCULTA.
lo De jure possunt Episcopi absolvere et dispensare in Simonía occulta.
2o Cum occulto Simoniaco potest Episcopus dispensare, ut sine nova collatione retineat
beneficium.
3** Id prsestare potest, quamvis Episcopus fuisset complex in eadem Simonia.
4** Ad dispensandum Simoniam nuUa in jure prsescribitur forma modo dispensans suam
voluntatem declaret.
QUID PER SÓLITAS ? IBID. 356 ET SEQ.
1° Per Sólitas possunt Episcopi dispensare in Simonia publica etiam retentis Beneficiis,
si Simonia non sit realis. Dicitur realis quando pactum executioni mandatur, et traditur
pretium vel pars pretii.
2o In Simonia reali publica non possunt Episcopi ñeque per Sólitas dispensare, nisi dimissis
beneficiis. Excipe beneficia Par ocMalia, si non sint qui Paroeciis praeficiantur : tune potest
Simoniacus dispensar! retento beneficio.
30 Quando Episcopus cum alus dispensare potest, potest etiam secum dispensare, si aliquid
in conferendis Ordinibus aut hujusmodi simoniace recepisset.
4** Quando simoniacus dispensatur et absolvitur dimisso beneficio, potest, juxta P. Márquez,
ad eumdem beneficium iterum admitti : quia lex poenalis stricte interpretanda est. Quin et
Indulto minime contravenitur. Aliunde inhabilis non fit ipso jure ad alia beneficia obtinenda ;
facta vero dimissione beneficii, et nova insuper dispensatione facta, quasi de novo confertur
beneficium, quod fieri non vetat Indultum Apostolicum.
5** Beneficia dimittenda, de quibus in Solitis sermo est, debent esse proprie talia, quia
poense restringendse et non extendendse sunt. TJnde Capellania et Vicaria ad nuti^m amovibilis,
sive Parochi, sive Episcopi, si ve ejusmodi, cum non sint Beneficia proprie talia, non compre-
henduntur sub pcenis impositis recipientibus vel dantibus simoniace Beneficium.
6** Ñeque Simoniacus privatur alus beneficiis rite obtentis : quia lex poenalis restrin-
genda est.
7** Per Sólitas possunt Episcopi dispensare super fructibus male perceptis, injungendo ad
libitum suum vel eleemosynam vel pcenitentiam salutarem. Imo si pauper sit simoniacus,
poterit ipsi eleemosyna applicari.
CIRCA SEXTAM FACULTATEM.
Dispensandi in 3 et 4 consanguinitatis et affinitatis simplici et mixto tantum, et in 2, 3
et 4 mixtis non tamen in 2^ solo quoad futura matrimonia : quo vero ad prasterita etiam in
2** solo, dummodo nuUo modo attingat primum gradum, cum bis, qui ab haeresi vel iiifidelitate
convertuntur ad fidem catholicam,etinpr3efatiscasibusprolem susceptamdeclarandilegitimam.
266 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
QUID DE JURE COMMUNI? JUXTA MARQ. LIB. II, N° 131.
1° In matrimonio jam contracto cum impedimento occulto, quando gravis necessitas urget
et datur periculum in mora et impotentia adeundi Papam, dispensare potest Episcopus;
dummodo matrimonium sit publicum et separatio fieri nequeat sine scandalo. Katio : quia
rationabiliter prsesumi tur voluntas Pontificis permittentis hujusmodi facultatem dispensandi.
2** ídem dicendum circa matrimonium futurum cum impedimento occulto, concurrentibus
piíedictis circumstantiis, ob eamdem rationem.
3® Id prestare potest Episcopus, praedictis concurrentibus, etsi interveniat mala fides ex
parte unius contrabentis. Ratio, quiaPontifex de facto potest dispensare etiamsi existatmala
fides; ergo rationabiliter prsesumitur ejus venia ad dispensandum.
4o Quin etsi mala fides ex parte utriusque interveniat, poterit dispensare Episcopus ; quia
venia Pontificis prsesumitur ; alioquin prsesumeretur contra paternam ipsius Pontificis pietatem,
quam habet uti Pastor Universalis erga suas oves, id est, casu, et non aliter, quo de facto detur
necessitas máxima dispensandi, et non patea t aditus ad Pontificem, aut si pateat, detur
periculum magnum in mora.
5** Sub prsedictis circumstantiis, potest etiam dispensare, licet impedimentum sit publicum.
Potest enim evenire ut separatio fieri non possit sine periculo infamise et scandalo, licet
impedimentum publicum sit.
6° Extenditur etiam ejus potestas in prsedictis circumstantiis ad impedimenta matrimonii,
quse gradibus non constant, v. gr. in crimine et hujusmodi. Vide dicenda in 8^ Facúltate.
7** Episcopus non tenetur dispensationem a Papa procurare, nec expensas ad id faceré, quam vis
dispensandus sit pauper.
8** Tenetur tamen dispensare, justa causa interveniente. Quod si nolit, justa causa data,
dispensare Episcopus, poterit subditus ad Metropolitanum recurrere.
QUID PER SÓLITAS POSSIT EPISCOPUS.
lo Potest Episcopus dispensare cum quibusvis personis in 4** consanguinitatis et affinitatis
gradu simplici.
2o ídem potest in 3o consanguinitatis et affinitatis gradu simplici.
3** ídem potest in 3** et 4** gradu consanguinitatis et affinitatis mixto.
4o Ídem potest in 2**, 3** et 4<* consanguinitatis et affinitatis gradibus mixtim conjunctis.
5o ídem potest, quamyis prsedicti gradus sint multiplicati ; nam concessa facúltate dispen-
sandi, quando nuUa fit exceptio, veniunt omnia, ut docent Suarez, Sánchez, etc.; atqui in hac
6a facúltate nulla fit exceptio; ergo veniunt gradus omnes multiplicati.
6o Praedicta omnia potest Episcopus cum quibusvis personis tum quoad praeterita, tum
quoad futura matrimonia sive scienter sive ignoranter contracta, seu consummata vel non
consummata fuerint.
70 Cum his vero, qui ab haeresi vel infidelitate convertuntur ad fidem Catholicam, potest
etiam Episcopus dispensare in 2^ solo consanguinitatis et affinitatis gradu, sed quoad matri-
monia prseterita tantum, minime vero quoad futura, et dummodo 1™ gradum non attingat.
SECCIÓN NONA. 257
QUID CIRCA PROLEM?
In ómnibus prsedictis casibus, tum quando dispensatur cum illis qui ab hseresi vel infidelitate
convertuntur, tum etiam quando dispensatur cum quibuscumque alus personis supradictis,
potest Episcopus prolem suíiceptam declarare legitimam. Patet ex Indulto, cujus verba non
sunt ambigua nec restringe ada.
QUID JURE INDICO?
Quid erga Neophytos concessum fuerit per Paulum III in Bulla AUitudo ?
Verba sunt hujus constitutionis :« Super eorum vero matrimoniis hoc observandum decer-
nimus, ut qui ante conversionem plures, juxta eorum mores, habebant uxores, et non recor-
dantur quam primo acceperint, conversi ad fidem, unam ex illis accipiant, quam voluerint,
et cum ea matrimonium contrahant per verba de prsesenti, ut morís est; qui vero recordantur
quam primo acceperint, alus dimissis, eam retineant. Ac eis concedimus ut conjuncti etiam
in tertio gradu tam consanguinitatis quam afQnitatis non excludantur ^ matrimoniis contra-
hendis, doñee Sanctse Sedi super hoc aliud visum fuerit.
Quinám vero reputandi Neophyti quoad causas matrimoniales ? Ad quaestionem respondet
Benedictus XIV > Et insuper quia a nonnuUis dubitatum seu hsesitatum fuit, an omnes
Indigenae illarum Regionum oriundi et naturales et Christianorum Indigenarum, etiam
baptizatorum filii, etiam in eorum infantia baptizati , jure Neophyti appellari possint;
idcirco tenore earumdem prsesentium decernimus et declaramus omnes oriundos seu natu-
rales supradictarum omnium, tam orientalium quam occidentalium partium, imo etiamsi
Aethiopes, Angulani vel quarumvis aliarum transmarinarum regionum etiamsi Christia-
norum filii et in infantia baptizati, vel etiam inter se vel cum Europeis mixtim progeniti
sint, ad concessionis hujusmodi eflFectum esse et intelligi deberé , Neophytos. Quin etiam
quia de mixtim progenitis, quos Mixtos vocant, majus dubium esse accepimus, cum eisdem
mixtis, quos similiter ad hunc effectum Neophytos cencendos esse decernimus in gradibus et
matrimoniis contractis et contrahendis prsedictis, gratis tamen, dummodo non ita facile
id fiat, dispensare posse; eisdemque Presbyteris facultatem desuper concedimus oppor-
tunam. Verba sunt citaii Brevis Alexandri VIII, § 16. Ita Benedictus in Constitutione
Cum venerabilis,
An Quarterones et Puchueles reputandi sint Neophyti?
Ipse Pontifex respondet in eadem Constitutione : « Interdicta ipsis quacumque facúltate
dispensandi cum Quarteronibus et cum Pucuellibus. »
Ex prsemissis consequitur : 1^ tertius et quartus consanguinitatis et affinitatis gradus apud
Neophytos extinctus est quoad matrimonia celebranda.
2<* Hinc Neophyti in S et 4 gradu simplici vel mixto invicem conjuncti, non indigent
dispensatione ad matrimonium contrahendum.
3o Excipitur 3 et 4 gradus consanguinitatis in linea recta ascendentium vel deseen-
dentium.
4<» Non tamen excipitur 3 et 4 gradus afñnítatis in linea recta, sed manent extincti.
5o Neophyti in 3 et 4 consanguinitatis seu affinitatis gradibus mixtim conjuncti, quamvis
eorum alter sit cum stipite conjunctus, in primo et secundo gradu, non indigent dispensa-
tione, quia juxta remotiorem gradum conjunctio computatur.
TOM. I. ^^
258 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Quid antiquitus per Const. Aiiimarum saliiti concedebatur Episcopis Indiaram ?
Coucedebatur illis ut cum Neophytis in quibuscumque gradibus Jure divino non prohibitis
dispensare possent, primo excepto. En verba : « Prseterea ejusdem societatis Jesu Provincia-
ce libus, in quocumque sen qiiibusvis non tamen in primo consanguinitatis vel affinitatis
te gradibus, vel alias conjunctis seu se attinentibus, ut matrimonium inter se contrahere,
« seu ineo jam scienter contracto remanere valeant in foro conscientiae tantum.... dispen-
« sandi : et iusuper ibidem Locorum Ordinariis etc. etiam in judiciali foro. » Ita Alexauder
vm. §. 9.
An vigeat prsesenti tempere hsec constitutio ?
Non viget pro Episcopis post separationem Vicennalium quia non renovata est, ideoque
vicennales illaD, quse a P. Márquez in Brasilia Pontificia commemorantur, nullum in prse-
sentiarum robur habent ; unde privilegium etiam illud ad gradus proximiores apud Indígenas
dispensandos obsolevit.Ita constat e verbis ipsis Benedicti XIV, quce hujusmodi sunt : « Ñeque
« datum est Missionariis ut concessis sibi pro foro externo facuitatibus uti valeant, prseter
« quam in iis locis in quibus nuili adsunt ordinarii, Episcopi nimirum seu eorum Vicarii,
« aut si prsesentes adsunt. .. . non tamen a sede Apostólica impetrarunt facultativa dispensandi
« indulta, qu3e Patribus Missionariis concessa reperiuntur. » Ita in Constitut. Ciim vene-
rahilis.
Quid per constitutionem Clementis XIV : In ApostoUcce dignUatis Episcopis Indiarum
olim concedebatur?
Concedebatur illis facultas dispensandi non solum cum Neophytis sed etiam cum Hispanis
vel Europeis in quibuscumque consanguinitatis seu affinitatis gradibus, prseter quam in
primo : Híec sunt verba : « Nos igitur fraternitatibus vestris, cum Christifidelibus, in uña-
te quaque respective Vestrum Dioecesi existentibus, et in quocumque seu quibusvis consan-
t< guinitatis et affinitatis gradibus, dummodo nullo modo attingant primura, ac etiam in
tt primo gradu affinitatis ex copula tantum illicita resultantis, si ve per lineam collateralem
tt sive per lineam rectam, dummodo certo constet quod conjux non sit proles ab altero con-
té tralientium genita, ut matrimonium inter se contrahere, seu in eo etiam scienter contracto,
te renovato tamen consensu coram Parocho et testibus, remanere valeant, in utroque foro
te dispensandi.... Ucentiam el facultatem ad viginti annos próximos tantum a data prsesen-
<e tium computandos duraturam, auctoritate Nostra Apostólica, tenore prsesentium, conce-
« dimus et impertimur. »
An setate nostra vigeat hsec Constitutio? Non viget amplius, quia ultimo a Pió VII die 10
Maji 1816 hse facúltales vicennales prorogatse sunt. Vide Constitut. In supremo.
Quid per Constitutionem Gravissima Benedicti XIV Episcopi et Vicarii Apostolici Indiae
Orientalis olim obtinuerint ? Concedebatur illis facultas, ad viginti quinqué annos duratura
dispensandi cum Neophytis suis in quibuscumque consanguinitatis et affinitatis gradibus,
primo excepto: uti ex consequentibus verbis patet :ee Vobis singulis, eta vobis deputatis vel
te deputandis Presbyteris et Ministris, cum Neophytis uniuscujusque Vestrum jurisdictionis,
te in quocumque seu quibusvis, non tamen in primo consanguinitatis vel affinitatis gradibus,
te vel alias conjunctis seu se attinentibus, ut matrimonium inter se contrahere seu in eo
te etiam scienter contracto remanere valeant etc. : necnon cum eisdem Neophytis in primo
<e gradu etiam rectse linese affinitatis, ex copula illicita resultantis, se attinentibus, ut
te matrimonium queque inter se contrahere, seu in eo etiam scienter contracto remanere
te similiter valeant etc. licentiara et facultatem, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium,
SECCIÓN NONA. 259
« concedimus et impertimur. Prsssentibus ad viginti quinqué anuos a die illarum datse com-
« putandos tantum duraturis, ac uno eodemque tempore expiraturis. »
An hsec Constitutio nostro etiam tempore vigeat ? Hse facúltales a Gregorio XVI rcnovatse
fuerunt pro eisdem Episcopis et Vicariis Apostolicis Indiarum Orientalium, sicuti constat
ex constitutione ejusdem Pontificis, PermuUa; nescimus vero an ulterius prorogatae fuerint.
Quid Episcopis Brasiliensibus per Bullam In Supereminentis Pii IV concessum sit?
Conceditur ipsis perpetuo cum quibusvis personis, quarto simplici aut tertio et quarto
mixtim, si ve etiam miiltiplici coiisanguinitatis et affinitatis gradibus invicem conjunctis
dispensare. En verba Constitutionis : « Necnon quibusvis earumdem partium personis,
« quarto simplici aut tertio et quarto mixtim, sive etiam multiplici consanguinitatis et
a affinitatis gradibus invicem conjunctis, aut public^e honestatis justitia quomodolibet
« impeditis, seu qui antea per adulterium se polluerunt, dummodo in raortem defuncti
« quidquam machinati non fuerint, vel in contractis per eos scienter vel ignoranter matri-
« moniis, si, carnali copula exinde subsequuta, consummata fuerint, remanere, seu illa de
t< novo contrahere et in facie Ecclesise solemnizare possint etc. »
Quid eisdem Episcopis Brasiliensibus per Bullam Pii VI, Magmm profedo curam^ con-
cessum sit?
Concessa illis est ad viginti quinqué anuos facultas amplissima ad impedimenta matrimonii
dispensanda, non solum cum Neophytis sed etiam cum Europeis, qu« hujusmodi est « Vos,
Venerabiles Fratres.... ut in sua quisque vestrum Dioecesi cum fidelibus vestr^ cujus-
cumque cura commissis quocumque (prseter primum consanguinitatis tam in linea recta
quam transversa, prseterque primum affinitatis in linea recta) conjunctis gradu, ac
etiam si secundus linese transversas gradus attingat primum, vel ad matrimonia deinceps
contrabenda vel ad permanendum in jam contractis pro utroque foro gravibus de causis
dispensare.... Et quoniara metaendum est, quod flentes dicimus, ne aliquot suo scelere eo
processerint, ut affinitate in primo gradu linese rectas ex illicito concubitu implicati sint,
erga eos queque in occultis et in foro conscientise tantum, dummodo certo constet quod
conjux proles non sit ab altero contrahentium genita, dispensationis et absolutionis comme-
moratse beneficio uti possitis et valeatis etc.
An getate nostra haec constitutio in vigore sit? Cam ad viginti quinqué anuos facultas
concessa fuerit, nescimus an ulterius prorogata fuerit.
RESCRIPTUM SACR^ CONaREaATIONIS QUOAD SEXTAM FACULTATEM.
Eelatis inferioribus dubiis propositis ab Episcopo S. Sebastiani, seu Fluminis Januarii in
America, Sacrse Congregationis de Propaganda Fide, videlicet :
Dubium primum : Cum in facultatibus concessis dicto Episcopo juxta formulam secundam
aliorum Episcoporum earum partium exprimitur : dispensandi in 3.. et 4. consanguinitatis
et affiaitatis gradu simplici et mixto tantum, non tamen in 2'' solo quoad futura matrimonia :
quo vero ad praeterita etiam in 2« solo, dummodo nuUo modo attingat primum gradum cum
his qui ab haeresi vel infidelitate convertuntur ad Pidem Catholicam, petit inde Episcopus,
an ultima verba : Cum his qui áb hceresi etc. referantur tantum ad dispensationes in 2" sim-
plici pro praeteritis, vel etiam ad antecedentia verba in 2, 3 et 4 mixtis, non tamen in 2** solo,
quoad futura matrimonia....
260 PARTE ^^ PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
RESPONSUM.
Ad dubium, E. quod dicta restrictio pro conversis refertur tantum ad dispensationes in
2« gradu simplici pro conversis, non tamen ad reliqua verba cUspensandi in 2, 3 eí 4 mixHs,
non autem simplici qiwad futura : ut prsecise declarando hanc formulam secundam facul-
tatum rescriptiim fuit 15 Julii 1711. ibi. Kelata instantia Reverendi prsedicti Episcopi Spigse
supplicantis declarari hanc clausulam cum his qiii ab híBresi vel infidelitate converfcuntur
ad fidem Catholicam comprehensam in §. 6. faciütatum formulse secundíe etc., impressae
sibi concessariim, sit relativa ad omnia capita dictse facultatis vel tantum ad iiltimum vel
in dicta clausula sit conditio sine qua non, seu ampliativa facultatis? Eesponsum fuit clau-
sulam de qua agitur referri ad ultimum caput tantum, ita ut dictus Episcopus dispensare
possit in 2° solo consanguinitatis et aflBnitatis gradu, dummodo primum non attingat ; quoad
matrimonia príeterita tantum, et non alias, et cum tantummodo personis, quje ab Hseresi
vel Infidelitate convertuntur ad Fidem Catholicam. , Nec est superfina dicta repetitio 3 et 4
gradus : quia in primo capite dicitur : in 2 et 3 gradu simplici et mixto ; cum autem in
secundo capite Papa voluerit concederé in 2 mixto cum 3 et 4, necessario debuerat iterum
exprimere 3 et 4, sed non puré simplicem vel mixtum inter se, ut expresserat prius, sed
mixtis cum 2 etiam. — Márquez lib. 2, n. 167.
CIRCA SEPTIMAM PACULTATEM.
Dispensandi super impedimento publicse Honestatis justis ex sponsalibus proveniente.
QUID DE JURE COMMUNI ? MÁRQUEZ, LIB. 2, N** 487.
1° Ex sponsalibus validis exurgit impedimentum publicse Honestatis, quod tamen primum
gradum non excedit.
2o Honestas comprehendit etiam consanguineos illegitimos alterius sponsi. Jus enim natu-
rale et pudor inspicienda sunt.
3** Ex Decreto Sacrte Congregationis Concilii 6 julii 1658 constat, impedimentum Honestatis
non toUi, etsi sponsalia mutuo consensu dissolvantur.
4** Prima sponsalia non irritantur per posteriora inita cum quacumque persona consan-
guinea, v. g. cum matre vel sorore prioris sponsi aut sponsse, ñeque primum impedimentum
tollitur per secunda sponsalia.
5*^ Apud infideles non surgit ex sponsalibus impedimentum ; quia est de jure Ecclesiastico.
6o Jam vero sponsalia sunt invalida juxta Pjrrhum : 1^ ante setatem ad illa requisitam ;
2«» post votum solemne continentise ; 3** quando sunt conditionata, ante adimpletam conditio-
nem, modo conditio non sit impossibilis vel turpis; 4<» quando contrahuntur cum persona
incerta; 5^ quando deficeret consensus alterius; 6** quando contrahuntur aparentibus nomine
ñliorum, nisi sint presentes, et non contradicant, vel absentes, et postquam eis innotuerit,
consenserint.
QUID PER SÓLITAS ?
Per sólitas potest Episcopus dispensare in impedimento publicse Honestatis justis ex Spon-
salibus proveniente.
SECCIÓN NONA. 261
QUOÁD HONIüSTATEM EX MATRIMONIO RATO PROVENIENTEM.
1** Honestas ex matrimonio rato proveniens dirimit usque ad i^ gradum.
2o Ad dispensandum super impedimento Honestatis ex matrimonio rato proveniente eaedem
ferme requiruntur causge, quae allegari solent super impedimento consanguinitatis vel affini-
tatis; atqui in !<> et 2** gradu simplici consanguinitatis vel affinitatis non conceditur per
Sólitas facultas dispensandi nisi cum Noophytis uti diximus supra; ergo ñeque in 1» et 2^
gradu Honestatis ex matrimonio rato proveniente licet Episcopo dispensare. Aliunde in Facúl-
tate Pontificia nulla invisitur partícula hanc potestatem concedens. Imo restrictio, ad spon-
salia solummodo attingens, quodammodo excludere videtur facultatem super impedimento
Honestatis ex matrimonio rato proveniente dispensandi.
QUID JURE INDICO ?
lo Apud Indígenas 3 et 4 gradus Honestatis extinctus est, per Paüluna III, quoad matri-
monia contrahenda.
2<* Dispensabilis olim fuit apud eosdem 1 et 2 gradus Honestatis ex facultatibus vicennali-
bus juxta illa seu alias conjunctis (gradibus) vel se attinentihus ; sed Gonstitutio illa : Anima-
rum saluti : non viget, cum non fuerit renovata.
3° Quid Episcopi Brasilise per Bullam PiilV. « In Super eminentis? » Possunt dispensare
in impedimento publicse honestatis, uti ait ipsa Gonstitutio aut puhlicce honestatis justitia
quomodolibet impeditis,
CIRCA OCTAVAM FACULTATEM.
Dispensandi in impedimento criminis, neutro tamen conjugum machinante, et restituendi
jus petendi debitum amissum.
QUID DE JURE COMMUNI ? MARQ. LIB. 2, N** 516.
Crimen, quod matrimonium dirimit» triplex est : Homicidium conjugis simul cum adul-
terio. Homicidium conjugis sine adulterio utriusque consensu perpetratum, Adulterium cum
pacto nubendi in futurum post mortem conjugis.
Quid requiritur in primo crimine ad hoc ut sit impedimentum matrimonii? Requiritur :
lo ut mors sequatur ; 2° ut primum matrimonium sit validum ; 3° ut adulterium consumme-
tur ; 4® ut occisio facta fuerit animo nubendi cum cómplice delicti ; 5° sufficit ut alter
eorum machinatus fuerit. Quid requiritur in secundo crimine ? Requiritur : !<> ut mors sequa-
tur; 2° ut j)rimum matrimonium sit validum ; 3** ut occisio facta fuerit animo nubendi ; 4<> ut
uterque machinatus fuerit.
Quid requiritur in tertio crimine ? Requiritur : 1° ut adulterium sit utrique notum ;
2°ut sit consummatum; 3°ut sit cum pacto nubendi; 4*» ut adulterium et pactum fuerint
durante eodem matrimonio.
Quoad pactum sufficit ut promissio matrimonii ab altero acceptata sit, quamvis non
repromittat. — Sufficit etiam ut promissio sit externa, quamvis sit ficta, fictione vero non
apparente exterius.
PARTE 2"^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
QUID PER SÓLITAS ?
V Potest Episcopus dispensare super impedimento criminis neutro machinante mortem.
2" ídem potest si mors secuta non fuerit, quamvis adsit machinatio.
3° ídem si machinatio non fiat cum animo ineundi matrimonium inter cómplices.
4° Semel dispensatus in crimine machinationis, si iterum machinatus fuerit, non valebit
secunda dispensatio, nisi mentio de prima fiat. Quia non censetur dispensans bis velle remit-
tere idem genus peccati : juxta Leg, 3, c. De Episcopali audientia : Remissionem venise
crimina, nisi semel commissa, non habeant, secus si prima nulla fuerit vel in aliud criminis
genus incidisset.
Pro corónide sit casus a P. Márquez in Brasilia Pontificia appositus,
Titius et Berta post crimen machinationis matrimonium cum mala fide contraxerunt. Post
aliquos tamen annos in se reversi, Episcopum adeunt et dispensationem petunt asserentes
impedimentura esse omnino occultum, nec separationem fieri posse sine periculo infamije,
scandalo et homicidii commissi prsesumptione. Quseritur an Episcopus possit dispensare ?
Respondet P. Márquez ,(Lib. 2, no542) cum hac distinctione : Ex facúltate Pontificia non
potest, quia ibi dicitur : neutro tamen conjugum machinante. Ex jure vero communi potest
Episcopus dispensare in hoc casu. Ratio quia Episcopus potest dispensare in impedimentis
dirimentibus, quando rationabiliter prsesumitur voluntas Pontificis permittentis eam potesta-
tem dispensandi; atqui ejusmodi voluntas prsesumitur in hoc casu, nam secus prsesumeretur
contra paternam ipsius Pontificis pietatem, quam habet et habere debet, ut Pastor Universa-
lis, erga suas oves. Ergo potest dispensare Episcopus. Aliunde impedimentum criminis est
jure humano inductum, quod sane facilius dispensar! potest.
QUID JURE INDICO?
Quid olim Episcopi Indiarum quoad Neophytos ? Poterant dispensare in impedimento
criminis utroque machinante per Bullam Animarum ííaluti, illis verbis « in quocumque seu
quibusvis, non tamen in primo gradibus, vel alias conjunctis, seu se attinentibus. »
Hodie vero non viget talis facultas.
Quid Episcopi Brasilienses ? Possunt per Bullam Supereminentis Pii IV dispensare in im-
pedimento criminis si machinatio non intervenerit. En verba « Seu qui antea per adulterium
se poUuerint, dummodo in mortem defuncti quidquam machinati non fuerint (1). »
NOTA DE LOS EE.
(1) En la exposicioa de las Sólitas el autor como ya lo manifestó al principio, no ha hecho
más que compendiar lo que dice el P, Márquez en su Brasilia Pontificia. Por lo tanto, para conocer
á fondo lo que aquí tan brevemente se expone, menester será servirse de la citada obra del
P. Márquez y consultar ademas alguno de los mejores tratados de teología moral ó derecho
canónico, sobre todo cuando se trata de materias tan delicadas como la del impedimento de
crimen.
SECCIÓN NONA. 263
QUOAD JUS PETENDI DEBITUM CONJÚGALE. IbID. N. 554.
QUID DE JURE COMMUNI ?
lo Amittitur jus quando ad matrimonium prsecessit votum castitatis aut Religionis: quando
conjux post matrimonium, alterius conjugis consensu vel mutuo consensu, uterque vovet cag-
titatem, vel pactum ineunt de non petendo; quando resultat cognatio spiritualis, eo quod alter
vel uterque conjux Patrinus propriae prolis in Baptismo vel confirmatione fit: quando cum
consanguineis conjugis intra primum vel secundum gradum coeunt: et non ultra.
2» HsecpcBna non incurritur: I** quando adest ignorantia facti, v, gr. si ignoret esse consan-
guineam vel eam putet esse extra gradum prohibitum : 2o si adest ignorantia juris, v. gr.
vetitum esse accederé ad consanguineam uxoris suse in 2» gradu sub speciali juris prohibitione:
3° ignorantia pcense, v. gr. si ignoret privationem petendi impositam esse ob patratum crimen.
30 De jure communi vel consuetudine potest Episcopus ad petendum dispensare cum con-
juge, qui voto castitatis ligatus transit ad nuptias.
4° ídem potest de jure communi quando post matrimonium alter vel uterque conjux vovit.
5** Ex consuetudine, ait Sánchez, potest Episcopus dispensare quando intervenit cognatio
spiritualis.
QUID PER SÓLITAS ?
Per Sólitas potest Episcopus dispensare, quocumque modo amittatur jus, ad petendum
debitum, cum in Facúltate nuUa sit restrictio.
QUID JURE INDICO?
Dispensabiles olim erant Neopliyti ab hoc impodimento; facultas vero jam obsolevit, quia
Bulla Animarum saluti non viget amplius.
CIRCA NONAM FACULTATEM.
Dispensandi in impedimento cognationis spiritualis praeter quam inter levantem etlevatum.
QUID BE JURE COMMUNI ? MARQ. LIB. 2, N** 614.
1*» Cognatio spiritualis oritur tam ex Baptismo, quam ex Confirmatione.
2" Dirimit matrimonium de jure ecclesiastico inter ministrum sacramenti et subjectum,
hujusque genitores : item dirimit inter patrinos et baptizatum vel confirmatum, ejusque
genitores.
3** üt patrini cognationem contrahant requiritur : I'' ut sint baptizati ; 2° rationis compotes;
30 designati a parentibus vel a Parocho eorum defectu; 4<' ut baptismus fuerit validus.
4*» Patrini matrimonium inire non possunt cum baptizato a se ipsis levato.
50 Ñeque cum patre vel matre baptizati.
6*» Non contrabit cognationem, qui nomine alterius suscipit vel levat parvulum.
264 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
70 Ñeque contrahit patrinus designatus a parentibug,si juste rejiciatur a Parocho: secus, si
injuste.
80 Vir, qui puellam iu casu necessitatis baptizavit, ñeque ipsam ñeque ejus matrem ducere
potest.
9«> In baptismo privato non requiritur patrinus : ideo probabilius est suscipientem in hoc
casu nullam contrahere cognationem.
10° Ñeque illam contrahunt parentes in necessitate vel bona fide baptizantes filies.
lio Catechumenus levans non contrahit cognationem; sicuti ñdelis levans non contrahit
cognationem cum parentibus baptizati, si sint infideles.
QUID PER SÓLITAS ?
1° Per Sólitas potest Episcopus dispensare quamcumque cognationem spiritualem príBter
ínter levantem et levatum, nempe inter patrinos et filies spi rituales.
2" Non est necesse exprimere numerum filiorum quos levavit.
3° Valde probabile est dispensandum non tener i copulam exprimere, si forte habita fuisset
inter compatrem et comraatrem, quia incestus non exurgit, nisi ex consanguinitate vel affi-
nitate.
QUID JURE INDICO ?
Cognatio spiritualis, etiam inter levantem et levatum, dispensabilis fuit apud Neophytos ex
Bulla Animarum saluti; hodie vero facultas extincta est.
QUOAD DECIMAM FACULTATEM.
Hse vero dispensationes matrimoniales, videlicet, 6% 7**, 8* et 9* non concedantur, nisi
cum clausula dummodo mulier rapta non fuerit vel si rapta fuerit^ inpotestate raptorúm non
existat : et in dispensatione tenor hujusmodi facultatum inseratur, cum expressione temporis
ad quod fuerint concessae.
CIRCA DECIMAM FACULTATEM.
1** Ad raptum non requiritur violentia physica, sufficit moralis per minas et metum
gravem. Kequiritur vero abductio puellse de loco inalium moraliter locum.
2^ Si quis puellam non per se, sed per alium rapiat, incurrit impedimentum qui mandat,
non qui mandatum exequitur.
3** Kaptor incurrit impedimentum etiamsi illuÜ ignoret; quia quamvis sit poena, eut tamen
primario inhabilitas canónica.
4^ Ídem dicendum, etsi meretrix rapiatur, quia attenditur libertas.
5*» Kaptor et cseteri favorem et auxilium prsebentes ex Tridentino excommunicati ipso facto
cxistunt. Quge excommunicatfo confirmatur in Constit. Apostolice Sedis, Unde raptor ante
matrimonium absolvendus est, non tamen a quocumque, sed ab eo quidispensat; quiatotum
negotium advocatur ad illum.
G*» Raptor, qui solum ob libidinem, non vero ex intentione contrahendi rapit puellam, non
incurrit impedimentum.
SECCIÓN NONA. 265
7*» Episcopus non potesl; dispensare impedimentum, si rapta in potestate raptoris existat.
Qiiam ob causam in praediíítis facultatibus 6. 7. 8 et 9., si existat raptus, non potest Episcopus
per Sólitas dispensare, douec rapta e potestate raptoris liberetur.
QUOAD TENOREM PACULTATUM EXPRIMENDUM.
lo Id praecipitur ut constet : !<> Episcopos, in 6. 7. 8 et 9. Facúltate non jure Ordinario
sed ex facúltate Pontificis dispensare; 2° üt si quando dubitetur de dispensatione pro foro
extemo dubium toUi possit, recurrendo ad Cameram Episcopalem, ubi dispensationes fact»
asservantur.
2<» Quamvis in dispensatione matrímonii tenor facultatum non inseratur, nec exprimatur
tempus ad quod concessaí fuerint, etsi violetur praeceptum, valebit tamen dispensatio, cum
verba Indulti quead hoc irritantia non sint.
CIRCA ÜNDECIMAM FACÜLTATEM.
Dispensandi cum Gentilibus et infidelibus plures uxores habentibus, ut post conversionem
et baptismun quam ex illis maluerint, si etiam ipsa fidelis fiat, retiñere possint, nisi prima
voluerit convertí,
QUID DE JURE COMMUNI ?
1** Matrimonium est indissolubile quoad vinculum, saltem de lege positiva divina (Math. 19.)
Deus conjunooit,... (1. Corinth. 7), prtscipio non ego^ sed Dominus uxorem a viro non
discedere,
2** Matrimonium ratum et non consummatum dissolvi potest per dispensationem Papse, uti
S. Gregorius VII et Paulus III jam dispensarunt : item dissolvi potest per professionem reli-
giosam ex privilegio Christi intra primum bimestre, ut Ecclesia declaravit.
3** Matrimonium ratum inter fideles majorem vim habet ratione sacramenti, quam matri-
monium consummatum inter infideles ratione contractus solummodo naturalis.
4** Matrimonium inñdelium etiam consummatum dissolvi potest ex dispensatione divina
quando alteruter conjugum convertitur ad fidem Christianam, et alter recusat cum eo cohabi-
tare vel cobabitat cum injuria Creatoris, nempe, cum periculo perversionis. (1. ad Cor. 7.)
Si infideíis discedit discedaU
5** Etiamsi conjuí infideíis velit cohabitare cum fideli converso sine injuria Creatoris, non
debet permitti hujusmodi cohabitatio, quia licet primis sseculis id liceret, dicente Apostólo 1.
Cor. 7. Si hcBc consentit habitare cum illo non dirnitlat illam ; tamen hodie ob perversionis
periculum, quod semper imminet, converso non amplius licet id permitti. Ita Márquez cum
Sánchez. Vid. Brasilia Pontificia L. 2,n<' 687. Separatio vero Episcopocommittenda. ItaConcil.
Limanum.
QUOAD UXOREM LEGITIMAM IIÍFIDELIUM?
1« Prima uxor generaliter loquendo pro legitima habenda est, ex cap. Gaudemus de
divórtió.
2<» Prima uxor non erit legitima, si matrimonium cum illa esset jure naturae invalidum.
Ideo verba Indulti, Nisi prima voluerit convertid intelligenda sunt si matrimonium cum
prima fuerit validum ; secus prseferenda uxor, cum qua matrimonium fuit validum.
TOM. I. 38
266 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
3<» Si aífectus conjugalis defuerit, dubitari mérito potest qusenam fuerit uxor legitima :
ita Pontifex (in cap. Gaudemus de divortio) : Quia vero pagani circa plures insimul
fceminas affectum dividunt conjugalem^ utrum post conversiónem omnes, vel quam ex
ómnibus retiñere voleante non immerito duUtatur,
4** Conversus retiñere debet uxorem, cum qua valide contraxit tempere infidelitatis,
dummodo ipsa etiam fidelis fiat. Non vero indiget novo consensu.
5<* Si uxor cum qua valide contraxit, converti nolit, potest conversus per dispensa-
tionem retiñere quam malueñt, si etiam ipsa fidelis fiat, novum tamen consensum ad-
hibendo.
QUID PER SÓLITAS?
1** Possunt Episcopi dispensare cum Gentilibus plures uxores habentibus, ut post
baptismum quam ex illis maluerint, si etiam ipsa fidelis fiat, retiñere possint, nisi
prima voluerit converti.
2° Quando Pontifex facultatem facit dispensandi cum Gentilibus et Infidelibus plures
uxores babentibus, nihil aliud intendit, quam Neophytum absolvere et liberare ab obli-
gatione primam uxorem retinendi. Aliquod enim jus agnoscitur in prima uxore ad ha-
bitandum cum viro jam converso.
3<* Ad dissolvendum vero hujusmodi vinculum Pontifex per Sólitas facultatem facit.
QUID DE JURE INDICO?
I® Paulus 3 in Constit. Altitudo, sic ait : « Decernimus ut qui ante conversiónem
plures, juxta illorum morem, habebant uxores, et non recordantur quam primo accepe-
rint, conversi ad fidem, unam ex illis accipiant, quam maluerint, et cum ea ad matri-
monium contrahant per verba de praesenti, ut moris est. »
2** S. Pius Vper Constit. Komani Pontificis concessit Neophytis, ut ínter plures uxores
illam retineant, quse simul cum illis baptizatur.
3o Gregorius XIII in Bulla Fopulis ac j^aííoníJws de ipsis Neophytis sic ait : « ütpost
« baptismum, etiam superstite conjuge infideli, et ejuá consensu minime requisito, et
« responso non expectato, cum quovis fideli matrimonium contrahere queat; dummodo
« constet etiam summarie et extrajudicialiter conjugem absentem moneri legitime non
« posse, aut monitum, intra tempus in eadem monitione prsefixum, suam voluntatem
<c non significasse ; quae quidem matrimonia, etiamsi postea innotuerit conjuges priores
« infideles , suam voluntatem juxta impeditos declarare non potuisse , et ad Eidem,
íc etiam tempere contracti secundi matrimonii, conversos fuisse, nihilominus rescindí
.« nunquam deberé, sed valida et firma, prolemque inde susceptam et suscipiendam
« legitimam fore, decernimus. » Hsec omnia vigent, et confirmavit Benedictus XIV in
Constítutíone, quse incipit Suprema de qua alibi. Quoad vero interpellationem conjugis
alteram Constitutionem dedit ipse Pontifex Benedictus, qusa incipit Apostolici ministeriif
quse in casu perlegenda erit. Yide etiam ínter privilegia Indigenarum.
CIRCA DUODECIMAM FACULTATEM.
Conficiendi Olea sacra cum Sacerdotibus» quos potuerint habere et, si necessitas urgeat,
etiam extra diem Coense Domini*
SECCIÓN NONA.
QUID DE JURE COMMUNl ? MÁRQUEZ, LIB. III, N» 1.
lo Tria sunt Olea sacra, nempe Oleum Infirmorum, Oleum ad Sanctum Chrisma et
Oleum Catechumenorum. Oleum ad Sanctum Chrisma conficitur ex balsamo et oleo.
Oleum Infirmorum et Catechumenorum est oleum olivarum ab Episcopo benedictum.
2" Tria Olea sacra benedicuntur ab Episcopo feria quinta in Coena Domini, desumpto
exemplo a Christo Domino, qui in Ccsna Apostólos docuit Chrisma conficere : ut aperte tradit
S. Fabianus Papa Epist. 2. JDoniinus Jesús, postquam ccenavit cum Discipulis suis et lavit
eorum pedes, sicut a SancUs Apostolis Prcedecessores nostri acceperunt, nobisgue rélique-
runty Chrisma conficere docuit
3o Olea sacra benedicuntur, assistentibus duodecim sacerdotibus, septem Diaconis, septem
Subdiaconis, Acolytis etc. Constat ex Pontificali Romano.
4° Sententia probabilior tenet balsamum esse necessarium necessitate sacramenti ad con-
ñciendum S. Chrisma, quamvis probabilis etiam sit contraria, nempe, necessarium esse
necessitate prsecepti, non puré Ecclesiastici, sed divini Christi.
QUID PER SÓLITAS ?
V Conceditur Episcopis facultas conficiendi Olea sacra cum Sacerdotibus, quos potuerint
habere.
2** Conceditur facultas illa benedicendi extra diem Coense Domini : id est quocumque die,
sive festo sive non festo, quia non determinatur dies infra annum, et ubi lex non distinguit,
nec nos distinguere debemus, Quin et favores ampliandi sunt.
3** Chrisma debet esse novum, nempe consecratum intra illum annum a die Ccenae compu-
tandum. Quamvis consecretur extra diem Ccenae, debet confici Chrisma auno sequenti die
ipsa Ccense Domini, nisi aliud obstet impedimentum : quia haec est praxis et consuetudo
EcclesiiB. Si auno nondum finito timeatur defuturum Chrisma, potest infundi guttatim
oleum olivarum, ita tamen ut quod denuo infunditur sit semper minus Oleo consecrato.
QUID JURE INDICO?
lo Pius IV die 30 martii 1560 indulsit ut cum medietate saltem Ministrorum Sacrum
Chrisma iñ utraque ludia confici posset. Vid. Litteras Card. de Carpo, supra.
2° Ipse Pius IV. 12 augusti 1562 in Constitutione Licet Ecclesia Romana, concessit Epis-
copis Novi Orbis, ut sacratissimum Chrisma cum balsamo, quod his in partibus reperitur,
et cum numero Ministrorum, qui ad id commode reperiri possit, conficere valeant. (Vide
supra).
3*» S. Pius V in Constit. Digna redimur attentione 2 aug. 1571 concessit iisdem
Episcopis, ut cum balsamo Indiarum prsedictum Sacrum Chrisma confici possit. (Supra).
CIRCA DECIMAM TERTIAM FACÜLTATEM.
Delegandi simplicibus Sacerdotibus potestatem benedicendi paramenta et alia utensilia
ad sacrificium Missae necessaria, ubi non intervenit sacra unctio : et reconciliandi Ecclesias
poUutas aqua ab Episcopo benedicta: etincasu necessitatis, etiam aqua non benedicta ab
Episcopo.
268 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
QUID JURE COMMUNI? MARQ. LIB. IH, N** 61....
lo Jure communi possunt Episcopi benedicere paramenta et utensilia ad sacrificium
Missse necessaria. Itacuní multis Pasqualig. qumst. 801. Eatio quia Episcopis potestaa esfc
jure ordinario ad quanacumque benedictionem, licet privilegiatam et eminentem. Deinde
haec est praxis ut nuUus Sacerdos praeter Episcopum prsesumat benedicere paramenta
Ecclesise.
2» Negarunt aliqui apud Pasqualigum, Episcopos pbsse ha,nc facultatem Sacerdotibus
simplicibus delegare, eo innixi fundamento quod hsec benedictio sit actus Ordinis Episcopalis.
Affirmandum tamen cum multis, apud Pasqualigum citatum, Episcopos delegare posse
hujusmodi facultatem, quia Episcopus potest delegare omnia quse non sunt Ordinis Epis-
copalis; talis vero benedictio non est actus Ordinis Episcopalis, ñeque jure divino, ut per se
patet, ñeque jure Ecclesiastico, cum nuUibi constet hsec reservatio.
3» Prseter Episcopos, etiam Abbates Begulares, et omnes alii Prselati Eegulares, sive Genera-
les, sive Provinciales, sive locales, possunt benedicere paramenta Ecclesise.Ita Avers. Tambur.
Sporer. Gobat cum multis. Id vero non habent Superiores Eegulares ex jure communi sed
ex variis Pontificum privilegiis in quibus Eeligiones communicant, ut videro est apud
Pasqualigum : privilegium vero ad paramenta suarum Ecclesiarum dumtaxat extenditur.
4^ Secus dicendum de vasis sacris in quorum benedictione intervenit Chrisma; hujusmodi
enim] benedictio reservatur Episcopis. Pontifex vero aliquando dispensat cum Prselatis
Kegularibus, et de facto dispensavit Benedictus XIV, apud Indias, tum Orientales tum
Occidentales, ut morte inopina Episcopo praerepto, Vicarius legitime electus Pacultates Sólitas
suscipiat et Cálices, Patenas et Altaria portatilia consecraré possít, cseteris exceptis, quae
Ordinem Episcopalem requirunt.
QUID, PER HANC FACULTATEM DELEGANDI, EPISCOPO OONCÉDATUR?
V* Conceditur Episcopis quod de jure habent, nempe facultas delegandi simplici Sacerdoti
potestatem benedicendi paramenta. Conceditur vero conditionaliter, in hypothesi quod Episcopi
ejusmodi> facultatem non haberent, stando opinioni supra traditsB, nempe, hanc benedictionem
esse actum Ordinis Episcopalis. Ita removentur scrupuli.
2'* Non conceditur facultas delegandi potestatem ad consecrandos Cálices, Patenas, et
Altaria portatilia vulgo piedras de ara, quia restringitur in Indulto qüidquid requirit
sacram unctionem.
CIRCA RBCONCILIATIONEM ECCLESLE.
DUBIA ALIQUA EXPENDUNTÜR. MÁRQUEZ, LIB. III, N. 84.
V Nulla Ecclesia reconciliatur, nisi sit polluta, non vero polluitur Ecclesia, quae prius
non fuerit benedicta vel consecrata. Jam vero Ecclesia quatuor ex causis pollui potest.
1^ ob homicidium voluntarium intra Ecclesiam commissum. — 2* ob effusionem sanguinis
graviter culpabilis et in magna quantitate. — 3* ob effusionem seminis mortaliter peccami-
nosam. — 4^ ob sepulturam excommunicatorum vel infidelium.
2° Polluta Ecclesia, polluitur etiam coemeterium, sed non e contra : Ne minus dignum^ ait
TJrbanus VIII, majus, ut accessorium principaU ad se trahere videatur.
SECCIÓN NONA. 269
30 In dubio an Ecclesia sit polluta, impolluta censenda est : sive juris, sive facti dubium
Bit : quia nequit ferri sententia certa super re dubia. Et in dubiis melior est conditio pos-
sidentis.
40 TJt Ecclesia declaretur polluta, non requiritur sententia judiéis, sed sufflcit pollutio
notoria : non enim censura, ñeque interdictum, ñeque poena est, quse sententiam judiéis
exigat. Aliunde haec est praxis Ecclesise, ait Pasqualigus .
5** Judicium de poUutione ad eum spectat, cujus est reconciliatio : reconciliatio vero ad
eum spectat, cui subdita est Ecclesia. Hinc si Prselatus Regularis potestatem habeat ad
reconciliandas Bcclesias, ipsi reservatur reconciliatio.
60 Ecclesia multiplicitet polluta, per unicam reconciliationem in pristinum restituitur .
PoUutam vero Ecclesiam quantocius reconciliar! oportet. Constat ex cap. fin. de Consecratione
Eccl. Aqua protinus exorcizata lavetur, ne divinw laudis organa suspendantur,
QUID DE JURE POSSIT EPISCOPUS CIRCA ECCLESIAM BENEDICTAM ?
1» Ecclesia solum benedicta reconciliar! potest per simplicem sacerdotem. Et hanc esse
praxim declaravit Sacra Eituum Congregatio 15 decembris 1632 (Márquez, Lib. 3,.n. 97).
2^ De jure non requiritur licentia Episcop! ad Ecclesiam per simplicem Sacerdotem recon-
ciliandam ; de facto tamen expedit, ut eum venia Episcop! qusecumque Ecclesia benedicta
reconcilietur. Quin et ipsi competit judicium de Ecclesise poUutione.
30 Ad reconciliandam Ecclesiam benedictam, sufficit aqua a simplice Sacerdote benedicta ;
ait enim Pontifex cap. de consecrat. Aqua protinus exorcizata lavetur : nihil vero ibi
dicitur de aqua ab Episcopo benedicta. Etiam Rituale Romanum ait : paretur vasculum eum
aqua benedicta; quin mentio de beneditione Episcopi fiat.
QUID CIRCA ECCLESIAM CONSECRATAM ?
lo De jure nemo Ecclesiam consecratara reconciliare potest nisi Episcopus : quia reconci-
liatio sequitur naturam consecrationis, quse soli Episcopo competit.
2*» Sententia communis tenet, Episcopum non posse hanc facultatem simplici sacerdoti
delegare, quia est Ordinis Episcopalis.
QUID PER SÓLITAS?
1" Episcopus potest delegare simplici Sacerdoti facultatem reconciliandi Ecclesias pal*
lutas aqua ab Episcopo benedicta,
2* In casu etiam necessitatis adhibere potest aqua non benedicta ab Episcopo.
S^ Et in hoc casu aqua solemniter a simplici sacerdote benedicenda videtur, id est, bene-
dictione Episcopali. Id coUigitur ex lege Mcevius et lege Qui hcerédi : ubi statuitur, quod
quando aliquid est institutum eum certa forma, deficiente forma, et ipsum déficit. Ita Márquez,
Lib. 3, no 116, et seq.
4° Hujusmodi necessitas aderit, eum Episcopus infirmatur vel eum abest ultra duas dietas,
vel adsit quodcumque impedimentum physicum. ítem eum Episcopus e vita discedit et sólitas
facultates alteri delegat. Ita, Pasqualig. apud. Márquez, Ibid. n°121, etseq.
270 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
QÜOAD ECCLESIAM POLLUTAM OB SEPÜLTURAM RXCOMMUNICATI VEL INFIDELIS.
MARQ. LIB. III, N** 125.
P Ante reconciliationem extrahendum est corpus ab Ecclesia vel ccemeterio. Ita statuitur
ia cap. Ecclesiam et in cap. Sacris : ubi redditur ratio; nant quibus vivis non communi^
camus, nec dehemus etiam mortuis communicare ;
2** Id vero intelligendum quando cadáver discerni potest a csetoris : secus non extrahendum,
ne detrimentum ossibus fidelium eveniat ;
3o Non radendi sunt parietes nec ejus tigna; idenim notabile detrimentum templo afferre
posset. Nisilocus esset ex consuetudine designatus ad sepulturam infidelium, utcolligitur ex
textu cap. Ecclesiam; Ecclesia, in quamortuorum cadavera infidelium sepeliuntur,
QUOMODO RECONCILIANDÜM CGEMETERIÜM? IBID. N. 132.
lo Ccsmeterium benedictum, per simplicem Sacerdotem communi benedictione reconcilian,
potest : coemeterium vero consecratum, per Episcopum solemni benedictione reconciliandum
ex cap. Consuluisti, Ideoque reconciliandum erit aspersione aquw solemniter benedictce^ sicut
in dedicationibus Ecclesiarum. Ad quam benedictionem aqua cum vino et ciñere compo-
nenda est;
2° Episcopus per Sólitas delegare potest hanc facultatem Sacerdoti simplici, uti supra
dictum est quoad Ecclesiam ;
30 Quanda Sacerdos simplex vel Regularis reconciliat, uti debet ritu in Pontifican Eomano
prsescripto;
4** Reconciliata Ecclesia, non manet reconciliatum coemeterium, etiam si poUutionem ab
Ecclesia participaverit : ideo in Pontificali ponitur Rubrica pro reconciliatione Ecclesiae et
cometerii, et Pontificale habet vim legis in hac materia.
CIRCA DECIMAM QUARTAM FACULTATEM.
Largiendi ter in anno Indulgentiam Plenariam contritis confessis ac Sacra conamunione
refectis. Márquez. Lib. 3, n» 153 :
lo Ex jure divino solus Summus Pontifex potest Indulgentias concederé. Est communia
Ínter Theologos : Ratio quia soli Pe tro Christus dixit : Pasee oves meas,
2o Nec Concilium Genérale, nec Cardinales, ñeque Episcopi possunt Indulgentias jure divino
concederé ;
S^ Omnes Indulgentias, tam partiales, quam totales seu Plenarias vel Plenissimas concederé
potest Summus Pontifex, uti Thesauri Ecclesise dispensator.
QUID JURE ECCLESIASTICO COMMUNI?
P Jure communi Episcopi possunt concederé Indulgentiam unius anni in Dedicatione
Ecclesise et ejus Anniversario ; vel alias, quando placuerit, Indulgentiam 40 dierum. Constat
ex cap. Cum ex eo, De pcenit. et remiss.
2°^Archiepiscopi possunt in tota sua Provincia et suffraganeorum Dioecesibus praedictos
SECCIÓN NONA. 271
40 dies concederé, quamvis non sint in actu Visitationis. Ita Nogueir. apud Márquez,
pag. 258.
2'' Archiepiscopi, Primates et Patriar chse in suis Dioecesibus Indulgentiam 80 dierum con-
cederé possunt. Ibid.
QUID PER SÓLITAS?
1* Potest Episcopus per Sólitas concederé ter in anno Indulgentiam Plenariam contritis,
confessis ac Sacra Communione refectis.
2'» Potest Episcopus hanc facultatem Viris idoneis delegare, uti constat ex facúltate sub
n" 28 contenta.
3** Ñeque solum in uno loco, sed in ómnibus et singulis locis proprise Dicecesis potest
Episcopus ter in anno Indulgentiam Plenariam concederé. Hujusmodi enim facultates bonum
spirituale subditorum eorumque majorem utilitatem semper respiciunt.
4*» Tres dies illi, quibus indulgentiam Plenariam Episcopus concedat, possunt esse continui
vel interpolati, fixi vel vagi, uti placuerit. Eatio : quia Indultum non praescribit dies ; ergo nec
nos prsescribere debemus juxta legem : Si servum.
5° Prsedictam Indulgentiam lucrari possunt ter in anno omnes Christifideles, tam subditi,
quam non subditi, etiam adven» et peregrini, itemque Kegulares exempti : non tamen toties
quoties Indulgentia Plenaria juxta diversas Ecclesias concedatur. Si quis vero ter conatus
fuisset Indulgentiam lucrari in hac civitate, re tamen vera non fuisset lucratus, potest adhuc
ter conari in alia civitate Indulgentiam lucrari.
OBSERVANDA.
lo Consultms est ad Incrandas Indulgentias intentionem actualem vel virtüalem adhibere, licet probabile
sit sufiScere opera prsescripta adimplere. v. gr. cum Donnullus ignorat Indulgentiam.
2<* Praedicta Indulgentia obtineri potest per confeseionem et communionem, quae simul prsecepto annuo con-
fessionis et commnnionis fidolibus ómnibus prsescribuntur, si indulgentia tempore QuadragesimiB pro-
mulgatnr.
CJIRCA DECIMAM QUINTAM FACULTATEM.
Absolvendi ab Hferesi et Apostasia a fide, et a Schisraate quoscumque etiam Ecclesiasticos,
tam saeculares quam Eegulares ; non tamen eos qui ex locis fuerint, ubi sanctum ofiBcium
exercetur, nisi in locis Missionum, in quibus impune grassantur Hsereses, deliquerint; nec
illos, qui judicialiter abjuraverint, nisi isti nati sint, ubi impune grassantur Hsereses, et post
judicialem abjurationem illuc reversi in Haeresim fuerint relapsi, et hos in foro conscientiae
tantum.
QUID SIT H^RESIS ? MARQ. LIB. III, N**. 199.
lo Hseresisest error contra aliquam veritatem Fidei: Apostasia contra omnem veritatem
Fidei. Schismaest separatio ab unitate Ecclesise. Unde omnis haereticus est schismaticus :
nOn e contra : moraliter vero loquendo schisma semper habet aliquam h^resim adjunctam.
Quando contra Pontificem. certum insurgunt alii Pontífices; hi omnes sunt schismatici.
272 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS
2** Multse suut poenge temporales, quibus subjacent hseretici : quge cum instituti nostri
proprise non sint, vide Márquez pag. 270.
3** Poense vero spirituales sunt : !<> Excommunicatio major Papse specialiter reservata (a) ;
2*» Irregularitas (b);3** Privatiojurisdictionisspiritualis (c); 4**PriYatio Beneficiorum, etc.,
et inhabilitas ad alia obtinenda (d).
4<» Pcenae vero, in quas incurrunt scbismatici, bse sunt : 1* Excommunicatio major Papse
specialiter reservata (e). 2** Privatio jurisdictionis spiritualis. 3** Inhabilitas ad beneficia in
posterum obtinenda (f). 4** Irritatio Beneficiorum ab eis coUatorum (g). 5o Suspicio vehemens
hseresis. 6° Subjectio Judici Ecclesiastico gratia eos carcere vel triremibus vel alia poena
puniendi (h).
50 Ad has poenas incurrendas requiritur hgeresis mixta, nempe interna ¡et externa. Externa
erit quando signo vel verbo integre et complete manifestatur hseresis. Signum vero externum
ex se peccatum grave sit oportet in materia hseresis ;nam si leve sit, non incurrit hsereticus in
poenas culpam gravem respicientes. Qui Christum conculcarct, nemine praesente in pcenas
incurreret, quia in hseresim mixtam incidit quamvis occulte per accidens.E contra si quis
metu compulsus idolis thurificaret non esset proprie hsereticus, nec in foro conscientise incur-
reret pcenas.
QUID DE JURE COMMUNI?
V Non potest Episcopus absolvere ab híeresi mixta, cura per BuUam Ccense sit reservata
Pontifici : hodie per BuUara Apostolicse Sedis a Pió IX datam 12 octobris 1869.
2** Controversia erat ínter Auct. an per Cap. Liceat Tridentini posset Episcopus absolvere
ab hseresi mixta, si occulta esset. Vide Márquez, pag. 273; sed nunc per BuUam ApostoUc(B
Sedis derogatur Cap. Liceat Trid. quoad 12 censuras specialiter Pontifici resérvalas.
3° In articulo vero mortis nulla est reservatio. Ita Trid. Ses. 14, cap. 7. Ne Jiac ipsa
occasione aliquis pereat in Ecclesia Dei custoditum semper fuit, ut nulla ^ sit reservatio in
articulo mortis : atque adeo omnes Sacerdotes quoscumque pcenitentes a quibusvis peccatis
et censuris absolvere possint.
(a) Const. Apostólica Sedis, Excoramunicationem lam seriei primflB.
(b) Cap. 8alub€rrimum,\ÍGm cap.Cowí;em'e«íí6i*5.CauB.l,quiBst. 7 ; i&náem,CQ,^. Nos consuetudinemJ)i&t. 12.
(c) Cap. Arianos. Caus 1, Quast. 1, et cap. Convenientibtis ; ítem cap. Si qui volucrint, Caus. 1, Quiest. 7.
(d) Cap, Quojure, Dist. 8. et cap. Ut comtnisi : De hsereticis in 6., cap. Ad ábolendum^ De hceretic, et cap.
Statutum de hseretic. in 6°.
(e) Const. Apostolice Sedis excommunicationem 3»»» eeriei prima.
(f) Cap. Quia diligentia, De £lect.
(g) Cap. 1. De Schismaticis.
(h) Ita Bonac. Sanch. Valenc. Silvest. cnm multis.
SECCIÓN NONA. 273
QUID PER SÓLITAS?
lo Episcopus potest absolvere ab Hseresi, Apostasia et Schisraate, sive haec crimina sint
occulta sive publica. Nam Indultum est amplissimum, nec ullam continet particulam res-
trictivam : e contra omnes et quascumque personas etiam E eclesiásticas, tam Saeculares
quam Kegulares.
2** Non potest Episcopus absolvere eos qui ex locis fuerint, uU Sanctum Offícium exer-
cetuTj nisi in locis Missionum in quibus impune grassantur hcereses, deliquerint : et tune
ia foro conscientise tantum.
3<* Ñeque potest Episcopus absolvere illos qui judicialiter ahjuraverint, nisi isti nati
sint , ubi impune grassantur hsereses v. gr. in Anglia ; et post judicialem abjurationem
illuc reversi, in hseresim fuerint relapsi : et hos in foro conscientise tantum.
Nota. In America S. Offícium non exercetur post emancipationem ab Hispania : imo ipsi Episcopi Inqui-
sitorum munus obeunt, cisque competit judicium contra haereticam pravitatem.
Dum agitur in Indulto de Mifjsionibus, ubi impune grassantur hsereses.de Missionibus Anglicis et Germa-
nicis intelligendum est,'ubi Catholici cum acatholicis promiscué vivunt. Quod confirmatur ex Facultatibus
üs in favorem Geimanici Episcopatus primum expeditis.
QUID JURE INDICO CIRCA CENSURAS ?
lo Paulus III in Bulla AUitudo sic ait : « Et insuper considerantes maximam ipsius
« Indise Occidentalis et Meridionalis a Sede Apostólica distantiam, tam vobis, qui in partem
« Apostolicse sollicitudinis assumpti estis, quam iis, quibus super hoc vices vestras,
« Auctoritate per Nos vobis supér hoc concessa, specialiter duxeritis committendas, omnes
« noviter conversos prsedictos in quibuscumque Sedi Apostolicse reservatis casibus, etiam
« in Litteris in die Ocíense Domini legi consuetis (nihil nobis de illorum absolutionibus
« reservantes) Auctoritate Apostólica, injuncta eis poenitentia salutari, prout prudentise
« vestrae videbitur expediré, absolvendi plenam et liberam, ad dictse Sedis beneplacitum
« facultatem concedimus. :»
2'' Gregorius XIII in Litteris suis Cum sicut exponi primo declaravit mentem suam
in superiorioribus Litteris 1576, 22 Sept. datis (de quibus in tractatu Cruciatse) non fuisse
restringere privilegia quoad censuras Neophytis concessa, bis verbis : « Per prsesentes decla-
cc ramus mentis nostrfie non fuisse, nec esse per quascumque nostras litteras, ut prsefertur,
ce emanatas, facultates eorumdem Archiepiscoporum et Episcoporum circa hujusmodi abso-
<c lutiones restringere, suspendere, seu revocare. » Secundo non solum confirmat pr£edictas
facultates, sed eas amplificafc quoad forum externum et extendit ad Mauros et mixtos per hsec
verba : « Ac potiori pro cautela, Indisque prsedictis utriusque sexus in eorum necessitatibus
« nostra vigilantia subvenire cupientes... eisdem Arcbiepiscopis et Episcopis in Indiarum
ce partibus degentibus, ac ab eis subdelegandis, quascumque facultates, per quoscumque
ce Eomanos Pontífices Prsedessores Nostros et Nos, circa absolutiones eorumdem Indorum
c< tenore prsesentium revocamus, et, quatemis opus sit, illas eisdem denuo concedimus, ita
« ut, tam eorumdem priorum, quam praesentium Litterarum virtute, quoscumque utriusque
ce sexus Indos, ac a Mauris et Indianis, ac Indianis et Mauris genitos, a crimine hseresis et
TOM. I. 34
^74 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
« schismate et Idolatrise, nec non alus ómnibus casibus Nobis et Sedi Apostolicse quomodo-
« libet, etiamin Bulla Ccense Domini... reservatis, in utroque foro absolvendi ettotaliter
« liberandi, injuncta eis pro modo culpse aliqua poenitentia salutari, licentiam et facultatem
« Apostolicam... concedimus et impertimur, »
3** Pius IV concessit Episcopis Brasiliensibus, ut per se, seu alios ad id deputandos, quas-
cumque personas tam ecclesiasticas quam saeculares a quibuscumque excommunicationis,
suspensionis, aliisquo sententiis et poenis Ecclesiasticis, super quibus sedes Apostólica esset
consulenda, et a quibusvis peccatis eidem sedi Apostolicse reservatis et in Bulla Ccense con-
tentis, possent absolvere (prseterquam in casu conspirationis in personam vel statum Komani
Pontificis vel Cardinalium etc.) idque in foro conscientise tantum. Si tamen casus sint con-
tenti in Bulla Coense, solum absolvere possunt semel in vita et in articulo mortis : in alus vero
reservatis toties quoties.
Ha facultates concessse in prgedictis litteris Gregorii XIII et PiilV vigent post Constitu-
tionem Apostolicce Sedis ? Existimo rem declaratione indigere (1).
QUOAD DECIMAM SEXTAM FACULTATEM.
Absolvendi ab ómnibus casibus Sedi Apostolicse reservatis etiam in Bulla Ccense Domini
contentis.
DE POTESTATE RESERVANDI.
1" Datur in Ecclesia potestas reservandi certos casus : nam Ecclesise competit potestas
jurisdictionem conferendi vel limitandi ex Trid. ses. 14, cap. 7.
2o Haíc potestas competit solis Praelatis, qui jurisdictionem in utroque foro exercent.
8° Hinc Papa in tota Ecclesia ; Episcopi in suis Dioecesibus, et alii jurisdictionem habentes,
erga subditos proprios, possunt casus reservare.
4" Ut peccatum sit reservatum tria ex consuetudine Ecclesise requiruntur — 1° ut sit mor-
tale — 2<* extemum — 3<* opere consummatum.
5o Papá ordinario reservat cum censura ; e contra Episcopi reservare casus solent simpliciter
sine censura.
6oKeservatio afficit primario confessarium, secundario vero pcenitentem. Vice versa censura,
utpote pcena, afficit personam delinquentis : ideo ignorantia censurse excusat delinquentem
ab illa ; ex opposito ignorantia reservationis non excusat a reservato.
CENSÜR/E PONTIFICI RESERVAT-íE.
Huc enumerandse veniunt apud F. Márquez censurse quse intra et extra corpus juris
dispersas inveniebantur. Nunc Tero cum ñeque censurse ñeque suspensiones ullse vigeant,
nisi quge in Bulla ApostoUcce SediSy 12 octob. 1869 data, existunt, has Apostólicas Litteras
invenies ad calcem hujus tractatus.
(1) Nota de los EE.— Ese facaltates abrogatsB censendsB sunt per § A quibus et § Cseteram Const. Apostolkm
Sedis, ubi revocantur omnes facultates absolvendi a censuris reservatis S. Sedi, quse competunt ratione officii,
dignitatis, yel perpetui pririlegii. Avanzini. Gomm. in hanc Constit. editam Bom» 1874, n. 59.
SECCIÓN NONA. 275
NÜNC QU-^RITUR QUID DB JURE COMMUNI POSSINT EPISCOPI QUOAD CASUS PAPALES ?
1° Potest Episcopus ex cap. Licéat Trid. a casibus papalibus occultis absolvere, exceptis
illis specialiter reservatis iii praedictis Litteris Apostolicce Seáis.
2<í Potest Ítem absolvere a casibus papalibus notoriis seu publicis omnes fideles, qui ob
legiíimum impedimentum Apostolicam Sedem adire nequeunt ; ne videlicet ex dilatione abso-
lutionis nimium animabas periculum immineat. (V. S. Ligorium.)
3** In articulo mortis nulla est reservatio, neo pro Episcopo nec pro simplici sacerdote, ex
Trid. Ne hac ipsa occasione-aliquis pereat.,.
QUID PER SÓLITAS?
P Possunt Episcopi absolvere per Sólitas a casibus Sedi Apostolicse reservatis etiam in
Bulla Ccense conten tis?
Hodie Bulla Coenae non viget quoad reservationes. Quseri vero potest utrum facultates
solit» ad specialiter reservatos in Constitutione Apostolicm Seáis protendantur? Affirmandum
puto. Nam sicuti nulla exceptio prior fuit pro reservatis in Bulla Coenae, ita nulla exceptio
hodie fieri debet in specialiter reservatis in Constitutione Apostolicce Seáis, Nam facultas est
universalis (1).
NOTA : Sacra Congregatio S. Officii die 27 junü 1866 declaravit quinquennales Episcoporum facultates
ñeque ad calumniam de crimine soUicitationisj ñeque ad attentatam complicis absolutionem protendi. Hodie
ergo uterque casus est reservatus Pontifici, sed calumnia prsefata absque censura, uti P. Avanzini ait, quia non
niuneratnr ínter censuras.
QUID PER CRUCIATAM?
Olim poterat quilibet sacerdos approbatus ab Ordinario absolvere ab ómnibus casibus
Pontifici reservatis per Bullam Cruciatam, semel in vita et semel in articulo mortis (excepta
hsBresi).
Hodie vero per Pium IX sublata est in Cruciata clausula illa, qua hujusmodi facultas
confessariis concedebatur.
QUID JURE INDICO?
Juxta dicta in facúltate superiorí.
OBSERVANDA.
4. Communis senlentia tenet absolutionem censurae extra Sacramenlum Poenilentite conferri posse :
I
unde ablata censura quilibet confessarius a peccalo absolvere potest.
2. Forma absolutionis pro censuris invenitur in Riluali Romano,
(1) Nota de los EE.— Id nunc certum est post declarationem Gong. S. O. editara die 1» Februarii anni 1871,
juxta quam Rom. Pontifex non intendit detrimentum inferre facultatibus ante dictara Constit. concessis, si
ad tempus fucrint concessae. Avanzini, ibid. n. 20 et 59.
276 PARTE 2« PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
CIRCA DECIMAM SEPTIMAM FACULTATEM.
Concedendi Indulgentiam plenariam primo conversis ab hseresij atque etiam fidelibus
quibuscumque in articulo mor tis salte m contritis, si confiteri non poterunt.
SOLVUNTÜR DUBIA. MÁRQUEZ, LIB. 3, N. 326.
Cum jam supra tum de Indulgentiis, tum de hseresi pertractatum fuerit, nuUa fere super-
est qusestio agitanda. Attamea dabium propone mus ad hanc facultatem respondens.
Quser. An Indulgentia concedí possit primo conversis a Paganismo, Judaismo vel Turcismo?
Affirmative : quia non differunt specie ab hseresi, sed solum accidentaliter secnndum magis
aut mínus.
Quoad formam absolvendi, et professionem fidei a neo-conversis excipiendi ; víde Rituale
Romanum, et declarationem pro Norte America in tomo 5 hujus operis insertara.
QÜOAD INDULaENTIAM IN ARTICULO MORTIS. MÁRQUEZ, IBID. N. 345.
lo Eam concederé potest Episcopus etiam absentibus.
2** Neo requiritur petitio moribundi, sed sufficit Episcopi applicatio et voluntas seuaccep-
tatio interpretativa moribundi. Hsec est de facto intentio Pontificis : ssepe enim indulgentiam
et benedictionem moribundo jam sensibus destituto concedit ipse Pontifex.
3" Quam ob causara hoc Indultum fidelibus ómnibus utilissimum est, et illud frequenter ab
Episcopo moribundis applicari oporteret.
49 Episcopus ipse potest sibi in articulo mortis Indulgentiam plenariam applicare, ut in hoc
Indulto sub n» 19 dicitur : Lucrandi sibi easdem IndulgenUas,
50 Id Episcopus prsestare potest non solum in mortis articulo vero, nempe, cum quis veré
moriturus est ; sed in praesumpto, cum mors sane prsesumitur, licet non moriatur : quia
beneficium Principis est ampie interpretandum. Hinc si quis ssepius in articulo mortis venerit,
toties ei poterit indulgentia concedí.
6*» ídem poterit in periculo mortis nempe si prudenter timeatur mors, v. gr. in febri acuta,
in pugna campali vel navali, in navigatione periculosa, partu primo, et hujusmodi. Katio
quia articulus et periculum mortis pro eodem in jure ssepe usurpantur. Principis ítem bene-
ficium ampie interpretandum.
70 Ex parte moribundi requiritur confessio, aut saltera contritio, si confiteri non possit.
CIRCA DECIMAM OCTAVAM ET DECIMAM NONAM FACULTATEM.
Facultatem concedendi Indulgentiam plenariam in Oratione 40 Horarum ter in anno
indicenda diebus Episcopo bene visis contritis, confessis et sacra communione refectis;
si tamen ex concursu populi et expositione SSmi Sacramenti nuUa probabilis suspicio sit
sacrilegii ab hsereticis et infidelibus, aut offensionis a Magistratibus. — Facultas decima
nona : lucrandi sibi easdem Indulgentias.
SECCIÓN NONA. 277
^OLVÜNTUR DÜBIA. MÁRQUEZ, LIB. 3, N. 394
!•» Jam a tribus sseculis Oratio 40 horarum in Ecclesiam triduo Bacchanalium introducta
€st, cujus privilegium extitit prgesertim apud Societatem Jesu; Episcopi vero per Sólitas
possunt eam indicere ter in anno diebus sibi bene visis.
2o Episcopus Orationem 40 horarum indicere potest in Eclesia, quam maluerit.
3° Potest eam indicere ter in anno in singulis oppidis vel oppidulis suse Dioecesis : quia ad
bonum commune et utilitatem fidelium ordinatur. Prseterea favores ampliandi.
4** Ad lucrandam Indülgentiam debet quis Ecclesiam visitare et orare contri tus, confes-
sus et communicatus : noa tamen requiritur ut confessio et communio fiant in ipsa
Ecclesia.
50 Hanc Indülgentiam lucrabuntur omnes Christi fideles sive subditi sive non subditi,
etiam adven» et peregrini, dumraodo in aliquo trium dierum visitent Ecclesiam, et cseteras
conditiones servent.
6'' In Ecclesia^ ubi indicitur Oratio 40 horarum debet exponi SSmum, Sacramentum si
tamen ex concursu populi et expositione SS^ nulla probabilis suspicio sit sacrilegii ab
Hsereticis et Infidelibus, aut Magistratibus offensum iri. Quse sane suspicio in America
nostra nulla est, sicuti P. Márquez ait do Brasilia.
7^ Possunt Episcopi lucrari Indülgentiam ab ipsis concessam dummodo servent opera
proscripta.
CIRCA VIGESIMAM FACULTATEM.
Singulis secundis feriis non impeditis Officio 9 Lectionum, vel eis impeditis, die imme-
diate sequenti, celebrando Missam de Kequiem in quocumque altari etiam portatili, li-
berandi animas secundum eorum intentioaem a Purgatorii poenis per modum suffragii.
SOLVUNTUR DUBIA. MÁRQUEZ, LIB. 3, N. 406....
P Est veritas catholica deíinita in Tridentino Ses. 6. Can. 30 et Ses. 25. Decret, dePurgat,
Purgatorium existere.
2o Constat ex ipso Tridentino Ses. 25 Animas fidelium in Purgatorio detentas fidelium suf-
fragiis, potissimum vero acceptabili altaris sacrificio juvari.
3** Constat praeterea prseter quatuor suffragia, ñempe, jejunia, orationes, eleemosynas et
alia opera, dari etiam Indulgentias in favorem defunctorum uti Sixtus V etLeo X contra
Lutherum declaravit.
4*» Pontifex ex thesauro Ecclesise offert sequivalentem satisfactionem sive pro vivis, sive pro
defunctis. Est communis sententia cum D. Thom. in 4. dist. 25.
5** Missa est satisfactoria pro animabus Purgatorii {Trid. Ses, 22, cap» 2.) et ejus valor
prodesfc defunctis ex opere opérate : ita D. Thomas, Suarez, etc.
6** Quoad valorem ex opere opérate, tam prodest defunctis Missa de Réquiem, quam Missa
de die : verum ex opere operantis magis prodest defunctis Missa de Réquiem : suut enim in ea
preces proprise ab Ecclesia institutse ad liberandas animas a Purgatorii poenis.
7<» Defunctis magis prodest Missa de Réquiem cum Indulgentia, quam sine ea : quia prseter
278 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
fructum Missse ex opere opérate, accedit Missse Indulgentia, quse potest animam a poenis
Purgatorii liberare.
QUID PER SÓLITAS?
2<> Conceditur Episcopo singulis secundis feriis, non impeditis officio 9 Lectionum, pri-
vilegium liberandi animam a pcenis Purgatorii, celebrando Missam de Kequiem,
2** Sihujusmodi Officio Feria secunda sit impedita, conceditur subsequens dies dummodo
nonsitimpeditus.
3** Potest Episcopus celebrare ad hunc effectum in quocumque altari, etiam portatili sen
viatico, sive Episcopus sit in via, sive in aliquo loco diu moretur.
OBSERVANDA.
I*» In singulis Missis praedictis non plures, sed una tantum anima liberan potest, licet Indullum
ad animas liberandas sit coocessum.
2** In semiduplicibus non est impedila dies, licet Officium 9 iecliones habeat, quia in eis licet
Missam de Réquiem legere.
3^ Iq 2^ feria majoris Hebdomadse, ilemque infra Octavam Epiphaniae et Gorporis Ghristí, qusB
du8D Octavas ex declaratione Sacrse Gongregatíonis privilegialse sunl, el juxta quam dici nequil his
diebus Missa defunctorum ; aít (amen P. Márquez Indultum non esse restringendum.
4^ Aliare proprie sumptum est lapís ad sacrifícandum ordinatus et consecratus. Alíud est fixum,
seu immobile, hoc est^ certo loco tanquam basi, afilxum, cujus saltem superior pars debet esse
lapídea. Aliad porlatile, mobile seu vialicum, quod moveri, et ab uno loco in alium transferri potest,
cujus saltem superior pars, seu mensa pariter debet esse lapídea tanta3 capacitaiis ut continere possit,
calicem etpatenam. De hoc secundo altari loquítur indultum.
CIRCA VIGESIMAM PRIMAM FACULTATEM.
Tenendi et legendi, non tamen alus concedéndi, prseterquam, ad tempus tamen, iis Sacer-
dotibus, quos praecipue idóneos atque honestos esse sciat, libros prohibitos, exceptis operibus
Dupuy, Volney, M. Eeghellini, Pigault le Brun, De Potter, Bentham, J. A. Dulaure, Petes
et Courtisanes de la Gréce, Novelle di Casti, et alus operibus de obscoenis et contra Religio-
nem ex professo tractantibus.
Solvuntur dubia, Márquez, lib. 4. n. 5,...
1** Tres classes precipuas librorum probibitorum exhibet Index, l^'omnes libros hsereticorum
hseresim continentes, vel de religione tractantes ;
2^ Omnes libros catholicorum contra fidem vel bonos mores ; 3^ Omnes libros anonymos,
qui pravam doctrinam tradunt.
REGULA INDIGIS PR^ECIPUíE.
1<» Libri omnes ante annum 1515 damnati prohibentur, etiamsí in índice non reperiantur ;
2o Libri omnes haíresiarcharum omnino vetantur etiam non erronei, autde religione non tractantes.
Gaeterí libri hsereticorum non erronei, neo de religione tractantes permitli possunt, modo examinati
et approbati fuerint ;
SECCIÓN NONA. 279
3° Sacrae Scripturae et libri conlroversiarum in lingua vernácula legi non possunt, nisi approbati
fuerint a S. Sede, vel editi cura notis desumptis ex Sanctís Patribus vel doclis catholicisque
viris ;
4** Libri de obscoenis ex professo tractantes absoluto prohibentur, quaravis in índice non re-
periantur;
5" Pariter vetantur omnes libri Iraclantes de astrologia, divinatione et sortilegiis;
6 Omnes libri damnali propter falsi dogmalis suspicionem prohibentur sub poena excommunica-
tionis. Cseteri sub peccati mortalis reatu.
CENSURA IN LIBROS PROHIBITOS LATA.
QU^NAM CENSURA PER CONSTITUTIONEM « APOSTOLICE SEDIS » IN LIBROS
PROHIBITOS LATA ?
Sunt verba ipsius Constitutionis : « Omnes et singulos scienter legentes, sine auctoritate Sedís
a ApostoUcae, libros eorumdem apostatarum et heereticorum híeresim propugnantes, necnon libros
a cujusvis auctoris per Apostólicas Litteras nominalim prohibilos, eosdemque libros retinentes,
ce imprimentes et quomodolibei defendentes. »
Quaenam censura lata sit contra imprimentes libros de rebus sacris tractantes absque licentia
Ordinarii ? Lata est contra ipsos Excommunicalio nuUi resérvala : a Excepta (ait Constitutio) anathe-
« matis poena in Decreto sess. IV (Tridentini) De editione et usu sacrorum librorum; cui illos tanlum
« subjacere volumus, qui libros de rebus sacris tractantes sine Ordinarii approbatione imprimunt
(( aut imprimi faciunt. »
Alquehac sunt omnino censurie latSB in legentes, retinentes etc. libros prohibitos. Reliqui omnes libri
in Indicem relati sine gravi culpa legi non poterunt, non tamen lectores ceeterique, ad quos prohibitio
extenditur, in censuras incurrent : Ita Avanzini in Exposit. Constit. Apostolicen Sedisy n. 8.
QUID PER SÓLITAS?
I*» Episcopus potest retiñere ac legere libros hsereticorum vel infidelium de eorum religione
tractantes, ad effectum eos impugnandi, etalios quomodolibet prohibitos, prseter sequentes.
2** Non potest Episcopus retiñere nec legere opera Dupuy, Volney, etc.
3** Ñeque potest alus concederé facultatem tenendi et legendi libros prohibitos.
NONNULLA SOLVUNTUR DUBIA.
r AitLigorius,lib. VII, n. 293, in Expurgatorio Komano prohiben sub excommunicatione,
non tameo reservata (quse per Constitut. Apostolice Seáis ábolita est) omnes scripturas ab
h¿eretici3 compositas, etiam breves, et quamvis hseresim non contineant, doñee examinentur
et approbentur.
2° Non incurrit excommunicationcm, probabiliter saltem, qui audit legentem, nec qui
parum legit ob materia parvitatem : aliquando vero paucse linese sufflcient, si ha^resis occurrat.
S. Ligor. ibid. n. 284. Nec qui ex necessitate legit ad convincendum bsereticum, si non pateat
280 PARTE 2« PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
recursus ad Superiorem ; nec qui parvo tempere librum retinet v. gr. uno vel altero die,
S. Lig. ibid. n. 295; nec si retineat, doñee opportunitas adsit ad Superiori tradendum ; secus
si illum diu retineret, licet a legendo omnino abstineret. S. Ligor. ibid.
3o Qui legit folia, ex libro prohibito separata, censuram non incurrit, qiiianon legit librum,
sed libri fragmenta. Nec pariter incurrit probabiliter censuram, qui legit folia quotidiana
hseretica et impia vulgo los Diarios: quia hac folia separatim spectata, libri proprie dici
nequeunt. Ast certo certius est, ephemerides, quarum lectio periculosa est fidei seu moribus,
ipso jure naturali vetitas esse sub gravi.
CIRCA VIGESIMAM SECÜNDAM FACULTATEM.
Prseficiendi Parochiis Regulares, cisque suos deputandi Vicarios in defectu ssecularium, de
consensu tamen suorum Superiorum.
QUID DE JURE COMMUNI ?
10 Ex veterum Canonum lege Regulares Ecclesiarura Parochialium regiminis capaces fuisse
declaravit Innocentius III in sua Decretali : Quod Dei: per hsec verba : Etper antiguos Cañones
etiam monachi possunt ad Ecclésiarum Parochialium régimen in Presbyteros ordinari,
2^* Ex recentiori canónica disciplina ait Benedictus XIV in Const. Cum nuper : certum est
interdictum esse Regularibus Parochialem curam assumere sine dispensatione Apostólica. Qua
de re Rescriptum adestS. Congreg. Concilii relatum a Fagnano in Commentar. ad. cit. caput
Quod Dei iimorem, num. 17, in hsec verba conceptum a Cum fuerit requisitum an Regularis
« possit prsefici curse animarum ab Episcopo sine dispensatione Apostólica ; Sacra Congregatio
« Concilii censuit non posse : nisi accedente dispensatione ; quse non videtur concedenda, nisi
í< instante Episcopo pro necessitate velutilitate Ecclesise. >
QUID PER SÓLITAS ?
P Conceditur Episcopo facultas prseficiendi Parochiis Regulares.
2o ítem conceditur facultas ad Regulares Bpiscopi Vicarios deputandos in defectu ssecula-
rium, pro Ecclesiis parochialibus. Márquez, loe. cit. L 4, n. 128.
3** Non potest Episcopus Regulares prseficere nec deputare absque consensu suorum
Superiorum, ibid.
OBSERVANDA QUOAD PAROECIAS REGULARIUM.
lo Episcopus per Trid. ses. 25, cap. jus habet visitandi Paroecias Regularium, quoad curam anima-
rum et Sacramentorum admínistrationem spectat.
2o Eleclio Parochi Regularis spectat ad ejus Praílatum ; approbatio vero Episcopo compelit, qui
potest eum examinare, antequam Paroecise prgeficiatur.
Ceetera invenios in Bulla Benedicti XIV, Cum nuper^ inserenda in tomo 3o.
SECCIÓN NONA. 281
CHICA VIGESIMAM TERTIAM FACÜLTATEM.
« Celebrandi bis in die si aecessitas urgeat, ita tamen ut in prima Missa non sumpserit ab-
« lutionem ; per unam horara ante auroram et aliam post meridiem, sine Ministro et sub dio
« et sub térra, in loco tamen decenti, etiamsi Altare sit fractum vel sine reliquiis sanctorum,
« et prsesentibus hsereticis, schismaticis, infidelibus et exconmmnicatis, si aliter celebrari non
« possit. Caveat vero, ne prsedicta facúltate seu dispensatione celebrandi bis in die aliter,
« quam ex gravissimis causis et rarissime utatur, in quo graviter ipsius conscientia oneratur,
« Quod si hanc eamdem facultatem alteri sacerdoti, juxta potestatem inferius apponendam,
« communicare, aut causas ea utendi alicui, qui a S. ¡Sede hanc facultatem obtinuerit, appro-
« bare visum fuerit, serio ipsius conscientiae injungitur, ut paucis dumtaxat, iisque maturioris
« prudentiae ac zeli et qui absolute necessarii sunt, nec pro quolibet loco ; sed ubi gravis ne-
« cessitas tulerit, et ad breve tempus eamdem communicet, aut respective causas approbet. »
Márquez lib. 4, n° 181.
Quoad hanc Tacultatem varise occurrunt quaestiones pertractandse. 1* An liceat bis in die
celebrare. 2* Qua hora celebrandum. 3* Quo loco. 4* An sine ministro. 5* An Altari fracto vel
sine Reliquiis. 6* An praesentibus hsereticis.
AD l^^. AN LICEAT BIS IN DIE CELEBRARE ?
QUID DE JURE COMMUNI?
1° Ex Bulla Benedicti XIV Declarasti hsec quoad celebrationem duarum Missarum in
eadem die prsescripta sunt. T Non liceat iterare Missam, nisi Parocho duas habenti Paroecias
omnino sejunctas. 2° Cum id accidat, facultas ab Episcopo prius obtinenda. 3*» Si in altera
parochia sacerdos aliquis supersit (dummodo sit paratus celebrare et sit jejunus) non licet
Parocho iterare, non prsetextu doctrinje fidelibus tradendse, vel paupertatis parochi adeleemosy-
nam alteri subministrandam. Vide alia in eadem Bulla : Declarasti.
Nota : Brasiliam Pontificiam scripsit P. Márquez anuo 1742 et Bulla Declarasti expedita fuit auno 1746.
Unde in ejus opere aliqua modifícanda sant, ñeque rem dívinam tam facili negotio itérate faceré licebit.
QUID PER SÓLITAS?
1*» Conceditur Episcopo facultas celebrandi bis in die si necessitas urgeat.
2o Conceditur illi pariter, juxta facultatem sub numero 28 inserendam, potestas delegandi.
3" Caveat tamen, ne hac facúltate aliter quam ex gravissimis causis et rarissime utatur.
4** Serio ipsius conscientige injungitur, ut inter delegandam alteri facultatem hanc, paucis
dumtaxat, iisque maturioris prudentiae ac zeli, et qui absolute necessarii sint, nec pro quolibet
loco ; sed ubi gravis necessitas tulerit etad breve tempus eamdem communicet. Per hsec tamen
verba non restringitur facultas Episcopi ita ut expectandee sint causee graviores, quam illse
quse communiter a DD. admittuntur. Márquez, Ibi 286.
5- Aliquid tamen amplius quam quod jure communi Episcopo competit, per hanc facultatem
concedendum illi est. Ñeque Bulla Dec^arasíi has facultates decennales restrinxit ; unde ad
judicium Episcopi spectat, aliquos designare casus, ubi necessitas urgeat. Prseterea Bulla
Declarasti soli Parocho duas paroecias habenti facultatem concedit bis in die celebrandi; In-
TOM. I, ^^
282 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS CRISPOS.
dultum vero non restringiturprseciseadparochos, seddesacerdotibus,quamvÍ3 paucis loquitur.
En verba : Serio ipsius conscientiw injungitur, ut paucis dumtaxat, iisque maturioris pruden-
tim ac mlL. Ergo non tantum de Parochis, sed et de aliis serme est :
AD 2^^. QUA HORA CELEBRANDUM.
QUID DE JURE COMMUNI ?
lo Missa privata, ait Kubrica Missalis, saltem post Matutinum et Laudes quacumque hora
ab aurora usque ad meridiem dici potest.
2** Licet Missam ante auroram inchoare, modo non ante ipsam auroram terminetur : licet
pariter celebrationem ultra meridiem protrahere, modo saltem meridie incipiatur ; ñeque
mathematice sed moraliier tempus aurorse ac meridiei accipiendum. S. Ligor: cum aliis, lib. 6.
n. 341.
3** Licet tempus celebrationis antevertere ; 1° in necessitate, v. gr. viaticum morituro mi-
nistrandi; 2^ ubi mos rationabilis est, v. gr. ut opifices summo mane sacrum audiant ; 3^ ex
privilegio (de quo statim). S. Ligor. ibid. 343.
QUID PER SÓLITAS ?
V Licet Episcopo antevertere celebrationem per unam horam ante auroram, et alian post
meridiem.
2® Hoc privilegium intelligi debet de una hora ante vel post tempus pro aliis non privilegia-
tis assignatum : alioquin parum prodesset. S, Ligor, cum communL
3*» Potest hanc potestatem aliis intra dioecesira suam delegare, ex n. 28.
AD 3^™ QU^STIONEM: quo loco CELEBRANDUM?
QUID DE JURE COMMUNI?
lo Juxta Tridentinum : Non licet celebrare nisi in Ecclesia, eaque consecrata vel saltem
benedicta. Trid. ses. 22. de observ. et vitand. in celebrat. Missse.
2** Episcopus dispensare potest ut extra Ecclesiam in altari portátil! aliquando celebretur
gravi causa interveniente: qualis esse censetur, tempere terrsemotus, in castris pro exercitu,
in portu ne navigantes Missa priventur, in feste solemni, si populum templum non capit
ítem si Ecclesise dirutse sint. Ita S. Ligor. lib. 6, n. 356.
3** In sedibus privatis celebrandi facultas perpetua ab Episcopo concedí non potest ex
recenti Tridentini dispositione. Trid. ibid.
4<* Minime vero vetitum illi est, concederé licentiam per modum actus transeuntis in casu
necessitatis vel objustam causam. Ligor. lib. 6, n. 359. Quodexpresse declarat S. Congregatie
Tridentini Interpres his verbis : Quibus non obstantibus Ordinarii arbitrio permittit Pontifex
necessitate personarum et infirmitatis qualitate pensafa, ut pro infírmorum commoditate
etiam in privato Oratorio vel altari ad hoc de?\jt:a!£ o facultatem celebrandi concedat.
SECCIÓN NONA. 283
5o Aliquando Missa, urgente gravi necessitate, celebran potest extra Ecclesiam absque
licentia Episcopi, si ad ipsum recursus non patet : v. gr. si Ecclesia diruta esset, vel continere
non posset multitudinem vel ad ministrandum viaticum morituro sive in castris esset exercitus,
seu multitudo in littore maris in die festo, vel si quis Sacerdos longam peragat peregrinationem
períoca deserta vel infideliuin : ex can. Concedimus SO. D. 1. deCons. apud S. Lig. ibid. n.359.
6° Missa tamen semper in decenti loco et altari portatili sub mortali celebranda est. Ita
S. Ligor. ibid. ñ. 356.
7** Circafacultatem celebrandi in mari variant DD. apud S. Ligor. ibid.- n. 356.
8o Ait S. Ligorius Episcopum bene dispensare posse, dum casus necessitatis est dubius
n. 359, lib. 6o. Itemque in ómnibus casibus Pontifici reservatis, qüando dubitatur an indigeant
dispensatione. 1** quia reservatio est odiosa, et stricte interpretanda et restringenda tantum ad
casus cortos. 2o In tali dubio sat probabiliter potest Episcopus etiam dispensare ex cap. Nuper
29 de sent. excom. Ibid. n. 902.
QUID PER SÓLITAS?
1** Conceditur Episcopo facultas celebrandi et sub dio et sub térra, in loco tamen decenti,
id est in campo aporto vel in catacumbis, cryptís et cavernis montium.
2*» Hsec facultas aliquid ultra jus commune concederé censenda est : secus indulgentia Pon-
tifícis esset delusoria, ünde non requiritur gravis necessitas juxta F. Márquez, sed sufScit
rationabilis causa. Lib. 4, n**. 273, et seqq.
3** Potest alus hanc facultatem delegare, juxta prsedicta.
AD CELEBRANDÜM SINB MINISTRO.
QUID DE JURE COMMUNI ?
1** Sub mortali exigitur Minister ad celebrandum juxta omnes. Non enim sólus^ Presbyter
Missarum solemnia potest sine ministro celebrare ; ex cap. Proposuit 6. de fil. Presb.
2*» Communiter conceditur apud DD. celebratio sine Ministro, urgente necessitate minis-
trandi viaticum; celebrante sibi respondente. S. Lig. lib. 6, n. 391.
3** ídem concedunt plures ut Missam de prsecepto populus audiat. Ita Lugo apud »S. Ligor.
ibid. n. 391.
40 Sub mortali mulieri denegatur ministratio ; possent tamen, prsesertim Moniales, a longe
responderé. Ita sacra Congregatio 27 Aug. 1836.Postulatum fuit: « Potestne sacerdos, ómnibus
€ prius sibi commode dispositis, quse ad sacrificum occurrere possunt, ne mulieres inserviant
c altari, uti ministerio mulieris tantum pro responsis? Sao. Congregatio respondit affirma-
< tive, urgente necessitate. »
5** Eationabiliter advertit Lugo, apud S. Ligor. n. 391, minorem necessitatem sufficere ad
celebrandum cum Ministro nesciente responderé quam sine Ministro.
6<* Probabiliter dicunt Salmantic. quod celebrans non faciat scrupulum, si Minister
malepronunciet, necfacile corrigat errores, ne turbet seipsum vel circumstantes,vel ordinem
Missse. Ita S. Ligor. ibid.
28^ PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
QUID PER SÓLITAS ?
1<> Conceditur Episcopo Missam celebrare sine Ministro seu Acolytho, qui sacrificio Missse
inserviat : quo in casu Episcopus sibi responderé debet.
2o Ad id prsestandum non requiritur juxta P. Márquez causa gravis uti ad ministrandum
viaticum vel satisfaciendum prsecepto Missse ; sed sufficit causa cujuscumque considerationis.
Ratio: quia Pontificis indulgentia esset delusoria, si nihil aliud concederet, quam quod jure
communi conceditur. Lib. 4, n. 272.
3** Prseterea potest hanc facultatem alteri delegare.
AD CELEBRANDUM SINE RELIQUIIS VEL ALTARI FRACTO.
QUID DE JURE COMMUNI?
lo Communior sententia tenet Reliquias non esse necessarias ad Aras consecrandas ; sed in
praxi ab altera opinione non recedendum. S. Ligor. lib. 6, n. 369.
2^ Sub mortali exigitur Ara consecrata ad celebrandum.
3^ Sacra Congrfigatio ita declaravit : « Altare portatile tune consecrationem amittit quando
frangitur, vel loco movetur repositorium Reliquiarum : 5 Mart. 1603. ítem die 5 Martii 1623
hoec declaratio expedita fuit : — Celebrari non potest super altare a quo furtim, non amota vel
fracta mensa, subtractse fuerint Reliquise a militibus, nisi altare de novo consecretur. Apud
S. Ligor. ibid.
4** Bxecratur Ara dum frangitur ita ut in nulla ejus integra parte calix cum patena con-
sistere possit. S. Ligor. ibid.
QUID PER SÓLITAS ?
P Conceditur Episcopo celebratio, etiamsi Altare sit fractum. Quod tamen ita intelligi
debet, ut aliquid ultra jus commune ipsi concedatur. Quia tamen Auctores dubitant qusenam
sit enormis fractura, indeque quando Ara execretur, recte P. Márquez ait procedendum ab
Episcopo sine scrupulo etiam in dubio. an fractura sit enormis. Lib. 4, n. 279.
2<* Licet etiam Episcopo celebrare, etiamsi Reliquise non sint in Ara reposítse. Privilegium
stat in eo, quod, quam vis Reliquise non sint necessariae ad consecrationem Arse juxta commu-
niorem sententiam, tamen ex instituto Ecclesise reponi debent.Et in hac legedispensat Pontifex,
non vero dispensat cum Episcopo ut possit celebrare in Altari vel Petra non consecrata.
3** Potest etiam hanc facultatem alus delegare, unde quasi indirecto colligitur facultatem
habere Episcopum ad Aras consecrandas sine Reliquiis necessitate urgente, secus nulla esset
facultas, nam facultas conceditur ad celebrandum sine Reliquiis, non vero ad celebrandum
sine Petra consecrata. Ergo potest Episcopus consecrare Petram absquo tleliquiis, in casu
necessitatis.
SECCIÓN NONA. 285
AD CELEBRANDUM PRuESENTIBUS H^RETICIS,
QUID DE JURE COMMUNI?
Non licet Missam celebrare coram excommunicatis vitandis, ex cap. Veniens, de seoí.
Excom.
Quid per Constitutionem ApostoUcce Seáis quoad excommunicationem antea latam ob
communicationem fideliura cnm excommunicatis non toleratis ? En verba ipsius Constitu-
tionis in 2* serie « Excommunicationi latae sententise Komano Pontifici reservatse subjacere
declaramus. . . XVI. Communicantes cum excommunicato nominatim a Papa in crimine crimi-
noso, ei scilicet impendendo auxilium et favorem. — XVII. Clerici scienter et sponte commu-
nicantes in divinis cum porsonis a Komano Pontifico nominatim excommunicatis et ipsos
in officiis recipientes. »
An reliqui omnes quorum communicatio cum vitandis antea sub minori excommunicatione
inhibita erat (ex Cap. Nuper, de sententia excommunicationis) bodie prsedictam excommu-
nicationem minorem incurrant ? Negativo : nam per Constitutionem Apostolicm Seáis ablata
est excommunicatio minor : manet autem tantum major excommunicatio Pontifici reservata
in omnes, qui in crimine criminoso communicant et in Clericos, qui communicent in divinis
cum excommunicato nominatim a Papa. Ita Avanzini in expos, ejusd, const. n. 28.
QUID PER SÓLITAS ?
lo Conceditur Episcopo Missam celebrare prsesentibus hsereticis, schismaticis, infidelibus
et excommunicatis, si aliter celebrare non possit.
2*> Praesens Indultum intolligi debet de Excommunicatis vitandis; secus nihil concederet
ultra jus commune, per quod nobis licet cum toleratis communicare. Márquez lib. 4, n. 283.
3** Ñeque Missam tenetur Episcopus interrumpere, si adsit vitandus.
4** Ex num. 28 potest Episcopus hanc facultatem alus delegare.
Nota. Verba illa : Quod si hanc eamdem facultatem... usque ad finem, referenda sunt ad facultatem
iterato celebrandi; non vero ad reliquas facúltales in hoc Indulto concessas.
CIRCA VIGESIMAM QUARTAM FACULTATEM.
Deferendi Sanctissimum Sacramentum occulte ad infirmes sine lumine, illudque sine
eodem retinendi pro eisdem infirmis, in loco tamen decenti, si ab Hsereticis, aut Infidelibus
sit periculum sacrilegii.
QUID DE JURE COMMUNI?
P Juxta Rituale Komanum deferri debet Sanctissimum Sacramentum ad privatas segro-
tantium domos manifesté atque honorifice cum omni reverentia et timore, semper lumine
precedente. Quod etiam invenitur in jure prsescriptum cap. Sane de celeb. Miss.
2o Pastor ut Eucharistiam opportune petentibus possit ministrare, tenetur eam asservare
cum lumine in Bcclesia, nec licet alibi. S, Ligor. lib. 6, n. 248.
286 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
3*» Si ob graviter culpabilem negligentiam integro die vel aliquot integris noctibus lumen
non ardeat ante venerabile Sacramentum, peccari mortal iter docent Quint. tom.,4, et Diana,
p. 9. S. Ligor, ibidem,
4° Ad infirmum longe distantem licet Parocho Eucharistiam deferre in equo mansueto,
itaut non sit periculum lapsus. Vide S. Ligor, Ibid. 243.
5o Putant tamen quidam, si stola et superpelliceum haberi non possint, aut si tempestas,
aut iter faciendum, non fore irreverentiam si Sacerdos Eucharistiam in pjxide vel corporali
involutam in sinu suo deferat. 5. Lig. Ibid. n. 241.
6o Id certius videtur licere in locis bsereticis, ubi etiam necessitate, et clam, prseciso
scandalo, poterit porrigere sine stola et superpelliceo. S. Ligor. ibid.
7° Id aliquando etiam in locis Catholicoruin permitti ab Episcopo potest, si aliter via-
ticum segroto deferri non possit sine quopiam incommodo. Vide Gury, de Euch. n. 305.
8<* Juxta Rituale Komanum : Noctu lioc sacramentum deferri non debet, nisi necessitas
urgeat.
QUID PER SÓLITAS ?
10 Conceditur Episcopo facultas deferendi SSmum Sacramentum occulte ad infirmes sine
lumine, si ab Hsereticis aut Infidelibus sit periculum sacrilegii.
2° ítem Sanctissimum retiñere pro eisdem inñrmis sine lumine in loco tamen decenti, si
prsedictum periculum existat.
3° Sub prsedictis adjunctis potest hanc facultatem alteri delegare.
4o In bis Americse partibus hujusmodi periculum non existit : unde vix dabitur casus.
CIRCA VIGESIMAM QUINTAM FACULTATEM.
Induendi vestibus saecularibus, si aliter vel transiré ad loca eorum curse commissa, vel in
eis permanere non poterunt.
QUID DE JURE COMMÜNI ?
1" Clerici omnes in majoribus saltem Ordinibus initiati, ad ferendam tonsuram et vestem
clericalem tenentur ex Trid. sess. 14, cap. 6.
2o Idque sub gravi, nisi adsit justa ratio, vel excuset materiíe levitas seu temporis oxiguitas.
S. Ligor. 1. 6, n. 825. Communiter admittunt DD. esse veniale tantum semel aut iterum
habitum relinquere.
3° Permittitur iter agentibus habitus itinerantium clericorum juxta regionem suam, in
quo decorum et honestas status clericalis eluceant.
4° Ex gravi causa potest habitus clericalis relinqui, v. gr. ob persecutionem vel ob transitum
per loca hsereticorum, infidelium vel impiorum hominum. Gury, de Stat., n. 46.
5» Clerici in sacris non constituti non tenentur sub gravi ad habitum clericalem ferendum,
ex communi sententia, nisi beneficium ecclesiasticum habeant.
SECCIÓN NONA. 287
QUID PER SÓLITAS ?
lo Conceditur Episcopo facultas induendi vestibus ssecularibus, si aliter gregem sibi com-
missum pascere non possit. Ita tamen ut aliquid ultra jus commune ipsi concessum intel-
ligatur.
2o Conceditur ipsi facultas alteri delegandi hanc potestatem, sub n. 28.
CIRCA VIGESIMAM SEXTAM FACULTATEM .
Eecitandi Eosarium vel alias preces, si Breviarium secum deferrenon poterunt, vel Diyiuum
OflScium ob aliquod legitimum impedimentum recitare non valeant.
QUID DE JURE COMMUNI ?
1" Oblígantur sub gravi ad Horas canónicas quotidie recitandas : 1® Clerici omnes in sacris
constituti. 2o Beneficiati omnes qui habent jus in re. 3*" Religiosi omnes utriusque sexus in
Ordine ab Ecclesia approbato et ad cborum destinati.
2o Excusat a recitatione: 1** Impossibilitas. 2" Charítas. 3° Dispensatio. S. Ligor. lib. 4,
n. 154.
3° Papa dispensare potest valide in omni casu etiam sine causa, licite cum causa ; Episcopus
vero nec valide nec licite sine causa dispensat, et tantum cum aliquo in particulari et ad
tempus dispensare potest : 1» quando dubitatur de impotentia morali aut de gravitate detri-
menti metuendi ; 2" quando difficilis est recursus ad Papam ; 3° quando dispensatio petitur ob
causara, quse frequenter v. gr. ob infirmitatem occurrit ; 4o quando petitur dispensatio ad breve
tempus. Ita S. Ligor, ihid,^ n, 159.
4** In dubio, an infirmitas sit causa sufficiens ad excusandum, potest infirmus se commit-
tere : lojudicio medici ex cap. Fraternitatis, de frig.; 2** judicic Superioris, qui in tali dubio
etiam potest dispensare ; 3" potest se remittere judicio probabili viri prudentis ; 4'» Probabiliter
potest etiam stare judicio proprio, si tale judicium ipsemet ferré possit. S. Ligor. ibid.j n. 154.
5° Si infirmus totum officium persolvere non possit, dubitet vero an partem recitare valeat,
probabiliter ad nihil tenetur : Ratio, ne scrupulis angatur, quse quidem anxietas notabile
nocumentum ipsi aflferret. S. Ligor. ihid.^ n, 154.
6o Impeditus a recitando toto Officio, tenetur ad partem, quam potest, ex propositione
damnata Innoc. XI : « Qui non potest recitare Matutinum et Laudes, potest autem reliquas
« horas, ad nihil tenetur ; quia major pars trahit ad se minorem. »
QUID PER SÓLITAS ?
P Potest Episcopus recitare Eosarium vel alias preces, si Breviarium secum deferre
non possit.
2o ídem dicendum, si ob aliquod impedimentum recitare non valeat.
3° Ita intelligendum prsesens Indultum, ut aliquid ultra jus commune concedat ; secus
inutile esset.
4** Prsesertim ad sedandos scrupulos et res dubias dirimendas, hsec facultas Episcopo concedí
videtur. ünde dispensare potest sine uUo scrupulo tam secum, quam cum alus in dubio de
288 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
impedimento, praesertim commutando officium in Eosarium vel alias preces : quse quidem
vocales, et non mentales esse debent.
CIRCA ViaESIMAM SEPTIMAM FACULTATEM.
Dispensandi quando expediré videbitur super esu carnium, ovorum et lacticiniorum tempere
jejuniorum, etiam Quadragesimse.
QUID DE JURE COMMUNI ?
1° Ómnibus fidelibus ratione utentibus prsecépto Ecclesise interdicitur esus carnis singulis
jejunii diebus. Hinc dúplex sub lege jejunii imponitur prseceptum ut testatur Benedictus XIV,
Const. Non amiigimus, nempe ratione abstinentise cibi et ratione abstinentise carnis ; dispen-
satus igitur vel impotens quoad unum, non ideo ab altero excusandus est, uti pueri. 5. Ligor.
lib. 3, n. 1005.
2*» Prohibentur etiam tempore Quadragesimse ova et lacticinia. Constat ex praxi Ecclesise,
ex ejus dispensationibus et ex propositione 32, ab Alexandro VII damnata : « Non est evidens
quod consuetudo non comedendi ova et lacticinia in Quadragesima obliget. » Hinc prseceptum
abstinentise alacticiniis quod initio in jure canónico solis Sacerdotibus et Diaconis commen-
datum fuit (cap. Denique, dist. 4), hodie omnes fideles ratione utentes comprehendit et ligat ;
obligat vero prseceptum in diebus Quadragesimae etiam Dominicis. S. Ligor, ibid., n. 1007.
Vide etiam Declarationem circa lacticinia in Dominicis Quadragesimae, Tratado de Indultos.
Parte 4*.
3** Diebus jejunii dispensati ad carnes non ideo possunt in eadem refectione edere pisces ex
Const. Benedicti XIV Non amUgimus. ünde quoad dispensatos ad carnes et quoad dispen-
satos a jejunio, novum prseceptum observandum, nempe non immiscendi.
4^ Extra dies jejunii datur prseceptum Ecclesiásticum abstinendi a carnibus die veneris
cujuslibet hebdomadse in universo orbe cliristiano. Constat ex Constit. SS. Pontificum, ex
Ritualibus et ex Catechismis : nisi in hanc diem incidat Nativitas Domini.
5° Datur idem prseceptum in diebus Sabbati in plerisque locis et temporibus, nisi legitima
consuetudo alicujus loci aliud praescribat.
QUID PER SÓLITAS ?
lo Conceditur Episcopo facultas dispensandi, quando expediré videbitur, super esu car-
nium, ovorum ac lacticiniorum tempore jejuniorum etiam Quadragesimae : id est in diebus
ómnibus jejunii infra annum occurrentibus.
2° ídem dicendum, ait P. Márquez lib. 4% n. 423, quoad abstinentias die veneris et die
Sabbati prsescriptas infra annum, quamvis jejunium in illis non prsescribatur.
3» ídem affirmandum de Dominicis Quadragesimse. Margues^ ibid.y n^ 424.
QUID JURE INDICO?
Quid per Bullam Pauli III AUitudo Indiis concessum sit quoad jejunium ?
En verba: « Statuimus quod in Vigilia Nativitatis et Kesurrectionis Domini Nostri Jesu
v Christi et ómnibus sextis Feriis Quadragesimse jejunare teneantur. Cseteros vero jeju-
« niorum dies eorum beneplácito, propternovamadfidem eorum conversionem,etipsius gentis
SECCIÓN NONA. 289
^ infirmitatem, permiUimtis. » Ita quod jejunium repugnans sanitati vel non bene quadrans
ofiBcio vel exercitio alicujus, non censeatur illi ab Ecclesia prseceptum.
Quid per eamdem Bullam quoad abstinentiam carnis ?
Sunt verba ipsius BuUseí. « Eisque etiam concedimus quod, quadragesimalibus et alus
« prohibitis anni temporibus, lacticiniis, ovis et carnibus tune temporis dumtaxat vesci
« possint, cum c^teris Christianis, ob aliquod sanctum opus óbeundum, similibus cibis
« vesci posse a Sede Apostólica pro tempore fuerit concessum. »
Quid quoad abstinentiam Sabbati concesserit Benedictus XIV in suo Brevi Jam pridem P
Indultum perpetuum pro Eegno Castellse, Legionis et Indiarum concessit.
Quid per Cruciatam in Eegnis Hispaniarum ? Conceditur edere carnes ex consilio utrius-
que medici in diebus abstinentise.
Quid per eamdem Cruciatam quoad Lacticinia ? Permittuntur ad libitum personis
ómnibus ssecularibus, negantur tamen tempore Quadragesimse utrique clero, nempe, tam
sseculari quam regulari.
Quid per Bullam lacticiniorum « Alias felicis >> ab Urbano VIII? Permittebantur
Lacticinia Clero Seculari dumtaxat; negabantur adhuc Clero Kegulari.
Quid per Indultum Quadragesimale modernum? Permittuntur ómnibus, etiamsi ex
Clero Regulari sint, carnes et lacticinia in diebus abstinentise, prseter aliquos dies
exceptos.
Quid quoad consuetudinem Indiarum edendi ova et lacticinia? Vide tractatum « Costum-
bres de América » Part. 4. tract 3.
DE CAUSÍS AD DISPENSANDUM SU PER ESU CARNIUM.
1° Quando causa est evidenter justa, nulla opus est dispensalione.
2** Quando non est certa, consulendi sunt viri docti, ut Professor casuum, Doctores Theologííe,
Confessarius et Medicus. Si aliquis horum dicat causam esse sufficientem, nulla requiritur dispen-
salio. Márquez, ibid., n. 460.
3° Si post consuUationem qusestio dubia maneal, ad Superiorem recurrendum erit, ut dispenset ;
quia tune necessaria est juris relaxatio, circa quam Confessarius, et Medicus potestatera non
habent. Ibid.
4** Superior vel Episcopus, potest dispensare quando expediré videUtur, id est, quoties causa
ralionabilis aut sulliciens videatur.
5<* Quamvis dubia causa videatur, expedit ut Superior dispenset, nec debet esse nimis scru-
pulosus vel ambiguus rem remittens conscientiaj subditi petcntis. Ita Gajetanus, apud Márquez,
ibid., n. 464.
6** Qui non habet in diebus jejunii alios cibos pra3tcr carnes, potest illas licite comederé pro nutrien-
da et sustenlanda vita. (Marq. ibid., n. 467.) Quod principalius verifican respectu ilineranlium suadere
conatur Pasqualigus. Márquez, ibid.
CIRCA VIGESIMAM OCTAVAM FACULTATEM.
Prsedictas facultates communicandi non tamen illas quae requirunt ordinem Episcopalem,
vel non sine Sacrorum Oleorum usu exercentur, Sacerdotibus idoneis, qui in eorum Dioecesi-
bus laborabunt, et praesertim tempore sui obitus, ut Sede vacante sit qui possit supplere,
doñee Sedes Apostólica certior facta, quod quamprimum fieri debebit per delégalos vel per
TOM. I. 36
290 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
unum ex eis, alio modo provideat : qnibus delegatis auctoritate Apostólica facultas concé-
ditur, Sede vacante, in casu necessitatis, consecrandi cálices, patenas et altaría portatilia,
Sacrís Oléis ab Episcopo tamen benedictis.
QUID PER líANC ULTIMAM FACULTATEM POSSIT EPISCOPUS ?
lo Potest Episcopus delegare facúltales prredictas Sacerdotibus idoneis suse Dioecesis, non
tamen eas, quae Ordinem Episcopalem requirunt, vel sine Sacrorum Oleorum usu exerceri
non possunt.
2^ Prsesertim tempere sui obitus lisec facultas exercenda, ut Sede vacante sit qui supplere
possit, doñee Sedes Apostólica aliud provideat.
3<> Delegatus vel Delegati ab Episcopo Sedem Apostolicam quam primum certiorera facient,
tum de Sede vacante, tum de Delegatione ab Episcopo facta.
4» Interea potestas illis conceditur in casu necessitatis consecrandi Cálices, Patenas,
Altarla portatilia (vulgo aras), Sacris Oléis ab Episcopo tamen benedictis. Hsec vero facultas
non a delegatione Episcopi, sed ab ipsa Sede Apostólica emanat.
5o Hae facúltales apud Delegatos vel Delegatum perdurabunt, doñee Sedes Apostólica
alio modo provideat, id est, doñee novus Episcopus cum suis facultatibus propriis adveniat.
Quod si proprias facúltales non afferat, Delegatus munus sibi demandatum sustentabit,
doñee afferantur.
CONCLUSIO FACÜLTATUM.
Et prsedicta, facúltales gratis et sine uUa mercede exerceantur et ad annos decem tan-
tum concessíe intelliganlur : nec illis uti possit extra fines suse Dicecesis.
OBSERVANDA.
\° Gratis exercendai facúltales, non tamen Nolarii et alia id genus stipcndia inhibenlup.
2^ Ñeque extra fines Dioicesis uti possit ; non tamen restringüur id quod jure communi Episcopo
compelit, nempe, subdilum suum extra fines suíc Dicecesis excommunicarc, dimissorias subditis
absentibus daré, eorumque examen Episcopo loci demandare.
30 Quamvis Episcopus inveniatur extra fines suse Dicecesis, potest tamen has facultates exer-
cere intra fines susd Dicecesis ; quia jurisdicLio non expirat per absentiam temporaneam a sua
Dioecesi.
4** Decennium quoad valorera el substantiam facultatum computandum esl a die daloe ; quoad
vero illarum usum et exercitium computan debct a die, quo perveniunl ad manus Episcopi ;
nisi per Procuratorem praiviam notitiam habeat et incipiat facultates exercero. Márquez, lib.40 , n® 550
et seq.
50 Decennium non expirat morte Ponlificís : nam inlerrogata Roma, respondit : Facultates
illas quae a S. Omcio concessíD sunt, quales ordinario sunt, quoe Nuntiis Apostolicis et Episcopis
mittuntur, non revocan per illam regulam (Gancellarise, qua; initio cujusque Pontificatus promul-
gatur, revocando quascumque facúltales concessas) ; sed eas tantum, quaj ab anteccssore Papa
ipso immediate concessne erant. La Croix, lib. 6, n. 848, apud Márquez, ibid. n» 554 el seq,
6«> Expirat vero morlc Episcopi, hoc tamen sensu, quod ad Capitulum, Sede vacante, non Irans-
eanl ; cum plures facultatum hujusmodi ad jurisdictionem Ordinariam Episcoporum non pertíneant,
SECCIÓN NONA. 291
ñeque perpeluae, sed temporales sint, nec a lege dentur et descendant, sed a sola gratia speciali et
benigno favore Ponlificum concedantur. Marcjuez, pag. 5. Minime aulem expirat deccnnium quoad
facuUates delégalas ab Episcopo, dum viveret, aut temporo obitus sui juxta prsedicla, Undc clerici,
quibus Episcopus delegaverit has facúltales, uti illis polerunt toto decennio Episcopo defuncto con-
cesso, nisi aliad obstet.
7« In America nostra Indultum existit, quo, morte inopina Episcopi provisum est, ut facultates
Solitse vicario legitime a capitulo electo adscribantur, ne, Sede vacante, desit, qui supplere possit
Vid. supra.
CASO RESERVADO DE QUE NO SE PUEDE ABSOLVER POR LAS SÓLITAS.
DEGRETUM
Supremas Congregationis Sancti Officü editum fer. 4^ 27 Junii 1866.
SSimus Dominus Noster Pius Papa IX in sólita audientia E. P. D. Adsessori Sancti Officü
impertita, auditis suffragiis Emorum Cardinalium Inquisitorum Generalium, attentis rerum
et temporum circumstantiis, decrevit, in facultatibus, quibus Episcopi» aliique locorum Ordi-
narii ex concessione Apostólica poUent absolvendi ab ómnibus casibus Sanctse Sedi reservatis,
excipiendos semper inposterum, et exceptos habendos esse casus reservatos in Bulla Bene-
dicti XIV, quse incipit Sacramentum Pcenitentiw. Et Sacr» Congregationi de Propaganda
Pide injunctum voluit, ut in expediendis facultatibus formularum, post verba, absolvendi ab
ómnibus casibus Apostolicw Sedi reservatis etiam in Bulla Coence, addatur, exceptis casibus
reservatis in Bulla Benedicti XIV, quce incipit Sacramentum Pcenitentice, Es copia fiel de
su original. Lima, Octubre 19 de 1866. — De la Curia de Huánuco.
CONSTITUCIÓN DE NUESTRO SANTÍSIMO PADRE PIÓ IX POR LA QUE SE LIMITAN
LAS CENSURAS ECLESIÁSTICAS « LAT^ SENTENTI^. »
Pío, Obispo, Siervo de los Siervos de Dios, para perpetua memoria.
Al Gobierno de la Santa Sede pertenece de tal suerte conservar aquellas cosas que útilmente
sancionaron los antiguos Cánones, que cuando la mudanza de los tiempos y de las cosas de-
mande que algo sea mitigado con prudente dispensación, ella dicte el remedio oportuno en
virtud de su potestad suprema. Por esto, habiendo de tiempos atrás meditado repetidas
veces en que las censuras ecleidásticas latee sententice (en las que se incurre por el mismo
hecho), que han sido dicta las en diferentes edades, para conservar incólume la santa Iglesia
y su disciplina, 6 para refrenar la licencia y audacia de los malos, han ido creciendo len-
tamente hasta formar un gran número; siendo así que ha desaparecido la utilidad ú opor-
tunidad de muchas de ellas por la mudanza de los tiempos y costumbres, ó porque han dejado
de existir el fin 6 las causas porque fueron promulgadas, causando entre tanto frecuentes
dudas, ansiedades y temores de conciencia á los que tienen el cuidado de las almas 6 á los
mismos fieles ; y deseando remediar estos inconvenientes, mandamos trabajar un prolijo
catálogo de todas ellas para establecer con diligente examen cuales convendrá retener y
conservar, y cuáles moderar ó derogar. Concluido el trabajo, llamamos á consejo á nuestros
292 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
VV. HH. los Cardenales Inquisidores Generales de la fé, y después de meditado el asunto
con detención y madurez, motu 'proprio, de ciencia cierta, con entera deliberación y en virtud
de la plenitud de nuestra autoridad Apostólica, estatuimos y decretamos perpetuamente en
ésta nuestra Constitución : que de todas las censuras de excomunión, suspensión y entre-
dicho que hasta la presente han sido impuestas con la calidad de latro sententice ; esto es, que
deba incurrirse en ellas por el mismo hecho, no tengan en adelante fuerza y vigor, sino
aquellas que insertamos en ésta Constitución y del modo como en ella las insertamos ; de-
clarando al mismo tiempo que tendrán vigor, no solo por la autoridad de los antiguos
Cánones, en cuanto convienen con la presente Constitución, sino por ésta misma, como
si por ella se estableciesen por la vez primera.
/. Excomuniones latae sententise reservadas de un modo especial al Romano Pontífice.
Declaramos que incurren en excomunión reservada de un modo especial al Pontífice
Komano :
1. Todos los apóstatas de la fé cristiana y todos y cada uno de los herejes de cualesquiera
denominación y secta; los que les creen, sus encubridores, fautores, y en general, todos sus
defensores.
2. Todos y cada uno de los que leen á sabiendas, y sin licencia de la Silla Apostólica, los
libros de los mismos apóstatas y herejes que defienden la herejía ; no menos que los que
leen los libros de cualquier autor prohibidos nominalmente por Letras Apostólicas, y los
que los retienen, imprimen ó de cualquier modo los defienden.
3. Los cismáticos y aquellos que pertinazmente se apartan y sustraen de la obediencia
debida al Romano Pontífice.
4. Todos y cada uno de los que, de cualquier estado, grado y condición que sean, apelan
al futuro Concilio General, de las ordenaciones ó mandatos de los Eomanos Pontífices, pro
tempore existentium^ lo mismo que los que les dan auxilio, consejo ó favor para la apelación,
5. Todos los que matan, mutilan, hieren, aprehenden, encarcelan, detienen ú hostilmente
persiguen á los Cardenales de la Santa Iglesia Romana, Patriarcas, Arzobispos, Obispos, Le-
gados y Nuncios de la Silla Apostólica ; los que los arrojan fuera de sus Diócesis, Distritos,
Patria ó Dominios ; los que mandan éstas cosas ; los que las dan por bien hechas, y los que
para esto prestan auxilio, consejo ó favor.
6. Los que directa ó indirectamente impiden el ejercicio de la jurisdicción eclesiástica en el
fuero interno ó externo, y para éste efecto recurren al tribunal secular, y los que procuran ó dan
sus mandatos ó para ello prestan auxilio, consejo ó favor.
7. Los que directa ó indirectamente obligan á los jueces legos á traer á su tribunal á las
personas eclesiásticas, fuera de los casos permitidos por los Cánones ; y los que dan leyes ó de-
cretos contra la libertad ó derechos de la Iglesia.
8. Los que recurren á la potestad lega para impedir las letras ó decretos emitidos por la Silla
Apostólica ó por cualquiera de sus Legados ó Delegados, y los que prohiben directa ó indirec-
tamente la promulgación ó ejecución de dichos decretos, ó que, por causa de ellos, dañan ó
atemorizan á las mismas partes ó á otros.
9j Todos los falsificadores délas Letras Apostólicas, aun expedidas en forma de Breve y de
suplicas, concernientes á gracia ó justicia, y que están selladas por el Romano Pontífice, por
los Vicecancelarios de la Santa Iglesia Romana, por sus Sustitutos ó por mandato del mismo
SECCIÓN NONA. 293
Santo Padre ; como igualmente los que publican falsas Letras Apostólicas, aun en forma de
Breve, y los que con falsedad sellan las súplicas del Yicecancelario ó del que hace sus veces.
10. Los que absuelven á. su cómplice in peccato turpi, aun en artículo de muerte, si otro
Sacerdote, aunque no esté aprobado para oir confesiones, puede recibirla del moribundo, sin
que se siga algún grave escándalo é infamia.
11. Los que usurpan 6 secuestran la jurisdicción, los bienes y réditos pertenecientes á los
eclesiásticos por razón de sus iglesias y beneficios.
12. Los que por sí ó por otros invaden, destruyen y detienen las ciudades, tierras, lugares ó
derechos pertenecientes á la Iglesia Eomana ; los que usurpan, perturban 6 retienen la
suprema jurisdicción en dichas ciudades, temtorios y lugares, y los que para cada una délas
dichas cosas dan auxilio, consejo ó favor.
Declaramos que la absolución de todas las excomuniones, que acabamos de enumerar, es
reservada y se reserva de un modo especial al Komano Pontífice ; de suerte que, en fuerza de
ésta reservación, no sufraga ya bajo ningún aspecto la concesión general de absolver de los
casos y censuras ó excomuniones reservadas al Eomano Pontífice ; revocando como revocamos
con jelacion á ellas, cualesquiera indultos concedidos, bajo cualquier forma y á cualesquiera
personas aun regulares de toda Orden, Congregación, Sociedad é Instituto, aun cuando deba
hacerse de ellas mención especial y se hallen constituidas en cualquiera dignidad. Y los que
bajo cualquier pretexto presumiesen absolver de dichas excomuniones sin la debida facultad,
sepan que ellos mismos incurren en excomunión reservada al Romano Pontífice, á no ser que
se trate del artículo de muerte, en cuyo caso los así absueltos quedan, si convalecieren
con la obligación de obedecer los mandamientos de la Iglesia.
II. Excomuniones latee senÍQntise reservadas al Romano Pontífice,
Declaramos que incurren en excomunión lafm senténtice reservada al Eomano Pontífice :
1. Los que enseñan ó defienden pública ó privadamente las proposiciones condenadas por
la Silla Apostólica bajo la pena de excomunión latw senténtice ; y los que enseñan 6 defienden
como lícita la práctica de inquirir del penitente el nombré del cómplice ; á la manera que fué
condenada por Benedicto XIV en las Constituciones siguientes : Suprema del 7 de Julio
de 1744 ; Ubi primum del 2 de Junio de 1746, y Ad eradicandam del 28 de Setiembre de
1746.
2. Los que, instigados por el diablo, ponen manos violentas sobre los clérigos ó monjes de
uno y otro sexo ; exceptuando, en cuanto á la reservación, las personas y los casos en que el
derecho 6 el privilegio permite que absuelva el Obispo ú otro.
3. Los que combaten en duelo ó simplemente lo provocan ó aceptan; los cómplices, ó los que
cooperan á él con cualquier servicio ó favor ; los que de propósito son espectadores y los que lo
permiten ó no lo impiden en cuanto esté de su parte, y esto cualquiera que sea su dignidad,
sin exceptuar la Eeal ó Imperial.
4. Los que se hayan inscrito en las sectas Masónica ó Carbonaria ú otras de éste género,
que pública ú ocultamente conspiran contra la Iglesia ó las potestades legítimas, y los que de
cualquiera manera las favorecen. Igualmente los que no denuncian á los corifeos ó caudillos
ocultos de tales sectas, mientras no lo hagan.
5. Los que mandan violar la inmunidad del asilo eclesiástico, y los que de hecho lo violan
con temerario atrevimiento.
6. Los que de cualesquiera sexo, edad, linaje ó condición que sean, violan la clausura de las
monjas entrando en los naonasterios sin la licencia legítima ; los que los introducen ó admiten,
294 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS CRISPOS.
y las monjas que salen de ellos, á no ser en los casos y en la forma prescritos por San Pió V en
la Constitución DecorL
7. Las mujeres que violan la clausura de los religiosos, y los superiores ú otros que las
reciben.
8. Los reos de simonía real en toda clase de beneficios y sus cómplices.
9. Los reos de simonía confidencial, cualquiera que sea su dignidad, en toda clase de
beneficios.
10. Los reos de simonía real por ingreso en religión.
11. Los que por sacar ganancias de las indulgencias y otras gracias espirituales, incurren
en excomunión por la Constitución de San Pió V Quam plenum del 2 de Enero de 1569.
12. Los que recogen limosnas de precio mayor para misas, y después de quedarse con parte
de la ganancia, las hacen celebrar en los lugares, donde dichas limosnas suelen ser menores.
13. Todos los que son castigados con excomunión por las siguientes Constituciones : de
San Pío V Admonet nos de 29 de Marzo de 1567 ; de Inocencio IX Qum áb Jiac Sede de 4 de
Noviembre de 1591 ; de Clemente VIII Ad Romani Pontificis curam de 26 de Junio de 1592,
y de Alejandro VII Ínter cesteras de 24 de Octubre de 1660 : Constituciones que son concer-
nientes á la enajenación y enfeudación de las ciudades y lugares de la Santa Iglesia Romana.
14. Los religiosos que fuera del caso de necesidad presumen administrar, sin licencia del
párroco, á clérigos 6 legos los Sacramentos de la Extrema-unción y Eucaristía por viático.
15. Los que extraen reliquias, sin licencia legítima, de los cementerios sagrados 6 de las ca-
tacumbas de Roma y su territorio y los que les dan auxilio ó favor.
16. Los que comunican in crimine criminoso con el excomulgado nominalmente por el Papa,
esto es, dándole auxilio 6 favor.
17. Los clérigos que á sabiendas y voluntariamente comunican m divinis cenias personas
nominalmente excomulgadas por el Romano Pontífice y las reciben en los oficios divinos.
III. Excomuniones latse sentcntise reservadas a los Obispos ú Ordinarios.
Declaramos que incurren en excomunión reservada á los Obispos ú Ordinarios :
1. Los clérigos ordenados in sacris, los religiosos y monjas que después de haber hecho el
voto solemne de castidad, presumieron contraer matrimonio ; lo niismo que todos los que pre-
sumieron con traerlo con alguna de las antedichas personas.
2. Los que procuran el aborto, habiéndose seguido el efecto.
3. Los que á sabiendas hacen uso de falsas Letras Apostólicas, y los que cooperan con ellos á
éste delito.
IV. Excomuniones latso sententiae no reservadas.
Declaramos que incurren en excomunión latee sententiae no reservada :
1. Los que mandan ú obligan á dar sepultura eclesiástica á los herejes notorios 6 á los nomi-
nalmente excomulgados ó entredichos.
2. Los que ofenden ó imponen miedo á los Inquisidores, denunciantes, testigos ú otros mi-
nistros del Santo Oficio ; los que destruyen ó queman los escritos de éste Santo Tribunal, y los
que á cualquiera de los predichos dan auxilio, consejo ó favor.
3. Los que enajenan y presumen recibir los bienes eclesiásticos sin el beneplácito Apostólico,
según el tenor de la Extravagante AmUtiosce de Reb. Ecc non alienandis.
4. Los que culpablemente descuidan ú omiten denunciar, dentro de un mes, álos confesores
SECCIÓN NONA. ^95
6 sacerdotes, por quienes fueron solicitados ad turbia, en los casos expresados por nuestros
predecesores Gregorio XV, en la Constitución Í7m2;em, del 20 de Agosto de 1622 y Benedicto
XIV, en la Constitución Sacramentumpcenitentice, del 1° de Junio de 1741,
Declaramos que, ademas de los excomulgados que hasta aquí hemos enumerado, todos
aquellos contra quienes el Santo Concilio de Trento decretó excomunión reservada al Komano
Pontífice, ó á los Ordinarios 6 á nadie reservada, Nos igualmente queremos sean excomulgados
en la misma forro a ; exceptuando la excomunión establecida en el Decreto JDe editione et usu
Sacrorum Lihrorum de la Ses. 4*., en la cual solo queremos que incurran los que imprimen
ó hacen imprimir, sin aprobación del Ordinario, libros que tratando cosas sagradas.
V. Suspensiones latse sententise reservadas al Romano Pontífice.
1. Incurren ipsofactom pena de suspensión de sus beneficios, durante la voluntad de la
Santa Sede, los Cabildos y Comunidades y cualesquiera otros, que reciben para el gobierno
y administración de sus iglesias y monasterios, á los Obispos ó Prelados que la Santa Sede
ha provisto para dichas iglesias y monasterios, antes de que ellos les hayan exhibido las Letras
Apostólicas de su promoción.
2. Ipsojure incurren por tres años en suspensión de conferir órdenes, los que ordenan á al-
guno sin título de beneficio ó patrimonio y con pacto de que el así ordenado no les pedirá ali-
mentos.
3. Ipsojure quedan por un año suspensos de conferir órdenes, los que ordenan á un subdito
ajeno sin letras dimisorias de su propio Obispo, sin que valga el pretexto de que inmediata-
mente se le dará beneficio, ó se le dé én efecto, pero no el suficiente. Lo mismo sucede si el
ordenando es subdito proprio, pero ha vivido en otra parte el tiempo bastante para poder con-
traer impedimento Canónico, y es ordenado sin las letras testimoniales del Ordinario del lugar
donde ha m^orado.
4. Ipso jure j por un año incurre en suspensión de conferir órdenes el que, á excepción de
legítimo privilegio, da orden sacro sin título de beneficio ó patrimonio, al clérigo que vive en
alguna Congregación en la que no se hace profesión solemne ó al religioso no profeso.
5. Los religiosos expulsados de la religión, que viven fuera de ella, incurren ipso jure en
suspensión perpetua del ejercicio de las órdenes.
6. Los que presumen recibir algún órdén del excomulgado, suspenso ó entredicho nominal-
mente denunciados, ó del hereje ó cismático notorio, incurren ipsojure en suspensión del orden
recibido ; mas declaramos que el que de buena fé recibe orden del que está en cualquiera de las
circunstancias dichas, no podrá ejercer el orden recibido mientras no obtenga dispensación.
7. Incurren en suspensión ipso jure de las órdenes recibidas, durante la voluntad de la
Santa Sede, los cle'rigos seculares forasteros que, habiendo vivido en Eoma más de cuatro
meses, fueren ordenados por otro que por su Ordinario sin licencia del Cardenal Vicario de
Eoma, ó lo hayan sido sin haber sufrido examen ante el mismo Vicario, ó aunque reciban
las órdenes de su Ordinario, ha sido después que han sido rechazados en el examen. En la
misma suspensión y del mismo modo incurren los clérigos pertenecientes á alguno de los seis
Obispados suburvicarios, si se ordenan fuera de su Diócesis con dimisorias de su Ordinario
dirigidas á otro que al Cardenal Vicario de Eoma, ó sin que precedan á la recepción de orden
sacro, diez dias de ejercicios espirituales, tenidos en la casa urbana de los Sacerdotes llamados
de la Misión, Los Obispos que ordenan en estos casos incurren en suspensión del uso del
Pontifical por un año.
PARTE l^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
VL Entredichos latse sententise reservados.
1. lucMxi^mi'pso jure en entredicho reservado de un modo especial al Komano Pontífice,
las Universidades, Colegios y Cabildos, cualquiera que sea su denominación» que apelan al
futuro Concilio General, de las órdenes y mandatos del Papa 'pro tempore existentis.
2. Los que á sabiendas celebran ó hacen celebrar los Divinos Oficios en los lugares entre-
dichos por el ordinario, por juez delegado ó por derecho ; y los que admiten á la celebración
de los Oficios Divinos, á los Santos Sacramentos ó á la sepultura eclesiástica á los excomulgados
nominalmente, incurren ipsojure en entredicho de entrar en la Iglesia, mientras no satisfagan
competentemente al arbitrio de aquel cuya sentencia despreciaron.
Finalmente, todos aquellos contra quienes decretó el Santo Concilio de Trento la suspensión
ó entredicho ipsojure; Nos, declaramos y queremos sean del mismo modo suspensos y
entredichos.
Ademas, declaramos y queremos que conserven su fuerza y vigor todas las censuras
de excomunión, suspensión ó entredicho, que, ademas de las que hasta aquí hemos
enumerado, han sido publicadas por las Constituciones de nuestros predecesores ó por
los Sagrados Cánones, y que, habiendo estado en vigor hasta ahora, tienen por objeto
la elección del Eomano Pontífice, ó el régimen interior de cualesquiera órdenes é institutos
regulares, colegios, congregaciones, reuniones y lugares piadosos, cualquiera qué sea su
especie ó denominación.
Por lo demás, ordenamos y decretamos, que en los nuevos privilegios ó concesiones
que hiciere la Silla Apostólica, nunca jamas, por ninguna razón, se entienda ni pueda
comprederse la facultad de absolver de los casos y censuras reservados al Romano Pontífice,
á no ser que se haya hecho de ellos mención formal, individua y explícita ; y por lo que
respecta á las facultades 6 privilegios concedidos en tiempos anteriores hasta hoy por nuestros
predecesores ó por Nos mismo á cualquier Junta, Orden, Congregación, Sociedad ó Instituto
regular de cualquier especie, aunque goce de peculiar tituló y merezca mención individual,
queremos que todos ellos sean revocados, suprimidos y abolidos, como de hecho los revocamos,
suprimimos y abolimos, sin que puedan obstar cualesquiera privilegios, aun especiales,
comprendidos ó no en el cuerpo del derecho, ó en las Constituciones Apostólicas, y sin
embargo de que se hallen robustecidos en su forma y tenor con cualquiera confirmación
Apostólica ó costumbre inmemorial ; pues qi^eremos derogarlos, y en efecto los derogamos,
haciendouso, si es necesario, de todas las cláusulas derogatorias, aun de las más eficaces y
desacostumbradas.
Con todo, queremos que continúe en vigor la facultad que el Concilio Tridentino concede
álos Obispos en el Cap. 6° de la Ses. 24 de reformat. de absolver de cualesquiera censuras
reservadas á la Silla Apostólica; con excepción solamente de aquellas que por ésta nuestra
Constitution hemos declarado reservadas de un modo especial al Romano Pontífice.
Ordenamos, por fin, que son y serán firmes y valederas y producirán plena é íntegramente
sus efectos, éstas nuestras Letras y todas y cada una de las cosas que en ellas hemos estable-
cido y decretado ; no menos que las mutaciones y derogaciones que hemos hecho en las Consti-
tuciones de nuestros predecesores y de Nos mismo, y en los Concilios aun generales, incluso
el Tridentino. En consecuencia, todos los Jueces Ordinarios y Delegados (sin excluir á los
auditores de las causas del Palacio Apostólico, á los Cardenales de la Santa Iglesia Romana,
Legados á Latere, Nuncios de la Santa Sede ó cualesquier otros, cualquiera que sea su dignidad
SECCIÓN NONA. 297
ó la potestad que ejercen ó puedan ejercer), deben juzgar y definir las causas, arreglándose á
ésta nuestra Constitución ; quitándoles, como les quitamos, toda facultad y autoridad para
juzgar é interpretar de otra manera. Y si sucediere que una autoridad, cualquiera que ella
sea, áuná pretexto de privilegio ó de costumbre introducida ó que se ha de introducir, aten-
tare con conocimiento ó ignorancia, contra lo que dejamos establecido, declaramos que todo
ello es y será írrito y de ningún valor.
Sin que obsten cualesquiera ordenaciones, Constituciones, privilegios y costumbres imme-
moriales en contrario, y aunque de todo deba hacerse mención especial.
Por tanto, á ningún hombre le sea lícito infringir ó con temeraria audacia contrariar esta
página de nuestra Constitución, ordenación, limitación, suspensión, derogación y voluntad ; y
si alguno presumiese hacerlo, sepa que incurrirá en la indignación de Dios Omnipotente y de
sus Santos Apóstoles Pedro y Pablo.
Dada en Roma, en San Pedro, á doce de Octubre del año de la Encarnación del Señor de 1869
y de nuestro Pontificado el XXIVo
N, Cardenal Paracciani Clarelli.
f Lugar del sello de plomo. 7. Cugnoni.
Mario Card. Mattei, Pro-Datario.
Revisado por la Curia, Domingo Bruti*
CONSTITUTIO SANCTISSIMJ PATRIS NOSTRI PII IX.
Piua Episcopus Servus Servorum Dei ad perpetuam rei memoriam.
Apostolicse Sedis moderationi convenit, quae salubriter veterum canonum auctoritate
constituta sunt, sic retiñere, ut, si temporum rerumque mutatio quidpiam esse temperandum
prudenti dispensatioae suadeat, Eadem Apostólica Sedes congruum supremse suse potestatis
remedium ac providentiam impendat. Quamobrem cum animo Nostro jampridem revolvere-
mus, ecclesiasticas censuras, quae per modum latse sententise, ipsoque facto incurrendse ad
incolumitatem ac disciplinam ipsius Ecclesise tutandam, effrenemque improborum licentiam
coercendam et emendandam sánete per singulas setates indictse ac promulgatae sunt, magnum
ad numerum sensim excrevisse; quasdam etiam, temporibus moribusque mutatis, a fine
atque causis, ob quas impositae fuerant, vel a prístina utilitate, atque opportunitate excidisse ;
eamque ob rem non infnjquentes oriri sive in iis, quibus animarum cura commissa est, si ve
in ipsis fidelibus dubietates, anxietates, angoresque conscientiae ; Nos ejusmodi incommodis
occurrere volentes, plenam earumdem recensionem fieri Nobisque proponi jussimus, ut
diligenti adhibita considííratione, statueremus, quasnam ex lilis servare ac retiñere oporteret.
quas vero moderari, aut abrogare congrueret. Ea igitur recensione peracta, ac Venerabilibus
Fratribus Nostris S. R. E. Cardinalibus in negotiis Fidei Generalibus Inquisitoribus per
universam christianam rempublicam deputatis in consilium adscitis, reque diu ac maturo
perpensa, motu proprio, certa scientia, matura deliberatione Ñostra, deque Apostolicse Nostras
potestatis plenitudine, hac perpetuo valitura Constitutione decernimus, ut ex quibuscumque
censuris sive excommunicationis, sive suspensionis, sive interdicti, quse per modum latse
sententiae, ipsoque facto incurrendae hactenus impositíe sunt, noiinisi illse, quas in hac ipsa
Constitutione inserimus, eoque modo, quo inserimus, robur exinde habeant ; simul declarantes,
easdem non modo ex veterum canonum a.uctoritate. quatenuscum hac Nostra Constitutione
TOM. í. ^^
298 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
conveniunt, verum etiam ex hac ipsa Constitutione Nostra, non secus ac si primum editse
ab ea fuerint, vim suam prorsus accipere deberé.
L Excommunicationes latee sententice speciali modo Eomano Pontifici reservatce.
Itaque excommunicationi latse sententise speciali modo Eomano Pontifici reservat» subja-
cere dedaramus :
1 . Omnes a christiana fide apostatas, et omnes ac síngalos hsereticos, quocumque nomine
censeantur, et cujuscumque sectse existant, eisque credentes, eorumque receptores, fautores
ac generaliter quoslibet illorum defensores.
2. Omnes et singulos scíenter legentes sine auctoritate Sedis Apostolicse libros eonimdem
apostatarum et hseretic'orum hseresim propugnantes, necnon libros cujusvis auctoris per
Apostólicas litteras nominatim prohibitos, eosdemque libros retinentes, imprimentes, et
quomodolibet defendentes.
3. Schismaticos et eos qui a Romani Pontificis pro témpora existentis obedientia pertina-
citer se subtrahunt, vel recedunt.
4. Omnes et singulos, cujuscumque status, gradus seu conditionis fuerint ab ordinationibus
seu mandatis Romanorum Pontificum pro tempore existentium ad universale futurum Con-
cilium appellaütes, nec non eos, quorum auxilio, consilio vel favore appellatum fuerit.
6. Omnes interficientes, mutilantes, percutientes, capientes, carcerantes, detinentes, vel
hostiliter insequentes S. R. E. Cardinales, Patriarchas, Archiepiscopos, Episcopos, Sedisque
Apostólica) Legatos, vel Nuncios, aut eos a suis Dioecesibus, Territoriis, Terris, seu Dominiis
ejicientes, nec non ea mandantes, vel rata habentes, seu prscstantes in eis auxilium, consilium
vel favorem.
6. Impedientes directa vel indirecte exercitium jurisdictionis ecclesiasticae sive interni
sive externi fori, et ad hoc recurrentes ad forum sseculare ejusque mandata procurantes
edentes, aut auxilium, consilium vel favorem prsestantes.
7. Cogentes sive directe, sive indirecte judices laicos ad trahendum ad suum tribunal
personas ecclesiasticas praeter canónicas dispositiones : item edentes leges vel decreta contra
libertatem aut jura Ecclesise.
8. Recurrentes ad laicam potestatem ad impediendas litteras vel acta quselibet a Sede
Apostólica, vel ab ejusdem Legatis aut Delegatis quibuscumque profecta eorumque promúlga-
tionem vel executionem directe vel indirecte prohibentes, aut eorum causa sive ipsas partes,
sive alios Isedentes, vel perterrefacientes.
9. Omnes falsarios litterarum Apostolicarum, etiam in forma Brevis ac supplicationum
gratiam vel justitiam concernen tium, per Bomanum Pontificem, vel S.K. E. Vic^-Cancella-
rios seu Gerentes vices eorum aut de mandato Ejusdem Romani Pontiñcis signatarum : nec
non falso publicantes Litteras Apostólicas, etiam in forma Brevis, et etiam falso signantes
supplicationes Vice-Cancellarii aut Gerentis vices prsedictorum.
10. Absolventes complicem in peccato turpi etiam in mortis articulo, si alius Sacerdos licet
non approbatus ad confessiones, sine gravi aliqua exoritura infamia et scandalo, possit excipere
morientis confessionem.
11. Usurpantes aut sequestrantes jurisdictionem, bona, redditus, ad personas ecclesiasticas
ratione suarum Ecclesiarum aut beneficiorum pertinentes.
12. Invadentes, destruentes, detinentes, per se vel per alios Civitates, Térras, loca aut
jura ad Ecclesiam Komanam pertinentia; vel usurpantes, perturbantes, retinentes supremam
SECCIÓN NONA. 299
jurisdictionem in eis; nec non ad singula prsedicta auxüium, consilium, favorem prsebentes.
A quibiis omüibus excommunicationibus huc usque recensitis ábsolutionem Romano Pon-
tifici pro tempore speciali modo reservatam esse et reservan : et pro ea generalem concessio-
nem absolvendi a casibus et censuris, sive excommunicationibus Romano Pontifici reservatis
nuUo pacto sufficere declaramus, revocatis insuper earumdem respecta quibuscumque indultis
concessis sub quavis forma et quibusvis personis etiam Regularibus cujuscumque Ordinig,
Congregationis, Societatis et Instituti, etiam speciali mentione dignis etin quavis dignitate
constitutis. Absolvere autem prsesiimentes sine debita facúltate, etiam quovis prsetextu,
excommunicationis vinculo Romano Pontifici reservatae innodatos se sciant, dummodo non
agatur de mortis articulo, in quo tamen firma sit quoad absolutos obligatio standi mandatis
Ecclesise, si convaiuerint.
II. Excommunicationes latee smtenücB Romano Fontifici reservatce.
Excommunicationi latse sententise Romano Pontifici reservatse subjacere declaramus :
1. Docentes vel defendentes sive publice, sive privatim propositiones ab Apostólica Sede
damnatas sub excommuniíjationis poena latse sententise ; item docentes vel defendentes tan-
quam licitam praxim inquirendi a poenitente nomen complicis prouti damnata est a Bene-
dicto XIV, in Const. Suprema 7 Julii 1745. Ubi primum 2 Junii 1746. Ad eradicandam
28 Septembris 1746.
2. Violentad manus, suadente diabolo, injicientes in Clericos, vel utriusque sexus Monachos,
exceptis quoad reservationem casibus et personis, de quibus jure vel privilegio permittitur,
ut Episcopus aut alius absolvat.
3. Duellum perpetrantes, aut simpliciter ad illud provocantes, vel ipsum acceptantes, et
quoslibet cómplices, vel qualemcumque operam aut favorem praebentes, necnon de industria
spectantes, illudque permittentes, vel quantum in illis est, non prohibentes, cujuscumque
dignitatis sint, etiam Regalis vel Imperialis.
4. Nomen dantes sectas Massonic(B, aut Carhonarice, aut alus ejusdem generis sectis quge
contra Ecclesiam vel legitimas potestates seu palam, seu clandestine machinantur, nec non
iisdem sectis favorem qualemcumque prsestantes; earumve occultos coryphseos ac duces non
denunciantes, doñee non denunciaverint.
5. Immunitatem asyli ecclesiastici violare jubentes, aut ausu temerario violantes.
6. Violantes clausuram Monialium, cujuscumque generis aut conditionis, sexus vel aetatis
fuerint, in earum monasteria absque legitima licentia ingrediendo, pariterque eos introdu-
centes vel admittentes, itíímque Moniales ab illa exeuntes extra casus ac formam a S. Pió V,
in Constit. Decori pr£escríptam.
7. Mulieres violantes Regularium virorum clausuram, et Superiores aliosve eas admittentes.
8. Reos simonise realis in beneficiis quibuscumque, eorumque cómplices.
9. Reos simonise confidentialis in beneficiis quibuslibet, cujuscumque sint dignitatis.
10. Reos simonise realis ob ingressum in Religionem.
11. Omnes qui qusestum facientes ex indulgentiis aliisque gratiis spiritualibus excommimi-
cationis censura plectuntur Constitutione S. Pii V Quam plenum 2 Januarii 1569.
12. CoUigentes eleemosynas majoris pretii pro missis, et ex iis lucrum captantes, faciendo
eas celebrar! in locis, ubi Missarum stipendia minoris pretii esse solent.
13. Omnes qui excomraunicatione mulctantur inConstitutionibus S. Pii V Aíímoweí W05,
quarto Kalendas Aprilis 1567, Innoncentii IX Quce áb hac Sede, pridie nonas Novembris
1591, Clementis VIII Ad Rom. Pontifids curam,20 Junii 1592 et Alexandri VII Ínter ceteras.
300 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
nono Kalendas Novembris 1660, alienationem et infeudationem Civitatum et Locorum S. E. E.
respicientibus.
14. Keligiosos prsesumentes clericis aut laicis extra casum necessitatis Sacramentum
Extremse ünctionis aut Eucharistiaj per viaticiim ministrare absque Parochi licentia.
15. Extrahentes absque legitima venia reliquias ex Sacris Coemeteriis sive Catacumbis
ÜrbisRomse ejusque territorii, eisque auxiliura vel favorem príebentes.
16. Communicantes cum excoramunicato nominatim a Papa in crimine criminoso, ei scilicet
impendendo auxilium vel favorem.
17. Clericos scienter et sponte communicantes in divinis cum pcrsonis a Romano Pontifico
nominatim excommunicatis et ipsos iu officiis recipientes.
///. Excommuniqationes latee sententim Episcopis sive Ordinariis reservatm.
Excommunicationi latse sententise Episcopis sive Ordinariis reservatse subj acere decla-
ramus :
1. Clericos in Sacris constitutos vel Regulares aut Moniales post votum solemne castitatis
matrimonium contrahere prsesumentes ; nec non omnes cum aliqua ex prsedictis personis
matrimonium contrahere praesumentes.
2. Procurantes abortum. effectu sequuto.
3. Litteris apostolicis falsis scienter utentes, vel crimini ea in re cooperantes.
IV. Excommunicationes latee sententiw nemini reservatw.
Excommunicationi latas sententise nemini reservatae subjacere declaranius :
1. Mandantes seu cogentes tradi Ecclesiasticse sepulturse hsereticos notorios aut nominatim
axcommunicatos vel interdictos.
2. Lsedentes aut perterrefacientes Inquisitores, denuntiantes, testes, aliosve ministros
S. OflBcii; ejusve Sacri Tribunalis scripturas diripien tes, aut comburentes; vel prsedictis
quibuslibet auxilium, consilium, favorem prsestantes.
3. Alienantes et recipere prsesumentes bona ecclesiastica absque Beneplácito Apostólico
ad formara Extravagantis Amlitiosm De Reb. Ecc. non alienandis.
4. Negligentes sive culpabiliter omittentes denunciare infra mensem Confessarios sive
Sacerdotes a quibus solicitati fuerint ad turpia in quibuslibet casibus expressis a prsedecess.
nostris Gregorio XV Constit. üniversi 20 Augusti 1622, et Benedicto XIV Constit. Sacra-
mentum pcenitentiw,
Prseter hos hactenus recensitos, eos queque quos Sacrosanctum Concilium Tridentinum
sive reservata Summo Pontifici aut Ordinariis absolutione, sive absque ulla reservatione.
excommunicatos esse declaramus ; excepta anathematis pcena in Decreto Sess. IV, De editione
et usu Sacrorum Lihrorum constituta, cui illos tantum subjacere volumus, qui libros de
rebus sacris tractautes sine Ordinarii approbatione imprimunt, aut imprimi faciunt.
F. Suspensiones latw sententiw Summo Pontifici reservatce,
1. Suspensionem ipso facto incurrunt a suorum Beneficiorum perceptione ad beneplacitum
S. Sedis Capitula et Conventus Ecclesiarum et Monasteriorum aliique omnes, qui ad illarum
seu illorum régimen et administrationem recipiunt Episcopos aliosve Praelatos dé prsedictis
Ecclesiis seu Monasteriis apud eamdem S. Sedem quovis modo provisos, antequam ipsi
exbibuerint Litteras apostólicas de sua promotione.
SECCIÓN NONA. 301
2. Suspensionem per triennium a collatione Ordinum ipso jure iacurrimt aliqíiem Ordi-
nantes absque titulo beneficii, vel patrimonii cum pacto ut ordinatus non petat ab ipsis
alimenta.
3. Suspensionem per annum ab ordinum administratione ipso jure incurruut Ordinantes
alienum subditum etiam smb prsetextu beueñcii statim conferendi, aut jam coUati, sed minime
sufficientis, absque ejus Episcopi litteris dimissorialibus, vel etiam subditum proprium, qui
alibi tanto tempere moratus sit, ut canonicum impedimentum contrahere ibi potuerit,
absque Ordinarii ejus loci litteris testimonialibus.
4. Suspensionem per annum a collatione ordinum ipso jure incurrit, qui excepto casu
legitimi privilegii, ordinem Sacrum contulerit absque titulo beneficii vel patrimonii clerico
in aliqua Congregatione viventi, in qua solemnis professio non emittitiir, vel etiam religioso
nondum professo.
5. Suspensionem perpetuam ab exercitio ordinum ipso jure incurrunt Religiosi ejecti,
extra Religionem degenteis.
6. Suspensionem ab Ordine suscepto ipso jure incurrunt, qui eumdem ordinem recipere
pra^sumpserunt ab excommunicato vel suspenso, vel interdicto nominatim denunciatis, aut
ab hairetico vel schisraatico notorio : eum vero qui bona fide a quopiam eorum est ordinatus,
exercitium non habere ordinis sic suscepti, doñee dispensetur, declaramus.
7. Clerici saculares exteri ultra quatuor menses in Urbe commorantes ordinati ab alio
quam ab ipso suo Ordinario absque licentia Card. ürbis Vicarii, vel absque prsevio examine
coram eodem peracto, vel etiam a proprio Ordinario posteaquam in prsedicto examine rejecti
fuerint ; nec non clerici pertinentes ad aliquem e sex Episcopatibus suburbicariis, si ordinen-
tur extra suam di(Bcesim, dimissorialibus sui Ordinarii ad alium directis quam ad Card.
Urbis Vicarium ; vel non praemissis ante Ordinem Sacrum suscipiendum exercitiis spirituali-
bus per decem dies in domo urbana Sacerdotum a Missione nuncupatorum, suspensionem
ab ordinibus sic susceptis ad beneplacitum S. Sedis ipso jure incurrunt : Episcopi vero
ordinantes ab usu Pontificalium per annum.
VI. Interdicta latee senteniice resérvala,
1. [nterdictum Romano Pontifici speciali modo reservatum ipso jure incurrunt Universi-
tates, Collegia et Capitula, quocumque nomine nuncupentur, ab ordinationibus seu mandatis
ejusdem Romani Pontificis pro tempere existeutis ad universale futurum Concilium ap-
pellantia.
2. Scienter celebrantes vel celebrari facientes divina in locis ab Ordinario, vel delegato
Judice, vel a jure interdictis, aut nominatim excommunicatos ad divina officia, seu ecclesias-
tica sacramenta, vel ecclesiasticam sepulturam admitientes, interdictum ab ingressu Ecclesiíe
ipso jure incurrunt, doñee ad arbitrium ejus cujus sententiam contempserunt, competenter
satisfecerint.
Denique quoscumque alios Sacrosanctunj Concilium Tridentinum suspensos aut interdictos
ipso jure esse decrevit, Nos pan modo suspensioni vel interdicto eosdem obnoxios esse
volumus et declaramus.
Qu£e vero censurse sive excommunicationis, sive suspensionis, sive interdicti Nostris,
aut Prsedecessorum Nostrorum Constitutionibus, aut sacris canonibus prseter eas,
quas recensuimus, latae aunt, atque hactenus in suo vigore perstiterunt sive pro R. Pon-
tificis electione, sive pro interno regimine quorumcumque Ordinum et Institutorum
302 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Regularium, nec non quorumcumque Collegiorum, Congregationnm, coetuum locorumque
piorum cujuscumque nominis aut generis sint, eas omnes firmas esse, et in suo robore
perraanere volumus et declaramus.
Ceterum decernimus, in novis quibuscumque concessionibus ac privilegiis, quse ab Apostó-
lica Sede concedi cuivis contigerit, millo modo ac ratione intelligi unquam deberé, aut posse
comprehendi facultatem absolvendi a casibus, et censuris quibuslibet Romano Pontiñci
reservatis, nisi de iis formalis, explicita, ac individua mentio facta fuerit : quse vero privilegia
aut facultates, sive a Prsedecessoribus Nostris, sive etiam a Nobis cuilibet Coetui, Ordini,
Congregationi, Societali, et Instituto, etiam regular! cujusvis speciei, etsi titulo peculiari
prsedito, atque etiam speciali mentione digno a quovis unquam tempere hucusque concess»
fuerint, ea orania, easque omnes Nostra hac Constitutione revocatas, suppressas, et abolitas
essó volumus, prout reapse revocamus, supprimimus, et abolemus» minime refragantibus, aut
obstantibus privilegiis quibuscumque, etiam specialibus, comprebensis, vel non, in corpore
juris, aut Apostolicis Constitutionibus, et quavis confirmatione Apostólica, vel immemora-
bili etiam consuetudine, aut alia quacumque firmitate roboratis quibuslibet etiam formis
ac tenoribus, et cum quibusvis derógatoris, aliisque efBcacioribus et insolitis clausulis,
quibus ómnibus, quatenus opus sit derogare intendimus et derogamus.
Firmam tamen esse volumus absolvendi facultatem a Tridentina Synodo Episcopis conces-
sam Sess, XXIV, cap. VI, de reform. in quibuscumque censuris Apostolicse Sedi hac nostra
Constitutione reservatis, iis tantum exceptis, quas Eidem Apostolicse Sedi speciali modo
reservatas declaravimus.
Decernentes has Litteras, atque omnia et singula, quse in eis constituta ac decreta sunt,
omnesque et singulas, quae in eisdem factse sunt ex anterioribus Constitutionibus praedeces-
sorum nostrorum, atque etiam Nostris, aut ex alus sacris Canonibus quibuscumque, etiam
Oonciliorum Generalium, et ipsius Tridentini mutationes, derogationes ratas et firmas ac
respective rata atque firma esse et fore, suosque plenarios et integres eflfectus obtinere ; sicque
et non aliter in prsemissis per quoscumque Judices Ordinarios, et Delegatos, etiam Causa-
rum Palatii Apostolici Auditores, ac S. R. E. Cardinales, etiam de Latere Legatos, ac Aposto-
licse Sedis Nuntios, ac quosvis alies quacumque prseeminentia, ac potestate fungentes, et
functuros, sublata eis, et eorum cuilibet quavis aliter judicandi et interpretandi facúltate, et
auctoritate, judicari, ac definiri deberé; et irritum atque inane esse ac fore quidquid super his
a quoquam quavis aucto'ritate, etiam prsetextu cujuslibet privilegii, aut consuetudinis inductas
vel inducendse, quam abusum esse declaramus, scienter vel ignoranter contigerit attentari.
Non obstantibus praemissis, aliisque quibuslibet ordinationibus, constitutionibus, privile-
giis, etiam speciali et individua mentione dignis, nec non consuetudinibus quibusvis, etiam
immemorabilibus, ceterisque contrariis quibuscumque.
NuUi ergo omnino hominum liceat hanc paginam Nostrse Constitutionis, Ordinationis,
limitationis, suppressionis, derogationis, voluntatis infringere, vel ei ausu temerario con-
traire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei et
Beatorum Petri et Pauli Apostolorum ejus, se noverit incursurum.
Datum Romse apud S. Petrum anno Incarnationis Dominicse Millesimo Octingentesimo
Sexagésimo Nono, Quarto Idus Octobris, Pontificatus nostri anno vigésimo quarto.
Marius Card. Mattei, Pro-Datarius.
J/. Card. Paracciani Clarelli.
Visa de Curia. Dominims Bnái,
IjOCO f Plumbi. /. Cugnonú
mCE DE LAS SÓLITAS EN CASTELLANO
para encontrar con mayor comodidad lo que se desea.
DUDAS GENERALES SOBRE LAS SÓLITAS.
Cuándo. comienza el Decenio en cuanto á su esencia y cuándo en cuanto á su ejercicio.
Qué, si tuviere el Obispo noticia cierta de las Facultades y comenzase á usar de ellas ?
Si el Decenio expira por la muerte del Papa
Si las Sólitas expiran con la muerte del Obispo
Qué dispone Benedicto XIV para las Indias en sus Letras Quamvis in calce ?
pajinas.
. 2i8
PRIMERA FACULTAD CONFERENDI ORDINES.
Qué tienen los Obispos por derecho común en la colación de Ordenes ?
En qué dia se puede conferir la Prima Tonsura ? . . . .
En qué días se pueden conferir Ordenes Menores ? . . .
Si se pueden conferir simultáneamente con la Prima Tonsura.
Si se pueden conferir simultáneamente con el subdiaconado ?
Si se pueden conferir dos Ordenes Sagrados en el mismo dia.
Si se puede conferir un Orden Sacro el Sábado, y otro al dia siguiente, Domingo
Si si pueden transferir las Ordenes del Sábado al dia siguiente, Domingo ?
Si se puede interrumpir la Ordenación del Sábado y concluirla en Domingo.
Cuáles son los tiempos en que el Derecho permite ordenar ? .
Qué se entiende por Intersticio ?
Qué tiempo debe correr entre uno y otro Orden? .....
n9
QUE TIENEN LOS OBISPOS POR LAS SÓLITAS ?
Si pueden ordenar extra témpora y sin Intersticios ....
Si pueden dar Dimisorias para que otro Obispo ordene extra témpora.
Si el Obispo extraño puede ordenar extra témpora cuando es rogado .
Si el Obispo extrañólo puede hacer, sin ruego del Obispo propio.
304
PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS ORISPOS.
pajinas.
Si puede el Obispo extraño ordenar ettra témpora cuando las Dimisorias van á cualquier
Obispo 24-9
Si puede el Obispo ordenar á los Regulares sin Dimisorias de su Prelado .... 250
Interslicios. — Qué causas son suficientes para dispensar en los Intersticios? ...»
Qué causa basta para omitirlos en el Subdiaconado y Diaconado ? »
Qué causa sera bastante para omitirlos en el Presbiterado? . . . . . . »
SEaUNDA FACULTAD.
Dispensa ndi in quibuscumque Irregularitatibus
Qué tienen los Obispos por derecbo común acerca de Irregularidades ?
Si pueden dispensar cuando la irregularidad es dudosa. .
Si pueden cuando el delito es oculto. .
Qué tienen por las Sólitas ? .
Si pueden dispensar en todas las Irregularidades .
Si tienen exceptuada alguna
Si pueden delegar á otro la facultad. .
Qué formula se debe usar en la Dispensa ?
Si bosta una dispensa para el que tiene muchas irregularidades.
Bigamia.— Si contrae la misma irregularidad el que tuvo varias mujeres que el que tuvo dos,
Si el Obispo puede dispensar en la Bigamia interpretativa y similitudinaria
Si puede en la Bigamia verdadera cuando hay necesidad de Operarios.
Homicidio. — Si debe ser culpable el Homicidio casual para incurrir en la irregularidad.
Si puede el Obispo dispensar cuando no es culpable.
Si puede en la irregularidad ex defectu perfeclce leniíalis. .
Si puede dispensar con el Juez y testigos, que concurren á la muerte.
Si puede con el soldado, que pelea en guerra justa.
Si puede con el que excede el moderamen mculpatce tuielce.
Si puede con el que mutiló algún miembro principal ? . . .
Si será váhda la dispensa del 2i> Homicidio, cuando no se expresa la del t^
Si al que mató á un Presbítero le bastara decir que mató un hombre, para la validez
Si puede el Obispo dispensar con todas las personas que están dentro de su Diócesis
Si puede dispensar cuando el Homicidio fue voluntario, habiendo nísccsidad de operarios
Qué tienen los Obispos por los privilegios de Indias?
Qué por la Constitución de S. Pió V Decens et debitum?
Qué por la Constitución do Gregorio Xlll Nuper ad Nos ? . •
Qué los Obispos del Brasil por la Bula In Supereminentis de Pió IV ?
Si está vigente éslá Bula
»
251
»
»
252
TERCERA FACULTAD.
Dispensandi super defectu setátis .........
Qué tienen los Obispos por derecho común respecto de la edad de los Ordenandos?
Si pueden conferir la Tonsura y Ordenes Menores antes del uso de la razón
Qué edad exige el derecho para el Subdiaconado, Diaconado y Presbiterado? .
índice de las sólitas en castellano.
305
Si puede el Obispo dispensar en la edad por derecho común
Qué tienen por las Sólitas? .
Si pueden dispensar en un año de edad, cuando no hay penuria de operarios ?
Si cuando el Ordenando eslá dispensado en un ano, puede el Obispo dispensarle en otro
pagina,
252
CUARTA FACULTAD.
Díspensandi et commulandi vola
Qué tienen los Obispos por derecho común para las dispensas y conmutación de votos
Si el que tiene facultad para dispensar, la tendrá para commutar y vice versa
Si los Obispos pueden dispensar dg;w?'í? los votos no reservados
Si pueden dispensar en el voto de no pedir dispensa
Si pueden dispensar extra confessionem .......
Si son reservados los votos, cuando no son absolutos, perfectos y perpetuos
Si la reservación se ha de interpretar estricta ó benignamente
Qué tienen por las sólitas ?
Si pueden dispensar en los tres votos reservados al Papa ....
Qué causas serán suficientes para dispensar en el voto de castidad ?
Cuáles lo serán para dispensar en el voto de Religión ? . . . .
253
QUINTA FACULTAD.
Absolvendi et dispensandi in quacumque Simonía . 254
Qué tienen los Obispos por derecho común para absolver en la Simonía ?
Por qué clase de Simonía se imponen penas en el derecho canónico?
Ordenes. — Qué penas incurría antes en las Ordenes el Ministro Simoniaco ?
Qué penas incurría el sujeto Simoniaco ?......,
Si la suspensión se extendía á los Ordenes recibidas anteriormente .
Beneficios. — Qué penas incurre el que simoníacamente da ó recibe un Beneficio ?
Religión. — Qué penas incurre el que admite en Religión simoníacamente ?
Qué penas incurre el capítulo ó convento Simoniaco ? . . . .
Qué penas incurre el admitido simoníacamente en Religión?-.
Qué penas se incurren por la Simonía confidencial? ....
Qué disposición nueva se halla en la Constitución Aposíolicce Sedis ? .
Si está abolida la censura por simonía en las Ordenes ....
Si existe la censura por simonía en la colación de beneficios . ;
Si existe la censura por simonía en la entrada en Religión
Si el Beneficiado Simoniaco está obligado á restituir el Beneficio y sus frutos
Si el precio recibido simoníacamente por el Beneficio se ha de restituir
A quién se deberá restituir dicho precio antes de la colación del Beneficio?
A quién se restituirá después de la colación ?
Si puede el Obispo dispensar ÍÍ6 ;wre en la Simonía oculta ...... 255
Si puede dispensar con el Simoniaco oculto para que retenga el Beneficio sin nueva
colación ••.....•...
Qué si el Obispo fuere cómplice en la Simonía ?
Qué fórmula se usará para absolver de la Simonía ? * . . .
TOM. I.
306
PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS CRISPOS.
Qué tienen los Obispos por las Sólitas respecto de la Simonía ?
Si pueden absolver de la Simonía, cuando es pública ....
Cuándo habrá Simonía real ?
Si pueden dispensar por las Sólilas en la Simonía real retento Beneficio
Qué, sí pop penuria de Sacenlolcs no hubiere á quién poner en la Parroquia
Si puede el Obispo Simoníaco dispensar consigo mismo.
Si el Beneficiado Simoníaco podrá ser admitido alguna vez al mismo Beneficio
Si los Capellanes y Coadjutores de Parroquias incurrirán en las mismas penas
Si el Simoníaco perderá otros Beneficios canónicamente obtenidos .
Si el Obispo puede dispensar en los frutos mal recibidos.
pagina.
255
SEXTA FACULTAD.
Dispensandi in 3 el ^ consanguinilalis et affinitatis gradibus . . .
Qué tienen los Obispos por derecho común acerca de las dispensas matrimoniales
Qué, si el impedimento es oculto y el matrimonio público ? . . . .
Qué, si el impedimento fuere oculto fln/e<;oíi/mc/«m77ia/nmí?»t//m? .
Qué, si hubiere mala fe de parte de uno de los conlrayenles ? . . .
Qué, si los dos estuvieren de mala fe ?
Si el Obispo podrá dispensar alguna vez siendo público el impedimento .
Qué, si hubiere peligro de escándalo ó infamia en la separación ? .
Si, existiendo el mismo peligro, podrá dispensar también en otros impedimentos matrimo
niales, que carecen de grados de consanguinidad y afinidad.
Si el Obispo estará obligado á pedir la dispensa al Papa, cuando el dispensando no lo puede
hacer, ó á pagar los gastos, cuando el contrayente es pobre.
Si el Obispo estará obligado á dispensar, cuando hay causa justa para la dispensa
Si se puede recurrir al Metropolitano, cuando el Obispo propio no quiere dispensar
Qué tienen los Obispos por las Sólilas respecto á impedimentos matrimoniales?.
Si pueden dispensar en 3o y 40 grado simple
Si pueden dispensar en 3o y 40 mixto
Si pueden en 2o 3o y 40 mixto
Si pueden cuando los grados se hallan multiplicados . . .
Si pueden en los sobredichos grados ante contracíum et post contractum matrimonium
Qué pueden para con los que se convierten de la herejía ó infidelidad? .
Si pueden dispensar con ellos en el 2" solo de consanguinidad y afinidad .
Si en todos los casos, en que dispensan, pueden declarar la prole legítima
Qué tienen por los privilegios de Indias ?....;,.
Qué tienen para los Neófitos por la Bula AUitudo de Paulo III?
Si entre los Neófitos se cuentan también los Africanos y los Mestizos.
Si están extinguidos para todos el 30 y 4® grado de consanguinidad y afinidad .
Si exisle el 3» y 40 de consanguinidad en línea recta . . . .
Si está extinguido el 3° y 4° de afinidad en línea recta
Qué tenían antiguamente por la Bula Animorum saluti para con los Neófitos? ,
Qué tienen al presente por ésta Constitución?
Qué tenían por las Vicenales de Clemeote XIV Fn Apostolicae Dignitatis para todos los fieles
25t>
257
258
índice de las sólitas en castellano.
307
Qué tienen al presente por éstas Letras?
Qué tenían los Obispos y Vicarios de la India Oriental para los Neófitos por la Constitu-
ción de Benedicto XIV Gravissima omnium Ecclesiarum?
Qué tendrán al presente por la confirmación de Gregorio XVI, en su Breve PermuUa ?
Qué tienen los Obispos del Brasil por la Bula In Supereminenlis de Pió IV ? .
Qué tendrán por la de Pío VI Magnam profecto curarriy concedida por 25 anos ? .
Rescripto declarando la sexta Facultad de las Sólitas
página.
258
259
SÉPTIMA FACULTAD.
Dispensandi super impedimento publicae Honestatis
Qué tienen los Obispos por derecho común acerca del impedimento de pública Honestidad
A qué grado se extiende éste impedimento por parte de los Esponsales ? .
Si se extiende también a los consanguíneos ilegítimos del otro Esposo ,
Si disuellos por mutuo consentimiento los Esponsales, se quita el impedimento
Si los primeros Esponsales quedan írritos por los segundos .
Si entre infieles existe tal impedimento
Si son válidos los Esponsales dados antes de la edad prescrita .
Si son válidos dados con voto do castidad
Si son válidos cuando son condicionados ......
Qué, si la condición fuese torpe ó imposible? . .
Si serán validos cuando se contrae con persona incierta ....
Si serán válidos, cuando uno de ellos no consiente
Si serán válidos cuando conLraen los padres á nombre de los hijos presentes
Qué, si estuvieren ausentes ? .
Qué tienen los Obispos por las Sólitas?
Si pueden dispensaren el impedimento de pública Honestidad proveniente de Esponsales
Qué impedimento de Honestidad proviene del Matrimonio rato y hasta qué grado se extiende
Si por las Sólitas se puede dispensar en ésta Honestidad, hablando solo de los Esponsales
Qué tienen los Obispos por los privilegios de Indias ......
Si osla extinguido el 3** y 4^' grado de Honestidad para los Nedfitos por la Bula AUUudo
Sí pudieron antiguamante dispensar en 1^ y 2^ por la Bula Animarum saluti
Qué tienen los Obispos del Brasil por la Bula In Supereminenlis de Pío IV?
260
261
OCTAVA FACULTAD
Dispensandi in impedimento criminis
Qué prescribe el derecho común acerca del impedimento de crimen?
De cuántas maneras puede ser el crimen impedimento del matrimonio ?
Qué condiciones se requieren en el crimen : Homicidium conjugis simal cum adulterio ?
Cuáles en el crimen ; Homioidum conjugis sine adulterio utriusque consensu perpeiratum ?
Cuáles en el tercero : Adulierium cum pacto iiubendi post mortem conjugis ?
Si para el pacto do mülrimonio basta aceptar la promesa del otro, aunque no repromela
Si basta que la proinesa de casarse sea exterior, aunque fingida sin revelarse al exterior
Qué tienen los Obispos por Sas Sólitas en cuanto al impedimento de crimen ?
262
308
PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Si pueden dispensar cuando ninguno maquinó.
Si pueden cuando uno sólo de los cómplices maquinó
Si pueden cuando los dos maquinaron, pero no se siguió la muerle ....
Si pueden cuando hubo maquinación, pero no con intención de contraer matrimonio entre
los cómplices
Si el dispensado una vez en el crimen do maquinación debe expresarlo en la segunda
dispensa
Se resuelve un caso de crimen bien difícil
Qué tienen los Obispos por los privilegios de Indias
Qué 'tenian para los Neófitos por la Bula Animan/ín sa/w/i ?
Qué tienen los Obispos del Brasil por la Bula In Superemeneníis de Pió IV?
262
QUOAD JUS PETENDI DEBITUM.
Qué dispone el derecho canónico sobre el particular?
Cuándo pierden éste derecho los cónyuges ?
Si se pierde, cuando hay ignoranpia facii .
Si se pierde, cuando hay ignorancia juris .
Si se pierde, cuando hay ignorancia pcence ,
Si puede el Obispo dispensar de jure con el que se casa con voto de Castidad
Si puede, cuando el uno de los casados á los dos hacen voto de Castidad.
Si puede, cuando interviene parentesco espiritual. . . . .
Qué tienen los Obispos por las Sólitas quoad jtts petendi debitum ?
Si pueden en todo caso restituir el derecho.
Qué tenian los Obispos de Indias para con los Neófitos por la Bula Animarum salud ?
263
NONA FACULTAD.
Díspensandi in impedimento cognationis spirilualis .......
Qué dispone el derecho canónico acerca del impedimento de cognación espiritual ?
De dónde se origina éste parentesco espiritual ?
Qué personas contraen éste parentesco?
Qué condiciones se requieren en los padrinos para conlraerle?
Si le contrae el que saca de pila al Nifio en nombre de otro
Qué, si el Padrino fuere nombrado por los padres del niño y recusado por el Párroco ?
Si contrae parentesco el que bautiza en caso de necesidad .....
Si le contrae el que tiene al niño en el Bautismo de necesidad
Si le contraen los padres, que bautizan en caso de necesidad ó de buena fé .
Si le contrae el Catecúmeno, que saca de pila al niño . . , .
Si se contrae con los padres del Bautizado , si son infieles
Qué tienen los Obispos por las Sólitas para el impedimento de Cognación Espiritual .
Si su facultad eslá restringida para algún grado
Si en la dispensa debe explicarse el número de los sacados de pila
An explicanda copula, si forte habita fiierit ínter compatres ? ....
Qué tenian los Obispos por la Bula Animarum saluti para con los Neófitos ?
264
índice de las sólitas en castellano.
309
DECIMA FACULTAD.
H(Z vero dispensationes non dummodo mulier rapta non fuerit ,
Qué dispone el Derecho Canónico sobre el rapto?
Qué violencia se requiere para el rapto, y si basta la moral ? ...
Qué, si la violencia se hace por mandato de otro ?
Si por el rapto se incurre en excomunión y quiénes la incurren ,
Si el raptor incurre la pena, cuando la ignora
Sí se incurre en la petia, simeretrix rapiatiir animo nubendi ....
Qué, si el rapto se hiciese ob libidinem sin intención de casarse?
Si puede absolver de ella cualquiera quo tenga facultad, ó sólo el que dispensa .
Qué restricción señalan las Sólitas para las Facultades anteriores ? .
Si puede el Obispo dispensar en las Facultades 6^ 7^ 8^ y 9% cuando hubo rapto y la mujer
se halla en potestad del raptor
Sobre expresar el tenor de las Facultades
Por qué razón se ha de expresar en la dispensa el tenor de las Facultades 6*, 7*, 8* y 9'
Si será válida la dispensa, si se omite dicha expresión
página.
26Í
265
FACULTAD UNDÉCIMA.
Dispensandi cum Genlilibus plurés uxores habantibus
Qué prescribe el derecho acerca del vínculo del matrimonio ? . . .
Si el matrimonio es indisoluble, y por que derecho .....
Si el matrimonio rato es disoluble por el Papa
Si el matrimonio rato entre fieles tiene mayor fuerza que el consumado entre infieles
Cuándo se podra disolver el matrimonio de los infieles ? . . . .
Si se puede permitir al fiel cohabitar con el infiel
Quién debe juzgar en el caso de disolubilidad ?
ACERCA DE LA PRIMERA MUJER ENTRE LOS IN FIELES.
Si la primera mujer se ha de tener siempre por legítima ......
Si será legítima, cuando el matrimonio fue nulo ;/íre íiíi/wr¿c
Si será legítima, cuando no hubo afecto conyugal
Si él Neófito debe retenerla mujer legítima, que se convierte con él . . .
Si en éste caso deberán renovar el consentimiento
Si podrá el Neófito casarse con otra fiel, cuando la legítima no quiere convertirse
Qué tienen los Obispos por las Sólitas ?
Si pueden los Obispos dispensar con los Neófitos para que escojan la que quieran entre las
mujeres, que tuvieron en la gentilidad y que se han convertido á la Fé .
Si podrán hacer esto, cuando la primera quiere también convertirse.
Si ánies de dispensar, se reconoce algún derecho de parle del cónyuge infiel
Si, dada la dispensa, se disuelve el vínculo, y se libra el Neófito de toda obligación .
Qué tienen los Obispos por los privilegios de Indias ?
266
310
PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Qué concede la Bula Altituáo para los Neófltos que tuvieron varias mujeres en la genlilidad?
Qué concedió S. Pió V en su Conslit. Romani PonU^cis? . ....
Qué concedió Grogor. XIII en sus Letras Populis ac Nationihus ? . .
Qué confirmó Benedicto XIV en su Breve Suprema para los catecúmenos de Vcnecia ?
Qué prescribe éste Ponlificc en su Constil. Apostolici minisUrii sobre la interpelación del
cónyuge? .
pagina.
266
DUODÉCIMA FACULTAD.
Conficiendi Olea Sacra
Qué se requiere de jure para la consagración de los Sanios Cieos ? .
Cuántos son los Sanios Óleos, y porqué se consagran en Ju^ives Santo? .
Cuántos Sacerdotes y Ministros se requieren de jure para ésta consagración ?
Si el Bálsamo se requiere para el Sanio Crisma necessitate Sacramenii.
Qué se concede por las Sólitas ?
Si pueden consagrar los Santos Óleos sin el numero de Ministros, que prescribe el derecho,
Si pueden fuera del dia de la Cena
Si pueden en cualquier dia del ano aunque no sea festivo.
Si el Santo Crisma debe ser nuevo, a saber, del ano ....
Si cuando se consagra en cualquier dia del ano, se ha de consagrar otra vez en el Jueves
Santo siguiente
Qué, cuando hay temor de que falle el Santo Crisma? ....
Qué se concede por los privilegios de Indias ?
Qué concedió Pió IV por Letras del Cardenal del Carpo en 1560 ? .
Qué concedió el mismo Papa en 1562 por sus Letras, Licet Ecclesia Romana?
Qué concedió S. Pío V por sus Letras Digna reddiinur atlentione ? .
267
DECIMA TERTIA FACULTAD.
XiQ\QgdiXid\.,.potestatem bemiicendi paramenta
Qué se prescribe de jure para bendecir ornamenlos?
Si los Obispos pueden por derecho común bendecirlos .
Si pueden delegar ésta facultad a Sacerdotes simples
Si los Prelados Regulares tienen facultad para bendecir ornamenlos .
Si la tienen para los vasos sagrados
Qué se concede por las Sólitas ?
Si pueden delegar la facultad de consagrar Cálices, Patenas etc.
Qué concedió Benedicto XIV para las Indias en sus Letras Quamvis in calce ?
n
268
RECONCILIACIÓN DE IGLESIAS.
Por cuántos modos puede quedar profanada una Iglesia. . . .
Si queda profanada la Iglesia, que no está bendila ....
Si quedando profanada la Iglesia queda también el Cementerio, y vice versa
Si en caso de duda se ha de tener por no profanada
269
índice de las sólitas en castellano.
3U
Si se requiere sentencia del Juez, para tenerla por profanada ....
A quién toca éste juicio, y la reconciliación de la Iglesia?
Si basta una sola reconciliación para la Iglesia de varios modos profanada
Qué tienen los Obispos por derecho común?
Si la Iglesia bendita con simple bendición, se puede reconciliar por sacerdote simple
Si el Sacerdote simple la puede reconciliar sin licencia del Obispo .
Si basta el agua comunmente bendita, para reconciliar la Iglesia bendita .
Quién puede reconciliar la Iglesia consagrada ......
Si puede el Obispo delegar á un simple Sacerdote
Qué se concede por las Sólitas?. ...*....
Si por ellas puede el Obispo delegar á un simple Sacerdote ....
Si éste deberá usar de agua bendita por el Obispo . . . . . .
Si en caso de necesidad podrá usar del agua comunmente bendita .
Si para la bendición del agua deberá usar el Sacerdote de la bendición Episcopal.
Si para ésla necesidad bastará que el Obispo enferme ó esté ausenle ultra duas dietas
Si en Sede vacante podra hacer lo mismo el que recibe las Sólitas .
Qué, si la Iglesia estuviere profanada por el cadáver de un excomulgado?
Si se ha de sacar el cadáver antes de reconciliarla
Qué, si el cadáver no fuese conocido por estar mezclado con oíros ?
Si para la reconciliación se han de raspar las paredes y maderas de la Iglesia .
Cómo se reconciliará el Cementerio ? .
Si podrá el Sacerdote simple reconciliar el Cementerio con la bendición común.
Qué, si estuviere consagrado por el Obispo ?
Si en éste caso se hará con bendición solemne, mezclando agua vino y ceniza .
Si se observará el mismo rito, cuando el Prelado Regular ó el Sacerdote reconcilia el Cernen
terio
Si reconciliada la Iglesia, queda reconciliado el Cementerio ....
Si el Pontifical Romano tiene fuerza de ley en éste caso ....
pagina.
269
270
DECIMA CUARTA FACULTAD.
Largiendi ter in anno Indulgentiam Plenariam
Qué es lo que viene de derecho divino sobre Indulgencias? ....
Si solo el Papa puede concederlas
Si los Concilios, Cardenales y Obispos pueden jure divino conceder Indulgencias
Qué se concede por derecho Canónico ?
Qué indulgencias pueden conceder los Primados Patriarcas y Arzobispos en sus propias
Diócesis? .
Qué indulgencias pueden conceder los Arzobispos en las Diócesis sufragáneas.' .
Qué indulgencias pueden conceder los Obispos en sus Diócesis? .
Qué se concede por las Sólitas ?
Si puede el Obispo delegar la facultad de conceder Indulgencias tres veces al ario
Si ésta facultad se concreta á un sólo lugar, ó se extiende a todos y cada uno de ios de su
Diócesis
Si los tres días que sefíala la Facultad, han de ser continuos ó interpolados
Si solos los Diocesanos participarán de las Indulgencias ó también los extraños y peregrinos
271
312
PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS,
página.
Si las ganaran los Regulares exentos . 271
Si las ganarán toíiés quolies haya Indulgencia en las diversas Iglesias, ó sólo tres veces al
ano »
Si basta poner las obras prescritas, ó se requiere también la intención de ganar la Indul-
gencia .............. »
Si la Confesión y Comunión Pascual sirve simullánearaente para ganar la Indulgencia. . »
en las penas
DECIMA QUINTA FACULTAD.
Absolvendi ab hseresi
Que es Herejía, Apostasía y Cisma ; y en qué se diferencian ?
Cuales son las ponas espirituales contra los herejes? .
Qué penas señala el derecho contra los cismáticos ?
Si se requiere herejía mixta de interna y externa para incurrir
Cuándo será externa la herejía?. ....
Qué, si la señal exterior no fuese en sí pecado grave ? .
Quidf si in occuUo Ckristum conculcar el ?
Qué, si por miedo ofreciese incienso á los ídolos?
Qué tienen los Obispos por derecho común?
Si pueden absolver de la herejía mixta.
Si por la Bula Aposiolicce Sedis está especialmente reservada al Papa
Si cuando es oculta la herejía, podrán los Obispos absolver de ella por el Cap, Liceat del
Tridentino
Si está derogado el Cap. Liceat por la Bula ApostoUcce Sedis piara las doce censuras speciali
modo Poníifici xeservatis ?
Si en articulo de muerte existe alguna reservación.
Qué tienen los Obispos por las Sólitas?
Si pueden absolver de toda censura, ya sea oculto el crimen, ya sea público
Si pueden absolver á los herejes, que son de los lugares donde existe el Santo Oficio
Qué, si estos hubieren delinquido en paises donde impunemente se propaga la herejía?
Si en este caso los podrán absolver en el fuero externo, ó solo en el interno .
Si en América tiene hoy tribunal el Santo Oficio .
Quiénes ejercen actualmente el oficio de Inquisidores en América? ....
Qué Misiones san las que menciona ésta Facultad, donde se propaga impunemente la herejía?
Qué se concede por los privilegios de Indias para los Neófitos respecto á censuras?
Quó concedió Paulo III en su Bula, Altitudo?
Qué concedió Gregorio XIII en sus Letras : Cum sicut exponi ? . . .
Qué concedió Pió IV en su* Bula In Superemineníis á los Obispos del Brasil? .
Si éstas Letras sobredichas estarán vigentes, después de la Bula ApostoUcce Sedis
272
273
274
ÍNDICE DE LAS SÓLITAS EN CASTELLANO.
313
DÉCIMA SEXTA FACULTAD.
Absolvendi áb ómnibus casibus Sedi Apostolicae reservatis
Si la Iglesia tiene potestad para reservar casos .
Si ésta potestad reside en solo los Prelados. . . • • •
Qué condiciones se requieren para que el pecado sea reservado ?
Si los reservados al Papa van siempre con censura . . • •
Si los reservados á los Obispos van siempre sin ella . . . •
Si la Censura afecta al penitente, ó al confesor
Si la simple reservación afecta al confesor, ó al penitente . .
Si las censuras antiguas se hallan vigentes, después de la Bula Apostolicca Sedis
Qué tienen los Obispos de jure en cuanto á reservados Papales ?
Si por el cap. Liceat podrán absolver de los reservados ocultos .
Qué, si fueren de los reservados modo speciali, según dicha Bula Apostplicm Sedis ?
Si pueden en todos los reservados, aunque sean notorios, cuando los fieles tienen legítimo
impedimento para acercarfie á la Santa Sede . •
Si hay alguna reserva para el articulo de la muerte
Qué se concede por las Sólitas ?
Si pueden los Obispos absolver en las doce censuras speciali modo Pontifici reservatis .
Si pueden en los dos casos exceptuados por el Sanio Oficio, de calumnia de solicitación
y de la absolución del cómplice
Qué se podia antes por la cruzada ? . . . • • •
Qué se puede por los privile^iios de Indias ?
Si se puede absolver de censuras extra Sacramentim Pcenitentm .
Cuál es la formula para absolver de censuras ? . . • • •
página.
274
Í275
DECIMA SÉPTIMA FACULTAD.
Concedendi Indulgentiam Plenariam primo conversis
Si la Indulgencia de ésta Facultad se puede conceder á los que se convierten del judaismo
y mahometismo . ... . . . . * •
Qué profesión de le han de hacer los recien convertidos?
Si la Indulgencia para los moribundos se puede conceder a los ausentes .
Si se puede aplicar, sin pedirla el moribundo
Si se puede aplicar á los destituidos de sentido
Si el Obispo puede aplicarse á sí mismo ésta Indulgencia .....
Si ésta Indulgencia se puedo aplicar en peligro do muerte, como batalla, etc.
Qué disposiciones se requieren de parte del moribundo ? . . . •
276
DECtMA OCTAVA Y DECIMA NONA FACULTAD.
Concedendi Indulgentiam... in Oralione 40 Horarum et lucrandi sibi hanc indulgentiam
Cuál fue el origen de las 40 Horas, y de dónde viene el primor indulto ?
Cuántas veces al ano pueden los Obispos establecerlas ?
TOM. I.
277
39
Si¿
PARTE 2<* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
En qué Iglesias se pueden establecer ?
Sí pueden establecerse tres veces al ano en cada una de las ciudades y pueblos de la
Diócesis
Si la visita se ha de hacer en la Iglesia donde se establecen las iO Horas
Si la confesión y comunión se pueden hacer en otra parte
Si ganarán la indulgencia los peregrinos y extraños
Si 80 debe exponer en ellas el SSmo ....
Si se podrá exponer cuando se temen desacatos y sacrilegios
Si los Obispos podrán aplicarse ésta Indulgencia .
página.
277
VIGÉSIMA FACULTAD.
SingulisSecundisFeriis.... Missam de Réquiem
Si es de íé que existe el Purgatorio
Si es de fé que las almas son ayudadas con los sufragios de los fieles especialmente con el
orificio de la Misa
Si es de fé que la Iglesia puede conceder Indulgencia en favor de las almas del Purgatorio
Si la Misa es satisfactoria por las almas, ex opere opéralo
Si la Misa de Réquiem aprovecha más á las almas del Purgatorio ....
Si la Misa de Réquiem con la Indulgencia será más provechosa que la del dia .
Qué se concede por las Sólitas
Si se concede la Misa de Réquiem en todas las Ferias secundas no impedidas .
Si cuando la Feria secunda está impedida, se puede decir al dia siguiente no impedido
Si al efecto se puede celebrar en cualquier altar aunque sea portátil, ó en el camino .
Si se pueden libertar muchas almas en cada Misa, ó una sola
Si la fiesta semidoble será dia impedido
Si lo será la Feria secunda de semana santa
Si lo será la Feria secunda intra Octav, Epiphanm et Corporis Christi
Cómo se entiende el uso de Altar portátil, y en qué accepcion se ha de tomar aquí .
sa-
278
VIGÉSIMA PRIMERA FACULTAD.
Tenendi et legendi... libros prohibitos
Cuántas clases de libros prohibidos presenta el índice
Reglas del índice para conocer los libros prohibidos . . . t . •
Se prohiben todos los libros condenados antes del ano 1515 aunque no estén en el índice
Se prohiben los libros de los heresiarcas, aunque no traten de Religión
Se prohibe la Biblia en lengua vulgar y sin notas.
So prohiben los libros que tratan ex professo de cosas obscenas aunque no estén en el índice
Se prohiben los libros que tratan de adivinación, astrología y sortilegios .
Se prohiben todos los demás libros condenados ob faisi dogmalis suspicionem .
279
INDÍGE DE LAS SÓLITAS EN CASTELLANO.
315
CENSURAS VIGENTES HOY CONTRA LOS LIBROS PROHIBIDOS.
Qué censura se fulmina en la Bula Apostolicce Sedis^ contra legantes, retínenles et imprimentes
libros apostatar um, eíc ........... .
Qué censura contra los que imprinaen ó hacen imprimir libros de rebus sacris tractantes, sin
licencia del Ordinario
Si son éstas las únicas censuras, que existen hoy relativas á libros prohibidos .
Si los demás libros dellndice están libres de censura . .
Si será pecado leerlos estando prohibidos
Qué se concede por las Sólitas
Si pueden los Obispos leer y retener los libros délos herejes ó infieles, que tratan de su reli-
gión, para impugnarlos
Si pueden leer y retener las Obras de Dupuy, Volney , etc
Si pueden dar licencia á otros para leer libros prohibidos . . • .
Si los escritos de los herejes, aunque no contengan herejía, se pueden leer antes de exami-
narse y aprobarse por la Sagrada Congregación del índice ....
Si incurre en la censura el que oye leer
Si incurre el que lee pocas líneas
Si incurre el que lee por necesidad, v. gr. para convencer al hereje. .
Si incurre el que retiene el libro por poco tiempo; á saber, por uno ó dos dias.
Si incurre el que le retiene para entregársele al Superior, cuando haya oportunidad
Si incurre el que lee algún fragmento separado del libro
Si incurre el que lee los Diarios de los herejes
página.
279
280
VIGÉSIMA SECUNDA FACULTAD.
Praeficiendi Parochiis Regulares
Si los Regulares son capaces de Parroquias según los Cánones antiguos
Si, según la disciplina vigente, lo son sin dispensación Apostólica.
Qué se concede por las Sólitas ?
Si pueden los Obispos conceder Parroquias á los Regulares.
Si los pueden nombrar de Vicarios
Si todo lo dicho se puede hacer sin licencia de sus Superiores.
Si el Obispo puede visitar las Parroquias Regulares.
Si la elección del Párroco Regular toca á su Prelado.
Qué dice Benedicto XIV en sus Letras : Cum nuper ? ,
VIGÉSIMA TERCERA FACULTAD.
Celebrandi bis in die
Si es lícito celebrar dos veces al dia
Qué necesidad se requiere para binar según la Const. de Benedicto XIV, Declarasti ?,
Qué se concede por las Sólitas ?
281
316
PARTE ^a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS
Si puede el Obispo binar sin necesidad
Si puede delegar á otro ésta facultad. .
A qué personas podrá delegarla ?. . . ,
Qué necesidad se exige para conceder éste indulto ?
Si basta la que señalan los Doctores .
Si por las Sólitas se puede algo más que lo que concede el derecho común
Si la Bula Declarasti de Benedicto XIV servirá siempre de norma .
Si por ésta facultad podrán algo más los Obispos ....
Si solo á los Párrocos pueden concederla según la Const. Declarasti.
A quién por las Sólitas ?
página.
281
HORA DE LA CELEBRACIÓN.
A qué hora so puede celebrar, según la Rúbrica del Misal
Si se fallará á la Rúbrica comenzando la Misa antes de la Aurora .
Si se faltará comenzando á medio dia . . . , .
Si el tiempo de la Aurora y medio dia se ha de medir malhematice.
Si en caso de necesidad se puede anticipar la Misa
Qué, si urgiere el viático para algún enfermo ?
Qutí, si la costumbre lo exige, v. gr. en tiempo de cosechas ? .
Qué se concede por las Sólitas ? . .
Cuánto tiempo se puede anticipar la celebración ?
Si la hora antes y después se ha de entender sobre el tiempo concedido á los que no
de indulto
Si puede el Obispo delegar ésta facultad á los Sacerdotes Diocesanos. .
gozan
LUGAR DE LA CELEBRACIÓN.
En qué lugar se debe celebrar por derecho común ? . . .
Si se puede fuera de la Iglesia consagrada ó bendita. . . .
Si puede el Obispo conceder ésta licencia en caso de necesidad
Qué, si se arruina la Iglesia ?
Qué, en los terremotos, en los campamentos, en los puertos ?
Qué, cuando el concurso no cabe en la Iglesia? ....
Si puede dar licencia perpetua para celebrar en casas particulares .
Si puede conceder ésta licencia per modiim acius por tiempo indeterminado.
Qué declaración hay en favor de los enfermos ? . .
Si en algún caso se podrá celebrar fuera de la Iglesia sin licencia del Obispo.
Qué, si se arruinare la Iglesia, y urge la Misa? ....
Qué, si urgiere el Viático para el enfermo ?
Qué, en los terremotos, campamentos y puertos ? .
Qué, si el Sacerdote se encontrare en lugar desierto ? . . .
Si el lugar de lá Misa ha de ser decente, suh gravi
283
índice de las sólitas en castellano.
317
Si ha de ser con Ara, sub monali . . . .
Si se puede celebrar en la mar ....
Si el Obispo puede dispensar en los casos dudosos
Qué se concede por las Sólitas ? .
Si puede el Obispo celebrar eji campo raso .
Si puede en las catacumbas ó cuevas debajo de la tierra
Si se requiere causa grave, ó solo razonable
Si puede delegar la facultad á otro
página.
283
MINISTRO DE LA MISA.
Si se puede celebrar sin Ministro par derecho común ....
Si el Ministro se requiere 5wí> ^rflvi .......
Si se podrá celebrar sin Ministro para dar el viático ....
Si se podrá también para el pueblo en dia de Misa .....
Si se prohibe suh gravi el ministrar las mujeres
Qué declaración acerca de responder de lejos las Monjas
Si basta menor necesidad para celebrar con Ministro, que no sabe responder
Qué, si el Ministro pronuncia mal las palabras ?
Quéseconcedepor las Sólitas ? . .
Si puede el Obispo celebrar sin Ministro
Si en éste caso tendrá obligación de responderse á sí mismo
Si el Indultado necesitará de causa grave para celebrar sin Ministro .
Si el Obispo puede delegar ésta facultad
SOBRE EL ARA Y LAS RELIQUIAS.
Si se puede celebrar sin Ara y sin Reliquias por derecho común ....
Si las Reliquias son indispensables para la Consagración de Aras ....
Si para celebrar se requiere Ara consagrada, siú) mortali
Qué declaraciones hay sobre las Aras quebradas,© de las cuales se han robado las Reliquias
Cuándo quedará execrada el Ara
Qué se concede por las Sólitas ?
Si se puede celebrar en Ara quebrada
Si se podrá, cuando la fractura es enorme
Si se podrá, cuando el Obispo duda si es enorme
Si se podrá celebrar con Ara sin Reliquias
Si se podrá con Ara sin consagrar
Si podrá el Obispo consagrar Aras sin Reliquias
m
318
PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
CELEBRAR DELANTE DE LOS HEREJES.
Si se puede por derecho común celebrar delante de los herejes, etc.
Qué dispone la misma constitución acerca de la comunicación con los vitandos ?
Si incurre en excomunión mayor reservada al Papa el que comunica in crimine criminoso
Si incurrirá en la misma pena el clérigo, quescienter et sponte comunica in divinis con el ex-
comulgado nominatim, y le recibe en los Oficios Divinos ....
Si los demás, que comunican quedarán libres de toda excomunión .
Qué se concede por las Sólitas?
Si puede el Obispo celebrar delante de los Excomulgados vitandos .
Si puede delegar á otro ésta facultad
Si las últimas palabras de ésta facultad se refieren al Uerato celebrandi
gina.
285
VIGÉSIMA CUARTA FACULTAD.
Deferendi SSmum... occulte ad infírmos
Qué prescribe el Ritual Romano acerca del viático ....
Si el viático se ha de llevar con toda reverencia y temor • . . .
Si se ha de tener en la Iglesia, y si se puede tener en otra parte
Si ha de haber lámpara delante del SSmo
Si será pecado mortal tener sin luz el SSmo un dia ó algunas noches enteras
Si el Viático puede llevarse á caballo
Si en camino largo puede llevarse sin estola y sobrepelliz . . .
Si esto se podrá con más razón entre los herejes
Si en tierra de Católicos lo puede permitir el Obispo alguna vez
Si se puede llevar de noche no habiendo urgencia
Qué se concede por las Sólitas ?
Si puede llevar el Viático ocultamente y sin luz cuando hay peligro de sacrilegio
Si se puede tener sin luz el SSmo con tal peligro . . . . •
Si se puede delegar á otro ésta facultad .
286
VIGÉSIMA QUINTA FACULTAD.
Induendi vestibus saicularibus .
Qué prescribe el derecho acerqa del hábito de los Clérigos ?
Si los Clérigos de Orden Sacro están obligados sub gravi á llevar corona y hábito clerical
Si en los viajes se permite mudar el hábito talar ....
Si con causa grave se puede dejar el hábito clerical
Si los Clérigos de Menores estarán obligados á esto mismo .
Qué se concede por las Sólitas ?.
Si se puede hacer, cuando de otro modo no se puede apacentar el rebano.
Si se tiene algo más por las Sólitas que por el derecho común
Si se puede delegar ésta facultad
287
índice de las sólitas en castellano.
319
VIGÉSIMA SEXTA FACULTAD.
Recitandi Rosarium, si Breviárium secum deferre non poterunt
Qué obligación seüala el derecho acerca del Oficio Divino ? .
Si los Clérigos in Sacris están obligados al Oficio Divino
Si los Beneficiados están obligados también aunque no estén ordenados in Sacris
Si están obligadas las personas Religiosas, que tienen Coro ? .
Qué causas excusan del Oficio Divino ?
Si el Papa puede licitamente dispensar sin causa ....
Si el Obispo puede válidamente sin ella
Si puede dispensar á todos en general. . . . . •
Si puede á los particulares ad tempus?
Qué causas serán suficientes para ésta dispensa ? .
Si el enfermo puede conformarse con el juicio del medico, cuando duda si hay causa
Si puede someterse al juicio de algún varón docto ....
Si puede aquietarse también con su propio juicio ....
Qué, si no puede rezar todo el Oficio, pero duda si puede parle ? .
Qué se concede por las Sólitas ?
Qué, cuando falta Breviario, ó no es posible llevarle ? .
Si la conmuta del Rosario valdrá también, cuando hay algún impedimento para rezar,
Si éste Indulto concede algo más que el derecho común
Si en caso de duda se puede proceder sin escrúpulo, especialmente si se conmuta
página.
287
VIGÉSIMA SÉPTIMA FACULTAD.
Qué prescribe el derecho común acerca de las abstinencias de carne ? .
Si la abstinencia obliga desde el uso de la razón
En qué dias obliga la abstinencia de carnes ? . . . . •
Si el que no está obligado al ayuno, como los Niños, está obligado á la abstinencia
Si en Cuaresma se extiende la abstinencia á los Lacticinios ....
Si es obligatoria la abstinencia de Lacticinios por derecho común .
Qué dice la proposición 32 condenada por Alexandro VII? ....
Si obliga la abstinencia de Lacticinios en los Domingos de Cuaresma
Si los dispensados en la abstinencia de carnes pueden mezclar en los dias de ayuno
Si por derecho común obliga la abstinencia de carnes en todos los viernes del año
Si por el mismo derecho existe la abstinencia de carnes en todos los Sábados, donde no hay
costumbre legítima en contrario
Qué conceden las Sólitas ?
Si puedon los Obispos dispensar en la abstinencia de carnes y Lacticinios, siempre que
les pareciere conveniente ..... ...
Si pueden lo mismo en la abstinencia de los viernes y Sábados del ano
Qué tienen los obispos por los privilegios de Indias en cuanto á las abstinencias
Qué indulto tienen los Indígenas por la Bula de Paulo. III Altitud/) ? ,
Qué indulto tienen para los ayunos por la misma Bula ? . . .
2S8
289
320
PARTE %"■ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Qué indulto tienen las Indias para los sábados por Breve de Benedicto XIV Jam
pridem ?
Qué indulto concede la Cruzada para las abstinencias de carne ?
Qué indulto concede para los Lacticinios á los seglares ?
Qué concedia la Bula de Lacticinios al Clero Secular ? . . .
Si los Regulares tuvieron parte en la Bula de Lacticinios.
Qué concede hoy el Indulto Cuadragesimal sobre carnes y Lacticinios
Si participa de este Indulto el Clero Secular. ....
Si participa también de él el Clero Regular
Qué costumbre alega la América sobre el uso de Lacticinios y manteca ?
página.
289
CAUSAS PARA DISPENSAR EN LA ABSTINENCIA.
Si se necesita dispensa de abstinencia cuando bay causa evidentemente justa.
Qué, si el Confesor ó el médico ó algún varón docto dicen ser suficiente la causa
Si cuando los consultores dudan, se deberá recurrir al superior para que dispense,
Si el médico ó el confesor tendrán facultad para dispensar
Si el Obispo puede dispensar, cuando la causa es dudosa. . .
Si podrá comer carne en dia de abstinencia el que no tiene otra cosa .
VIGÉSIMA OCTAVA FACULTAD.
F>r{fidictas facultates communicandi ....
Qué se concede por ésta última facultad?
Si puede el Obispo delegar todas las facultades anteriores
Si puede las que piden orden Episcopal ó Santo Oleo.
A qué personas se podrán delegar ? . . . .
Si en el artículo de la muerte estará obligado a delegarlas
Be qué debe informar á la Santa Sede el Delegado?
Si el que tiene las Sólitas en sede vacante puede consagrar Cálices, Patenas etc,
Si ésta faculta le viene por delegación del Obispo, ó por la Santa Sede.
Si podrá el delegado usar de las Sólitas en llegando el nuevo Obispo .
Qué, si llegase el nuevo Obispo, y no le vinieren las Sólitas de la Santa Sede ?
290
CONCLUSIÓN.
Si estas facultades se han de ejercer gratis
Si pueden recibir algún estipendio los Notarios
Si se pueden ejercer fuera de la Diócesis. .
Si el Obispo puede excomulgar, dar dimisorias etc. á los subditos ausentes fuera
de su Diócesis
Si hallándose fuera de la Diócesis el Obispo, puede ejercer éstas facultades con sus
Diocesanos
ÍNDICE DE LAS SÓLITAS EN CASTELLANO
321
Si el Decenio se ha de computar desde la Data, ó desde que se reciben las Sólitas
Si el Decenio expira con la muerte del Pontifice. .
Declaración sobre el particular.
Si expira el Decenio con la muerte del Obispo.
Si las Sólitas pasan al Cabildo Catedral
Si expira el Decenio, cuando el Obispo delega las Facultades.
Si existe el Decenio en Indias, aunque el Obispo no las delegue
En quién recaen las Sólitas en tal caso ?
De qué reservado no se puede absolver por las Sólitas ? . .
pagina.
290
291
Fin de las Sólitas.
TOM. I.
40
SECCIÓN DÉCIMA. 323
SECCIÓN DECIMA
JURISDICCIÓN CASTRENSE Y CONTROVERSIAS SUSCITADAS ENTRE LOS OBISPOS Y LOS
VICARIOS CASTRENSES.
La jurisdicción Castrense principió en 1644, por Breve de Inocencio X, á solicitud del Eej
D. Felipe IV-, la cual se ha seguido renovando de siete en siete años desde principios del siglo
pasado : y desde el tiempo de Carlos III es Vicario General Castrense el Patriarca de las Indias
nombrado al efecto por Letras de la Santa Sede. Antes de éste Breve dado por Clemente
XIII la jurisdicción de la armada estaba separada del ejército. El Vicariato de ella corres-
pondia al Obispo de Cádiz : luego se nombró también con iguales facultades para el depar-
tamento del Ferrol al Obispo de Mondoñedo. Las facultades que competen al Vicario General
Castrense, en virtud de los Breves pontificios, son iguales á las que los Obispos ejercen
en sus Diócesis sobre sus subditos, las cuales dicho Vicario desempeña con los militares
por sí mismo ó por sus auxiliares subalternos. El primer Auxiliar del Vicario Castrense es
el Auditor general, que residía en Madrid, y tenia á su cargo el juzgado do la Real Capilla.
Después seguian los Subdelegados Castrenses, cuyo oficio desempeñaba siempre alguno de
los constituidos en dignidad eclesiástica en todas las Diócesis. Por último venian los Capel-
lanes del ejército y armada, que desempeñaban la cura de almas en los regimentos, plazas,
campamentos, á bordo de los buques y en los hospitales militares con las mismas obliga-
ciones y derechos, que los Párrocos. Los Subdelegados conocían de las causas, que se
suscitaban dentro de su territorio, y el Auditor de las apelaciones 6 recursos en segunda
instancia, conociendo además en primera, de las causas, que tocaban al Arzobispado de
Toledo.
Hallándose pues separada la jurisdicción Castrense de la de los Diocesanos, se suscitaron
muchas dudas para deslindar los términos de la una sin perjudicar á la otra. La principal
dificultad tuvo su origen por parte de las personas comprendidas bajo la jurisdicción Cas-
trense, en lo cual los Vicarios Generales ensanchaban más ó menos su jurisdicción, según
les parecía ser justo y conveniente para el bien del ejército. Los Obispos por su parte tam-
bién reclamaban, y al fin acudieron á la Santa Sede presentando sus quejas, las cuales
fueron oídas por el Sumo Pontífice, y por sus Letras Apostólicas dirimió al principio de éste
siglo dicha controversia.
Con la trasformacion de la América, cesó en ella la jurisdicción Castrense del Patriarca
de las Indias, yquedó refundida en la jurisdicción ordinaria de los Obispos, con lo cual se
cortó de raiz toda cuestión y dificultad. Mas para tener noticia de las Declaraciones dadas á
éste proposito, y saber qué personas se hallaban antiguamente bajo la jurisdicción Castrense
y cuáles eran las que podían gozar de sus privilegios, se presentan aquí los Breves Pontificios,
juntamente con varias Instrucciones para los Subdelegados y Capellanes de mar y tierra,
que pueden ser muy útiles para el régimen espiritual de los Ejércitos.
iU PARTE 2=^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
BREVE RELACIÓN DE LOS PRIVILEGIOS CASTRENSES POR ORDEN CRONOLÓGICO.
1762, 10 de Marzo. Por la gran dificultad que tiene la tropa de recurrir á los Párrocos y
demás autoridades Eclesiásticas en asuntos espirituales, en 10 de Marzo de 1762 nombró
Clemente XIII á ruego de Carlos III al Cardinal Presbítero D. Ventura de Córdoba, que
entonces era el Patriarca de las Indias y á los Sucesores en el mismo Patriarcado, Capellán
Mayor ó Vicario General de los Ejércitos del referido Rey Carlos : y le concedió por siete años
varios Indultos, privilegios y facultades en favor de los tropas. (Consta del Breve Cum in
Exercitibus de Pió VI» 6 de Octub. 1775).
1764, 14 de Marzo. Habiéndoze suscitado entre los Obispos y Ordinarios Locales algunas
controversias y dudas acerca de las facultades antedichas concedidas al Vicario General
Castrense á ruego del expresado Rey Carlos, expidió el mismo Clemente XIII otras Letras
en forma de Breve el 14 de Marzo de 1764-, declarando y desvaneciendo dichas dudas y con-
troversias. (Consta del mismo Breve, Cum in Exercitibus).
1768, 27 de Agosto. Estando para acabarse los siete arlos por los cuales hablan sido con-
cedidos los mencionados Indultos al Vicario General Castrense, expidió el enunciado Cle-
mente, otro Breve en 27 de Agosto de 1768, prorogando por otros siete años el Indulto
Castrense y confirmando de nuevo las declaraciones hechas sobre él en las Letras arriba
mencionadas del 14 de Marzo de 1764. (Consta del referido Breve, Cum in Exercitibus),
1775, 6 de Octubre. Con ésta fecha expidió Pió VI el Breve Cum in Exercitibus^ proro-
gando por otros siete años el Indulto Castrense y haciendo en él muchas amplificaciones en
favor de la tropa. Véase éste documento original según lo remitió á las Américas el Consejo
de Indias en idioma latino n® I».
1777, 18 de Marzo. Con ésta fecha dio el sobredicho Patriarca de Indias una Instrucción
para los Subdelegados Castrenses, encargándoles el cumplimiento de sus oficios. Contiene
noticias muy interesantes acerca de las atribuciones de los Subdelegados y de los Capellanes
del Ejército sobre todo en causas Matrimoniales. Véase ésta Instrucción al n" 2^
1778,3 de Agosto. En éste dia se expidieron dos Instrucciones del Vicario General Cas-
trense, Cardinal Delgado, una para los Capellanes de marina, y otra para los de tierra.
Contiene noticias muy interesantes sobre el cuidado de los Capellanes en llevar los libros
de Bautismos, de di-funciones y de Matrimonios, así como las notas sobre cumplimiento
Pascual etc. Véase este documento al 3^ y 4".
1778, 15 de Noviembre. Con ésta fecha expidió el Cardenal Delgado, Patriarca de las
Indias los Despachos en favor del limo Señor D. Blas Sobrino y Minayo, Obispo de Quito,
nombrándole teniente Vicario General y Subdelegado Apostólico de los Ejércitos, Armadas
y Navios en su Obispado de Quito. Es documento interesante, que manifiesta la extensión,
que tenia entonces la jurisdicción Castrense. Véase al n** 5".
1779, 3 de Febrero. En éste dia el enunciado Patriarca de las Indias, Cardenal Delgado,
expidió su Edicto declarando según las facultades Pontificias, que se le hablan conferido por
la Santidad de Pió VI, las personas pertenecientes á la jurisdicción Castrense. Do éste
Edicto hizo mención años después Pió VII, en su Breve Compertum est, dirimiendo las
controversias suscitadas entre el Patriarca de las Indias y los Obispos quejándose estos de la
amplitud que se daba á la jurisdicción Castrense. El Pontífice ( como severa más abajo,
12 de. Junio de 1807) tiene por más moderada la designación de personas castrenses hecha
SECCIÓN DÉCIMA. 325
por el Cardenal Delgado en este Edicto, que laque hizo después el Cardenal Sentmanat,
su sucesor, en 10 de Julio de 1804. Véase este Documento del Cardenal Delgado n» 6<*.
1803, 16 de Diciembre. Con ésta data expidió el mismo Santísimo Padre Pió VII el Breve
Cum in Begis Hispaniarum exercitibicSy prorogando por otros sieti años el Indulto Cas-
trense y amplificado en cuanto á los ayunos, carnes y Lacticinios. Véase al n<* 7**.
1807, 12 de Enero: Con ésta data expidió Pió VII el Breve Gompertum est, por el cual
á ruego del Rey Católico dirime las controversias suscitadas entre los Obispos y el Vicario
General Castrense por la demasiada amplitud que, según ellos, se daba á la Jurisdicción
Castrense. El Pontífice da una declaración muy extensa y detallada sobre las personas,
que corresponden á la expresada jurisdicción y reprueba la asignación de personas hecha por
el Vicario General de los Ejércitos, sobre todo la publicada por el Patriarca de Indias, Car-
denal Sentmanat, en 10 do Julio de 1804. Véase este Breve al n^ 3".
1815, 28 de Julio. Con ésta fecha expidió Pió Vil el Breve que empieza también Com-
pertiinif por el cual proroga por otros siete años los privilegios Castrenses y el Vicariato
General. Ultima próroga vigente en nuestra América. Véase el n° 9^
Pius PP. VI. — Ad futuram rei memoriam.
Cum in Exercitibus Charissimi in Christo filii nostri Caroli Hispaniarum Regís Catholici
multa ssepe contingere possint, in quibus pro recta Sacramentorumadministratione, salubrique
directione et cura animarum illorum qui in Castris degunt et versantur ; necnon pro cognos-
cendis et decidendis inter eos causis el controversiis ad forum ecclcsiasticum pertinentibus,
opera et industria unius vel plurium Personarum ecclesiasticarum opus sit, quippe quia non
facile ad proprios Parochos et Locorum Ordinarios, aut ad Nos et Sedem Apostolicam recursus
haberi valeat ; hinc alias fel. rec. Clemens PP. XIII Prsedecessor noster ad supplicationem
ipsius Caroli Regis per quasdam suas, in simili forma Brevis, die X Martii MDCCLXII expe-
ditas Litteras dilecto filio nostro Bonaventurse S. R. E. Presbytero Cardinali de Córdoba
Spinola de la Cerda a Sancto Carolo nnncupato, ex concessione, et dispensatione Apostólica
moderno, ac pro tempere existenti, Patriarchse Indiarum, qui nunc, etdeinceps Capellanus
Major, sive Vicarius Exercituum ejusdem Caroli Regis esse debet, nonnulla indulta, privilegia
etfacultates Ecclesiasticas, et spirit pales, quibus erga milites, militares, aliasque personas
ad militiam, et exercitus praedictos spectantes, uti valeret, ad septenniumadata earundem
Litterarum ipsius Clementis PrEedecessoris computandum, sub certis modo et forma tune
expressis, concessit et índulsit, ac alias, prout in iisdem Litteris uberius continetur.
§ 2. Postmodum vero cum circa hujusmodi facultates Ecclesiasticas eidem Bonaventurse
Cardinali Patriarchae Capellano Majori sive Vicario Exercituum concessas inter ipsum et
Venerabiles Pratres Archiepiscopos, Épiscopos, seu dilectos filies alios locorum ordinarios in
Hispaniarum Regnis existentes nonnuUse ortae essent controversise, et excitata dubia super
dictarum Litterarum ipsius Clementis Prsedecessoris interpretatione atque intelligentia; ut con-
troversise et dubia hujusmodi penitus extinguerentur et tollerentur, idem Clemens Prsedeces-
sor ad supplicationem ipsius Caroli Regis per alias suas, in simili forma Brevis die XIV Martii
MDCCIiXIV expeditas Litteras proposita dubia et qusestiones hujusmodi declaravit ac definivit,
§ 3. Ac deinde cura septem anni, ad quos prsedicta indulta, privilegia et facultates eidem
Cardinali Patrlarchse Capellano Majori seu Vicario Exercituum hujusmodi concessa fuerant,
versus finem vergererit, ipse vero Carolus Rex easdem facultates, privilegia et indulta, juxta
secundo dictarum memorati Clementis Praedecessoris Litterarum formam et dispensationera
intelligenda et interpretanda ad aliud septennium iterum concedí plurimum desideraret, idem
326 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Clemens Prsedecessor snppUcationibus ipsius Caroli Regis nomine super hoc ei humiliter
porrectis inclinatus» secundo dictas suas Litteras die XIV Martii MDCCLXIV, iit prsedicitur,
expeditas, ac qiiascumque declarationes et concessiones omniaque in eis contenta atque dispo-
sita confirmando et innovando, earumque executionem prsecipiendo et demandando, hiijusmodi
indulta, facultates et privilegia, quse jaxta secundo dictarum Litterarum teuorem intelligi et
interpretari deberent, ad aliud septennium, a fine dictorum septem annorum ab ipso Clemente
Prgedecessore concessorum computandum, eidem Bonaventurse Cardinali, ac moderno, et pro
tempere Patriarcli93 Tndiarura, impertifcus fiiit, et alias, prout in ipsius Clementis Prsedeces-
soris Litteris die XXVII Augusti MDCCLXVIII desuper, in simili forma Brevis, expeditis,
quarum pariter tenores prsesentibus pro expresso haberi volumus, uberius continetur.
§ 4. Nuper ipsius Caroli Regis nomiue nobis expositum fuit, quod septem anni, ad quos
memoratus Clemens Prsedecessor indulta, privilegia et facultates hujusmodi ultimo loco
concesserat, die X proximi futuri mensis Martii MDCCLXXVI expiraturi sunt, idem vero
Carolus Rex facultates, privilegia et indulta prsedicta ad aliud septennium concedí, illaque
non solura juxta secundo dictarum ipsius Clementis Prsedecessoris Litterarum formam et
dispensationem intelligi ac interpretari deberé decerni, sed etiam ad majorera spiritualem
animarum quietem, et tranquillitatem in aliquibus, ut infra a Nobis declarar! et ampliari
plurimum desiderat. Nos igitur piis ejusdem Caroli Regis votis, quantum cum Domino pos-
suraus, benigne aunuere volentes, supplicationibus ejus nomine Nobis super hoc humiliter por-
rectis inclinati, eidem Bonaventur£e Cardinali, et ut prsedicitur, ex concessione, etdispensa-
tione Apostólica moderno, ac pro terapore existenti Patriarchye Indiarum infrascriptas
facultates, non solum juxta tenorem, et formam secundo dictarum Litterarum memorati
Clementis Prsedecessoris intelligendas, sed etiam juxta sequentes declarationes et amplia-
tiones interpretandas, et exequendas per se, vel aliam, seu alias personas in Ecclesiastica
dignitate constitutas, sive alios Sacerdotes probos, et idóneos, per se ipsum Capellanum
Majorera, seu Vicarium Exercituura hujusmodi previo diligenti et rigoroso examine repertos
et approbatos (quatenus ab aliquo suo Ordinario approbati non essent), et ab eodem Capel-
lano Majori subdelegandos.
§ 6. Quae sane facultates usque adhuc erga milites aliasque utriusque sexus personas ad
dictes Exercitus, comprehensis etiam copiis auxiliaribus, quomodolibet spectantes, juxta
disposita a memorato Clemente Prsedecessore in suis Litteris pr^dictis exerceri poterant, et
quas modo Nos erga personas oranes pariter utriusque sexus, tum militares, cum quocumque
raodcí ad Exercitus pr^dictos pertinentes, cisque addictos per prajsentes extendimus et amplia-
mus;itaut in posterum liceat nunc, et pro terapore existenti Vicario Generali eorumdem
Exercituura absque ullo conseientise scrupulo ac tuta conscientia declarare quse et quales
debeant esse personse hujusmodi, et quibus ipsse frui et potiri valeant privilegiis et facultatibus
per praesentes concessis videlicet.
§ 6. Administrandi omnia Ecclesise Sacramenta, etiam ea, qu» non nisi per Parochialium
Ecclesiarura Rectores ministrari consueverunt, prseter Confirmationem et Ordinationes, si
ipse subdelegatus vel subdelegandus Episcopali charactere insignitus non fuerit, vel Capel-
lanus Major prsedictus per seipsum dicta Sacramenta Confirmationis et Ordinura adrainistrare
non possit, reliquasque functiones et omnia Parochialia obeundi.
§ 7. Absolvendi ab hieres!, apostasia a Fide, et schismate intra Italiam quidem et ínsulas
adjacentes illos tantum qui in locis. ubi hseresis impune grassatur, nati sint, nec unquam
errores judicialiter adjuraverint, vel Sanctse RomanSe Ecclesise reconciliati fuerint ; extra
Italiára vero, dictasque ínsulas adjacentes quoscumque etiam Ecclesiasticos, tam Sgeculares,
SECCIÓN DÉCIMA. 327
quam Regulares eadem Castra seciuentes, non tamen eos, qui ex illis Locis fuerint, in quibus
viget Officium Inquisitionis adversas haereticam pravitatem, nisi inibi deliquerint, ubi hseresis
impune grassatur, ñeque otiam illos, qui errores judicialiter adjuraveriat, nisi isti nati sint
ubi similiter grassatur hseresis, et post judicialem adjurationem illac reversi in hseresim
fuerint relapsi ; et hoc in foro conscientise dumtaxat.
§ 8. Absolvendi quoque a quibusvis excessibus et delictis, quantumcumque gravibus et
enormibus etiam in casibus Nobis et eidem Sedi Apostolicse specialiter reservatis.
§ 9. Retinendi extra Italiam et ínsulas adjacentes solummodo, et legendi (non tamen alus
similem licentiam concedendi) Libros prohibitos hsereticonim vel Infidelium de eoruin reli-
gione iractantes, et alios quoscumque, ad effectum eos impugnandi, et hsereticos et Infideles in
Castris forte degentes ad orthodoxam fidem convertendi exceptis tamen operibus Caroli Moli-
nsei, Nicolai Machiavelli, et Libris de Astrologia judiciaria tractantibus, ac ita ut dicti Libri
prohibiti ex Provinciis, in quibus hsereses impune grassantur, minime eíferantur.
§ 10. Celebrandi Missam una hora ante Auroram. et alia post Meridiem,et si cogat neces-
sitas, etiam extra Ecclesiam in quoque loco decenti, etiam sub dio, vel sub térra, et gravi
omnino urgente necessitate, etiaín bis in die, si tamen in priori Missa ablutionem non sump-
serit, ac jejunus fuerit, nac non siiper Altari portatili etiam non integro, seu difracto, aut
Iseso, et sine Sanctorum reliquiis, ac demum, si aliter celebran non possit, et absit periculum
sacrilegii, scandali et irreverentiae, etiam prsesentibus hsereticis aliisque excommunicatis,
dummodo inserviens Missas non sit bsereticus vel excommunicatus.
§ 11. Concedendi primo con versisab hseresi, vel schismate plenariam, alus itidem quibus-
cumque utriusque sexus Christifidelibus adprsedictos Exercitus pertinentibus in articulo mortis,
saltem contritis, si confiteri non poterunt, necnon in Nativitatis Domini nostri Jesu Christi
Paschatis Resurrectionis, et Assumptionis B. Marige Virginis Immaculatae festis diebus veré
poenitentibus, et confessis, ac Sacra Commuuione refectis similiter plenariam omnium pecca-
torum suorum indulgentiam, et remissionem ; singulis autem Dominicis,etaliis festivis diebus
de prsecepto,relaxandi iis,qui ejus Concionibus intervenerint decem annos de injunctis illis,seu
alias quomodolibet debitis pcenitentiis in forma Ecclesise consueta, easdemque Indulgentias
sibil ucrandi.
§ 12. Singulis secundis feriis cujuslibet hebdomadae officio novem lectionum non
impeditis, vel eis impeditis die immediate sequeuti, celebrandi Missam de Bequiem
in quocumque altari, etiam portatili, si aliter eelebrari non possit, quíB si pro anima
alicujus ex pie defunctis dictorum exercituum, secundum celebrantis intentionem cele-
bretur, animse, pro qua celebrata fuerit suffragetur, perinde ac si ad altare privile-
giatum. celebrata fuisset.
§ 13. Deferendi, si in iis locis versentur, tlbi ab hsereticis et infidelibus periculum
subsit sacrilegii, vel irreverentiaí, Sanctissimum Eucliaristise Sacramentum occulte ad
infirmes sine lumine, illudque sine eodem in prsedictis casibus retinendi pro iisdem
jnfirmis, in loco tamen apto atque decenti.
§ 14. Induendi (si quandoque in iis partibus degant, per quas propter haereticorum
vél infidelium insultus aliter transiré vel in illis morar i non possent) vestibus ssecu-
laribus licet Sacerdotes, etiam Regulares, fuerint.
§ 15. Benedicendi qusecumque vasa, tabernacula, vestimenta, paramenta et ornamenta
ecclesiastica aliaque ad Divinum cultum, pro servitio eorumdem Exercituum dumtaxat
necessaria, et pertinentia, exceptis tamen iis, in quibus Sacra Unctio adhibenda erit,
si Subdelegatus Episcopali Dignitate non fuerit insignitus.
328 PARTE 2** PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
§ 16. Keconciliandi Ecclesias et Capellas ac Coemeteria et Oratoria quomodolibet
polluta in illis partibus, ia quibus ipsi Exercitus coQsederint, si ad Locorum Ordinarios,
commodus non pateat accessus, aqua tamen priiis per aliquem Catholicum Antistitem,
ut morís est, benedicta; immo etianí, magna urgente necessitate, ut Missse Dominicis,
vel alus festivis diebus celebrar! possint, illa etiam a memorato Antistite non benedicta.
§ 17. Prseterea eidem Capellano Majori per se pariter, vel alium seu alios ab eo
subdelegandos probos et idóneos Sacerdotes in foro Ecclesiastico versales, juxta attestationem
et informationem ab eodem Ordinario aliisque personis fide dignis per se ipsum Capella-
num Majorem desuper exquirendam omnem et quamcumque jurisdictionem Ecclesiasti-
cam exercendi in eos, qui in Exercitibiis prsedictis pro Sacramentorum administratione,
necnon spirituali animarum cura et directione pro tempore inservient, sive Clerici, vel
Presbyteri Sseculares, sive quorumvis etiam Mendicantium Ordinüm Regulares fuerint,
perinde ac si quoad Clericos Sseculares eorum vero Praesules et Pastores, quoad Regu-
lares vero illorum Superiores Generales essent; omnesque causas Ecclesiasticas, profa-
nas, civiles, criminales, et mixtas inter, seu contra prsedictas, aliasque personas in
Exercitibus praedictis commorantes ad forum Ecclesiasticum quovis modo pertinentes,
etiam summarie, simpliciter, et plano sine strepitu et figura judicii, sola facti veritate
inspecta, audiendi, et. fine debito terminandi, contra inobedientes quoslibet ad censuras
et poenas Ecclesiasticas procedendi illasque aggravandi, ac etiam ssepius reaggravandi,
auxiliumque brachií saecularis invocandi.
§ 18. Bisdem insuper Christifidelibus in diclis Exercitibus degentibus non solum» sicuti
in ómnibus memoratis, vel singnlis Litteris ipsius Clementis Prsedecessoris indultum fuerat,
licentiam concedendi ovis, cáseo et butyro aliisque lacticiniis, ac etiam carnibus quadragesimse
et alus anni temporibus et diebus, quibus eorum esus est prohibitus (feria sexta, et sabbato
cujuslibet hebdomadse, ac tota Majori hebdómada, quoad carnes, exceptis) vescendi, sed
etiam nostrarum prsesentium vigore dictes militares omnes cujuscumque gradus ab jejunii
lege iis diebus, quibus carnium esus eis ab ipso Vicario General! Exercituum hujusmodi
permittantur, eximendi, exceptis tamen quadragesimae tempore feria sexta et Sabbato cujus-
libet hebdomadse intra quadragesimam ipsam occurrentis, ac tota Majori hebdómada, dum-
modo tamen in actual! expeditione, et penes Castra quadragesimali hoc, et dictse Majoris
hebdomadse tempore ipsi non reperiantur; quo casu propter majores illorum labores ipse
Vicarius Generalis eorumdem Exercituum ab jejunii lege eos valeat liberes declarare, ita
tamen, ut dictorum militarium familiares et commensales, licet carnes diebus prsedictis ex
facúltate ab eodem Vicario General! Exercituum tributa comedant, jejunii quidem legem eo
etiam tempore servare omnino debeant et teneantur.
§ 19. Necnon eisdem militaribus ómnibus cujuscumque gradus, qui vel propter tenuitatem
stipendii, vel ob locorum qualitatem, distantiam et rerum penuriam uno, eodemque die ad
propriam necessariam alimoniam ea sibi comparare coguntur, quae, aut reperir!, aut minori
pretio assequi possint iis diebus, quibus esus carnium eis permissus sit, piscibus queque
simul vescendi.
§ 20. Ac demum commutand!, relaxand!, dispensand! et absolvendi respective, prout, et
in quantum Episcopis locorum Ordinariis juxta Sacros Cañones et Concilii Tridentini Decreta
id faceré licet,. seu permittitur ; quoad veta, seu juramenta et irregularitates ac censuras
Ecclesiasticas, nempe excommunicationes, suspensiones et interdicta , necnon quoad omis-
sionem omnium, seu aliquarum ex denuntiationibus, quse matrimoniis personarum ad prse-
dictos Exercitus pertinentium , et cum illis commorantium contrahendis praemitti deberent
SECCIÓN DÉCIMA. 829
ad septennium a fine diotorum septem annorum ultimo loco ab ipso Clemente prsedecessore
concessorum, computandum, ad nostrum et Sedis Apostólicas beneplacitum Auctoritate Apos-
tólica tenore prsesentium tribuimus et impertimur.
§ 21. Volumus autem, ut ii Sacerdotes, quos idem Capellanus Major pro Sacramentis,
etiam Parochialibus, militibus, aliisque personis quibuscumque dictorum Exercituum minis-
trandis, ut prsedicitur» deputandos duxerit, hujusmodi facultatibus uti valeant in ómnibus et
per omniajuxta formam et tenorem prsedictarura dicti Clementis prsedecessoris die 14 Martii
MDCCLXIV. expeditarum, ac respective nostrarum prsesentium Litterarum, et erga personas
dumtaxattam inillis, quam in nostris Litteris prsedictis contentas, et expressas.
§ 22. Acprseterea mandamus, ut statim atque ipsi Sacerdotes, quos Capellanus Major
subdelegaverit, ad temporáneas et accidentales militum et Exercituum hujusmodi stationes
devenerint; Litteras Testimoniales tam super eorum Sacerdotio, quam super sua deputatione
ac facultatibus sibi vigore prsesentium concessis pro hujusmodi muñere exercendo, Parochis
locorum exhibere debeant; quibus visis, hi non impediant quominus Missam in suis Ecclesiis
celebrare, ac in vim earumdem facultatum sacramenta, etiam Parochialia ministrare valeant.
Quod si matrimonium inter personas , quarum altera militaris sit, seu ad dictes Exercitus
pertineat, ibique occasione stationum prsedictarum commoretur, altera vero Parocho luci
subdita reperiatur, contrahi contingat, eo casu nec Parochus sine Sacerdote hujusmodi, nec
vicissim Sacerdos sine Parocho celebrationi hujusmodi matrimonii assístant, aut benedictionem
impertiantur; sed ambo simul, atque seqi^liter stolse emolumenta, si quse licite percipi solent,
accipiant et interesse debeant.
§ 23. Non obstantibus Apostolicis ac in Universalibus, Provincialibus, et Synodalibus
Conciliis editis generalibus, vel specialibus Constitutionibus, et Ordinationibus, necnon
Ordinum, quorum personae hujusmodi professae fuerint, etiam juramento, confirmatione
Apostólica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis, et consuetudinibus, Privilegiis
queque, Indultis, et Litteris Apostolicis in conlrarium prsemissorum quomodolibet con-
cessis, confirmatis, et innovatis, quibus ómnibus, et singulis, illorum tenores prsesentibus
pro plene, et sufficienter expressis, ac de verbo ad verbum insertis hábentes, illis
alias in suo robore permansuris, ad prsemissorum effectum hac vice dumtaiat speciali-
ter et expresse derogamus, caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Eomse apud
Sanctam Mariam Majorem sub Annulo Piscatoris die VI Octobris MDCCLXXV Pontifi-
catus nostri anno primo.
P. Card. de Comitibus
Loco $< Annuli Piscatoris.
Del Cedulario A^z^ Quit. tomo 5, pag 194.
INSTRUCCIÓN PARA SUBDELEGADOS CASTRENSES.
Francisco por la Divina Misericordia etc.
Deseando que la Autoridad y Jurisdicción, que nos compete, como Vicario General dé
los Reales Ejércitos, en virtud de diferentes Breves de su Santidad, obtenidos de la
Silla Apostólica á instancia del Rey nuestro Señor, se ejerza, como hasta ahora, con
el celo, virtud y aprovechamiento de los Subditos de la Jurisdicción Eclesiástica
Castrense. Nos ha parecido propio de nuestro Cargo y oficio Pastoral repetir á los Subde-
legados que ejercen nuestra Jurisdicción en varios Departamentos de estos Reinos ésta
TOM, I. 41
330 PARTE 2*^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
lastruccion, por la que confiamos asegurar en el cumplimiento de sus Oficios la uni-
formidad en sus procedimientos, afiance la paz y perpetúe el beneficio espiritual de
nuestros Subditos.
2. La primera atención de nuestros Subdelegados será conservar nuestra Jurisdicción,
y no entrometerse en la ajena, teniendo muy presente el Breve explicatorio Apostolicce
henignitatis, que declara las personas, que pertenecen á nuestra Jurisdicción, de cuya
prudente conducta nos prometemos la buena correspondencia de los Ordinarios, que á su
ejemplo también contendrán la suya en los debidos límites, lográndose de ello la paz
y buena armonía que deseamos.
3. Pero si contra ésta, justa y prudente esperanza sucediese, que alp:uno ó algunos de
los Ordinarios fulminasen causas en el Fuero Eclesiástico á nuestros verdaderos é indu-
bitados Subditos, 6 impidiesen el libre uso de la de nuestros Subdelegados, imposibili-
tando á sus Ministros la práctica de sus notificaciones, diligencias, ú otros cualesquiera
actos judiciales, en estos y señaejantes casos dispondrán hacer información del hecho ;
y constando el exceso, despacharán sus primeras Letras de inhibición y remisión de
autos, las que notificadas al Ordinario, si no tuviesen el debido efecto, aunque éste les
despache también sus Letras de inhibición, no las cumplirán, y librarán las segundas
con agravación y reagravación de Censuras, en la forma correspondiente, y según el
estilo de cada Provincia, procurando informarnos de todo lo ocurrido para las providen-
ciasf, que tuviésemos por convenientes.
4. Los Capellanes, sin licencia expresa nuestra, ó de nuestros Subdelegados, no pueden
asistir á Matrimonio alguno, y les ordenamos que si Oficiales acudiesen á solicitar los
Despachos y pedirles licencia, reconozcan si tienen para ello la de S. M. despachada
por los Directores 6 Inspectores de sus regimientos; y si soldados, la de sus Capitanes
y Coronel, 6 Comandantes, sin las cuales no formarán Autos, ni dispensarán la suya
jamás, ni darán Despacho para que contraigan Matrimonio Oficiales ni soldados, en
conformidad á lo mandado por S. M. en sus Ordenanzas y últimamente en sus Reales
Ordenes, que aunque las hemos comunicado á nuestros Subdelegados, tenemos por
conveniente insertarlos al fin de ésta, para su puntual observancia.
5. Si les presentaren los que intentan contraer Matrimonio las citadas Licencias del
Eey ó desús Capitanes y Coroneles, las mandarán poner por Cabeza de Autos, recibirán
la información correspondiente de la libertad del varón, no siendo la mujer de nuestra Juris-
dicción, y constando de ellas suficientemente, le concederán sus Licencias, mandando darles
Testimonio, para que lo exhiban al Ordinario ó Párroco déla mujer, y lo prevendián por
Despacho ú Orden, como les pareciere, al Capellán del Reginaento, para que asista á la cele-
bración del Matrimonio, según lo dispone su Santidad.
6. Siendo el varón de otra Jurisdicción y la mujer de la nuestra, deberá aquél hacerles
constar de su libertad por Testimonio 6 Documento, en que la acredite su Ordinario ó Párroco ;
y recibiendo Información de la de ésta, no resultando impedimento, y precedidas las Amo-
nestaciones, 6 dispensadas, mandarán librar su Despacho y Licencia, para que el Capellán
del Cuerpo los despose con asistencia del Párroco del varón.
7. Pondrán nuestros Subdelegados especialísimo cuidado, en que los Capellanes observen
en esta parte lo mandado por su Santidad en el mencionado Breve : Quoniam in exercUíbus,
cap, 18 y 22, de los posteriores : Lo mismo deberán ejecutar los Párrocos territoriales,
y á su cumplimiento en caso de negarse, los exhortaran librando los Despachos necesarios ;
y no siendo ésta diligencia suficiente, con Testimonio de todo nos darán cuenta.
SECCIÓN DÉCIMA. 331
8. No seda regla, siendo los dos Contrayentes Subditos nuestros, porque se manejarán
para librar Despachos (supuesta la licencia) en la misma forma, que lo hacen los Ordinarios
con los suyos; pero aun en este caso, y en todos, les mandamos, que antes de concedérselas
para efectuar Matrimonio, ha de preceder la mas escrupulosa y plena información de la
libertad del Contrayente 6 Contrayentes, recibiéndola por sí mismos, sin cometerla al
Notario ni á otra algún persona, para precaver en lo posible los graves inconvenientes
y daños espirituales, que de lo contrario se pudieran temer, no obrando con la circuns-
pección, que prescribe nuestra Madre la Iglesia cenias personas, que no tienen morada fija.
9. Cada uno en su distrito acordará con el Ordinario, sean admitidos en las Iglesias
para celebrar el Santo Sacrificio de la Misa los Capellanes délos Eegimientos, y asimismo
para que los Párrocos territoriales no impidan saquen dichos Capellanes de sus Iglesias
los Sacramentos de Viático, y Extremaunción, y los lleven y administren á nuestros
Subditos.
10. Auxiliarán con sus providencias eficaces, prontas y serias, las que diesen los Capella-
nes en los Entierros, y qué se les ofrezcan, conforme nos ha parecido mandarles en
los Capítulos 7, 8 y 9 de su Instrucion.
11. Si en asuntos tan del servicio de ambas Majestades no encontrasen en los Ordinarios y
Párrocos la debida conformidad, darán todas las disposiciones, que según las circunstancias del
lugar se requieran, repitiííndo las Providencias, Exhortes, Autos y Mandatos, hasta que tenga
su puntual efecto y cumplimiento el ejercicio de la Parroquialidad en nuestros Subditos,
dispensada por su Santidad y tan recomendada por las Ordenes del Rey nuestro Señor.
12. Como los Regimientos de Infantería, Caballería y Dragones no tienen destino fijo, y mu-
dan frecuentemente de Cuarteles, podrán ocurrir muchos motivos, por los que le sea preciso al
Subdelegado en cuyo distrito entran, tomar noticias de aquel, de donde salieron, ó de otros ; y
mediante interesarse mucho en esto el buen gobierno y administración de Justicia, mandamos,
que puntualmente se pasísn unos á otros las que se pidieren, ó tuvieren por conveniente ; y
para facilitar el efecto de (Ssta providencia, se les remite lista de los- Subdelegados.
13. A los Capellanes, que lleguen á la comprensión de sus Subdelegaciones, si no se les pre-
sentasen como está mandado, dispondrán que lo ejecuten ; reconocerán sus Licencias, y si fueren
de algún Subdelegado nuestro, se las revalidarán por el tiempo, que les parezca hasta cuyo
punto y no más servirán las que tengan ; visitarán, si lo tienen por conveniente, sus Personas,
averiguando cómo cumplen con las obligaciones de su Ministerio y estado, las Capillas de sus
Regimientos, Ornamentos, y Alhajas de ellas, y los Libros Parroquiales, que deben llevar con-
sigo, y no les disimularán defecto alguno, que encontrasen ; antes sí castigándolos á proporción
del exceso, 6 descuido, darán las más serias y efectivas providencias, para que se remedie en
lo sucesivo.
14. Tomarán razón muy por menor de los Hospitales, que con destino parala curación de la
Tropa se hallen fundados en la demarcación y dentro del circuito de sus Subdelegaciones ; se
informarán si cumplen los Capellanes con la asistencia de los enfermos, si tienen Capilla con
Sacramento, ó sin él, y si falta lo necesario, lo representarán á ios Ministros de la Real Ha-
cienda, para que dispongan lo preciso al culto Divino.
18 de Marzo de 1777.
Del Cedulario Arz^ Quit. Tom. 9, pág. 18.
332 PARTE 2^^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
INSTRUCCIÓN PARA CAPELLANES DE MARINA.
Francisco por la Divina Misericordia etc.
Entre los diferentes cuidados, que la Divina Providencia ha puesto sobre nuestras
frágiles fuerzas, nos merece particular atención el del Vicariato General de los Ejércitos
de S. M. en Mar y Tierra ; y habiéndonos constituido la Santa Sede y la piedad del
Bey nuestro Señor en la indispensable obligación de servirlo, nos consideramos también
en la de procurar todos los medios conducentes al logro del consuelo espiritual de
nuestros Subditos.
2. Con éste fin hemos mandado repetir las Instrucciones, que han de observar los
Subdelegados y Capellanes de los Cuerpos de Tierra, previniéndose en ellas lo que pare-
ció conveniente al más exacto complimiento de sus Ministerios.
3. A éstas, siempre que los Capellanes destinados al servicio de la Marina se hallen
en Tierra con Cuerpo Militar, cuya Parroquialidad esté á su cargo, deberán arreglarse
en todo y por todo, pidiendo un Ejemplar al Subdelegado de aquel Distrito, y obser-
vando las demás órdenes, que les diere.
4. Hallándose en Tierra nuestros Capellanes 6 navegando, han de tener siempre muy
presente que son Párrocos, Padres Espirituales y Directores de todos los que van en su
Navio, y fuera de él se mantengan en Cuerpo, que se considere de su Feligresía;
y así estrecha y eficazmente les amonestamos y mandamos, que en todas sus acciones
y palabras se hayan como tales, observando la mayor modestia, enseñando tanto con
la compostura y buen ejemplo, como con sus sabias y santas exhortaciones, procu-
rando evitar las concurrencias en saraos, bailes y convites, huyendo de las conversaciones
vulgares, que sólo acarrean menosprecio, y teniendo todos su trato familiar (después de
haber evacuado lo que es de su obligación) con personas de carácter, nacimiento, pro-
bidad y honestidad, se conciliarán el amor, respeto y veneración, que les es tan debida,
como á Ministros de Jesu-Cristo.
5. Así en Tierra, como estando á Bordo, usarán del Hábito propio de su estado, que
podrá ser de corto, si el estilo del País y lo que comunmente han usado sus antece-
sores, lo tiene ya calificado por el propio y distintivo de su estado ; pero ésta tolerancia
nuestra, que tiene por objeto el considerarlos con corto sueldo y faltos de medios para
no llevar continuamente los Hábitos Talares, no se extiende para el tiempo de celebrar,
6 el caso de la Administración de los Sacramentos ; pues para tan Sagradas Punciones
inviolablemente han de usarlas : sobre lo cual, en caso de contravención, procederemos
á su castigo.
6. Igualmente lo haremos, si contra toda nuestra esperanza, alguno ó algunos de
nuestros Capellanes excediese en el vestir de corto, de la moderación inseparable á su
alto Ministerio, usando de galones y colores sobresalientes ú otro adorno impropio de
los Eclesiásticos, pues absolutamente lo prohibimos ; y cortando de raiz esta corruptela,
les apercibimos, que pagaremos á fulminar Censuras, y á la imposición de otras penas,
que tengamos por conveniente establecer, contra los transgresores de éste mandato.
7. Luego que los Capellanes sean destinados en Navio del Key 6 de cuenta deS.M.,
se presentarán al Subdelegado del Departamento, si le hubiese, y tomarán sus
Ordenes : visitarán al Intendente y al Jefe del Navio : urbanidad, que los hará aceptables,
y podrá ayudar no poco á facilitarles el cumplimiento de su encargo.
SECCIÓN DÉCIMA. 333
8. Pasarán después á Borío, y se inforpaarán del Capellán, que se desembarca, de
cuanto les puede enterar á tomar conocimiento de las necesidades, que deja pendientes
en el Navio : cómo se manejarán para adaptarse al genio, é índole del Comandante y
Oficiales de Guerra : la buena correspondencia, y armonía con éstos, es útilísima al feliz
éxito de las providencias en la dirección espiritual de sus Ovejas.
9. Se encargarán de la caja de la Capilla : examinarán si tiene todo lo necessario, así para
celebrar el Santo Sacriítcio de la Misa, como para administrar la Sacrosanta Eucaristia y
Santa Extrema-Üncion, arreglándose á lo ordenado por la Iglesia en el Ritual Romano.
10. Procurarán con singular esmero esté todo aseado y decente : que los corporales y purifi-
cadores se entreguen limpios, y como que han de servir para el alto ñn de su destino : si así
no estuviesen, 6 faltase en la Capilla algo de lo preciso, lo pedirán al Maestre de Jarcia 6
persona, á quien incumba dar la providencia, y hasta que quede á su satisfacción, no se entre-
garán de ella; y cuidarán no sirva de asiento, cama, mesa de juego, ni otro uso profano.
11. Siempre que deban celebrar el Santo Sacrificio de la Misa, sabrán del Capitán, antes de
poner el Altar, si en aquella hora hay inconveniente tí ocupación, que impida la asistencia de
los empleados en el Navio : si el tiempo es oportuno y seguro ; con que evitarán toda irreve-
rencia y peligro, y las discordias, que de no hacerlo podrían suscitarse ; y conseguirán, que
todos sus Feligreses cumplan con el precepto. No omitirán, en cuanto les sea posible, celebrar
los dias Feriados, para que tengan continuamente éstq consuelo los Fieles, á quienes amonesta-
rán de la compostura y reverencia, con que deben asistir ; por manera, que no concurran con
ropa de cámara, ni chinelas, ni se experimente el abuso de fumar durante tan Sagrada
Función.
12. Al tiempo del Ofertorio, ó al fin de la Misa, publicarán todos los dias festivos, que ocur-
ran en la semana siguiente ; y en los correspondientes, les noticiarán la Indulgencia Plenaria,
que confesados y comulgados les dispensa su Santidad en el Breve : Quoniam in exercitibus,
los dias dQl Nacimiento de Nuestro Señor Jesu-Christo, Pascua de su gloriosa Resurrección y
el de la Asunción de su Santísima Madre.
13- Pondrán particular atención en que se hagan con reverencia los Rezos establecidos en
los sitios y á las horas acostumbradas, exhortando á la devoción del Santísimo Rosario : cela-
rán sobre que no falte alguno, según S. M. lo manda en sus Reales Ordenanzas.
14. Si en el Navio fuere algún otro Sacerdote Secular ó Regular, examinarán si lleva
nuestras Licencias in scriptis, 6 de nuestros Subdelegados, 6 las de los Ordinarios del lugar
de donde inmediatamente se hubiere embarcado ; y en caso de no manifestárselas, le prohibi-
rán el celebrar y administrar el Santo Sacramento de la penitencia; y si averiguasen, que es
Apóstata de alguna Religión, en llegando al puerto, secretamente darán parte á su Prelado,
6 al Ordinario, para que lo recojan.
15. Visitarán frecuentemente la Enfermería del Navio, pues en nombre del Rey son fisca-
les de ella : averiguarán si se sirven las medicinas á su tiempo : si los enfermos ejecutan
cuanto hayan dispuesto el Médico y Cirujano : verán la ración, con que se asiste á los
enfermos, concurriendo á las horas de visita y comida : harán la ronda de noche, para que
no descuiden aquellos en hacer bien la guardia; y si alguno ó algunos se hubiesen de
sacramentar, los confesa-rán por la tarde, para que á la mañana se puedan reconciliar;
y haya de avisar aL Oficial de guardia, á fin de que se disponga la tropa y banderas
de adorno, y con la posible decencia se lleve él Viático á los enfermos : los amonestarán
antes ó después, dispongan su Testamento, y nombren sus Albacéas resistiendo serio los
Capellanes, hasta los términos, que conozcan pueden hacerlo, sin faltar á h caridad y consuelo
334 PARTE 2«* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
del doliente, de cuyo lado no se apartarán, animándolo y consolándolo, no sólo en sus aflic-
ciones espirituales, sino es también en las corporales : lo auxiliarán, y encomendarán el alma,
teniendo presente es éste el terrible momento de que pende la Eternidad.
16. Fallecido que sea, lo prevendrán al Comandante, quien lo mandará hacer saber á todos
por el toque de campana y demás modos, d^e que se usa en la Mar, para que entendidos de
su muerte, lo encomienden á Dios; y si el cadáver se pudiese mantener hasta el día siguiente
se le dirá Misa de Cuerpo presente, y le harán el Funeral conforme al Ritual Romano, dán-
dole la correspondiente sepultura, Quya función harán con la mayor solemnidad : si el Difunto
fuere Oficial de grado, Contador, ó Maestre de Jarcia, cantándole Vigilia, Misa y Responso»
llevarán en Europa cien reales de vellón, y de plata en América.
17. Por los funerales de Oficiales de Mar. Condestable, Maestre de Raciones, Cirujanos
primero y segundo, y Sargento, cincuenta realce de vellón en Europa, y de plata en las Indias;
y de los demás de la tripulación del Navio, veinticinco, y cincuenta.
18. Como puede suceder que muchos de los individuos del N^vío fallezcan estando tempo-
ralmente en tierra, en éste caso deberán los Capellanes gobernarse en su Funeral y Entierro,
como tenemos prevenido en los números 7, 8 y 9 de las Instrucciones arregladas para los
Capellanes de los Regimientos de Tierra.
19. Por si falleciese alguno á bordo, y por disposición testamentaria, ó de sus Albacéas
se enterrase en Tierra, el Capellán percibirá sus derechos en la forma prevenida, sepultán-
dose en la Mar ; pues no se han de privar de la acción, que les compete en su Parroquia, que
es el ámbito de su Bajel.
20. Al Inventario y Almoneda de los bienes del Difunto intervendrán los Capellanes, con
el Oficial destinado por el Comandante, y el Contador del Navio : harán se inventaríe íntegra-
mente todo cuanto se averigüe pertenece al cúmulo de sus bienes y Testamentaría, de forma,
que vigilarán porque nada se extravíe ni oculte ; y poniéndose en venta, dispondrán conste
con claridad y distinción, qué alhaja, en cuánto se vendió, y á quién, firmándolo con los
mencionados Oficial y Contador.
21. Dispondrán, que el producto de la Almoneda entre en poder de los Albacéas, hallán-
dose presentes, y abonados ; y en defecto de ellos y de abono, se depositará en persona que,
lo sea ; y de ello, cuando lleguen á España, darán puntual cuenta al Subdelegado del Depar-
tamento, en donde desembarcaren, si lo hubiese, y á Nos, en su defecto, por la via de nuestra
Secretaría de Gobierno de éste encargo.
22. En los aUntestatos se conformarán y obrarán, según S. M. dispone y manda en sus
Reales Ordenanzas; y de haberlo así ejecutado, y de todo lo que haya ocurrido, nos darán
cuenta.
23. Llevarán libro, y sentarán en él todos los nacidos, casados, y fallecidos en la navega-
ción, de forma, que en la Partida conste claramente el dia, mes y año, su nombre, apellido
y patria; y, si fuese casado, notarán el nombre de la mujer y los hijos, si los tuviere; y, si
soltero, el de sus padres : constará también en ella si hizo Testamento ó Memoria, 6 nó ; y á
quién nombró por Albacéas : y leg encárganos, que en la forma posible hagan cumplir el
Testamento en cuanto á Misas y otras Mandas ú Obras pias; que su ejecución y cumpli-
miento se entienda ha de-ser en sufragio ó descargo de las Almas de los Difuntos.
24. No sólo saben nuestros Capellanes es de su obligación atender á los moribundos, y,
ya difuntos, cumplir con sus Funerales ; sino es que tendrán muy presente (para que aquella
hora no los coja desprevenidos, y en todas sea Dios loado con las buenas obras) que los deben
en vida y buena salud, dirigir por el camino de la virtud, enseñándoseles con su conducta,
SECCIÓN DÉCIMA. 33S
con la explicación del Evangelio al tiempo del Ofertorio en los dias clásicos, y de la Doctrina
Cristiana en todos, y especialmente en el de Cuaresma, que se ha de cumplir con el Precepto
anual.
25. En llegando ésta, harán lista de toda la gente de la tripulación del Bajel, comprensiva
de sus clases, anotando en la misma los que fueren cumpliendo con los preceptos de la
Iglesia; y si hubiese alguno tan moroso y descuidado en satisfacer á ellos, que dejase pasar
tan santo tiempo hasta la Pascua de Pentecostés, le amonestarán primero con amor ; y no
bastando, le cominarán con Censura, declarándolo incurso en ella por última diligencia.
26. Deberán corregir «cereta y caritativamente á los que blasfemaren y juraren ; y, si
reincidieren, les amonestarán, manifestándoles el castigo, que el Rey impone á tales excesos
en sus Keales Ordenanzas. Hechas todas éstas diligencias, si no se lograse la enmienda,
darán noticia al Capitán, para que los castigue según corresponda. Lo mismo harán con
cualesquiera otros, que sean públicos pecadores escandalosos, ó causen ruinas espirituales,
gobernando estos lances con prudencia, caridad, modestia y cristiano celo, precaviendo
siempre no mezclarse en causa criminal, que pueda producir pena capital, mutilación do
miembro, ó efusión de sangre.
27. Siguiendo los católicos documentos de S. M. procurarán evitar los Juegos de
Naipes, que pasaren de una honesta, recreación, y totalmente desterrarán los de Dados; y
para que sean efectivas sus diligencias, se auxiliarán de las del Capitán, quien los prohibirá,
y por la fuerza remediará, lo que no pudieron con paternales amonestaciones.
28. Como Maestros y Directores Espirituales, que se han de constituir de los Pajes de
Navio, su educación les debe merecer un perpetuo estudio, así para instruirlos en la Doctrina
Cristiana, como para criarlos en el santo temor de Dios, y habituarlos á los santas costumbres ;
para ello providenciarán, duerman junto al Cabrestante, que nunca lo hagan en las Bitas,
y así lograrán noche y día tenerlos á su vista: prevendrán al Centinela de Cámara baja, no
permita que Marinero ni Soldado duerma junto' á ellos, y en algunas horas desusadas visi-
tarán sus dormitorios : no permitirán anden entre Puentes, ni Combés, de noche ni de dia,
sino es cuando sea preciso para hacer su oficio : prevendrán á su Guardian no les de Arguella
sin su aviso y conocimiento del crimen ; no sea que el castigo exceda al delito y fuerzas de
su edad. No recibirán el pagamento, pero sí sabrán cómo lo distribuye el Depositario : no
permitirán vayan á tierra, sino es acompañados de algún Grumete viejo y de confianza : pues
en cuanto á la buena dirección de ellos, y asistencia de los enfermos, descargamos nuestra
conciencia en la de los Cai)ellanes, y les haremos rigoroso Cargo de la más leve omisión.
29. No asistirán á Matrimonio alguno de Oficial, Soldado ó Marinero, sin que se les
exhiba Despacho nuestro, ó de nuestro Subdelegado.
30. Cuando en las Escuadras de S. M. Comisionáremos alguno de los Capellanes, como
primero, para todos los actos propios de nuestra jurisdicción, (á quien estarán subordinados
todos los de la Escuadra) procurará éste, que los demás cumplan con el tenor de éstas Instruc-
ciones, amonestándoles en caso de omisión y en el de algún otro delito secreto ; pero si fuese
público, ó tan notable, como la embriaguez ú otros de ésta naturaleza, le damos comisión en
forma, para que proceda á su castigo ; y teniéndolo á custodia, lo pondrá á disposición de
nuestro Subdelegado del Departamento, donde arrivaren, á quien entregará los Autos, para
que se prosigan, si estuviesen en estado, ó se les dé el curso, que, según él, corresponda.
31. Como en algunas occasiones se suelen unir diversas Escuadras, que salieron á navegar
separadas, y acontece hallarse en ellas dos Cf^pellanes con nuestra comisión ; para evitar
entre ellos toda disputa y altercación : mandamos, que el que se hallare embarcado, y
336 PARTE 2** PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
destinado en la que mande el Oficial de más grado, sea y deba ser el que ejerza nuestra
jurisdicción por todo el tiempo, que se conserven unidas ; pero siempre que vuelvan á sepa-
rarse, volverán también los Capellanes á usar de su comisión, cada uno en la suya.
32. Si unidas, 6 separadas las Escuadras, ó en Navio suelto, aconteciere haber de com-
batir con Moros, ú otros enemigos de la Corona, antes que se empiece, exhortarán con
ardiente celo y fervor á todos los de la Tripulación, cumpla cada uno con su Oficio y las
obligaciones de Cristiano; y en comenzándose, se retirarán á la Bodega, donde tendrán
prevenido el Santo Oleo, Estopas, Cruz, Estola, Agua Bendita y Manual : confesarán, y
asistirán á los que bajen heridos, y á los moribundos los auxiliarán y recomendarán el Alma ;
y llegada la noche, ó cuando lo acuerden con el Comandante, darán sepultura á los que
hubieren fallecido.
33. Luego que se llegue al puerto, cantarán la Salve sobre el Alcázar ; y cuando
vayan á tierra, será su primera diligencia, si hay Subdelegado, visitarle, darle razón
de su viaje, y pedirle sus órdenes.
34. Antes de salir de su Navio, encargarán el cuidado de la Tripulación, por el
tiempo de su ausencia, al Capellán de otro, si le hubiere en conserva del suyo; y
en su defecto, á algún Eclesiástico Secular ó Regular, que tenga las Licencias, y sea
de su satisfacción ; por manera, que no desamparen el Bajel sin dejarlo socorrido como
es justo.
35. Así en la navegación, como hq,llándose en puerto en los dias de pagamento, no
permitirán más demandas, ni Alcancías, que las de Animas, Virgen del Carmen y
Santa Bárbara, Patrones do los navegantes : so enterarán muy por menor del producto
de éstas Limosnas y de las de los Votos y Promesas públicas, y de su distri-
bución.
36. Al regreso á su Departamento traerán un librito de Memorias secreto, con apunte
de lo más notable de su viaje, y de lo que quisieron enmendar por sí, y no pudieron;
el que manisfestarán al Subdelegado de aquel distrito, ó nos los remitirán en derechu-
ra, para en su inteligencia proporcionar el remedio, y dar reglas en lo sucesivo.
37. No es posible en la confusión de una tempestad y los varios acontecimientos de
la mar, dar Reglas, ni Instrucciones acomodadas á ellos ni á todo lo que pueda ocur-
rir: la prudencia de los Capellanes, su honor, religiosa y Cristiana conducta, deberán
adaptárselas, de manera que se consiga el ña del bien espiritual de nuestros subditos,
que únicamente apetecemos, y principalmente, deseamos.
Y para que conste, mandamos dar, y dimos éstas Instrucciones, firmadas de nuestra
mano, y refrendadas del infrascrito Secretario del Vicario General de los Reales Ejérci-
tos, en Madrid, á tres de Agosto de mil setecientos setenta y ocho — P. Cardenal Patriar-
ca, Vicario General de los Reales Ejércitos. — Por mandado de ru Eminencia. Don Joaquín
García de Orobio.
Es copia del Original, de que certifico.
(Del Cedulario Arzobispal Quítense. Tom 9. pag. 24.)
INSTRUCCIÓN PARA CAPELLANES DE TIERRA.
Francisco por la Divina Misericordia etc.
Considerándonos en la obligación de solicitar por todos medios la. seguridad en el
desempeño del encargo de Vicario General de los Ejércitos de Mar y Tierra, que á
SECCIÓN DÉCIMA. 337
súplica de su Majestad (que Dios guarde) ha puesto su Santidad á nuestro cuidado ;
y no siendo el menos principal, que nuestros Fieles Subditos tengan el consuelo de
estar edificados con el buen ejemplo de sus Capellanes respectivos, que son, y han
de ser sus Párrocos y Curas de sus Almas, apacentados en todos, y especialmente en
los debidos tiempos con el grano de la Palabra Divina y Doctrina Cristiana, y socor-
ridos con los Santos Sacramentos de la Iglesia nuestra Madre, y demás consuelos, que
dispensa ; nos ha parecido formar, y dar nuevas Instrucciones á dichos Capellanes, pre-
viniéndoles lo que hemos estimado y entendido por ahora más preciso y conveniente
para su gobierno, y cumplimiento de sus obligaciones.
2. Luego que fueren nombrados por tales Capellanes de Regimiento, para que puedan
ejercer su Ministerio, deberán acudir á Nos, ó á nuestro Subdelegado del Territorio,
donde estuviese el Cuerpo, y exhibiendo su nombramiento, constando de su suficiencia,
obtendrán la aprobación y licencias, sin las cuales no podrán ser admitidos al ejerci-
cio de su empleo, ni entrometerse en manera alguna á administar Sacramentos, y
hacer actos ó funciones Parroquiales ; pues además de que cuanto obraren será nulo,
procederemos contra ellos con todo el rigor de Derecho, imponiéndoles las penas por
él establecidas, como á Párrocos intrusos.
3. Autorizados los Capellanes de Regimientos con dichos nombramientos, aprobación
y licencias, se han de considerar, y portarse como Curas y Padres Espirituales de las
Almas de los Individuos, que los componen, dirigiéndolos en el servicio de Dios, con
el buen ejemplo en su vida y acciones, y costumbres, manifestando moderación en
el vestir y comer, evitando las concurrencias á juegos y espectáculos, guardando reco-
gimiento interior y exterior, moderación y circunspección en sus conversaciones, huyen-
do toda altercación, y ocupando el tiempo en la lección de Libros titiles al cumplimiento
de las obligaciones de su encargo ; y así lograrán el fruto de que oirán sus Feligreses
con temor reverencial la.s reprensiones, que les dieren, para apartarlos de los vicios ;
abrazarán con amor su doctrina ; seguirán con emulación su virtud, y los respetarán
con la veneración, que se debe á la alta Dignidad de Sacerdotes y Pastores ; se con-
cillarán nuestra estimación y benevolencia, y evitarán nuestra indignación, que experi-
mentarán severamente on caso de desviarse de tan loable conducta.
4. Luego que lleguen con sus Cuerpos á Ciudad, Villa ó Lugar, harán exhibición
de sus Títulos á los Ordinarios, ó Párrocos, y sin solicitar el exequátur ; habiendo en el
Pueblo Alcázar, Castillo, Fortaleza tí Hospital, que tenga Parroquia Militar, 6 Capilla
con Sacramento, de ella lo administrarán siempre que sea necesario ; pero hallándose
en alojamiento, 6 destino, en que sea preciso, por defecto de aquellas, elegir Iglesia
para el uso de sus Funciones, siendo tínica, de ella se deberán servir ; y, si muchas,
podrán elegir la más cómoda, como hasta ahora se ha observado.
5. Para evitar altercaciones y disputas, se acordarán con los Párrocos Territoriales, á
fin de que, sin escándalo, y con la posible decencia, se socorra á nuestros Subditos
prontamente con los Sacramentos, y se haga el servicio de Dios y del Rey; pero si
alguno 6 algunos no se conformasen, por ultimo remedio usarán de su derecho, to-
mando de la Iglesia elegida, el Sacramento de la Eucaristía y Extrema-Unción ,- y no
pudiendo llevar en público el de la Eucaristía, por falta del aparato, que le corresponde,
lo harán en secreto, como se practica en Madrid y en otras pa,rte3 de España, y para
ello será muy á propósito tener siempre pronto el Manual Romano, Campanilla, Farol,
Caldereta ó Hisopo para el Agua Bendita.
TOM. I. 42
338 PARTE 2 PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
6. Informados de los Médicos ó Cirujanos, del grave peligro del enfermo 6 enfermos, serán
continuas las visitas y asistencia de los Capellanes en sus casas ó cuarteles ¡ procurarán
ser muy celosos y puntuales en administrarles los Sacramentos ; en las últimas horas no se
apartarán de la cabecera de los moribundos, usando loso del descanso preciso ; pues son
aquellos instantes de la mayor lucha y riesgo, que la menor omisión aventura una Eter-
nidad, sobre que les encargamos la conciencia en exoneración de la nuestra, etc.
7. Falleciendo alguno 6 algunos de sus Feligreses, dispondrán el modo de efectuar su
entierro en la Iglesia señalada, ó en el Campo Santo, proporcionando la pompa del Funeral
á las facultades del difunto, su carácter y empleo ; pero si hubiese disposición testamentaria,
por ella deberán gobernarse ; de modo, que si el Difunto se mandase asociar y enterrar por
algún Cabildo 6 Capítulo de Clero Secular, podrán cometer sus veces al Párroco ó Cabeza
de él, ó hallarse á entregar el cadáver, cuando se levante, y empiece el Funeral ; y, si en
Comunidad Keligiosa, dispondrá que en su Iglesia, y en secreto se deposite, y se le dé sepul-
tura; por manera, que en la sustancia no se contravenga á la disposición del difunto.
8. Por lo que en éste particular siempre que hallen medio de conservar nuestra Jurisdicción,
ó Autoridad, é ilesas las facultades, que les competen como á Párrocos, y por él se propor-
cione el cumplimiento de la voluntad de los que falleciesen, y se evite toda disputa y
escándalo; éste es el que queremos, y mandamos elijan é inviolablemente observen, y confia-
mos pongan su atención en llevar adelante éste objeto, que se dirige á la quietud y paz; y si
no obstante los Ordinarios, 6 Párrocos la perturbasen, nos darán cuenta, 6 á nuestro Subdele-
gado del Territorio, con relación circunstanciada del suceso.
9. Vigilarán, y defenderán abiertamente no lleven los Párrocos, Cabildos, Capítulos 6
Comunidades Keligiosas más derechos, que los que según estilo del País les pertenezcan por
la asociación y tumulacion, conservando para sí los de cuarta Funeral y Misas, en cuya
exacción les ordenamos sean muy contenidos y moderados.
10. En los Matrimonios, que se ofrezcan, tendrán m,üy presente, que siendo los dos con-
trayentes de la Tropa, y por consiguiente Feligreses y Subditos, han de advertirles acudan
áNos, 6 á nuestros respectivos Subdelegados, para obtener los Despachos necesarios; y sin
ellos les prohibimos solemnizar con su asistencia Matrimonio alguno, cuya contravención
castigaremos rigurosamente.
11. Presentados los Despachos, y no viniendo dispensadas las tres, ó alguna de las Moni-
ciones Canónicas, harán su publicación en la forma acostumbrada ; y, nó resultando impe-
dimento, pasarán á asistir á la celebración del Matrimonio, precediendo la correspondiente
comisión.
12. Si la mujer sólo fuere de nuestra Jurisdicion, deberá ésta traer Despachos de Nos, ó de
nuestro Subdelegado, y exhibiéndoles el varón los de su Juez Eclesiástico, ó Párroco, seña-
larán el paraje, dia y hora, en que se ha de celebrar el Matrimonio ; y noticioso de ello éste,
pasarán con su asistencia, según lo previene el Breve : Quoniam in exercitibus, y demás
posteriores, á solemnizarlo.
13. Si el varón fuese sólo de nuestra Jurisdicción, deberá éste traer los Despachos de su
libertad, y exhibirlos antes de pasarlos al Ordinario, ó Párroco de la mujer, para que se
acuerden, en el paraje, dia y hora, que se ha de celebrar, á efecto de presenciarlo ambos, y
percibir los derechos que les correspondan de la Estola.
14. Celarán sobre que sin Despachos nuestros, ó de los respectivos Subdelegados, y sin su
concurrencia ó intervención, no se trate, ni efectúe Matrimonio alguno de Oficial, Soldado
ó Subdito nuestro con el del Ordinario ; y si antes de su ejecución pudieren impedirlo, lo
SECCIÓN DÉCIMA. 339
harán, pasando todos los Oficios correspondientes con el Diocesano, ó Párroco local; y si no
lograsen el fin, porque estuviese ya efectuado, con la reserva necesaria nos darán cuenta.
15. Mas, si ambos Contrayentes fuesen de nuestra Jurisdicción, y^ en fraude do ella, y de
nuestra Autoridad, se propasen de hecho á contraer Matrimonio ante el Párroco del Lugar
donde se hallen, ú otro cualquiera Sacerdote, luego que tenga la noticia segura, dispondrán
la separación quoad torum et haUtationeniy y darán cuenta al Subdelegado, ó á Nos, á fin
de que se remedien tales excesos, y se los castigue, para su escarmiento, y ejemplo á los de-
más ; y no dudamos, que en ésta materia tan delicada observarán puntualmente las Ordenanzas
de su Majestad, y este nuestro Reglamento ; pues de lo contrario se harán reos de las penas
establecidas en aquellas, y de las demás, que severamente les impondremos, según las circun-
stancias del descuido ó exceso.
16. Supuesto el cuidado y celo en dirigir espiritualmente á los Feligreses, y ad-
ministrarles los Sacramentos de la Iglesia, deben reflexionar nuestros Capellanes, que
es de su obligación formar, y tener Libros, para que siempre conste á quién se admi-
nistraron, en qué tiempos y lugares ; especialmente el del Bautismo y Matrimonio ;
por lo que positiva y seriamente les mandamos lleven consigo en custodia particular
y aseo los Libros, en que han de hacer los asientos de todos los que bauticen y
desposen, extendiendo las Partidas con toda claridad y expresión, conforme lo estaJblece
el Santo Concilio de Trente.
17. Con igual circunspección formalizarán, y sentarán los Partidas de los que falle-
cieren ; por manera, que conste la Iglesia en que se enterraron, si se recibieron los
Santos Sacramentos, 6 nó ; y se venga en conocimiento de su estado, se sepa si
otorgaron Testamento, y ante quién, con expresión de dia y año ; y en caso de omi-
sión, no les servirá el alegar, que murieron á distancia del Cuer|)0, destacados en
Kecluta ú Hospitales ; pues deberán también anotar las partidas de los fallecimien-
tos de estos en la forma, que se acostumbra, 6 sacando la uoticia del Libro, que
sirve de gobierno en el Regimiento, para cubrir las plazas de, los difuntos.
18. Será también de su obligación todos los años el remitirnos una Certificación
firmada de su mano, en que consten con separación I03 Bautismos, Matrimonios y En-
tierros ejecutados en el año precedente, para pasar su contenido al Libro-Maestro,
que hemos mandado formar, y en lo sucesivo hallen ea él nuestros Subditos, sus hijos
é interesados, las noticias y Partidas, que necesiten, y no experimenten los perjuicios
que hasta ahora por su defecto han sufrido: de que nos compadecemos, á vista del
abandono, con que en una materia tan del sej?V3CÍo de Dios y del Público, se han
manejado y portado los Capellanes en no haber formado Libros unos, otros en haber
perdido los que habia en sus Cuerpos, y otíos haciendo los asientos sin formalidad
alguna, cuyo abuso es digno de la más particular atención, y de cortarlo radicalmente ;
á cuyo fin nos aplicaremos, sin disimular defecto alguno, por leve que sea, y sin
esperanza, de que se doblo nuestra justicia, siendo grave.
19. También formarán las Matrícuías, para que en cuaderno separado conste del
cumplimiento Pascual ; incluirán en él todos los que estén á su cargo, y en su
Departamento, quienes por Ceduiaá ú otro Documento les acreditarán haber cumplido ;
y. en caso de resultar algún moroso ó morosos, con secreto y prudencia los interpelarán ;
y no siendo bastante, nos daráa cuenta.
20. Cuando con las Licencifas necesarias hubieren de hacer ausencia de la Ciudad,
Villa 6 Lugar, Cuartel de sus Regimientos, deberán dejar quien los sustituya en su
340 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Ministerio ; y, si no fuere alguno de los Capellanes sus compañeros, procurarán, que
el Sacerdote, que lo ha de ejercer tenga las Licencias del Ordinario, y cuanto antes
pueda, solicite las nuestras, ó de nuestro Subdelegado del Departamento, dejándole para
su gobierno ésta Instrucción, ó copia de ella.
21. No podrán venir á la Corte sin nuestra expresa licencia, á excepción de un lance
urgentísimo ; y sin éste, y con éste motivo, luego que lleguen, se nos deberán presen-
tar, 6 á nuestro Auditor General.
22. Últimamente deberán prestar el debido obsequio y sumisión á nuestros Subdele-
gados, como á personas, que en sus Departamentos son sus Superiorc/?, y que por las
circunstancias de sus empleos deben ser respetadas y reverenciadas; por lo que seles
deberán presentar inmediatamente, enterándoles de lo que ocurra en sus Cuerpos digno
de consideración y remedio, manifestándoles el estado de la Capilla, sus Ornamentos y
Alhajas, y del modo con que llevan los Libros y Asientos Parroquiales; y, en caso de
querer visitar uno y otro, deberán tenerlos prontos para su reconocimiento en el para-
je, día y hora, que les señalare.
23. Si (lo que Dios no permita) se formase Ejército de Campaña, los Capellanes de
los Cuerpos destinados á ella, celarán igualmente el cumplimiento de su Ministerio,
conforme se ha practicado hasta ahora, y estarán á las Ordenes é Instrucciones, que se
les darán por Nos, ó por nuestro Teniente Vicario Generiü, á quien encargaremos la
dirección é gobierno espiritual del Ejército.
24. Todo lo que puede ocurrir es moralmente imposible precaver, concretando reglas
para los «asos, que podrán sobrevenir ; pero si los Capellanes (como lo esperamos) ob-
servan las aquí prescritas, y proceden con caridad, prudencia y la debida circunspección,
nos persuadimos desempeñarán el cumplimiento de sus obligaciones, y cargos: mayor-
mente si hallándose embarazados en lances improvisos y dudosos, acuden primero á
Dios, implorando to luz de su Divina gracia, y después toman consejo y dictamen de
sujetos imparciales y doctos, y no omitiendo los demás medios, de que acostumbran
valerse todos los que desean el acierto.
25. Que éste se ha da conseguir confiamos en el Todopoderoso r su bendición incesan-
temente pedimos para nuestros Subditos, y les dispensamos al mismo fin paternal y afec-
tuosamente la nuestra.
Y para que conste, mandamos dar, y dimos éstas Instrucciones, firmíTdas de nuestra
mano, y refrendadas del infrascrito Secretario del Vicariato General de los Reales Ejér-
citos, en Madrid á tres de Agosto de mil setecientos setenta y ocho. P. Cardenal
Patriarca, Vicario General de los Reales Ejércitos. Por mandado de su Eminencia. Don
Joaquín García de Orobio.
Es copia del Original, de que certifico.
(Del Cedulario Arz^, Quítense Tom. 9 pág. 28.)
JURISDICCIÓN CASTRENSE.
Despachos de Subdelegado Apostólico y Teniente Vicario General de los Ejércitos, Armadas,
Navios, Plazas etc. en favor del Ilustrísimo Señor D. B. Blas Sobrino y Minayo, Obispo de
Quito.
Francisco por la Divina Misericordia, de la Santa Ronwma Iglesia Presbítero Cardenal
Delgado, Patriarca de las Indias, Arzobispo de Sevilla, Capellán y Limosnero Mayor del Rey
SECCIÓN DÉCIMA. 341
nuestro Señor, Vicario General de sus Keales Ejércitos de Mar y Tierra, Gran Canciller y
Caballero Gran Cruz de la Eeal Distinguida Orden Española de Carlos Tercero, del Consejo
de S. M. etc.
Habiéndose dignado nuestro Rey y Señor Don Carlos Tercero (que Dios prospere) nom-
brarnos Patriarca de las Indias y Vicario General de sus Reales Eje'rcitos y Armadas : Usando
de la Jurisdicción, Autoridades y Gracias, que á petición de S. M. nos concedió la Santidad
de Clemente XIII por sus Letras, en forma de Breve : Quoniam in Exercüihus^ su data en
Roma en Santa Maria la Mayor, bajo el Anillo del Pescador, el dia diez de Marzo de mil
setecientos sesenta y dos, explicadas por otras : Apostolices henignitatis : prorogadas por
otras : Cum in Exercitihus : Y últimamente la Santidad de Pió VI en las suyas : Cum in
Exercitihus^ su data en Roma en Santa María la Mayor, el dia seis de Octubre del año pasado
de mil setecientos setenta y cinco, en igual forma de Breve, dirigir á nuestro antecesor Don
Ventura de Córdoba, Cardenal de la Santa Iglesia Romana, Patriarca de las Indias, y al que en
adelante lo fuese, que ha de ser también Capellán Mayor ó Vicario General de los Reales
Ejércitos : Habiéndonos pasado todas de orden de S. M. para su uso y ejercicio, desde luego
las hemos aceptado y aceptamos. Y por cuanto la gravedad de los negocios propios de nuestro
Ministerio, y precisa residencia, que para su expedición necesitamos tener en ésta Corte en
servicio de S. M. con inmediación á su Real Persona, nos impide por la nuestra ejercer la
Jurisdicción Apostólica á Nos concedida por los citados Breves en todos los Militares de los
referidos Ejércitos y Armadas, y demás personas, que con legítima causa los siguen, y
siéndonos preciso nombrar sujetos á propósito, en quienes sustituir nuestras veces : Aten-
diendo á que en la Persona del Ilustrísimo Señor Don Blas Sobrino Minayo, Obispo de Quito,
concurren las buenas partes de virtud, literatura, prudencia y práctica de negocios, de que
estamos suñcientemente informados : Por tanto, usando de las facultades Apostólicas» que
nos conceden los precitados Breves, le elegimos, creamos y nombramos por nuestro Teniente
de Vicario General y Subdelegado Apostólico, por lo tocante á todo el ámbito del referido
Obispado de Quito, Ejércitos, Regimientos, Armadas, Navios, Plazas, Castillos, Fortalezas y
Reales Hospitales, que hubiere en el dicho Obispado de Quito ; y le concedemos autoridad
y facultad para que ejerza la Jurisdicción Eclesiástica en todos los Militares, Capellanes
Mayores y Menores de los citados Ejércitos, Regimientos, Plazas, Castillos, Fortalezas,
Armadas, Navios y sus Reales Hospitales, existentes en el dicho Obispado en todos los casos
y cosas, en que por Derecho, Bulas Apostólicas y Breves de su Santidad arriba expresados,
pueda y deba conocer, en la conformidad, que otros nuestros Tenientes Vicarios Generales y
Subdelegados Apostólicos la han ejercitado y debido ejercer : Y mandamos á todos nuestros
subditos le hayan y tengan por tal Teniente Vicario General y Subdelegado nuestro, y á todos
los Capellanes Mayores y Menores del referido Ejército y Armadas, existentes y residentes en
ésta Subdelegacion, que obedezcan sus órdenes por escrito y de palabra; y que le hagan
guardar y guarden todas las exenciones, preeminencias y libertades, que por razón de dicho
empleo le son debidas y pertenecen, y se les debieren y pertenecieren ; y asistan y den favor
y a^ruda, en los casos que la necesitare para el ejercicio de su Jurisdicción Apostólica : Y para
su uso, manejo y expedición le damos facultad para que pueda nombrar Notario ó Notarios
ante quienes actúe y formo los Procesos, Autos y Providencias ; y también la do nombrar
Promotor Fiscal Eclesiástico y demás Ministros, que le parezcan, y sean necesarios en los
negocios, casos y cosas, que los requieran ; y con los que así nombrare, pueda conocer y conozca
de todas las causas Eclesiásticas Civiles y Criminales ó mixtas, que á Nos pertenecen y tocan,
deben pertenecer y tocar en virtud de dichos Breves Apostólicos y otras disposiciones Pon-
342 P^RTE 2^ í>mVILl'G10S DE LOS OBISPOS.
tifícias, sustanciándolas conforme á Derecho, y sentenciándolas definitivamente en la primera
Instancia, reservando en Nos y en nuestro Tribunal Apostólico, establecido en Madrid, el
oiry determinar los agravios, que por queja, recurso. ó apelación se interpusieren de sus
determinaciones y proveídos, por las Partes agraviadas, y providenciar sobre ellos lo conve-
niente en justicia : Y encargamos al citado Ilustrísimo Señor Don Blas Sobrino y Mlnayo,
Obispo de Quito, procure con el mayor celo y vigilancia corregir y enmendar cualquiera gé-
nero de pecados públicos, procediendo contra los culpados por censuras y otras penas, conforme
á Derecho : y que examine á los Sacerdotes, que asistieren á los referidos Ejércitos, Kegimien-
tos. Armadas, Navios, Plazas, Castillos, Fortalezas y sus Reales Hospitales;, sujetos á nuestra
Jurisdicción Apostólica en las Ceremonias de la Misa y Rúbricas del Misal, Ceremonial y
Ritual Romano ; y á los Confesores, en la Teología Moral, y, no hallándolos hábiles, los
suspenderá; y, si lo estuviesen, les dará sus Licencias, por tiempo limitado, advirtiéndoles
usen de ellas en su respectiva Subdelegacion, y fuera de ella, durante su marcha con los
Regimientos ó Batallones de su cargo, hasta su destino, en el que deberán revalidarlas del
Subdelegado de Territorio, á quien se presentarán, como se les previene en sus Instrucciones,
cap. 22 : y nos dará cuenta de sus Capellanes, que nuevamente se nombraren con expresión de
su destino, nombre y dia del Nombramiento : Para todo lo cual anejo, y dependiente le
cometemos nuestras veces, y subdelegamos nuestra Jurisdicción Apostólica, con las limita-
ciones propuestas, arreglándose en todo á las Instrucciones, que acompañan, y Ordenes que le
comunicaremos ; y valga éste Nombramiento por el tiempo de nuestra voluntad. En testimonio
de lo cual mandamos librar las presentes, firmadas de nuestra mano, selladas con el Sello
de nuestras Armas, y refrendadas del infrascrito Secretario del Vicario General de los Ejér-
citos. En San Lorenzo el Real, á quince de Noviembre de rail setecientos setenta y ocho.
P. Cardenal Patriarca,
Vicario Gral. de los Ejércitos.
Por mandado de S. Eminencia,
Don. Joaquín Garcia Orobio,
Secretario.
(Del Ccdulario Arzobpal. Quitensc. Tom. 9, pág. 22).
PERSONAS, QUE PERTENECEN A LA JURISDICCIÓN CASTRENSE : Y CUALES PUEDEN COMER
LACTICINIOS EN LOS DÍAS PROHIBIDOS.
Prancisco, por la Divina Misericordia, de la Santa Romana Iglesia Presbítero Carde-
nal Delgado, Patriarca de las Indias, etc.
Por cuanto sin embargo de los Edictos, Declaraciones y Decisiones, que hizo en
diferentes ocasiones el Eminentísimo Señor Cardenal de la Cerda, nuestro Predecesor
en el Vicariato General de los Ejércitos en cuanto al uso del Privilegio concedido á los Militares,
de comer Carnes en dias prohibidos por la Iglesia , de mezclar éstas con pescado, y
de no ayunar en los dias no exceptuados por los Breves Apostólicos, que conceden ésta
gracia ; no dejan de llegar continuamente dudas las más ya resueltas, y otras nuevas, á
las que hemos ocurrido particularmente por nuestras respuestas, que aunque juzgamos
bastante notorias, no se dan por satisfechos ks sujetos, á quienes no se han dirigido
expresamente, y tenemos noticias do que algunos abusan de la concesión, extendiéndola
fuera de sus límites : Por tanto, nos ha parecido necesario publicar éste Edicto, para
que llegue á noticia de todos un punto tan importante : y no pueda alegarse ignorancia
SECCIÓN DÉCIMA. 343
en lo sucesivo, dividiéndolo en los puntos siguientes, todos esenciales y distintos entre sí,
fara lo que tenemos orden expresa y 'particular de S, M.; es á saber :
JURISDICCIÓN CASTRENSE.
Aunque no es necesario acordar todas las justas causas, que concurrieron, y motivaron
la exención de la Jurisdicción Ordinaria que obtuvieron de la Silla Apostólica nuestros
Católicos Monarcas para sus Ejércitos de Mar y Tierra ; no debemos omitir la princi-
pal, que da luz y gobierno para decidir muchos puntos pertenecientes á este asunto. El
destino á las operaciones vagas de la GueiTa, y á la Guarnición de las Plazas y
Puertos de ésta Monarquía, obliga á las Tropas de S. M. á vivir sin domicilio fijo y
permanente, y á mudar con frequencia su residencia, de lo que forzosamente resultaba
la variación de Prelados Eclesiásticos, y el dejar pendientes en sus Tribunales varios
Recursos de consideración, así Civiles, como Criminales, que no podían mirar con in-
diferencia. Para evitarlos se estableció la Jurisdicción Castrense, que bajo la dirección
de un Prelado se ejerciese, en cualquiera parte del Mundo, siguiendo á las personas
sin división de Territorios ni distinción de Prelados. En ella están comprendidos nues-
tro Auditor General, el Secretario del Vicariato General de los Ejércitos con sus Ofi-
ciales; los Fiscales, Notarios y demás Dependientes de sus respectivos Tribunales; los
Capellanes de los Regimientos y Castillos; los Capitanes Generales, los Tenientes
Generales, los Mariscales de Campo, los Brigadieres, toda la Plana Mayor de las Plazas,
los Capitanes, Tenientes, Alféreces y todos los Soldados de Tierra y Marina, los Guardias
de Corps, los Secretarios Auditores de Guerra, Asesores de las Capitanías Generales, y
Gobiernos Militares; los Milicianos, cuando forman Ejército : todas las Tropas auxiliares;
los Inválidos hábiles de las cuarenta y seis Compañías, que en sus respectivos Cuerpos
hacen algún servicio, guarneciendo las Plazas : los Conductores de cargas. Mozos de muías
y demás Criados cuando en las Expediciones de Guerra siguen y sirven al Ejército :
el Ministerio de Guerra, que comprende á los Ministros y Oficiales de las Secretarías
de Guerra y Marina y Ejército, Contadores, y Tesoreros con sus respectivos Oficiales ;
las familias de todos los sobredichos, aun en ausencia de los Araos, si se mantienen en
la casa de éstos, y á su costa. Pero no están comprendidos en dicha Jurisdicción, sino
que pertenecen á la Ordinaria de su residencia, los Regimientos y Compañías fijas de
Oran y Ceuta, y de cualquiera otra parte, donde los haya; los Milicianos de estos Reinos, de
los del Perú y Méjico, é Islas de Canarias, cuando no forman Ejército, ni son enviados á
Expedición alguna, ni su Plana Mayor, aun cuando celebra sus Asambleas, pues aun en este
tiempo no son de nuestra Jurisdicción : Los alistados para la Marina, cuando no están á
bordo : los inhábiles retirados del servicio, aun cuando perciban algún estipendio de la piedad
del Rey por los servicios pasados : los Administradores de los Hospitales ; los Asentistas ó
Proveedores del Ejército, las Viudas de los Militares : los que conducen á la Tropa de un
Puerto áotro en sus marchas, y los que por algún tiempo trabajan en Arsenales 6 Plazas por
su jornal, como siempre que son llamados por cualquier particular. Con todos los sobre-
dichos comprendidos en nuestra Jurisdicción Castrense, podemos, ejercer y ejercemos, por
Nos, y por medio de nuestros Subdelegados, todas las facultades espirituales, concedidas
por los Sumos Pontífices, do que están suficientemente instruidos, por haberse promulgado
en debida forma. Portante, pasando áotro punto de dichas Letras, declaramos el Privilegio
de comer Lacticinios y Carnes, en dias, en que prohibe la Iglesia el uso de estos manjares.
344 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
LACTICINIOS Y CARNES.
El Precepto de la abstinencia de Carnes, y Ayuno en la Cuaresma y los demás dias respecti-
vos ha sido siempre, y es uno de los más solemnes de nuestra Santa Madre Iglesia, y por lo
mismo pide gran causa para su dispensación. La salud y robustez, tan necesaria en los Solda-
dos, la falta de domicilio cierto y de residencia permanente, la contingencia y carestía de
manjares y providencia para adquirirlos, el continuo trabajo y fatiga, y las marchas frecuentes,
se han estimado causas legítimas para conceder á la Tropa de Mar y Tierra, como con efecto se
ha concedido por la Silla Apostólica, facultad de comer Lacticinios en todos tiempos y cuales-
quiera dias del año, sin excepción alguna, como así mismo la de comer Carnes en todas las
Abstinencias y Ayunos del año, exceptuando los Viernes y Sábado, de Cuaresma, y la Semana
Santa, incluso el Domingo de Ramos; pero los espresados justos motivos, que hacen válida y
lícita la dispensación del citado Precepto, por lo respectivo á las Tropas vivas de nuestra Juris-
dicción, en quienes concurren, sin duda alguna, todas ó casi todas las mencionadas razones, no
se hallan en otros Individuos de la misma Jurisdicción Castrense ; por lo que declaramos, que
ni hemos dispensado ni dispensamos el Precepto de abstinencia de Lacticinios y Carnes en
ciertos dias con todos los que son de nuestra Jurisdicción, sino con aquellos, en quienes con-
curren las enunciadas causas : y no concurriendo en nuestro Auditor General Secretario de
Vicariato General, ni en sus Oficiales, en nuestros Subdelegados, Fiscales, Notarios y demás
que componen sus respectivos Tribunales, ni en los Secretarios, Auditores de Guerra, Asesores
de las Capitanías Generales, Gobiernos Militares, quedan excluidos de dicha gracia, y obliga-
dos á observar la abstinencia de Lacticinios y Carnes en todos los dias de Ayiíno y Abstinencia.
Tampoco se pueden verificar los expresados motivos en los que con toda comodidad, quietud y
conveniencia, y sin riesgo ni peligros sirven las Intendencias de Marina y de Ejército, Tesore-
rías, Contadurías, Comisarías, Oficinas, Tribunales fijos de la Corte y fuera de ella ; por lo
que revocando cualquiera dispensa, que anteriormente se haya concedido: declaramos, que no
pueden gozar de la gracia de comer Lacticinios y Carnes en los dias, en que la Iglesia prohibe
su uso, los Oficiales de las Secretarías del Despacho Universal de Guerra y Marina, los Inten-
dentes de Ejército y Marina, los Comisarios Ordenadores y de Guerra, Contadores, Tesoreros,
ni Oficiales de éstas Oficinas. Tampoco están comprendidos en ésta gracia los que no son de
nuestra Jurisdicción, aunque concurran en ellos iguales razones, como sucede enlosKegimien-
tos fijos de Oran y Ceuta, y los de cualquiera otra parte, donde los haya, por que no podemos
extender ésta, ni las demás gracias : Tá consecuencia quedan excluidos de todas las concedidas
á los Militares, las Milicias Provinciales de estos Reinos, de los del Perú y Méjico, é Islas de
Canarias, inclusa su Plana Mayor, aun en tiempo de sus Asambleas. Los Matriculados para la
Marina, cuando no están á bordo ; los inhábiles retirados del servicio ; las Viudas de los Mili-
tares ; los Criados de ellos, que reciben la racionen dinero ; los Conductores de la Tropa en sus
marchas y viajes ; los Asentistas ó Proveedores del Ejército y Administradores de los Hospita-
les. Gozan, pues, del Privilegio de comer Lacticinios y Carnes en dias prohibidos, exceptuando
en cuanto á las Carnes los Viernes y Sábados de Cuaresma, y toda la Semana Santa, todos los
que militan bajo de las Banderas Keales por Mar ó por Tierra, y gozan sueldo Militar de
Tropa viva, á cuya clase pertenecen los Capitanes Generales, Mariscales de Campo, Brigadieres,
Coroneles, Sargentos Mayores, Capitanes, Tenientes, Alféreces, Soldados, Músicos de la
Tropa, la Plana Mayor de las Plazas y Castillos ; y para que éste Privilegio no les sea gravoso,
se extiende la gracia do comer Lacticinios y Carnes á los Familiares y Comensales de los Mili-
SECCIÓN DÉCIMA. 345
tares ; esto es, á la mujer, hijos y parientes, que viven en la casa del Militar, y comen de su
mesa, y á los sirvientes, que juntamente son Comensales ; lo que no se verifica ni en los dichos
Criados, que reciben la ración en dinero, ni en los huéspedes del Militar, ni en los que labran
sus tierras, ni en los que van á trabajar algunos dias á su casa, aunque en ellos coman de sus
mesas, ni en los Mozos dé* muías, Cocheros, Caleseros, Carreteros alquilados para los viajes de
los Militares, aunque estos les den de comer : todos los cuales, así como no son de nuestra
Jurisdicción, así tampoco pueden gozar gracia alguna de las concedidas á la Tropa : gozan
también del mencionado Privilegio los Milicianos, cuando forman Ejército, 6 son enviados á
alguna Expedición ; las cuarenta y seis Compañías de Inválidos hábiles, que hacen Cuerpo y
algún servicio ; las Tropas auxiliares, los Conductores de Bagajes, Yíveres y Municiones»
cuando en las Expediciones de Guerra siguen y sirven al Ejército, y los Capellanes de los Re-
gimientos. T ésta declaración, que hacemos sobre éste punto tan importante, queremos y
mandamos se observe, sin embargo de todas las declaraciones precedentes, que anulamos y re-
vocamos, en cuanto se opongan á ésta nuestra ; sin perjuicio del Breve concedido por nuestro
muy Santo Padre al Rey nuestro Señor, dispensando que en la Cuaresma próxima y las dos
inmediatas siguientes, puedan todos los habitantes en estos Reinos, é Islas de Canarias, comer
Lacticinios y Carnes, á excepción de los cuatro primeros dias de las dichas Cuaresmas, los
Miércoles,Viérnes y Sábado de cada semana, y toda la Semana Santa, según el tenor del sobre-
dicho Breve, que se publicará en todas las Diócesis y Territorios separados ; y en cuya virtud
dispensamos la misma gracia á todos nuestros Subditos Castrenses, de uno y otro sexo.
DISPENSA DEL AYUNO ECLESIÁSTICO Y DEL PRECEPTO DE NO MEZCLAR
CARNE Y PESCADO.
Nuestro Santísimo Padre Pió VI, nos ha concedido facultad para dispensar la obligación
de ayunar, no á todos, sino á algunos de nuestros subditos, y á estos no todos los ayunos, sino
los que no están exceptuados en sus Letras Cí^m in exercitibus, en las cuales se manda, que
todos los Soldados de S. M. ayunen en los dias de ayuno, en que no pueden comer Carne, que
son todos los Viernes y Sábados de Cuaresma, y los seis dias de -Semana Santa, en los cuales
deben los soldados ayunar, y abstenerse de carnes, del mismo modo que los demás Cristianos,
exceptuando el uso de Lacticinios, que les es lícito aun en estos dias : y exceptuando también
el tiempo de Guerra, en que podemos dispensarles, y les dispensamos el Precepto de ayuno
y abstinencia de Carnes en los referidas dias. No podemos dispensar el Precepto del ayuno
con todos nuestros Subditos, porque en las citadas Letras Pontificias 'se declara expresamente,
que los Familiares y Comensales de los Militares (en cuya palabra se comprenden sus
mujeres) aunque usando de la licencia, que les haya concedido el Vicario General de los
EjércitoSy coman Carne en los mismos de ayuno, en que la comen sus AmoSy con todo esto
deberán y estarán obligados á guardar las demás leyes del ayuno. Cero exceptuando á los
dichos Familiares y Comensales dispensamos el Precepto del ayuno en todo el año, menos
los Viernes y Sábados de Cuaresma, y Semana Santa, á todos y solos los que en virtud de la
declaración antecedente pueden comer Carne en los dias de ayuno, y á estos mismos y no
á otro alguno concedemos facultad, en uso de las que nos dá el mencionado Breve, para que
en los dias, en que se les dispensa el ayuno, puedan mezclar Carne y Pescado en una misma
comida, lo que tampoco se extiende á- sus Familiares y Comensales, los cuales, aunque
coman de Carne, deben ayunar, sin mezclar Carne y Pescado. Declaramos igualmente, que
en los Viernes y Sábados de Cuaresma, y toda la Semana Santa, en que los Soldados deben
TOM. I. 43
3i6 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
ayunar, sin comer Carne, no pueden mezclarla con Pescado, aunque la coman por alguna
indisposición corporal.
Asimismo usando de la Autoridad Apostólica, que nos está cometida por los enunciados
Breves, damos facultad á todos nuestros Subdelegados, y Capellanes de los Eegimientos,
para que en nuestro nombre concedan y apliquen Indulgencia plenaria y remisión de todos
sus pecados en la forma acostumbrada por la Iglesia, á nuestros Feligreses Castrenses, que
se hallaren en el artículo de la muerte, si se hubieren confesado, ó no pudiendo confesarse,
tuvieren verdadera contrición de sus delitos.
Igualmente concedemos Indulgencia plenaria á todos los Feligreses Castrenses, que
estando verdaderamente arrepentidos, confesaren y comulgaren, en los dias de la Natividad
de nuestro Señor Jesu-Christo, Pascuas de Kesurreccion, y Asunción de la Inmaculada
Virgen María, y rogaren á Dios por la extirpación de las herejías, aumento de nuestra Santa
Fé Católica, paz y concordia entre los Príncipes Cristianos, y por la salud y ventajas de
nuestro Católico Monarca. También concedemos diez años de perdón, por cada vez que
nuestros Feligreses Castrenses asistan y oigan devotamente los Sermones, que en cumpli-
miento de su Ministerio predicaren los Párrocos Castrenses en sus respectivas Parroquias,
los Domingos y dias festivos ; y más cien dias, que les concedemos por nuestra propria
facultad. Y para su observancia y cumplimiento por todos y cada uno en la parte que os toque,
lo hacemos saber á los muy amados Vireyes, Capitanes Generales, Tenientes Generales,
Mariscales de Campo, Directores, Inspectores, Brigadieres, Gobernadores de Plazas y Casti-
llos, Coroneles, Tenientes Coroneles, Sargentos Mayores, Capitanes, Tenientes, Alféreces y
demás Jefes, Oficiales y Soldados y á las demás personas á quienes comprende respectivamente
el tenor de éste nuestro Edicto, que manaamos publicar y fijar en todos los parajes, y sitios
de los Dominios de S. M., que convenga. Y prohibimos, que ninguna persona de cualquiera con-
dición que seU, le quite, desfije, tilde ó borre, con apercibimiento. Firmado de nuestra mano,
sellado con nuestro Sello, y refrendado del infrascrito Secretario del Vicariato General de
los Reales Ejércitos. Dado en el Real Sitio del Pardo, á tres de Febrero de mil setecientos
setenta y nueve.
P. Cardenal Patriarca,
Vicario General de los Ejércitos.
Por mandado su Eminencia,
Don Joaquin García Orobio,
Secretario.
(Del Codulario Arzobpal. Quítense. Tom. 9, pág. 57).
Pius PP, VIL Ad futuram rei memoriam.
Cum in Regis Hispaniartim exercitibus ad divinum cultum rite administrandum, et quse-
stiones dijudicandas, quse fori ecclesiastici sunt, et ad alia peragenda, quse ad Christi fidelea in
salutis via regendos aut reducendos pertinent ; non prsesto semper esse possit Ordinariorum
cujus loci opera, nec facile ad hanc Apostolicam Sedem recursus pateat ; suflficienda idcirco
fuitfides, industria etpotentia alicujus aut plurium ecclesiasticorum virorum.
Quare felicis recordationis Clemens Papa XIII prsedecessor noster ad supplicationes clarae
memoriae Caroli, dum vixit, Hispaniarum Regis Catholici, nonnuUa indulta, privilegia et fa-
cultatespro Hispanis exercitibus Patriarchse Indiarum, qui deinceps Capellanus major, sen
Vicarius eorumdem exercituum Generalis esset futurus, concessit ad septennium per suas Apo-
stólicas in simili forma Brevis die X Martii MDCCLXII, ob quas cum controversise fuissent
SECCIÓN DÉCIMA. 347
Patriarcham Indiarum inter, et Locorum Ordinarios, eas idem Clemens composuit omniaque
dilucide explicavit ac definivit per alias suas in eadem forma Brevis expeditas litteras die XIV
mensis Martii MDCCLXIV, quarum tenorem hic pro expresso haberi volumus.
Septennio autem illo, quo facultates hujusmodi duraturas concesserat jam expirataro, ipsius
Caroli supplicationibus permotus ipse Clemens prsedecessor ad aliad septennium easdem pro-
rogavit, seu iterum Indiarum Patriarchae concessit. Quod etiam recolendss memorife Pius
Papa VI, prsedecessor pariter noster, pluries de septennio in septennium per suas símiles Apo-
stólicas in forma Brevis Litteras fecit, ad priores nonnullas alias facultates addens, ut etiam
in novissimis suis hujusmodi Litteris die II Octobris MDCCXCV expeditis quidquam aliud
facultatis pariter addidit.
Cum vero charissimus in Christo filius noster Carolas, Hispaniarum Kex Catholicus, prout
ejus nomine expositum Nobis fuit, vehementer cupiat non solum ut esedem facultates Patriar-
chse Indiarum ad septem alios anuos per Nos et hanc Apostolicam Sedem concedantur ; sed
etiam quidquam superaddatur' quoad licentiam vescendi prohibitis, id nimirum postulante
Christi fidelium in suis exercitibus degentium utilitate : Nos ejusdem Caroli Kegis votis,
quantum cum Domino possumus, benigne annuere volentes, supplicationibus ejus nomine
Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati ; moderno etpro tempere existenti Patriarchae
Indiarum, Capellano majori, infrascriptas facultates non modo juxta tenorem ac formam se-
cundo dictarum litterarum memorati Clementis prsedecessoris intelligendas, sed etiam juxta
posteriores declarationes et ampliationes interpretandas et exequendas per se vel per alium seu
alias personas inEcclesiastica dignitate constitutas, sive alíos Sacerdotes probos et idóneos per
se ipsum Capellanum majorem, seu Vicarium exercituumhujusmodiprseviodiligenti et rigoroso
examine reportes, et approbatos, quatenus ab aliquo suo Ordinario approbati non essent, et ab
eodem Capellano majore subdelegandos ; quse facultates antea erga milites, aliasque, utriusque
sexus personas ad dictes exercitus (comprehensis etiam copiis auxiliaribus) quomodolibet spec-
tantes, juxta disposita a memórate Clemente prsedecessore in suis Litteris prsefatis exerceri
poterant, et quas me;moratus Pius itidem prsedecessor erga personas omnes, utriusque pariter
sexus, tum militares, tum quocumque modo ad exercitus prsefatos pertinentes, cisque addictas,
permemoratas suas Litteras extendit et explicavit, Nosque etiam extendimus et ampliamus ;
ita ut in posterum liceat nunc et pro tempere existenti Capellano majori, seu Vicario Generali
eorumdem exercituum absque ullo conscientise scrupulo, ac tuta conscientia declarare, quse, et
quales debeant esse personse hujusmodi, et quibus ipsse frui et potiri valeant privilegiis et fa-
cultatibus per praesentes concessis videlicet, administrandi omnia Ecclesiae Sacramenta etiam
quse non nisi per Parochialiuin Ecolesiarum Kectores administrari consueverunt prseter Confir-
mationemet Ordines, si ípso Subdelegatus vel Subdelegandus Episcopali characterenon fuerit
insignitus, vel Capellanns major praedictus per se ipsum dicta Sacramenta Confirmationis et
Ordinum administrare non possit ; reliquasque functiones et omnia Parochialia obeundi.
Absolvendi ab haeresi, apostasia a fide et schismate intra Italiam quidem et ínsulas adjacen-
tes, illos tantum, qui in eis locis, ubi hseresis impune grassatur nati sint, nec unquam errores
judicialiter adjuvaverint, vel sanctae Eomanae Ecclesiae reconciliati fuerint ; extra Italiam vero
dictasque adjacentes ínsulas, quoscumque etiam ecclesiasticos tam sseculares, quam regulares
eadem castra sequentés ; non tamen eos, qui ex illis locis fuerint, in quibus viget officium In-
quisitionis adversus haereticam pravitatem ; nisi inibi deliquerint, ubi haeresis impune grassa-
tur ; ñeque etiam illos, qui errores judicialiter adjuraverint, nisi isti nati sint ubi similiter
grassatur hseresis et postjudicialem abjurationem illuc reversiinhaeresim fuerint relapsi, et
hoc in foro conscientiae dumtaxat.
348 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Absolvendi quoque a quibusvis excessibus,et delictis quantumcumque gravibus efc enormibus;
etiam in casibus nobis et eidem Sedi Apostolicse specialiter reservatis.
Retinendi extra Italiam Jnsulasqne adjacentes et legendi (non taraen alus similem licentiam
concedendi) libros prohibitos bsereticorum vel infidelium de eorum religione tractantes, et alies
quoscumque ad effectum eosimpugnandi, et hsereticos atque infideles in castris forte degentes
ad orthodoxam fidem convertendi ; exceptis tamen operibus Pároli Molinsei, NicolaiMachiavelli
etlibris de Astrologia judiciaria tractantibus, ac ita ut dicti libri probibiti ex Provinciis, in
quibus hsereses impune grassantur, minirae afferantur.
Celebrandi Missam una hora ante auroram itidemque una post meridiem, et si cogat neces-
sitas, etiam extra Ecclesias sub dio vel sub térra, et gravi omnino urgente necessitate, etiam
bis in die, si tamen Sacerdos in priori Missa ablutionem non sumpserit ac jejunus fuerit ; nec-
non super altari portatili, etiam non integro seu difracto aut laeso, et sine sanctorum reliquiis;
ac demum, si aliter celebrari nequeat, et absit periculum sacrilegii, scandali, et irreverentise,
etiam prsesentibus hsereticis aliisque excommunicatis, dummodo inserviens Missse non sit h£e-
reticus vel excommunicatus.
Concedendi primo conversis ab hseresi vel schismate plenariam, alus itidem quibus-
cumque utriusque sexus Christifidelibus ad prsedictos exercitus pertinentibus, in
articulo mortis, saltem contritis, si confiteri non poterunt, necnon in Nativitatis Domini
nostri Jesu Christi, Paschatis Eesurrectionnis, et Assumptionis Beatse Marise Virginis
Immaculatse festis diebus, veré pcenitentibus et confessis, ac sacra Communione refectis,
plenariam similiter omnium peccatorum suorum indulgentiam et remissionem; singulis
autem Dominicis, et alus festivis diebus de prsecepto relaxandi iis, qui sacris ejus
concionibus interveniunt decem annos, et totidem quadragenas de injuncíis eis, seu
alias quomodolibet debitis poínitentiis in forma Ecclesise consuetas ; easdemque indul-
gen tias sibi lucrandi.
Singulisque secundis feriis cujuslibet hebdomadse officio novem lectionum non impeditis,
vel, eis impeditis, die immediate sequenti celebrandi Missam de Réquiem in quocum-
que altari, etiam portatili, si aliter celebrari non possit, quse si pro anima alicujus ex
pie defunctis dictorum exercituum, secundum celebrantis intentionem celebretur, animse
pro qua celebrata fuerit, suffragetur per inde ac siad altare privilegiatum celebrata fuisset.
Deférendi, si iis locis versentur, ubi ab hsereticis vel infidelibus periculum subsit sacri-
legii vel irreverentise, Sanctissimum Eucharistise Sacramentum occulte ad infirmes, sine
lumine, illudque sine eodem in prsedictis casibus retinendi pro iisdem infirmis, in loco
tamen apto atque decenti.
Induendi ( si quandoque in iis partibus degant, per quas propter hsereticorum vel
infidelium insultus aliter transiré vel in illis morari non possent ) vestibus secularibus,
liceí Sacerdotes, vel etiam Regulares fuerint.
Benedicendi qusecumque vasa, tabernacula, vestimenta, paramenta Ecclesiastica, aliaque ad
divinum cultum pro servitio eorumdem exercituum dumtaxat necessaria et pertinentia,
exceptis iis, in quibus sacra Unctio adhibenda erit, si Subdelegatus Episcopali dignitate
non fuerit insignitus.
Eeconciliandi Ecclesias, Capellas, et Coemeteria et Oratoria quomodolibet polluta, in
illis partibus, in quibus ipsi exercitus consederint, si ad locorum Ordinarios commodus
non pateat accessus, aqua tamen prius per aliquem catholicum Antistitem, ut morís
est, benedicta, imo etiam, magna urgente necessitate, ut Missaj Dominicis et alus festivis,
diebus celebrari possint, illa etiam a memórate Antistite non benedicta.
SECCIÓN DÉCIMA. 349
Prseterea eidem Capellano majori, per se pariter vel alium, seu alios ab eo Subde-
legandos probos et idóneos Sacerdotes in foro Ecclesiastico versatos, juxta attestationem
et informationem ab eodem Ordinario aliisque personis fide dignis per ipsum Capellanum
majorem desuper inquirendam omnem et quamcumque jurisdictionem Ecclesiasticam exer-
cendi in eos, qui in exorcitibus praefatis pro Sacramentorum administratione, necnon
spirituali animarum cura et directione pro tempore inservient, sive Clerici, sive Presbyteri
Seculares, sive quorumvis etiam Mendicantium Ordinum Kegulares fuerint, perinde ac si
quoad Clericos Seculares eorum veri Prsesules et Pastores, quoad Eegularés vero, illorum
superiores generales essent ; omnesque causas ecclesias ticas, profanas, civiles, criminales,
et mixtas inter, seu contra prsefatas, et alias in exercitibus prsedictis commorantes, ad
forum ecclesias ticum quovis modo pertinentes, etiam sumraarie, simpliciter, et de plano
sine strepitu, et figura judicii, sola facti veritate inspecta, audiendi et fine debito termi-
nandi contra inobedientes quoslibet, ad censuras et poenas ecclesiasticas procedendi;
illasque aggravandi ; et ssepius reaggravandi, auxiliumque brachii saecularis invocandi.
Eisdem insuper Christi fidelibus in dictis exercitibus degentibus licentiam concedendi, ut
ovis, cáseo, butyro, aliisque lacticiniis et carnibus etiam quadragesimae et alus anni temporibus
et diebus, quibus eorum esus est prohibitus (Feria quarta Cinerum, Feria sexta cujusque heb-
dómada quadragesimae, et quatuor ultimis majoris hebdomadae diebus exceptis) vescantur ;
ac dictos militares omnes cujuscumque gradus a jejunii lege iis diebus, quibus carnium esus
eis ab ipso Vicario Generali exercituum hujusmodi permittatur, eximendi; exceptis tamen
quadragesimaí tempore, F(íria sexta, et Sabbato cujuslibet hebdómadas intra quadragesimam
ipsam occurrentis,actota majori hebdómada; dummodo tamen in actuali expeditione, et penes
castra, quadragesimali hoc, et dictse majoris hebdomadae semper ipsi non reperiantur ; quo
casu propter majores illorum labores, ipse Capellanusmajor, seu Vicarius Generalis eorumdem
exercituum a jejunii lege eos valeat liberes declarare; ita tamen ut dictorum militarium fami-
liares et commensales, licet carnes diebus prsedictis, ex facúltate sibi ab eodem Capellano, seu
Vicario exercituum tributa comedant, jejunii quidem eo etiam tempore servare omnino debeant
et teneantur.
Necnon eisdem militaribus ómnibus cujuscumque gradus, qui, vel propter tenuitatem stipendii
vel ob locorum qualitatem, distantiam, rerumque penuriam, uno eodemque die ad propriam
necessariam alimoniam, ea sibi comparara coguntur, qua aut reperire aut minori pretio assequi
possint iis diebus, quibus esus carnium ipsis permissus sit, piscibus queque simul vescendi;
ñeque id solum quod alus queque memorati Pii prsedecessoris Litteris concessum fuerat, sed
etiam príesentium quidem vigore.
Milites gregarios omnes, ac decuriones, vulgo Caporali, et Sargenti, tum timpanistas ac
prseterea stipatores regios, ratione sui muneris iter aliquo facientes, a jejunii lege liberes de-
clarandi, nulla dierum ratione habita, ne feriíe quidem sextse, et Sabbati quadragesimae heb-
domadaeque majoris, quoties Vicarius ipse Generalis id expedir! in Domino judicaverit.
Ac demum commutandi, relaxandi, dispensandi, et absolvendi respective, prout in quantum
Episcopiá locorum Ordinariis juxta sacros Cañones, et Concilii Tridentioi Decreta id faceré
licet, seu permittitur ; quoad vota, seu juramenta, et irregularitates, et censuras ecclesiasticas,
nempe excommunicationes, suspensiones, et interdicta ; nec non quoad omissionem oranium seu
aliquarum ex denuntiationibus, quae matrimoniis personarum ad praedictos exercitus pertinen-
tium contrahendis prasmitti deberent, ad septennium a cessatione annorum per ipsum Pium
praedecessorem ultimo loco praerogatorum computandum ; ad nostrum et Sedis Apostolicae
beneplacitum, auctoritate Apostólica tenore praesentium tribuimus et impertimur.
350 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Volumus autem ut ii Sacerdotes, quos idem Capellanus major pro Sacramentis etiam Paro-
chialibus militibus aliisque personis quibuscumque dictorum exercituum ministrandis, ut
prsedicitur, deputandos duxerit; hujusmodi facultatibus uti valeant in ómnibus et per omnia
juxla formam et* tenorem prsefatarum ipsius Clementis, prsedecessoris nostri, die XIV Martii
MDCCLXÍV expeditarum, ac respective ejusdem Pii prsedecessoris et nostrarum praesentium
Litterarum, et erga personas dumtaxat in dictorum prsedecessorum Litteris contentas et
Ac prseterea mandamus ut statim atque iidem Sacerdotes, quos Capellanus major subdele-
gaverit, ad temporáneas et accidentales militum et exercituum hujusmodi stationes devenerint,
Litteras testimoniales tam super eorum sacerdotio, quam super sua deputatione, ac facultatibus»
sibi vigore prsesentium concessis, pro hujusmodi muñere exercendo, Farochis locorum exhibere
debeant ; quibus visis, hi non impediant, quominus Missam in suis Ecclesiis celebrare, ac in
vim earumdem facultatum Sacramenta etiam Farochialia ministrare valeant.
Quod si matrimonium inter personas, quarum altera militaris sit, seu ad dictes exercitus
pertineat, ibique occasione stationum prsedictarum commoretur; altera vero Parocho loci
subdita reperiatur, contrahi contingat; eo casu nec Parochus sine Sacerdote hujusmodi,
nec vicissim Sacerdos sine Parocho celebrationi hujusmodi matrimonii assistant, aut
benedictionem impertiantur ; sed ambo simul atque sequaliter stolse emolumenta, si quse
licite percipi soleant, accipiant et interesse debeant.
Non obstantibus Apostolicis, ac in universalibus, provincialibusqae, et synodalibus
Conciliis editis generalibus vel specialibus constitutionibus, et ordinationibus, necnon
Ordinum, quorum personse hujusmodi professse fuerint, etiam juramento, confirmationo
Apostólica vel quavis firmitate alia roboratis statutis et cpnsuetudinibus, privilegiis
queque, indultis et Litteris Apostolicis in contrarium prsemissorum, quomodolibet con-
cessis, confirmatis et singulis illorum tenores praesentibus pro pleno ac sufficienter
expressis, ac de verbo ad verbum insertis habentes, illis alias in suo robore perman-
suris, ad prsemissorum effectum, hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus,
cseterisque contrariis quibuscumque.
Datum Komse, apud Sanctam Mariam Majorem sub annulo Piscatoris die XVI De-
cembris MDCCCIII, Pontificatus nostri auno quárto.
E. Card. Braschius de Honestis.
Loco t annuli Piscatoris.
Scriptum adest in aluta vitulina.
Charissimo in Christo Filio nostro Carolo Hispaniarum Kegi Catholico Pius Papa VII.
Carissime in Christo Fili noster : salutem et Apostolicam benedictionem. Compertum est
nobis Carolum III felicis recordationis Eegem Catholicum, pió flagrantem desiderio parandi
Militibus aliisque ad Regios Exercitus pertinentibus praesidia, quibus quum fixas sedes ple-
rumque non habeant, frui nihilominus valeant spiritualibus utilitatibus et adjumentis, quse
cseteri Christi fideles ab Ecclesiasticis suis Superioribus ét Prselatis consequuntur, Clementem
XIII, santsD memorise prsedecessorem nostrum, supplicem adiisse, utprsedictos Milites alios-
que ad Eegios Exercitus pertinentes ab Ordinarioram jurisdictione eximeret, subjiceretque
jurisdictioni Venerabilis Fratris, pro tempere existentis, Indiarum Patriarchse ac Eegiorum
Exercituum Vicarii Generalis, qui facultades sibi impertitas per Eccíesiasticos viros a semetipso
delegandos, exercere posset super prsedictos, ubicumque locorum ii morarentur.
SECCIÓN DÉCIMA. 351
Annuit pió religiosissimi Principis desiderio prsefatus Clemens, prsedecessor noster, Lit-
terisque in forma Brevis die X Martii anni MDCCLXII datis, iu Venerabilem Fratrem, Patri-
archam Indiarum expetita-s contulit facúltales, quas demde alus similibus litteris die XIV
Martii anni MDCCLXIV datis, confirmavit ; quibus etiam ad toUendas nonnuUas contentiones
Ínter Cardinalem déla Cerda nuncupatum, Indiarum tune Patriarcham, et Ordinarios locorum
exortas, declaravit, concessas facultates porrigi in omnes, qui aut pacis aut belli tempere sub
ejusdem Caroli Regis vexillis, térra marique militarent, viverentque stipendio et seré militari,
aliosque praeterea, qui ob ^liquam legitimam causam illos sequerentur.
Esedem facultates prorogatae deinceps de septennio in septennium fuerunt, tam ab ipso
Clemente, prsedecessore nostro, Litteris in forma Brevis die XXVII Augusti anni MDCCLXVIII
datis, quam a Pió felicis reéordationis Papa VI, prsedecessore itidem nostro, similibus Litteris
die XXVI Octobris MDCCLXXVI et XXI Januarii MDCCLXXXIII, et II Octobris MDCCVC,
ac a nobis ipsis similibus pariter Litteris die XVI Decembris MDCCCIII expeditis.
His et prsedecessorum et nostris Apostolicis Litteris ordo constitutus fuit Castrensis Eclesías-
ticsB jurisdictionis, quam, quum Clemens prsedecessor limitibus, quos memoravimus, circum-
scripsisset, Pius taraen pariter prsedecessor tuis tuique Parentis supplicationibus benigno
annuens, ampliavit etiam respectu personarum, erga quas exercere eam oporteret, concessa
queque Venerabili Fratri Indiarum Patriarchse facúltate, absque ullo scrupulo tutaque con-
scientia declarandi qusenam persona? gaudere prsedicta Castrensi jurisdictione deber ent, cujus
quidem prsedecessoris nostri exemplum in superius memoratis nostris Litteris Nos queque
sequuti sumus.
Hujus ampliationisoccasione, dúo in lucem prodierunt designationes hujusmodi personarum,
altera a Cardinal! Delgraclo die III Pebruari MDCCLXXIX, altera ab illius in dicto Patriar-
chatu successore Cardinali Sentmanat die X julii MDCCLXXXIV, editis, quibus, quum propo-
situm esset personas recensere, quas Castrensis Ecclesiastica jurisdictio complecti deberet,
prsesti tutos tamen antea fines prsetergredi ultinius prsesertim visus est, ita ut Hispaniarum Ar-
chiepiscopi et Episcopi non leviter offenderentur,et ipseVenerabilis Frater Archiepiscopus Tole-
tanus, Cardinalis de Borbon nuncupatus, vir sane prseclarissimus et religiosissimus, conquestus
ob hanc causara apud Regium Tbronum tuum fuerit de Venerabili Fratre Indiarum Patriarcha,
quod in declarandis supradictis personis, facultates ab hac Apostólica Sede nostra concessas,
multis modis excesserit, ingenti Ordinariorum potestatis dispendio. Quas querelas, etsi prse-
dictus Indiarum Patriarcha diluere conatus sit, ac ostendere, nihil in ea re a se peccatum esse,
attamen quse tua est, carissimo in Christo Fili noster, pietaa et erga hanc Apostolicam Sedem
devotio, totam hanc controversiam, integrumque de ea judicium ad hanc nostram Apostolicam
Sedem deferri jussisti, ad quam, utpote antedictse jurisdictionis fonteni pleno jure spectat
ipsius jurisdictionis amplitudinem certosque fines praescribere ac declarare.
Quam ob causam, audita antea sententia Congregationis dilectorum Piliorum nostrorum
Cardinalium, quam hanc in rem deputavimus, die X Januarii superioris anni Litteras
Apostólicas in forma Brevis adte dedimus, quibus quidquid innuperrimo prsedicti Capellani
Majoris Edicto super alus personarum classibus jurisdictioni suse subjiciendis additum
reperitur super eo, quod in prsecedenti defuncti Cardinalis Delgado Edicto, aut in Litteris
Apostolicis concessionis hujusmodi siugillatim fuerat expressum, id omne contra nostram
et hujus Sanctse Sedismentemet concessiones factum fuisse declaravimus, atque Apostólica
auctoritate definí vimus.
Hísce peractis, sperabamus omnem in posterum ambigendi occasionem fuisse sublatam.
Sed, ineunte hoc anuo, expositum nobis humiliter tuo nomine fuit, hserere adhuc piissimo
352 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
tuo. in animo dubitationes do hac Ecclesiasticae Castrensis jurisdictionis ampliatione, ver-
sarique hac de re interdum magnas inter angustias religiosissiraam conscientiam tuam,
quas aperares tolli radicitus posse, si Castrensis Ecclesiasticse jurisdictionis ratio per Nos ad
eam formam redigeretur, cujus ipse specimen ac veluti prospectum Nobis scriptis reverenter
exhiberi jussisti. additis etiam seorsim rationibus et declarationibus, quse eorum,qu3e postula-
bas, opportunitatem demonstrarent, Nos propterea orans, ut per nostras Apostólicas Litteras
exhibitara tuo jussu Castrensis jurisdictionis formam approbare benigne dignaremur.
Quamobrem quumnihil Nobis sit optatius, quam controversiarum germina amputare,
omnesque compescere anxietates, quse tuam, piissime Kex, tüorumque subditorum cons-
cientiam agitare possent, libenti animo postulationes tuo nomine porrectas excepimus,
rogataque iterum sententia Congregationis dilectorum Eiliorum nostrorum Sanctse Remanse
Ecclesise Cardinalium, quos in readeo gravi inconsilium advocare censuimus, cuneta a te
in ordinationem Ecclesiasticae Castrensis jurisdictionis proposita, examini subjecimus.
Comperimus autem, quod quum ea non adeo ingenti inter vallo ab iis finibus recedant, quos
Cardinalis Delgado descripserat sua in declaratione, quam Nos Apostolicis nostris postremis
Litteris quodam modo approbavimus; tum illud prseseferunt peculiare ac commendatione
dignissimum, quod graphice ac veluti in tabula depictum commonstrant totius ejusdem
Castrensis jurisdictionis ambitum, dumque ita ambiguitates et controversias amovent prseci-
duntque, hac utilitate pensant aliquatenua quidquid decerptum Ordinariorum potestati
augent Castrensi jurisdictioni.
Quse quidem eo lubentius animo observavimus quo magis comperimus, graviores Nobis
suppeditare rationes, obquas desiderium, quo jugiter flagramus, obsecundandi iis, qu» tibi
grata et accepta esse noscimus, implore tutius ac alacrius valeamus.
Quum enim conveniat providse Apostolicse Sedis benignitatifacilem se et liberalem ostendere
in gratiis et favoribus elargiendis Christianis Principibus,qui ex praclaris majorum suorum me-
ritis et suarum virtutum ornamentis, pietate erga Deum, devotione et obsequio erga Sanctam
Sedem, in conspectu omnium splendere noscuntur, nihil Nobis optatius obtingere potest, quam
quum occasionem oblatam cernimus, qua obsequi tuis votis valeamus, qui tuorum majorum
exemplis tuaque egregia animi Índole excitatus,omnibus hisce laudibus cumulatissime prsefulges.
Quibus causis permoti, teque specialibus favoribus et gratiis pro tua erga hanc nostram
Apostolicam Sedem observantia prosequi volentes, tuisque piis desideriis annuere, Cas-
trensem Ecclesiasticam Jurisdictionem in tuis Regnis et Dominiis eo modo, quem inferius
juxta propositas a te regulas enucleabimus, constituere et circumscribere decrevimus, prout
vigore prsesentium constituimus et definimus.
Ac primum quidem statuimus et decernimus, quod Castrensi Ecclesiasticse jurisdictioni
praidictíe subjecti sint et subjecti habeantur tam illi, qui foro gaudent Belli aut Marinee
militari aut politice, dummodo integro hoc foro gaudeant et civili scilicet et criminali, quam
eorum etiam familige et omnes personae ipsorum servitiis addictse, dummodo hse pariter
familise atque personse toto integroque gaudeant prsedicto foro, expresse declarantes, quod,
quse illorum familise et personse hoc foro non gaudent, aut gaudent quidem sed non integro
sub Castrensi Ecclesiastica jurisdictione haud comprehenduntur.
Quam quidem prsefiniendse ejusdem jurisdictionis priorem regulam quum amplectimur,
pro certo habemus, nec Majestatem tuam, nec Reges tuos successores ullo umquam
tempere permissuros, ut. toto et integro Belli aut Marinse foro ulli alii gaudeant, prseter
eos, qui pro re militari aut politica Regiis Exercitibus sint addicti, quique horum familias
constituant, ac in horum versentur famulatu.
SECCIÓN DÉCIMA. 353
Quoniamvero si omnes, et quotquot prsedicto gaiident foroad Ecclesiasticam Castrensem
jurisdictionem pertinere deberent, graves perssepe orirentur difficultates ia administrandis
spiritualibus prsesidiis aliquibus personarum classibus, quae, quum per omnia Majestatis
tuse Eegna et Dominia dispersse sint, non raro in locis deguñt, in quibus nec ulli existunt
Castrenses Parochi, nec eos constituere expedit, idcirco, ut saluti animarum et Sacramentoriim
administrationi, pro injuncti Nobis Pastoralis muneris soUicitudine undique consultum
sit, volumus et decernimus, quod generalis regula superius prsestituta de personis
Ecclesiasticse jurisdictionl Castrensi in posterum subjiciendis, locum non habeat in,
ofiRcialibus, aliisque personis in copiis adscriptis, quse Militiae in Hispaniis nuncupantur
quandocumque dicti officiales, dictseque personse in armis non sint ob aliquod servitium
Majestati tuse prsestandum, in quo tamencasu illse quidem personse jurisdictioni
Castrensi subjectseerunt, sed non earumfamilise, nec earum famuli, nisi illse aut isti ipsas
personas sequantur, et integro gaudéant foro.
Prseterea, a generali prsedicta regula excipimus quemcumque Militise addictum,
qui tamen a Eegio Majestatis tuse servitio immunis sit, etiamsi aliquod a pietate tua
stipendium accipiat.
Excipimus iasuper viduas Militum eorumdemque familias et serves, Nautas, Naucleros
prseterea et Artífices in catalogo descriptos, veluti servitio Armamentariorum et Regiarum
navium mancipatos, qui, etsi integro gaudéant Marinse foro, tamen, tune solum sub
Castrensi jurisdictione erunt, quum ad opera servitiaque, quibus vacant, vocati consueta
stipendia percipere incipiant; in quo tamen casu familise servique eorum ad Castrensem
jurisdictionem non pertinebunt, nisimorentur in urbe Provincise principe, aut loco in
quem convenire jussse fuerint ad proprias uniuscujusque artes exercendas et integro
foro ssepe dicto gaudéant.
Demum sub Castrensi Ecclesiastica jurisdictione coraprehendi nolumus damnatos ad
opus, qui intra Arces atque Prsesidia non continentur, quippe qui custodiad tantum
causa a militari imperio pendent, haud vero pertinent ad Militiam.
Prseter hos vero, quos fori militaris causa Castrensi jurisdictioni subesse volumus, ad
earadem jurisdictionem spectabunt omnes personae, quse Regios exercitus sequuntur, eisque
eiercitibus quocumque nomine seu titulo, probantibus tamen ducibus aliisve militaribus
inserviunt, etiamsi prsedictse personse supradicto foro non gaudéant ; idque servabitjir
in casu cujuscumque militaris expeditionis, tametsi copise fuerint auxiliares, dummodo
tamen spirituali earum regimini alia prospectum non sit ratione, quse a prsesenti nostra
dispositione sit diversa, cui regimini et peculiaribus ejus constitutionibus nihil detractum
volumus.
Ad eamdem prseterea jurisdictionem spectabunt omnes, qui in navibus Majestatis tu
existant, quamvis Militise non sint adscripti, aut ad aliud quodcumque forum, aliamv
jurisdictionem pertineant, quod etiam servari volumus in navibus mercatoriis, qu
nomine serarii Regii conductse, prsesidio navium Majestatis tuse protectse propter aliqua
causara si ve expeditionem iter facient, etiamsi bellicse naves, quibus proteguntuí
auxiliares sint Majestatis tuse ; quo in casu eadem repétita intelligantur, quse de copi.
auxiliaribus superius constituimus.
Eamdem vero ob loci causara Regiorum exercituum Vicarius Generalis jurisdictione utetur
in omnes, qui in quibuscumque Arcibus, Fortalitiis, Castellis statlvis, Armaraentariis, Noso-
comiis railitaribus, Opificiis in iisum rei militaris et Nauticaj Majestatis tuse institutis
CoUegüs militaribus commorentur, in quibus Majestas tua Castrenses habeat Parochos,
TOM. I. 44
3U PARTE ^a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
aut expediré censeat hujusmodi Parochos constituere, excepto oppido Septa, prajsidiisque
miñoribus ia África existentibus, quibus in loéis eofumdem Ordinarii plena jarisdictione
fruentur, qua hacteniis potiti sunt rationeque locipotiri debuerunt; eseque tantumpersonaj
Vicariatui subjectse erunt, quse comprehenduntur sub alus regulis generalibus a Nobis
constitutis.
In alus vero Arcibus, Fortalitiis, Castellis stativis, Armamentariis, Nosocomiis, Opificiis,
et Collegiis railitaribus prsefatis Vicariatui suberunt, etiam quotquot iis in locis in poenam
detinentur, necnon damnati ad opera infirmi aliique, qui quamcumque ob causam iis in locis
commorari debeant.
Arcium autem, Fortalitiorum et Castellorum supradictorum nomine intelligenda esse
declaramus loca illa muris instructa et prsesidiis munita, quorum ambitus non pagum, non
vicum, non oppidum, non civitatem, aut alia id genus coraplectitur.
Demum jurisdictioni Castrensi subesse volumus Ecclesiasticos viros, qui legitimo et con-
sueto more designati, aliquod obtineant munus, sive pro administratione justitise, sive pro
expeditione negotiorum ipsius jurisdictionis, sive pro cura animarum, una cum ipsorum familiis
et reliquis personis eorumdem servitio addictiSi quod ipsum ad laicos queque porrigi volu-
mus, qui legitime, ut supra, munus aliquod exerceant in Vicariatu propter easdem causas
administrando justitise, expediendique negotia Vicariatus, itemque ad ipsorum uxores et
filies non emancipatos, cum parentibus cohabitantes, et ad serves.
Constituta pro modo, quera hactenus enucleavimus Ecclesiasticse jurisdictionis Castrensis
forma ratioque, ex quatuor manat fontibus titulisve, propter quos dumtaxat sive omnes, sive
eorum aliquem, quatuor pariter personarum classes Vicariatui Generali subjici et pro subjectis
habendas esse, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium statuimus, decernimus et definimus,
ita quidem, ut prior classis ratione fori complectatur personas, quse integro eodem gaudent
foro militari, tam civili,quam criminali ; altera ratione servitii eas comprehendat, quse Eegios
Exercitus sequuntur et eis inserviunt; tertia ratione loci ex illis constituatur; quse degunt in
locis militari imperio subjectis ; quarta denique, ratione officii iis constet personis quse apud
ipsum Vicariatum muneribus funguntur.
Ex quibus quidem, quum certi statique fines Castrensis Ecclesiasticse jurisdictionis sub
oculis quodammodo sint, et illius forma ratioque in núcleo veluti posita videatur, non imme-
/ito, charissime in Christo Pili noster, in spem ducimur, nullas deinceps ambiguitates
perplexitatesque suborituras esse, quibus religiosissima conscientise tuse tranquillitas, cui prse
ómnibus consulere cupimus, angi turbarique valeat.
Quod si nihilominus aliquod adhuc oriridubium contingat, utrum aliqua aut aliquse personae
sint, aut non sint jurisdictioni Castrensi subjectse, quoniam nostris bis Litteris prsescribitur et
declaratur nullam aliam personara dictse jurisdictioni manere subjectam, nisi illas, quse qua-
tuor classibus antea exposiíis comprehenduntur, idcirco Majestatis tuse erit declarare, utrum
persona aut personse, super quibus dubium oritur, in prsedictis quatuor classibus comprehen-
dantur, ad hoc ut sint aut non sint Castrensi jurisdictioni subjectse.
Tándem moderno et pro tempore existenti Patriarchse Indiarum Capellano majori, ac per-
sonis ab ipso delegatis, seu delegandis in Ecclesiastica dignitate constitutis, sive alus
Sacerdotibus probis et idoneis, facultates omnes juxta tenorem et formara prsefatarum Litte-
rarum Romanorum Pontificura prsedecessorum nostrorum, nempe Clementis XIII, die X Martii
MDCCLXII, XIV Martii MDCCLXIV, ac XXVII Angustí MDCCLXVIII, necnon Pii VI, die
XXVI Octobris MDCCLXXVI, XXI Januarii MDCCLXXXIII, et 11 Octobris MDCCVC, et
signanter nostrarum, tam sub die XVI Decembris MDCC.CIII, quam X Januarii MDCCCVl,
SECCIÓN DÉCIMA. 355
expeditarum concessas, confirmatas, ampliatas et explicatas, qiiarum omnium tenores pro
plene et sufficieuter expressis hic haberi volumus, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium
de novo etiam confirmamus, tribuimus et elargimur, excepta tamen facúltate in dictis Litteris
Pii VI, prsedecessoris concessa, ac in superioribus nostris confirmata, sed in postremis pariter
nostris Litteris, die X Januarii MDCOCVl explicata; declarandi scilicet, qiise, et quales
debeant esse personre hujusmodi Exercituum, et quibiis ipsse frui, ac potiri valeant privilegüs
de qua superius jam provisum est, quamque Apostólica auctoritate prsefata excipimus,
abolemus acpenitus abrogamus. Iteinque easdem gratias, concessiones, privilegia et indulta
quaecumque, de quibiis in prsedictis Apostolicis Litteris facta est mentio, pro memoratis
quatuor classibus personarum iisdem modo et forma, auctoritate et tenore prsedictis, ad sep-
tennium concedimus etindulgemus.
Non obstantibus Apostolicis ac in Universalibus Provincialibusque, et Synodalibus Con-
ciliis editis generalibus, vel specialibus Constitutionibus, necnon Ordinum, quorum personse
hujusmodi professse fuerint, etiam juramento, confirmatione Apostólica vel quavis firmitate
alia roboratis statutis et consuetudinibus, privilegüs queque, indultis et Litteris Apostolicis
in contrarium prsemissorum, quomodolibet concessis, confirmatis et innovatis ; quibus ómnibus
et singulis illorum tenores prsesentibus pro plene et sufficieuter expressis, ac de verbo ad
verbum insertis habentes, illis alias in suo robore permansuris, ad pnemissorum eífectum,
hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus, cseterisque contrariis quibuscumque.
Datum Komae, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris die XII Januarii
MDCCCVII, Pontificatus nostri anno octavo.
R. Cardinalis Braschius Honestis.
Loco t annuli Piscatoris.
(ExBuUar. Archiep. Quitens.Tom. 12. pág. 38.)
Charissimo in Christo Filio nostro Ferdinando, Hispaniarum Eegi Catholico.
Pius Papa VIL
Carissime in Christo Fili noster : salutem et Apostolicam benedictionem.
Majestatis tuse nomin expositum Nobis nuper fuit, quod Nos dudum prseclarissimo
Grenitoriet praedecessori tuo Regi Carolo litteras Apostólicas in simili forma Brevis
dedimus sequcntis tenoris, videlicet.
Charissimo in Christo Filio nostro Carolo Hispaniarum Regi Catholico. Pius Papa VIL
Charissime in Christi Fili noster, salutem et Apostolicam benedictionem. Compertum est
Nobis etc. (Aquí inserta Pió VII íntegro el Breve anterior, y después añade lo que sigue).
Quoniam autem sicut in eadem expositione additum erat prseinsertas facultates et
gratias ad septennium concessas et jam expiratas per Nos ad aliud tempus opportune prorogari
ac renovari plurimum desideras ; Nobis propterea ejusdem Majestatis tuae nomine humiliter
supplicatum fuit, ut ipsas denuo impartiridignaremur.
Nos igitur votis tuis, quantum in Domino possumus, annuere volentes supplicationibus hu-
jusmodi inclinati moderno ac pro tempere existenti Patriarchse Indiarum,uti Capellanomajori ac
Regiorum Exercituum Vicario Generali, etidoneisSacerdotibusabipsodelegatis veldelegandis
aut subdelegandis omnes et singulas facultates in prseinsertis nostris Litteris contentas et
expressas ad septennium proximum tantum duraturas auctoritate Apostólica tenore prsesentium
de novo concedimus etimpartimur ; necnon easdem gratias et privilegia qusecumque aliorum
favore concessas iterum elargimur et confirmamus : servata tamen in reliquis ómnibus
supra expressarum nostrarum Litterarum forma et dispositione.
356 PARTE 2« PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Non obstantibus ómnibus et singulis illis, qusein iisdem Litterisnon obstare voluiraus
cseterisque in contrariiim qnibuscumque.
Datum Komse apud Sanctam Mariam Majorem sub anniilo Piscatoris, die vicésima octava
Jiilii annimillesimi octingentesimi decimi quinti. Pontificatus nostri auno décimo sexto.
Pro Domino Cardinali Brachio deHonestis.
G. Bernius, substitutus.
Loco t annuli Piscatoris.
Visto por el Ministro y Agente General del Rey Nuestro Señor. — Roma treinta de Julio
de mil ochocientos y quince.
Antonio de Vargas. — Con rúbrica. Scriptum adest in aluta vitulina.
(Tomado delCedulario Arzobispal Quítense, tomo 16, pag. 268.)
SECCIÓN UNDÉCIMA.
ORDENACIONES VARIAS PARA EL GOBIERNO DE LOS OBISPOS.
¡Sobre la disciplina Eclesiástica vigente actualmente en los Reinos de España y de las Indias
para gobierno de las Curias Eclesiásticas.
ínnocentius Papa XIII. Ad perpetuara reí memoriam.
Apostolici ministerii, quod Nobis, licet immerentjbus, imposuit superni dispositio consilii,
ratio prsecipue exigit, ut Ecclesiasticse disciplinse in iis, qui in sortem Domini vocati sunt,
aut servandae, aut ubi opus fuerit, restaurandse, juxta Sacrorum Canonum instituta et sanctis-
simas Ecclesise leges et ordinationes, omni studio advigilemus; post enim primi Parentis
lapsum semper ad inferiora nos deprimit humanse mortalitatis infirmitas et carnis fragilitato
observantise vigor paulatim relaxatur ; unde et de mundano pulvere religiosa etiam corda
sordescere, et in ipso Agro Domini spinas ac tribuios identidem germinare, quotidiana expe-
rientia edocemur : quod si noxia inde evellantur, et utilia plantentur, dubitandum non est,
quin uberior, benedicente Domino, electi sanctorum operum frumenti messis exurgat, omnis-
que populus in via Domini, prailucente clero, feliciter progrediatur.
Cum itaque dilectus filius noster, Ludovicus, Sacrse Romaníje Ecclesise Cardinalis Belluga
et Moneada nuncupatus, Ecclesise Carthaginensis ex concessione et dispensatione Apostólica
Prsesul, in ipsis Pontificatus nostri primordiis, nobis exposuisset, nonnulla Ecclesiasticse
disciplinse rationibus ac saluberrimis Sacri (Ecumenici Concilii Tridentini decretis haudqua-
quam consentaneá, sensim in diversis inclitae Nationis Hispanicae locis obrépsisse, iisque, ut
opportunum remedium adliiberetur a Nobis, quibus est commissa plenitud© soUicitudinis,
nedum ipse Ludovicus Cardinalis et Praesul, sed et alii venerabiles Fratres Archiepiscopi et
SECCIÓN UNDÉCIMA. 357
Episcopi KegQorum Hiapaaiarum humiliter postulassent eorumque enixis precibus sua etiam
studia ac vota clarissimuíi in Christo filius noster, Philippus, Hispaniarum Rex Catholicus,
pro ejus singular*! pietate ot eximio Christianae Religionis zelo, datis hac de re ad nos pluribus
litteris, conjunxisset ; Nos congregationi particulari nonnuUorum ex venerabilibus fratribus
nostris ejusdem Sacrse Romanse Ecclesise Cardinalibus Concilii Tridentini interpretibus a
nobis deputatorum, rem omnem sedulo examinandam demandavimus. Id autem cum ab ipsa
Congregatione Cardinaliuní ea, qua par erat, maturitate prsestitum illiusque sententia ad Nos
per ejnsdem Congregationi s Secretarium relata fuerit ; de memoratorum cardinalium consilio
congruum et opportunum diiximus, ea quse infra sequuntur, ad Omnipotentis Dei gloriam,
Ecclesise utilitatem, veteris disciplinse instaurationem et spiritualem Regnornm Hispaniarum
sedificationem, hac Nostra perpetuo valitura Constitutione statuere, decernere et declarare.
I. Primum igitur cum a Patribus memorati Concilii Tridentini, Divino afflante spiritu»
sapientissime animad versum fuerit, quantum Christianse Reipublicse intersit accuratum habere
delectum circa eos, quibus sacra Ministeria committenda sunt, et in quorum vitam cseteri
fideles jugiter oculos conjicientes, sumpturi inde sunt exemplum quod imitentur, proptereaque
próvido ab iisdem Patribus cautum fuerit, Ecclesiasticse militiae per primam tonsuram adscri-
bendos non nisi illos esse,, qui probabilem prsebeant conjecturam, se non ssecularis judicii
declinandi concilio, sed sincero animo pra?standi fidelem cultum ac serví tium Deo, hoc vitse
genus elegisse : volumus, ut pro tutiori ipsius conciliaris sanctionis executione, ab ómnibus
Regnorum Hispaniarum hujusmodi Archiepiscopis et Episcopis, non alii ad primam tonsuram
in posterum admittantur, quam quibus Ecclesiasticum aliquod Beneficium statim conferendum
sit; aut quos constiterlt, litterarum studio operam sic daré, ut quasi in via ad Ordines, tum
Minores, tum etiam deinde Majores suscipiendos, versari videantur ; vel demum quos viderint
expediré alicujus Ecclesise servitio vel ministerio deputari.
II. Et tam in his, qui ad primam tonsuram, quam in alus, qui promoveri ad Ordines etiam
Minores optaverint, omnino servetur pariter regula ab eodem Concilio Tridendino tradita,
nimirum, ut nullus ordinotur, qui judicio sui Episcopi non sit utilis aut necessarius suis
Ecclesiis, quique illi Ecclesise aut pió loco pro cujus ntilitate aut necessitate assumitur, non
adscribatur ubi reipsa functiones muneri suo consentaneas exerceat.Quod si qui modo reperian-
tur vel clericali tonsura jam initiati, velad Ordines, sive Minores sive Majores jam prompti,qui
nuUi certíe Ecclesise vel loco pió adscripti fuerint; Episcopi adscriptionem hujusmodi, vel a seip-
sis vel a prsedecessoribu? suis omissam, statim suppleant, nonminus quoadomnes in Majoribus
ordinibus, etiam Presbyteratus, constitutos, quam quoad eos, qui vel sola prima tonsura vel
Minoribus ordinibus initiati, Beneficium tamen Ecclesiasticum possident. Ex reliquis autem,
ut prsefertur, vel sola prima tonsura insignitis, vel in Minoribus ordinibus constitutis, sed
Beneficio carentibus, non nisi eos adscribant, quos Ecclesise suse útiles vel necessarios esse
judicaverint. Cseterum antedictse adscriptionis executionem differriposse per aliquod temporis
spatium quod ipsis Episcopis conveniens videbitur, permittimus quoad eos qui a Dicecesi, in
qua tonsuram vel Ordines susceperunt, causa ediscendi litterarum scientias, in aliqua publica
Universitate vel Gymnasio, sive ex alia rationabili causa a suo Episcopo approbata, vel appro-
banda, absentes reperiantur.
ni. Cum autem clerici, qui in Episcopalibus Seminariis educantur, ut commodius ad
litterarum sacrarumque rerum studium operam conferre, aliisque a Concilio Tridentino
prsescriptis addiscendis, magis assidue incumbere possint, teneantur juxta ejusdem Concilii
decretum, diebus tantum festis Cathedrali aliisve loci Ecclesiis inservire : hanc quidem
servitii per eos obeundi rationem servari in ómnibus Hispapiarum Dioecesibus, necnon ipsos
358 PARTE 2*^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
pfeneralibiis dumtaxat totius cleri supplicationibus sive processionibus interesse, volumus et
mandamus; sublata quacumque majoris servitii consuetudine, etiam immemorabili, post-
positaque etiam quacumque appellatione aut inhibitione. Si quod autem Sem'inarium repe-
riatur, cnjus fundatione aliter cautum esset, ob adjectam gravioris servitii legem ab illo qui
Seminarium ipsum fundaverit, seu dotaverit, vel ei piam aliquam largitionem contulerit ;
Episcopi ad Nos, et pro tempore existentem Romanum Pontificem, id referant, ut desuper
opportune providere valeat.
IV. l*raeterea, cum máxime deceat, eos qui propius ad sacratissima mysteria accessuri
sunt, ultra csetera requisita, congruenti etiam pollere scieutia, qua prsediti, viam salutis
indicare aliis Christifidelibus possint ; Episcopi, non nisi eos, ex clero tam sseculari, quam
regulari, ad sacros Ordines admittant, quos ob scientiam aliásque qualitates eo gradu veré
dignos per diligentem inquisitionem compererint, adeo ut satis non sit illos qui promoveri ad
Ordines praedictos optant, linguam latinam intelligere, catechismo instructos esse, atque
apte responderé qusesitis circa Ordinem suscipiendum sibi in examine propositis. Qui vero ad
Presbyteratum eruntassumendi, idonei prius per accuratum similiter examen comprobentur,
ad ministranda Sacramenta et ad populum docéndum ea, qu» scire ómnibus necessarium est
ad salutem : quod quidem, ut recte prsestari possit, eosdem Episcopos in Domino hortamur,
ut quantum fieri potest, eos tantum ad sacerdotium assumant, qui saltem Theologise Moralis
competenter periti sint.
V. Quod si domicilium in una Dioecesi habentes, Beneficium vero in altera, ordinari ad
ejusdem Beneficii titulum optaverint, ab Episcopo, in cujus Dioecesi Beneficium hujusmodi
situm est : Episcopus domicilii debeat eos, si in suam Dioecesim reversuri sunt, super scientia
vel idoneitate examinare, ante concessionem litterarum Testimonialium, super eorum nata-
libus, setate, moribus et vita juxta Constitutionem fel. rec. Innocentii Papje XII, prsedeces-
soris nostri, quae incipit, Speculatores, obtinendarum, addito quoque compertse idoneitatis
testimonio in eisdem litteris : hseque concedí nullatenus debeant, si antedicto examine tan-
quam hábiles approbati non fuerint ; iisque juxta prsemissam formam non impetratis, minime
possint ab alio Episcopo, cui etiam ratione obtenti Beneficii subjecti sint, ad Ordines promo-
veri : sique secus fiat, ordinans quidem a coliatione Ordinum per annum, ordinatus vero a
susceptorum Ordinum executione, quamdiu proprio Ordinario videbitur expediré, eo ipso
suspensus sit, aliisque insuper gravioribus poenis pro modo culpas nostro et pro tempore
existentis Romani Pontificis arbitrio infligendis, uterque subjaceat. Cumque etiam juxta
memoratam Innocentii praedecessoris constitutionem, ratione hac, titulo Beneficii in aliena
Dioecesi obtenti, non aliter liceat Ordines ab Episcopo ejusdem Dioecesis suscipere, quam si
Beneficium praedictum sit ejus reditus, utad congruam vitas sustentationem, detractis oneribus,
per se sufliciat; declaramus, sufiícientiam hujusmodi praefiniendam esse, non juxta taxam
synodaiem, sive morera pro promovendis ad sacros Ordines vigentem in loco praedicti Beneficii,
nisi tamen illud continuara et praecissam residentiam requirat, sed juxta taxam, vel ea defi-
ciente, juxta morara in alio loco domicilii vigentem.
VI. Porro ad sartam tectamque servandam Ecclesiasticam disciplinara, non minus
momenti habet, quod clericali militiatj nomen daré non permittatur iis, qui haud satis idonei
sint. quam quod eidem militiae jam adscripti laudabilem vivendi rationem sectentur, eamque
morum exhibeant innocentiara, quse sanctitati suscepti instituti respondeat, multoque magis
quod abstineant iis, quae sacris canonibus jure meritoque vetita sunt, uti prorsus indigna
hominibus tabernaculiim Domini inhabitantibus et venerando altaris ministerio dedicatis.
Statuimus propterea atque decernimus, quod qui sunt clerici, aut prima Tonsura, aut Ordini-
SECCIÓN UNDÉCIMA. 359
bus Minoribus initiati, nuUumque Ecclesiasticum Beneficium possidentes, qui, neglectis
Concilii Tridentini decrotis, habitum clericalem ac tonsuram non deferant, vel si etiam
deferant, non tamen certse Ecclesise aut loco pió, cui ex mandato Episcopi adscripti
fuerint, inserviant, sive in Seminario Ecclesiastiqo vel in aliqua schola aut Universitate
de licentia sui Ordinarii non versentur ; Episcopi, nulla etiam prsemissa monitione, eos
privilegio fori privatos declarent, eorumque adscriptionem, servitio certse Ecclesise antea
factam, deleri jubeant. Sique ii meliorem vitse rationem non inierint, aut etiam si alii sint,
quos ex propria culpa efficiendos idóneos promotioni ad sacros Or diñes sperari nequeat, iidem
Episcopi, servafa forma a sacris canonibus tradita, ad privationem aliorum clericalium privi-
legiorum contra ipsos procedant. Ubi vero reperiantur clerici Capellanias vel Beneficia
cujuscumque, etiam tennis, redditus obtinentes, quorum improba vita alus offensionem
prsebens, destruat, potius quam sedificet, vel concubinarii, aut fceneratores, vel ebrietati
ludisve alearum dediti, vel satores rixarum, vel negotiatores, vel arma gestantes, vel incertis
sedibus vagantes, vel clericalem habitum tonsuramque non deferentes, vel ecclesiastica im-
munitate in fraudem tributorum et vectigalium a laicis non exemptis solvendorum, temeré
abutentes, vel qui demum similia aut majora crimina patrantes, numero magis, quam mé-
rito ad Ecclesiam pertinere visi fuerint ; Episcopi prsemissis tamen necessariis monitionibus,
servatisque alus de jure servandis, contra ipsos ad pcenas a Romanis Pontificibus prsedecesso-
ribus nostris, et a sacris .Conciliis impositas, et etiam ad privationem Beneficiorum, Capella-
niarum, et Ecclesiasticorum ofiSciorum in ómnibus illis casibus, in quibus praídicta privatio a
sacris canonibus imposita est, humanis quibuscumque rationibas posthabitis, procedant,
memores seipsos neglectaj subditorum emendationis condignas, Deó vindice, pcenas perso-
luturos.
VIL Sed et cum personas Ecclesiasiicse nunquam satis in obsequiis supremo Numini
exhibendis, iisque prsestandis, quse eorum statui consentanea sunt, exerceri valeant ; plurimum
in Domino commendamus pium morem, in plerisque Hispaniarum DicBcesibus vigentem, ut
clerici, tam in Minoribus, quam in Majoribus Ordinibus constituti, atque etiam Presbyteri,
tametsi Beneficia vel officia Ecclesiastica non habéntes, superpelliceo induti in Ecclesiis,
quibus adscripti fuerint, Missse Conventuali cum cantu celebratse, necnon primis et secundis
vesperis officii, diebus Domioicis aliisque festis assistant; quinimo enixe bortamur, ut
Episcopi aliarum Dicecesium, in quibus mos ille institutus hactenus non fuerit, id in posterum
servari curent in ómnibus ; ac insuper satagant, ut omnes Ecclesiastici prsedicti, etiam colla-
tionibus habendis coram Farochis suis vel alus ab Episcopo deputatis, super casibus conscien-
tise forum concernentibus, et super ritibus ac cseremoniis sacris intersint.
71II. Et quoniam in prsedictis Hispaniarum Regnis reperiri intelleximus, Beneficia et
Capellanias, etiam de jure Patronatus vel Ecclesiasticorum vel laicorum, nuUo tamen certo
proventu instructas, vel adeo tenui, ut nec ad dimidiam nec ad tertiam partem congruse pro
clericisad sacros Ordines promovendis, necessarise ascendat; malis, haud quidem levibus inde
erumpentibus, occurrere cupientes, statuimus et mandamus, quod Episcopi ad Beneficiorum
etCapellaniarum, quse nuUum certum reditum habent, in suppressionem statim deveniant. De
alus vero Beneficiis et Capelianiis, quarum certus annuus fructus ad memoratam saltem
tertiam congruse partem non ascendit, decernimus, nulli in posterum conferendam esse
primam tonsuram ratione juris exequendi aliquod ex dictis Beneficiis et Capelianiis. Atque
Patronatuum jura, quantum fieri possit, salva remaneant, liceat Patronis, tam Ecclesiasticis,
quam laicis, ad dicta Beneficia et Capellanias nominare, non tamen veluti ad Beneficia
Ecclesiastica requirentia in nominandis primam tonsuram, sed tanquam ad legata pia ; et
360 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
Dominati, tametsi primam tonsuram non habentes, ea retiñere possint uti pia legata. cum
onere adimplendi omnia onera a fundatoribus injunctá.
IX. Non sine gravi animi nostri doleré etiam accepimus, qnod quamquam Tridehtina
Synodus decreyerit, omnes qui Parocbiales vel alias curam animarum connexam habentes
Ecclesias, quocumque modo obtincnt, deberé, diebus saltem Dominicis et festis solemnibus,
plebes sibi commissas pro sua et haruní capacítate pascere salutaribus verbis, docendo ea quse
Christifidelesad salutemscire oportet, de explicando divinse legis prsecepta fideique dogmata,
pueros ejusdem lidei rudimentis imbnendo, et brevi facilique sermone vitia denuntiando, quse
declinare, et virtutes, qnassectarioporteat; nihilominus nonnuUi Parocbialium Ecclesiarum
Rectores hsec, quse suarum partium adeo sunt, prsetermittunt, culpara hujusmodi a se amoliri
nitentes, vel prsetextu immemorabilis, sed quidem pravse consuetudinis, vel quia hsBc ab ipsis
prsestari necesse non videatur, suppetente nimirum copia aliorum habentium sacras condones
in alus Ecclesiis, itemque imbuentiam pueros Mysteriis fidei, vel in scholis, vel in compitis.
Ne itaque sub inani istarum, aliarumque similium excussationum prjetextu, tanta christianse
Reipublicie pernicies struatur, districte prsecipimus singulis Hispaniarum Archiepiscopis et
Episcopis, ut omnino efficiant, quod omnes ii, qui animarum curam gerunt, munia prsedicta
per seipsos vel, si legitime impediti fuerint, per alios idóneos diligenter exequantur. Si vero
aliqui non satis hábiles ad illa obeunda reperiantur, iidem Archiepiscopi et Episcopi per alios
a se deputandos, sumptibus Parochorum minus idoneorum, opportune suppleri curent ; et in
posterum Beneficia, quibus aniniarum cura imminet ; non nisi veré idoneis ad raemorata
officia per seipsos adimplenda conferantur.
X. Praeterea ne Constitutionis sancti Pii V, etiam prsedecessoris nostri, in qua taxatur
congrua fructuum portio, vicariis perpeíuis, animarum curam exercentibus, assignanda, inter-
pretationem ab ejus sententia alienam fieri contingat; declaramus, Constitutionem illam
pertinere dumtaxat ad vicarios perpetuos illarum Ecclesiarum Parochialium, quse alus
Ecclesiis, Monasteriis, CoUegiis, Beneficiis et locis plis unitae sint : necnon portionem annuam
fructuum, quse ibidem statuitur assignanda ipsis vicariis in summa, non majori quam centum,
nec minori quam quinquaginta scutorum, intelligi deberé de scutis argentéis juliorum decem,
monetse Remanse, pro quolibet scuto.
XI. Quoties itaque in alus Parochialibus Ecclesiis, quse, ut prsefertur, unitse non sint,oportue-
rit ex aliqua justa causa providere per coadjutores Parochorum, aut per vicarios temporarios ,
curaí erit Episcopis, pro data sibi a Tridentina Synodo potestate, partem fructuum prsedictis
coadjutoribus aut vicariis assignandam determinare in ea quantitate, quse pro suo prudenti
arbitrio et conscientia conveniens videbitur, ratione videlicet habita reddituum et emolumen-
torum Ecclesi* Parocbialis, in qua deputati fuerint, necnon inspeptis conditionibus loci,
numero animarum, qualitate laboris et quantitate impensarum, quas commissi officii necessitas
postulaverit. Quod si Parochi iab Episcopi» moniti, congruo iisdem termino prsefixo, coadjutores
sive vicarios temporarios, quoties opus fuerit, assumere neglexerint, poterunt ipsi Episcopi
eos, quos huic muneri idóneos censuerint, auctoritate propria deputare, cum assignatione
antedictse portionis fructuum. Et nihilominus ubi etiam prsedicti coadjutores aut vicarii tem-
porarii a Parochis nominati vel assumpti fuerint, de eorum idoneitate Episcopis constare per
examen debeat, antequam ad exercitium admittentur ; nec satis sit quod ad confessiones
audiendas antea fuerint approbati, nisi alus etiam qualitatibus ad curam aniínarum recte
exerceadam opportunis prsediti noscantur. Quibus si careant, nec Parochi deinde,intra aliumsi-
milem terminum ab Episcopis prsefigeudum, alios veré idóneos nominaverint : tune pariter ad
ipsos Episcopos libere spectet deputatio cum dicta congruse assignatione, nec uUa Parochorum
SECCIÓN UNDÉCIMA. 361
eontradictio aut exemptio aut appellatio aut cujuscumque judiéis inhibitio,exequutionem depu-
tationis et assignationis certse partis fructuum, in casibus praemissis, suspendere possit :
itemque non obstante qualibet contraria consuetudine etiamimmemorabili.
XII. Verum quia non satis animarum curse et necessitatibus quandoque consultum est per
hoc, quod ad obeunda Parochialia munia, alii sacerdotes Parochis adjungantur, sed majora
remedia adhiberi oportet, quoties nempe ob locorum distantiam sive itineris difScultatem,
parochiani sine magno incommodo pro Sacramentis percipiendis divinisque officiis audiendis,
accederé ad Ecclesiam Parochialem nequeant; tune quidem meminerint Episcopi, licere
sibi pro suo arbitrio, invitis etiam Rectoribus, vel intra easdem Parochias destinare alias
Ecclesias, in quibus sacerdotes Parochorum Coadjutores, Sacramenta ministrent et divinum
cultum exbibeant, vel novas Parochias novasque Parochiales Ecclesias a veteribus distinctas,
constituere, iisque novos Parochos prseficere, assignata ex redditibus ad veterem Parochialem
Ecclesiam quomodocumque pertinentibus, convenienti portione ad victum eorum, qui, vel
tanquam Coadjutores in dictis alus Ecclesiis deputati, vel tanquam distincti et independentes
Parochi, curam animarum exercuerint; nulla ad prsemissa impedienda sufragante appellatione
aut inhibitione.
XIIL Cum ad prsescriptum queque Tridentinse Synodi Episcopis is honor tribuendus sit,
qui eorum dignitati convenit, cisque in choro et in capitulo, in processionibus et alus actibus
publicis primus locus esse debeat, et precipua omnium rerum agendarum auctoritas;
mandamus, id religiose ac perpetuo observari in ómnibus actibus, adeo juste hujusmodi
prseeminentise et auctoritati consentaneis, non obstantibus privilegiis, etiam ex fundatione
competentibus, consuetudinibus etiam immemorabilibus, sententiis, juramentis et concordiis,
qu8e suos tantum obligent auctores.
XIV. Prseterea, ut claustralis queque disciplina vigor illibatus permaneat, pontificige
nestrae soUicitudinis partes etiam duximus interponendas. Cum itaque experientia compertum
fuerit, quantum detrimenti illi afferatur, ex que plures ad religiosum habitum admittantur,
quam vires reddituum patiantur, moderno ac pro tempere existenti nostro Apostolicse Sedis
in iisdem Hispaniarum Regnis Nuntio per praesentes committimus et mandamus, ut curet
et vigilantiam adhibeat, ne contra prsescriptum memorati Concilii Tridentini in Monasteria,
Conventus et Domos, tam virorum, quam mulierum, sive bona immobilia possideaot,
sive non possideant, major numerus recipiatur, quam qui, vel ex proventibus propriis
ipsorum monasteriorum, <íonventuuni, aut domorum, vel ex consuetis eleemosyuis aliisve
quibuscumque obventionibus, in commune tamen conferendis, commóde possit sustentari.
XV. Quoties vero Regulares ad Ordines erunt promovendi, servetur omnino Decretum
Congregationis Cardinalium Concilii Tridentini Interpretum, a pise memorige Clemente
Papa VIII, praedecessore etiam nostro, confirmatum die 15 martii 1596, que sancitur, non
ad alium, quam ad Episcopum Dioecesanum, litterás dimissorias pro eorumdem Ordinum
susceptione a suis superioribus esse dirigendas, praeter quam in casu, que Dicecesanus a
Dio9cesi abesset, vel Ordinationes non esset habiturus ; que etiam casu in litteris dimissoriis
ad alium Episcopum dirigendis, expressa fieri debeat mentio, vel de praedicta Episcopi
Dioecesani absentia, vel de illa alia causa, videlicet, quod Ordinationes non sit habiturus :
exceptis tamen quoad pnedicta Regularibus illis, quibus per speciale privilegium a Sede
Apostólica pest Concilium Tridentinum fuerit concessum, ut a quolibet Catholico Antistite
Ordines suscipere possint, super que indulto nihil per praesentes innovare intendimus.
Noverint autem Episcopi se deberé per semetipsos, secluso aegrotationis casu, Ordines con-
ferie et sacrorum Ordinum collationem, statutis a jure temporibus, ac in Cathedrali Ecclesia,
TOM. I. 45
362 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
vocatis et adstantibus Canonicis, publice habendam esse, vel si in alio Dicecesis loco, seraper
lamen in Ecclesia, quantum fieri poterit, digniori, et prsesente Clero ejusdem loci. Ne vero
incertitudo, an ipsi ordinationes sint habituri, nimis grave afferat incommodum promovendis,
varia Dioecesis loca inhabitantibus, per mensem ante singulis vicibus publico edicto ab
eisdem Episcopis denuncietur se Ordinationes esse habituros, adeo ut, quoties denunciatio
hujusmodi facta non fuerit, inde satis intelligant Kegulares Episcopum Dicecesanum
Ordinationes ea vice minime esse habiturum, sibique idcirco licitum futurum Ordines ab
alio Episcopo suscipere, cum litteris dimissoriis suorum Superiorum ad eum directis, servata
in eis forma superius expressa.
XVI. Episcopi in ómnibus mulierum Monasteriis sibi subjectis, Ordinaria, in alus vero
exemptis auctoritate Sedis Apostolicse inconcusse observar! curent quse circa Sanctimonialium
clausuram vetitumque in dicta Monasteria ingressura, tam in decretis Tridentinse Synodi,
quam in Constitutione similis memorise Grregorii Papse XIII, etiam prsedecessoris nostri, edita
idibus Januarii anni 1575 provide ordinata sunt.
XVII. Perpendentes etiam Christianse Reipublicse in primis expediré, ut ministerium ac
potestas clavium in remittendis retinendisque peccatis recte exerceatur, declaramus, sacer-
dotes tam sseculares quam regulares, qui ab Episcopis obtinuerint licentiam audiendi con-
fessiones limitatam vel quoad locum vel quoad genus personarum vel quoad tempus, non
posse Pcenitentise Sacramentum administrare extra tempus vel locum vel genus personarum
ab ipsis Episcopis prsescriptum, quocumque privilegio, etiam in vim BuUse, quae appellatur
Cruciatce Sanctce, competente, nuUatenus suffragaturo. Cumque idem Innocentius prsede-
cessor, per suas die 19 Aprilis anni 1700 expeditas Litteras decreverit, Sacerdotibus tam
ssecularibus quam regularibus non licere confessiones eorum, a quibus ex indulto prsedictae
Bullas CruciataB ad id electi fiierint, audire absque prsecedenti approbatione Ordinarii illius
loci, in quo ipsi poenitentes degnnt et confessores eligunt, etiamsi ab Ordinariis aliorum
locorum antea approbati fuissent, ac etiamsi pcenitentes Ordinariis illis, qui confessores
electos approbassent, subditi essent ; necnon confessiones aliter fac tas ac respective exceptas,
nullas fore, irritas et invalidas, et confessores ipso jure suspensos esse ; nos eamdem Constitu-
tionem approbantes, confirmantes et innovantes, declaramus insuper prsedictis Sacerdotibus
tam síecularibus quam regularibus ad confessiones excipiendas, vel ex vi prsedictse Bullae
Cruciatse vel ex quocumque alio privilegio electis, suffragari minime etiam posse, quod
approbati alias fuerint ab Episcopo illo, qui aliquando fuerit Ordinarius Icci in quo confes-
siones audiendse sint, sed talis tune temporis amplius non existat, vel quia ab humanis
excesserit aut Episcopatui renuntiaverit vel quia ad aliam Ecclesiam auctoritate Apostólica
translatus reperiatur ; sed necessariam omnino esse illius, qui actuáliter et pro tempere
ordinariam jurisdictionem in ea Dioícesi exerceat, approbationem. Haec tam en suffragetur
etiam tacita, eaque adesse censeatur, quousque prsecedens licentia sive approbatio duret et
revócala ab eo non fuerit ; in quo casu nova et expressa impetranda erit, si illa praecedenler
obtenía vel per temporis adscripti lapsum expiraverit vel per posteriorem revocationera
subíala fuisset.
XVIII. Meminerint queque Eegulares, se excipere non posse confessiones Monialium,
tametsi eorum regimini et gubernio subjectse sint, nisi ultra licentiam suorum Prselatorum
Regularium prsecedat examen coram Episcopo Dicecesano faciendum, ejusque specialis quoad
confessiones dictar um Monialium approbatio, remota quacumque contraria consuetudine,
etiam immemorabili.
XTX. Cumque ex eodem Concilio Tridentino Confessor extraordinarius bis aut ter in anno
SECCIÓN UNDÉCIMA. 368
offerri Monialibus debeat, qui omnium confessiones audiat ; si in posterum Superiores Regu-
lares, quoad Monasteria ipsis subjecta, toties prsedictum extraordinarium Confessorem
deputare neglexerint, vel si etiam ex proprio eodem ordine semper deputaverint, nec saltem
semel in anuo ad id munus elegerint Sacerdotem aut saecularem aut regularem alterius diversi
Ordinis professorem, in his casibus Episcopi pro suo arbitrio et conscientia deputationem
hujusmodi faceré possint, nec illa quovis titulo aut praetextu a Superioribus Regularibus
valeat impedir i.
XX. Episcopi insuper abusus omnes, qui in Ecclesiis aut ssecularibus aut regularibus,
contra praescriptum cseretnonialis Episcoporum et Ritualis Romani, vel Rubricas Missalis
et Breviarii irrepserint, studeant omnino removeré. Et si adversus ea, quae in dicto Caeremo-
niali statuta sunt, consuetudinem etiam immemorabiiem allegari contingat ; postquam reco-
gnoverint, aut eam non satis probari aut etiam probatam suffragari, utpote irrationabilem,
de jure non posse, executioni eorum, quae in dicto Caeremoniali constituta sunt, diligenter
incumbant; nec uUa suspensiva appellatio admittatur.
XXL Sedulo pariter curent iidem Episcopi, ut eliminentur abusus, si qui forsan, tam quoad
Ecclesiasticos sseculares, quam quoad Regulares, inducti fuerint adversus Concilii Tridentini
decretum, de observandis et evitandis in celebratione Missarum Sess. 22, et contra Regulares,
si opus fuerit, procedant ex Apostólica Delegatione, in eo decreto ipsis indulta, postposita
quacumque appellatione suspensiva, sed solum reservata in devolutivo, super quocumque
dubio, quod excitari contigerit, declaratione Congregationis pro tempere existentium S. R. E.
Cardinalium memorati Concilii Interpretum.
XXII. Cumque circa Missarum celebrationem in privatis Oratoriis, necnon circa usum
Altaris gestatorii a recol. memor. Clemente Papa XI, prsedecessore etiam nostro, opportunum
decretum promulgatum fuerit die 15 Decembris anni 1703, Episcopi dent operam, ut omnia
ibidem statuta etiam in Regnis Hispaniarum serventur, idemque decretum in suis respective
DicBcesibus, ut facilius ómnibus innotescat, publicari faciant, addita etiam prohibitione, ne in
privatis Regularium cellis sive cubiculis erigatur altare pro re sacra ibidem facienda, et
contra quoscumque contravenientes censuris etiam ecclesiasticis procedant, adhibita quoad
Regulares auctoritate Sedis Apostolice in memórate decreto ipsis delegata, remotaque qua-
cumque contraria consuetudine, etiam immemorabili ; declaramus tamen quod cum in prae-
dicto decreto statuatur, non licere Episcopis extra domum proprise habitationis in Domibus
laicis erigere altare, ibiquo sacrosanctum Missae sacrificium celebrare sive celebrari faceré;
hujusmodi prohibitio intelligenda non sit de Domibus etiam laicis, in quibus ipsi Episcopi
forte occasione Visitationifi vel itineris hospitio excipiantur, ut nec etiam quando Episcopi
in casibus a jure permissis vel de speciali Sedis Apostolicae licentia absentes a Domo proprise
ordinarisB habitationis, moram idcirco faciant in aliena domo per modum similis habitationis :
his enim casibus licita iis eiit erectio altaris ad effectum praedicta celebrationis, non secus ac
in Domo propriae ordinarias habitationis.
XXIII. Praecipimus queque, accurate attendi ac adimpleri quaecumque alia prsescribuntur
in ejusdem Generalis Synodi Sess. 25 de Regularibus et Monialibus. Cumque in cap. 25,
amplissime derogetur ómnibus contrariis privilegiis, sub quibuscumque formulis verborum
conceptis, ac Jfare magnum appellatis, etiam iu fundatione obtentis, necnon Constitutionibus
et Regulis, etiam juratis, atque etiam consuetudinibus vel praescriptionibus etiam immemo-
rabilibus ; sciant omnes, dtírogationem hujusmodi non ad ea tantum referri, quae in praedicto
capite continentur, sed etiam ad alia, quae in singulis superioribus capitibus ejusdem sessio-
nis constituta sunt.
364 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
XXIV. Ad haec ut recta ia judiciis ratio servetur, prsecipimus, quod ubi in causis
criminalibus Ordioarii locorum in Eegnis Hispaniarum processerint ex officio, hoc est, non
ad ullius querelam sive accusationem, si ab eorumdem Ordinariorum sententiis appellatio
vel ad Sedis Apostolicse Nuntiura ve! ad Metropolitanos interposita fuerit; tnnc (ne alioquin,
si nullus actoris partes gerat, delinquentes pcsnam suis criminibus debitara effugiant) Procu-
ratores Fiscales tribunalis Nunciaturse Apostolicse et respective etiamCurise Metropolitanse.
instantias aliosque actas desuper necessarios peragant et prosequantur, ut prsedictae Ordina-
riorum sententiíe justara confirmationem et executionem obtineant. Quod si, dictisProcu-
ratoribus Fiscalibus non cuatis et inauditis, sententias in gradu appellationis proferri
contigerit, istse prorsus nuUse sint ac irritae cura oranibus actis, gestis, nulluraque sortiri
debeant effectum, quinirao pvíecedentes Ordinariorum sententise executioni mandentur,
perinde ac si appellatio ab iis interposita nullatenus fuisset.
XXV. Cseterum cura generaliter circa appellationes et inhibitiones satis provisum fuerit per
Constitutionem pise mem. Innocentii Papse IV, pr^edecessoris etiam nostri, in cap. Romana, ac
etiam per decreta Concilii Tridentini, itemque alia edita die 16 Octobris 1600 a Cougregatione
negotiis et consultationibus Episcoporum et Regülarium prseposita, et a praefato Clemente VIII.
prsedecessore confirmata, ac denique etiara alia promulgata tempere pontificatus similis mem.
Urbani Papae VIII, prsedecessoris itidem nostri, die videlicet 5 Septembris 1626 ; volumus et
raandamus, quod quidquid in ómnibus memoratis Constitutionibus et decretis statuitur
diligentissime per óranos iis coraprehensos observetur in causis ad curias Ecclesiastic?s
pertincntibus in Regnis Hispaniarum, quacumque consuetudine etiam immemorabili, vel
quovis privilegio aut stilo concedendi etiam quasdam inhibitiones, nuncupatas temporarias,
penitus excluso,
XXVI. Quo vero ad judices conservatores et modum ac facultatem procedendi in causis
civilibus, quse ad eorum cognitionem pertinere possint, inviolata custodienda erit norma
praescripta in Constitutionibus fel. rec. Innocentii IV, Bonifacii VIII,Gregorii XV, aliorumque
Romanorura Pontificum praedecessorum no8trorura,liac de re editis, necnon in decretis Concilii
Tridentini, sub pcenis ibidem contentis, quas prsesenti nostra constitutione innovamus et con-
lirmamus; hoc etiam addito, ut iidem judices conservatores et mandatorum suorumexecutores
exhibere debeant Episcopis aliisque locorum Ordinariis, litteras suas deputationis, quarum
vigore procederé intendant.
XXVII. Enixe denique et ex intimo paterni cordis nostri sensu omnes e religiosissima
Hispánica Natione monemus,ut memores sint teneri se exacte,fírmiter et cum effectu observare
etiam omnia et singula in caeteris ómnibus ejusdem Tridentini Concilii decretis sancita. Et ne
eorum executio posthac ullo modo impediatur aut retardetur, decernimus, ac declaramus nul-
lum pro irapedienda aut suspendenda executione Conciliarium sanctionum ejusmodi,aut decreto-
rumquaeab Ordinariis edita fuerint pro executione pariter eorum, quaeinipso Concilio statuta
sunt, suffragariposse,ac deberé contrariumprivilegiura, quod ante praedicti Concilii promul-
gationem a Sede Apostólica obtentum fuerit, nisi etiam post ipsum Concilium fuerit ín forma
specifica ab eoderii Apostólica Sede confirmatum, vel noviter concessum; itemque obstare non
posse uUum statutum vel concordiam, quae, a praedicta Apostólica Sede specialiter confir-
mata non sint, ñeque queracumque longsevum non usum, aut contrariara consúe-
tudinem vel praescriptionem, etiam centenariam vel imraemorabilem,ni forsan praefataD consue-
tudinis aut prsescriptionis materia capax sit, et insuper consuetudo aut praescriptio imme-
morabilis probata jara sit admissa a competenti judice per tres sententias conformes vel per
uñara, quaa in judicatura transierit, nec deraura quaracumque appellationera sive inhibitionem
SECCIÓN UNDÉCIMA. S6íí
etiam temporariam, reservato dumtaxat recursu in devolutivo ad memoratam Congregationem
Cardinalium ejusdem Concilii luterpretura, quibus etiam tamquam executoribus prsesentium
Dostrarum Litterarumnon solum committimus et mandamus,ut eas ipsarumque decreta et ordi-
nationes omnes perpetuo etinviolabiliterobservarifaciant cum eadem potestate, quse iisdem
Cardinalibus a Sede Apostólica tributa est pro executione decretorum memorati Concilii, sed
etiam privativo facultatem impertimur, quandocumque opus fuerit, interpretandi, explicandi
ac declarandi eamdem nostram Constitutionem omnesque et singulas ofdinationes in ea conten-
tas, exceptis his, quse ad cseremoniale Episcoporum, Rituale Romanum et Rubricas Missalis
etBreviarii pertinent, quatenus illis dubietas aliquaautdifficultasemerserit;non retardata
tamen interim illarum executione, adeo ut, ante hujusmodi executionem, nec ullus recursus ad
eamdem Congregationem Cardinalium, nec ulla super quovis dubio consultatio promoveri pos-
sit. Decretis vero et declarationibus a praedicta Congregatione faciendis, postquam nostra aut
Romani Pontificis pro temporé existentis approbatio accesserit, statim quaecumque reclamatio
aut consultatio omnino cessare, perpetuumque silentium desuper impositum censeri debeat.
Decernentes pariter easdem prsesentes Litteras seraper firmas, validas et eficaces existere
et fore, suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere, ac illis, ad quos spectat et
pro tempere quandocumque spectabit, in ómnibus etperoraniaplenissime sufragan, et ab
eis respective inviolabiliter et inconcusse observar! deberé
Non obstantibus prsemissis ac, quatenus opus sit, nostra et Cancellariae Apostolicae Regula
de jure qusesito non toUendo, aliisque Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis etc.
Datum Romgeapud S, Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 13Maii 1723, Pontifi-
catis nostri anuo secundo. (Del Bularlo Romano Luxemb. part, la pág. 472).
Nota de los Fastos. El limo López Zebuano dice : « Dicha Bula de Inocencio está mandada observar en
las Indias por diversas Cédalas Reales. Orden. 312. »
SE CONDENAN LOS RECURSOS DE FUERZA.
Venerabili Fratri Valentino Archiepiscopo Sancti Jacobi de Chile.
Pius Papa IX.
Venerabilis Prater, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Ex publicis ephemeridibns atque ex istius Gubernii scriptis jam dolenter noveramus
scandala in isto tuo Metropolitano Canonicorum collegio excitata... ob ejusdem Templi
Sacrista expulsionem, cum ad Nos ultimis hujus mensis pervenerunt tuse obsequentissimae
litterse, die 30 proximi mensis septembris datae, quibus, venerabilis Prater, hujus
raolestissimi sane facti originem, progressum resque omnes ad ipsum pertinentes Cum
adjectis documentis Nobis sedulo exponis.
Ubi istius Gubernii Minister de ejusmodi negotio ad Nostrum Cardinalem Sécretarium
status scripsit, mandavimus ut ipse Cardinalis ad Ecclesiaí jura tuendá eidem Ministro
responsum daret, quo clare aperteque ediceret ipsius Eclesise potestatem in spiritua-
libus rebus nulli civili auctoritati ullo unquam modo posse esse subjectam. Ac meritas
tibi deferimus laudes, cum ex iisdem tuis litteris noverimus, quo sacerdotali zelo veneranda
Ecclesiae jura propugnaveris, et qua pastoral! providentia legitimae istius Dicecesis
procurationi jam prospexeris, si tibi, quod Deus avertat, aliquod sit subeundum discrimen,
et qua épiscopali constantia sis animatus ad omnia, Deo auxiliante, perfercnda pro
366 PARTE 2» PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
ipsius Ecclesise defensione. Debito etiam laudum prajconio illos omaes istius Civitatis
Ecclesiasticos viros prosequimur, qui, veluti ex iisdem tuis litteris apparet, tecum conjuncti
omuia eorum studia in Ecclesiae causa tuenda ejusque sanctissimis legibus servandis
impenderé gloriantur, atque ezs significa Nostris in votis esse, ut nunquam cessent atjsiduaa
potissimum fervidasque Deo Óptimo Máximo adhibere preces, quo divina sibi et Christiano
populo impetrent auxilia. Jám vero per te ipse, venerabilis Frater, vel facile intelligere
poteris, quanto dolore affecti fuerimus ob agendi rationem eorumdem duorum Canoni-
corum... et ob canónicas ptenas in quas ipsi inciderunt, cum in spiritualibus rebus ad
laicse potestatis judicium auctoritatemqne confugere non dubitaverint. Etsi enim hujusmodi
abusus vel istic vel alibi diu invaluerint, tamen commemorati Canoidci tranquillo animo
sen conscientia esse non possunt, cum propter eorum conditionem prse caeteris cognoscant,
Dei et Ecclesise leges nulli laic» potestati esse subjectas. Et quoniam nihil certe Nobis
gratius esse potest, quam nt ipsi resipiscant ac redeant ad cor, idcirco optamus, ut dúos
memoratos Canónicos, vel per te vel per alium gravem virum voces, eosque de Nostro
mcerore certiores facias, ac simul horteris, ut velint imitari omnis fere istius Civitatis
Ecclesiasticos viros, majoremque suorura collegarum partem (quorum personam se referro
dicunt) et illos etiam, qui in tempore de sententia destiterunt, ne improbandum ad-
mitterent facinus implorandi in sacris rebus laicae potestatis auctoritatem.
Tibi autem, venerabilis Frater, omnes opportunas tribuimus facultates, ut si ita in
Domino expediré censueris, dúos praedictos Canónicos ab Ecclesiasticis censuris absolvas
atque etiam ab irregularitate eximas, quoties illa obstricti sunt pb Missae celebrationem
et sacramentorum administrationem.
Datum Romae, apud S. Petrum, die 27 Novembris anno 1856, Pontificatus nostri anno
undécimo. — Pius Papa IX. (Del Boletín Ecco. de Chile, tom, 2, pág. 222.)
LOS CABILDOS NO PUEDEN REVOCAR LA JURISDICCIÓN
DEL VICARIO CAPITULAR.
Venex'abili Fratri Marino Archiepiscopo Palmirensi Delegato Apostólico in
regionibus Fcederis Argentini-Paranam.
Pius Papa IX.
Venerabilis Frater, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Non levi admiratione cognovimus istud (N.)in America Meridionali Ecclesise Canonicorum,
CoUegium in Vicario Capitulari eligendo, contra vigentem nunc in Ecclesia disciplinam
perperam agere. Cum enim ex hac vita migraverit Dilectus Filius Presbyter (N. N.), qui
Vicarii Capitularis muñere fungebatur ab eodem Capitulo electus fuit Vicarius Capitularis
Dilectus Filius Sacerdos (N. N.)t ea tamen conditione ut hujusmodi ofiScium ad biennium tan-
tum exercere debeat. Nemo certe ignorat, quam vehementer vigenti nunc in Ecclesia disci-
plinse adversetur hic Vicarium Capitularem eligendi modus. Etenim omnes noscunt juxta
prsesentem Ecclesise disciplinam in Vicarium Capitularem, semel canonice electum, ita
transferri omnem jurisdictionem ad capitulum tempore Sedis vacantis pertinentem, ut ea
nuUo modo possit ab ipso capitulo revocari aut coarctari, nisi causa cognita fuerit ab hap
Sancta Sede, veluti ipsa per suas prsesertim, tum Episcoporum et Eegularium, tum Concilii
Congregationes, stepissime docuit ac declaravit. Itaque has Tibi, venerabilis Frater, qui in
SFXCÍON UNDÉCIMA. 367
istis regionibus Nostri et hujus Apostolicse Sedis Delegati muñere fungeris, scribimus
Litteras, quibus eas Ubi partes imponimas ac mandamiis, ut ejusdem (N.) Ecclesise Canonicis
Nostro nomine significes, a Nobis omnino improban banc Vicarium Capitularem eligendi
rationem ab ipsis adhibitam, ac simul illos serio graviterque moneas, ne in posterum audeant
contra nunc vigentem Ecclesise disciplinam ejusmodi uti ratione in Vicario Capitularieligendo.
Ñeque illis bac in re suffragari potest qua^vis ab ipsis asserta consuetudo, qu£e potius abusio
debet appellari nuUo prorsus modo toleranda. Si autem noveris hujusmodi abusum iu alia
istius tuae Belegationis Cafchedralium Ecclesiarum Canonicorum CoUegia irrepsisse, Tibi
curse erit, venerabilis Frater, Nostro item nomine earumdem Ecclesiarum Canónicos monere,
ut eumdem abusum omniíao eliminent, atque in elígendo Vicario Capitulari ad vigentis
nunc in Bcclesia disciplinse normam se diligenter conforment, eamque studiosissime ac
religiosissime servent. Ea porro spe nitimur fore, ut iidem Canonici et Capitula, cum
Nostra per te noverint mónita, velint ea, qua par est, reverentia et obedientia, Nostrre voci
sedulo obtemperare. Persuasissimum autem Nobis est, te venerabilis Frater, omni cura
studioque hsec Nostra exequuturum esse mandata. Hac autem occasione libentisime utimur...
Datum Romse, apud S. Petrum, die 13 Decembris 1858, Pontificatus nostri anno décimo
tertio. {Del Boletín Ecco. de Chile, tom. 2, pág. 443.)
SOBRE LOS VICARIOS CAPITULARES Y LOS PRESENTADOS PARA LAS SILLAS
EPISCOPALES.
Pius Episcopus,, Servus Servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam.
Romanus Pontifex, pro muñere sibi divinitus collato regendi ac gubernandi universam
Christi Ecclesiam, non solum SS. Canonum observantiam urgere, sed etiam illorum certum
et authenticum sensum declarare satagit, si quando quidpiam dubitationis in aliquo occurrat,
ne diversis interpretationibus materia pr^ebeatur, atque inde Ecclesiasticse disciplinse unitas
rumpatiir, cum magno Ecclesiastici regiminis detrimento.
Sane juxta antiquam Ecclesise disciplinam, Sede Episcopal! vacante, Dioecesis administrado
ad Capitulum Cathedralis Ecclesise devolvitur, quod olim per se ipsum Dicecesim, toto tem-
pore, quo sedes vacabat, administrare poterat vel uni aut pluribus, Dicecesim administrandam
committere, libera eidem relicta potes tate deputatos eligendi, cisque delegatamjurisdictionem
si ve quoad usum, sive quoad terapus arctandi et constringendi.
At vero Concilii Tridentini Patres animadvertentes gravissima, quse passim oriebantur
incommoda ex administratione viduatse Ecclesise ccetui personarum diversi fere ingenii con-
credita, ad ea vitanda sapienter decreverunt : ut Capitulum^ sede vacante, Offíciálem seu
Vicarium, infra octo dies post mortem Episcopi, constitnere, vel existentcm confirmare
omnino teneatur, qiii saltem in jure canónico sit Doctor vel Licentiatus, vel alias, quantum
fieri poterit idoneus. Si secus factum fuerit, ad Metropolitanum deputatio hujusmodi devol-
vatU7\ et si Ecclesia ipsa Metropolitana fiierity aut exempta, Capitulumque^ ut prcefertur,
negligens fuerit, tune antiquior Episcopus ex suffraganeis in Bletropolitana, et propinquior
Episcopus in exemptn, Vicarium possit constituere (1).
Hujusmodi vero decretum varíe interpretati sunt privati canonicarum rerum scríptores.
Quídam enim censuerunt posse Capitulum in constítuendo Vicario aliqnam jurisdictionis
(1) Sess. 24. rap. 16. de Refonn.
ÍÍ68 PARTE 2* PRIVILEGÍOS DE f,OS OBISPOS.
partem sibijreservare, alii putaverunt fas esse Capitulo ad certum tempus Vicarium deputare;
nec defuerunt, qui arbitrati sunt, licere Capitulo Vicarium pro arbitrio removeré, at alium
substituere.
EeceDsitae Scriptorum sententise a nonnuUis Capitulis libenter exceptas sunt : quo factum
est, ut in hac re tam magni momenti disciplinse uniformitas deficeret, et Tridentinum decre-
tum optatum finém plene non attiugeret. Quamvis autem SS. Urbis Congregationes has
sententias, suis responsis in casibus occurrentibus, pluries reprobaverint, ita ut ex earum
responsis manifesté appareat, quse fuerit mens Patrum Tridentinorum in edendo decreto
superius relato ; attamen cum nondum omnia ubique ad eam mentem exigi videamus, ad sub-
raovendam prorsus quamlibet dubitationis causam vel obtentum, iisdem responsis et declara-
tionibus Apostolicse auctoritatis roburadjiciendumcensemus. Quocirca Motu proprio, ac certa
scientia, et matura deliberatione Nostris, deque Apostolicse Potestatis plenitudine declaramus
et decernimus : totam ordinariam Episcopi jurisdictionem, quíB, vacua Sede Episcopali, ad
Capitulum venerat, ad Vicarium ab ipso rite constitutum omnino transiré ; nec ullam hujus
jurisdictionis partem posse Capitulum sibi reservare, ñeque posse ad certum et definitum
tempus Vicarium constituere multoque minus removeré, sed eum in officio permanere, quous-
que novus Episcopus Litteras Apostólicas de collato sibi Episcopatu Capitulo, juxta Bonifacü
VIII, Praedecessoris Nostri, Constitutionera (1) vel Capitulo deficiente, ei exhibuerit, qui, ad
normam SS. Canonum, vel ex speciali S. Sedis dispositione, vacantem Dicecesira administrat,
vel ejusdem Administratorem seu Vicarium deputat.
Quamobrem pro nullis habendge sunt limitationes, seu quoad jurisdictionem, seu quoad
tempus adjectse a Capitulo electioni Vicarii Capitularis, qui idcirco, iis non obstantibus, offi-
cium semel sibi rite collatum, toto tempere, quo Sedes Episcopalis vacua faerit, totainque
ordinariam jurisdictionem Episcopalem libere et valide exercere perget, doñee novus Episcopus
Apostólicas canonicse suse institutionis Litteras, ut diximus, exhibeat.
Hac autem occasione declaramus etiam et decernimus ea, quge a Gregorio X, Decessore Nos-
tro, in Concilio Lugdunensi de electis a Capitulis constituta sunt (2) comprehendere etiam
nominatos et prsesentatos a Supremis publicaium rerum Mcderatoribus, sivelmperatores.sint,
siveBeges, siveDuces, vel Prsesides, et quomodocumque nuncupentur, qui ex S. Sedis con-
cessione seu privilegio jure gaudent nominandi et prsesentandi ad Sedes Episcopales in suis
respectivis ditionibus vacantes, abolentes idcirco, cassantes et penitus annullantes usum seu
potius abusum sub quovis titulo vel prsetenso et asserto privilegio, qusesito colore et quacum-
que causa, licet speciali et expressa mentione digna, in quibusdam Kegnis seu regionibus
prsesertim longinquis invectum, quo Capitulum EcclesiseCathedralis vacantis obsequens invi-
tationi seu mandato, licet verbis deprecatoriis concepto, supremse civilis potestatis concederé
et tranferre pra3sumit, ac de facto concedí b et transfert in nominatum et prsesentatum ad
eamdem Ecclesiam illius curam régimen et adrainistrationem, eamque nominatus et praesen-
tatus sub nomine Provisoris, Vicarii Generalis, aliove nomine gerendam suscipit ante exhibi-
tionem Litterarum Apostolicarum, uti superius dictum est, de more faciendam, remoto proinde
Vicario Capitulari, qui ex juris dispositione toto tempere vacationis Ecclesiseeam administare
ac vegere debet. Confirmantes autem alia etiam Decessorum Nostrorum, et prsesertim sa.
me. Pii VII Decreta et dispositiones, declaramus et decernimus, ut, si interea Vicarius
Capitularis decesseritaut spontesua muneri renuntiaverit, aut ex alia causa officium ipsum
legitime vacaverit, tune Capitulum, vel, Capitulo deficiente, qui potestatem habet deputandi
ll) Extravag. Injuncice, deElectione Ínter coram.
(2) Cap. Avaritice, de Electione in 6».
SECCIÓN UNDÉCIMA. 369
vacantis Ecclesise Administratorem, seu Vicarium, novam quidem Vicarium, vel Administra-
torem eligat,numquam vero electum in Episcopum a Capitulis aut a laica potestate Domiuatum
seu prseseatatum ad dictam Ecclesiam vacantem, cujus electionem ac depntationem, si eam
Capitulum, vel alius, uti supra, peragere prsesumpserit, cassamus, annuUamus et omnino
irritam declaramus.
Confidimus autem Dignitates et Canónicos Cathedralium Ecclesiarum vacantium, ac illos
qui, deficientibus Capitulis., Vicarios deputant, aut vacantes Ecclesias legitime administrant,
plene exequuturos quse hisce Nostris Litteris declarata et decreta sunt ; ubi vero, quod Deus
avertat, ea exequi detrectaverint, ac concederé et transferre in nominatum et prsesentatum ad
eamdem Ecclesiam ejus curam, régimen et administrationem sub quovis titulo, nomine, quse-
sito colore ausi fuerint, prseter nullitatem jam decretam praedictseconcessionis et translationis,
prsefatos Canónicos ac Dignitates excommunicationis majoris, necnon privationis fructuum
Ecclesiasticorum beneficiorum quorumcumque, aliorumque reddituum Ecclesiasticorum per
eos respective obtentorum, similiter eo ipso incurrendis pcenis innodamus et innodatos fore
decernimus et declaramus; ipsarumque poenarum absolutionem seu relaxationem Nobis et
Romano Fontifici pro tempore existenti dnmtaxat specialiter reservamus.
In easdem poenas pariter reservatas ipso facto incurrunt nominati et prsesentati ad vacantes
Ecclesias» qui earum curam, régimen et administrationem suscipere audent ex concessione et
translatione a Dignitatibus et Canonicis aliisque, de quibus supra, in eos peractara, necnon
ii, qui in prssmissis paruerint, vel auxilium, consilium aut favorem prsestiterint, cujusque
status, conditionis, prseeminentise et dignitatis fuerint.
Prseterea nominatos et prsesentatos jure, quod eis per nominationem et prsesentationem
forte qusesitum fuerit, decernimus eo ipso privatos.
Si vero aliqui ex prsedicfcis Episcopali charactere sint insigniti, in poenam suspensionis
ab exercitio Pontificalium, et interdicti ab ingressu Ecclesise ipso facto, absque ulla decla-
ratione incidunt, S. Sedi pariter reservatam.
Insuper qusecumque a sic nominatis et príesentatis in administrationem vacantium
Ecclesiarum intrusis fiant, mandentur, decernantur et ordinentur cum ómnibus et singulis
inde quovis modo sequutis et quomodocumque sequuturis, omnino nulla, invalida, inania,
irrita et a non habentibus potestatem damnabiliter attentata et de facto prsesumpta nullius-
que valoris, momenti et efficacise esse et perpetuo fore tenore prsesentium declaramus et
decernimus, illaque damnamus et reprobamus.
Hsec volumus, statuimus ac mandamus, decernentes has Nostras Litteras et omnia in eis
contenta nullo unquam tempore a nemine cujusque conditionis et dignitatis etiara Imperialis
et Eegi3e, süb quovis titulo, qusesito colore, ac prjetenso et asserto privilegio, quod si forte
sit, cassamus, et annullamus, infringi, impugnari vel in controversiam revocari posse, sed
semper firmas et efficaces existere et fore, suosque plenarios et íntegros effectus semper
sortiri et obtinere deberé. Non obstantibus Apostolicis generalibus vel specialibus Consti-
tutionibus et Ordinationibus, ac Nostris et Cancellariae Apostolicse regulis, praesertim
de jure qucesito non toUendo, cseterisque etiam speciali mentione dignis contrariis
quibuscumque.
Volumus autem, ut facta harum Litterarum publicatione per aííixionem transumptorum
ad valvas Basilicarum TJrbis, omnes ubique Fideles, ad quos spectat, qui quomodocumque
noverint eas, prout dictum est, Romae fuisse promulgatas, ad earum exequutionera perinde
obstringantur, ac si personaliter singulis notificataí fuissent.
Volumus pariter, ut earumdem prsesentium Litterarum transumptis, seu exemplis etiam
TOM. I. 40
370 PARTE 2a PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
impressis, manu tamen álicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo personse in Ecclesiastica
dignitate constitutse munitis, eadem prorsus fides, ubique locorum habeatur, qusa haberetur
ipsis praesentibus, si forent exhibitae vel ostensse.
Nulli ergo omnino hominum liceat paginara hanc Nostrarum declarationis, decisionis,
annullationis, irritationis, statuti, prsecepti, mandati et voluntatis infringere, vel ei ausu
temerario contraire. Si quis vero hoc attentare prsesumpserit, indignationem Omnipotentis
Dei et Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se noverit incursurum.
Datum Romee, apud Sanctum Petrum Anno Incarnationis Dominicae millesimo octingen-
tesimo septuagésimo tertio, V. Raleadas Septembris, Pontificatus Nostri Auno vigésimo
octavo. — P. Card. Asquinius.
ALTAR PRIVILEaiADO PARA TODAS LAS CATEDRALES DEL ORBE CATÓLICO.
Benedictus Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Omnium saluti paterna charitate intenti, sacra interdum loca spiritualibus indulgentiarum
muneribus decoramus, ut inde fidelium defunctorum animae Domini Nostri Jesu Christi
ejusque Sanctorum suffragia meritorum consequi, et in illis adjutse ex Purgatorii poenis ad
seternam salutem per Dei misericordiam perduci valeant. Volentes igitur omnes et singulas
Patriarchales, Metropolitanas et Catliedrales totius orbis Catholici Ecclesias, in quibus
Altare privilegiatum quotidianum, perpetuum, forsan non reperitur concessum, et in eis
Altare per Patriarchas, Archiepiscopos, Episcopos respective locorum gratiam et commu-
nionem Sedis Apostolicse habentes semel tantum designandum, hoc speciali dono illustrare,
auctoritate nobis a Domino tradita ac de Omnipotentis Dei misericordia et Beatorum Petri
et Pauli, Apostolorum ejus, auctoritate confisi ut quandocumque Sacerdos aliquis secularis
vel cujusvis ordinis, congregationis seu Instituti regularis Missam Defunctorum pro anima
cujuscumque Christifidelis, quae Deo in charitate conjuncfca ab hac luce migraverit, ad
praedictum Altare celebrabit, anima ipsa de thesauro Ecclesise per modura suffragii Indul-
gentiam consequatur; ita ut ejusdem Domini Nostri Jesu Christi ac Beatissimae Virginis
Marise Sanctorumque omnium merítis sibi suffragantibus a Purgatorii poenis liberetur.
concedimus et indulgemus : Praesentibus perpetuis futuris temporibus valituris.
Volumus autem quod praesentium transumptis seu exemplis etiam impressis, manu
álicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo personae in Ecclesiastica dignitate constitutíe
munitis, eadem prorsus fides adhibeatur, quae adhiberetur ipsis praesentibus, si forent
exhibitáe vel ostensae. Datum Romae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die
2Ó Augusti 1724, Pontificatus nostri anno primo. (Ex Bull. de Propaganda Pide, tom. 2,
pag. 55.)
INDULTO A LOS PATRIARCAS, ARZOBISPOS Y OBISPOS, PARA LA BENDICIÓN PAPAL, DOS
VECES AL ANO.
Clemens Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetam reimemoriam.
Inexhaustum indulgentiarum thesaurum a JesuChristo Domino Nostro Ecclesiae reiictum,
Christiano populo máxime áalutarem et summopere in pretio habendum esse, Catholicae
Ecclesiae auctoritas et Summorum Pontificum, prsedecessorum nostrorum, gesta facillime
suadent, Cumque per divinae gratiae abundantiam, nuUis suffragantibus meritis, in suprema
SECCIÓN UNOECIMA. -M\
Beati Petri Oathedra constituti modo ad pastoralem sollicitudinem nostram pertineat, per
iiniversum Domini gregem vigili cura providere, ut omnia in ea honeste et secundum
ordinem fiant; veterem et probatam Ecclesiíe consuetudinem circa indulgentiarum dispensa-
tionem, quantum fieri potest, restituere et servare, siraulque Christifidelium utilitati
occurrere studemus.
ínter caetera siquidem spiritualiiim gratiarum dona, quibus Summorum Pontificum libera-
litate Christifideles cumulantur, potissime locum habet plenaria peccatorum indulgentia et re-
missio, qu3e statutis anni diebus conceditur, dum Romanas Pontifex solemni cseremonia populo,
coram ipso congregato, bonedicit, et non raro ipsius summi Pontificis nomine effundendse
Apostólicas Benedictionis super Principes Viros absentes delegata fuit facultas : sed inde
invaluitpríjeter modum usu!3.etiam verbi Dei Prseconibus indulgendi, ut similiter cum ple-
naria indulgentia Apostolicam Benedictionem, non singular! alicui personíe vel familias, sed
universo ad Ecclesiam confluenti populo impertir! valerent : nonnullos pariter, non sine aliquo
Ecclesiasticae disciplinae discrimine, circa harum facultatum exercitium, irrepsisse abusus
deprehendimus.
üt autem spiritualium gratiarum dona, sánete atque incorrupto administrentur, quodque
adeo salubriter insóitutum est, in perniciem non cedat abutentium, praemissa omnia Congre-
gationi VenerabiJium Fratrum Nostrorum S. R. E. Cardinalium Indulgentiis, sacrisque
Keliquiis praepositae, examinanda commisimus, quae exquisitis etiam Consultoribus votum
suum Nobis aperiret. Postquam igitur quid eadem Congregatio, auditis consultoribus, hac
in re sentiret percepimus ; ómnibus maturo perpensis, justam rationem congruosque limites
in his praescribere volentess, de ipsius Congregationis consilio, Motu proprio, et ex certa
scientia, deque Apostolicae potestatis plenitudine, omnia et singula particularia indulta et
privilegia effundendi suprapopulum Apostolicam Benedictionem per Romanos Pontifices, prac-
decessores Nostros, ac per Nos etiam, quibusvis particularibus personis, sive ecclesiasticis
saecularibus, sive cujusvis Ordinis et Instituti Regularibus, ad certum tempus, seu ad eorum
vitam, non tamen illa per praedecessores praedictos aliquibus Ordinibus Regularibus
attributa, quae modo infrascripto salva esse volumus, respective concessa et elargita,
etiamsi eaedem particulares personas ex quavis causa illa impetrarint, et in possessione
indultorum ac privilegiorum hujusmodi reperiantur, harum serie revocamus ac de medio
tollimus et abolemus.
Porro ad summovendos quosvis abusus, qui in hac re vel suborti deprehenduntur vel
quandoque suboriri possent, et ad augendam erga Pastores eminenti Episcopatus dignitate
pollentes, populorum devotionem simulque Christifidelium utilitati, de immenso et inaesti-
mabili Thesauro Ecclesiae tradito, consulere volentes, ipsarum tenore praesentium statuimus,
quod deinceps venerabilibus fratribus Nostris, Patriarchis, Primatibus, Archiepiscopis, Epis-
copis, necnon dilectis iiliis Praelatis inferioribus, Mitrae et Pontificalium usum
territoriumque separatum, cum vera qualitate nullius Dioecesis, habentibus et active in
clerum et populum jurisdictione gaudentibus, nunc et pro tempere existentibus ; Patriarchis
videlicet, Primatibus, Archiepiscopis et Episcopis, duabus anni solemnibus, nimirum
Paschate Resurrectionis Domini alioque die festo solemni, eorum respective arbitrio desi-
gnando, Praelatis vero praemissis qualitatibus praeditis, et in propriis territoriis degenti-
bus, semel in auno, in uno ex diebus, quibus eorum singulis Pontificalium usus Apostólica
Sedepermittitur, populo in Ecclesia congregato, Apostólica Sümmi Romani Pontificis pro tém-
pora existentis auctoritate illiusque nomine, facultas solemniter benedicendi cum elargitione
Plenariae Indulgentiae juxta ritum et formulam inferius tradendam concedí possit et
372 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
ipsorum unicuique, quandiu illi suis respective Ecclesiis pr^fuerint gratiamque et coiii-
munionem cum Apostólica Sede habueriat efc Litteras Apostólicas in forma Brevis, gratis,
utin similibus mos est, concedatur. Ad quorum effectum ipsos Patriarchas, Primates,
Archiepiscopos et Episcopos ac supra memoratos Prselatos, mine et pro tempere existentes
in Domino hortamur, ut pro dignitate eorum, splendoris augmento et fidelium populorum
ipsis creditorum congrua erga Divinam justitiam satisfactione a Nobis et successoribus
Nostris Romanis Pontificibus pro tempore existentibus facultatem hujusmodi ultro ipsis
oblatam postulent et impetrare non prsetermittant.
Quoniam vero eas facultates impertiendi Romani Pontificis nomine Apostolicam benedictio-
nem, aliquibus Regularibus Ordinibus concessas, preservare intendimus; harum serie decla-
ramus illas juxta concessiones, Apostólica auctoritate factas,salvas et illsesas esse deberé : dis-
trictetamen dilectis filiis eorum demOrdinum Superioribus et Professoribus, etiam speciali
mentione dignis, facúltate et indulto hujusmodi gaudentibus et qui in posterum gaudebunt,
harum queque serie praecipimus et mandamus, quod in illius exeroitio, in ómnibus
ritum et formam a felicis recordationis Benedicto Papa XIV, per ejus Epistolam Encycli-
cam sub die 19 Martii anni Domini 1758, Poritificatus sui anno octavo, editam, prses-
criptum servare : et insuper in dictis duabus solemnitatibus, quatenus Episcopi in
illis facúltate hujusmodi utantur ab eífundenda Benedictione penitus abstinere respective
debent. Ac itidem ad submovendam quamcumque dubii causam, declaramus etiam,
per benedictionem Apostólica auctoritate, sive per ipsos Patriarchas, Primates, Archiepis-
copos, sive per Regulares quoslibet, ut prsefertur, impendendara, nullam prorsus a censuris^ct
pcenis Ecclesiasticis scienter vel ignoranter incursis concedí, ñeque ab illis absolutio
prsetextu benedictionis hujusmodi suscoptse praetendi possit.
Decernentes prsesentes nostras Litteras, et in eis contenta qusecumque, semper validas
et efficaces existere et fore suosque plenarios efíectus perpetuo sortiri et obtinere, atque
iis, ad quos spectat et spectabit in futurum, plenissime suffragari, ac respective ab ómnibus
observari deberé.
Non obstantibus, quatenus opus sit, quibusvis Apostolicis et in Generalibus ac Provinciali-
bus Conciliis editis generalibus seu specialibus Constitutionibus : nec non Ordinum Regula-
rium quorumcumque prsemissis et alus privilegiis ac indultis sub quibuscumque tenoribus et
formis ac cum quibusvis clausulis et decretis, etiam simili motu, scientia et potestatis pleni-
tudine concessis ac pluries approbatis confirmatis et innovatis : necnon Nostra et Cancellaria
Apostólica regula De jure non toUendo, quibus ómnibus et singulis, etiamsi, pro illorum sufíi-
cienti derpgatione, de illis eorumque totis tenoribus specialis, specifica, expressa et individua
ac de verbo ad verbum, non autem per clausulas generales ídem importantes, mentio
habenda, aut aliqua alia exquisita forma ad hoc servanda foret, latissime et plenissime
ac specialiter et expresse derogatum esse volumus. Cseterisque contrariis quibuscumque.
Volumus autem ut earumdem prsesentium Litterarum transumptis seu exemplis etiam
impressis, mauu alicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo PersonaB in Ecclesiastica digni-
tate constitutae munitis, eadera fidesin judicio et extra illud adhibeatur, quse ipsis prsesenti-
bus haberetur, si forent exhibitse vel ostensse.
Ritus vero et formula a Patriarchis, Primatibus, Archiepiscopis et Episcopis, pro imper-
tienda Benedictione una cum Plenaria Indulgen tia postMissarum solemnia, triplici signo cru-
cis emisso, et in Episcopali throno cum Mitra cseterisque sacris paramentis indutis, cir-
cumstantibus Ministris, adhibendus, quod congrue de Preelatis inferioribus intelligatur,
talis esse debet.
SECCIÓN lIiNDECIMA. 373
Bxpleta jn utraque solemniíate Missas solemnis celebratioue, iu primis alta vocc, per
Ministrum superpelliceo indutiim, legautur Litterai Aposfcolicffi, qiiibus Tndnlgentia Plenaria
conceditur una cum potestate benedictionem Apostolicam super populum eíTundendi, iit
de delegatione adstantibus constet, et concessio ex latino sermone in vulgarem ad populi
intelligentiam translata recitetur. Postea Episcopus surgens juxta ritum in Caeremoniali Epis-
coporum expressum dicet :
« Precibus et Meritis Beatte Marioe semper Virginis, Beati Michaelis Archangeli,
Beati Joannis Baptistse et Sanctorum Apostolorum Petri et Paiüi, et omnium Sanc-
torum.
« Misereatur vestri Omnipotens Deus, et dimissis ómnibus peccatis vestris, perducat vos
Jesús Christus ad vitam aeternam.
« Indulgen tiam, absolutionem et remissionera omnium peccatorum vestrorum, spa-
tium verae et fructuosíe poenitentiae, cor semper poenitens et emendationem vitae, per-
severantiam in bonis operibus tribuat vobis Omnipotens et misericors Dominus : Amen.
« Et Benedictio Dei Omnipotentis Paftris et Piflii et Spiritus f Sancti descendat
super vos et maneat semper : Amen. »
Demum post impertitam. benedictionem publicabitur latino et vernáculo idiomate con-
cessio Plenariae Indulgenti¡3e sequenti formula :
« Attentis facultatibus a Sanctissimo in Christo Patre et Domino Nostro Domino
Clemente, Divinae providentire Papa Décimo Tertio in euuntiatis Apostolicis Litteris
expressis, datis Eeverendissimo Domino Domino N. Dei et Apostolicai Sedis gratia hujus
Sanctse N. Ecclesiíe Antistiti, Eadem Dominatio sua Reverendissima Summi Pontificis
nomine dat et concedit ómnibus hic praesentibus Indulgentiam Plenariam in forma
EcclesiíB consueta. Regate igitur Deum pro felici statu Sanctissimi Domini Nostri Papse,
Dominationis suse Reverendissimoe, et Sanctae Matris Ecclesise. »
NuUi ergo omnimo hominum liceat paginam hanc nostrarum revocationis, abolitionis,
statuti, hortationis, declarationis, prascepti, mandati, decreti, derogationis et voluntatis
infringere, vel ei ausu temerario contraire : si quis autem hoc attentare prsesumpserit,
indignationem Omnipotentis Dei ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se noverit
incursurum.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, anno Incarnationis Dominicse millesimo
septingentésimo sexagésimo secundo, Tertio Nonas Septembris, Pontificatus Nostri anno
quinto. (Ex Bullar. de Propaganda Fide, tom. 4. pag. 62.)
RITUS ET FORMULA BENEDICTIONIS APOSTOLKVE.
Ritas et Formula a Patriarcliis, Primatibus, Archiepiscopis et Episcopis pro impertienda
Benedictione una cura plenaria Indulgentia, post Missarum solemnia, triplici signo Crucis
emisso, et in Episcopali tbrono, cum Mitra caeterisque sacris paramentis indutis, circumstan-
tibus Ministris, adhibendus, quod congruo de Príelatis inferioribus intelligatur, talis esse
debet.
Expleta in utraque Solemnitate Missa3 solemnis celebratioue, in primis alta voce per
Ministrum superpelliceo indutum legmitur Litterae Apostolicre, quibus indulge ntia Plenaria
conceditur, una cum potesíate Benedictionem Apostolicam supra populum effundendi, ut
de delegatione adstantibus constet, et concessio ex latino sermone in vulgarem populi intel-
ligentiam translata recitetur. Postea Episcopus surgens juxta rotura in C^remoniali Episco-
pcrum expressum dicit.
37i PARTE 12* PRIVILEGIOS DE LOS OBISPOS.
« Precibus et meritis Beatae Mariae semper Virginis, Beati Michaelis Archangeli. Beati
Joannis Baptistse et Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli, et omüium Sanctorum :
« Misereatur vestri OmnipoteDS Deus, et dimissis ómnibus peccatis vestris perducat vos
Jesús Christus ad vitam aeternam.
« Indulgentiam, absolutionem et remissionem omnium peccatorum vestrorum, spatium
verse et fructuosai poenitentige, cor semper poenitens et emendationem vitse, perseverantiam
in bonis operibus tribuat vobis Omnipotens et misericors Dominus. if. Amen.
« Et Benedictio Dei Omnipotentis Paftris, et Fiflii, et SpiritustSancti. ^. Amen. »
Demum post impertitam Benedictionem publicabitur latino et vernáculo idiomate concessio
Plenariae Indulgentise sequenti Formula :
« Attentis facultatibus a Sanctissimo in Christo Patre et Domino Nostro Summo Pontifica
N. N. in enunciatis Apostolicis Litteris expressis, datis Keverendissimo Domino Domino N.
Deiet Apostolicae Sedis gratia hujus Sanctae N. Ecclesise Antistiti; eadem Dorainatio Sua
Keverendissima Summi Pontificis nomine dat et concedit ómnibus hic prsesentibus veré
poenitentibus et confessis et sacra Communione refectis, Indulgentiam Plenariam in forma
EcclesisB consueta. Regate igitur Deum pro felici statu Sanctissimi Domini Nostri Papse,
Dominationis suae Reverendissimse, et Sanctae Matris Ecclesiae. »
KIN DE LA SEGUNDA PARTE.
TERCERA PARTE.
Privilegios de los Regulares.
Después de haber tratado en la segunda de los privilegios de los Obispos de
América, de los que también en cierto modo participa el clero secular por la
facultad, que los mismos tienen para delegar muchos de ellos, vamos á exponer
en ésta tercera parte lo que toca á los privilegios de los Regulares, dividiéndola
en cuatro secciones.
JEn la 1^ se expondrán los privilegios concedidos á los Regulares; en la 2» las
restricciones, que éstos han sufrido ; en la 3* las fundaciones de casas Religiosas
en América; y en la 4^' las varias disposiciones, que afecten á los Regulares en
América.
SECCIÓN PRIMERA
PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Los Sumos Pontífices no concedieroD directa é inmediatamente á cada una de las Ordenes
Religiosas todos los privilegios, de que después gozaron, sino que los privilegios concedidos
á una Religión se hicieron extensivos á otras, por disposición de los Sumos Pontífices, como
se ve por las Letras siguientes de León X, y Julio II ; y á eso se llama Comunicación de
privilegios.
Por ésta misma razón de hacerse comunes á otras Religiones, al menos si son Mendi-
cantes, los privilegios concedidos á una de ellas, me ha parecido más conveniente el
presentarlos según el orden cronológico, que el enumerar los concedidos á cada Religión.
•^70 PARTR 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
COMUNICACIÓN DE PRIVILEGIOS ENTRE LAS ORDENES MENDICANTES.
Leo Papa X.
Dudum per Nos'accepto, quod Bomani Pontífices Piaedecessores nostri, aliqui ad Minorum,
aliijero ad Eremitarum Sancti Augustini, alii ad Beatse Mariae de Monte Carmelo ; reliqui
ad^Praedicatorum Ordinum Fratres et domos juxtaipsorum vota devotionis affectum gerentes,
illorum singulis uonnullas gratias, concessiones, indulgentias, peccatorum remissiones, prse-
rogativas. favores, immunitates, exemptiones, facultates, privilegia, indulta ac dona, tam
spiritualia, qnam temporalia per diversas ipsornm Litteras respective concesserunt. Nos
ad singulos Ordines prsedictos, singulasque ipsorum Ordinum domos, ubi religioso vivitur,
indifíerenter absque acceptione personarum devotionis affectum sequa lance gerentes; omnes,
et singulas gratias, concessiones, indulgentias, peccatorum remissiones, prserogativas.
favores, immunitates, exemptiones, facultates, privilegia, indulta, tam spiritualia, quam
temporalia, qualiacumque illa esseat, quse Preedicatorum, Minorum, Eremitarum Sancti
Augustini, Carmelitarum, Servorum Beatse Mariae, ac Minimorum Eratrum in domibus et
illorum Ecclesiis, Oratoriis, et Ecclesias ipsas et Oratoria pro tempere visitantibus, cujus-
cumque status aut sexus existerent, seu pro eorum manutentione et ornatu contribuentibus ;
necnon domibus et Prsesidentibus, non solum Generalibus et Provincialibus, Fratribusque
et Sororibus, necnon Monialibus et Conversis Oblatis, atque utriusque sexus personis de
Pcenüentia seu Tertii Hahitus nuncupatis, a dictis Prsedecessoribus aut a Nobis, ipsisque
successoribus, aut alias auctoritatem habentibus, conjunctim vel divisim, in genere vel in
specie, concessa fuerint aut in posterum concedentur ; illa et omnia singula, ac si nominanter
exprimerentur, pro sufíicienter expressis tune habentes, singulis Ordinibus prsedictis, illorum-
que singulis Ecclesiis, Oratoriis, et Ecclesias ac oratoria visitantibus, cujuscumque status
aut sexus existerent, seu pro eorum manutentione et ornatu contribuentibus ; necnon domibus
et Conventibus, Fratribus etiam et Sororibus vel Monialibus, Conversis queque et Oblatis,
ac utriusque sexus personis, de Pcenüentia nuncupatis, et alus singulorum Ordinum
prícdictorum : Motu proprio, et ex mera npstra scientia et liberalitate, deque Apostolicae
auctoritatis plenitudine communicamus, illaque omnia et singula inter prsedictorum Ordinum
personas, pariformiter communia essc, fuisse et esse volumus, prout in singulis Litteris
prsedictis plenius continetur Datum Eomse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris die
10 Decembris 1519, Pontificatus nostri anno séptimo. (Extat in Bullar. sub Pió IX edito.)
SUPRIMIDA UNA ORDEN REGULAR, NO SE PIERDEN SUS PRIVILEGIOS PARA
LAS ORDENES QUE TIENEN COMUNICACIÓN CON ELLA.
Se pregunta : Si suprimidos los privilegios de algún monasterio ó de alguna Religión, se
suprimirán también los privilegios ad instar?
A ésta cuestión responde Roderico en su Obra Qiiwstiones Regulares del modo siguiente
« Respondeo diccndo, quod, sublalis privilegiis alicujus Ecclesioe, Hospitalis, Ordinis vel Societatis,
non cénsenlur subíala privilegia concessa alus ad instar eorum. Sicut privilegia concessa Academiai
Complutensi ad instar privilegiorum Acadcmiífi Salmaiilicensis, si Salmanticensis pcrdat sua, non
perdit ea Academia Complulensis. Et ratio est, quoniam hujusmodi privilegia non pendent ab
alus, quoad conservationem, sed quoad produclionem : sunt enim jam facta propria earum Reli-
gionum aut Socielatum, quibus ad instar sunt concessa. linde infertur quod, licet Pius V, Pontifex
SECCIÓN PRIMERA. 377
Maximus, extinxeril Ordinem Humiliatorum ; ejus lamen Ordinis privilegia concessa per viam
comniunicationis alus Religionibus, non pereunt quantum ad dictas Religiones, quibus concessa
sunt, et sunt íacta propria, licet sint exlincta quantum ad dictum Ordinem Humiliatorum. Extincta
enim re, extinguitur privilegium lali re! concessum, prout notatur in jure, quando scilicet propter
ejus culpam destruitur, sicut propter culpara Religiqsorum Humiliatorum fuit eorum Religio totaliter
extincta. (Roder. tom. 3, quíest. 10, art. 9.)
COMUNICACIÓN DJ5 PRIVILEGIOS ENTRE LOS MENORES Y DOMINICANOS.
Venerabilibus Fratribus, Salamantin. Paseen, et Corduben. Episcopis, et eorum cuilibet.
Julius Papa II.
Venerabilibus Fratribus salutem et Apostolicam Benedictionem.
Alias ad supplicationem Charissimi in Christo Filii nostri Ferdinandi Regis etc. Quodque
in prsedicta privilegiorum, gratiarum et indultorum prsefatorum communicatione, tam uni-
versaliter per Prsedecessores nostros toti Ordini Minorum, quam etiam per Nos particulariter
praedictorum Regnorum Fratribus facta, ea, quse quoad absolutionem, dispensationem vel alias
ad Priorem Generalem seu Magistrum Ordinis Prsedicatorura spectant, ad Ministrum vel
Vicarium Generalem Fratram Minorum pertineant, et ea, quse ad Priores Conventuales, id
est, Prselatos singularum Domorum Ordinis Prsedicatorura et eorum Vicarios similiter spec-
tant, ad Guardianes et eorum Vicarios Ordinis Minorum : et ea, quse ad Priores seu Vicarios,
ad Superiores Provinciales, id est, Prselatos, qui medii sunt, quocumque nomine censeantur
et vocentur, inter dictum Generalem seu Magistrum Ordinis et Priores Conventuales
eorumque Vicarios simili modo spectant, ad Ministros et Vicarios Provinciales ac Custodes,
qui etiam medii sunt, inter Ministrum et Vicarium Generalem et Guardianes eorumque
Vicarios similiter pertineant ; et sicut de potes tate Príelatorum, scilicet, de Prselatis ad
Prselatos dictum est, ita de Congregationibus unius ad Congregationem alterius Ordinis et
Fratribus privatis, id est, ísine prselatura, ad Fratres privatos, et de festivitatibus ad festivi-
tates in bis casibus in quibus Congregationibus vel Fratribus privatis aut festivitatibus
alterius Ordinis nunc et pro tempere respective concessum intelligatur. Ita quod ea, quse in
bonorem Sanctorum Domiiiici, Petri Martyris, Thomse Aquino, Catbarinse de Senis, Fratribus
vel locis Prsedicatorum sunt concessa, omnia illa Fratribus Minóribus prsefatis eorumque
locis in festivitatibus Sanctorum, Francisci, Antonii, Ludovici, Bernardini, Bonaventurse,
quinqué Martyrum dicti Ordinis, qui apud Marochium Martyrii coronam adepti sunt, et Stse»
Ciarse, et in alus festivitatibus dicti Ordinis Minorum, licet sint in rainori numi^ro quam festa
ipsorum Fratrum Prsedicatorum sint, intelligantur concessa ad tollendum quanácumque
bíesitationem et inde forte ortum scrupulum auctoritate et tenore prsedictis declaramus.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 1». Junii 1509, Pontificatus nostri
auno sexto. (Bular. Dominic. Tom. 4, pág. 258.)
PRIMERAS FACULTADES CONCEDIDAS POR LEÓN X A LOS MISIONEROS DE AMERICA.
Dilectis filiis Joanni Glapion et Francisco de Angelis Ordinis Minorum de Observantia
Professoribus et eorum. cuilibet. Leo Papa X. Delectis Filiis salutem et Apostolicam
Benedictionem.
Alias felicis recordationis Nicolaus IV, et Joannes XXII, et ürbanus V et Eugenius IV, et
alii Romani Pontífices, Prsedecessores nostri, debita mcditatione considerantes, quod vestri
TOM. I. 47
378 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Ordinis munda Religio a Christo Domino exemplis ac verbis Apostolis suis tradita, ac Beato
Francisco et eum sequentibus inspirata fuerit : ac quod nonnullos ejusdem Ordinis Professores
proEideipropagatione ad infidelium partes, cuna jam Apostoli in orbe non existant, destinare
opus esset, prout ipse B. Franciscus suo tempere actualiter fecit, ut in vinea Domini fructuosos
palmites producerent, nonnullis vestri Ordinis tune expressis Fratribus et in terris infidelium
tune destinatis existentibus, quod Dei verbum proponere, et, constitütis ibidem non obstanti-
bus, si eorum aliqui excommunicationis censura ligati essent, absolvere : quoscumque ad
unitatem Christianse Fidei convenire cupientes recipere, baptizare et Ecclesise filiis aggregare :
et ii ex dictis Fratribus, qui in sacerdotio constituti essent Pcenitentise et Eucharistiee et
Extremse ünctionis,aliaque Ecclesiastica sacramenta personis pr^emissis ministrare et exercere :
necnon in casu necessitatis, Episcopis in provincia non existentibus, Confirmationis Sacramen-
tum et Ordinationes usque ad minores Ordines fidelibus ministrare : capellas et altaría, necnon
cálices et paramenta Ecclesiastica benedicere, ac Ecclesias reconciliandas vel coemeteria recon-
ciliare : eisdem de idoneis ministris providere, cisque indulgentias, quas Episcopi in suis
Diacesibus concederé solent, impartiri : et alia qusecumque faceré, quae ad augmentum divini
nominis, ad conversionem ipsorum infidelium populorum,et amplificationem Fidei Ortbodox»,
et reprobationem ac irritationem illorum, quse sacris traditionibus contradicunt, sicuti pro
loco et tempore viderint expediré, valerent et possent : necnon uti Oleo sancto et Chrismate
antiquis usque ad tres annos, cum in eisdem partibus novum oleum et balsamum sine difi-
cúltate magna haberi non possint, libere et licite valerent : necnon aggregatos eosdem, ubi
Episcopi non habentur, clericali insignire cbaractere, et ipsos ad minores Ordines promoveré
liceret : et Sedis Apostolicse sententia Excommunicationis irretitis absolutionis beneficiura
juxta formam Ecclesise impartiri : et qui de gentibus, schismaticis, vel alias noviter essent
conversi, dandi licentiam ut uxores suas, cum, quibus in gradibus a lege Divina non prohibitis
contraxerunt, retiñere valerent : et de causis matrimonialibus, quas in partibus illis ad audien-
tiam nostram deferre deberent, legitime agnoscendi : et discordantes inter se concordare : ac
etiam eisdem Fratribus licitum esset omnium fidelium in terris prsedictis confessiones audire et
ipsis iujungére poenitentias salutares, et vota coramutare etexcommunicatos a canone vel alio
modo juxta Ecclesise formam absolvere,dummodo injuriamacdamnapassis juxta possibilitatem
satisfecerint : insuper in locis, in quibus Fratres prsedicti residentiam faceré, vel eos hospitari
contingeret, Missam et Divina officia cum sólita solemnitate celebrare : et si in eisdem locis
vitíB necessaria jejuniorum tempore commode habere non possent, ad praedicta jejunia eosdem
Fratres minime teneri declarar unt, cum cisque misericorditer dispensarunt. Et ut de suis la-
boribus fructum reportarent, Fratribus prsedictis veré pcenitentibus et confessis illam indul-
gentiam concesserunt, quam proficiscentibus in terraí sanctse subsidium Sedes Apostólica
concederé consuevit : ac etiam ómnibus utriusque sexns fidelibus veré poenitentibus et confessis,
qui Ecclesias et loca Fratrum dicti vestri Ordinis in partibus praimissis constructa etin poste-
rum construenda,singuIisdiebus, quibus visitarent causa devotionis seu eleemosyuse faciendse,
ipsis de injunctis eis poenitentiis centum dies misericorditer relaxarunt. Quique eisdem Fratri-
bus auctoritate Apostólica concesserunt, ut in civitatibus, castriá, villis seu locis quibuscum-
que, ad habitandum domos et loca qusecumque recipere, seu hactenus recepta mutare, aut ea
venditionis, permutationis, aut cujusvis donationis titulo in alios transferre valerent. Ac
insuper ut omnes et singuli vestri Ordinis Professores, qui eodem succensi zelo ad ea loca cum
Fratribus prsedictis transiré voluíssent, ómnibus et singulis prsemissis gratiis et indultis
gaudere libere possent, prout eisdem Fratribus et eorum cuilibet, conjunctim vel divisim, pro
Fratrum prsedictorum vita, tune pro tempore indultum esset vel concessum. Necnon fugientes
SECCIÓN PRIMEHA. 37Í»
a sseculo in Ordine pra3dicto recipere, ac omnia et singula faceré quoad ea, quse dicti Ordiuis
concernerent professionem et religionem, quse Ministri Generales et Provinciales ex officio
et indultis Apostolicis faceré possunt, prout in eorumdem Prsedecessorum desuper confectis
Litteris latius continetur.
Cum autem sicut accepimus, Vos, quorum zelus Deo est animas lucrifacere, et per vestrai
operationis industriam et ísoUicitudinem, divina opitulante gratia, adulterinas plantationes
divellere, ac in messe Domini virtutes serere, vitia radicitus extirpare et humanum genus ad
cognitionis et salvationis semitam reducere, ac Indianas ínsulas aliasque provincias charissimi
in Christo Filii nostri Caroli, Hispaniarum et Romanorum Regis Catholici, in Imperatorem
electi, ditioni subjectas, et illis propiuquas térras, ubi homines veritatis Fidei cognitione
carent, conferre desideratis, et in illis, verbum Dei seminando, hujusmodi sanctis actionibus
vos exercere, de superiorum vestrorum licentia intendatis ; Nos tam sancto, et hominibus
hujusmodi pro eorum animarum salute necessario opere, desiderio favorabiliter annuere volen-
tes, Motu proprio, et ex certa scientia ac potestatis plenitudine, vobis et vestrum cuilibet, ut
facultatibus, concessionibus et gratiis ac indultis supradictis, juxta superius narratorum
continentiam vobis et cuilibet vestrum, et, ad vitam vestram a vobis quatuor deputandis, uti,
potiri et gaudere, prout superius explicatur, libere et licite valeatis, concedimus et indulge-
mus. Volumus autem quod ea, quse ad Episcopalem Ordinem ac dignitatem dumtaxat perti-
nent, vigore prsesentium nullus vestrum exercere possit, nisi in provinciis ubi Catholicus
Antistes non fuerit : in alus enim locis pontificalia solum per Episcopos exerceri valebunt.
Quocirca universis Patriarcliis, Archiepiscopis, Episcopis cseterisque in dignitate constitutis...
firmiter inhibemus, ne vos etc.
Datum Romse, apad S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 25 Aprilis 1525, Pontificatus
nostri anno nono.
(Hállase en el archivo de S. Francisco de Lima con el atestado del Licenciado Miguel de
Arévalo, Dean de Segovia é Inquisidor General de España. También se encuentra en el
Bularlo Roderici ó de Rodríguez. —Bulla S^Leonis.)
TEXTO CASTELLANO DE LAS LETRAS DE LEÓN X.
León Obispo Siervo de los Siervos de Dios á los amados hijos, Fr. Juan Clapion y
Fr. Francisco de ios Angeles.
Amados hijos etc. Nicolgio IV y Juan XXII, Urbano V y Eugenio IV de buena memoria y
otros Romanos Pontífices, nuestros Predecesores, en los tiempos pasados consideraron unos
atentamente que vuestra Santa Religión fue dada de Nuestro Señor Jesu Cristo con su
ejemplo y palabras á sus Apóstoles é inspirada al bienaventurado S. Francisco y á sus
secuaces. Y viendo que ya no habia Apóstoles en el mundo, y que ora necesario enviar
algunos Religiosos de ésta Orden á tierra de infieles para la acrecentacion y propagación de
la Pé, como el mismo Santo lo hizo, y atendiendo á esto los dichos nuestros Predecesores,
concedieron á algunos Frailes de vuestra Orden que en las tierras dé los infieles donde enton-
ces residían pudiesen proponer y declarar la palabra de Dios y absolver á los que en éstas
partes se hallasen excomulgados, y recibir y bautizar á los que quisieren convertirse á la Fé
Cristiana, y anumerarlos entre los hijos de la Iglesia. Y de estos dichos Frailes, los que
fueren Sacerdotes, pudiesen administrar á las dichas personas los Sacramentos de la Peni-
380 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
tencia» Eucaristía, Extremaunción y los demás, y en caso de necesidad, faltando en la
Provincia los Obispos, el Sacramento de la Confirmación, y dar Ordenes menores á los fieles,
y también pudiesen bendecir Capillas, altares, cálices, ornamentos Eclesiásticos, reconciliar
las Iglesias y Cementerios, y proveerlas de ministros idóneos, y concederlas indulgencias, que
los Obispos suelen conceder en sus Obispados; y hacer todas las demás cosas, que pertene-
cieren al aumento del Divino nombre, conversión de los infieles y acrecentamiento de la Fé
Católica, y asimismo que puedan anular y reprobar las cosas contrarias á los Sacros Cánones
y Constituciones Apostólicas, como les pareciere convenir, según los lugares y tiempos, en que
se hallaren : y también que puedan usar del Crisma y Oleo Santo por tres años, porque en
aquellas partes no se puede haber sin gran dificultad : y á los que hubiesen ayuntado á la
Iglesia, donde no hay Obispos, les pudiesen dar la corona clerical y promover á las Ordene?
menores, y dar la absolución de la Excomunión á los que están excomulgados, conforme á la
costumbre de la Iglesia; y también pudiesen dar licencia á los gentiles, cismáticos, ó nueva-
mente convertidos, para retener en su compañía las mujeres, con quienes habian contraído
matrimonio en los grados no prohibidos por la ley Divina, y juntamente tuviesen autoridad
para conocer de las causas matrimoniales, que de aquellas partes habian de venir á nuestra
audiencia, y unir en concordia y conformidad á los discordes.
2. Otrosí : que fuese lícito á los mismos Frailes en las dichas tierras oir las confesiones de
todos los fieles, ó imponerles penitencias saludables, y conmutarles los votos, y absolver con-
forme á la forma de la Iglesia á los que están excomulgados por el Canon ó de otra cualquiera
manera : contal condición, que conforme á su posibilidad hayan satisfecho alas partes -lesas,
de la injuria y daños. Demás de esto, que en los lugares, donde los mismos Frailes morasen
ó se hospedasen, pudiesen decir Misa y celebrar los oficios Divinos con la acostumbrada
solemnidad, y que si en dichos lugares, en los tiempos de ayuno, no hallasen las cosas
necesarias para la observancia de él, declararon dichos nuestros Predecesores que no les
obligase en tal caso el precepto de ayuno, dispensando con ellos misericordiosamente. Y
porque en su trabajo cogiesen fruto, concedieron á los dichos Frailes verdaderamente contritos
y confesados la indulgencia, que la Silla Apostólica suele conceder á los que van en favor de
la Tierra Santa, y lo mismo á todos los demás Cristianos, hombres y mujeres, que confesados
visitaren las Iglesias y las Casas de los Frailes de vuestra Orden, edificadas en las dichas
partes, ó que adelante se edificaren, todos los dias, que las visitaren por causa de devoción
ó para dar limosna, les relajarán misericordiosamente cien dias de las penitencias impuestas.
3. ítem, por autoridad Apostólica concedieron á los dichos Frailes, que pudiesen en cuales-
quiera ciudades, villas, lugares y castillos , recibir cualesquiera lugares y casas para su
morada, y los que tienen ya recibidos los puedan vender, trocar y con otro cualquiera título
de donación trasferir y mudar. Y ultra de esto que todos los Religios'os de vuestra Orden, y
cada uno de los que movidos del mismo zelo, quisiesen pasar á esas parles con los dichos
Frailes pudiesen libremente gozar de todas y de cada una de las gracias é indultos suso-
dichos, según que á los mismos Frailes y á cada uno de ellos, en común y en particular, por
el tiempo de su vida les fue otorgado y concedido; y que pudiesen recibir Novicios y hacer
todas y cualesquiera cosas concernientes á la Religión y profesión de ella, como loS mismos
Ministros Generales y Provinciales, por su oficio é Indultos Apostólicos lo pueden hacer,
según que más ampliamente está declarado en las Letras expedidas en favor de los mismos
Profesos.
4. Y por que hemos sabido que vosotros (cuyo zelo es ganar almas para Dios, y por la
industria y solicitud de vuestra confianza, ayudándoos la Divina gracia, procuráis arrancar
SECCIÓN PRLHEUA. 381
las plantas adulterinas y sembrar las virtudes en la mies del Señor, y extirpar de raiz los
vicios, y reducir el linaje humano al conocimiento y camino de la salvación) para lo cual
pretendéis pasar á las Islas de las Indias y á otras Provincias sujetas á nuestro Carísimo
hijo en Cristo, Carlos, Rey Católico de las Españas y Romanos, electo Emperador, y á otras
tierras comarcanas á éstas, donde los hombres carecen de la luz y conocimiento de la verdad
de la Féj y con éste deseo de sembrar la palabra de Dios con licencia de vuestros Superiores
deseáis emplearos en tan santos ejercicios.
Nos queriendo condescender favorablemente á vuestro deseo, y acudir al remedio y
salvación de éstas almas, y en obra tan necesaria, como es vuestra labor y doctrina, de
nuestro Motu propio y cierta ciencia y plenitud de potestad, os concedemos á vos y á
cuatro de vosotros, los que fueren señalados, por el tiempo de vuestra vida el que podáis usar
poseer y gozar libre y lícitamente como se ha dicho arriba de las sobredichas facultades,
concesiones gracias é indultos ; con tal que en virtud de ésta concesión no ejercitéis las
cosas, que pertenecen á la Orden y dignidad Episcopal, si no fuere en las Provincias, donde
no hubiere Obispo Católico, porque donde los hubiere, solo ellos las puedan ejercitar : cerca
de lo cual estrechamente prohibimos y mandamos á todos y á cada uno de los Patriarcas,
Arzobispos y Obispos, y á cualesquiera personas constituidas en dignidad, y á todos y á cada
uno de los Eclesiásticos y legos, y á los Profesores de cualesquiera Ordenes que sean,
que de ninguna manera presuman ni pretendan, por sí ni por otra persona, directe ni
indirede, impediros á vosotros ni á ninguno de los vuestros, ni de aquellos, que adelante
vosotros ó el Ministro General de la Orden señalare, so pena de Excomunión latee sententice
y de maldición eterna, de la cual no pueda ser absuelto, sino por Nos ó por nuestro consen-
timiento, ó por el de vuestro Ministro. Por lo cual, si alguna cosa se intentare, aunque
sea con pretensión de algunas Letras Apostólicas concedidas, ó que adelante se concedieren,
aunque en las mismas Letras de verbo ad verhuní estuviesen éstas insertas y particular-
mente revocadas, todo sea írrito y de ningún valor, declarando ahora para entonces no ser
nuestra intención al presente, ni en lo que está por venir, poneros algún impedimento ó
detrimento en las cosas sobredichas, mientras santamente os ocupareis en ellas, no
obstante la prohibición de nuestro Predecesor, Bonifacio VIII, de feliz recordación, por
la cual se manda que ninguno de los Frailes, Predicadores y Menores y de otros Religiosos
Mendicantes, aunque tengan cualesquiera privilegios, presuman hacer éstas cosas sobre-
dichas, si no fuere con licencia particular de la Silla Apostólica, que haga plena y expresa
mención de éste vedamiento y prohibición. No obstante las constituciones y ordenaciones, etc.
Dado en Roma, en S. Pedro, con el sello del Pescador, á 25 de Abril de 1521, en el
año nono de nuestro Pon tincado. (Del archivo de Ocopa, impresas en los Estatutos
Generales.)
NOTAS DE LOS FASTOS SOBRE LAS LETRAS DE LEÓN X.
El privilegio concedido á algunos Religiosos ¿imc expressis Fratribus pop los Pontífices
Nicolás IV, Juan XXII, Urbano V, Eugenio IV, y otros Romanos Pontífices caducó ya, así como
ha caducado el presente de León X concedido á Fr. Juan Glapion y Fr. Francisco de Angelis
con sus cuatro companeros.
Pero no sucede asi con Ioíj privilegios, que cita el mismo León X para todos los Religosos de
la Orden Seráfica : Ui Seraphici Ordinis Professores omnes. Pues estos quedan vigentes por la
presente Constitución. Por lo cual se deben examinar las Bulas de dichos Pontífices, para saber
382 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
qué privilegios se conceden indefinidamente. Y ciertamente entre los Pontífices referidos Juan XXll,
expidió una Constitución, en que se concede á los Minoritas in quasmmque mundi partes proficis-
centibus, unos indultos amplísimos para las Misiones, donde no hay Obispos, y le cita Bene-
dicto XIV, Lib. 2, de Beatif. cap. 4. La cual Constitución consta que está en vigor por Decreto
de la Sagrada Congregación de 5 de Abril de 1704, según lo refiere el mismo Benedicto en la
causa de Marruecos sobre el Venerable Siervo de Dios, Juan de Prado, por cuyo decreto se
uprueba ía validez del proceso formado sobre éste Venerable por un Misionero llamado Fr. Matias,
aunque tales procesos son de la competencia del Ordinario. Ni podria éste Misionero formar tal
proceso sin tener autqridad Apostólica para ello. Es de grande ínteres esta Bula por el resumen que
hace de todos los privilegios antiguos concedidos á las Ordenes Mendicantes. (Hasta aquí
los Fastos.)
Nota. — Desde el año 1776, en que salieron á luz los Fastos, no he encontrado Constitución alguna, en que se
hayan revocado las Bulas citadas arriba. Nótese también que las expresadas Bulas de Nicolás IV, Juan XXII,
Urbano V, y Eugenio IV fueron posteriores á Bonifacio VIII, el cual en su constitución Super cathedram
redujo algunos privilegios de los Mendicantes á los términos del Concilio Vienense. La Bula de Nicolás IV,
data del 3 de Septiembre de 1288 ; las de Juan XXÍT, del 23 de Octubre de 1325, y del 20 de Abril de 1332;
De urbano V, no be encontrado sus Letras, pero sí de Urbano VI, del 3 de Abril de 1381. Todas las cuales
se registran en el Bulário Dominicano, y se hallan resumidas en la Constitución siguiente.
omnímoda de ADRIANO-
Charissimo in Christo filio Nostro, Carolo Romanorum et Hispaniarum Regi Catholico.
Adrianus Papa VI.
Charissime in Christo Pili Noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Exponi Nobis fecisti tuum flagrans desiderium ad augmentum Ghristianse Religionis conver-
sionemque infidelium, illorum praesertim, qui, Christo duce, tuse ditioni sunt subjecti in parti-
bus Indiarum, a Nobisque instanter petiisti, ut ad effectum hujusmodi augmenti et
conversionis, et debitse gubernationis animarum, quas Redemptor Noster sui pretiosi sanguinis
commercio redemit, provideremus, quatenus ex ómnibus ReligionibusFratrumMendicantium,
praesertim Fratrum Minorum Regularía Observantise, aliqui ad prsefatas partes Indiarum,
auctoritate nostra transmitterentur,aliasque in praemissis provideatur, sicut in petitione Nobis
desuper oblata plenius continetur.
Nos autem, qui ex injuncta Nobis cura pastorali ad ea, quse ^ttinent ad salutem animarum,
intendere super omnia tenemur, quique ferventissimum zelum tuse Csesareae Majestatis, ad
augendam Rempublicam Chrístianam a teneris annis plenissime agnovimus, tam sanctum
ac laudabile opus in Domino com mondantes et desuper providere volentes, hujusmodi
supplicationibus inclinati, tenore prsesentium.volumus, ut omnes Fratres Ordinum Mendican-
tium prsesertim Ordinis Minorum Regularis Observantise a suis Prselatis nominati, qui divino
spiritu ducti, ultro ac sponte voluerint ad partes Indiarum prsefatarum, ac convertendorum in
Fide prsedictorum Indorum causa, se transferre libere et licite possint et valeant ; dum
tamen sint talis sufficientise in vita et doctrina, quod tuse Csesarese Majestati, aut tuo Regali
Consilio sint grati, ac tanto operi idonei ; super ,qu3e conscientias suorum Superiorum, qui
nominare ac licentiare habent, oneramus ; ac ut in tam sancto opere meritum obedientise
non desit, ómnibus, qui, ut prsefertur, nominati fuerint, et se sponte obtulerint ad meritum
obedientise, prsecipiraus, ut prsefatum iter et opus exemplo Discipulomm Christi Domini
SECCIÓN PRIMERA. 383
Nostri exequantur ; pro corto sperantes, ut sicut in labore eos imitati fuerint, ita et iu
prsemio eis sociabuntur ; prsefatisque Fratribus nostram Apostolicam benedictionem libentis-
3ime ex nunc impertimur.
Sed ne forte numerus Fratrum hujusmodi sit tantus, ut pariat confusionem, volumus, ut
tua Regia Majestas, aut tuum Eegale Consilium assi^net et prsefigat numerum Fratrum mit-
tendorum ; tales autem Fratres sic nominatos seu licentiatos ab eorum Superioribus stricte
prsecipimus sub Excommunicationis poena ipso facto incurrenda, ne aliquis inferior audeat
aliqualiter impediré, etiamsi pro tune esset in officio Confessionis, Prsedicationis, Lectionis,
Guardianatus, Custodiatus, Ministeriatus, Provincialatus aut Commissariatus Generalis,quibus
non obstantibus transiré possint et debeant.
Verum, ne praefati Fratres sint velut oves absque pastore, statuimus et ordinamus, ut ex
seipsis valeant et debeant eligere dúos vel tres aut plures, qui in dictis terris eis prsesint, eo
modo, quo eisdem, seu eorum majori parti, melius visum fuerit. Qui, sic electi, per triennium
autaliud majus vel minus tempus, proutin Hispania fieri (consuevit), prselationem hujusmodi
habeant, et non ultra : maneantque omnes semper in obedientia GeneralisMiuistri et Capituli
Generalis,dummodo nihil eis imponant in prsejudicium dicti transitus et conversionis infidelium.
Decernentes, quidquid absque nostro mandato expresso etassensu, super his fuerit attentatum,
nullíus esse momenti.
Et quia praefata térra Indiarum valde distat a partibus, ubi Generalis Minister degere et
incedere consuevit, ac propterea difficile foret ad eum recurrere in casibus ei pertinentibus,
volumus ac tenore prgesentium concedimus, ut Fratres, qui pro tempere assumentur ad régimen
aliorum Fratrum in prsedictis terris Indiarum, habeant in utroque foro super Fratres sibi
commissos, omnem auctoritatem et facultatem, quam Generalis Minister habere dignoscitur,
ita tamen quod ipse Generalis Minister sub cujus obedientia semper manere debent, possit
prsefatam auctoritatem limitare et arctare, prout ei visum fuerit.
Et insuper, ut melius prsesfata conversio infidelium fieri valeat et saluti animarum omnium
in prsefatis terris Indorum pro tempere degentium provideatur, volumus et tenore prsesentium
de plenitudine potestatis concedimus, ut prsefati Praelati Fratrum, et alii, quibus ipsi de
Fratribus suis, in dictis Indiis commorantibus, duxerint committendum (in partibus, in
quibus nondum fiierint Episcopatus creati, vel si fuerint, tamen intra duarum dietarura
spatium, ipsi vel officiales eorum inveniri minime possint), tam quoad Fratres suos, et alios
cujuscumque Ordinis ibidem fuerint ad hoc opus deputati, ac super Indos ad Fidem Christi
conversos, quam etiam alios Christicolas ad dictum opus eosdem comitantes, omnimodam auc-
toritatem nostram in utroque foro habeant tantam, quantam ipsi, et per eos deputati de Fratri-
bus suis, ut dictum est, judicaveriüt opportunam et expedientem pro conversioue dictorum Indo-
rum et manuteutione ac profectu illorum et aliorum prsefatorum in fide Catholica et obedientia
S. R. E. Et quod praefata auctoritas extendatur etiam quoad omnes actus Episcopales exercen-
dos, qui non requirunt Ordinem. Episcopalem, doñee per Sedem Apostolicam aliud fuerit
ordinatum. Et quia, ut accepimus, per prsefatos Príedecessores nostros, Romanos Pontífices,
aliqua indulta concessa fuerint, Fratribus existentibus, euntibus, aut iré procurantibus in dictife
et dictas Indiarum partes ; Nos omnia illa confirmando ac, quatenus opus est, de novo
concedendo, volumus, ut prsefati Praelati Fratrum pro tempere existentium, et quibus ipsi de
suis Fratribus duxerint concedendum, ómnibus prsedictis indultis in genere et in specie
hactenus concessis, et in posterum concedendis, uti, potiri et gaudere libere et licite possint
et valeant : habentes omnia pro sufficienter expressis, tanquam si de verbo ad verbum
insererentur.
384 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, prsesertim Sixti IV, inci-
piente: JB¿5¿ Dominicigregis, ac Bull^e Co^nae Domini, cseterisque in contrarium facientibus.
Datum Csesaraugustaí, sub annulo Piscatoris, die 9 Maji 1522, suscepti a Nobis Appstolatus
Officii, Pontificatus nostri anno primo. (Extatin Bullar. Ord. Prsedicator, tom. 4, fol.407, et
apud Eodericum.)
TEXTO CASTELLANO DE LA OMNÍMODA DE ADRIANO VI.
A nuestro Carísimo hijo en Cristo Carlos, electo Eey de Romanos y de las Españas.
Adriano Papa VI. Carísimo hijo Nuestro, Salud y Bendición Apostólica.
Habeisnos declarado el fervoroso deseo, que tenéis de aumentar la Religión Cris-
tiana, y de la conversión de los infieles, principalmente de aquellos, que mediante la
Divina gracia, en las partes de las Indias están sujetos á vuestra jurisdicción é imperio;
por lo cual nos habéis pedido con mucha instancia para la conversión y buen gobierno de
las almas, que Nuestro Señor redimió con el valor de su preciosa sangre, enviásemos
á las dichas partes de las Indias algunos Religiosos de las Ordenes Mendicantes, y en
especial de los Frailes Menores de la Regular Observancia, y que juntamente se
proveyesen otras cosas, según que más largamente se contiene en la petición.
Por lo cual Nos, que por el cuidado pastoral estamos obligados sobre todas las
cosas á procurar la salud de las almas, y tenemos conocido muy enteramente desde
vuestros tiernos años el piadoso celo de vuestra Cesárea Majestad, para el aumento
de la República Cristiana, encomendando á Dios tan santa obra, é inclinados á vuestra
suplicación, queremos por el tenor de las presentes Letras, que todos los Frailes de
las Ordenes Mendicantes, y en especial de la Orden de los Menores de la Regular
Observancia, que nombrados por sus Prelados para ese efecto y guiados por el Espíritu
de Dios, de su mera y espontánea voluntad, quisieren pasar á las partes de dichas
Indias, lo puedan libre y lícitamente hacer, con tal condición, que en la vida y doctrina
sean suficientes, y del agrado de vuestra Cesárea Majestad ó de su Real Consejo
é idóneos para tan grande empresa ; lo cual cargamos sobre las conciencias de
sus Prelados, que los han de nombrar y dar licencia; y para que tan santa obra no
carezca del mérito de la obediencia, mandamos por santa obediencia á todos los que,
como dicho es, fueren nombrados, ó de su voluntad se ofrecieren, que á ejemplo de los
Discípulos de Cristo nuestro Redentor pongan en ejecución la dicha obra y camino,
teniendo por muy cierto que como los imitan en el trabajo, los acompañarán en el premio;
y á los dichos Frailes desde luego de muy buena gana les damos nuestra bendición
Apostólica. Pero por que no sea tanto el número de los Frailes Menores, que cause confusión,
queremos que vuestra Cesárea Majestad ó su Real Consejo señale y tase el número de los
Frailes, que han de ser enviados, y estrechamente mandamos, so pena de Excomunión ipso
factomcurrenda^ que ningún inferior de ninguna manera se atreva á estorbar á los tales
Frailes, que fueren nombrados y tuvieren licencia de sus Superiores, aunque algunos sean
actualmente Confesores, Predicadores, Lectores, Guardianes, Custodios, Ministros Provincia-
les, ó Comisario General, los cuales oficios no obstante, pueden y deban pasar á las dichas partes.
Y por que los dichos Frailes no estén como ovejas sin pastor, establecemos y mandamos que
elijan de ellos mismos dos ó tres ó más, que en las dichas tierras les precedan, de la ma-
nera que á ellos, ó á la mayor parte, vieren que conviene: los cuales, siendo así electos
SECCIÓN PRIMERA. 385
tendrán el oficio de Prelados por tres años, ó por otro término mayor ó menor, conforme á sus
constituciones, según que en España se suele hacer, y no por más tiempo ni de otra manera ;
y todos estén siempre sujetos á la obediencia del Ministro General y Capítulo General,
mientras no les mandaren cosa en perjuicio de la ida á las Indias y conversión de los infieles :
declarando que cualquiera cosa, que contra estos y nuestro expreso mandato se intentare,
sea de ningún valor.
Y porque la dicha tierra do las Indias está muy lejos de las partes, donde comunmente suele
estar y residir el Ministro General, y será cosa dificultosa recurrir á él en los casos, que le
pertenecen por su oficio, queremos, y por el tenor de las presentes concedemos, que los
Frailes electos para el régimen de otros Frailes, durante el dicho tiempo de su oficio,
tengan en dichas tierras de las Indias para los Frailes sus subditos, así en el fuero interior
como exterior, toda la facultad que tiene el Ministro General, pero con éste orden y modo
que el mismo Ministro General, debajo de cuya obediencia siempre deban perseverar, pueda,
según que le fuere visto, limitar la dicha autoridad. Y demás de esto, para que mejor se haga
la conversión de los Indios infieles, y se provea á la salud de las almas de todos los Indios, que
por tiempo hubiere en las dichas tierras, queremos, y por el tenor de las presentes Letras, de
plenitud de potestad concedemos, que los dichos ÍPrelados de los Frailes, y otros á quienes ellos
lo cometieren, como sean do los mismos Frailes que viven en las Indias, en las partes donde
no se hubieren señalado Obispos, y si los hubiere, estando los Obispos ó sus oficiales á
distancia de dos dietas, 6 que no se puedan hallar fácilmente, tengan así para sus Frailes
como para otros dé cualquiera Religión, que para esto fueren señalados en aquellas partes,
y también para los Indios convertidos á la Fé, y para los demás Cristianos, que se envia-
ren á ésta obra, toda nuestra omnímoda potestad y autoridad, así en el fuero interior como
en el exterior, tanta cuanta los dichos Prelados, y los Frailes, que por ellos fueren señalados
como dicho es, juzgaren que conviene para la conversión de los dichos Indios y conser-
vación de ellos y de los demás sobredichos, y perfecto aprovechamiento en la Fé Cató-
lica, y obediencia de la Santa Iglesia Romana.
Y que la dicha autoridad se extienda á ejercitar todos los actos Episcopales, con tal
que no se requiera para ellos Orden Episcopal, hasta que otra cosa por la Silla Apostó-
lica se ordenare. Y porque, como hemos sabido, los Romanos Pontífices, nuestros Predecesores
concedieron algunos indultos á los Frailes, que están ó van 6 procuran ir á las dichas partes
de las Indias; Nos, confirmando todas estas cosas y, cuanto es necesario, concediéndolas de
nuevo, queremos que los sobredichos Prelados de los Frailes, durante el tiempo de sus
oficios, y los Frailes, á quienes ellos lo concedieren, puedan gozar libre y lícitamente todos los
indultos, ?i,ú general como 'particularmente concedidos, y que adelante se concedieren,
y que los tengan todos por suficientemente expresos y declarados, como si de verlo ad
verhum ínesen aquí insertos. No obstante las constituciones Apostólicas, principalmente la
de Sixto IV, que comienza Etsi Dominici gVegis y la Bula de la Cena del Señor, y cuales-
quiera otras cosas, que puedan ser en contrario. Dada en Zaragoza, bajo del Sello del
Pescador, á 10 de Mayo de 15á2, en el primer año de nuestro Pontificado. — (Así consta
de la Crónica Seráfica del Perú, compuesta por el R. P. Córdoba, lib. 6. cap. 14. fol. 618.)
RESUMEN DE LA CONSTITUCIÓN : EXPONI NOBIS DE ADRIANO VI.
Habiendo expuesto el Emperador Carlos V al Papa Adriano VI, los deseos, que tenia de
propagar la Religión Católica sobre todo en las Indias, y suplicádole que á éste fin so
dignase enviar alli Religiosos de todas las Ordenes Mendicantes, especíalmanle Menores de la
TOM. I. 48
386 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Regular Observancia ; Adriano VI, quiere que puedan libre y lícitamente ir á las Indias, para
convertir á la Fé é instruir en ella á los Indios, todos los Mendicantes especialmente de la
Regular Observancia, con tal que tengan suficiente virtud y doctrina, sean del agrado de
su Majestad Cesárea ó de su Real Consejo, y aptos para Obra tan grande, haciendo en esto
responsables á los Superiores, que han de designarlos.
Para que el número de Religiosos no sea excesivo, el Papa da facultad de fijarlo al
Emperador ó su Real Consejo. Para el buen gobierno de los Religiosos da facultad á los
mismos do elegir dos, tres ó más de entre ellos que los gobiernen, como mejor pareciere á
todos^ ó á la mayor parte por tres anos ó por más ó menos tiempo, según se acostumbra
en España ; pero siempre bajo la obediencia del Ministro y Capítulo General, menos en lo
que se oponga á la ¡da á las Indias y conversión de los infieles. Los elegidos tendrán sobre
los demás Religiosos la misma autoridad, que el Ministro General in lUroque foro ; pero éste
la podrá limitar según le pareciere.
Para proveer á la conversión de los infieles y á la salud do las almas, concede á los
sobredichos Prelados y á algunos Religiosos, á quienes delegaren, en donde no hubieren
sido erigidos Episcopados y aunque lo hubieren sido, si los Obispos ó sus oficiales distaren
dos jornadas, su omnímoda autoridad inutroque foro, en cuanto los dichos Prelados ó sus delegados
lo juzgaren conveniente para la conversión, conservación en la Fé y provecho de los Indios,
tanto sobre sus Religiosos como sobre los convertidos y otros Católicos, que los acompañen
en ésta obra, extendiéndola á todos los actos episcopales, que no piden Orden episcopal.
Finalmente confirma y, en cuanto es necesario, concede de nuevo todo lo concedido por sus Pre-
decesores á los Religiosos, que están, van ó procuran ir á las Indias.
NOTAS DE LOS FASTOS.
Esta Bula se halla reconocida en la Recopilación de Indias, Lib. 1. Tit . 15, Ley 27, que dice
asi : « Porque se ha dudado, si los Religiosos de la Compañía de Jesús podrían salir á las doctrinas
de los Indios, según su regla, y paree ó que por la Bula de Adriano VI lo podían hacer como
los oíros Religiosos, ordenamos que así se haga.
En cuanto á las dietas se entiende por dieta el camino de un dia. Y es de dos maneras,
vulgar y legal. La legal contiene mil pasos ó veinte millas, que hacen casi siete leguas de
á tres millas cada una. Esto consta de la ley 1**. ff. Si quis cauíionibiis. La vulgar se
llama el camino, que se hace en un dia, según el vulgo, y se computa con variedad ; unos
la computan en 10, otros en 12 leguas. En la Recopilación de Leyes de Castilla se adóptala
vulgar en la ley 18, tit. 7, lib. 5. que dice así : «V que éstas dietas sean de diez leguas y no
más, esto es, camino de diez horas. »
Por Oficiales del Obispo, continúa Morelli, debe entenderse el Vicario General ó Foráneo
ú otro delegado del Obispo, que pueda dar facultad al Misionero, ó hacer en su presencia lo
que el tal Misionero puede hocer en su ausencia ; pues si el que se encuentra, no tiene
facultad para delegar ni para hacer, es lo mismo que si no estuviese, para nuestro caso.
Por lo que toca á la Autoridad Omnímoda, que se concede en ésta Bula, no se ha de entender con
lanía amplitud, que se extienda á lo que rara vez y con dificultad se suele conceder ; y aquí debe
prevalecer la regla 81 del Derecho, « In generali concessione non veniunt ea, quce quis non
esset iiispecie co7ices5urus,n Y así lo dice Fr, Juan Bautista, inAdvertent. pro Confess. Indor, fol. 139,
por éstas palabras :« Perilla verba, Omnimodam auclorüatenij non venitintelligendum quidquid Papa
< polest.,.. sed illa íntoUígit, quse conimuniter Papa suis Legatis con^mítlit, et ea, quíB non semper,
SECCIÓN PRIMERA. 387
« sed aliquando commillit, quíc viri cordati judicabunt in particulari ; uti absolvere ab excommunica-
« tíone Bullo} Coüna) Domini, dispensare in voto castitaüs et in ímpedímentis matrimonii jure humano.
« HaBC et similia absque dubio conceduntup, quia haec commitli solent Legatis et ssepe indiget hSBC
« Ecclesiahujusmodi facuUatem ad manum habere. » (Acerca déla absolución de censuras, véasela
Bula de Pió IX : Apostolicce Sedis,)
Por éstas palabras opportmiam pro conversione et manutentione Indorum debe entenderse que los
Misioneros tengan esta omnímoda facultad, cuando se presente alguna difícullad extraordinaria, como
lo dice el mismo Fr. Juan Baullsla: a Ut quando esset utile alicui ad vilandum peccatum : ut plus dili-
« gat ministros Evangelii : et ut quietius vitam agat cum conjuge : qu8B causae non suñicerent ad
« utendum bac facúltate cum Fratribiis vel cura, alus, quia ultra causara rationabilem requiritur quod
« cedat in bonum Indorum directe vel indirecto. Quod est máxime notandum propter Hispanos, qui-
te buscum nullo modo dispensandum est, nisi in ordine ad bonum Indorum. » Así éste Autor. Pero
como no se habla aquí solamente de la conversión de los Indios, sino también de su conservación en
la Fé, y siendo las dos cosas simultáneamente la causa final del presente indulto, no cesa el privilegio,
después que el Indio sale de la infidelidad, siempre que sea oportuno para conservarle en la Fé.
Y así lo dice Pignatelli, tom4, c. 152, n. 9: « Cum non cessat adsequata ratio privilegii,sed remanent
aliquae reliquias ipsius, ñeque eliam cessat privilegium. »
La amplitud para todos los actos Episcopales, podría alguno entenderla para administrar el Sacra-
mento de la Confirmación : y en efecto se refiere de alguno que así lo ha practicado. Mas el Cardenal
Petra tora. 5. ad Const. -i Calixti III. trae una Declaración de la S. Congregación en el atio 1574, 18
de Marzo, que dice así. « An Abbas Casinensis habens ex privikigio Apostólico, ut possit ea omnia
« quse spectant ad Episcopum exercere, prseter quam chrisma conficere et sacros Ordines conferre,
(( possit Sacramentum Confirmalíonís administrare ? S. Congregatio censuít, non posse, cum ea qus
« sunt Ordinis, requirant specialem mentionem, ut intelligantur inferioribus Prselatis concessa, »
Por último dice mientras la Sede Apostólica no ordenare otra cosa. No sé, dice Morelli, que la
Santa Sede haya ordenado otra cosa en las Misiones ó lugares, donde no hay Obispos ; y la tiene
por vigente el citado Cardenal Petra : lo que supone también Benedicto XIV De Serv. Dei
Beat. lib. 2, c. 2 ; el cual, después de declarar vigente la Constitución de Juan XXII, que se men-
cionó arriba Ord. 35, añade « Similis potestas dala fuit ab Hadriano VI Fratribus Ordinum
« Mendicantium, prsesertim vero Ordinis Minorum Regularis Observantise, ut in locis videlicet
« Indiarum, in quibus nondum fuerant fundali Episcopatus, vel si fundati fuerant, intra spatium
« duarum dietarum nec Episcopi nec eorura Oñlciales in locis ipsis poterant reperiri, ut, inquam,
« possent jurisdíctionem episcopalem exercere, cxceptis iis, quae Ordinem requirunt episcopalem,
c< Fratrum pnesules, vel alii Fratres, quibus a suis PrsBsulibus esset commissum. »
Compara la Constitución presente á la de Juan XXII, que la tiene por vigente.
Sin embargo, continúa Morelli, en algunos puntos está restringida ó modificada por otras
Constituciones. El mismo Benedicto XIV la restringió, sujetando los Curatos de los Religiosos á
la visita de los Obispos. Pero no consta que haya revocación absoluta de ésta Bula.
OBSERVACIONES DEL AUTOR SOBRE LA OMNÍMODA D2 ADRIANO.
Son muchas las investigaciones, que se han hecho para averiguar el vigor, que puede tener ésta
Bula al presente, y nada se ha encontrado en contrario ; antes bien tenemos muchos datos para
comprobar su vigor y son los siguientes :
10 El P. Manuel Rodríguez, llamado comunmente Rodericus, escribió por los anos de 1580, y
trae ésta Bula como vigente para la Orden de San Francisco en su Bulário.
388 PARTE 3*^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
2* Más tarde escribió las Crónicas de la Orden Seráfica del Perú el P. Córdoba, y la trae como
vigente para su Orden, traducida al castellano, como se halla inserta arriba.
3° En el Pontificado de Inocencio XI, ario 1683, se publicó un Monitorio, que se encuentra en
el Bulário de Luxemburgo. (Supplem. part. 5, pag. 50). Este Monitorio se expidió por el Proto-
notario Apostólico, Domingo María Cursi, Referendario de las dos signaturas Pontificias, Auditor
General de las causas en la Cámara Apostólica» Diputado y electo por su Santidad para las senten-
cias y censuras y por último Ejecutor de las Letras Apostólicas. Las causas, que motivaron éste
Monitorio fueron el haberse presentado á su tribunal los dos Provinciales de San Francisco jlamados
Fr. Daniel de San Francisco y Fr. Cristóbal de la Madre de Dios, el primero de la Provincia de
San Antonio del Brasil, y el segundo de la Provincia de la Inmaculada Concepción de Rio-Janeiro,
con otros Padres Definidores, Guardianes y Custodios, pidiendo se reconociesen por éste tribunal
varias Letras Apostólicas, que habian salido para su Orden, entre las cuales so encuentra la Bula
de Adriano VI, déla que se habla así: « Alteram sanclai memoriae Adriani Papae VI, sub datum
« Caísarauguslíc, sub annulo Piscatoris, die decima Maji, millesimo quingentésimo vigésimo secundo,
« Carolo Romanorum Regi, et Hispaniarum Catholico Regí dircclam, quae incipit : Exponi Nobis
« fecisti e¿c, In qua dictus Pontifex suam Papalem benedictionem Fralribus sponte ad Indos pro
« eorum conversione euntibus impertitur, ct prohibuit ne Fratres Minores iré possint ad Indos,
« nisi a Consilio Regali et a suis Praelatis assignentur, et illos, qui quoquomodo impedierint iré
« Fratres Minores ad Indos, Excommunicationis poena punivit etc. » De éstas Letras Apostólicas y
de otras, que presentaron dichos Provinciales, salió el citado Monitorio, encargando la paz, quietud
y tranquilidad en las Provincias del Brasil : con lo cual se declaran vigentes las Letras Apos-
tólicas.
4t> Por éste mismo tiempo, á saber, en 1680, se publicó la Recopilación de Leyes de Indias, en
donde, como se dijo arriba, se reconoce vigente la Bula de Adriano.
5" En el Pontificado de Benedicto XIII, á saber en 1727, se confirmó el Bulário déla Orden
Seráfica, en el cual se encuentra la de Adriano, bajo el numero 43, en ésta forma : « Alise
« Adriani VI incipientes : Exponi Nobis, 35 Julii, Ponlificatus sui anno primo : » (la fecha^ debe
estar cambiada). Cuyo Bulário confirma el Pontífice con éstas palabras. « Conflrmamus etiam
í< superius memóralas Litteras Apostólicas in iis, quce proesentem statum pacificum aliorum Ordinum
ce S. Francisci nulla in re pcrturbant, et praicipue Litteras Apostólicas prsedictorum Antecessorum
« nostrorum, Romanorum Ponlificum, et alias quascumque Apostólicas Litteras quomodocumque
« editas alque vulgalas, dummodo earum existentia legitime et valide comprobetur, eliamsi eaBdem
t< Littereesfepius concessae fuissent....» Véase en su lugar ésta Bula de Benedicto XIII.
6° En el Pontificado de Benedicto XIV se supone vigente, según lo dice arriba Morelli en sus
fastos.
7" En el Pontificado de Pió VI, se imprimió en Madrid, un Libro manual para los Colegios de la
Orden Seráfica de éstas Américas, donde se encuentran las facultades amplísimas, que concedió éste
Pontífice á los Misioneros de América, con las Constituciones llamadas Inocencianas, donde se
encuentra también la Bula de Adriano en castellano. Cuyo manual sirve de norma, y por él se
rigen los Colegios de Misioneros observantes y Descalzos, como son los del Colegio de Ocopa. Por
donde se prueba también el vigor de dicha Omnímoda.
8* También se cita como vigente la misma Bula en la América Pontificia^ que acaba de dar á luz
el célebre P. Aracena de la Orden de Predicadores, en Santiago de Chile.
No obstante es necesario advertir, que ésla Bula ha sufrido muchas restricciones por el Concilio
Tridenlino y por otras Constituciones posteriores, á las cuales se deben acomodar los Regulares.
En cuanto á las dietas, de que Ijabla ésta Omnímoda, citaré aqui un manuscrito antiguo del archivo
SECCIÓN PRIMERA, 389
de San Francisco de Lima, donde se vé la interpretación, que daban á la dieta los Misioneros anti-
guos ; según los cuales por dieta se entendia, no lo que puede correr en un dia un joven robusto,
ni tampoco lo que podia andar un anciano débil, sino el camino, que suele hacer á pié un
Misionero.
Por lo que toca al agrado del Rey, que exige ésta Bula, para pasar los Misioneros á América, las
Leyes de Indias disponen para su ejecución lo siguiente : « Encargamos y mandamos, que los
« Comisarios hayan de dar razón en el Consejo de las Indias de las personas, nombre,, edad,
« naturaleza y calidades de los Religiosos, para que entienda si son los que conviene para, el efecto
á que van, y sí pueden allí ser útiles. »
RESUMEN DE LOS PRIVILEGIOS DE LA OMNÍMODA.
Cuatro son las materias, que abraza la Omnímoda :
1" Concede á los Prelados Mendicantes, especialmente á la Orden Seráfica, en las partes donde
no hubiere Obispos, ó si los hubiere, estando los Obispos ó sus oficiales á dos dietas, ó cuando no
se pudiesen hallar fácilmente, que tengan, ya para sus Religiosos, ya también para los de las
otras Ordenes, así como para los Indios convertidos y para los demás Cristianos enviados para ésta
santa obra, omnímoda potestad y autoridad m utroqueforo para la conversión y manutención de ellos
y de los sobredichos Cristianos Europeos.
2** Concedo facultad para ejercer los actos Episcopales, con tal que no requieran Orden Epis-
copal.
3* Confirma los privilegioíí de sus Predecesores y los concede de nuevo.
4" Concede también todos los dichos privilegios, ya fuesen general ó especialmente concedidos.
Pero téngase presente que muchas de las facultades concedidas á los Regulares en éstas Letras
y en otras expedidas antes de la celebración del Concilio de Trente, fueron revocadas ó restringidas
por los Decretos de éste Concilio y otras Constituciones posteriores de los Sumos Pontífices.
RESUMEN DEL BREVE : DEVOTIONIS ET RELIGIONIS ADMINICULA,
DE CLEMENTE VII
expedido en Bolonia, á 8 de Marzo de i 533, en favor de los Dominicos y Menores, Misioneros
de Nueva-Espana.
lo Confirma en su favor todo lo concedido por Inocencio IV, Nicolás IV, León X, Adriano VI, y
cualesquiera otros Pontífices, sus predecesores, a los que van á tierra de Sarracenos y otros infieles.
20 Concede á la Casa de Terciarias de Santo Domingo de Méjico todos los privilegios,
inmunidades, exenciones, indulgencias, gracias é indultos concedidos á otras del mismo Hábito
de Santo Domingo.
30 Da facultad al Vicario General de la Orden de Santo Domingo juntamente con el Provincial
y los definidores del Cabildo, para declarar é interpretar lo que loca á los ritos de sus religiosos,
basta que la Santa Sede consultada proveyere.
4® El que los Conventos de la Orden, que tuvieren siete Religiosos, de los cuales al menos
tres sean vocales, puedan elegir por Conservadores á los Provinciales y Priores conventuales,
délos cuales los primeros ejerzan su cargo por tres anos, y los segundos por dos; sino según los
estatutos de su Orden y á cualesquiera personas Eclesiásticas Seculares ó Regulares no constituidas
en dignidad Eclesiástica.
390 PARTE Z^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
5** Que de las Provincias de Caslilla, Andalucía y otras puedan ir á las Indias hasta treinta
Religiosos de las mismas Ordenes, y que por csla vez pueda el Maestro General de Predicadores
nombrar un Vicario General para dichas Islas y extender los estatutos dados á la Provincia de
Santiago, á Ja Provincia de Santa-Cruz, ó hacer para ella otras ordenaciones ó estatutos
semeja ni es.
60 Concede al Vicario General y á los Provinciales, el dar facultad á los Religiosos y á otras
cualesquiera personas para usar de lacticinios en Cuaresma y otros tiempos, en que está prohibido.
7*» Concede que se celebre la fiesta de Santa María Magdalena en todo y por lodo, como la do
Santo Domingo, y que los que confesados visitaren cada ano la capilla de la Santa de la casa
de Méjico en su fiesta y durante quince días antes ó después de la misma, ganen todas las indul-
gencias concedidas á los que visitan las Iglesias de Roma.
Acerca de la confirmación de las Bulas arriba citadas, desea también saber cómo están confirmadas,
pues dice que la confirmación se puede hacer de dos modos ; á saber, en forma común, y en forma
especial. En forma común, cuando por cláusulas comunes se renuevan las Letras sin expresar
la cualidad de los privilegios, que contienen. En forma especial, cuando so inserta en las Letras
el tenor de la confirmación, ó de otro modo testifica el confirmante ó da á entender que tiene
plena noticia de la cualidad del privilegio y de su tenor y estado. Esto dice Morelli, por la diferencia
que hay entre la confirmación común y la confirmación en forma especial ; pues en esta segunda,
según la opinión más común, queda revalidado lo que tal vez antes era nulo. Mas según el tenor
de éstas Letras, parece que el Pontífice tenia plena noticia de las Bulas, que confirmaba.
Nota del autor. — Las Lotras de Inocencio IV, datan del 23 de Julio de 1253, y son las mismas de verlo
ad verhum, que las de Nicolás IV, en 3 de Septiembre de 1288.
CONFIRMA PAULO TERCERO LA OMNÍMODA DE ADRIANO, Y EXTIENDE LAS FACULTADES
DE LOS MISIONEROS A LAS TIERRAS DONDE SE HALLAN ERIGIDAS SILLAS EPISCOPALES,
CON TAL QUE INTERVENGA EL ASENTIMIENTO DEL OBISPO.
PaulusPapa III.
Dilecto filio Vincentio Lünelo, Ordinis Minorum de Observantia, pro ültramontanis in Curia
Komana GeneraliCommissario.
Dilecto Fili, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Alias felicis recordationis Adrianus Papa VI, Prajdecessor noster, inter alia voluit, ut
Fratres Ordinis Minorum Regularis Observantise, qui pro tempore assumerentur ad régimen
aliorum Fratrum in terris Indiarum degentium, in utroque forosuper Fratres sibi commissos,
omnem auctoritatem et facultatem haberent, quam Generalis Minister dicti Ordinis habet ;
ita tamen quod ipse Generalis Minister, sub cujus obedientia manere debent, ipsam
auctoritatem, prout sibi videretur, limitare et arctare posset : et ad hujusmodi régimen
assumpti, et alii Fratres in dictis commorantes per ipsos assumptos deputandi, in partibus,
in quibus nondum essent Episcopatus creati, vel si essent, infra duarum dietarum
spatium, ubi Episcopi vel officiales eorum inveniri non possent, tam super Fratres prse-
dictos, quam cujuscumque Ordinis, qui ibidem forent, ac super Indos ad fidem Christi
conversos, necnon» et alios Christicolas in dictis terris existentes, omnimodam auctoritatem
ipsius Adriani, Prsedecessoris nostri, in utroque foro haberent ; etiam quoad omnes
actus Episcopales, qui Ordinem Episcopalera non requirunt, exercendos, doñee per Sedem
Apostolicam aliud fuerit ordinatum, prout in Litteris ipsius Praedecessoris nostri plenius
SECCIÓN PRIMERA. 391
continetur, in quibus omnia indulta, quse per Komanos Pontífices, Prgedessores suos,
Fratribus prsefatis sunt hactenus concessa, confirmavit. Yoluit quoque quod prsefati
Fratres assumpti, et alii Fratres, quibus ipsi ducerent committeadum, dictis indultis in
genere vel in specie hactenus concessis et in posterum concedendis, quse pro sufficienter
expressis, ac si de verbo ad verbum inserta essent, habuit, uti, potiri et gaudere libere et licite
possent.
Dum autem sicut nobis nuper exponi fecisti, in dictis Indiarum partibus plurimse
Domus dicti Ordinis fundatse, et una Provincia et una Custodia secundum dicti Ordinis
Minorum de Observantia instituta existant, et expediat quam plurimum pro felici regi-
mine Fralrum in dictis terris, ac directione et institutione ad fidem cpnversorum, ut Litterse
prsedicta ad loca, in quibus sunt Episcopatus erecti, extendantur, et propterea Nobis sup-
plicari feceris, ut in prsemissis opportune providere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos his, quae ad fidei augmentum et propagationem tendere possunt, favorabiliter
annuentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, Litteras Adriani, Prfedecessoris nostri
hujusmodi, cum ómnibus et singulis in eis contentis clausulis, ad dicta loca, in quibus
sunt Episcopatus erecti vel erigentur in futurum, si Episcoporum ad prseuiissa accedat assen-
sus, extendimus et ampliamus. Acquod fratres ejusdem Ordinis ad partes Indiarum a Gene-
rali Ministro dipti Ordinis vel ejus Commissario Generali destinati, in eadem Provincia
vel Custodia, in qua dictus Minister vel Commissarius ordinaverit, stare teneantur.
nios vero, qui absque eorum licentia reperti fuerint, expeliere possit, statuimus et ordinamus
perprsesentes....
Datum Komaí, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 15 Pebruarii 1535. Pontifica-
tus nostri anno primo.
( Authenticum Mexici apud Minoritas). Del Archivo de S. Francisco de Lima, Eegis-
tro26.
Hállase también en el IJulár. Dominic. Tom. 7. fol. 138.
RESUMEN DEL BREVE DE PAULO HI ALIAS FELICIS.
lo En otra ocasión Adriano VI quiso que los Religiosos Observantes, que por tiempo fuesen
designados para el régimen de los demás en las Indias, tuviesen toda la facultad y autoridad de su
General, para con los subditos in utroque foro : pero de tal suerte, que dicho General pudiese
siempre restringir la expresada autoridad como le pareciese.
2° También concedió Adriano, que dichos Prelados de Indias con los subditos diputados por
ellos en las partes, donde no hubiera Obispados erigidos, ó si los hubiese, no so pudiese encontrar
el Obispo ó alguno de sus Oficiales dentro del espacio de dos dietas, tuviesen autoridad omnímoda
in utroque {oro, tanto sobro sus subditos, como sobre los demás Religiosos dé cualquiera Orden
allí existente, asi como también sobre los Indígenas convertidos á la Fé y sobre los demás üeles
Cristianos moradores en aquellas tierras ; y que pudiesen ejercitar los actos Episcopales, que
no requieren Orden Episco])al, hasta que la Santa Sede no ordenase otra cosa, conforme lo babia
ordenado su Predecesor León X, que también confirmó los Indultos de sus antecesores en favor de
estos Regulares.
3<» También quiso Adriano que los dichos Prelados con los subditos por ellos diputados pudiesen
usar, poseer y gozar {uti, poíiri et gaudere) de los Indultos concedidos antes general ó específica-
mente, 6 que en adelante se concedieren, como se contienen más plenamente en sus Letras
Apostólicas, cuyo tenor se tuvo por suficientemente expresado y por inserto allí palabra por
palabra.
392 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
4*» Mas habiéndose expuesto después, que en aquellas tierras hay muchos^ Conventos de dicha
Orden, y que para su buen régimen convenia que las susodichas Letras se hiciesen extensivas a los
parajes, donde existen Obispados ya erigidos; Paulo III, mirando al aumento y propagación de la
Fé, extiende y amplifica las Letras de Adriano á los territorios, donde hay Obispos, dummodo
Episcoparum ad prmmissa accedat assensus,
50 Pero quiere y ordena, que dichos Religiosos, señalados para las Indias, existan en la misma
Provincia ó Custodia, designada por su General ó Comisario : y que los que se hallaren sin su
licencia, sean expelidos y arrojados No obstante... Dado á 15 de Febrero de 1535.
NOTAS DE LOS FASTOS ORD. 55.
A instancia de Fr. Vicente Lunel, Comisario General de la Orden de S. Francisco confirmó
Paulo III la Omnímoda de Adriano, quitando la restricción de las dietas, y exigiendo solamente el
consentimiento de los Obispos. Pero no llegó 6 manos de Morelli el tenor de ésta Bula que, según
él, estaba en él Convento de Méjico.
Acerca del consentimiento de los Obispos dice Morelli, que siempre la Santa Sede ha respetado
los derechos de los Obispos, y en confirmación de esto trae las palabras de D.Juan Pineda,
Censor Regio de la obra de Losada en los Privilegios de Indias, que dice así : a En ellas (las Letras
Apostólicas) se anotará que nunca ha sido el ánimo de la Silla Apostólica perjudicar á las autori-
dades de los Obispados ya creados, ó que en adelante se erigieren en aquellas Provincias. »
En cuanto á la extensión y ampliación, que hace aquí Paulo III, no hay duda que concede más
que la Omnímoda de Adriano,; pues por aquella quedaban suspensas por el Papa las facultades
de los Misioneros dentro de las dos dietas, y siempre que se hallaban delante de los Obispos ó sus
Vicarios ; mas por ésta Bula de Paulo III, la facultad existe por parte del Pontífice, y solo se exjgo
el consentimiento del Obispo, para usar de ella dentro de las dos dietas : porque fuera de ellas
siempre pudieron hacerlo sin dicho consentimiento. Y cita á éste propósito Morelli el compendio
de los Privilegios, Mejicano, que sobre ésta Bula de Paulo III, dice así : a Confirmó lo concedido
por Adriano y quitó la restricción de las dos dietas, extendiendo la omnímoda autoridad al intra
duas dietas, con tal que dentro de las dos dietas fuese con consentimiento del Obispo, quedando, como
queda, en su fuerza la dicha Omnímoda extra duas dietas.
También desaparece aquí aquella cortapisa, que mencionamos en la Omnímoda, de que los Misio-
neros habían de ser del agrado del Rey; lo cual no se exige aquí para destinar los sujetos á las
Indias, sino que basta el consentimiento del Ministro. General de la Orden.
Ésta Bula no está derogada, que se sepa, pero siempre se ha de entender con las modificaciones,
que se observaran en la Omnímoda de Adriano..
RESUMEN DEL BBEVE DE PAULO III : EX DEBITO PASTOR ALIS OFFICÍL
1. Por deber del oficio pastoral debe el Pontífice prestar su atención á las peticiones de los fíeles,
especialmente á los que alimentan al pueblo Cristiano con la palabra Divina, y le dirigen á la vida eterna.
2. Por lo cual, habiendo expuesto los Misioneros Mendicantes délas Islas de Nueva España que
en aquellas regiones hay todavía innumerables tribus de infieles, á quienes no ha llegado la luz del
EvangeIio,y que con éste objeto desean pasar á ellas para reducirlos á la Fé de Jesu Cristo ;
3. Por tanto Paulo III, para enviarlos con toda tranquilidad y consuelo de sus almas, concede
con la gracia y bendición Apostólica á lodos los Religiosos, que con permiso de sus Superiores
pasaren á la India Oriental, del Septentrión y Mediodía, y cualquiera otra parte , donde so encentra-
SECCIÓN PRIMERA. 393
ven nuevas gentes que convertir, á cualquiera Rey ó Corona, que pertenezcan aquellos Reinos y
Provincias, que vayan con el oficio de Comisarios y Delegados de la Santa Sede, y que puedan per-
manecer allí por el tiempo, que bien les pareciere, concediéndoles todas las gracias, que se suelen
conceder á los Misioneros, que parten ad partes Infideliim.
Ruega además y exhorta á los Reyes, Príncipes y autoridades subalternas, que tanto á los
Misioneros, como á su comitiva, los reciban con caridad, y los traten benignamenlo. Dado á 9 de
Enero, de 1544.
Se hace mención de éstas Letras en los Fastos Ord, 70 ; y, según sus Notas, se confirman aquí
los privilegios de los Romanos Pontífices concedidos anteriormente para las tierras de infieles, pero
siempre con la restricción de que no queden heridos los derechos y la jurisdicción de los Obispos,
donde los hubiere.
LOS MENDICANTES PUEDEN ABSOLVER A LOS SUYOS DE CENSURAS É IRREGULARIDADES.
Refieren los Fastos que en el año 1553 el Cardenal Poggio, Nuncio de Su Santidad en
Madrid, concedió á los Dominicanos, Franciscanos y Agustinos de las Indias la facultad de
absolver á los de su Orden de cualquiera censura, que por casualidad incurriesen en los
combates de las Indias. Lo trae Losada en su Cronología de privilegios de Indias y comienza :
Ex injuncto.
Observan aquí los Fastos la gracia concecida por el Nuncio Apostólico de Madrid ; sobre
el cual dice Solorzano en su « Política Indiana, » cap. 25. « Hasta ahora no se ha permitido
que su jurisdicción se extienda ni se ejerza en las Indias como lo dice una cédula dada en
Valladolid á 3 de Mayo de 1605 y otra dada en Madrid á 10 de Diciem. de 1607. » Yillarroel
Obispo limo de Chile dice también así : « Aunque es verdad que los mandatos de los Señores
Nuncios no corren en las Indias por especial concordia entre el Sumo Pontífice y Su Majestad,
recibí su Bula (para tomar compañero de la Orden) por que no se ejecutó eii las Indias, sino
en España » (1). Sea por la razón alegada por Yillarroel de haberse ejecutado en España la
concesión, ó sea por ser giacia, como lo eran las indulgencias concedidas á las imágenes, las
cuales corrían por América, aunque viniesen del Nuncio, lo cierto es que el indulto presente
concedido á dichos Religiosos le tiene Losada por vigente.
Más la gracia solo se contrae á las tres Ordenes referidas, lo cual no es extraño, si se con-
sidera que los Franciscanos vinieron á Méjico con Fr. I^Iartin de Valencia el año 1524, los
Dominicanos en 1526 y los Agustinos en 1533. De las demás Ordenes, si llegaron algunos,
no tuvieron asiento fijo ni formaron comunidad en América hasta más tarde.
(1) Nota de los EE. No sabemos en que se funda el limo Villarroel para admitir ésta concordia, porque
ó fué formal y expresa, y entonces preciso era saber.entre quiénes, cuándo y en qué forma se celebró, ó fué
virtual é implícita, es decir introducida por la costumbre con el consentimiento tácito de los Papas, y entonces
debe tenerse presente : lo que ol silenció de los Papas no es seftal cierta de que aprueben la costumbre contra
jus: porque á veces pueden guardarlo por temor que de reprobar una costumbre no se sigan mayores males :
2» No debe olvidarse que los Sumos Pontífices declararon nulas todas las costumbres contrarias ala libertad de
la Iglesia en la Bula de la Cena, que desde muy antiguo hasta el Pontificado de Clemente XIV se publicaba en
Roma todos los aflos.
Como no es nuevo invocar privilegios, concordias y costumbres, cuando se quiere legitimar ciertas prácticas
contrarias á la libertad de la Iglesia, nos ha parecido conveniente llamar sobre ésto punto la atención de nues-
tros Lectores.
TOM. I. >^
3f)4 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Acerca de las censuras, que los Religiosos pudieran incurrir en los combates, refiere
Gomara en su « Historia de las Indias, » cap. 185, que en su tiempo acompañaban á los sol-
dados, que iban con el Lie Gasea, los Obispos, los Clérigos y los Eeligiosos. Por lo demás
no podian incurrir en otra censura militando con los soldados, pues la Excomunión puesta
por Alejandro VI contra los navegantes de América sin licencia del Rey, aunque entonces
estaba vigente, no era reservada, lo mismo que la impuesta por Nicolás V, contra los que
navegaban por la demarcación Portuguesa : cuyas Excomuniones, satisfecha la parte,
no eran reservadas, y si no se satisfacia, no habia facultad de absolver ni con autoridad
Apostólica
Tampoco es de extrañar que el Nuncio concediese á dichas Ordenes éste indulto ; pues
todavía la Santa Sede no habia hablado expresamente sobre éste punto, hasta que S. Pió V,
al prohibir á los Religiosos de su Orden que eligiesen confesor en virtud de la Cruzada, con-
cedió á los Prelados respecto de los suyos, las mismas facultades, que el Tridentino concede
á los Obispos, respecto de sus Diocesanos en la Ses. 24. Cap. 6*» Lieeat Episcopis, (Véase
ésta Constitución en el Tomo de la Cruzada : Empieza « Romani Pontificis, ») Fastos,
Ord. 85.
PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES SOBRE LA CUARTA FUNERAL.
En lo de Julio de 1555 Paulo IV á petición del Ministro General de San Francisco, Fr.
Clemente Monelia, confirmó todos los privilegios concedidos por sus Predecesores; y de cierta
ciencia y plenitud de su potestad concedió de nuevo y restauró todos los que se habian
revocado. También mandó que todos los privilegios con todas las cosas contenidas en ellos
se habian de interpretar por el lado más favorable. Por ultimo eximió á los Religiosos de
pagar la Cuarta funeral, derogando expresamente la CJementina Beligiosi de privilrgns y
las Reglas de Cancillería, y quitando cualquiera restricción de privilegios, si alguna hubiere.
El original, según testimonio común de los Regulares Mejicanos, se hallaba en Méjico, en el
Convento de S. Francisco. (Fastos, Ord. 85).
Notan los Fastos en cuanto á la Cuarta funeral, que el Tridentino publicado después de
ésta Ordenación, derogó éste privilegio, pero en el Pontificado de Gregorio XIII se volvió
á renovar en favor de la Compañía de Jesús, en sus Letras, que comienzan Fastoralis, dadas
en el año de 1578. Apoyado sin duda en ésta Constitución, dice Solorzano « De Ind. Jure »
tit. 2, lib. 3, cap. 22 : « Se exceden los Prelados de Indias, si quieren exigir la Cuarta
funeral de la Iglesias de los Religiosos aun Doctrineros de su Diócesis, porque todas las Reli-
giones tienen éste privilegio de exención, mandado guardar en las Indias. » Y en efecto la
Ley de Indias, Ley 13, tit. 13, lib. 1, dice así : « Que no cobren de los Curas Doctrineros la
Cuarta ñineral y de oblaciones, que en algunas partes han acostumbrado llevar, fuera
de los casos, en que dispone el Derecho, y hay costumbre legítimamente prescrita. »
Otro Breve del mismo Pontífice citan los Fastos, en la Ord. 86, en que se confirman los
privilegios de la Orden de Predicadores, tanto Pontificios como Reales, eximiéndolos de la
cuarta y quinta funeral, así como de diezmos y gabelas, cuyas Letras se dice hallarse en
Méjico, en el Convento de Santo Domingo, impresas entre sus privilegios. (Hemos registrado
en efecto el Bularlo de la Orden, y se halla en el tom. 5, pag. 46. Empieza « Ex ApostpUcce
Sedis » y fué dado en 9 de Marzo de 1556. Los privilegios sobre diezmos se derogaron después
por Pió VI. La exención de gabelas y de la Cuarta funeral no he visto que se hayan derogado
por la Santa Sede).
SECCIÓN PRIMERA. 395
PAULO IV CONCEDE « VIV^ VOCIS ORÁCULO » FACULTADES EXTRAORDINARIAS A FR.
DOMINGO DE SANTO TOMAS PROVINCIAL DE LA ORDEN DE SANTO DOMINGO, EN EL
PERÚ. SE PONEN AQUÍ SEGÚN LAS TRAE FR. MANUEL RODRÍGUEZ, EN SU BULARIO.
Primo concessit (Paulus IV) omnia et singula privilegia eisdem fratribus Provinciae Sanctae
Crucis HispaniolíB, S. Jacobi in nova Hispania, S. Vincentii de Chiappa, S. Joannis Baptistaí
del Perú, ac S. Antonii novi Regni Granatensis, omnibusque alus Provinciis, Insulis et
locis Maris Occeani per quosciunque Summos Pontifices, ejus Praedecessores, quomodolibet
concessa et confirmata. Et prsesertim quod possint omnia Sacramenta fidelibus noviter con-
versis ministrare, auctoritate Apostólica de novo roboravit, concessit ct confirmavit : non
obstantibus etc. Datis Romaí, die séptimo Junii 1557. (Cardin. Alexandrinus attestatur).
Secundo prsecepit Paxilus IV quod dies festi ex antiquissimis ritibus in Indiis, partim in
lionorem Solis, partim idolorum suorum multifarie celebrati, in honorem veri Solis Christi ac
iliius Genitricis, et Sanctorum suorum commutentur. Datis 28 Nov. 1558.
Tertio concessit idem Paulus Quartus prsedicto Fratri Dominico de S. Thoma, ut quoscum-
que ad se venientes, cujuscumque status, gradus, ordinis, prseeminentise, in prísfatis India-
rum partibus inventarum et inveniendarum, a quibuscumque Excommunicationis, suspensionis
et interdicti aliisque Ecclesiasticis sententiis et poenis a jure vel ab homine, quavis occasione
et causa latis, si quibus quomodolibet innodati extiterint, necnon a quibusvis eorum peccatis,
criminibus et excessibus ac delictis, quantumcumque gravibus et enormibus, de quibus corde
contriti et ore confessi fuerint, etiamsi talia sint, propter quse Sedes Apostólica mérito foret
consulenda, et de reservatis, eíñam sub Bulla Coense Domini contentis, et eis pro commissis
poenitentiam salutarem injungere. Ac super quacumque irregularitate, quavis causa vei
occasione contracta, cum quibusvis personis, in foro conscientiae tantum, absolvere ac dispen-
sare : Vota vero qusecumque. Ultramarino, Visitationis liminum Apostolorum BB. Petri et
Pauli de Urbe, castitatis et religionis votis dumtaxat exceptis, in,alia pietatis opera commu-
tare etc., ac dispensare super tertio et ulterioribus gradibus occultis, ac etiam in impedimento
publicEe honestatis; et alia multa, utpatet in Kegistro ordinis, fol. 183.
(BuUar. Eoderic. inter oracula Pii IV). Véase acerca de estos Oráculos lo que se dice del
siguiente.
PAULO IV CONFIRMA LOS PRIVILEGIOS CONCEDIDOS POR SUS PREDECESORES Á LOS
DOMINICOS DE LAS INDIAS OCCIDENTALES, Y EN PARTICULAR LES CONCEDE FACULTAD
PARA ADMINISTRAR TODOS LOS SACRAMENTOS A LOS NEÓFITOS.
Michael Ghislerius, Divina miseratione, tituli Sanctse Mariaj supra Minervam Sanctíe
Remanse Ecclesise Cardinalis, Alexandrinus vulgariter nuncupatus, Ordinis Prsedicatorum
vice-protector, universis ómnibus et singulis has nostras Litteras visuris, audituris, vel
earum notitiam quomodolibet habituris, fidem facimus et in verbo veritatis attestamur,
quod Sanctissimus in Christo Pater et Dominus Noster Paulus, Divina Providentia Papa IV,
animadvertens quot quantosque labores Fratres ejusdem Ordinis Praedicatorum pro Religione
nostra dilatanda in Provinciis Sanctae Crucis Hispaniolse et Sancti Jacobi in nova Hispania,
et Sancti Vincentii de Chiappa, et Sancti Joannis Baptistse de el Perú, ac Sancti Antonini
de Novo Regno Granatse, omnibusque alus Provinciis, Insulis et locis Maris Occeani et
396 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES,
Australis, earumque districtibus nunc inventis susceperint ; quosque fructus, tum praedica-
tione EvaDgelii, tum admÍDistratione Sacramentorum, infideles ad fídem Orthodoxam
hactenus convertendo, seminaverint, nunc et in posterum tam inventis, quam pro tempere
inveniendis, incredibili ardore ac solertia seminare procurent et sperent ; considerans idem
Sanctissimus, quam sit sequum hujusmodi Fidei nostrse propagatores debita chántate,
prout pastorali officio ihcumbit, prosequi et adamare, quo eorum animi derelicti ad- exalta-
iionem Divini cultus in dies magis accendantur, et ut Orthodoxa Pides prsedicatione Evan-
gélica sacrameñtaque administrantium numero magis in dies crescat et adaugeatur inter
infideles et noviter conversos ; Motu proprio per suse vivce vocis oraculum nobis desuper
factum, omnia et singula privilegia eisdem Pratribus per quoscumque Summos Romanos
Pontífices, ejusdem prsedecessores quomodolibet concessa et confirmata, et príesertira quod
possint omnia Sacramenta infidelibus et noviter conversis ministrare, Apostólica Auctoritate
de novo roboravit, concessit et confirmavit : Non obstantibus in contrarium facientibus
quibuscumque. In quoruná fidem presentes manu subscriptas fieri, et per nostrum infrascrip-
tum secrctarium subscribí, nostrique soliti sigilli facimus appensione communiri. Datis
Roma3, in iEdibus nostrse solitse habitationis in Sacro Palatio Apostólico, die séptima Junii
anni millesimi quingentesimi quinquagesimi septimi : Pontificatus Sanctissimi ejusdem
Domini nostri Pauli Papse IV anno tertio. (Existe en el Archivo de S. Francisco de
Lima, Registro 26.)
NOTAS DE LOS FASTOS SOBRE ESTE ORÁCULO VIV^ VOCIS, ORD. SS.
Estas Letras no llegaron á las manos de Morclli ; pues dice se expidieron en favor de los
Franciscanos, cuando se despacharon en favor de los Dominicanos, Pero poco importa éste error
por lo quo respecta al Oráculo, del cual dice el mismo Morelli que caducó, ó mejor dicho, quedó
suprimido con todos los demás, que suprimió Urbano VIH en su Constitución : Alias feliciSy que
puede verse en la Secc, 2* de ésta 3a Parte.
El atestado sin embargo que trae ésle oráculo, es del Cardenal Alejandrino, Miguel Ghisleri,
que después fue S. Pió V; por lo cual Avendaflo se inclina á creer que éstas Letras están vigentes:
pero Morelli no admite ésta razón, porque Urbano no puso tal excepción, ni exceptuó los
Oráculos, que salieron de sus propios labios al principio de su Pontificado ; mucho menos
exceptuaría éste atestado de S. Pió V.
Aquí so concluyó también el privilegio que, según Avendano, tenían los Indios por éste
Oráculo» para recibir en la Pascua de Resurrección la Eucaristía fuera de su Parroquia ; pues la
gracia principal, que contiene dicho Oráculo es quo los Dominicanos pudiesen administrar todos
los Sacramentos á los Neófitos, de lo cual deduce Fr, Juan Bautista, citado por Avendafio, que
también se podia hacer esto en la Pascua susodicha. Pero lodo caducó con el Oráculo.
SIGUEN OTROS ORÁCULOS.
Pió IV á ruego de Pr. Fernando de Armeliones, Provincial de los Menores del Perú,
concede nuevas gracias á las Indias Occidentales, según el testimonio del Cardenal Santa
Cruz. Las trae Eodriguez en su Bulario, y dice así :
Pius IV, ad supplicationem Pratris Ferdinandi de Armeliones, Provincialis del Perü,
concessit (de quo sunt Litterse Testimoniales D. Cardinalis tituli S. Crucis) quod in Provincia
del Perú, Patriarchae, Archiepiscopi, Episcopi ex Balsamo Indiaco illarum partium chrisma
SECCIÓN PRIMERA. 397
et oleum sacrum conficere et consecrare possint, quia in Provincia del Perú non suppetit
sufficiens copia Balsami orientalis : ita habetur in Registro Ordinis Familíse Hispanias,
folio 18.
ítem ómnibus Christifidelibus in illis partibus semel tantum indulgentiam plenariam
in die et anno a Praelato dictse Provinciae visis, confessis et contri tis etc. in Ecclesiis
dictse Provinciae concessit.
ítem eidem Fratri Ferdinando de Armellones, ac ómnibus et singulis Provincialibus
dicti Ordinis S. Francisci illarum partium pro tempere existentibus, omnes illas iudulgentias,
gratias et immunitates et privilegia et prserogativas concessit et indulsit, quse Fratri
Dominico de S. Thoma Ordinis S. Dominici ejusque Provincialibus, Prioribus, Prsepositis
ac ipsi Ordini S. Dominici, cum ad Komanam Curiam venit, per fel. record. Paulum
Papam IV concessa fuerunt et indulta. In quorum omnium et singulorum fidem et testi-
monium, sua subscriptione et sigillo munitas Litteras dedit prsefatus lllmus. Dñus. Cardinalis.
Romae, die 14 martii 1500. (Ex Bullar. Koderici, ínter oracula Pii IV.) Acerca de estos
Oráculos vivce vocis véase lo dicho en elotrc anterior.
SE CONCEDEN LAS PARROQUIAS DE LAS INDIAS A LOS REGULARES.
Pius Papa V. Charissime in Christo Fili noster, Salutem et Apostolicam benedictionem.
§ 1- Exponi Nobis nuper fecit tua Majestas Regia, quod juxta Sacri (Ecumenici Concilii
Tridentini decreta, nulla matrimonia nisi prsesente Parocbo, aut de illius licentia contrahi,
nuUusque Religiosus absque Episcopi licentia, verbum Dei prsedicare, ac ssecularium
personarum confessiones audire; Episcopi vero novas Parochias in locis ab invicem longe
distantibus constituere possint : quia tamen in partibus Indiarum Maris Occeani, Religiosi
propter Presbyterorum defectum hactenus ofiBcio Parochi functi fuerunt, et id quod ad
conversionem Indorum attinet, exercuerunt et exercent, ex quo non módicos sed máximos
fructus, etiam verbum Dei eisdem Indis prsedicando et explicando, ac confessiones audiendo
ad Fidel Catholicse propagationem fecerunt, dicta Majestas tua Nobis humiliter supplicari
fecit, quatenus ipsis Religiosis, ut illi ad uberiores fructus in dicta conversione Indorum
reportandum incitentur, in locis eis assignatis, officium Parochi, matrimonia celebrando,
et Sacramenta Ecclesiastica ministrando, prout hactenus consueverunt, exercendi, et ab
eorum Superioribus, in Capitulis Provincialibus obtenta licentia, verbum Dei prsedicandi, et
ssecularium confessiones de suorum Superiorum licentia audiendi facultatem concederé,
aliasque in prsemissis opportune providere de benignitate Apostólica dignaremur.
§ 2. Nos igitur, qui singulorum, praesertim Catholicorum Regum votis ad Divini cultus
augmentum et animar um salutem tendentibus libenter annuimus, hujusmodi supplicationi-
bus inclinati, ómnibus et singulis Religiosis quorumcumque, etiam Mendicantium Ordinum
in dictis Indiarum partibus, in eorumdem Ordinum Monasteriis, vel de illorum Superiorum
licentia extra illa commorantibus, ut in locis ipsarum partium, eis de simili licentia
assignatis et assignandis, officium Parochi, hujusmodi matrimonia celebrando, et Eccle-
siastica Sacramenta ministrando, prout hactenus consueverunt (dummodo ipsi in reliquis
solemnitatibus dicti Concilii formam observent) exercere, et verbum Dei, ut prsBfertur,
quatenus ipsi Religiosi Indorum illarum partium idioma inteiligant, de suorum Superio-
rum licentia, ut prsefertur, in eorum Capitulis Provincialibus obtenta, prsedicare, ac
confessiones audire, Ordinariorum locorum et aliorum quorumcumque licentia minime
requisita, libere et licite valeant, licentiam et facultatem auctoritate Apostólica tenore
prsesentium concedimus et indulgemus.
398 ['AUTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS UEGULAUES.
§ 3. Et insuper, ue in locis illarum partium, in quibus simt Monasteria Keligiosorum,
qui animarum curam exercent, aliqíücl per pr^edictos Episcopos innovetur, eadem auctoritate
et tenore statuimus, et ordinamus.
§ 4. Sicque per quoscumque Judices et Commissarios, quavis auctoritate fungentes,
sublata eis et eorum cuilibet, quavis aliter judicandi et interpretandi facúltate, judicari et
definiri deberé; ac quidquid secus super his a quoquam quavis auctoritate, scienter vel
ignoranter, attentari contigerit, irritum et inane decernimus.
§ 5. Mandantes nihilominus, dilectis Filiis, Curise causarura Caraerse Apostolice generali
Auditori, et B. Marisa de Mercede ac del Carmen, extra et intra muros Hispalensium
Monasteriorura per Priores gubernari solitorura Prioribus, quatenus ipsi vel dúo, aut
unus eorum, per se vel alium, seu alios, eisdem Keligiosis, in príemissis efficacis defensionis
prsesidio assistentes, faciant eis et eorum cuilibet, concessione, indulto, statuto, et ordinatione
•dc alus prsemissis pacifice frui et gaudere. Non permitientes eos, per locorum Ordinarios et
alios quoscumque, contra pYíBsentium tenorem quomodolibet molestari, perturbari aut
inquietan. Contradictores quoslibet et rebelles, per censuras Ecclesiasticas, ac etiam pecu-
niarias poenas eorum arbitrio moderandas et applicandas, appellatione postposita, compes-
cendo, ac censuras ipsas, etiam iteratis vicibus aggravando, interdictum ponendo, invócate
ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii ssecularis.
§ 6. Non obstantibus prsemissis, ac quibusvis Apostolicis, ac in Provincialibus et Synoda-
libus Conciliis editis generalibus vel specialibus Constitutionibus et Ordinationibus, ac
Monasteriorum et Ordinum prsedictorum juramento, confirmatione Apostólica» vel quavis
íirmitate alia roboratis statutis, et consuetudinibus, privilegiis queque, indultis, et Litteris
Apostolicis, Monasteriis et Ordinibus prsedictis, eorumque Superioribus, et personis sub
quibuscumque tenoribus et formis, ac cum quibusvis clausulis et decretis in contrarium
quomodolibet concessis, approbatis, et innovatis; quibus ómnibus, etiamsi pro illorum
sufficienti derogatione, de illis eorumque totis tenoribus specialis, specifica et expressa
mentio habenda, aut aliqua alia exquisita forma ad hoc servanda foret, tenores hujusmodi,
ac si de verbo ad verbum, nihil penitus omisso, et forma in eis tradita observata inserti
forent, praesentibus pro sufficienter expressis habentes, illis alias in suo robore permansuris,
hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus, contrariis quibuscumque. Aut si
aliquibus communiter vel divisim ab eadem sit Sede indultum, quod interdici, suspendí
vel excommunicari non possint per Litteras Apostólicas non facientes plenam et expressam,
ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem.
§ 7. Et quia difíicile foret, prsesentes Litteras ad singula quseque loca, in quibus de eis
fides forsan facienda foret, deferre, etiam volumus et eadem auctoritate Apostólica decer-
nimus, quod illarum transumptis, manu Notarii publici subscriptis, et sigillo alicujus
personíB in dignitate Ecclesiastica constitutse munitis, in judicio et extra, ubi opus fuerit,
eadem prorsus fides adhibeatur, qua3 ipsis praesentibus adhiberetur, si forent exhibitae
vel ostonsae.
Datum Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 23 Martii, anno 1567.
Pont, nostri Anno II. (Ex Bullario de Cocquelines, Tom. 4o, pag. 363. ítem ex Bull. de
Propag. Pide. Append. tom. 1, pág. 42.
SECCIÓN PRIMERA. 3^9
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR, SEGÚN LOS FASTOS, ORD. lil.
San Pío V, á instancia del Rey Católico concedió á los Mendicantes de las Indias, que en sus
Conventos 6, con licencia de sus Superiores, fuera de ellos, pudiesen los que fuesen designados por
dichos Superiores, ejercer libre y lícitamente el oficio de Párrocos, predicando y administrando á
los fieles los Santos Sacramentos, lo mismo que se acostumbraba antes del Tridentino (observando
en lo demás la forma de éste Concilio) : pero todo con licencia de sus Superiores obtenida en los
Capítulos Provinciales; asimismo, que pudiesen oir las confesiones sin previa licencia de los Ordina-
rios. Mandando que en dichas Indias, donde hay Monasterios de Regulares, que ejercen la Cura de
almas, nada se innove por los Obispos. Sin obstar cosa alguna en contrario. Dado en 24 de Marzo
de 1567.
NOTAS DE LOS FASTOS.
Al ano siguiente después de éste Breve, á saber, en 15 de Enero de 1568 se promulgaron estas
Letras en las Indias por Cédula Real, de donde salió la Ley 47, tit. 14, ]ib. 1 de la Recopilación de
Indias, que dice así : « Los Vireyes, Presidentes y Oidores y otras cualesquier Justicias de las Indias
« hagan publicar el Breve concedido por Nuestro S. P. Pió V, en 24 de Marzo de 1667, para que
« los Religiosos de las Ordenes Mendicantes puedan administrar los Santos Sacramentos en todos
« los pueblos de Indias, según y de la forijna que lo hacían antes del Concilio de Trento. >»
En cuanto al oficio de Párrocos, ocurrieron varias dudas en la Compañía de Jesús, especialmente
por haber de ser elegidos en el Capítulo Provincial, el cual no existe en dicha Compañía, y fueron
varios los pareceres de los Doctores. Pellizzario opinaba que la Congregación Provincial debía
suplir al Capítulo Provincial en el nombramiento de los Doctrineros, por que dicha Congregación
equivale al Capítulo Provincial, y añade que ésta era la opinión de los sabios, á quienes había con-
sultado. El P. Juan Pérez Menacho que, según dice el P. Eugenio López, fue Canciller del Estudio
General del Tucuman, sostiene en su obra manuscrita, que en la Compañía de Jesús no se requiere
designación Capitular para los Doctrineros, por que siendo ésta designación un privilegio admitido
en la Compañía, vale aquel principio quidquid recipitur ad modum recipientis recipitur.
MorelÜ responde á Menacho diciendo que su resolución es demasiado universal y avanzada, pues
no alega razón ni testigo alguno para afirmar que éste privilegio se haya recibido en la Compañía
como le concedió S. Pío V. Mejor se podría decir que si estuvo en uso la designación de los Doc-
trineros, se fundó en la Omnímoda de Adriano ó en la otra Constitución dé Paulo III, que no exigen
la designación Capitular. Lo cual parece conforme con la ley 27, tit. 15, lib. 1 de la Recopilación de
Indias, sacada de la Cédula Real, que se despachó seis anos después de éstas Letras, y dice así :
« Porque se ha dudado si los Religiosos de la Compañía de Jesús pueden salir á las doctrinas de los
Indios según su regla, y pariíció que por la Bula de Adriano lo podían hacer como los demás Reli-
giosos, que así se haga. »
A Pellizzario responde también Morelli, que para participar la Compañía de Jesús de los privilegios
de los Mendicantes, se ofrecieron varias dificultades por falta de concordancia entre su Instituto y
los demás, y acudió al Pontífice Gregorio XIII, sucesor de S. Pío V, el cual en su Constitución
Decet Romanum, expedida en 3 de Mayo de 1575, concedió que la Compañía pudiese usar de todos
los privilegios de cualquiera manera concedidos á las otras Oráenes Juxta Socieíatis Instituti ralionem,
ñtus, mores, usus, consuetudines et procedendi modum.Y que tales privilegios se entendiesen concedi-
dos al Prepósito General con potestad de comunicarlos. Con lo cual parece cierto que la Compañía
400 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
pudo nombrarlos Doelrineros de Iridios, no siendo de rilo ni costumbre en ella al Capítulo Provin-
cial sino solo el mandato de los Superiores. Mas suponiendo que fuese necesaria la intervención de
la Congregación Provincial, como opina Pellizzario, bastaba que dicha Congregación declarase que
daba por hecho lo que el Provincial hiciese sobre el particular : lo cual concede Roderico, fundado
en la práctica de las Curias Eclesiásticas, en las cuales si el Ordinario delega sus facultades, da
por hecho lo que ejecuta el delegado.
Otra dificultad se presenta en los Curatos Regulares por parte del Sínodo ó asignación que se da
á los Doctrineros, con la cual tropiezan no solo los Franciscanos por el voto de pobreza, sino también
la Compañía de Jesús por la prohibición de recibir estipendio por los ministerios. Más en cuanto á
los Franciscanos ésta dificultad se resolvió en la ley 25, til. 15, lib. i de la Recopilación de Indias,
la cual dice : c< Que á los Doelrineros Franciscanos se les suministre el Sínodo, no en razón de
estipendio sino de limosna. » En cuanto á la Compañía, responde Sánchez, lib. 7. Summce, c. 28,
que no está protíibido en la Compañía de Jesús recibir limosnas, cuando estas se dan libremente 6
por gratitud, aunque los fieles no las ofrecieran si no recibiesen su beneficio espiritual : porque
ofrecen la limosna, no por pacto ú obligación, sino por mera gratitud y liberalidad ; lo cual no lleva
consigo el carácter de compensación ó retribución, que es lo que se prohibe en la Compañía. Y todo
se halla expreso en sus Constituciones, 6» parte, c. 2, y en el c. i del exam. Tit, 3, en donde se pro-
hiben solo las limosnas, quce in compensationcm et stipendium dantur.
Por la misma razón de no poder recibir limosnas retributivas, tampoco puede la Compañía con-
traer compromisos de justicia en sus ministerios, como lo siente Castropalao, tract. 16, diciendo
así : (c Censerem dícendum, non posse Societatem obligari obligatione justitiae ad spiritualia
« ministranda ex fundatione Collegiorum, Missionum et similium ; bene tamen ex gratitudine et
« fldelitate. »
Pero de ésta doctrina sale otra dificultad ; á saber, cómo se concilla ésto con la ley 30 de la
Recopilación, que dice así : « Todos los que sirvieren las Doctrinas, han de entender en el oficio do
Cura5,non exvoto charitatis^ como dicen, sino de justicia y obligación.» Responde Morelli á la dificul-
tad diciendo, que los Doelrineros de la Compañía de Jesús ejercieron el oficio parroquial por justicia
y obligación, como lo manda la ley : pero ésta obligación la contrajeron por razón de su oficio, no
por el estipendio, que se llamo Sínodo, Porque dado el oficio y admitido, resulta obligación de jus-
ticia, aunque no haya compensación.
Mas para desvanecer dudas sobre ésta materia, dice Pellizzario, citando á Lugo, que no está pro-
hibido en la Compañía de Jesús recibir lo necesario para no salir perjudicados ; v. gr. para el viático,
ó sustento, ó para cubrir otros gastos, que ninguno los cubriera ; pues esto no lleva consigo lucro,
sino impide nuevos gastos y expensas extraordinarias ; ni gana en ello la Compañía, sino que evita
gastos de lo suyo, lo cual ciertamente no se llama recibir, sino más bien no gastar aquello, que por
otra parte no debía gastarse. Pero acercado esto véase ló que dice su Instituto, Congr. 12. D. 40.
Por último dice Moretli acerca de éstas Letras, que el privilegio de oir confesiones sin previa licen-
cia del Ordinario, está derogado por varias Declaraciones posteriores, así como también se deroga-
ron éstas Letras, en 8 de Noviembre de 1751, cuando Benedicto XIV. dispuso que las Parroquias de
Indias se proveyesen en los Sacerdotes Seculares.
FACULTAD PARA DISPENSAR CON LOS INCESTUOSOS.
En 27 de Setiembre de 1569 se concedió facultad á los Provinciales de Mendicantes en
las Indias, para dispensar in foro conscientice, ad petendum débitum. Lo trae Pr. Juan B.
« in Advertentiis pro Confessariis Indorunoi. » Privilegio, que también se encuentra en el
SECCIÓN PRIMERA. 401
Compendio común de los privilegios de la Compañía de Jesús (edit. 1757) donde se dice
así : « Cum ex concessione Eugenü IV Bulla 2. Etsi qualihet § 11 et 12, in Bullar. Kegular.
Superioribus et Confessariis Congregationis Sanctse Justinse indultum faisset, ut dispensare
possent pro foro conscientise cum ssecularibus poenitentibus in ómnibus poenis, in quibus
possunt Episcopi : cumque prseterea in relaxatis poenítentes eosdem habilitare possent atque
in pristinum reintegrare ex facúltate Sixti IV, Bulla 34, in cit. Bullar., Julius II declaravit
per Majorem Poenitsntíarium, et quatenus opus esset, de novo concessit Benedictinis
Vallisoletanis, ut tam vigore concessionis Apostolicse prsedictse, quam verborum Eosdem
habilitare, 'Prxld.ü, eiConfessdini ab illis deputandi, cum conjugatis, qui post contractum
matrimonium consanguíneas uxorum suarum vel consanguineos virorum suorum carnaliter
cognoverunt, non obstante affinitate superveniente, dispensare ad petendum debitum libere
et licite possent. Est autbenticum documentum in cit. Bullar. Regular, sub Bulla 23
Julii II. Ñeque hsec facultas revocata est a Clemente XII, Bulla 52, Romanus Pontifex,
tom. 13. Bullar. Rom.; nam expresse excipit facultates per Rescripta Pcenitentiarise Aposto-
licae. (Fastos, Ord. 125.)
mDULaENCIA PLENARIA EN FORMA DE JUBILEO PARA TODOS LOS MONASTERIOS
DE ÉSTAS PARTES DEL PERÚ EN LA FIESTA DE SU INVOCACIÓN Y SUS OCTAVAS.
Pius Papa V.
Universis Christifidelibus príKsentes Litteras inspecturis Salutem et
Apostolicam Benedictionem.
Divina disponente clementia, ad summi Apostolatus apicem, meritis licet imparibus
sublimati, fideles cunctos, ut eorum erga sacratissimum Salvatoris et Domini Nostri. Jesu
Christi Corpus, cui, pro eis ab seterna morte redimendis, in ara Crucis immolato, nulla
condigna reverentia, nullusque satis congruus honor ulla ratione posset unquam exhiben,
ac pia loca, pr^sertim Sanctimonialium, ccelesti Sponso, forma pree filiis hominum spfecioso,
sub suavi religionis jugo famulantium, Monasteria per amplius augeatur devotio, spiritua-
libus muneribus, indulgentiis videlicet et peccatorum remissionibus libenter invitamus, ut
per piorum operum exercitium hujusmodi, fideles ipsi, suorum macula delictorum abolita,
ad coelestem Hierusalem feliciter pervenire mereantur.
Cum igitur, sicut ex relatione dilecti Filii, Sebastiani de Ayllon, Ordinis Fratrum Praedi-
catorum Pr^sentati et in Provincia Sancti Joannis Baptistse, in Indiis del Perú Maris
Occeani, dicti Ordinis Vicarii et Provinciális, accepimus, in dictis partibus pii Christifideles,
Religionis máxime regularis et virginete castitatis fceminei sexus observantiam zelantes,
diversa Monasteria Sanctimonialium, et prsecipue dilecta in Christo Filia Eleonora Puerto-
carrero, et Domina alias Mentia de Sosa ejus filia, in dictis partibus habitantes, Monasterium
Sanctimonialium dicti Ordinis Canonicorum Regularium Sancti Augustini, sub invocatione
Annunciationis, sub cura et regimine pro tempere existentis Archiepiscopi Civitatis Regura
viventium, propriis impensis in dicta civitate et Dioícesi sedificare fecerunt, seu coeperunt, in
quae quidem Monasteria mult^e mulleres de nobili genere procreatae, suarum animarum salutis
memores, sub jugo Religionis et castitatis se receperunt et Deo dicarunt, et ^ndies plures ad
eadem cum suis dotibus, ad se sustentandum competentibus, accedunt et se recipiunt, ibique
Religionem et castitatem profitentur : unde magis in dies regularis vita et observantia in
dictis partibus accrescit et propagatur, uberioresque fructus in conversione populorum
TOM. I. 50
402 PARTR 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
dictarum partiun], Deo benedicente, reportantur ac reportan sperantur. Nos, qni Christiaiiíc
Religionis augmentum, nostris prsesertim temporibus, summoperé desideramus, cupientes,
ut ipsa Monastería congruis frequententur honoribus, ipsique Christifideles ad ea eo libentiiis
devotionis causa confluant, quo se exinde coelestibus donis senserint ease refectos, deomni-
potentis Dei misericordia, ac Beatorum Petri et Fauli Apostoloriim ejus auctoritate confisi,
Motu proprio, non ad alicujus Nobis super hoc oblatae petitionis instantiam, sed ex mera
nostra liberalitate et certa scientia, ómnibus ct singulis dicti constructi, et aliorum
construendorum in illis partibus Monasteriorum, nunc et pro tempere existentibus Monialibus,
veré poenitentibus et confessis, quse in die invocationum eorumdem Monasteriorum Sacro-
sanctum Eucharistiíe Sacramentum pie et devoto susceperint, et humiles ad Deum prece,s
pro Sanctse Eomanse Ecclesise felici statu, ac pace et unione inter Principes Christianos
conservandis, necnon hseresum extirpatione et populorum dictarum partium, qui adhuc sub
Idololatria et infidelitate detinentur, ad Pidem .et salutem conversione, conversorumque
perseverantia et incremento, effuderint ; necnon quibuscumque Regularibus sive Saecularibus
Sacerdotibus, qui in dictorura Monasteriorum Ecclesiis, sive sacellis, vel Capellis, aut
Oratoriis, sive aiiquo eorumdem, in dictis diebus invocationum et octavis earumdem, Missas
pie et devote celebraverint; ac alus Christifidelibus, qui in eisdom Missas pro sua devotione
celebrari fecerint, et confessi et contriti fuerint, dictum Sacrosanctum Eucharistiíe Sacra-
mentum, ut prsefertur, susceperint, quoties id fecerint, plenariam omnium et singulorum
peccatorum suorum indulgentiam et remissionera, in forma Jubilsei; necnon ipsis Christifi-
delibus, qui in dictis diebus hujusmodi Ecclesias, sive Capellas, aut Oratoria, devote
visitaverint et, ut prsefertur, ad Deum humiles preces effuderint, quoties id fecerint, toties
quadraginta dies de injunctis et debitis eis posnitentiis, Apostólica auctoritate, tenore
prsesentium, misericorditer in Domino perpetuo concedimus et elargimur. Prsesentibus,
quas sub quibusvis illarum, aut similium, vel dissimilium indulgentiarum et gratiarum
revocationibus, suspensionibus, alterationibus, derogationibus, vel alus contrariis disposi-
tionibus, et per Nos et Successores nostros, aut Sedem Apostolicam, ex quavis causa,
canonice seu de facto, nunc et pro tempere factis et faciendis, nullatenus unquam com-
prehensas, sed semper ab illis exceptas, et quoties illoe emanabunt, toties in pristinum
et validissimum statum restitutas et de novo concessas existere et censeri, necnon eisdera
Monialibus et Christifidelibus suífragari deberé decernimus, perpetüis ñituris temporibus
duraturis.
Cseterum quia difficile foret, prsesentes Litteras ad singula quseque loca, in quibus de illis
fides forsan facienda foret, deferri, volumus et dicta Apostólica auctoritate decernimus, quod
earumdem transumptis, manu publici Notarii subscriptis, et sigillo alicujus personse in digni-
tateEcclesiasticaconstitutsemunitis, eadem prorsus fides indubia adhibeatur, quse adhibere-
tur ipsis prsesentibns Litteris, si forent exhibitae vel ostensse.
Datum Romse, apud Sanctum Petrum,sub annulo Piscatoris, die 20 Julii 1571, Pontifica-
tus nostri anno sexto. — Card. Glorierius.
(Existe en pergamino en el Archivo de la Encarnación de Lima.)
RESUMEN CASTELLANO DEL BREVE ANTERIOR.
Por la relación, que hizo el R. P. Fr. Sebastian de Ayllon, Provincial de Santo Domingo en Lima,
sobre el celo de algunos fieles en fundar Monasterios de Monjas, y especialmente sobre la piedad de
Da Leonor de Puerlocarrero y de su hija Da Mencia de Sosa, para fundar el de la Encarnación, bajo
SECCIÓN PRiMERA. 403
la Regla de los Canónigos Regulares de San Agustín ; el Papa San Pió V expidió éste Breve Motu
proprio y sin petición alguna, concediendo á todos los Monasterios de éstas partes del Perú las
gracias siguientes :
40 Indulgencia plenária á todas las Monjas en la fiesta de la Invocación de sus respectivos conven-
tos, comulgando con devoción y rogando á Dios por la Santa Iglesia, por la paz y concordia entre los
Príncipes Cristianos, extirpación de las herejías y conversión de los Indios de éstas partes y su per-
severancia en la Fé.
2° Indulgencia plenária en forma de Jubileo á todos los Sacerdotes, que celebraren en dichos
Monasterios en la fiesta dicha de la Invocación y sus octavas.
3** Indulgencia plenária á los fieles, que en dichas Invocaciones y sus octavas hicieren celebrar
Misas, según su devoción por cada vez que esto hicieren, confesando y comulgando.
4** Cuarenta días de Indulgencia á todos los fieles, que en dichas fiestas y sus octavas visitaren las
mencionadas Iglesias ó Capillas.
5° Estas Letras tienen valor perpetuo para los tiempos futuros.
Dado en Roma, á 20 de Julio de 1574 .
Nota. — Esta fecha prueba la antigüedad del Monasterio de la Encarnación de Lima, pues fué de los
primeros.
Nótese también que varias Indulgencias de éste Breve están concedidas á las personas seglares, y tales
Indulgencias no quedaron derogadas por el Breve de Paulo V.
RESUMEN DEL BREVE « UNIGENITl DEI » DE S. PÍO V.
Dado á 30 de Octubre de 4574, en que concede diferentes gracias y privilegios á las Provincias de
Dominicos, en las Indias Occidentales.
San Pío V con deseo de estimular á los fieles á frecuentar las Iglesias de la Orden de Pre-
dicadores en las Provincias de San Vicente de Chapa, Santiago de Méjico, San Juan Bautista del
Perú, San Antonio de Nueva Granada y de Santa Cruz en la Isla dé Santo Domingo, concede las
indulgencias siguientes :
4° En las fiestas de Santo Domingo, Santo Tomas de Aquino, San Vicente Ferrer y Santa
Catalina de Sena, Indulgencia Plenária visitando la Iglesia y rogando á Dios por el aumento de la
Religión, por el feliz estado de la Santa Sede por la conversión de los Indios y por la perseverancia
de los convertidos.
20 La misma Indulgencia Plenária confesando y comulgando en dichas fiestas y toda su Octava,
rogando á Dios, como se ha expresado.
3° También se concede la misma Indulgencia á los que celebraren en dichas fiestas ó en sus
Octavas, ó hicieren celebrar Misas en las mencionadas Iglesias.
A° Los Provinciales de las enunciadas Provincias pueden designar nueve Iglesias en cada Pro-
cuyo altar mayor sea privilegiado para sacar Alma del Purgatorio.
5» Se concede á los Provinciales la facultad de absolver en los dichos días de cualquiera irre-
gularidad á otros cualesquiera, y dispensarse á sí mismos, excepto déla que se incurre por ilegiti-
midad y homicidio voluntario.
6" Indulgencia Plenária á los Misioneros, al tiempo de embarcarse, al llegar á dichas Provincias,
ó si mueren en el camino.
70 Cien dias de Indulgencia á los Religiosos por cada vez que ensenaren á los Indios en su
lengua.
404 PARTE 2* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
8° Que los Priores y Vicarios puedan bendecir candelas en lionor de María SSma, y que los
moribundos ganen Indulgencia Plenária teniéndolas encendidos, lo mismo que Adriano VI concedió
al Convenio de Vitoria, en España.
9** Se aprueba la nrocesion del Corpus do la Orden en el Domingo infra Octava, sin comunicar
este privilegio á las demás Ordenes.
10** A los Religiosos y seglares, que sirvieren en las enfermerías de dichos conventos ó hicieren
alguna obra buena, cincuenta dias de indulgencia cada vez, y á los Religiosos y cualesquiera
personas regulares ó seculares, que sirvan en dichas enfermerías Indulgencia Plenária semel ín
vita et in articulo mortts^ invocando el nombre de Jesús con el corazón, si no pudieren con
la boca.
11° Indulgencia Plenária á los Religiosos de Santo Domingo, ¿¡ue murieren en dichas Enfer-
merías.
Dado en San Pedro de Roma, á 30 de Octubre de 1571.
NOTAS.
Posteriormente á éstas Letras Paulo V, en su Breve Eomanus Fontifex revocó todas las Indulgencias con-
cedidas por sus Predecesores á las Ordenes Regulares, concediendo otras nuevas y comunes á todas las
.Religiones. Esto no obstante, las indulgencias contenidas en la primera parte de ésta Constitución, según
Morelli, están exentas de la revocación de Paulo V, ya por ser locales, ya también porque no se concedieron para
solos los Regulares, sino también para los seculares, que concurren á sus Iglesias. Según dico Viva App. ad
Jübil. lib. 1, n. 6, con Peirinis, Lezana y Quintanadueñas, es cierto que Paulo V no revocó para los Regulares
las indulgencias concedidas indiferentemente ti. los fieles Cristianos, por lo cual pueden ciertamente ganarlas-
Tampoco revocó las indulgencias concedidas en favor de las almas del Purgatorio á los Regulares, como el
mismo Pontífice lo declaró, según dice Gobat : por último no revocó las indulgencias locales ó concedidas á las
Iglesias de los Regulares, sino solamente las personales, como lo declaró la Sagrada Congregación en 7 de
Setiembre de 1607 (Véase la Ord. 130). Por ésta doctrina se deduce que la mayor parte de éstas gracias están
hoy vigentes.
LOS MISIONEROS PUEDEN HACER USO DE LA CIENCIA MEDICA.
En 11 de Febrero de 1576 Gregorio XIII concedió á los Religiosos de la Compañía de Jesús,
con licencia de sus Superiores, especialmente en las regiones donde hay escasez de médicos,
que puedan curar álos enfermos sin escrúpulo, cítra vero adustionem et incisionem. Hállase
enelBulário S. J. y empieza: Ünigeniti. Fot la restricción, que se pone en éste indulto de
haber escasez de médicos, solo podrá tener lugar en las Misiones, donde no los hay. Acerca dé
la otra restricción citra adustionem et incisionem, se ha de entender fuera del caso de grave
necesidad ; pues en él cualquiera puede curar quemando y cortando. Navarro, según Busem-
baum, in medul. lib. 4, cap. 2. Dub. 4, dice que los Clérigos pueden curar per incisionem et
adustionem á sus parientes y á los pobres por ser obra de piedad y misericordia.
Habiendo preguntado los PP. del Brasil á íJ. Ignacio, si era lícito el sangrar, contestó :
« Cuanto á las sangrías, lo que respondo es, que á todo se extiende la caridad. » Esto dice Vas-
concelos, en la vida del P. Almeida, lib. 3. cap. 5. (Fastos Ord. 141.)
SKCCION PRIMERA. -ÍO.S
CONFIRMACIÓN DE LOS CONTRATOS.
El mismo Gregorio XIII en 18 de Diciembre de 1576 concedió, que en las Indias y otras
regiones, fuera de Europa, pudiese el Prepósito General comisionar á los Provinciales, Vice-
Provinciales, Visitadores ó Comisarios para la confirmación de los contratos. Hállase en el
Bulário S. J., y empieza : Apostolicen Seáis. Pero téngase en cuenta el Decreto de Urbano
VIII, de 7 de Setiembre de 1624, sobre el cual dicen así los Fastos : Urbano VIII dio éste
Decreto, revocando todos los indultos y privilegios concedidos á los Superiores Regulares para
enagenar, como lo trae Pellizario, ilíai*. BeguL tr. t). cap. 8. w. 3.; el cual refiere un Rescripto
de la Sagrada Congregación, que le vino á él mismo, siendo Héctor del Colegio de Ferrara, del
tenor siguiente : « Die 2 Maji 1648. — S. Congregatio Cardinalium Concilii Tridentini inter-
« pretum auctoritate sibi tributa remisit Prseposito GeneraliSocietatis, qui, veris existentibus
« rr,rratis, pro suo arbitrio atque conscientia indulgeat Rectori píaefati Collegii, ut nomine
« ejusdem Collegii quemcumque consensum necessarium et opportunum desupei* prsestare
« valeat. y> De donde se infiere que el Decreto de Urbano afecta á todos los Regulares y que
no pueden enagenar, aunque tengan el consentimiento de su General, sin licencia de la Sagrada
Congregación. Mas no por eso feneció el privilegio en las regiones, fuera de Europa, como se
dice en el compendio de los Privilegios S. J. edit. 1757 : « Quamvis Urbanus VIH quibuscum-
que Regularibus abstulerit per decretum S. Congregationis 7 sept. 1624 omnem facultatem
celebrandi sine licentia Sedis Apostolice aut S. Congregationis, quoscumque contractus con-
tinentes alienationes rerum et bonorum immobilium et pretiosorum mobilium, omneque pactum
per quod dominium illorum transfertur, census perpetuos seu vitalitios, hypothecam specialem,
locationem et conductionem ultra triennium, concessionem in feudum vel emphytheusin, prseter
quam in casibus a jure permissús ; et in subsequenti declaratione 21 Mart. 1626, prohibitionem
extenderit ad accipientes sine prsedicta licentia pecunias ad cambium vel mutuo cum solutione
lucri cessantis et damni emergentis ; expresse tamen in eodem decreto dicitur, derogationem
privilegiorum et prohibitionem esse intra fines Europce. Quare extra hanc salva manent pri-
vilegia, qu* aliunde non interierint. » (Fastos Orden. 142).
LOS MISIONEROS, QUE MORAN POR ALGÚN TIEMPO EN LAS INDIAS, GOZAN DE LOS
PRIVILEGIOS, AUNQUE NO HAYAN SIDO ENVIADOS.
En 11 de Octubre de 1579 declaró Gregorio XIII que todos los privilegios y gracias conce-
didas á los Misioneros de la Compañía en las Indias ú otras tierras de infieles, se concedían
también á todos los Socios, que morasen pro tempere en aquellas partes, aunque no fuesen
enviados. Así el compendio Indico S. J. de 1737, y lo trae Lugo, Resp. Mor. lib. 4. dub, 48, a
num. 1. (Fast. Orden. 157.) Declaración muy oportuna, y que favorecia á los Misioneros, que
no venian por medio del consejo de Indias.
ÁM PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
SE CONCEDE A LA COMPAINA DE .JESÚS EL PRIVIX.EGIO DE RECIBIR ORDENES ^ EXTRA
TÉMPORA. Jí
Gregorius Papa XIIL Ad futuram reí memoriam.
Pium et utile Societatis Jesu Institutum non patitur certa quíedam ab iis, qui sub ejus
vexillo atque disciplina salutari militant, obire, quse in sacris ineundis generaliter praescri-
buntur. Quocirca, cum dictae Societatis ac disciplinie alumni nulli Ecclesiae nuUive loco
certo mancipati sint, ut ibi permaneant, sed veluti viatores omni témpora parati, expectan-
tesque diem et horam, qua vel extremas orbis regiones, cum venit usus, emittantur, ubi
quisque pro captu suo et juxta datam sibi a Domino sapieutiam, sese in vinea Domini excolenda
exerceat, ejusque rei causa fel. rec. Paulus Papa III Prseposito ejusdem Societatis concesserit,
ut idóneos et comprobatos ab ipsa Societate quibuscumque mallet Catholicis Antistitibus,
gratiam et communionem Sedis Apostolicse habentibus, praesentare posset, qui illos sic
prsesentatos absque ulla promissione vel obligatione ad Ordines hujusmodi promoverent.
NonnuUi tamen Antistites, post Concilii Tridentini decreta, eos sic praesentatos, prius in
oujusque, tam in minorum, quam sacrorum Ordinum hujusmodi, prsescripto muñere exerci-
tatos, temporumque determinatorum post susceptos prsescriptum fiuem, antequam ad Supe-
riores Ordines ascendant, omnino spectandum, cosque in eorumdem Ordinum functionibus,
chorique officiis plene instructos, et denique super eorumdem vita, moribus, setate et natalibus,
ad Parochi inquisitionem aut alias testimonium et certa alia requisita babenda esse conten-
dunt; quamvis non nisi ad eosdem Ordines suscipiendos numeris aiioqui ómnibus idonei
dimittantur. Nos iis incommodis, quantum in Nobis est, occurrere volentes, Episcopis et alus
Antistitibus praesentibus et futuris in perpetuum prsecipimus atque interdicimus, ne ab
hujusmodi promovendis, qui licentiam a Praeposito Generali dictae Societatis pro tempere
existente, vel ab eo delegatis habuerint, quidquam praedictorum requirant vel exigant;
sed ipsorum etiam absque ulla functione in Ordinibus ipsis, interstitiorumque ad illos
suscipiendos observatione aut inquisitione de cantu, officiis et caeremoniis Ecclesiasticis,
idoneitate, proprii Ordinarii licentia, et alus in alus requisitis ad minores, ac etiam extra
témpora a jure statuta, tribusque dominicis, vel alus festis diebus etiam coutinuis,
ad sacros, etiam presbyteratus , Ordines promoveant , ac si ilii ómnibus requisitis praediti
essent. Nos enim illis Ordines omnes praedictos sic suscipiendi, ac praedictis Antistitibus eos
ipsis conferendi facultatem tribuimus. Non obstantibus praemissis ac Constitutionibus et
Ordinationibus Apostolicis caeterisque contrariis quibuscumque. Praesentis autem gratiae
communicationem ómnibus alus, etiam qui sua privilegia cum ipsa Societate copióse partici-
pant, participareque poterunt quomodolibet in futurum, fieri omnino prohibemus. Caeterum,
quia difficile esset praesentes quocumque illis opus erit, deferre, volumus ut earumdem prae-
sentium transumptis, manu Notarii publici subscriptis, et sigillo personae in dignitate
Ecclesiastica constitutae, seu etiam dicti Praepositi munitis, eadem prorsus fides in judicio et
extra illud adhibeatur, quae ipsis praesentibus adhiberetur, si essent exhibitae vel ostensae.
Datum Tusculi, sub anuulo piscatoris, die 22 Septembris 1582, Pontificatus nostri anno
undécimo. Cae. Glorierius.
Nota. Este indulto lo confirmó dcsimeí; Leou XI. Vea ; ol liieve : Plura Ínter cu esta misma Sección.
SKCCION PRIMERA. 407
PRIVILEGIO DE PRESCRIPCIÓN.
En 3 de Septiembre de 1580 concedió Sixto V, que los Religiosos de San Francisco en las
Indias Occidentales continuasen en posesión de los bienes poseidos por un decenio, aunque no
conste de su procedencia ó concesión. Empieza : Bilecte FUL Hállase en el Bulário de Rodrí-
guez, que es de la Orden.
Sin título no procede la prescripción longi tcmporis sen decennii, arg. leg. Díutina, C. de
prsescr, long. temp.; pero pi'ocede si es inUr prcBsentes y con título, como también procede
la prescripción de veinte años ínter ahsentes por derecho español, 1. 18, tit. 29, part. 3, con-
forme en esto con el derecho Romano. Para que la prescripción proceda sin título ha de ser
al menos de 30 años ; pero en virtud de éste privilegio podían los Franciscanos prescribir sin
título, pasados 10 años (Fastos Ord. 179).
FACULTAD ]?ARA COMPONER LOS BIENES MAL HABIDOS.
En 4 de Noviembre de 1579 Gregorio XIII concedió, que todos los diputados por el Prepósito
General de la Compañía de Jesús pudiesen componer las deudas de los Neófitos y de otros ya
reducidos al gremio de la Iglesia, sobre los bienes mal adquiridos y que se deben restituir á
personas inciertas, para que puedan restituirlos en obras pias, y si los deudores fuesen pobres,
perdonárselos á condonárselos en todo ó en parte : y esto en el foro de la conciencia. Esta
facultad concedida al principio por diez años, y prorogada después por los Sumos Pontífices,
sus sucesores, se concedió más tarde sin limitación á los Carmelitas Descalzos por Cle-
mente VIIÍ en su Constitución Bominici gregis : Así el Compendio Indico S. J., de 1737.
(Fastos Ord. 161).
SE CONCEDE FACULTAD DE RECIBIR ORDENES « EXTRA TÉMPORA » A SEMEJANZA DE
LA COMPAÑÍA DE JESÚS, A LOS DOMINICOS DE LA PROVINCIA DE S. JUAN BAUTISTA,
EN EL PERÚ.
Gregorius Popa XIV.
Ad perpctuam rei memoriam. Exponi nobis nuper fecit dilectus Filius Petrus de la Serna,
Procurator Generalis ProvincÍ93 Sancti Joannis Baptistíe del Perú, Ordinis Fratrum Praedica-
torura, quod cum dudum fel. recor. Gregorius Papa XIII, Prsedecessor noster, cum Presby-
teris Societatis Jesu dictse Provincise, ut ad omnes etiam sacros et Presbyteratus Ordines
extra témpora a jure statuta promoveri libere et licite valerent, dispensaverit, seu eis desuper
indulserit prout in Litteris dicti Prtedecessoris desuper in forma Brevis confectis plenius
continetur. Nosque nuí>er Professoribus dicti Ordinis Fratrum Prsedicatorura hujus Provinciae,
ut quatuor Professores seu Fratres ex unaquaque illorum domo seu conventu dictse Provincise
tribus festivis diebus ad Ordines prsedictos promoveri possent, concesserimus, ut se in prse-
dicatione Evangelii et populi illarum partium conversione ac salute animarum procuranda
continuo exercerent. Nos prsemissa ut suum debitum et optatum effectum facilius conse-
quantur, providere volentes, ac tenores prsedictarum Litterarum perinde ac si de verbo ad
verbum insererentur prsesentibus pro expressis habentes, de consilio venerabilium Fratrum
nostrorum Sanctte Romanee Ecclesise Cardinalium super negotiis Regularium deputatornm,
quibus hoc negotium examinandum et Nobis referendum commisimus, uuiuscujusque domus
seu conventus ómnibus et singuUs dicti Ordinis Fratrum Praedicatorum Professoribu
.i08 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGlILAPiES.
Provinciae prsedictse licentiam et facuitatem suscipiendi Ordines sacros extra témpora a jure
statuta Presbyteris Societatis Jesu, ut praefertur, per dictum Prsedecessorem concessam.
Apostólica Auctoritate prsesentium tenore, perpetuo communicamus, illisque eamdem facui-
tatem et licentiam suscipiendi Ordines prsedictos extra dicta témpora, quemadmodum dictis
Presbyteris concessa fuit et juxta tenorem dictarum Litterarum concedimus. Non obstantibus
quibusvis Constitutionibus et ordinationibus Apostolicis ca^terisque contrariis quibuscumque.
Volumus autem quod prsesentium transumptis et manu alicujus Notarii publici subscriptis et
sigillo alicujus personas in dignitate Ecclesiastica constitutse munitis eadem prorsus fides
adhibeatur, qu¿e praesentibus adhiberetur, si forent adhibitse vel ostensse,. Datis Romse, apud
Sanctum Petrum» sub annulo Piscatoris, die 30 Martii 1591, Pontificatus nostri anno primo.
M. Vestrius Barbianus.
En la Villa de Madrid, á diez dias del mes de Julio de mil y quinientos y noventa y un años
se presentó y vio en el Consejo Real de las Indias de Su Majestad éste Breve de Su Santidad.
Suarez Ledesma.
SE CONFIRMA EL PRIVILEGIO CONCEDIDO POR S. PIÓ V A LOS REGULARES, PARA QUE
PUDIESEN EJERCER LAS FUNCIONES PARROQUIALES EN LAS INDIAS.
Gregorius Papa XIV. Ad perpetuam rei memoriam.
Quantum animarum cura omnes exuperat, tantum Nos impensius providere necesse est, ut
Ídem genus oflicii ubique, adhibita industria, extollatur.
Exponi siquidem Nobis fecerunt dilecti filii Professores Ordinis Fratrum Pra^dicatorum
S. Joannis Baptistse del Perú, quod licet fel. rec. Pius Papa V, per suas in forma Brevis, ad
preces Charissimi in Christo Filii nostri Pbilippi Hispaniarum Regis Catholici confectas
Litteras, Religiosis apud Indos existentibus, curam animarum exercendi facuitatem conces-
serit, nihilominus Episcopi illarum partium prsetendunt Religiosos praedictos id faceré non
posse absque eorum speciali licentia et examine, pro eo quod deinde pise memorise Gregorius
Papa XIII, Prsedecessor noster, illos Motus proprios, qui decretis Concilii Tridentiui adversa-
bantur, ad ordines juris reduxit, et qui animarum curam sine Episcopi licentia exercent, ii
decretis ejusdem Concilii adversantur, et propterea Litterae dicti Pii Prsedecessoris in hoc
observar! non debent, contra mentem et intentionem ejusdem Pii Prsedecessoris.
Nos ad omnem, quse inde nascitur et nasci poterit in futurum controversiam componendam,
de Ven. Fratrum uostrorum S. R. E. Cardinalium super causis Episcoporum et statu Regu-
larium deputatorum, quibus hoc negotium examinandum et Nobis referendum commisimus,
consilio, Litteris dicti Pii Prsedecessoris, quarum tenores praiísentibus haberi volumus pro
expressis, ac de verbo ad verbum insertis, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium, robur
Apostolicse confirmationis adjicimus, illasque, debitse executioni demandari volumus et prse-
cipimus, inbibentes ómnibus et singulis Episcopis illarum partium sub interdicti
ne de caetero prcedictos Professores prsemissis, seu alus quibuscumque prsetextibus, quomo-
dolibet desuper molestare seu inquietare audeant seu prsesumant. Non obstantibus quibus-
cumque. Volumus autem etc.
Datum Romse, apud S. Marcura, sub annulo Piscatoris, die 16 Septembris 1591, Pontificatus
nostri anno primo (Bular. Dominio, tom. 5, pág. 481).
SECCIÓN PRIMERA. 409
RESUMEN.
Expusieron los Padres Dominicos de la Provincia de San Juan B. del Perú, que habiéndoles
concedido San Pió V la facultad de ejercer la Gura de almas entre los Indios, prelendian los Obispos
que dicha facultad no se podia ejercer sin preceder el examen y la licencia del Ordinario, fundándose
en que Gregorio XIII redujo al derecho común todas las Letras, que contrariaban al Tridentino.
El Papa Gregorio XIV favoreciendo la súplica de los PP. Dominicos, para quitar toda discusión
en lo presente y venidero, confirma las Letras de San Pío V y les da nueva fuerza y valor.
Dado en 16 de Setiembre de 1591.
Nota. Véase más adelante en ésta misma sección la Constitución de Paulo V : Provisionis nostr¿e.
INOCENCIO IX DECLARA EXIMIDOS A LOS PADRES DOMINICOS DISL PERÚ DE
CUALQUIERA CONTRIBUCIÓN EN FAVOR DEL SEMINARIO.
Dilectis Filiis Provinciali et Professoribus Ordinis Fratrum PraediGatorum Provincise
Sancti Joanais Baptistse del Perú. Innocentius PP. IX.
Dihcti Filii, salutem et Apostolicam benedictionem. Cum isthic, sicut accepimus, uberes
in agro Dominico fructus quotidie faciatis, digmim, quin potius debitum, reputamus ea vobis
per nos concedí, per quae promptiores Altissimi inhsereatis servitiis. De consilio itaque
Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium Decretis Concilii Tridentini inter-
pretandis Prsefectoriim, quibua hoc negotium examinandum et nobis referendum commisimus,
supplicationibus etiam vestris hac in parte inclinati; vos et quemlibet vestrum, quandiu
isthic moram trahetis, a quacumique contributione pro Seminariis Bcclesiasticis et pro
eleemosynis vobis concedendis ac alus incertis, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium,
eximimus et totaliter liberamus, ac immunes et exemptos ac liberes prorsus facimus :
inbibentes in virtute sanctse obedientis^ ómnibus et singulis exactoribus Datiorum, gabella-
rum, et onerum dictorum Seminariorum et quibusvis alus, ad quos spectat et spectabit, ne
vos, aut quemlibet vestrum, supér prsemissis quomodolibet molestent et perturbent.
Decernentos vos, aut quemlibet vestrum, ad illorum contributiones minime teneri, nec
obligatos existere. Sicque per quosvis judices et Commissarios quavis auctoritate fungentes,
sublata eis, et eorum cuilibet, quavis aliter judicandi et interpretandi facúltate et auctoritate,
ubique judicari et definiri deberé : necnon irritum et inane, si secüs super bis a quoquam,
quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari. Quocirca Venerabilibus
Fratribus Non obstantibus quibusvis Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis ac
dictis Seminariis, per quoscumque Romanos Pontifices, Prsedessores nostros, et Sedem
Apostolicam in contrarium quomodolibet concessis Volumus et dicta auctoritate decer-
nimus, quod illarum transumptis..... Datis fíomse, apud Sanctum Petrum, sub annulo
Piscatoris, die quinta Decembris 1591, Pontiñcatus nostri anno primo. M. Vestrius Barbianus.
(Sacado del Archivo de S. Francisco de Lima, Registro 26.)
TOM. I. 5^
410 PARTE 3*^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
CLEMENTE VIII DECLARA QUE LOS RELIGIOSOS DOCTRINEROS NO SE HAN DE REPUTAR
« EXTRA CLAUSTRA VIVENTES. ?»
Doctor Josephus de Aldrete in Alma Ecclesia Cordubensi Canonicus et in civitate Hispalis
ejusque Archiepiscopatu pro limo et Eevmo Domino Dño Eoderico de Castro, miseratiooe
divina Cardinali Archiepíscopo Hispalis Eegioque consiliario etc. Judex Ofíicialis et Vicarias
Generalis vidimus ac diligenter inspeximus quasdam Litteras Apostólicas Smi D. N. Cíe-
mentís divina Providentia Papae VIII, in pergamino ac verbis latinis scriptas, et sub
annulo Piscatoris expeditas, sanas siquidem et integras, non vitiatas, ñeque in aliqua sui
parte suspectas, sed orani prorsus vitio et suspicione carentes, ut ex earum prima facie
apparebat, quarum tenor sequitur, et est talis.
Dilectis Filiis Provincialr et Guardianis Ordinis Sancti Francisci de Observantia Provin-
ciarum de Perú et de Quito, in Indiis Occidentalibus.
Clemens Papa VIII. Dilecti Filii, salutem et Apostolicam benedictionem.
Quamquam vos, sicut cxponi Nobis fecistis, ad prsedicandum Sacrosanctum Dei Evangelium,
et viam veritatis et salutis demonstrandum, in dies a vestris Praelatis et Superioribus
deputati existatis, vobisque Provincialis, sub cujus obedientia vivitis, assignatus sit;
nihilominus prselati Conventus, ubi degitis, et Episcopi istarum partium prsetendunt, vos
extra claustra existere, et ut tales adjudicandos foro in rebus a Concilio Tridentino expositis,
in notorium vestrum gravamen ; Nos quieti et statui vestro hac in parte consulere cupientes,
ac de prsemissis ex relatione dilecti Eilii nostri Hieronymi S. R. E. Presbyteri Cardinalis
Mathei nuncupati, plene informati, harum serie decernimus, vos, ad praemissa obeunda,
a vestris prielatis deputatos, et sub obedientia vestri Provincialis viventes, reputandos esse
tanquam Religiosos viventes intra claustra et sub obedientia vestrorum Pr£elatorum : ac
propterea non esse ab Ordinariis molestandos, nisi in casibus in dicto Concilio reservatis,
dummodo quolibet anno vos coram vestris Superioribus prsesentetis et innovationem Licentia-
rum obtineatis, sicque per quoscumque judices et commissarios, quavis auctoritate fungen-
tes, sublata eis et eorum cuilibet, quavis aliter judicandi et inferpretandi facúltate et
auctoritate, ubique judicari ac definiri deberé ; necnon irritum et inane, si secus super his
a quoquam, quavis auctoritate scienter vel ignoranter coutigerit attentari : mandantes eisdem
Ordinariis sub indignationis Nostrse poena per quemlibet contra facientem eo ipso incurrenda,
ne vos aut aliquem vestrum praemissa peragentes, nisi in casibus a Sacro Concilio Tridentino
reservatis, quoquomodo molestare, perturbare, aut inquietare audeant seu prsesumant.
Necnon Priori Sancti Dominici et Provinciali Ordinis Sancti Augustini ac Commendatori
Ordinis B. M. de Mcrcede Monasteriorum Civitatis Regum vel Cusquensis et de Chito,
quatenus ipsi vel dúo aut unus eorum, per se vel alium seu alios vobis in prsemissis efficacis
defensionis prsssidio assistentes, non permittant vos ab ipsis Ordinariis seu quibusvis alus
contra prsesentium tenorem molestari. Contradictores quoslibet ét rebelles et prsemissis
non parentes per sententias, censuras et pcenas Ecclesiasticas, aliaque opportuna juris et
facti remedia, appellatioue postposita, compescendo : invócate etiam ad hoc, si opus fuerit,
auxilio brachii ssecularis. Non obstantibus quibusvis Constitutionibus et Ordinationibus
Apostolicis
Datis Romse, apud Sanctum Petium, sub annulo Piscatoris, die vegesimo tertio Septem-
bris 1592, Fontiñcatus nostri anuo primo. Vestrius Bombiinus.
SECCIÓN PRIMERA. 411
En Madrid á 7 de Setiembre de 1595 años se presentó y vio en el Consejo Eeal de Indias
de su Majestad éste Breve de su Santidad, y se mandó dar testimonio de ello. Pedro
de Ledesma.
(Sacado del Archivo de S. Francisco de Lima, Eegistro 26. Hállase también en Prasso,
cap. 56, n. 27.)
QUE LOS PÁRROCOS NO LLEVEN MAYORES DERECHOS POR LOS QUE SÉ ENTIERRAN EN
LAS IGLESIAS DE LOS REGULARES.
Clemens Papa YIII.
Universis et singulis Ven. Eratribus Archiepiscopis, Episcopis et alus locorum Ordinariis in
partibus Indiarum Occidentaliiim, etc.
Perlatum est ad Nos, non sine animi nostri molestia, in istis partibus Indiarum Occiden-
talium quemdam inolevisse abusum, ut Parochi seu Eectores Ecclesianim Parochialium
eleemosynam duplo seu aliqíia parte majorem ab iis, qui in Ecclesiis Fratrum Ordinis
S. Francisci de Observantia sepeliuntur, quam ab iis, qui in ipsis Parochialibus Ecclesiis
pro eorum juribus exigere seu extorquere consueverint, in eorum animarum perniciem et
scandalum plurimorum.
Nos igitur, qui, pro nostra pastorali cura et sollicitudine, abusus quoscumque inter per-
sonas Ecclesiasticas tolerare non debemus, pr^missis, quantum in Domino possumus,
occurrere cupientes, Decreto etiam S. Gregorii Papse, quo vetuit, ne pro Ecclesiastica sepul-
tura quidquam peti aut exigí possit, sed tantummodo a sponte dantibus eleemosyna pro
Ecclesise luminaribus recipi valeat, inhserentes, ex voto etiam Ven. Fratrum Nostrorum
S. E. E. Cardinalium siiper Consultationibus et negotiis Episcoporum et Regularium depu-
tatorum, vobis et cuicumque vestrum per prsesentes committimus et mandamus, ut omnino
provideatis, ne diutius hujusmodi abusus in vestris civitatibus et Dicecesibus toleretur etc.
Non obstantibus
Datum Eomse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 17 Nov. 1603, Pontificatus
nostri anno duodécimo.
CON EL MISMO OBJETO SE EXPIDIÓ ÉSTE BREVE DOS MESES DESPUÉS.
Clemens Papa VÍII. Ad perpetuam rei memoriam.
Expositum nobis nuper fuit pro parte dilectorum filiorura, Matthsei de Eecalde vicecom-
missarii, necnon Provincialium totius Ordinis Fratrum S. Francisci de Observantia Indiarum
Occidentalium, quod Eectores Parochialium Ecclesiarum Indiarum jam pridem hunc abusum
introduxenmt, videlicet, quod eleemosynas duplo majores ab iis, qui in Ecclesiis domorum
ejusdem Ordinis S. Francisci de Observantia, quam qui in Parochialibus hujusmodi sepe-
liuntur exigere praesumpserunt, et ut dicitur in hoc Ordinarioriim suorum, qui partem
eleemosynarum hujusmodi percipiunt, consilio et assensu .nitantur.
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, plerique Christifideles in dictarum
Domorum Ecclesiis, ob difficultatem jus adeo onerosum persolvendi, quo fit, ut Ecclesise
hujusmodi mortuorum sepulturis et consequenter eleemosynis in dies fieri consuetis prope-
modum priventur etc.
Nos igitur, hujusmodi abusus omnino tollere atque dicti Ordinis commoditatibus et pro-
412 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
pagationi, quantum ciim Domino ppssumus, prospicere cupientes, hujusmodi supplicationibus
inclinati, ex voto Ven. Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, super consultationibus et
negotiis Episcoporum et Regularium deputatorum, ómnibus et singulis Parochialium Eccle-
siarum universarum Indiarum Occidentalium Eectoiibus, nunc et pro terapore exístentibus,
harum serie interdicimus et prohibemus, ne sub Excommunicationis majoris latse sententise
poena etc. majorem eleemosynam ab iis, qui in dd. domorum, quam Parochialibus Ecclesiis
hujusmodi sepeliuntur, quovis praetextu aut occasione, etiam de consilio, consensu seu
mandato suorum Ordinariorum exigere debeant, seu prsesumant.
Non obstantibus etc.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 28 Januarii 1604, Pontificatus
nostri anno duodécimo (Bulário Rom. de Gocquelines, Constit. 323).
SOBRE DERECHOS DOBLES DE ENTIERROS EN LAS IGLESIAS DE LOS AGUSTINOS.
Paulus Papa V. Ad futuram rei memoriam.
Expositum Nobis nuper fuit pro parte dilectorum Eiliorura, Gasparis de Chaves Procu-
ratoris, necnon provincialium totius Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini Indiarum
Occidentalium, quod Rectores Parochialium Ecclesiarum Indiarum prsedictarum jam pridem
hunc abusum introduxerunt, videlicet, quod eleemosynas duplo majores ab his, qui in
Ecclesiis domorum ejusdem Ordinis Eremitarum S. Augustini, quam qui in Parochialibus
hujusmodi sepeliuntur, exigere prsesumpserunt etc.
Ños igitur hujusmodi abusus omnino tollere ac dicti Ordinis commoditatibus et propa-
gationi, quantum cum Domino possumus, prospicere cupientes etc. (ut supra).
Datum Romas, apud S, Petrum, sub annulo Piscatoris, die 6 Junii 1605, Pontificatus
nostri anno primo. (Bulário Romano de Gocquelines, Constitución 2).
QUE LOS DOCTRINEROS DE INDIOS NO SUFRAN OTRO EXAMEN. SI PASAREN A OTRA
DOCTRINA FUERA DEL OBISPADO.
Venerabilibus Fratribus Archiepiscopis, Jlpiscopis, seu dilectis Filiis eorum ofíicialibus
in Indiis Occidentalibus del Perú.
Paulus Papa V.
Venerabiles Fratres et dilecti Filii, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Provisionis nostrae debet provenire subsidio, ut jus suum -unicuique conservetur. Proinde
Nos tenorem quarumdam Litterarum vobis directarum iu forma Brevis fel. rec. Clementis
VIII, Prsedecessoris nostri, in Secretaria ejusdem domestica repertum, ex minuta originali
de verbo ad verbum transcribi et pr^esentibus adnotari fecimus, pro eo quod hujusmodi
tenore Religiosi Societatis Jesu in partibus Indiarum indigere nobis significaverint, qui
quidem tenor talis est, videlicet, a tergo. « Venerabilibus Fratribus, Archiepiscopis et Epis-
copis, seu dilectis Filiis, eorum officialibus in Indiis Occidentalibus del Perú. » Intus vero.
« Clemens Papa VIII : Venerabilibus Fratribus seu dilectis Filiis, salutem et Apostolicam
Benedictionem. Alias, sicut accepiraus fel. rec. Pius Papa V, Prsedecessor noster supplica-
tionibus Charissimi in Christo Filii nostri, tune sui, Philippi, Hispaniarum Regis Catholici,
qui et Indiarum Rex existit, in partem inclinatus, ómnibus et singulis Religiosis quorum-
cumque etiam Mendicantium Ordinum in partibus Indiarum et in eorumdem Ordinum
SECCIÓN PRIMERA. 413
Monasteriis, vel de illorum Siiperiorum licentia assignatis et assignandis, officium Parochi,
matrimonia celebrando et sacramenta Ecclesiastica ministrando, prout eatenus consueverant,
dummodo ipsi in reliquis solemnitatibus Concilii Tridentini decreta observaverint, examine
et licentia minime requisita libere et licite exercere valeant, licentiam concessit, prout in
ejusdem Pii Prsedecessoris nostri Litteris plenius continetnr. Nos Eeligiosis Societatis Jesu
in partibus prsedictis Indiarum, in vinea Domini laborantibus, quos uberes fructus proferre
accepimus, specialem gratiam faceré volentes ac Litteras prsedictas, quarum tenorem prse-
sentibus pro expressis haber! volumus, ad eos extendentes; quod Eeligiosi, qui semel habue-
rint licentiam a quovis Ordinario illius Regni ad ministranda Indis sacramenta, non iiídigeant
alia licentia, quandociimque Provincialis eos permutaverit, si expediré videretur, ad aliam
doctrinam de illis, qua3 a ministris dicti Regis assignatse simt pro Eeligiosis dictae Societatis ;
vobis propterea et vestrum cuilibet in virtnte sanctse obedientise inhibemus et prsecipimus,
ne Eeligiosos dictae Societatis isthic degentes, ad obtinendam approbationem, cum de doctrina
ad doctrinam migrant, de cajtero contra tenorem hujusmodi Pii V, Prsedecessoris Litteraruní
compellatis. Non obstantibus quibüsvis constitutionibus etc. Datum Eomae, apud S. Petrum,
sub annulo Piscatoris, die 2 Januarii 1597, Pontificatus nostri anno quinto. » Cseterum ut
earumdem Litterarum tenor sic insertus omnimodam rei seu facti certitudinem faciat, aucto-
ritate Apostólica decernimus, ut ilíud ídem robur, eamdemque vim et eumdem vigorem
dictus tenor in ómnibus et per omnia habeat, quse haberent originales Litterse prsedictae, ac
eadem prorsus eidem tenori iides adhibeatur quandocumque et ubicumque, sive in judicio
sive alibi, ubi fuerit exhibitus vel óstensus, ac illi pariter stetur, sicut eisdem Litteris
originalibus staretur, si forent exhibitse vel ostensse. Per hoc atitem nuUum jus cuiquam de
novoadquiri volumus, sed antiquum solupimodo conservari. Datum Eomse, apud S. Marcum,
sub annulo Piscatoris, die 21 Junii 1808, Pontificatus nostri anno quarto. (Del archivo
Nacional de Lima. Legajo 1186).
RESUMEN DE LAS LETRAS ANTERIORES.
En otro tiempo S. Pió V, de l'eliz recuerdo, inclinado á las súplicas de Felipe II, Rey de España,
concedió licencia a todos y cado uno de los Religiosos existentes en las Indias, de cualquiera Orden
que fuesen, aun de los Mendica:ntes, que viviesen en sus Conventos, ó que por obediencia de los
Superiores estuviesen designados para las Doctrinas de los Indios, ó en adelante se designasen,
para ejercer el oficio de Párrocos, celebrando matrimonios y administrando los Sacramentos,
como anteriormente lo habían practicado, con tal que en lo demás se observasen los Decretos del
Trideutino.
Mas después, queriendo el Papa Clemente VIL favorecer á los Religiosos de la Compañía de
Jesús, que con tanta fatiga trabajaban en la vina del Señor, y tan abundantes frutos recogían en ella,
extendiendo las Letras de S. Pió V á la expresada Compañía, declara qu§ los Religiosos de aquellos
Reinos, que una vez obtuvieron licencia do cualquier Ordinario para administrar los Sacramentos á
los Indios, no necesitan de nueva licencia, cuando quiera que el Provincial los permute ó cambie á
otra Doctrina de las que tiene designadas la dicha Compañía.
Por lo cual prohibe en virtud de Santa Obediencia que dichos Religiosos sean en adelante
molestados por los Ordinarios contra el tenor de la Bula de &. Pió V, obligándolos á obtener nueva
aprobación, cuando pasan de una doctrina á otra. No obstante cualquiera Constitución.... Dado en
2 de Enero de 1597.
Cuyas Letras confirma en ésta Constitución Paulo V dándoles nueva fuerza y valor. Dado en
21 de .Tunio de 1608.
414 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
INDULGENCIAS POR ENSENAR LA DOCTRINA CRISTIANA.
La Santidad de Ntro. Smo. Padre Gregorio Papa XV, de feliz memoria, se dignó expedir
á favor de la Sagrada Religión de la Compañía de Jesús, la Bula del tenor siguiente.
Deseando que se ejerciten en todas partes con aumento del Divino Culto las obras de
piedad y Caridad Cristiana, convidamos y movemos á cualesquiera fieles de Cristo, especial-
mente á los que sirven á Dios bajo del suave yugo de la Religión, para que sean más prontos
á ejercitarlas con indulgencias y remisiones de pecados, según vemos que conviene
saludablemente en el Señor, para propagar la Religión Cristiana y procurar la salud
de las almas.
Por lo cual siendo así, según hemos entendido, que nuestros amados hijos, los Clérigos
de la Compañía de Jesús, entre las piadosas obras, que ejercitan, abrazan con suma piedad
y diligencia el particular Instituto, según los votos, que de ellos hacen, de enseñar
cuidadosanaente los rudimentos de la Fé Católica y todas las virtudes Cristianas á cualesquiera
niños y adultos y por toda la cristiandad, Nos por lo que toca al cargo de nuestro Pastoral
Oficio, queriendo fomentar ésta piadosa obra, de la cual hasta ahora se han cogido copiosísi-
mos frutos, y eapenimos que en adelante se cojan mucho más copiosos, para que la devoción
de los dichos Clérigos á ejercitar dicha obra se aumente más cada dia, confiados en la
misericordia de Dios omnipotente, y en la autoridad de sus bienaventurados Apóstoles,
S. Pedro y S. Pablo, é inclinados á los ruegos de nuestro amado hijo Mucio Viteleschi,
Prepósito Gral. de lo dicha Compañía, que sobre esto humildemente nos ha hecho, conce-
demos misericordiosamente en el Señor, indulgencia plenária y remisión de todos sus
pecados, á todos y á cada uno de los Clérigos de dicha Compañía y á todos los demás
fieles Cristianos en cualquiera parte del mundo que estén, y cooperaren con los dichos
Clérigos, que con licencia de sus superiores respectivamente y con el consentimiento de los
Ordinarios de las tierras, donde se hallaren y acostumbraren enseñar á cuales(][uiera personas,
niños ó adultos, la Doctrina Cristiana, según los Decretos del Sagrado Concilio de Trente ó
asistir á la explicación de ella mientras se enseña, si verdaderamente arrepentidos y confesados
recibieren en un dia de fiesta, que los dichos Ordinarios han de señalar, una vez en el año
en las Iglesias, en que se enseña la Doctrina Cristiana el Smo. Sacramento de la Eucaristía.
T también concedemos la misma indulgencia plenária y remisión de todos sus pecados
á los mismos, que en el artículo de la muerte, verdaderamente contritos y confesados reci-
bieren el dicho Smo. Sacramento de la Eucaristía, y no pudiendo hacerlo, invocaren con
ánimo contrito el nombre de Jesús á lo menos con el corazón.
Fuera de esto, á los mismos que del mismo modo, verdaderamente contritos y confesados
recibieren una vez cada mes, el Smo. Sacramento de la Eucaristía, les concedemos siete años
y siete cuarentenas de perdón,
Y á los que fueren causa de que los niños, los esclavos ó cualesquiera otra persona
vayan á oir la Doctrina Cristiana, doscientos dias de perdón.
T á los que en los dias de las estaciones de ésta Ciudad dé Roma enseñaren la Doctrina
con licencia del Ordinario en las Iglesias ú Oratorios, y también los que fueren á oiría,
ganan las mismas indulgencias, que ganaran y pudieran ganar, si visitasen personalmente
las Iglesias de las Estaciones de dicha Santa Ciudad.
Las mismas indulgencias ganan los Visitadores de las Escuelas de lá Doctrina Cristiana,
que por oficio visitaren aquellas Escuelas, que eu aquel dia pudieren visitar, si habiendo
confesado, recibieren el Smo Sacramento de la Eucaristía.
SECCIÓN PRIMERA. 415
Demás de esto, concedemos cien días de perdón á los mismos, que en los dias feriados
explicaren ésta Doctrina Cristiana del modo dicho, pública y privadamente.
También á todos y á cada uno de los Preceptores y Maestros de escuelas, que en los
dias de fiesta llevaren á sus discípulos á oir la Doctrina Cristiana y se la enseñaren, siete
años de perdón.
T á los que en los dias feriados, explicaren la Doctrina en sus propia-s Escuelas, cien
dias de perdón.
También á los dichos Clérigos, que en las Iglesias ú Oratorios, donde se enseña la
Doctirina Cristiana, predicaren la palabra de Dios ó hicieren conferencias 6 colaciones espiri-
tuales, aunque en aquel dia no vayan á alguna escuela á enseñar la Doctrina, les concedemos
siete años de perdón.
También á todos y á cada uno de los Padres y Madres de familias, que en su casa explicaren
semejantemente la Doctrina Cristiana á sus hijos, esclavos y demás personas de su familia,
por cada vez que esto hicieren, les concedemos cien dias de perdón.
ítem : á los que saliendo por las Ciudades, tierras ó territorios y otros lugares á enseñar la
Doctrina Cristiana, convocaren y llamaren á oiría y aprenderla, á los hombres, mujeres y
niños, siete años de perdón.
Y también á los que salieren íuera de las Ciudades á enseñar, como se ha dicho, la
Doctrina por los Castillos y Aldeas 6 casas de campo, diez años de perdón.
ítem : á todos y á cada uno de los fieles, que se dedicaren por tiempo de media hora, á
estudiar la Doctrina Cristiana para aprenderla y para enseñarla, y á los que asistieren
por el dicho tiempo á oiría, cien dias de perdón.
T finalmente, á los mismos, que acostumbran enseñar la dicha Doctrina Cristiana, si
visitaren á los enfermos, todas las veces que lo hicieren, les perdonamos y relajamos, en
la forma, que acostumbra la Iglesia, doscientos dias de las penitencias, que le han sido
impuestas, ó de cualquier modo debieren.
T valgan las presentes Letras y concesiones por todos los tiempos venideros perpetuamente,
no obstante cualesquiera Constituciones y Ordenaciones Apostólicas y cualesquiera otras
contrarias.
Mas queremos que, si á los dichos Clérigos, para las dichas obras ó acciones les hubieren
sido concedidas por Nos ó por nuestros Predecesores algunas otras indulgencias por tiempo,
que todavía no se haya cumplido 6 perpetuamente, las presentes sean de ningún valor.
Y también queremos que se de el /mismo crédito y hagan la misma fe dos traslados de
éstas nuestras letras, aunque sean impresos, estando formados de mano del Secretario y
sellado con el sello del Prepósito Gral. de la dicha Compañía ó de otra persona constituida
en dignidad Ecca., que se diera y que hicieran las presentes Letras, si- se exhibieran y
presentaran.
Dado en Eoma, en Santa María lá Mayor, debajo del anillo del Pescador, el dia veinte
y ocho de Setiembre de mil seiscientos y veinte y dos. Año segundo de nuestro Pontificado.
Hállanse en Cádiz en una tabla clavada en una de las Columnas de la antigua Iglesia
de la Compañía de Jesús. Y son las mismas, que posteriormente concedió Inocencio XI
á los Menores Observantes, como se verán abajo. Todas son comunicables á los Mendicantes.
416 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
LIMOSNA DE. LOS PÁRROCOS EN LOS ENTIERROS, QUE SE HACEN EN LAS IGLESIAS DE
LOS REGULARES EN INDIAS.
ürbanus Episcopus Servus Servorum Dei.
Dilectis Filiis Haereticse pravitatia Inquisitoribus in Limanis et Mexicanis, aliisque Orien-
talium et Occidentalium Indiarum Civitatibus et Dioecesibus commorantibus, salutem et
Apostolicam benedictiouem.
Alias felicis recordationis Paulo Papa V, Prsedecessori nos tro, pro parte tune in humanis
agentis Mathsei de Eecalde, etiam tune Vicecommissarii Generalis indiarum Oceidentajium
Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observantia, expósito, quod Héctores Paroehia-
lium Ecclesiarum Indiarum Occidentalium et Orientalium, ne Christifidelium, qui pro
tempore ab humanis decedebant cadavera, ita commode in Ecclesiis Fratrum et Monialium
dicti Ordinis Ecclesiasticse sepuiturse tradi valerent, de consilio forsan superiorum suorum
abusum introduxerunt. ut majorera scilicet eleemosynam exigerent ab illis, qui Ecclesiis
dicti Ordinis sepeliebantur, quam si in propriis Ecclesiis sepelirentur, ita ut Ohristifideles.
qui in Ecclesiis hujusmodi sepeliri desiderabant, parem ad minus Parochialibus Ecclesiis
eleemosynam relinquere debebant, ratione eorum sepultura, ei quam Ecclesiis Ordinis hujus-
modi relinquebant, et quod pejus erat, si quis pro animse suse refrigerio nonnuUas Missas a
Pratribus praedicti Ordinis celebrandas reliquisset, prsetendebant Parochi eleemosynam,
rationse Missarum hujusmodi relictam, ínter ipsos etPratres pradictos dividendam esse, et
ulterius iidem Rectores, de mandato forsan Ordinariorum sviorum, filios quorum patres in
Ecclesiis dictorum Fratrum et Monialium sepulti erant, aut sepulturam particularem pro se
et suis habebant, nuUa consuetudine suffulti, in eorum Parochialibus Ecclesiis sepeliri, et
dictos patres ad hoc ut in dictis Parochialibus Ecclesiis sepelirentur cogeré et compellere
contendebant, et quotquot Fratres Regulares ad sepulturam Ecclesiasticam in suas Regulares
Ecclesias comitabantur tot Sacerdotes seculares aut elencos assumi volebant, in máximum
domorum Monasteriorum dicti Ordinis prgejudicium, eo quod multi duplicis hujusmodi fune-
rum impens» difficultate deterriti, in dictis Regularibus Ecclesiis sepulturam eligere non
poterant ; unde fiebat, ut dicti Ordinis Ecclesias mortuorum sepulturis et consequenter elee-
mosynis, quse in sufíragium animarum fieri consueverant, paulatim destitutas iri» verendum
erat : idem Pradecessor suppUcationibus sibi desuper hinc porrectis inclinatus, et abusus
hujusmodi e medio tollere ac prsedicti Ordinis, ejusque Religiosorum, ut majores in vinea
Domini fruetus afferre studerent, commoditatibus prospicere cupíens, de consilio Tenerabi-
lium Fratrum nostroruiu, tune suorum, S. R. E. Cardinalium consultationibus et negotiis
Episcpporum et Regularium prsepositorum, ómnibus et singuiis Parochialium Ecclesiarum
in partibus Indiarum, tam Occidentaliuna, quam Orientalium Rectoribus, tune et pro tempore
existentibus, interdixit prohibuitque, ne sub Excommunicationis majoris latse sententise
pcena, a qua non nisi ab ipso Romano Pontifice pro tempore existente, nisi in mortis articulo,
absolví possent, ex tune deinceps perpetuis futuris temporibus majorera eleemosynam ab iis.
qui in dictarum domorum utriusque sexus Ordinis- S. Francisci Ecclesiis sepulturam eligebant
et sepeliebantur ea, quam illis pr^scribit Coneilium Tridentinum, sess. 25, cap. 13 (juxta
explicationem a pise memorise Pió Papa V, Praedecessore nostro, sub datura Rom*, apud
S.Petrum 1567, VII Kalendas Juhii, Pontificatus sui anno secundo) quovis prsetextu aut
occasione etiam de consilio, consensu, et mandato suorum Ordinariorum exigere, nee filios
quorum patres in Ecclesiis dictorum Fratrum et Monialium sepulti erant, aut sepulturam
SECCIÓN PRIMERA. 417
particularem pro se et suis; habebant, in eorum Parochialibus Ecclesiis sepeliri etdictos
patres ad hoc ut in dictis Parochialibus Ecclesiis sepelirentur cogeré valerent seu prsesume-
rent: mandaos propterea dilectis Filiis causarum Curise Camerse Apostolicae Generali Auditori.
ac earumdem Indiarum Societatis jesu Provincialibus pro tempore existentibus, quatenus
ipsi vel dúo, aut unus eorum per se vel alium seu alios, ubi et quando opus foret, et quoties
pro parte Superiorum et Fratrum cujuscumque domus et Monasterii dicti Ordinis fuissent
requisiti, veV eorum aliquis fuisset requisitus, prsedictas Litteras et in eis contenta qusecum-
que solemniter publicantes,, eisque in prsemissis efficacis defensionis praesidio assistentes,
facerent, Apostólica auctoritate, illorum omnium et singulorum effectu pacifico frui et
gaudere ; non permittentes eos desuper a quoquam quavis auctoritate quomodolibet indebite
molestar!
Cum autem, sicut exhibiia nobis nuper pro parte dilecti Pilii Fratris Joannis Baptista;
Sánchez moderni Custodia Provincise Carthaginensis ac Secretarii et in Romana Curia
Procuratoris dicti Ordinis petitio continebat, rerum usu compertum fuerit, quod preedicti
Provinciales (qui adeo pauci et propter negotiorum multitudiném detenti existunt ac etiam
propter locorum, in quibus pro tempore commorantur, distantiam, tum etiam ex eo quod
Provinciales prsefati nuUos notarios, quorum opera praedictse Litterse et in eis contenta
prsemissis contra facientibus intimari, illaque adimpleri faceré possint, habentes, Notariorum
Ordinariorum locorum Parochis potius quam praedictis Religiosis adhserentium opera uti
cogantur, quo fit ut dictarum Litterarum exequutio non ita facile reportari possit) prsemissis
difficile intendere possint, id vero in grave maximumque dictorum Religiosorum incom-
modum cedat ; et si prsedicta) Litterse ac in eis contenta nobis committerentur multo facilius
et citius dictarum Litterarum exequutionem reportare possent ; quare pro parte dicti Joannis
Báptistae nobis fuit humiliter supplicatum, quatenus prsedictorum Religiosorum indemnitati
ac alias in prsemissis opportune providere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur eumdem Joannem Baptistam ac Ordinis hujusmodi singulares personas, a qui-
busvis Excommunicationis etc. absolventes, hujusmodi supplicationibus inclinati, discretioni
vestrse per Apostólica scripta mandamus, quatenus vos vel dúo aut unus vestrum, si, et
postquam dictse Litterse vobis praesentatse fuerint ad illarum exequutionem, servata alias
earum forma, auctoritate nostra procedatis, illasque exequamini et in eis contenta qusecum-
que adimpleri faciatis in ómnibus et per omnia, perinde ac si illse vobis et non prsedictis
Provincialibus a principio directse fuissent. Non obstan tibus
Datum Romae, apud S. Petrum, anno Incarnationis Dominicse 1624, 21 Martii, Pontificatus
nostri anno primo (Ex BuU. Rom. sub Pió IX ed.).
INDULTO A LOS RELIGIOSOS FRANCISCANOS DE LAS INDIAS PARA RECIBIR ORDEÑES
*í EXTRA TÉMPORA. »
Urbanus Papa VIII. Ad perpetuam rei memoriam.
Cum, sicut dilectus Eilius Commissarius in Romana Curia Generalis Pratrum Ordinis
Minorum S. Prancisci, de Observantia nuncupatorum, nobis exponi fecit, ejusdem Ordinis
S. Francisci Professores in Indiarum Occidentalium partibus commorantes, assidua in
sacramentorum Ecclesiasticorum administratione, continuisque verbi Dei prsedicationibus et
aliisspiritualibusexercitiis, u&ercs in vinea Domini frnctus inibi afTerant ; et propterea quo
TOM. I. 52
418 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ipsi Fratres dicti Ordinis S. Erancisci in dictis partibus commorantes in piorum operum
hujusmodi exercitio utilins et melius continuare valeant, eisdem Fratribus per nos desuper
indulgeri summopere desideret.
2. Nos ejusdem Commissarii Generalis votis, quantum cum Domino possumus, benigne
annuere, ipsumque specialibus favoribus et gratiis prosequi yolentes, ac domorum seu
Conventuum Ordinis Fratrum S. Francisci in eisdem partibus existentium singulares per-
sonas a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti, aliisque Ecclesiasticis
sententiis, censuris et pcenis a jure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, si quibus
quomodolibet innodatge existunt, ad effectum prsesentium dumtaxat consequendum, harum
serie absol ventos et absolutas fore censontes, supplicationibus ejusdem Commissarii Gene-
ralis nomine super hoc nobis humiliter porrectis inclinati, ómnibus et singulis ejusdem
Ordinis S. Francisci in partibus Indiarum Occidentalium hujusmodi tantum existentibns
expresse professis, ut de Superiorum suorum licentia a quocumque, quem maluerint, Catho^
lico Antistite, gratiam et communionem Apostolicse Sedis habente, in propria Dioecesi
residente, vel in aliena, de Dioecesani loci consensu, Pontificalia exercente, per eos eligendo
ad omnes etiam sacros et Presbyteratus ordines extra témpora ad id a jure statnta, ac
interstitiis a sacro Concilio Tridentino designatis minime servatis annique circulo non
expectato, etiamsi in unoquoque ex dictis sacris Ordinibus susceptis, antequam ad alium
promoveantur, se minime exercuerint, dummodo tamen ad id idonei reperiantur, et servatis
alias servandis promoveri, et promoti in illis etiam in altaris ministerio ministrare libere
et licite possint et valeant, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium, concedimus et
indulgemus.
3. Non obstantibus felicis recordationis Gregorii XIII et Gregorii XIV, Eomanorum
Pontificum, Praedecessorum nostrorum, aliisque
4. Volumus autem quod prsesentium transumptis
Datum Eomae, apud S. Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 30 Junii 1625»
Póntificatus nostri anno secundo. (Ex Bailar. Kom. sub Pió IX edito.)
INDULTO PARA QUE LOS RELiaiOSOS DESCALZOS DE S. AGUNTIN SE PUEDAN ORDENAR
« EXTRA TÉMPORA » EN LAS INDIAS Y FILIPINAS.
Urbanus Papa VIH. Ad futuram rei memoriam.
Cum, sicut Dilectus Filius Procurator Generalis Fratrum Ordinis Eremitarum S. Augüs-
tini, Discalceatorum nuncupatorum, Hispaniarum et Indiarum, nobis nuper exponi fecit,
Fratres prsedicti in Philippinis ét Indiis Occidentalibus degentes, ob locorum hujusmodi ab
Episcopis distantiam non sine impensis et magnis incommodis ipsos Episcopos, pro sacris
Ordinibus suscipiendis, saepius adire nequeant, cupiatque propterea illis nos desuper, ut
infra, opportune provideri :
Nos Procuratorem et Fratres praedictos specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes,
et a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis,
censuris et pcenis, a jure vel ab homine, quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodo-
libet innodati existunt, ad effectum prsesentium dumtaxat consequendum, harum serie
absolventes et absolutos fore censontes, supplicationibus ejusdem Procuratoris illorum
nomine nobis super hoc humiliter porrectis, inclinati, de Venerabilium Fratrum nostrorum
S. R. B. Cardinalium negotio Propagandse Fidei propositorum consilio, eisdem Fratribus, ut
SECCIÓN PRIMERA. il9
a quocumque, quem maluerint, Catbolico Antistite, gratiam et communicatíonem Apostólicas
Sedis habente, in prppria Dicecesi residente, vel in aliena, de Dioecesani loci consensu, Ponti-
ñcalía exercente, per eos eligendo, ad quatuor minores, quatuor feriatis seu non feriatis sea
única, et subinde ad sacros subdiaconatus, diaconatus et Presbyteratus ordines tribus domi-
nicis seu alus festivis diebus, continuis vel interpolatis, etiam extra témpora ad id a jure
statuta, ac interstitiis a sacro Concilio Tridentino designatis, minime servatis, annique curri-
culo non expectato, etiamsi in unoquoque ex dictis sacris Ordinibus, antequam ad alium
promoveantur, se non exercuerint, dummodo tamen ad id idonei reperiantur, promover! et
promoti in lilis, etiam ín altaris ministerio, ministrare libere et licite valeant, auctoritate
Apostólica, tenore prsesentiura, concedimus et indulgemus ; necnon Antistiti per eos eligendo
hujusmodi Ordines prsedictos eis conferendi licentiam impartimur.
Non obstantibus
Datum Eomae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 9 Julii 1633, Pontifi-
catus nostri anno décimo. (Ex BuU. Eom. sub Pío IX edito).
LOS RELIGIOSOS DE LA COMPAÑÍA DE JESÚS INTRA CLAUSTRA DEGENTES NO DEBEN
SER JUZGADOS POR LOS ORDINARIOS.
Urbanus Papa VIII. Ad futuram rei memoriain.
Provisionis nostrse debet provenire subsidio, ut jus suum unicuique conservetur. Proinde
nos tenorem quarumdam Litterarum in forma Brevis felic. rec. Pauli Papse V, Prsedecessoris
nostri, in favorem Keligiosorum Societatis Jesu Assistentige Hispaniarum, emanatarum, et
in Secretaria nostra, tune ipsius Pauli Prsedecessoris repertum, de verbo ad verbum transcribí
et prsesentibus adnotari fecimus, pro eo quod hujusmodi tenore dicti Eeligiosi se indigere,
nobis nuper significari fecerunt, qui quidem tenor talis est, videlicet. « Paulus Papa V. Ad
futuram rei memoriam. Keligiosorum Societatis Jesu Assistentias Hispaniarum quieti, quo
facilius ex eorum instituto suaviores in agro Domini fructus afferant, prospicere cupientes,
ea quse illos perturbare possunt indubitanter e medio tollere curamus, prout in Domino
conspicimus salubriter expediré. Cum itaque, sicut per dilectum Filium, ejusdem Societatis
Prsepositum Generalem, nobis nuper fuerit expositum, quidam locorum Ordinarii contendant,
Keligiosos intra claustra degentes, coram ipsis convenire deberé in causis civilibus cap,
yolentesdeprivilegiisin Sexto comprehensis,propter ipsius innovationem a Concilio Tridentino
factam sess. 7» cap. 14, quo praefatos Religiosos, eorum privilegiis abrogatis, pr«tendunt
comprehendi. Cumque praeterea, ut pariter praedictus Prsepositus nobis exposuit, iidem
locorum Ordinarii similiter contendant. Religiosos, intra claustra degentes, in prima instantia
coram ipsis deberé convenire, ex decreto ejusdem Concilii Tridentini sess. 24, cap. 20, de
Beformatione. Et cum pro parte dicti Prsepositi Societatis Jesu Assistentise Hispaniarum
super praemissa opportuna declaratio in Congregatione Venerabilium Eratrum nostrorum
S. R. E. Cardinalium, Sacri Concilii Tridentini Interpretum, qusesita fuerit, ipsaque Con-
gregatio responderit, ad primum videlicet : « Negativo : constitutione, in aequali. Con-
cilio Lugdunensi edita, quse incipit Volentes, ñeque Decreto ejusdem Concilii Tridentini
cap. 14, sess. 7% comprehendi Regulares. Ideoque eos juxta eorum privilegia coram suis
Superioribus vel Conservatoribus esse puniendos. » Ad secundum autem ; « Decretum ejusdem
Concilii Tridentini dicto cap. 20, sess. 24, ad Regulares non pertinere, nec eorum conserva-
torias imminuere, nec quoad primam eorum instantiam aliquid novi inducere ; » Nos ut
declarationibus Congregationis prsedictse dicti Religiosi Societatis Jesu Assistentise Hispa-
420 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
niarum, ut par est, eñicacius ia judicio et extra uti possint, opportune providere, ipsosque
specialibus favoribus et gratiis prosequi volantes, et eorum qiiemlibet a quibusvis Excom-
municationis harum serie absolventes et absolutos fore censentes, supplicationibus eorum
nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, supradictis declarationibus inhserentes,
universis et singulis Venerabilibus Fratribus nostris, Archiepiscopis, Episcopis et cseteris
locorum Ordinariis, eOrumque Vicariis in spiritualibus Generalibus, Aj^ostolica auctoritate
per prsesentes praecipimus etmandamus, ne prsedictos Eeligiosos Societatis Jesu Assistenfiae
Hispaniarum, contra dictarum declarationum tenorem ullatenus molestare prsesumant, sed
easdem declarationes observent, irritum nihilominus decernentes et inane quidquid secus
super bis a quoquam, quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari... Datum
Komge, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 7 Decembris 1606, Pontificatus nostrí
anno secundo. » Cseterum ut earuradem Litterarum tenor sic insertus omnem rei seu facti
certitudinem faciat, Apostólica auctoritate decernimus, ut illud idem robur, eamdemque vim
et eumdem vigorem dictus tenor in ómnibus et per omnia habeat, quem haberent originales
Litterse etc. Datum Romee, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 13 Martii 1634,
Pontificatus nostri anno undécimo. (Del Archivo Nacional de Lima, Legajo 1186.)
EL GENERAL DE LA COMPAÑÍA PE JESÚS PUEDE MUDAR SUS SUBDITOS, AUNQUE
ESTÉN EN LAS MISIONES « DE PROPAGANDA PIDE. »
En 15 de Octubre de 1646 en la exposición, que hizo el P. Manuel Caponio á la Sagrada
Congregación ; á saber, que el General de la Compañía de Jesús deseaba que en las Misiones
de Propaganda Fide, le fuese permitido mudar los Padres empleados en ellas, sin consultar
á la Sagrada Congregación ; la misma Congregación fue de parecer que se le debia conceder
la petición, con tal que se expresase el nombre de los removidos sin mencionar la causa,
así como el de los substitutos para declararlos Misioneros de Tropaganda y si fuere
necesario, renovarles sus facultades. (Del Archivo del Tucuman, S. J.) Fastos Ord. 309.
PROHIBICIÓN A LOS PÁRROCOS DE LLEVAR DERECHOS MAYORES A LOS QUE SE
ENTIERRAN EN LOS CONVENTOS.
Clemens Papa X. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte DilectiPilii Joaunis a Sancto Didaco Villalou.... Procuratoris, pro Serví
Dei Francisci Solani Canonizatione promovenda, deputati, Congregationi Venerabilium Fra-
trum Nostrorum S. R. E. Cardirialium negotiis et Consultationibus Episcoporum et Eegula-
rium prsepositse, expósito, quod mensibus prseteritis emanarunt a dicta Congregatione quaedam
Decreta circa fuñera et exequias, quse fiunt super cadaveribus in Ecclesiis dicti Ordinis : et
subjuncto in eadem expositione, quod licet Decreta hujusmodi comprehenderent omnes Eccle-
sias ejusdem Ordinis, nihilominus locus facile non erat illorum executioni in Provinciis
Indiarum Occidentalium Regnorum Peruvii et Novse Hispaniae, nisi ipsas Provincise expresse
nominarentur ; ideoque supplicato, ut declarare dignaretur dicta Decreta in Ecclesiis prsedic-
tarum Provinciarum observar! deberé ; emanavit ab eadem Congregatione Decretum tenoris
sequentis, videlicet : « Sacra Congregatio Eminentissimorum S. R. E. Cardinalium, negotiis
et Consultationibus Episcoporum et Regularium prseposita, Oratoris precibus benigno indul-
gens, censuit dandam esse petitam declarationem ssepe alias editam, eamque etiam in prsenar-
ratis Ecclesiis Indiarum religiose observandam, videlicet : Episcopos seu Ordinarios locorum
SECCIÓN PRIMERA. 421
permíttere non deberé, ut Parochi aliique de Clero Sseculari majorem eleemosynam sibi attri-
bui faciant ab hseredibus defimctorum, qui in Ecclesiis Regularium sepulturam sibi elegerint,
quam percipere possent, si in Parochiali seu alia ipsius Cleri Ssecularis Ecclesia sepeliri
voluisseat : contrariis quibuscumqiie non obstantibus : Komse, 6 Maii 1672. P. M. Cardinalis
Brancatius. » Cum autem, sicut prsedictus Joannes nobis subind'e exponi fecit, ipse, decretum
hujusmodi pro firmiori illius subsistentia Apostolicse confirmationis nostraj patrocinio commu-
niri summopere desideret : Nos specialem ipsi Joanni gratiam faceré volentes, eumque a
quibusvis Excommunicationis, suspensionis aliisque Ecclesiasticis sententiis.... absol-
ventes.... supplicationibus ejus nomine nobis super hoc hnmiliter porrectis inclinati : Decre-
tum prseinsertum auctoritaiie Apostólica, tenore prsesentium approbamus et confirmamus,
illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus ; salva tamen semper in prsemissis
auctoritate prsedictse Congregationis Cardinalium. Decernentes easdem prsesentes Litteras
semper firmas, validas et efficaces existere et fore.... Non obstantibus....
Datum Rom», apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris die 4 Junii 1672,
Pontificatus nostri anno tertio. (Sacado del Archivo de S. Francisco de Lima, Registro 26).
INDULaENCIAS POR ENSENAR Y APRENDER LA DOCTRINA CRISTIANA CONCEDIDAS A LA
ORDEN DE MENORES OBSERVANTES.
Inocencio XI Papa. Para perpetua memoria.
Deseando que se ejerzan en todas partes las obras de piedad y caridad cristiana con aumento
del culto Divino, excitamos á cualesquiera Pieles cristianos, especialmente á los que sirven al
Altísimo bajo el suave yugo de la Religión, á fin de que estén más prontos para ejercerlas, con
indulgencias y remisiones de pecados, según vemos que conviene saludablemente en el Señor,
para propagar la Religión Cristiana y procurar la salvación de las almas. Y en atención á que
(según hemos entendido) los amados hijos, los Religiosos de la Orden de Menores de S. Fran-
cisco de la Observancia, entre las obras piadosas, que ejercen, una es el enseñar con la mayor
aplicación por todo el Orbe Cristiano los rudimentos de la Fé Católica y todas las virtudes
Cristianas á los niños y á cualesquiera adultos : Nos, queriendo por razón del cargo de nuestro
oficio pastoral, fomentar ésta obra piadosa y necesaria á la República Cristiana, y de la cual
han provenido hasta ahora muy pingües frutos, y esperamos que provengan en adelante mucho
más abundantes ; para que la devoción de los enunciados Religiosos se aumente más cada dia
en el ejercicio de la referida obra ; confiando en la misericordia de Dios Todopoderoso y en la
autoridad de S. Pedro y San Pablo sus Apóstoles, y condescendiendo á las súplicas, que se nos
han presentado humildemente sobre lo que se dirá, por el amado hijo Francisco Diaz de San
Buenaventura, Comisario General en la Curia por la Familia Ultramontana de dicha Orden,
concedemos misericordiosamente en el Señor.
Indulgencia plenaria y remisión de todos sus pecados una vez en el año á todos y á cada uno
de los Religiosos de la enunciada Orden, y á todos los demás Fieles Cristianos, de cualesquiera
lugares que sean, que cooperen con los expresados Religiosos, que con licencia de sus Superio-
res respectivos, y con el consentimiento de los Ordinarios locales, acostumbraren enseñar la
Doctrina Cristiana según los Decretos del Tridentino, á los niños y á cualesquiera adultos, ó
acostumbren asistir, cuando se enseña la enunciada Doctrina, si los tales Religiosos y demás
Fieles Cristianos verdaderamente arrepentidos, habiendo confesado, recibieren el Santísimo
Sacramento de la Eucaristía el dia de fiesta, que se señalare por los Ordinarios, en las Igle-
sias, en que se enseña la Doctrina Cristiana.
422 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
E igual indulgeíicia plenária y remisión de todos sus pecados á los que también arrepentidos
y habiéndose confesado, recibieren el Santísimo Sacramento de la Eucaristía, 6 no pudiendo
hacerlo, estando contritos, invocaren devotamente á lo menos con el corazón el nombre de
Jesús en el artículo de la muerte.
Además de esto concedemos siete años y otras tantas cuarentenas de perdón de las peniten-
cias, que se les hayan impuesto, ó debidas por ellos en la forma acostumbrada de la Iglesia, á
los que asimismo verdaderamente arrepentidos y habiéndose confesado, recibieren una vez al
mes el Santísimo Sacramento de la Eucaristía.
Doscientos dias de Indulgencia á los que hicieren ó procuraren que los niños, los criados ú
otras cualesquiera personas vayan á la Doctrina Cristiana.
Y los que en los dias de las Estaciones de nuestra Ciudad de Eoma enseñaren la enunciada
Doctrina Cristiana en las Iglesias tí oratorios con licencia de los Ordinarios, y también los que
fueren á ellas á aprenderla, ganen las mismas Indulgencias, que ganarían y podrían ganar, si
visitasen personalmente las Iglesias de las Estaciones de dicha Ciudad.
También ganarán las mismas indulgencias los Visitadores de la mencionada Doctrina, que
por razón de su oficio visitaren las Escuelas, que pudieren en el dia, que habiendo confesado
sus pecados, recibieren el Santísimo Sacramento de la Eucaristía.
Además de esto concedemos cien dias de indulgencia á los que en los dias feriados explica-
ren la enunciada Doctrina Cristiana pública ó privadamente como va dicho.
Igualmente concedemos siete años de perdón á todos y cada uno de los Maestros, que en los
dias de fiesta llevaren á sus discípulos á la Doctrina Cristiana, y se la enseñaren.
Y otros siete años de perdón á los que en los dias feriados explicaren la enunciada Doctrina
en sus propias Escuelas, ó hicieren pláticas de ella, aunque aquel dia no asistan á la Escuela á
enseñar.
Y cien dias de indulgencia á todos y cada uno de los padres y madres de familia, que igual-
mente explicaren la Doctrina Cristiana en sus casas á sus hijos do ambos sexos, criados y
criadas cada vez que lo hicieren.
ítem siete años de perdón á los que fueren por dentío de las Ciudades, Villas y Lugares, á
fin de enseñar á los hombres, mujeres y niños la enunciada Doctrina Cristiana.
Y también diez años de perdón á los que salieren fuera de las Ciudades, á las Villas y Luga-
res á enseñar la expresada Doctrina.
Y cien dias de indulgencia á todos y cada uno de los Pieles Cristianos, que se dedicaren
por espacio de media hora á enseñar ó aprender la mencionada Doctrina, ó asistieren á ella.
Y asimismo á los sobredichos, que acostumbran enseñar la mencionada Doctrina Cristiana,
cuantas veces visitaren los enfermos, doscientos dias de perdón.
Habiendo de valer las presentes para siempre en lo sucesivo, sin que obsten las Constitucio-
nes y disposiciones Apostólicas y otras cualesquiera cosas, que sean en contrario. Pero es
nuestra voluntad que, si se hubieren concedido por Nos ó por nuestros Predecesores á los
enunciados Religiosos, que hagan lo que va expresado, algunas otras indulgencias, que hagan
de durar perpetuamente 6 por tiempo, cuyo término no haya expirado, las presentes sean nulas;
y que á los trasuntos ó ejemplares de las presentes Letras, aunque sean impresos, firmados
de mano de algún Notario público ó del Secretario General de dicha Orden y sellados con el
Sello del Ministro General de ella, ó de otra persona constituida en dignidad Eclesiástica, se
dé tanta fé en todas partes, como se daria á las mismas presentes, si fueran exhibidas ó mani-
festadas. Dado en Roma, en S. Pedro, sellado con el Sello del Pescador, el dia 30 de Mayo
de 1686, año décimo de nuestro Pontificado. En el nombre del Señor. Amen.
SECCIÓN PRIMERA. ^23
La presente copia se ha sacado de su propio original impreso, que me exhibió á mí el Nota-
rio, el M. R. P. Antonio Linaz, Comisario y Prefecto de las Misiones.... y en fé de ello lo he
suscrito y signado con mi acostumbrado signo. En Roma, hoy dia 2 de Julio de 1688. En
testimonio de verdad, Nicolás Mallesci, Notario de las causas de la Curia de la Cámara Apos-
tólica. (Del Archivo de Ocopa).
EL PÁRROCO NO PUEDE ENTRAR EN LAS lOLESIAS REGULARES ACOMPAÑANDO AL
CADÁVER.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii, Bernardini Solorzani, Procuratoris Generalis Provincias
S. Joannis Baptistae Ordinis Prsedicatorum, Regni Peruani inindiis Occidentali))us, Congre-
gationi Ven. Pratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episco-
porum et Regularium praepositse, expósito, quod alias praedicta Congregatio, die 7 Decembris
1640, instante tune existente Commissario Curise Fratrum Ordinis Minorum S. Prancisci. de
observantia nuncupatorum, declaravit, Parochos et Presby teros terrae de Lauretano ac alios
Dioeceseos Brundusin accipere non posse majorera eleemosynam pro defunctis, qui in Ecclesia
dictorum Fratrum sepeliuntur, quam accipiebant pro iis, qui in Ecclesiis dictorum Parochp-
rum et Presby terorum Saicularium : similiter die 31 Augusti 1658, instantibus Fratribus
Provinciae Dalmátiae ejusdem Ordinis, declaraverat functiones generales super cadaveribus
defunctorum, quae itidem sepeliuntur in Ecclesiis Regularium, postquam ipsa cadavera ad
Ecclesias ipsorum Regularium pervenissent, ad eosdem Regulares non autem ad Parochos
pertinere, etc. His vero non obstantibus, cum Parochi in partibus Hispaniarum et Indiarum
aliter in Ecclesiis Presbyterorum seu Clericorum Societatis Jesu, in gravem eorum praejudi-
cium, prsetenderent, tune pariter existens Procurator Generalis earumdem Hispaniarum et
Indiarum ejusdem Societatis, memoratae Congregationi tune existen tium ejusdem S. R. E.
Cardinalium die 6 Maii 1672 supplicaverat, ut ad removenda omnia et quaecumque scandala
benigne declararet etc. Emanavit ab eadem Congregatione Cardinalium Deere tum tenoris qui
sequitur : « Sacra Congregatio Emorum. et Rmorum. S. R. E. Cardinalium negotiis et con-
sultationibus Episcoporum et Regularium praeposita, attentis narratis ac referente Emo.
S. Priscse, censuit ac decrevit, danda esse Decreta alias edita, et signanter illud emanatum
sub die 6 Maii 1672 ad instantiam D. Alonsi de Alarcos, Procuratoris Generalis Hispaniarum
et Indiarum Societatis Jesu, videlicet : Sacra Congregatio etc. Oratoris precibus benigne
indulgens, censuit dandas esse petitas declarationes, sa^pe alias editas, casque etiam in pra-
narratis Ecclesiis Societatis Jesu esse obeundas, himirum, Parochis in associatione cadaverum
non licere ingredi Ecclesias Regularium, sed teueri dimittere eadem cadavera ad januam
Ecclesiarum, ibique solum posse benedicere et daré ultimum vale ; officia vero et alia munia,
quae in hujusmodi ministeriis adhiberi solent, ab ipsis Regularibus peragi deberé, non autem
a Parochis, Bpiscopos seu Ordinarios locorum permittere non deberé, ut Parochi aliique de
clero saeculari majorem eleemosynam sibi attribui faciant ab haeredibus defunctorum, qui in
Ecclesiis Regularium sepulturam sibi elegerint, quam percipere possint, si in parochiali seu
alia ipsius cleri síecularis Ecclesia sepelir! voluissent. Functiones funeralium super cadavera
defunctorum, quse in Ecclesiis Regularium contingit sepeliri, postquam ad easdem Ecclesias
pervenerint, ad ipsos Regulares, non ad Parochos pertinere. Contrariis quibuscumque circa
suprascrípta omnia minimo obstantibus. Romae, 24 Aprilis 1716, F. Card. de Abdua Arcbie-
piscopus Damascenus Srius, »
iU PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Cum autem, sicut dictus Bernardinus Procurator Generalis nobis subinde exponi fecit, ipse
Decretum hujusmodi, quo firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicse confirmátionis
nostrae patrocinio communiri summopere desideret; Nos.... decretum prseinsertum auctoritate
Apostólica tenore prsesentium approbamus ét confirmamus etc.
Datum Romae, apud S. Mariam Majorem, sub ánnulo Piscatoris, die 3 Junii 1716, Pontifi-
catus nostri anno décimo sexto (Bular. Rom. de Mainardo).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 489.
ACOMPAÑAMIENTO DE CADÁVERES POR LOS REGULARES.
En 15 de Diciembre de 1632 la Sagr. Congregación respondió al Imo ligarte, Arzobispo de
Lima, á su 3* duda, que los Regulares llamados á los funerales, debian reunirse en la Iglesia
Parroquial 6 en otra, según la costumbre, pero de ningún modo esperar el cadáver en las calles,
6 ir á& casa del difunto. Lo refiere Villarroel, Gób. Eccl. q. 6. a. 13.
Otra declaración trae el mismo Villarroel después de ésta, á saber : que de ninguna manera
es lícito á los Regulares bajo cualquier pretexto, costumbre 6 privilegio, entrar en las Parro-
quias procesionalmente con cruz para levantar el cadáver, sin llamar y esperar al Párroco, y
estar presente, á no ser que el mismo Párroco consienta ó permita otra cosa, 6 requerido
rehuse el venir. Roma, 12 de Enero de 1604. Véase Pignatelli, tom. 8 Consult. 73 (Fast.
Ord. 281),
RESCRIPTO DE LA SAGRADA CONGREGACIÓN A CIERTAS DUDAS PROPUESTAS POR LOS
COLEGIOS Y SEMINARIOS DE OBSERVANTES.
Decretum Sacrse Congregationis Generalis de Propapanda Fide habitaj die
24 Januarii 1724.
Relatis perEmum. etRmum. Dnum. Dnum. Cardinalem Nicolaum Spinola infrascriptis
dubiis Sacras Congregationis, propositis nomine CoUegiorum et Seminariorum Ultramontanas
Faniiliae Ordinis Minorum Observantium S. Francisci, videlicet :
1. An Collegia seu Seminaria Missionum subjici debeant Provincialibus, seu potius
Superiori Generali illarum partium, in quibus fundata fuerunt, immediate subjecta sint.
2. An pro transitu Fratrum a Provincüs ad Seminaria, requiratur consensus Provincialium,
vel potius sufficiat acceptatio per Guardianes Seminariorum facta, de consensu majoris partis
Discretorii.
3. An institutio Prsedicatorum et Confessariorum, necnon Clericorum ad Ordines suscipien-
dos destinatio, spectet ad Provinciales seu ad Delegatos a Superioribus Generaiibus pro regi-
mine CoUegiorum; et an Superiores Generales possint hujusmodi facultatem Provincialibus
seu alus sibi bene visis delegare.
4. An Provincialis Delegatus a Superioribus Generaiibus possit alium cum facultatibus
sibi concessis in sui locum subdelegare.
5. An facultatibus pro foro conscientise tributis Missionariis gaudeant ipsi Missionarii,
dum manent in CoUegiis, seu extra, de licentia Superiorum, vel illis gaudere incipiant
adié, qua e Seminario exeunt ad exercendas Missiones usque ad reditum inclusive; seu
potius praefatis facultatibus tantum potiantur, dum actualiter vacant exercitio Missionum.
6. An Missionarii, nomine et facúltate Commissarii et Guardiani, a quibus mittuntur ad
SECCIÓN PRIMERA. 455
Missiones, seu potius nomine et auctoritate hujus Sacrse Congregationis, valeant dispensare
super anno Novitiatus cum illis, qui noviter eliguntur Ministri Tertii Ordinis S. Francisci,
in locis Missionum tune fundati, illisque possint tradere Litteras Patentes suse institutionis,
sigillo Collegii munitas et aGuardiano vel Commissario Missionum subscriptas.
7. An procurantes quocumque prsetextu, sive per se, sive per alios, extrahere Missionarios a
Seminariis, eisdem pcenis et censuris subjaceant, quibus innodantur illi, qui procurant transi-
tum ad dicta Seminaria impediré.
8. An poense et censuraí impositse contra impedientes transitum Patrum ad Seminaria,
extendi debeant ad Provinciales et alios Superiores, qui Religiosos ad Provinciam redeuntes
ante decennium completum non mulctant pcenis in statutis Missionum contentis.
9. An Prsesidens electioni Guardianorum possit suífragium ferré in ista electione.
10. An Antiquioritas Discreti, qui debet prsesidere Communitatibus et Seminariis in absen-
tia Guardiani et Prsesidis computari debeat ab aetate, sive ab iügressu in Religionem, sive ab
ipso oüicio Discretoriatus ; et an illi, qui fuerunt Guardiani, debeant praeferri alus Discretis
antiquioribus in officio Discretoriatus, qui Guardiani non fuerunt.
11. An visitatio Seminaríorum facienda per Superiores Generales vel eorum Commissarios,
explenda sit semel in anno, vel semel in triennio; et quatenus semel in anno, an jiro unaqua-
que vice sit a Superiore Generali deputandus novus Commissarius, vel sufficiat deputatio primi
Comiíiissarii.
12. An scriptor casuum et eventuum extraordinariorum Missionum, necnon vitae et
gestorum Missionariorum, qui per antea in quolibet Seminario ad libitum Guardianorum
assignari poterat, sit in posterum assignandus ab eisdemmet Guardianis sub precepto vel
aliqua poena imponenda et incurrenda ab ipsis, quatenus omittant assignare.
13. An Missionarii qui post decennium vel saltem post duodennium completum in exercitio
Missionum laudabiliter se gesserunt, dum redeunt ad propriam Provinciam, gaudere possint
privilegiis et gratiis, quibus fruuntur Prsedicatores Generales.
14. An Decretum hujus Sacrse Congregationis sub die 16 Novembris 1688 suflFragetur solis
Lectoribus Jubilatis votum perpetuum habentibus, qui fuerunt Scriptores Seminariorum ;
an vero suffragetur etiam c?eteris Lectoribus, qui Scriptorum munus non exercuerunt, et
anhujusmodi munus Scriptoris necessario sit conferendum Lectori Jubilato, sive conferri
possit alteri Religioso idóneo, non Lectori Jubilato, licet in Seminario adsit Lector Jubilatus.
15. An Statutum loquens de electione Missionariorum in Visitatores, Reformatores et
Provinciales, locum etiam habeat in electione Missionariorum in Custodes, Definitores et
Guardianes alicujus Conventus Provincise; et an Missionarius sic electus talia muuia accep-
tare teneatur. Similiter an Provinciales, qui juxta statuta Ordinis, completo triennio
eorum ofBcii, remanent do Corpore Definitorii per totum triennium immediate sequens,
rediré debeant ad Seminar ium intra quatuor mensos, uti príescribunt Statuta Missionum.
Emi. Patres, audita informatione et voto Commissarii Generalis Curise supradicti Ordinis,
reque maturo perpensa, decreverunt ut infra.
Ad 1. Collegia Missionariorum esse immediate subjecta Superiori Generali, sive sint fun-
data Ínter Christifideles, sive in partibus infidelium et ubicumque.
Ad 2. Posse transiré, prasvio consensu Superiorum Missionum, facto verbo cum Provinciali,
juxta formam Statuti.
Ad 3. Institutionem Prí)edicatorum,Confessariorum, necnon destinationem Clericorum ad Or-
dines suscipiendos spectare ad Delegatos a Superiori bus Goneralibus pro regimineCollegiorum,
qui Delegati esse lantum possint Provinciales, juxta Decretum Sacríe Congrcgationis,sub 1688.
TOM. I. 53
426 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Ad 4. Negative, nisi habeant facultatem expressam subdelegandi in Litteris Delegationis.
Ad 5. Affirmative, in actu exercitii tantum.
Ad 6. Negative.
Ad 7. Siipplicandum SSmo pro extensione poenariim.
Ad 8. Moneantur Superiores super oninimoda observantia Statutorum, et notificent dispen-
satis, si qui sint, Dispensationes iisdem non siiífragari, nisi in casibus a Statutis expressis.
Ad 9. Negative.
Ad 10. Antiquioritatem Discieti esse desumendara ab Ofíicio Dlscretoriatus, et Ex-Guar-
dianos esse canter is prseferendos.
Ad 11. Visitationem faciendam esse semel in triennio, nisi causa particularis a Super ioribus
cognoscenda urgeat.
Ad 12, Affirmative, sub pcEna privationis vocis activse et passivaí.
Ad 13. Nihil innovari, et servetur statutura.
Ad 14. Decretura Sacra? Congregationis suifragari Lectoribus, etiamsi non fuerint
Scriptores, et ad raunus Scriptoris esse deputandum magis idoneum, quamvis non sit Lector
Jubilatus, arbitrio Superioris Generalis.
Ad 15. Negative, quoEtd priraam et secundam partem. Quo vero ad tertiam, Affirmative,
juxta modum, qui est ut adimpleat per Compromissura.
Deinde facta per E. P. D. Petrum Aloysium Carafa, Archiepiscopura Larissse, Secretarium,
relatione Decreti Sacrae Congregationis quoad prsefatum septimum dubiura SSmo Dno.
Nostro Innocentio Papse XIII, in sólita Audientia, habita die 28 ejusdem mensis Januarii,
Sanctitas Sua benigno annuit et approbavit.
Datum Romae, ex ^dibus dictíe Sacrse Congregationis, die et anno, quibus supra. (Del
Archivo de Ocopa.)
Nota. Atiéndase al Eescripto sobre la Duda 5a, por el cual se declara, que las facultades concedidas á los
Misioneros para el fuero de la conciencia, solo sirven cuando dichos Misioneros se hallan en ejercicio actual de
la Misión, y no fuera de ella.
DECLARANSE EXENTOS DE GABELAS LOS MENDICANTES, EN PARTICULAR LOS
FRANCISCANOS.
Benedictus Episcopus Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
SoUicitudo Ecclesiíje universalis, per bonorum omnium largitorem Nobis injuncta exigit, ut
Eeligiosos Dei fámulos, eique placentes Ordines Eegulares, pra^sertim Mendicantium, qui
relictis mundi illecebris et arctam viam, quse ducit ad vitam, ingressi, secuti sunt Dominum
Kedemptorem, gratiis Apostolicis fovere et modis ómnibus propugnare, studeamus. Eapropter
Antecessor noster, Beatus Pius Papa V, erga eosdem Ordines Mendicantes, Pontificiam bene-
volentiam ostensurus, eis Litteras tenoris sequentis indulsit :
« Pius Papa V ad perpetuam rei memoriam. Dum ad uberes, quos sacri Mendicantium
Ordines, in agro Dominico quotidie faciunt fructus, attente respicimus, et attentse considera-
tionis indagine perscrutamur, ipsorura Keligionis sinceritatem et voluntarise paupertatis
habitum, in quibus sub humilitatis spiritu devotum Altissimo praestant famulatum, dignum,
quin potius debitum, reputamus, ut illis ea libenter concedamus, per quse semotis quibuslibet
gravaminibus, promptiores ejusdem Altissimi inhaereant servitiis. Hinc est quod nos, volentes
SKCCION PRIMERA. 427
eosdem Mendicantium Ordines et dilectos Filies eorum Fratres et Monachos, cseterasque
personas, ac etiam moniales qiiaslibet ejusdern Ordinis siib illonim cura degentes, specialibus
favoribws et gratiis proseqni ; Motii proprio, non ad alicnjus nobis siiper hoc oblatse petitionis
instantiam, sed ex certa nostra scientia, ac de Apostulicse potestatis plenitudine, qiiod ex nimc
deinceps perpetuis futuris temporibus, omnes et singuli Mendicantium Ordinum hujusmodi
Fratres, Monachi et dilectse. Filise in Christo Moniales, sen Sórores et alise iitrinsque sexus
personas Regulares, ubilibet per totum Christianum orbem diffusse et constitutae, illorumque
Monasteria, Csenobia, Domus, Conventus, Ecclesise, Capellae, Oratoria et alia loca, etiara
unita ac membra et dependontia, necnon terrse ciiltse et incultas, possessiones, praedia, agri, et
alia omnia et singulia mobilia et immobilia ac se moventia, et ubilibet, ac in quibuslibet
rebus consistentia bona, necnon eorum in dictis bonis laborantes, coloni, arrendatarii, locatarii
et affictuarii, negotiorumque suorum gestores universi quotnodolibet nuncupati, nuuc et pro
tempore existentes, in perpetuum ab ómnibus et singulis exactionibus, tam urbanis quam
rusticis, nec non daciis, gabellis, pedagiis, vectigalibus, collectis, impositionibus et ómnibus
ordinariis et extraordinariis, ac tam realibus quam personalibus, meris et mixtis, etiam sub-
sidio Triennali et augmento ac focularibus, equorum taxis, militumque bospitiis ac alus qui-
buscumque nominibus nunííupatis, quavis auctoritate quomodolibet impositis et imponendis»
et quae laicisac alus quibusvis quomodolibet imponi consueverunt, et in futnrum iraponentur,
ac ratione quarumcumque mercium et rerum cujuscumque generis vel qualitatis existentiura,
tam per mare et aquam dulcem, quam per terram undecumque et quomodpcumque pro tem-
pere delatarum ; necnon animalium quorumcumque, mortuorum et vivorum et quae alias
quomodolibet ex quavis causa, ac super quibuscumque rebus, tam in alma Urbe nostra, quam
extra eam ubilibet locorum. exiguntur^ etin futurum exigentur; necnon a contributionibus et
solutionibus in illis faciendis, ac tam pro victu et vestitu, quam quocumque alio usu suo
tantum, ac tam emendo, quam vendendo, et alias quomodolibet negociando; nec etiam abso-
lutione quadrantis pro singulis libris carnium de animalibus, quae nunc et pro tempore ex
armentis occidi contigerit ; necnon etiam quae in suis aedibus, praediis et possessionibus privatis
detinent et nutriunt ac a contributione sumptuum et expensarum,quae aliquando pro pontibus,
viis, aquaeductibus, rauris, mcenibus, aliisque machinis struendis et reparandis seu reficiendis;
ac civitatum, terrarum et locorum quorumcumque fortificationibus ; necnon etiam alias in
ómnibus et per omnia ac tam in dicta Urbe, quam extra eam ubilibet penitus et omnino
liberi, immunes et exempti, ac liberae et exemptae, liberaque immunia et exempta sint et esse
censeantur, ac pro talibus teneantur et reputentur : quodque terrse, agri, possessiones et loca
arativa, ut praefertur, in illis, quae aliquando pro pasculis animalium ad certum tempus reser-
vantur, nuUatenus unquam comprehendantur nec comprebendi censeantur : ac etiam Mona-
steria, Ccenobia, aliaque omnia Regularía loca praedictai pro quorumcumque militum, tam
equitum, quam peditum bospitiis, quemadmodum magno cum nostro dolore hucusque in
plerisque locis factum comj)erimus, nequáquam assignentur, nec assignari debeant.
Et insuper quod fructus, redditus, proventus, introitus, et alia quaecumque bona Monaste-
riorum, Coenobiorum et aliorum locorum Regularium praedictorum ab alus, quam a Syndicis
et Procuratoribus Religiosis Fratribus, Monachis, et Monialibus, aliisque personis praefatis
exigi, illaque dumtaxat in beneficium loci et sustentationem ipsorum Religiosorum Fratrum
et Monialium expendí, nec per alios quoscumque, quovis nomine censeantur, nec in alium
quam pramissum usum convertí, seu expendí possint nec debeant, nisi de consensu superiorum
illius locí, cuí data vel consignata aut donata fuerint, seu ad quem alias spectabunt
AU PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
quodque id ipsum etiam de eleemosynis, oblationibus et qiiibuscumque alus donativis intelligi
et observan debeat, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium, perpetuo statuimus, ordina-
mus, volumus et declaramus. . . .
Qüocírca Venerabilibus Fratribiis, Patriarcbis, Archiepiscopis et Episcopis, vel eorum
Vicariis in spiritiialibus Generalibus,.... Decanis Archidiaconis, Canonicis et Capitulis ac
aliis quarumcumque Ecclesianim Praelatis et personis ubilibet et in quibuscumque regionibus,
terris et locis existentibus ac aliis, ad qiios quomodolibet spectat et spectabit, per prsesentes^
Motu simili, mandamus, quatenus ipsi et eorum quilibet per se vel per alium, seu alios
prsesentes Litteras et in eis contenta quajcumque, ubi et quando opus fuerit, ac quoties pro
parte Fratrum, Monachoruni,Monialium, aliarumqueKeligiosarum personarum prsedictarum
fuerint requisiti, solemniter publicantes illisque in prsemissis efficacis defensionis prsesidio
assistentes, faciant auctoritate nostra illos et eorum singulos statuto, ordinatione, volúntate,
declaratione, constitutione, deputatione, mandato, inbibitione, decreto, aliisque prsemissis
pacifice frui etgaudere; non permittentes desuper per... gubernatores, coUectores, gabellarios
et exactores praídictos aut quoscumquc, ad aliquam solutionem, contributionem vel praesta-
tionem, prsemissorum occasione quomodolibet facienda, quovis modo cogi et compelli, aut
alias contra prsesentium tenorem quomodolibet molestari, perturbari aut inquietari Non
obstan tibus... Datum Romse, apad Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die
29 Julii 1566, Pontificatus nostri anno primo.
Cum autem sicut accepimus, Pratres Minores regularis observantise, Sancti Francisci
nuncupati, licet ómnibus et singulis libertatibus, exemptionibus et facultatibus, privilegiis
et indultis et in vim prseinsertarum Litterarum ómnibus Mendicantium Ordinibus concessis»
omnimode ac plene frui, potiri et gaudere debeant; nihilominus super vectigalium, gabella*
rum, dationum et pedagiorum aliorumque onerum et impositionum solutione ab illorum et
illarum exactoribus perperam olim et nunc etiam eos in judicium trabi, vexari, perturbari
ac assidue molestari contingat; Nos, ad evellendam omnem quaestionis materiem Motu
proprio, non ad eorumdem Fratrum Minorum de Observantia super hoc nobis oblata petitionis
instantia, sed ex certa scientia meraque libértate nostris, deque Apostolicse potestatis
plenitudine, omnia et singula privilegia, immunitates, exemptiones, facnltates, gratias,
libertates et indulta in eisdem prseinsertis Litteris contenta ac ómnibus et singulis Ordinibus
Mendicantibus in commuui, ut príemittitur, concessa, eisdem Fratribus Minoribus, sive
Regularis, sive Strictioris Observantise nuncupatis speciatim et expresse Apostólica
auctoritate perpetuo concedimus
Datum Romse, apud Sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicas 1725, IV idus
Decembris, Pontificatus nostri anno secundo. (Ex BulL Lugdun. Supplem. Const. 14,
pag. 262.)
RESUMEN DE LA BULA ANTERIOR.
El Papa Benedicto XIII dice, que la solicitud del Pontífice por toda la Iglesia universal exige de
él particular cuidado para con las personas consagradas al servicio del Altísimo, por cuya razón
también el Papa S. Pío V, para mostrar su benevolencia hacia las Ordenes Religiosas, concedió
á los Mendicantes el indulto del tenor siguiente :
« Atendiendo, dice S. Pió V, á los frutos abundantes, que las Ordenes Regulares recogen cada
dia en la vina del Sofior, es no solo digno, sino muy juslo, que se les descargue de lodo gravamen
terreno, para que solo se dediquen á las cosas de Dios, Deseoso pues el Santo Pontífice de agraciar-
SECCIÓN PRIMERA. 42Í»
los según su mérito y sus tareas Apostólicas, por proprlo Motu dispone y manda que perpetuamenlo
desde aquí en adelante hasta los siglos venideros, todas y cada una de las personas pertenecientes
á las Ordenes Mendicantes de uno y otro sexo, asi como sus Monasterios, Conventos, Casas, Iglesias,
Capillas, Oratorios y otros lugares contiguos, lo mismo que sus tierras cultas é incultas, posesiones,
haciendas, campos, con todos sus bienes muebles é immuebles y también sus trabajadores, colonos,
arrendatarios, sirvientes y procuradores, que por entonces y por los tiempos venideros existiesen,
sean libres y exentos de toda gabela, pecho, peage, alcabala, contribución, impuesto y cargas
ordinarias y extraordinarias, ya sean reales ó personales, ya simples ó mixtas, así como del subsidio
trienal, del impuesto por hogares y caballos, de alojamiento de soldados, y de otro cualquier
tributo, como quiera que se llame, sea d^ los ya impuestos, ó de los que se impusieren en el
porvenir ; igualmente estén exentos de los impuestos de puertas, ya vengan sus cargamentos por
mar ó por rios de agua dulce, ó por tierra, de cualquier modo y de cualquiera parte. Asimismo
quedan libres del impuesto sobre los comestibles que vendan y sobre los animales muertos ó vivos,
aunque éste tributo se imponga en la Ciudad Santa ó en cualquier lugar fuera de ella : lo mismo que
de la contribución sobre los alimentos, vestidos y otras cosas necesarias, así como del tributo
pagadero por cada libra de carne, que entonces y en lo venidero se exigiese por los animales, que
salen de sus pastos, ó de los que se conservan y alimentan en sus posesiones y haciendas :
igualmente se eximen de repartos y expensas por los caminos, puentes, aqueductos, murallas,
fortificaciones y máquinas, que se ofreciere construir ó reparar. De todo lo cual quiere el Papa que
estén libres é inmunes las Ordenes Regulares, y que por tales se reputen, tanto en Roma, como
fuera de ella. Quiere además el Pontífice, que de los frutos, rentas, proventos, entradas y otros
bienes de dichos Conventos y Monasterios no tome cuenta nadie, sino solo los Síndicos y Procura-
dores Religiosos, ya sean Monjes, ó Monjas, y que los sobredichos bienes no se empleen sino en
beneficio del Convento y del sustento de las personas. Y manda á los Patriarcas, Arzobispos, Obispos
y sus Vicarios y Capítulos Catedrales, que siempre que sea necesario por parte de los Conventos
ó Monasterios, hagan valer éstas Letras. Dadas en 29 de Julio de 1666, primero de su Pontificado. »
Y ahora Benedicto XIII confirmando las Letras de su Predecesor, S. Pió V, en favor de todos
los Mendicantes; por haber sabido con dolor que la Orden Seráfica era injustamente molestada con
tributos y exacciones, declara que todos los privilegios é inmunidades contenidas en éstas Letras
y comunicadas á los Mendicantes, le pertenecen á ella, y se las concede de un modo especial.
Dado en 10 de Diciembre de 1725.
QUE LOS presbíteros DE S. JUAN DE DIOS PUEDAN ADMINISTRAR EN AMERICA
LOS SACRAMENTOS QUE NO SON PROPIOS DEL PÁRROCO.
Benedictus Papa XIII. Ad futuram reí memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectas Pilius, Bernardas Bansi, Prior Generalis Ordiais
S. Joannis Dei, quod cum a prsefectis Missionam la Americse Meridionalis, Septemtrionalis
et Martinicse respective Insulis existentibus, Charissimo ia Christo filio nostro Ludovico
Francorum Kegi Christianissirao subjectis, ejusdem ürdinis Pratribus, in sacro Presbyteratas
Ordine constitatis, in lilis degentibus, administratio Sacramentorum non Parochialium in
eoram Ecclesiis, iis Christifidelibus ad eas cpnfluentibus interdicatur, ab hac vero prohibi-
tione scandalum Neopbytis illarum partium ac prsejudicium dictis Presbyteris et Ordini
proveuiat
Nos ipsius Bernardi Prioris Generalis votis hac in re, quantum cum Domino possumus,
fayorabilitér annuere volentes..- ut ipsi iisdem Neophytis, illorum Ecclesias frequentantibus,
430 PARTE 2^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Sacramenta non Parochialia hujusmodi absque ullaa menaorati Missionarü dependentia» non
tamen in Paschate, administrare libere et licite possint, ita ut in posterum prsedicti Mis-
sionarii super ejusmodi adminisfcratione nuílam eis molestiam afferre audeant seu praesumaht,
auctoritate Apostólica tenore pr^esentium facultatem concedimus et impertimur,
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris. die 17 Julii 1726, Pontificatus
nostri anno tertio. (BuL Rom. de Mainardo Const. 133.)
Kota. Se cita en los Fastos, Ord. 507.
SE RENUEVAN Y CONFIRMAN TODOS LOS PRIVILEGIOS DE LOS AGUSTINOS, EN LO
QUE NO SE OPONEN AL TRIDENTINO Y A LAS CONSTITUCIONES APOSTÓLICAS POSTE-
RIORES.
Benedictus Episcopus, Servas Servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam.
Libenter ea largiri consueverunt Romani Pontifices, quse pietatem et regularem observan-
tiam in Religionis Ordinibus augere possunt, quseque immunitates et privilegia eorumdem
meritis et virtutibus ita exigentibus, concessa respiciunt, ut hoc pacto Apóstolicis gratiis
ornati, alacrius in assidiio Dei cultu et fideli Ecclesise famulatu, Deo dante, in posterum
perseverent.
Itaque olim complures Romani Pontifices, Prsedecessores nostri, paterno Apostólicas
benignitatis instinctu, Ordinera Fratrum Eremitarum Sancti Augustini Hipponensis Episcopi
et Ecclesise Doctoris, illiusque Monasteria, Ecclesias, Provincias, Domus Regulares, Congre-
gationes, grangias, capellas, Priores, aliosque Superiores et Pratres, ab eodem Ordine
quomodolibet dependentes, multiplicibus privilegiis, indultis, gratiis, exemptionibus, immu-
nitatibus, indulgentiis, aliisque concessionibus, per diversas infrascriptas suas Litteras,
perpetuo decorantes, beneficentise suíjb donis cumulaverunt. Pontifices vero earumdem
Littera):uila auctores hi sunt, quorum 'seriem hic damus :
(Omítese aquí el Bulário Agustiniano.)
Cum autem ea firmius subsistere ac majorem vim et robur obtinere et exactius observan
dignoscantur, quse ssepius fuerint Apostolicse confirmationis et approbationis auctoritate
munita Nos qui Regiilarium Ordines, ex quorum religiosa vita Mater Ecclesia uberes
knctarura virtutum percipit fructus, summa prosequiraur benevolentia, eorumque nominis
gloriam in suo robore per nostrse approbationis et confirmationis opem, ad eorumdem
Ordinum decus «ubsistere optamus, eorum indemnitati consulere satagentes, Litterarum
omnium singulorum Praedecessorum nostrorum et eorum cujuslibet, necnon omnium et
singulorum decretorum a S. R. E. Cardinalibus in jam dictis Congregationibus editorüm, et
causas propter quas illse et illa prodierunt, prsesentibus cum totis suis tenoribus pro expressis
habentes omneset singulas omnium et singulorum Príedecessorum praedictorum, respec-
tive Litteras memoratas, omniaque et singula privilegia, indulta, facultates, exenaptiones,
immunitates, et cujusvis generis gratias. indulgentias, declarationes, aliaque respective in
eis, sub quacumque verborum expressione contenta, et respective per eas dicto Ordini,
illiusque Monasteriis,Conventibus,Ecclesiis, capellis,capellaniis, oratoriis, grangiis, aliisque
locis regularibus ab ordine ipso quomodolibet dependentibus, necnon illius Fratribus, Prio-
ribus, Superioribus, Ministris, Monialibus, Confraternitatibus, binzoncariis, aliisque personis
SECCIÓN PRIMERA. 431
símiliter ab eo dependentibus, quomodolibet concessa, etiam eorumdem Fratrum, Monialium,
Confraternitatum, aliarumque personarum bonum régimen et in easdem persoaas ab eo
dependentes concernentia, et ab eisdem Prsedecessoribus ex quacumque causa quomodolibet
respective disposita, dummodo Concilii Tridentini decretis, aliisque Constitutionibus Aposto-
licis subsequenter editis, non adversentur; necnon omnia et singula earumdem S. R. E.
Cardinalium Congregationum, respective, decreta, ab eisdem Congregationibus, ut praefertur,
respective edita ; Apostólica auctoritate, tenore prsesentium, perpetuo approbamus, confirma-
mus et innovamus, illisque et eorum singulis perpetuse et inviolabilis Apostolicse firmitatis
robur adjicimus et earumdem prsesentium patrocinio communiraus, omnesque et singulos
tam juris, quam facti defectus, si qui forsan intervenerint in eisdem, supplemus.....
Prsesentes autem Litteras nostras nullo unqnam teínpore de subreptionis vel obreptionis
aut nuUitatis vitio, seu mentís nostrae defectu, etiam ex eo quod omnes et singuli ad prsemissa
omnia et singularem habentes, seu habere prsetendentes, ad ea,dem prsemissa vocati non
fuerint, notari, impugnari, invalidari, aut in jus vel controversiam vocari, nullatenus posse
ñeque deberé
Datüm Romas apud S. Petrum, Anno Incarnationis Dominicse 1727, Kalendis Januarii,
Pontificatus nostri anno quai'to. (Ex Bullar. Luxemb. Supplem. Const. 34, pag. 300.)
SE RENUEVAN TODOS LOS PRIVILEaiOS DE LOS FRANCISCANOS, EN LO QUE NO SE
OPONEN AL TRIDENTINO Y A LAS CONSTITUCIONES APOSTÓLICAS.
Benedictus Episcopus, Servus Servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam.
Summe decet, ut quse Komani Pontifices, Antecessores nostri, Ordinibns Regularibus»
magna pietatis et doctrinse laude in Ecclesia fulgen tibus, privilegia concesserunt, ea iterum
per nos confirmentur, qui Regularem professionem emisimus, quique ex injuncto divinitus
Parvitati Nostrse Apostolatus ofScio tenemur eosdem Ordines, Sanctse Matri Ecclesise diu
noctuque famulantes, gratiis et largitionibus Apostolicis in tam laudabili proposito confovere.
Sane ex parte dilecti Pilii Fratris Josephi Marise ab Ebora. Procuratoris Generalis Ordinis
Fratrum Minorum Beati Francisci de Observantia nuncupatorum, nobis expositum est, hanc
Sanctam Sedem Apostolicam eidem Ordini in religiosa vivendi regula et evangélica paupcrtate
per vestigia Beati Francisci Auctoris sui fideliter incedenti, plurimis privilegiis se munificam
et liberalem ostendisse. Quídam enim ex Romanis Pontificibus, Antecessoribus nostris, sera-
phicam eorumdem Fratrum Minorum Regulam ssepenumero, etiam in secundo Generali
Concilio Lugdulensi approbaverunt ; alíi vero quamplurimas exemptiones, immunitates,
libértate?, facultates, favores, índulgentias, etiam plenarías, atque aniraabus in Christi cha-
ritate defunctorum applicabiles, peccatorum remissiones, absolutiones, privilegia, pr^roga-
tivas atque indulta spiritualia et temporalia, aliasque insignes gratias eidem Ordini et prsecipue
Fratribus Minoribus, qui a Regulari Observantia nuncupantur, et Beatse Ciarse ac tertio de
Poenitentia appellato Órdiníbus, concesserunt atque Apostólica auctoritate impertiti fuerunt :
alíi demum ad quasdam Contentiones extínguendas, pacem retinendam, nnítatem, discipli-
namque.religiosam sacrandam, et Prselatorum, Ministroruncique Regularium electionem rite et
pacifice peragendam, ejusdemque Ordinis sanctum' et felix régimen administrandum, prseser-
tim eorumdem Fratrum de Observantia, Beatse Ciarse et Tertii Ordinum prsefatorum multas
sanctiones, Ordinationes, constitutiones, declarationes ct decreta ediderunt, ac promulgarunt,
de quibus ómnibus exístunt Litterse Apostolicse teaoris sequentis, videlicet...
(Omítese el Bulário Franciscano, que sigue aquí.)
432 PARTE 3«^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Cum autem sicut eadem petitio continebat, iidem Fratres Minores de Observantia Apostólicas
largitiones, tam ante Litteras feL mem. Leonis X, Antecessoris nostri, incipientes : Ita et
vos universo Ordini Beati Prancisci, quam post Leonem ad hsec usque témpora iisdena
Fratribus de Observantia, Beatse Ciarse et Tertio de Poonitentia Ordinibus, coUata privilegia
illsesa et sarta tecta tueri optent, memoria repetentes per Sedem Apostolicam semel concessa,
lícct saepe numero approbata et confirmata, si denuo Apostolicse auctoritatis prsesidio ful-
cianlur, in suo robore magis persistere et máximum pondus apud omnes Christifideles
obtinere, propterea iidem Fratres Minores de Observantia prsedictas Litteras Apostólicas
nostra auctoritate approbari, confirmari et innovar! cupientes, per eumdem Josephum Mariam
nobis similiter supplicari fecerunt, ut dicti Ordinis Minorum stabilitati et decori juxta
eorum vota consulere deque Apostólica benignitate providere, ut in alus jam fecimus,
dignaremur.
Dudum enim per quasdam Litteras nostras IV idus Decembris 1725, incipientes : Sollici-
tuda EcclesicBj inter alia, superius indicatam Constitutionem Pii Papas V, cujus initium :
Dum ad uberes^ qua Ordines Regulares Mendicantium utriusque sexus, resque eorum a
quibuscumque exactionibus et vectigalibus eximuntur, de verbo ad verbum insertam con-
firmavimus
Per alias etiam Litteras nostras, Eomse datas, apud Sanctum Petrum, anno 1725, IV idus
Decembris, Pontificatus nostri anno secundo, incipientes : Paterna Sedis ApostoliccB, alias
Litteras et privilegia a Romanis Pontiñcibus, Antecessoribus nostris, in Tertiarios quoscumque
eorumque Ordinem quomodolibet collata, ipsosque Tertiarios omuimodse jurisdictioni et
regimini Superiorum Generalium denuo subjecimus et commendavimus.
Ad hsec» per alias Litteras nostras, sub annulo Piscatoris, Romse pariter datas, apud
S. Petrum, die 14 Pebruari 1726, Pontificatus nostri anno secundo, incipientes : Pasíoralis
Officiij statuimus et ordinavimus, ut Fratres Minores de Observantia ubique terrarum, tam
in processionibus, quam in publicis et privatis actibus et functionibus super omnes Fratres
Reformatos, Ministro Generali totius ordinis Minorum subjectos, prsecedentia gauderent.
Mox per alias Romse datas... 1727, Kalendis Martii, Pontificatus nostri anno tertio, inci-
pientes : Ex quo Sedes Apostólica^ concessimus et indulsimus, ut in Ecclesia Beatse Mariae
de Ara Coeli de Urbe Conventus eorumdem Fratrum Minorum Observantium, Arcliiconfra-
ternitas Conceptionis Beatse Marise Virginis Immaculatse institueretur, cui alise qusecumque
Confraternitates aggregari possent, cum nonnullis indulgentiis in iisdem Litteris latius
adductis, quarum tenores prsesentibus pro expressis haberi volumus.
Prseterea Ecclesiis Ministro Generali ejusdem Ordinis Fratrum Minorum subjectis,
indulgentias Altaris privilegiati sub nonnjiUis modis et formis concessimus, ut in Decreto, ea
de re die 24 Decembris anni 1725 vulgato, plenius continetur.
Hodie vero per Litteras incipientes : Loca Sancta, indulgentias et privilegia qusecumque
ad Loca Sacra Palestinse accedentibus et Guardiano et Fratribus Minoribus de Observantia
ibidem morantibus et exercitium Vice Crucis in Ecclesiis eorumdem Fratrum peragentibus
antea concessa, nostris queque Litteris incipientibus : ínter plurima approbavimus, con-
firmavimus, extendimus et ampliavimus, ut in iisdem nostris Litteris hodie confectis latius
exprimitur.
Quare eidem Josepho Marise specialem gratiam faceré volentes et a quibusvis Excommuni-
cationis absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, approbationes
jam dictas, explicationes, declarationes, exemptiones, immunitates, libertates, facúltales,
favores, indulgentias, etiam plenarias et aüimabus in Christi cbaritate defunctorum applica-
SECCIÓN PRIMERA. 483
biles, peccatorum remissioDes, absplutiones, privilegia et indulta spiritualia et temporalia,
etiam quoad susceptionem Sacrorum Ordinum extra témpora a jure statuta, absque exhibitione
Litterarum Apostolicarum in forma Brevis, sed vigore privilegiorum per Apostolicam Sedem
vel expresse vel peí viam communicationis Eegularibus concessorum, ut nuper a Nobis in
Concilio Lateranensi et per Congregationem particularem decretum est, aliasque gratias
per modum etiam communicationis et extensionis cum alus Ordinibus Mendicantium et non
Mendicantium, prsesertim S. Benedicti, ac, quem Nos professi sumus, Ordinis Prsedicatorum,
necnon Societatis Jesu ; item sanctiones, ordinationes, Decreta, moderationes, constitutiones,
tam in universi Ordinis etc.
Confirmamus etiam superius memoratas Litteras Apostólicas in iis, quse prsesentem statum
pacificum aliorum Ordinum Beati Prancisci nulla in re perturbant, et prsecipue Litteras
Apostólicas prsedictorum Antecessorum nostrorum, Komanorum Pontificum, et alias quas-
cumque Apostólicas Litteras, quomodocumque editas atque vulgatas, dummodo earum
existentia legitime et valide comprobetur, etiamsi esedem Litterse ssepius concessse fuissent :
quas omnes et singulas, inque iis contenta qusecumque, atque inde postea legitime deducta
pariter confirmamus, una cum Rescriptis per Venerabiles Fratres nostros S. R. E. Cardinales
inde confectis in favorem dictorum Pratrum ; volentes, ut hic pro sufficienter expressis atque
insertis tenores eorumdem Rescriptorum et Litterarum cum ómnibus clausulis, decretis
et derogationibus suis habeantur
Demum confirmamus et perpetuo approbamus qusecumque alia Decreta, Apostolicasque
Declarationes per eosdem S. R. E. Cardinales quandocumque et quqmodocumque vulgatas
pro Fratribus Minoribus dummodo ejusmodi Litterae et Declarationes Concilii Tridentini
Decretis non adversentur : in plenam etiam observantiam, pristinum et validissiraum statum
restituimus
Volumus autem presentes Litteras et in eis, ut dictum est, contenta quaecumque semper
validas et efificaces esse et fore, suosque totos plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere
et ab ómnibus et singulis, ad quos nunc quomodolibet spectat et in futurum spectabit,
firmiter et inviolabiliter observan
Datum Romee, apud S. Petrum, anno Incarnationis Dominicse 1727, V nonas Aprilis,
Pontificatus nostri anno tertio. (Ex Bullar. Luxemburg. in Supplem. Const. Bened. 36,
pag. 308.)
Nota. El mismo Benedicto XIII, expidió en 26 de Mayo de 1727 una Bula, que empieza PretiosuSj renovando
y ampliando los privilegios de la Orden de Predicadores. Y aunque es verdad que después fué revocada por
Clemente XII, en sus Letras JRomanus Fontifex, de 30 de Marzo de 1732, no quedaron derogados por ellas
los privilegios antiguos, sino los nuevamente concedidos por su Predecesor Benedicto, los cuales quedaron
reducidos al derecho común. Esta declaración dio el mismo Clemente XII en su Breve Oum sicut accepimus,
de 10 de Abril de 1733, por éstas palabras : < Et quia mens et intentio nostra non est nec nnquam fuit
gratiis, indultis, exemptionibus et privilegiis, dicto Ordini Fratrum Prasdicatorum ante enarratam Benedicti
Prsedecessoris Constitutionem concessis... aÜquod vel minimum generare praejudicium (Véase el Bularlo
de la Orden de Predicadores, Tom. (3.)
TOM. I. 54
434 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
LOS CONVENTOS PEQUEÑOS DEL PERÚ Y OHILE GOZAN DE LOS MISMOS PRIVILEGIOS QUE
LOS GRANDES, AUNQUE NO PUEDAN MANTENER MAS DE SEIS, CINCO, CUATRO O TRES
RELIGIOSOS.
Clemens Papa XII. Ad íuturam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Filii» Bernardus Davila, Frater expresse Professus
Ordinis Prsedicatorum in Sacra Theoiogia Magister, pro sua Peruntina Provincia Procurator,
Didacus Salinas Cabrera, Frater pariter expresse Professus Ordinis Eremitarum Sancti
Augustini in eadem Sacra Theoiogia Magister, Assistens Generalis Hispaniarum ac pro
Peruntina et Chilensi Provinciis itidem Procurator, quod in vastissimis Americse Meridio-
nalis regionibus dictae Provincise, plures reperiuntur Kegulares Conventus fundati vel in locis
a civitatibus valde remotis vel in oppidis parvis et miserrimis, qui non alio fine illic sunt
fundati, quam ut spirituali Christifidelium ibidem commorantium utilitati inserviant : ideip
etiam accidit in alus Conventibus, qui dicuntur Prioratiis, pro Indorum Christifidelium assis-
tentia ac instructione erectis, qui solum ex tribus Provinciis supra relatis sunt in Provincia
Peruntina eorumdem Ordinum : prsedicti vero Conventus ut plurimum sunt pauperrimi et
consequenter nec habent nec alere possunt nisi dumtaxat sex, quinqué, quatuor aut tres Keli-
giosos de familia, cum quibus et spiritualibus fídelium hujusmodi indigentiis abunde provi-
detur et disciplina regularis sequoia quoad posse conservatur, quibus de causis tam ex
Constitutionibus seu Statutis Ordinis Apostólica confirmatione roboratis, quam ex inconcussa
inveterataque dictarum Provinciarum praxi, ómnibus domorum seu Conventuum Kegularium
usque modo privilegiis, eorumque Priores seu Prselati canonice electi voce activa in Capitulis
Provincialibus, eorumque electionibus gaudebant.
Anno autem 1611 die 21 Septembris a fel. rec. Paulo Papa V, Prsedecessore Nostro, qusedam
Litterse in simili forma Brevis expeditse emanarunt, per quas statuebatur quod Conventus
Provinciarum Americse, qui numerum saltem octo Religiosorum alere non possunti suppri-
merentur, et Religiosi in illis residentes ad alios Conventus ubi regularis vigeret observantia
transferrentur, committendo earum executionem arbitrio Episcoporum illarum partium, si
ipsis pro Divini cultus augmento et regularis disciplinse observantise expediré videretur,
eorum super hoc conscientiam onerando.
Sed nunquam usque modo relatse Litterse a dictis Episcopis executioni mandatse fuerunt,
imo retroactis annis tune existens Archiepiscopus Sanctse Fidei Nóvi Regni Granatensis, tune
etiam existentibus S. R. E. Cardinalibus Congregationis negotiis et consultationibus Episca-
porum et Regularium prsepositse, per peculiares litteras ipsis directas retulit, impossibile
prorsus fore ad earum executionem devenire, et certe per centum viginti dúos annos eam haud
ommisissent, si dictas Litteras aut reducendas ad praxim, vel convenientes illic judicassént
quum ipsis tam serio et sub conscientige gravamine earumdem executio fuisset demandata.
Porro post centum ferré annos a prsedictarum Litterarum expeditione, in una aut alia Pro-
vincia aliqui particulares Religiosi, personarum exterarum fulfci patrocinio, ob personales
vitiatosque fines earum executionem demandarunt, non quoad Conventuum suppressionem
aut quoad alios effectus in eisdem Litteris contentos, sed solum quoad finem excludendi a suf-
fragio activo in Capitulo Provinciali ejusque electionibus Priores seu Prselatos Conventuum
octo Religiosos de familia non habentium, illosque de facto ssepius excluserunt máximo cum
scandalo et pacis regularis jactura, ut frequenti experientia compertum est, ex ejusmodi
Litterarum executione ingentia ferme puUulare damna, cum illarum observantia demandetur
SECCIÓN PRIMERA. 435
solum quoad vocalium exclusionera et hoc ipsomet tempore celebrationis Capituli, aut imme-
diate ante, nimirum quando praetendentes agnoscunt se, votum ferentibus vel non ferentibus
dictis Prioribus, posse includi vel excludi, consequenterque solum tendat ad turbandam Pro-
vinciarum pacem et ad fovendas continuas inter Religiosos discordias vel ad validandam vel
annihilandam ad proprium nutum et libitam electionem, ut memoratus Sanctse Fidei ArcMe-
piscopus eidem Congregationi Cardinalium retulit; et ex hoc sequitur, quod prsedictarura Lit-
terarum executio modo dicto plus damni, quam utilitatis, dictis Proviaciis aíferat, et si, quoad
suppressionem Conventuum, in usum adducitur, in maximam dictorum fidelium perniciem
redundaret.
Cum autem sicut eadem expositio subjungebat, ipsi exponentes, quo fraudibus malitüsque
vía prsecludatur, et Conventuum indemnitati et Capitulorum Religiosorumque quieti consu-
latur, opportune in prsemissis a Nobis providere, et ut infra indulgere, summopere desiderent!
Nos ipsos exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et eorum singulares
personas aquibusvis Excommunicátionis absolventes et absolutos fore censentes, suppli-
cationibus eorum nomine Nobis super hoc hurailiter porrectis inclinati, ut omnes supradicti
Conventus in possessionem privilegiorum, in qua usque modo fuerunt, deinceps absque ulla
alteratione permaneant, etiamsi octo Religiosos de familia non habeant aut possint alere,
eorumque Priores seu Praelati legitime electi voce activa in Capitulis Provincialibus aliisque
electionibus, sicut antea, potiantur et gaudeant, et eodem prorsus modo Priores Conventuum
Indorum auctoritate Apostólica, tenore prsesentium indulgemus.
Decernentes eosdem prsesentes Litteras firmas, validas et efficaces existere et fore etc.
Non obstantibus praefati Pauli et alus Romanorum Pontificum, Prgedecessorum Nostrorum
Litteris, per quas determinatus nuraerus Religiosorum in Monasteriis praefinitur, aliisque
Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis etc.
DatumRomse, apud S. Mariam Majorem, subannulo Piscatoris, die 19 Julii 1734, Pontiñ-
catus Nostri anno quinto (Del Bular. Romano de Mainardo).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 540.
Otro Privilegio para los Conventillos.
Alias pro parte... de Clemente XI (Ve'ase la Sec. 4a de ésta 3a Parte.)
EXIMENSE DE VISITA LOS ORATORIOS DE LOS CARMELITAS Y SUS COFRADÍAS.
En 31 de Enero de 1737 habiendo expuesto los Carmelitas Descalzos, que por decretos
Pontificios podian establecer en cualquiera parte del mundo la Cofradía del Carmen, que no
viste saco, ni tiene Oratorio proprio, ni réditos, ni oficio Divino, sino solo las procesiones de
cada mes, que suelen hacerse para ganar las indulgencias ; y que no obstante esto, el
Obispo de Mechoacan habia pretendido visitar dichas Cofradías, así como también un
Oratorio rural, que tenian en su Hacienda, donde suelen decir Misa los Religiosos para el
consuelo de los colonos ; se declara y determina que siendo las preces verdaderas, dichas
Cofradías y Oratorios no se deben visitar por los Ordinarios, sino por los Superiores de la
Religión. Empieza : ExponL Hállase en el Bularlo Rom. Const. 190.
Otra Constitución semejante despachó el mismo Clemente XII en 13 de Agosto del tenor
siguiente : « Exponi fecit Procurator Carthusiensium quod, cum TJrbanus V concesserit
Monachis ejusdem Ordinis facultatem retinendi in suis domibus et grangiis altaría portatilia,
atque inibi Missas celebrándi, Bonifaciüs vero IX prsefatum Ordinem a quacumque Ordina-
436 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
rionim jurisdictione exemerit, quariim concessionum exemplo Gregorius XIII Societati Jesu
3 Maii 1575 concessit, ut in Oratoriis et Capellis, quse Provinciales in Domibus et Collegiis
et alus locis, ubi aliqui de Societate residebunt, approbaverint, et ad Divinum tantum cultum
deputaverint, Missa et divina Officia, alterius licentia minime requisita, celebran possunt.
Congregatio quoque Concilii 24 Sept. 1622 decrevit, ut in Capellis seu Oratoriis existentibus
in domibus, membris ,seu grangiis Monasteriorum Carthusianorum» postea tamen quam
Ordinarii semel ejusniodi Capellas visitaverint, Missíe Sacrificium tam per Regulares, quam
per Sseculares Presbyteros celebrari valeat, audientesque prsecepto satisfacere intelligantur,
absque tamen Parochialium prsejudicio. Quod quidem decretum a Gregorio XV approbatum
fuit, qui pariter anno 1623 largitus est Carthusianis communicationem privilegiorum alus
Ordinibus concessorum : vigore cujus communicationis prsedictus Ordo isemper potitus est
privilegio, quo potiuntur tam Clerici Societatis, quam caeteri Kegulares, erigendi nimirum in
suis grangiis Oratoria sine Ordinariorum licentia et visitatione, sed approbatione tantum
suorum visitatorum, qui in dicto Ordine Provincialis vices gerunt. — Cum autem sicut eadem
expositio subjungebat, iidem Monachi in grangia Turricis Oratorium erexissent, et in Con-
gregatione Concilii propositum esset dubium,an liceret Carthusianis Oratorium retiñere ad
celebrandum in casu, quod 30 Julii resolutum fuit affirraative, prsevia tamen visitatione. Et
ídem procurator considerans esse valde sequum» ut qnemadmodum Societas Jesu alisequ»
Eeligiones privilegiura erigendi Oratoria, ad exemplum Carthusiensium privilegiorum, obti-
nuerunt et reipsa retinent in suis grangiis Oratoria et Capellas minime subjectas Bpiscoporum
visitationi, ut attestationibus Superiorum earumdem Eeligionum constare asseritur, ita
Carthusianos propter memoratam communicationem eisdem privilegiis frui posse, desideret ;
conceditur toti Carthusianorum Ordini, ut non solum erigere possint Oratoria Capellas et
altaría in grangiis et Domibus Eeligionis, in quibus residebunt ejusdem Ordinis Sacerdotes,
atque in illis celebrare juxta decretum prsefatae Congregationis, sed... quod sufficiat quod dicta
Oratoria, Capellae et altaría visitata fuerint et approbata a visitatoribus ejusdem Ordinis...
Non obstantibus contrariis quibuscumque. »
Las Congregaciones dirigidas por la Compañía de Jesús tampoco están sujetas á la juris-
dicción y visita de los Obispos, como lo prueba latamente Porti, art. 22. De Conserv. a n. 242,
y él Cardenal Lugo, lib. 4, Kesp. Mor. D. 12, fundados en que ni son corporación estable,
sino que se disuelve cesando la dirección de la Compañía, ni visten sacos, ni tienen réditos,
por ser incapaces de ellos, como lo declaró la Sagrada Congregación de Obispos y Regulares»
en 16 Marzo de 1713. Lo que también confirmó Benedicto XIV, en su Constitution Laudábile^
dada en 15 de Febrero de 1758. (Fastos, Ord. 552.)
FACULTAD AL ARZOBISPO DK LIMA, PARA CONFERIR ORDENES TODOS LOS ANOS A
ALGUNOS DE LA CONaREaACION DE S. FELIPE, A TITULO DE MISIÓN « ET MENSíE
COMMUNIS. *»
Benedictus Papa XIV. Venerabilis Frater, salutem et Apostolicam Benedictionem,
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Vincentius de Amil Feixoo, Presbyter saecularis,
ac Procurator in Romana Curia Congregationis Oratoríi Sancti Philippi Nerii Congregationis
Limanae ; quod tam ipsa Congregatio Limana, quam aliae Valentina, Hispalensis, Biacensis in
Dicecesi Giennen. et Conchensis, aliaeque in ditionibus Charissimi in Christo Pilii Nostri
Ferdinandi, Hispaniarum Eegis Catholici, existentes, itasunt institutse, ut Alumni in illis
SECCIÓN PRIMERA. 437
ecipi seu aditiitti minime possint, nisi annuas prsestationes aut alias certas et idóneas
facultates, certosque annuos redditiis, quarum titulo ad sacros Ordines suo tempore promo-
veri valeant.
Cum autem sicut eadem expositio subjungebat, non omnes sacro Presbyteratus Ordini
adscribí cupientes, tantum patrimonii habeant, ut de proprio vivere queant, necessitati vero
CoDgregationi Limanae hujusmodi mimerus Sacerdotum in ea existentium minime congruens
reperiatur, et defectus iste sensibilior, seu verius perniciosior existat, etenim in ea satis novi
Orbis perampla civitate abundant quidem Fideles, et non minor est Paganorum, aut de recenti
ad Pidem reductorum freqüentia, unde sequitur, ut illius sacerdotes, etsi numero tredecim,
prseter Laicos, extremos impendant labores, pares minime sunt spiritualibus populi necessi-
tatibus ; debent namque excipere Christifidelium confessiones magnse devotorum multitudinis
qui quotidie ad eorum Ecclesiam ad id conveniunt : quotidie queque verbum Dei et Catholicas
legis prsecepta docent et prsEidicant : occurrunt etiam quacumque hora invitentur, ut auxilium
et assisfcentiam prsestent in supremo agone. constitutis ; et demum famulantur et subveniunt
pauperibus Sacerdotibus infirmis se recipientibus in Hospitali, cujus cura et administratio
eisdem credita et demandata existit; ac proinde dictus Vincentius, ad augendam Dei gloriam
et ipsius Instituti incrementum, animarumque salutem promovendam, Superioribus earumdem
Congregatioaum facultatem ^-cipiendi singulis annis in memoratas Congregationes seu
domos, octo vel sex ad minus idóneos viros, Cíeteris qualiíatibus prseditos, licet rerum tempo-
ralium inopes, quive etiam ad sacros Presbyteratus Ordines ad titulum Missionis et Mensse
communis per Ordinarios Locorum promoveri possint, sibi a Nobis concedí plurimum desi-
deret.
Nos igitur, ipsius Vincentii votis hac in re, quantum cum Domino possumus, favorabíliter
annuere volentes, eumque a quibusvis Excommunicationis. .... absolutum fore censentes,
supplicationibus ejus nomine Nobis super hoc humíliter porrectis, inclínafci; Praternitati
tuse per príBsentes committimus et mandamus, ut ex Alumnis memórate Congregationis
Oratorii Sancti Philíppi Nerii Civitatis Lim^, quos Divino cultui promovendo et anima-
rum saluti procurandge, juxta datam tibí a Domino prudentiam aptiores et sincera mente
alacriores deprehenderis, singulis annis aliquot ad titulum Missionis et Mensc^ communis ad
sacram Ordinatíonem admitiere, cosque ad omnes etiam Sacros et Presbyteratus Ordines,
servatis alias servandis, promoveré libere et licite pro tuo arbitrio et prudentia, auctoritate
nostra Apostólica possis et valeas, quotquot scilicet re ipsa ad suprascriptas enuncíatas causas
et indigeutias, necessarios in Domino judicaveris; ita tamen ut, sí hujusmodi promoti ad
titulum Missionis vel Mensí3 communis apraedicta Congregatione quandocumqué discesserint,
veldimissi fuermt, suspensionem a divinis ipso facto incurrant, eo usque duraturam, doñee
sufficiens Beneficium Ecclesiasticum in. titulum seu Ecclesiasticam possessionem obtinuerint,
vel Patnmonium sacrum a Te, seu pro tempore existente Arcbiepiscopo Limano, approbandum,
sibi constituerint, absque eo quod Congregatio praedicta ullius pr^stationis enere gravetur,
plenam et amplam facultatem eadem auctoritate tribuimus et impertimur.
Non obstantibus Apostolicis
Datum Komae, apud S. Mariam Majorem, sub annuío Piscatoris, die 23 Januarii 1758,
Pontiílcatus nostri anno décimo octavo (Cedulário Arzob. de Lima, tom. 4, pág. 319).
Nota. No se menciona en los Fastos.
438 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
RITO PARA DAR LOS REGULARES LA BENDICIÓN PAPAL.
(Deest inscriptio, quas cuilibet Superiori Generali dictorura Ordinum aptata fuit,)
Benedictns Papa XIV. .Oilecte Fili, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Exemplis Praídecessorum nostrorum adducti nonniülis Farailiis Eegularium permisimus,
ut Fideles, qui statis anni djebus ipsarum Ecclesias inviserent et indictis pietatis operibus
satisfacerent, Indulgentiam Plenariam consequerentur, utque Monasterii Prajses vel alius
Sacerdos a P. Provinciali designandus, populo tune temporis congrégate, Summi Pontificis
nomine, benedictionem impertiret.
Nullns unquam ritus ad hanc rem peragendam prsescriptus ftiit, qnse quidem extra Urbem
solum contingit ; cum Pontifex ipse Komse benedictionem populo elargiatur : etenim is ritus,
qui Urbani YIII Prsedecessoris nostri auctoritate probatus asseritur, et qui post editos
nonnuUos Koraanos Kituales typis impressus fuit, ad eam benedictionem, de qua verba
faciraus, minime pertinet; sed illam complectitur, quae, non pluries, non semel quolibet
anno, sed aliqua urgente legitima causa, populis et agris tribui consuevit, et pro qua certus
Delegatus Apostolicus semper constituitur, qui Brevi Apostólico munitus, potestatem obtinet,
non solum benedicendi populo, sed illud quoque dissolvendi ab omni vinculo Excommunica-
tionis, Suspensionis, Interdicti, et a cseteris Ecclesiasticis Censuris ac poenis, si quas forte
populus imprudens atque ignarus contraxerit, etiamsi illse in Bulla Cmna Domini contineatur.
Cum hsec ita sint, tamen deprehendimus, quemdam ritum temeré et inconsulto excogitatum
esse pro supradicta prima benedictione Pontificia invocativa, quas aut pluries aut semel datur
quolibet anno. Quippe simplex Sacerdos in medio Altaris coUocatus, Ministris circumadstan-
tibus, et sacris indumentis ornatis, trinam benedictionem populo impertit, et alia plura
gei-it, quaí enumerare. hoc loco supervacaneum existimamus.
Equidem Benedictio super populum solemnis est : eamque in quacumque Orbis terrse parte
Romanus Pontifex elargiri potest : Episcopus autem in sua Dioecesi et locis ipsius etiam
exemptis, Archiepiscopus in sua Provincia et locis ejus exemptis eamdem exercere valet potes-
tatem. Id constat Decreto Clementis V in Viennensi Concilio, quod in Clementina Achiepiscopo
de privilegiis, recensetur. Porro Abbatibus ejusdem benedictionis super populum tribuendae
facultas conceditur in Ecclesiis, quse ipsis plene subjiciuntur, modo tamen Apostolicum privi-
legium ad id necessarium obtinuerint : quo sane uti nequeunt, nisi postquam Sacrum solemne,
aut Vesperas in Ecclesia peregerint ; nam populo in via passim occurrenti benedicere ipsis
non licet, nisi id clare in eodem privilegio declaretur, uti respondit Alexander IV in Cap.
Ahhates, de privilegiis in Sexto.
Simplex ergo Sacerdos nequit benedictionem super populum elargiri, juxta Can. Ministraré
26, qusest. 6. « Benedictionem quoque super populum in Ecclesia fundere, Presbytero penitus
non licebit : » quod tamen eidem Sacerdoti modo permittitur, postquam Divinum Miss»
Sacrificium absolvit. Dictum est, modo permitti : si etenim sacram antiquitatem inquiramus,
ñeque id Presbytero licitum olim fuisse cognoscemus, uti Nos ipsi certis documentis osteñ-
dimus in nostro Tractatu de Sacrificio Missw, secL I, num. 382, qui primo Bononiae anno
1740 typis editus fuit, ac secL /, mm. 391, in eodem Tractatu, qui deinde Latine redditus
publicam lucem iterum adspexit Patavii anno 1745. Etsi siquidem in usu semper fuerit ut
re Divina peracta, populus ab Ecclesia benedictione dimitteretur, quemadmodum in Cap.
Missas, de Consecratione dist. 4 continetur; id tamen, non a Sacerdote celebrante, sed vel ab
SECCIÓN PRIMERA. 439
Episcopo, si prjBsens aderat, vel, si aberat, ab ArcMpresbytero, ejus jussu, prsestabatur : quo
sensu explicatur Decretalis in Cap. Offícimn, de Officio Archípresbyteri ; ubi inter Arcbipres-
byteralia muñera recensetur.. « Benedictiones Presbyterales in Ecclesia daré, » prout animad-
vertit Gonzales in idem Cap. Ofíicium num 2 idemque antea plañe comprobaverat Saussy in
Panoplia Sacerdotali pag. 558.
Quibus ómnibus subsequens plurium sseculorum contraria prsevaluit disciplina, quse
Sacerdoti celebranti potestatem fecit benedictionem super populum in fine Missse effundendi,
ob eam potissimiim causam, quam Bellotus recenset in Ritib. Laudunensis Ecdesim, par. 3,
pag. 136, num. 9. « At, cum Benedictio ad Missse perfectionem pertineat hodie, sine qua
« fas non est ab incepto Sacro recedere, nec jure queat populas ante benedictionem ipsam
« egredi, ex prsecitata Agathensi Synodo, quatenus integrse Missse non interesset quisquis
« prematuro recederet; sequitur, facultatem cuilibet celebranti concessam esse, privatara
« illam Benedictionem ad finem Missse populo ubique locorum impertiré. » ídem inter
morales Scriptores commemorat Quartus ad Rubricas Missális, pag. 386, in Dubiis
conscientise.
In « Can. Ecce ego, dist. 95 » hsec leguntur : « Nemo hinc Episcoporum, invidia diaboliese
« tentationis inflatus, irascatur in Templo, si Presbyteri interdum exhortentur plebem, si
« in Ecclesiis prsedicent, si plebibus, ut scriptum est, benedicant. » Si Glossa3 fidem
praestemus, illud benedicere declarat benedictionem, qnse populo traditur a Sacerdote, qui
rem Divinam perficit, nempe post ea verba : Ite Missa est : quam sane interpretationem Nos
minime respuimus, cum certuni habeamus, eumdem textum Sancto Hieronymo non esse
tribuendum ; quod nonnulli falso putaverunt, quos mérito redarguit Theophilus Raynaudus
(Operum tom. 16, pag, 211 ) ; sed incerto Auctori, qui inter vivos fortasse tune agebat, cum
benedictio in fine Missse inter benedictiones Presbyterales jam haberetur, ususque invaluisset,
ut Sacerdos peracto Missse Sacrificio, populum benedictione jure suo dimittat, sive absit,
sive intersit Episcopus: ea tamen statuta lege, ut, si intersit et in sua sit Diócesi, ad eum
prius se convertat, eique caput inclinet, veluti facultatem populo benedicendi postulans ;
quod ab eodem Sacerdote prsetermittitur, si Episcopus Missse intersit, sed extra suam
Dioecesim versetur, prout desumitur ex Rubricis Missális, tit, de Benedictione in fine Missw,
et Evangelio Sancti Joannis.
Cum jam perspectum sit, quo tempore et loco simplex Sacerdos populo possit jure suo
benedicere, necessario consequitur, nuUam aliam benedictionem super populum ab ipso
impertir! licite, nisi jure deíegato, Hujus naturse est benedictio, de qua nunc agimus, quse
per delegationem Apostolicam cum unice concedatur, Nostrum est omnino ritum prsescribere,
quem inferius pro norma in posterum servanda subjiciemus,.quo sane uti volumus, ac decer-
nimus eos Ordines Regularos, sive Mendicantes, sive non Mendicantes, Monásticos, vel
Clericorum Regulai'ium, quibus Nos ipsi, vel Praedecessores nostri, vel futuri Romani Ppnti-
fices, facultatem tribuendae populis benedictionis permiserint.
Admoneatur itaque populus de Indulgentia a Sede Apostólica concessa, de prxceptis ope-
ribus pro ea lucrifacienda, de die, quo visitanda est Ecclesia, de hora denique, qua datur
Pontificia benedictio ; et admonitio hsec fieri possit, quatenus opus sit, etiam schedis impres-
sis, et consuetis locis palam af&xis : licet etenim id a Prsedecessore Nostro, Clemente
Papa VIH, fuerit vetitum Fratribus Beatse Marise de Mercede Redemptionis Captivorum, et
Fratribus Sanctissimse Trinitatis Redemptionis pariter Captivorum, in communicatione
Indulgentiarum et Orationum ; uti habetur in ejus Constitutione, quse incipit Cum ad uberes,
§ 5, et in alia Constitutione Decet Romanum Pontificem, § 6 visum tamen Nobis est, id esse
440 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
hypothesi inapplicabile ; cum, cajteris prsetermissis, praedicta communicatio certum genus
personarum, quosdam videlicet, ut plurimum, Confratres, non autem popiilum universum, ut
Indulgentia et Benedictio, de quibus agitar, complectatur.
Postquam statutis die et hora populus ad Ecclesiam convenerit, alta voce legantur Aposto-
licse Litterse seu Decreta, quibus Indulgentia couceditur, una cum potestate benedictionem
Apostolicam super populum effundendi, ut de delegatione audientibus constet; etconcessió
ex Latino sermone in vulgarem accommodatum ad populi intelligentiam conversa pronuncie-
tur : populus ad suorum scelerum detestationem pió brevique sermone excitetur : postquse
Sacerdos, nüllis circumadstantibus Ministris, Stola et Superpelliceo indutus (ut in Rituali
Romano prsescribitur, cura agitur de benedictionibus, quse extra Missam Presbyteris permit-
tuntur) ante Altare genuflexus, sequentibus verbis Dei opem imploret :
V. Adjutorium nostrum in nomine Domini.
R. Qui fecit coelum et terram.
V. Salvum fac populum tuum Domine,
R. Et benedic hsereditati tuse.
V. Dominus vobiscum.
R. Et cum spiritu tuo.
Deinde stans, sequentem recitat Orationem :
« OREMUS.
« Omnipotens et misericors Deus, da nobis auxilium de Sancto, et vota populi hujus in
« humilitate cordis veniam peccatorum poscentis, tuamque benedictionem prsestolantis et
« gratiam, clementer exaudi : dexteram tuara super eum benignus extende, ac plenitudinem
« diviníe benedictionis effunde ; qua bonis ómnibus cumulatus, felicitatem et vitam conse-
« quamur seternam. Per Christum Dominum nostrum. r. Amen. »
Post quam ad cornu Epistolse accedat, ut in Actis Ecclesise Mediolanensis part. 4. « Bene-
dicet in ecclesia ad Altare, stans in cornu Epistolse, » et stans in cornu Epistolse, non trina,
hoc cst triplici signo Crucis, sed una benedictione, único videlicet signo Crucis, benedicat,
proferens alta voce hsec verba :
« Benedicat Vos Omnipotens Deus f Pater, et Pilius, et Spiritus Sanctus. r. Amen. »
Trina siquidem benedictio Episcopo competit; non Sacerdoti : cumque nonnulli in fine
Missse trinam usurpare ccepissent, consuetudo, Clementis VIII auctoritate sublata est, quem-
admodum ostendit Meratus hac mortali vita nuper defunctus, tom. 1, pag. 243. Id Noá
etiam advertimus in nostro Tradatu de Sacrificio Missce, sect, 1, locis supra indicatis. In
Rubrica quoqüe Missalis lisec habentur. « In Missa solemni celebrans eadem voce et modo,
c( qua in Missis privatis, semel tantum bcnedicit populo. » Insuper Cseremoniale Episcoporum
trinam benedictionem ipsis solum tribuendam decernit : « Episcopus autem ter benedicit
« populo, etiam in Missis privatis, ut in Cseremoniali habetur. » Postremo Alexander VII,
Decreto, quod die 27 Septembris 1659, edidit, témpora indicit ac recenset, quibus Abbates
usu Pontificalium príediti, ritu solemni celebrantes, trinam benedictionem impertiré pos-
sunt: quod iisdem penitus interdicitur, cum rem Divinara privatim conficiunt; quod Nos ipsi
indicavimus, nostra Institutioue, 14, § 4, num. 19, tom. 2, si Bononiensis editionis ratio
habeatur, quse peracta fuit anno 1735; sin autem easdem Institutiones in latinara linguam
conversas, et Romse impressás anno 1747 quis inspiciat, idem prorsus deprehendet Instihitione
34, § 4, in fine, pag, 147. Quocirca non sine animi nostri voluptate Epistolam legimus ency-
SECCIÓN PRIMERA. U\
clicam Patris Generalis C<3enobitarum Ordinis Eremitarum Sancti Augustini, quibus in
nostris Apostolicis Litteris potestas facta est dandi in certis anni Festivitatibus Pontificiam
benedictionem, in qua eosdem admonet, ut populo benedicant único Signo Crucis, more
Sacerdotali : quod ipsum si ab alus etiam factum esset, querelse ad Nos delatse non fuissent
de usurpatis honoribus Episcopalibus.
Hac itaque Epístola Encyclica ritum statuimus ac declaramus, quo benedictio Papalis in
posterum tribuetur, eumque notum facimus Ordinum Kegularium Prsesidibus, ut ipsum
Regularibus sibi subjectis observandum indicent. Equidem Alexander VII, Prsedecessor
Noster, usum Pontificalium Abbatibus, quibus id privilegio convenit, accurate prsescribens,
Ordinariis locorum facultatem concedit, ut, si quid contrarium Abbates commisissent, ipsi
tamquam Sedis Apostolicse Delegati rem cognoscerent, et censuris etiam, si opus esset, omnem
insolentiam compescerent. At Nos aliam viam suscipiendam ducimus, prñecipientes, utde illis
Regularibus, qaj. perscriptum. a Nobis antea Benedictionis ritum violaverint, Nos statim cer-
tiores efficiant : tune enim ñeque infensos invicem Episcopos et Regulares reddemus, nec
populis beneficium Papalis benedictionis denegabimus ; sed facultatem ejusdem benedictionis
tribuendae parere recusantibus auferemus, eamdemque largiemur alus, qui jussa nostra faceré
non detrectabunt : qua in re futuros etiam Romanos Pontífices magnopere hortamur, ut
Ídem exemplum sequantur. Postremo Tibi, et universo tuo Ordini benedictionem Apostolicam
impertimur.
Datum Romai, apud Sanctam Mariam Majorem, die 19 Martii 1748, Pontificatus nostri
anno octavo.
(Bened. XIV, tom. 21, pag. 226).
INDULTO PARA ADMINISTRAR LA CONFIRMACIÓN : PARA DISPENSAS DE PROCLAMAS CON
LOS NEÓFITOS, Y PARA CELEBRAR LA FIESTA DE LA PRESENTACIÓN CON RITO DE
2* CLASE Y CON OCTAVA, PARA LOS MISIONEROS DE LA COMPAÑÍA, EN QUITO.
Dilecto Filio Ignatio Vicecomiti moderno, et pro tempere existenti Prseposito Generali
Societatis Jesu. Benedictus Papa XIV.
Dilecte Pili, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Non solum propter tuse erga Nos et Apostolicam hanc Sanctam Sedem observantise filialis
obsequia atque insignia religiosarum virtutum exempla, quorum causa nuper in Generalibus
Comitiis, postquam supremo muñere Vicarii Generalis ¡Societatis Tuse laudabiliter perfunctus
fueras, factum est, ut in Generalem ejusdem Societatis Prsepositum, suffragantibus ómni-
bus, eligereris.
Sed propter luculentissima etiam Religiosorrim Alumnorum ipsius inclitse Societatis in
seterna Infidelium Fideliumque ubique, ac prsesertim in amplissima Provincia et Prsefectura
Quitensi Americae Meridionalis commorantium salute procuranda assidue adlaborantium
merita incrédibili cum Pontificii animi nostri Isetitia excepimus supplices preces, quibus
paterna benignitate annuentes, Apostolicse nostrse charitatis auctoritatisque testimonia iisdem
Religiosis Alumnis tuis in memorata Provincia ac Prsefectura Quitensi Missionariis praebere
et conferre non dubitamus.
Nuper sane dilectus Filius Carolus Brentano ssepedictse Societatis Jesu Sacerdos ejusdem
Provincias ac Praefecturffi Quitensis in America Procurator. qui ab ipsius Provincise et
Praefecturse Quitensig Missionariis de more congregatis ad Comitia hujusmodi in hac Alma
TOM. I. 55
U<2 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Urbe nostra feliciter celebrata depntatus fiierat, ad Nos accedens, supplex exposiüt, quod in
illis regionibus a centum et amplius aniiis, ex qiio Missionarii Societatis Jesu ad barbaras
infidelesque Nationes inibi degentes penetrarunt, et non sine maximis laboribus, sudoribus,
vita) discriminibus et sanguinis etianí dispendiis Missiones fundare coeperunt, nemo omni
procul dubio ex Christifidelibus per ipsos Missionarios ex Aqna et Spiritu Sancto renatis,
et in Regniim Dei, quemadmodum pie creditur, ingressis, Sacramentum Confirmationis ibidem
siisceperit.
Ipsa vero Provincia ac Prefectura Quitensis late patet, et Missiones plurinaíB habentur
alise quidena appellantur Maynenses, quse ad Maranonem seu Magnum Fluvium Amazonum
extenduntur, alise vero Darienses, ad quarum Missionum loca nuUus Disecesanoruna Antisti-
tum hactenus accessit, sed ipsi dumtaxat Missionarii per se popules illos iu Fidel Mysteriis
instruunt, et Sacro regenerationis lavacro abluunt.
Addidit prseterea, raro nimirum ac fere nunquam inibi contingere, ut Missionarius
independenter a tribus proclaraationibus pr^escriptis et fieri solitis, multumque temporis
ante Matrimonium contrahendum ex spontanea ípsorum Oppidanoruna Indorum manifestatione
non resciat, num aliquod impedimentura adsit, necne. Insuper frequentissimum et fere
commune esse Indis Ncophytis, ut (ignaro quidera Missionario) Sponsipost contracta sponsalia
sine ullo, quera sibi forraent, conscientise scrupulo insimul cohabitent.
Eapropter ipse Carolus Brentano Procurator suppliciter exoravit, ut non solum Missionariis
Quitensibus facultatem tum conferendi Sacramentum Confirmationis, tum dispensandi super
tribus proclaraationibus ante Matriraonium contrahendura fieri solitis tribuere et irapertiri ;
sed licentiara queque Officium et Missam Praísentationis in Teraplo Beatissirase Virginis
Marise Iraraaculatse sub Ritu duplici secundse Classis cura Octava recitandi, et celebrandi,
ómnibus et singulis Proviucise et Missionum Quitensium Societatis Jesu Sacerdotibus, atque
iis, qui ad horas canónicas tenentur, concederé et indulgere de benignitate et auctoritate
Apostólica dignaremur.
Nos itaque, a quibus Supremo Pastorum Principi Jesu Christo seterno Judie!, ipsius in
terris vices gerentibus gravissiraa omnium Animarum suo sanguine redemptarum ratio
reddenda est, summas tot populorum angustias, serumnas ac tantam infelicitatem ex animo
commiserantes, atque eosdem Missionarios, qui suara pro lucrandis fratribus suis animara
ponunt, Apostolicis laudibus commendantes, supplicationibus ab eodem Carolo Brentano Nobis
super hoc hurailiter porrectis inclinati, ac Te, dilecte Fili, ipsumque Carolum, Procuratorem
de negotiis Provincise suse fideliter sapienterque hic Rorase expeditis beneraerentem, necnon
memoratos Missionarios araplioribus gratiarura favoribus prosequi volentes, et vestrum
singulares personas a quibus vis Excomraunicationis, Suspensionis et Interdicti, aliisque
Ecclesiasticis Senteñtiis, censuris et po3nis a jure vel ab homine, quavis occasione vel causa
latis, si quibus quomodolibet innodatse existunt, ad effectum prtesentiura dumtaxat conse-
quendum, harum serie absolventes, et absolutas fore censontes, attentis prsesertim prsemissis.
Auctoritate Apostólica tenore prsesentiura Superioribus cujuscumque Missionis antedictarum
pro tempere existentibus, et eoruradem Superioritatis muneribus durantibus, cum ad visi-
tandas hujusraodi Missiones accesserint, ut Sacramentum Confirmationis Chrismate, etiam
antiquo, si novura haberi non possit, per Catholicuin Antistitem gratiam et coraraunionem
Sedis Apostolicse habentera benedicto, ómnibus et singulis utriusque sexus Christifidelibus
uniuscujusque Missionis juxtaRitualis Romani Ritum libere et licite conferre et administrare
possint ac valeant, facultatem, ea tamen lege tribuimus et irapertimur, ut in iis quidera
Missionum Provinciis, quse habentur in districtu Disecesum et sub jurisdictione Venerabilium
SECCIÓN PRIMERA. U3
Eratrum Antistitum, ab eo Antistite, in ciijus Digecesi et sub cujus jurisdictione Missio
illa reporitur, licentia semel, quoad ipse Ordiiiarius Antistes vixerit, petatur; hoc autem
defuncto, ab ejusdem pro tempore successore pari modo semel etiam petatur, gratis semper
concedenda ; in iis vero Missionum Proviaciis, qnse nulliiis Antistitis jiirisdictioni subjectse,
ipsis diimtaxat Societatis ejusdem Missionariis ab hac Apostólica Sede creditse suot, antedicta
licentia minirae necessaria (íst, nisi fortasse aliquando contingeret in iisdem Provinciis vel
Residentiales Autistitcs, vel Apostólicos Vicarios Episcopali charactere et auctoritate
insignitos ab eadem Apostólica Sede deputari, a quibus, cum illuc accederé non valeant,
tnnc licentia antedicta pari modo peti et concedi debet.
Praeterea, si forte evenerit, ut Superior quilibet cujusvis Missionis quibuscumque legitimis
canonicisque impedimentis detentus sit, quominus injunctum sibi Visitationis ministerium
explere valeat, auctoritate et tenore paribus coucedimus et facultatem impertimur ipsi
Superiori impedito, ut ununí vel plures digniorem, vel digniores ejusdem Societatis Mis-
sionarios, a quo vel quibus Sacramentum Confirmationis, ut pra3mittitur, ne Christifideles
eodem destitutos ex hac vita migrare contingat, administrari possit, pro suo arbitrio et
conscientia, durantibus tamen impedimentis, deputet et constituat.
Insuper ómnibus et singulis earumdem Missionum Missionariis Sacerdotibus laudatse
Societatis eamdem conferendi Sacramentum Confirmationis cuilibet Christifideli in periculo
vel articulo mortis constituto facultatem tribuimus.
Praeterea tenore et auctoritate paribus facultatem tribuimus et impertimur cuilibet Mis-
sionario ejusdem Societatis Jesu in sa;pedictis locis vice Parochi fiingenti, ut cum Indis
Fidelibus dispensare possit super tribus proclamationibus ante Matrimonium coutrahendum
fieri solitis, dummodo ea intercesserint momenta, propter quse dispensado hujusmodi, prudenter
tamen adhibenda. necessario concedi posse existimatur.
Insuper ómnibus et singulis Provincias et Missionum Quitensium Societatis Jesu Sacer-
dotibus, atque iis, qui ad horas canónicas tenentur, tenore et auctoritate similibus indulgemus,
ut Pestum Prsesentationis Beatse Marise Virginis quotannis sub Eitu Duplici secundse Classis
cum Octava, tam quoad horas Canónicas, quam quoad Missam recitare et celebrare valeant
ac possint.
Decernentes easdem prsesentes Litteras, et in eis contenta qusecumque semper firma,
valida et efficacia existere et fore, suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere,
et illis, ad quos spectat et pro tempore quandocuraque spectabit, in ómnibus et per omnia
plenissime suffragari, sicque et non aliter in prsemissis per quoscumque Judices Ordinarios
et Delegatos etiam Causarum Palatii Apostolici Auditores, S. R. E. Cardinales et eorumdem
Cardinalium Congregationes, necnon Apostolicse Sedis Nuntios, et alios quoslibet quacumque
auctoritate et potestate fungentes et functuros, subíala eis et eorum cuilibet quavis aliter
judicandi et interpretandi facúltate et auctoritate judicari et definiri deberé, ac irritum et
inane, si secus super his a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit
attentari.
Non obstantibus Apostolicis ac in universalibus Provincialibusque et Synodalibus Conciliis
editis generalibus vel specialibus Constitutionibus et Ordinationibus, et quatenus opus sit,
dictaj Societatis Jesu, etiam juramento, confirmatione Apostólica, vel quavis firmitate alia
roboratis statutis et consuetudinibus, privilegiis queque, indaltis et Litteris Apostolicis
in contrarium priemissoram quomodolibet concessis, confirmatis et innovatis, cs&terisque
contrariis quibuscumque.
Volumus autem, ut earumdem prsesentium Litterarum transumptia seu exemplis etiam
Ui PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
impréssis, manu alicujiis Notarii publici subscriptis, et sigillo personas in dignitate Eccle-
siastica constituta?, vel manu et sigillo alicujus superioris Missionum prsefatanim munitis
eadem prorsus fides in judicio et extra adhibeatur, quíe ipsis prsesentibus adhiberetur, si
forent exhibitre vel ostensae.
Futurum autem in Domino confidimus, ut sub tui moderni et pro tempore existentis
Prsepositi Generalis Societatis Jesu auspiciis ac regiraine Apostolicae benignilatis Indulta
hujusmodi ad majorem Dei gloriam et seternara animarum salutem cedant.
Denique cailestis prECsidii auspicem Tibi, dilecte Fili, ipsi Carolo Procura tori, C3eterisque
Superioribus et Missionariis ssepedictse Provincise Quitensis Apostolicam Benedictionem,
quam cum Plenariis Indulgentiis, peccatorum Remissionibus, poenarumque Relaxationibus
conjunctam ab ipsis dumtaxat Superioribus Missionum semel Christifidelibus illarum
partium in unum, in diversis licet locis, convenienlibus nostro nomine elargiri volumus,
peramanter impertimur.
DatumRomíe, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 8 Septembris 1751»
Pontificatus Nostri anuo undécimo.
Cajetanus Amatus.
a»
INDULGENCIA PLENARIA PERPETUA POR ENSENAR LA DOCTRINA CRISTIANA, APLICABLE
EN TIEMPO DE MISIONES.
Clemente Papa XIV. Para perpetua memoria.
Inocencio Papa XI, de feliz memoria, nuestro Predecesor, por sus Letras expedidas en igual
forma de Breve, dia 30 de Mayo de 1G86, entre otras indulgencias y perdones de pecados y
relajaciones de penitencias, concedió indulgencia plenaria á todos y cada uno de los Frailes de
la Orden de los Menores y cualesquiera otros fieles Cristianos, donde quiera que estuvieren, y
todos los demás que coadyuvaren con dichos Frailes, para lo que luego se expresará, que con
licencia de sus respectivos Superiores y consentimiento de los Ordinarios, enseñasen la Doc-
trina Cristiana 6 asistiesen á su enseñanza, según los estatutos del Concilio de Trento, y que,
verdaderamente contritos confesasen y comulgasen en un dia de Fiesta, que señalaren una vez
al año los respectivos Ordinarios en las Iglesias, en que la referida Doctrina Cristiana se ense-
ñare bajo cierto modo y forma, como más largamente se contiene en el expresado Breve, cuyo
tenor queremos tener aquí por inserto y expreso.
Pero como, según se nos ha representado por nuestros amados hijos los Misioneros de la
dicha Orden, de los Colegios de Propaganda fíde, existentes en los Reinos de España y Amé-
rica, los alumnos de estos Colegios acostumbran tener Misiones al mismo tiempo que enseñan
la Doctrina Cristiana, para mayor provecho espiritual de los fieles Cristianos, las cuales
Misiones suelen durar por espacio de siete dias, en los que acontece no mediar dia de Fiesta
alguno, y aun si media, no ser tampoco suficiente para tanto número de fieles, que desean con-
fesar y comulgar; por tanto se nos suplicó humildemente á nombre de dichos exponentes, como
va dicho, que nos sirviésemos tomar convenientemente providencia, y nos dignásemos conceder
de benignidad Apostólica lo que abajo se expresa.
Nos pues, que nada deseamos con más ansia que el bien de las almas de los fieles Cristianos,
redimidas con la preciosa sangre de Jesucristo, para que los dichos fieles estén más prontos
á ejercer las obras piadosas, y se aumente más cada dia su piedad y devoción, por autoridad que
nos concedió el Señor y la misericordia del Todopoderoso, y confiados en la autoridad de los
SECCIÓN PRIMERA. 445
santos Apóstoles, san Pedro y san Pablo, la Indulgencia Plenaria concedida, como queda dicho
en un dia de Fiesta, la extendemos á dos, aunque no sean festivos, que también hayan de ser
señalados por los respectivos Ordinarios, y que la puedan ganar los fieles Cristianos por una vez
en dichos parajes, como arriba solamente, guardando en lo demás la forma y disposición del
Breve sobre ésta concesión; la cual indulgencia concedemos también que puedan ganar los
Presbíteros que practicaren lo arriba dicho y visitaren las dichas Iglesias, con tal que celebren
Misa en ellas.
A los enfermos que no pudieren practicar lo referido, concedemos la misma indulgencia, y
que se les pueda conmutar en otras obras de piedad que puedan hacer, por los confesores apro-
bados por los Ordinarios. Debiendo valer las presentes en todos tiempos perpetuamente, no
obstante cuatlesquiera cosas en contrario. Y queremos que á los- traslados o impresos de éstas,
firmados de la mano de algún Notario público, y sellados con el sello de alguna persona cons-
tituida en dignidad Eclesiástica, se les dé la misma fé y crédito, que si originalmente fuesen
presentadas. — Dado en Roma en Santa María la Mayor, bajo el anillo del Pescador, á V de
setiembre de 1769, año primero de nuestro Pontificado.
(Del Archivo de Ocopa, irapresa en el Libro dicho.)
VARIOS DECRETOS DE LA SAGRADA CONGREGACIÓN, EN FAVOR DE LOS PP. DESCALZOS
DE LAS INDIAS.
Gratise a sede Apostólica CoUegiis et Missionariis elargitse.
I. Decretum sacrse Congregationis Generalis de Propaganda Pide, habita die 19 Julii 1774.
Cum plurimum intersit, ut ex CoUegiis et Seminariis, in quibus Religiosi viri ad munia
Apostólica rite sancteque obeunda instituuntur» quantum fieri potest, absint ii, qui per devia
prolápsi condignas posnas luuiit; hinc humillime supplicante moderno P. Generali Ordinis
Minorum Sancti Prancisci de Observantia, ut CoUegiaMissionumsui Ordinis inindiis Occiden-
talibus eximantur ob onere excipiendi Religiosos delinquentes et pcenae obnoxios, qui ex alus
Provinciis sint, prout hujusmodi privilegio gaudeiit Patres Ordinis Minorum Sancti Prancisci
EecoUectorum. Eminentissimi Patres ad relationem R. P. D. Stephani Borgia secretarii decre-
verunt consulendum esse Sanctissimo pro gratia exemptionis, de qua agitur.
Cui Sacrse Congregationis sententise Sanctissimo Domino Nostro Clementi XlV.per eumdem
Dominum Secretarium in Audientia die 25 Julii anni prsedicti relatse, Sanctitas sua benigne
annuens, declaravit nuUi penitus in posterum licere in aliquo ex prsefatis Cóllegiis collocare,
tamquam in loco correctionis ac pcenitentise. Religiosos ex alus Provinciis; quibuscumque in
contrarium nihil obstantibus.— Datum Romee, ex sedibus dictse Sacrse Congregationis. — J. M.
Card. Castelli Prsef. — S. Borgia secret.
II. Innotuerat Eminentissimis Propagandse Pidei speculatoribus, quales a quatuor CoUegiis
Missionariorum Fratrum Minorum de Observantia in America Septentrionali fructus uberes
Sancta Dei Ecclesiá reportaverit. Ne igitur, deficientibus Administris, plena teneri palmites
Spiritus Sancti unctione destituerentur, illarum Praífecto Missionum, ac uni ex Alumnis
cujusque Collegii ab eo deputando, sacrosanctum Confirmationis Sacramentum, certis sub
conditionibus, administrandi a Clemente XIV facultatem impetrarunt speciali Decreto, cui
generalis instructionis coronidem addiderunt sequentibus sub tenoribus.
Decretum Sacrse Congregationis Generalis de Propaganda Pide, habitae die 8 Julii 1774.
Cum plura hominum millia in Christum credentia, ac ejus mundata lavacro, atque in verbo
vitse per loca Missionum Americse Septentrionalis, quse curse et directioni subsunt Patrum
446 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Minorum de Observantia Collegiorum, Sanctae Crucis de Queretaro, Guatimalse, de Zacatecas
et Sancti Ferdinandi MexicansB Civitatis seu Dicecesis reperiantur, quio septiformis Spiritus
gratiara per confirmatioDis sacramentum acciperint; hinc est quod Eminentissimi Patres
precibus P. Josephi García, prsefatarum Missionum Apo.stolici Prsefecti ac Commissarii per-
moti, ad relationem R. P. D. Stepbani Borgia secretariij decreverunt, coDSulendum esse san-
ctissimo, iit dignetur memorato Patri Prsefecto, illiosque, intra decennium, successoribus
impertiri facultatem Confirmationem administrandi Chrismate per Catholicum Atitistitem
confecto, etiam veteri, si novum habéri non possit, et servata in ómnibus sacrse hujus Congre-
gationis instructione hac super re edita die 21 Martii 1774, in locis earumdem Missionum,
quse ad nuUius Episcopi Dioecesim pertinent ; alias de eorum licentia ia scripíis obtinenda.
Insuper ut etiam dignetur hanc eamdem facultatem forma ac modo descriptis concederé uni
ex Eeligiosís uniuscujusque Collegii, setate ac moribus spectato, a dicto Prsefecto vel ejus ut
supra successoribus designando, cujus munus sit Missionum respective coUegio subjectarum
regiones identidem circumire, curareque ne Christi fideles hoc spirituali adjumento desti-
tuantur.
Quam Sacrse Congregationis sententiam Sanctissimo Domino Nostro Clementi XIV, per
dictum Dominum Secretarium in Audientia die 10 Julii ejusdem anni relatam, Sanctitas Sua
benigne approbavit, ac facultatem, dequa supra, ad decennium valituram concessit.
Datum Romse» ex sedibus dictas sacrse Congregationis die et anno, quibus süpra. — J. M:
Card. Castelli Prsef. — S. Borgia Secretarius.
IIL Instructio edita jussu Sacrse Congregationis de propaganda Fide pro simplici sacerdote
sacramentum Confirmationis ex sedis Apostolicae ddegatione administrante.
Decretum Sacrse Congregationis Generalis de Propaganda Fide, habitse die 21 Martii 1774.
Referente E. P. D. Stephano Borgia secretario, nonnullos Missioiium superiores, aliosque,
quibus ab Apostólica sede extraordinaria sacramentum Confirmationis administrandi facultas
conceditur, in illius administratione usos quandoque esse vestibus et ornamentis Episcopa-
libus ; Eminentissimi Patres declararunt, ac vigore prsesentis Decreti declarant, nemini
prorsus, charactere Episcopali non insignito, veí cui alias usus Pontificalium ex. vero legiti-
moque privilegio non competit, licuisse vel licere in colla tione Chrismatis adhibere Roche tum,
Mitram, Baculum Pastoralem, Annulum vel Crucem pectoralem ; statueruntque suppiicandum
esse Sanctissimo pro approbatione hujus declarationis ; necnon efformandam instructionem pro
simplicibus sacerdotibus confirmationem, ut supra, administrantibus,
Facta vero Sanctissimo Domino Nostro Clementi Papse XIV per prsefatum Dominum Secre-
tarium in Audientia diei 3 Aprilis currentis anni supradictse Sacrse Congregationis, sententise
relatione, Sanctitas Sua illam benigne approbavit, et ab ómnibus, ad quos spectat, inviola-
biliter observari mandavit. Datum Romse, ex iEdibus Sacrse Congregationis, die 23 Agusti
1774. Joseph Maria Cardinaiis Castelli Praefectus. — S. Borgia secretarius.
IV. Instructio pro simplici Sacerdote Sacramentum Confirmationis ex Sedis Apostolicse de-
legatione administrante.
Etsi juxta sacrosancti Tridentini Concilii definitionem solus Episcopus sit ordinarius hujus
sacramenti Minister (1); solet tamen quandoque j.ustis de causis sedes Apostólica simplici
sacerdoti. tamquam extraordinario Ministro facultatem tribuere illud conferendi (2).
Sacerdos igitur, cui facultas hsec fueritconcessa, imprimís curet apud se habere Chrisra.a per
(1) Trid. sess. 7. De Confirm. can. 3.
(2) Eugen. iv. Deere t. pro Armenia.
SECCIÓN PRIMERA. -447
Catholiciim Antistitein,ci]meadem Sancta Sede communíonem habentem, confectum (1), ac
sciat, sibi nunquam licere sine eo Confirmationem administrare, vel illud ab Episcopis hsere-
ticis aut schismaticis recipere.
Animadvertat insuper, mam in facúltate sibi ab Apostólica Sede impertita, alia etiam facul-
tas expressa legatur, utendi scilicet Chrismate ante annum benedicto ; alias eo non utatur,
nisi forte in casibus necessitatis (2) ; cum a Sacris Canonibus id prohibitum sit (3).
Licet omni tempere administrari valeat Confirmatio, congruum tamen est, ut prsecipue in
hebdómada Pentecostés et circa horam tertiam, in qua Spiritus Sanctus illapsus est Apostolis,
conferatur(4).
Quoad aítatem confirmandorum attinet, prae oculis habendum est CatechismiRomani (5)
monitum in hsec verba ; « íllud observandum est, ómnibus quidem post Baptismum Confir-
mationis Sacramentum poísse administran ; sed minus tamen expediré hoc fieri, antequam
Pueri usum rationis habuerint : quáre si duodecimus annus non expectandus videatur, usque
ad septimum certe hoc Sacramentum diflferre máxime convenit. » Quod sane monitum in
Puetis bene valentibus locum habet. Nam si agatur de eo, qui gravi morbo laboret, ex quo
decessurus prsevideatur, non solum prohibitum non est illi ante septennium Sacrum Chrisma
administrare, sed expedit, ut id fiat, unde ex hac vita demigrans majorém gloriam, juxta
Sancti Thomse doctrinam (6), in coelis consequatur. Alise insuper juxta probatam plurium
Theologorum sententiam (7) esse possunt legitimas causse antevertendi septennium in collatione
hujus Sacramenti ; et prsesertim cum prsevidetur futura diutina absentia Episcopi vel Presby-
teri, cui, ut supra, facta sit facultas illud administrandi, vel alia urget nécessitas.
Ut coüfirmandi, qui usum rationis habent, digne hoc Sacramentum recipiant, debent esse
in gratia; et ideo conveniens valde est, ut iljius susceptioni prsemittant Sacramentalem Con-
fessionem (8). Si enim conscii alicujus peccati lethalis, quod absit, ad Confirmationem accede-
rent, non solum hujus Sacramenti gratiam non reciperent, sed gravissimo sacrilegio se
illigarent.
Juxta v.eterem Ecclesise usum, confirmandi deberent esse jejuni (9): optandumque propterea
esset, ut idipsum in praesenti etiam servaretur.
Sacro Chrismate liniendi ante diligenter erudiendi sunt, juxta Doctrinas Catechismi
Romani, de natura, dignitate effectibus ac dispositionibus ad digne Sacramentum hujusmodi
recipiendum prserequiaitis. ítem oportet, ut instruantur circa Fidei rudimenta, Decalogi et
Ecclesise Praecepta, Actus virtutum Theologalium ac Orationem Dominicam et Apostolorum
Synibolum memoria teneant.
Ceterum. Missionarii non omittant popules sibi créditos etiam hortari, ut Confirmationem
debito tempore recipiant, necnon ut Parentes filies suos confirmari curent, etsi enim hoc
Sacramentum non sit de necessitate medii ad salutem, tamen sine gravis peccati reatu respui
(1) S. Thom., 8 p. q. 72, art. 3, in corp.
(2) Ben. XIV, C. Anno vertente.
(3) Can. Litteris de consecr. dist. 3, et can. Si quis dist. 4.
(4) Oatech. Rom. De Confirm.% Carolas, 5. Synod,
(5) Loe. cit.
C6} S. Thom. 3 p. q. 73, art. 8, ad. 5.
(7) Ben. XIV, De Syn. diosc. lib. 7, cap. 10.
(8) InstriicL Emin. hujus Urü). Vic. 1773.
(9) Cateoh» Boman. de Confirm.
448 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
non potest ac negligi (1), cum illud suscipiendi opportima adest occasio. Porro hsec doctrina
si pro ómnibus; qui sunt ubique, Christifidelibus vera est, multo magis locuin habet in illis,
qui in terris degunt Hsereticorum vel Paganorum, in quibus quandoque adversus Catholicos
persecutiones ingruunt ; unde opus est ut Septiformis Spiritus virtute roborentur, qua non
solum corde credant ad justitiam, sed etiam ore confessionem faciant ad salutem, seque para-
tos exhibeant pro Ohristo etiam Sanguinem fundere.
Cum hoc Sacramentura indelebilem in anima characterem imprimat, reiterari non debet,
et propterea qui est confirmatus, ad illud recipiendum non audeat accederé; sicuti neo excom-
municatus, interdictus, in divinis communicans cum Hsereticis, aut Schismaticis ; vel qui
ritus idololatricos usurpat, si ve alio modo publice peccat : item qui príeceptum Paschale non
adimpleverit.
Caveant confirmandi, ne sórdida fronte (2) capillisque impexis ad hoc Sacramentum acce-
dant, vestibus tamen sint induti, quemadmodum Patrini, simplicibus et ad modestiam
compositis. Mulieres vero illud suscepturse, et quae Matrinatus officium exercebunt, non se in
Ecclesia cum vanis ornamentis aut fucata facie, sed cum omni modestia et reverentia prse-
sentent.
Si quis ex confirmandis turpe nomen vel Christiano homini non conveniens haberet, aliud
in Confirmatione assumat (3).
Quamquam de necessitate hujus Sacramenti non sit, ut in eo recipiendo Patrinus vel
Matrina adhibeatur; id tamen laudabilis Ecclesise consuetudo suadet, sacrique cañones prses-
cribunt (4).
Ab hoc,vero muñere excluduntur, tum minores annis quatuordecim (5), tum qui. Sacramen-
tum Confirmationis nondum receperünt (6) : verum quia contingere potest, ut in loco Missio-
num nullus adsit, qui ante confirmatus, fuerit, permittitur in hoc casu, ut aliqui sine Patrino
confirmentur, qui postea Patrini cseterorum esse poterunt.
Ad Patrinos hujusmodi quod attinet, hae insuper regulse erunt observandse : 1. üt non
plures (7), sed unus tantum, sive Vir sive Mulier, in Patrinum aut Matrinam adhibeatur.
2. ütnec feminis mares (8), nec maribus feminse Patrini officium prsestent, sed suo quisque
sexui Patrinus adhibeatur. 3. üt nisi necessitas cogat (9), idem non sit, sed diversus Confirma-
tionis Patrinus a Patrino Baptismi. 4. üt a Patrini muñere arceañturexcommunicati (10),
interdicti, publici peccatores, aut qui prseceptum Paschale omiserint.
Circa cognationem spiritualem, quse in hoc Sacramento contrahitur, hsec statuit Tridentina
Synodus (11) •• « Ea queque cognatio, quae ex Confirmatione contrahitur, Confirmantem et Con-
firmatum, illiusque Patreni et Matrem ac tenentein non egrediatur, ómnibus ínter alias
Personas hujus spiritualis cognationis impedimentis omnino sublatis. »
(1) Ben. XIV, in Coust. Etsi Pastoralis.
(2) Concil. Aquense, anno 1586. Instr. sup. dicta.
(3) Concil. Aquense, an. 1585. Concil. Tolosan., anml590.S. Carol. Borrom. inh Synodo Mediolan.
(4) Sacramentar. S, Gregor. Magn. Ordo Bomanm, apud Hittorpium.
(5) Canon, in Baptism. 102, de Consecrat. dist. 4.
(6) Can. Non plwes 101, distint.4.
(7) Pontific. Eom.
(8) Canon, in Catechism. 100, de Consecrat. dist. 4.
(9) Pontific. Rom.
(lOJ Sess. 24 de Eeform, Matrimonii, cap. 2.
(U) Pontific. Román.
SECCIÓN PRIMERA. AA9.
Quod quidem Concilii Decretum locum habet in iis, qiii adTridentini statuta servanda
adstringuntur. Cseteri vero disciplinge íq suis regionibus vigenti hac in parte se conforment.
Cum tempus advenerit; quo sacerdos ntens facúltate sibi ab Apostólica Sede, ut snpra, tri-
buta administrare Confirmationem intendit, vestibus sacerdotalibus, vel saltem Alba et Stola
indutus, stans ante Altare, versus ad Populum hinc inde dispositum (masculis a dextris,
feminis a sinistris), circumstantes summarie de prsemissis admoneat, cisque praesertim denun-
ciet, quod nullus alius nisi solus Episcopüs Coufirmationis Ordinarius Minister est; severo
paratum esse illam conferre jure per Sanctam Sedem delegato.
Mox Delegationis Decreto, sive Brevi Apostólico, lingua vernácula, alta et intelligibiii voce
lecto, iterum moneat adstantes, quod nullus confirmatus discedat, nisi benedictione accepta,
quam ipse post omnium Confirmationem daturus est : item, quod infantes, si quos in prima
setate justa de causa confirmandos existimaverint, per Patrinos teneantur in brachiis dexteris ;
et quod adulti ponant pedem suum super pedem dexterum Patrini sui.
Hac altera monitione completa (1), pariter stans, et versa facie ad coi^ñrmandos, junctis ante
pectus manibus, confirmandis vero genua flectentibus et manus ante pectus tenentibus, dicit :
« V. Spiritus Sanctus superveniat in vos, et virtus Altissimi custodiat vos a peccatis :
Amen. »
Expedita hoc pacto Confirmatione, sacerdos sedens juxta memoratura Pontiñcale Koma-
num (2), Patrinos et Matrinas monet, quod instruant filies suos bonis moribus, unde fugiant
mala et faciant bona; et si forte infantili aetate essent confirmati, ut suo tempore doceant eos
Credo in Deum, et Pater noster, et Ave Maña ; quoniam ad hoc sunt obligati.
Hoc sacramentum potest conferri minus solemniter, et prsesertim tum cum in privatis
domibus vel extra Ecclesiam seu Oratorium, pueris a^grotantibus, de quibus supra, conferen-
dum est, vel etiam adultis, qui ad Ecclesiam quacumque ex causa, legitima tamen, accederé
nequeunt : iniis casibus sacerdos non omittat uti, saltem stola, si superpelliceum habere non
possit: cavere etiam debet, ne coram Hsereticis aut Schismaticis, et multo minus eis mini-
strantibus, confírmet.
Quam sacrse Congregationis Instructionem Sanctissimo Domino Nostro Clementi XIV, per
me infrascriptum Secretarium ejusdem sacrse Congregationis relatam in Audientia, habita die
prima Maji anni currentis, Sanctitas Sua illam benigne in ómnibus approbavit, et omnino
ser vari manda vit.
Datum Romse, ex-^dibus Sacrse Congregationis, dié 4 Maji 1774. S. Borgia Secret. (Del
Archivo del Colegio de Ocopa.)
FACULTADES CONCEDIDAS AL PREFECTO DE MISIONES DE LA ORDEN DE
SAN FRANCISCO.
1. La de dispensar en cualesquiera irregularidades, exceptuadas las que provengan 6 de
bigamia verdadera, ó de homicidio voluntario ; y aun en estos dos casos, si hubiere necesidad de
Operarios en aquellos parajes, y con tal que en cuanto al homicidio voluntario no sé siga escán-
dalo por ésta dispensa.
2. La de dispensar y conmutarlos votos simples, y por causa razonable, aun los de castidad
en otras obras piadosas ; pero no los de Religión.
(1) Pontificalé Román. Ve Confirmandis.
(2) Loe. cit.
TOM. I. 56
450 PARIR ?,'^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
3. La de absolver y dispensar en cualquiera simonía, y en la real, haciendo dimisión de los
Beneficios y cuanto á los frutos mal percibidos, imponiendo alguna limosna ó penitencia
saludable al arbitrio del que dispense, y aun reteniendo los Beneficios, si tuvieren anejo curato
de Iglesias Parroquiales, y no haya sujetos á quienes se puedan encargarlas Parroquias,
4. La de dispensar en el tercero y cuarto grado de consanguinidad y afinidad simple y mixto
solamente, y en el segundo, tercero y cuarto mixtos; pero no en el segundo solo, en cuanto
á los futuros matrimonios ; y en cuanto á los ya contrahidos, también en el segundo solo, con
tal que de ningún modo toque en el primer grado, con los que de la herejía ó infidelidad se con-
vierten á la Fé Católica; y en los expresados casos declarar por legítima la prole que haya
habido.
5. La de dispensar sobre el impedimento de pública honestidad que provenga de esponsales
justos.
6. La de dispensar sobre el impedimento de crimen, con tal que no haya sido maquinado por
ninguno de los consortes, y restituir el derecho perdido de pedir el débito.
7. La de dispensar en los impedimentos de parentesco espiritual, no siendo entre el padrino
y el ahijado.
8. Pero éstas dispensas matrimoniales, es á saber, las de los números cuatro, cinco, seis y
siete, no se concedan sino con la cláusula; con tal que la mujer no hay a padecido rapto, 6 en
caso de haberlo padecido^ que no esté en poder del raptor ; ni en ambos fueros, donde hubiere
Obispos, sino solo en el fuero de la conciencia ; y en la expedición de ellas se insertara en las
dispensas el tenor de éstas facultades, con expresión del tiempo, por el cual se han concedido.
9. La de dispensar con los gentiles é infieles, que tienen muchas mujeres, el que después
de su conversión y de haber sido bautizados, puedan quedarse con la que quisieren de ellas,
con tal que ella también se convierta á la Fé, á no ser que la primera se quiera convertir.
10. La de absolver de la herejía, apostasía de la Fé y cisma, á cualesquiera sujetos, aunque
sean Eclesiásticos, así Seculares, como Kegulares ; pero no á los que fueren de parajes, en
donde hay Santo Oficio de la Inquisición, á no ser que hayan delinquido en lugares de Misio-
nes, en donde están permitidas libremente las herejías ; ni á los que hayan abjurado judicial-
mente sus errores, si no es que estos hayan nacido en parajes, en donde es permitida libremente
la herejía, y habiendo vuelto á su pais, después de haber hecho la abjuración judicial, hayan
reincidido en la herejía; y á estos se les ha de poder absolver solo en el fuero de la conciencia.
11. La de absolver de todos los casos reservados á la Sede Apostólica, aun de los contenidos en
la Bula, llamada de la Cena*
12. La de bendecir los ornamentos, y demás recados necesarios para celebrar el sacrificio de
la Misa.
13. La de rezar el Rosario ú otras oraciones, si no pudiere llevar consigo el Breviario, ó no
se pudiese rezar el Oficio Divino por algún impedimento, legítimo.
14. La de reconciliar las Iglesias, que hayan sido violadas, habiéndose de echar ésta bendición
con agua bendita por Obispo, y en caso de necesidad, aunque sea con agua no bendita por Obispo;
y de delegar ésta facultad á simples Sacerdotes.
15. La de consagrar cálices, patenas, y altares portátiles con óleos benditos por Obispo,
donde no hubiere Obispos, ó estuvieren distantes dos jornadas, ó estuviere la sede vacante.
16. La de dispensar, cuando pareciere conveniente, sobre el uso de las carnes, huevos y
lacticinios en el tiempo de ayunos, y principalmente de la Cuaresma.
17. La de decir Misa dos veces al dia, si hubiere necesidad urgente, con tal que en la primera
Misa no haya sumido la ablución; y una hora antes de la aurora, y una hora después del medio
áKCGlON PRIMERA. 451
dia, sin ministro y aunque sea al raso, ó en algún subterráneo; pero en sitio decente, aunque
sea en altar quebrado ó maltratado, y sin reliquia de Santos y en presencia de herejes, cismá-
ticos, infieles y excomulgados, si de otro modo no se pudiese celebrar, y con tal que el ministro
no sea hereje ó esté excomulgado; pero se deberá tener cuidado de no usar de ésta facultad de
celebrar dos veces al dia, si no fuere rarísima vez, y por muy graves y urgentes causas, sobre,
lo cual se le encarga gravemente su conciencia. Y si al presente ó en lo sucesivo, cuando quiera
que sea, hubiere Obispo, ó Vicario General ó capitular, 6 Vicario Apostólico, á cuya Diócesis ó
administración pertenezcan los Lugares, en donde aconteciere celebrar la segunda vez, la
enunciada facultad de celebrar dos veces sea absolutamente de ningún vigor, ni momento, si
no se escribiere primero al sobredicho Obispo, ó estando ausente, á su Vicario General, ó respec-
tivamente al capitular, ó Vicario Apostólico, y por él fueren examinadas y aprobadas por
escrito las causas para usar de ella; y de otra suerte no se entienda concedida, si no es con la
moderación, que pusiere, y ^o de otro modo : al cual Obispo ó Vicario se grava la conciencia,
para que no permita que se use de ella, sino por muy urgentes causas, como va dicho, y por
breve tiempo; pero podrá el Obispo ó el Vicario, si le pareciere conveniente en el Señor, pro-
rogarla muchas veces y por otro breve tiempo, y observando la misma forma, pero dentro del
tiempo concedido por la Santa Sede en ésta facultad, y no más. Esto mismo se observará pun-
tualmente por aquellos, á quienes fuere comunicada ésta misma facultad de celebrar dos veces
al dia, según la potestad, que aquí adelante se dirá ; de suerte que ninguno de ellos pueda
usar de ésta facultad, si no es según la moderación, que se pusiere á cada uno por el Obispo
ó su Vicario capitular ó General, ó el Vicario Apostólico, como va dicho, encargando la con-
ciencia de los enunciados Obispos ó Vicarios, que además de las cosas sobredichas, no aprueben
la facultad comunicada en cuanto á esto indiferentemente para todos aquellos, á quienes haya
sido conferida, sino solo para pocos, y que estos sean de la más madura prudencia y zelo y
absolutamente. necesarios, y no para cualquier lugar, sino para donde hubiere mayor necesidad,
y por corto tiempo, como va dicho.
18. La de conceder Indulgeocia plenária en el artículo de la muerte á íos recien convertidos
de la herejía y también á cualesquiera fieles, que á lo menos estén contritos, si no pudieren
confesarse.
19. La de conceder Indulgencia plenária en la oración de las Cuarenta Horas, que se haya
de señalar tres veces en el año en los dias, que le parezcan convenientes, á los que contritos
y habiéndose confesado, recibieren la sagrada Comunión ; bien entendido que por el concurso
del pueblo y exposición del Santísimo Sacramento no haya ninguna sospecha probable, de que
cometan sacrilegio los herejes ó infieles, o se siga ofensa á los Magistrados.
20. La de ganar para sí éstas mismas Indulgencias.
21. La de celebrar Misa de Kequiem todos los Liínes del año, en que no se rece el Oficio de
nueve lecciones; y si se reza éste, en el dia immediato siguiente, en cualquiera altar, aunque
sea portátil, y libertar por modo de sufragio un alma de las penas del Purgatorio, según su
intención.
22. La de llevar el Santísimo Sacramento de la Eucaristía ocultamente y sin luz á los
enfermos, y custodiarlo también sin ella para los mismos enfermos ; con tal que sea en sitio
decente, si se puede temer que los Herejes ó infieles cometan sacrilegio.
23. La d^ vestirse en traje de seglar, si de otra suerte no se pudiese pasar ó permanecer
en los lugares de las Misiones.
24. La de tener y leer (pero no de conceder á otros ésta facultad) los libros de los herejes
6 infieles, que tratan de su Religión, á fin de impugnarlos, y otros libros de cualquier modo
452 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
prohibidos, fuera de las obras de Carlos de Molinos, Nicolás Maquiavelo, los libros, que tratan
de Astrología judiciária principalmente ó por incidencia 6 de otro cualquier modo ; pero bien
entendido que los libros no se han de sacar de aquellos paises.
25. Para administrar todos los Sacramentos, aunque sean los que corresponden á los Curas
Párrocos, exceptuados los del Orden y la Confirmación ; y en cuanto á los Sacramentos que
corresponden á los Párrocos en las Diócesis, donde no hubiere Obispos ü Ordinarios, 6 Vicarios
de ellos, ó en las Parroquias, donde no hubiere Párrocos ó, donde los hubiere, con licencia
de ellos.
26. La de comunicar éstas facultades en todo ó en parto á los Religiosos de su Misión ,
que haya destinado y aprobado la Sagrada Congregación de Propaganda Fide, y no á otros,
así para todos los Lugares contenidos en aquella Misión, como para algunos de ellos y por
el tiempo, que mejor le pareciere, según juzgare convenir más bien en el Señor, y revocarlas
cuando fuere necesario, 6 moderarlas, así en cuanto al uso de ellas, como acerca de los lugares
y tiempo de ejercerlas ; lo cual, estando el Prefecto ausente, se entienda concedido al Vice-
Prefecto ; pero á ninguno de ellos sea lícito de algún modo usar de ello fuera de los límites
de su Misión ; y al tiempo de su fallecimiento le sea lícito, si se hallare en la Misión,
comunicar á otro ésta misma facultad de Prefecto, pero si estuviere ausente, se entienda
concedido esto mismo al Vice-Prefecto al tiempo de su fallecimiento, para que haya quien
pueda suplir entre tanto, hasta que teniendo noticia de ello la Sede Apostólica, la cual se le
deberá dar con prontitud por un Delegado, provea lo conveniente.
27. Y las sobredichas facultades se ejercerán graciosamente y sin ningún galardón.
Atestado sobre la traducción.
Certifico yo D. Felipe Samaniego, Caballero de la Orden de Santiago, del Consejo de su
Majestad, su Secretario y de la Interpretación de Lenguas, que ésta traducción está bien
y fielmente hecha en castellano de los ejemplares latinos, que me fueron exhibidos para éste
efecto : y para la integridad del instrumento se ha copiado en castellano lo que se halla en
el original. Madrid, 23 de Abril de 1785. Por indisposición del Señor Secretario de la
Interpretación, como Oficial mayor. D. Manuel Osorio y Manso.
(Del Archivo de Ocopa : impresas en el referido Libro de los Estatutos.)
CONCÉDESE COMISARIO PROPIO AL COLEGIO DE PACHUCA. — SÉ DETERMINAN SUS
FACULTADES EXTRAORDINARIAS.
Pius Papa VI. Ad futuram rei memoriam.
Pastoralis officii humilitati nostraj divinitus injuncti sollicitudo nos admonet ut omni
cura et studio ad ea jugiter intendamus, per quse Christi fidelium sub suavi Religionis
jugo mancipatorum, uberesque bonorum operum fructus, Dei gratia adjuvante, proferre
satagentium, quieti et tranquillitati consulitur, atque ea removentur, quíB Religiosorum illo^
rum propositum turbare possunt, ut hinc nulla re príepediti, sublajisque animorum dissidiis
et semulationibus, juxta regularla suorum ordinum instituta ac Apostolicse Sedis desideria, in
pacis amcenitate gratum Altissimo impendant famulatum.
Exponi siquidem nobis nuper fecit dilectüs Filius, Emmanuel Maria Truxillo, Frater expresse
Professus Ordinis Minorum Sancti Prancisci, de observantia nuncupatorum, et Commissarius
Generalis omnium Provinciarum ac Collegiorum Fratrum Ordinis hujusmodi in Indiis, Charis-
simo in Christo Filio nostro Carolo, Hispaniarum Regi Catholico subjectis, consistentium.
SECCIÓN PRIMERA. 453
quod alias recentis memorias Innocentius Papa Xí, Prsedecesor noster, per siias in simili forma
Brevis (lie 16 octobris 1<)88 expeditas Litteras, nonnuUa decreta et statuta a Petro Maria Sor-
mano, tune temporis ejusdom Ordinis Ministro Generali, pro meliori regimiüe ac directione
Collegiorum seu Seminariorum in provinciisejusdem Ordinis in Indiis Occidentalibus existen-
tium, ad propagandum Catholicam í'idem erectorum, Apostólica auctoritate confirmavit et
approbavit, et alias, proutin ipsius Innocentii Prsedece^soris Litteris, qnarara tenores prsesen-
tibus, pro plene et sufficicnter expressis ac de verbo ad verbum insertis haberi volumus, ftisius
continetur.
Postmodum vero, cum a felicis recordationis Benedicto Papa XIIT, Prsedecessore itidem
nostro, per suasinsiraili pariter forma Brevis, die 3 aprilis 1728 expeditas Litteras, tributa
fuerit Pratribus dicti ordinis Minorum Sancti Francisci Discalceatorum et Recollectorum,
Strictioris Observantise nnncnpatorum, facultas erigendi novura Collegium seu Seminarium
Missionum de Propaganda Pide hujusmodi in unaquaque ex eorum provinciis, hujus facnltatis
vigore Conventus S. Francisci de Pachuca ia novo Regno Mexicano ad Provinciana S. Didaci
nuncupatus, et ad eosdem Fratres Minores Excalceatos spectans, in Collegium seu Seminarium.
Missionum erectus fuit, et erectionem hujusmodi felicis recordationis Clemens Papa XII,
Praedecessor pariter noster, per suas in simili forma Brevis, die 3 julii 1733 approbavit et
confirmavit, ita tamen ut Conventus seu Collegium de Pachuca hujusmodi, juxtaformam memo-
ratam Litterarum dicti Innocentii Prsedecessoris, administrandum et gubernandum esset,
quibusdam dumtaxat exceptis, prout in ejusdem Clementis Prsedecessoris Litteris, quarum
tenores prsesentibus, pro plene et sufficienter expressis ac de verbo ad verbum insertis haberi
volumus, fusius continetur.
Tándem felicis recordationis Clemens Papa XIV, Priedecessor itidem noster, quo precibus a
bonae memorise Emmauuele de la Vega, dum vixit, Commissario Generali FamiliaeUltramontanae
dicti ordinis ac ejusdem exponentis Pra?decessore, sibi humiliter porrectis annueret, piisque
ciarse memorise Caroli III, dum pariter vixit, Hispaniarum Regis Catholioi, votis obsecundaret,
Collegium seu Seminarium de Pachuca prsefatum a dicta Provincias. Didaci, illiusque supe-
riorum jurisdictione, auctoritate Apostólica separavit ac divisit ; voluitque prseterea, ut deinceps
et perpetuis futuris temporibus idem Collegium seu Seminarium in ómnibus et per omnia ad
instar aliorum Collegiorum seu Seminariorum dicti Ordinis Fratrum Minorum Sancti Francisci
de Observantia, et juxta formam, privilegia et onera in memoratis Innocentii Praedecessoris
Litteris contenta et expressa regendum esset, atque gubernandum, et alias prout in suis hisce
desuper in simili forma Brevis, die 9 julii 1775, expeditis Litteris, quarum tenores prsesentibus,
pro plene et sufficienter expressis ac de verbo ad verbum insertis haberi volumus, uberius
continetur.
Atque hinc plures emanarunt discordise et dissensiones inter Collegium seu Seminarium de
Pachuca prsedictum ex una, et alia Collegia seu Seminaria Missionum hujusmodi de Queretaro,
Zacatecas, Guatimala et Mexici dicti Ordinis ex altera parte, in quibus sedandis compescen-
disque memoratus exponens omne nunc ponit studium. Siquidem vix separatione dicti Collegii
seu Seminarii de Pachuca a Provincia S. Didaci coufecta, idem Collegium seu Seminarium,
quod in memoratis Innocentii Prosdecessoris Litteris, quo honor, qui ex officio Commissariatus
proficiscitur, seque ómnibus Collegiis seu Seminariis dicti Ordinis existeret, statuitur, ut
primus commissarius ab eo CoUegio seu Seminario, quod primo fuit erectum, secundus a
secundo, sic deinceps de cseteris usque ad ultimum deligeretur. Hinc officia Commissariatus seu
Prífifecturae earumdem Missionum vigore Apostolicarúm Litteraruní felicis recordationis
Clementis Papae XIV, Prsedecessoris nostri, n simili forma Brevis, die 22 novembris 1769
.i54 PARTE 3*^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
expeditariiiíi, insimul imita pariter ciiiu Collegiis sen Serainariis de Querctaro, Zacatecas,
Guatimala et Mexici prsedictis sibi viadicavit. Hiiic controverso juri omni nisu cíetera memo-
rata Collegia de Queretaro, Zacatecas, Guatimala et Mexici adversata sunt, ex eo quod
alternativa ab Iiinocentio Praedecessore praescripta in officiis Coramissariatus et Prsefecturse
Missioniim, ad ea dumtaxat Collegia seu Seminaria extendenda sit, quíe regularis sunt obser-
vantise, non autem ad Collegia seu Seminaria Fratrum dicti Ordinis Excalceatorum seu
Strictioris Observantige.
Cum autem eadem expositio subjungebat in re tanti momenti plures habitai sunt querelaí
ad ofíicium memorati exponentis a dictis Collegiis seu Seminariis, imo Collegium seu Semi-
narium de Fachuca prsedictum novissime in Europam Procuratorem miserit, cui in mandatis
dedit, non solum omnia rationum momenta, quibus suum jus fulcitur, rite exponere, verum
etiam a Charissimo Christo Filio nostro Carolo, Hispaniarura Rege Catholico, suoque supremo
Indiarum Consilio, et ab eodem exponente petere, ut declarassent ipsi, eidem Collegio seu
Seminario jus esse in alternativa Commissariatus et Prsefectune Missionum cum alus quatuor
memoratis Collegiis seu Seminariis, vel saltem ei licitum esset, ad evitanda scandala atque ad
íelix Missionum augmentura, aliisque de causis nobis supplices daré preces, ut eidem Collegio
seu Seminario de Fachuca suum proprium Commissarium seu Prajfectum Missionum ea lege
concederenaus, ut juxta formam toties memoratse Innocentianaí Constitutionis et dum Guardiani
conventuum eliguntur, quolibet septennio deputandus esset : Hinc memoratus Eramanuel
Commissarius Generalis, attento quod Innocentiana constitutio prsedicta huic petitioni minime
adversan videatur, quippe quia in ea postquam alternativa prsedicta fuit sancita, illius tamen
observatio.Ministri Generalis dicti Ordinis, pro tempere existentis, arbitrio committitur, nisi
aliter de assensu majoris partis Collegiorum seu Seminariorum hujusmodi Missionibus utile ac
proficuum futurum fore videretur, ac quatuor memorata Collegia seu Seminaria in hoc facile
descendunt, ut scilicet Collegio seu Seminario de Fachuca proprius concedatur Commissarius
ac Prsefectus Missionum, duramodo tamen alternativa inter Collegia seu Seminaria Regularis
Observantiaí dumtaxat locum teneat ; Nobis propterea humiliter supplicari fecit, ut íVi prseraissis
providere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur pia ejusdem Caroli Regis Catholici desideria hisce desuper excipientes, ipsumque
Emmanuelem Mariam Commissarium Geaeralem specialibus gratiis et favoribus prosequi
volentes et a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti, aliisque Ecclesiasticis
censuris, sententiis et poenis quovis modo et quacumque de causa latis, si quas forte incurrerit,
hujus tantum rei gratia absolventes et absolutum fore censontes, supplicationibus hujusmodi
inclinati, eidem Collegio seu Seminario de Fachuca suum proprium Commissarium ac Prae-
fectum Missionum, a Commissario et Prsefecto Missionum aliorum supradictorum quatuor
Collegiorum seu Seminariorum penitus ac omnino separatum et divisum perpetuis futuris
temporibus, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium concedimus et indulgemus ; ea tamen
lege, ut séptimo queque auno a Missionariis dumtaxat dicti Collegii seu Seminarii, ac priva-
tivo novus Commissarius ac Fraefectus hujusmodi eligendus sit. Quod si dur^ante septennio
hujusmodi dictus Commissarius et Prafectus viam universse carnis ingrediatur, tune id ser-
vetur, quod circa Guardianorum electionem a dicta Innocentiana Constitutione prsescribitur,
excepta tamen convocatione capituli, quse tune ab existente Guardiano erit ineunda. Commis-
sario porro ac Praefecto hujusmodi sic electo, ut ómnibus et singulis privilegiis, gratiis.
facultatibus ac praerogativis, quibus Commissarii et Frafecti Missionum aliorum Collegiorum
seu Seminariorum Regularis Observantise utuntur, fruuntur et gaudent, ac uti, frui et potiri
possunt vel poterunt quomodolibet in futurum, etiamsi privilegia, gratiae, facultates ac pr«-
SECCIÓN PIUMERA. Ar>r>
rogativíe hujnsmodi eis specialiter, et ad illorum dumtaxat petitiouem, nuUa íacta mentione
de Commissario et Prsefecto Missioniim dicti CoUegii seu Seminarii de Pachuca prsedicti,
fuissent concessa, uti, frui et gaudere libere et licite possit et valeat, auctoritate et tenore
prsedictis pariter impertimur.
Insuper eidem CommissEirio et Prsefecto pro tempore existenti viginti septem facultates
alias a í^licis recordationis Benedicto Papa XIV, Prsedecessore nostro, dicüs quatuor Collegiis
seu Seminariis sub die 15 Decembris 1757 concessas, specialiter tribuimus. Eique ut, durante
muñere suo hujusmodi, Sacramentnm Confirmationis, sérvala instructione a Congregatione
Venerabilium Fratrum Nostrorum Sanctse Homanai Ecclesise Cardialium, negotiis propagan dae
Fidel prsepositorum, die 21 Martii anni 1774 edita : nec non servatis conditionibus et signan-
ter obtinendi in scriptis a Locorum Ordinariis veniam ab eadem Congregatione per suum
Decretum diei 8 Julii ejusdera anni 1774 prsescriptis, administrandi ; necnon alium Fratrem
dicti CoUegii seu Seminarii, seu Missionum nunc vel pro tempore eis concreditarum vel con-
credendarum alumnum, qui tamen probatse sit vita3et setatis, ut Sacramentnm Confirmationis
hujusmodi, juxta Decretum dictíB Congregationis a memorato Clemente XIV Prsedecessore,
sub die 10 Julii dicti anni 1774 approbatum ministrare possit, subdelegandi; suosque Missio-
narios a prsecepto non contrectandi ñeque accipiendi pecuniam, in defectu Syndicorum fide-
lium, ac sic urgente suadente necessitate vel earumdem Missionum utilitate, quomadaiodiira
per Decretum dictas Congregationis de Propaganda Fide, die 20 Septembris 1638 editimi,
Prajfecto Missionum Fratrum Ordinis Minorum Sancti Francisci, Capuccinorum nuncupato-
rum, fuit concessum, disponsandi, ita tamen, ut etiam Guardiani CoUegii seu Seminarii
hujusmodi, tum Fratres Mendicantes rurales, tum Missionarios, qui pro dicti CoUegii seu
Seminarii ac Missionum utilitate iter haberent, hisce desuper dispensare possint. Tandera
Commissario seu Praefecto prsedicto suos Fratres ab onere recitationis Divini Officii seu hora-
rum canonicarum eximendi, illudque in alias preces commutandi, a prsecepto jejunii et a car-
nium abstinentia, necnon a regula excalceatis ac pedibus incedendi, hisce desuper iUius
onerando conscientiam, auctoritate nostra ApostoHca liberandi, plenam et amplam facultatem
auctoritate et tenore prtedictis tribuimus et in^pertimur. Tándem ad augendam Sancti
MichaeJis Archangeli venerationem in térra, quemadmodum alias per nostrum decretum diei
6 Aprilis 1777 Collegiis seu Seminariis de Querelaro, Zacatecas, Guatimala et Mexici indul-
simus, sic eidem CoUegio seu Seminario de Pachuca, ut Festum diem ejusdem Sancti Michae-
lis Archangeli, veluti Patroni PrincipaUs Missionum, sub ritu duplici primse classis cum
Octava, 29 Septembris deinceps et futuris perpetuis temporibus celebrare libere ac licite
possit et valeat, auctoritate et tenore prsedictis concedimus et indulgemus.
Decernentes easdem presentes Litteras semper validas, firmas et efíicaces existere et fore,
suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere
Datum RomíB, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 13 Martii 1792, Pontificatus
nostri anno décimo octavo (Ex BulL de Propag. Fide, tom. 4, pag. 219).
Kota. Estas facultades no tienen límite de tiempo, y algunas parecen comunicables á los Mendicantes.
456 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS RE(U1LARES.
SE CONCEDE COMISARIO Y PREFECTO DE MISIONES PROPIO CON LAS FACULTADES Y
PRIVILEGIOS DEL DE PACHUCA A LOS COLEGIOS DEL PERÚ Y SANTA FE.
Pius Papa VI. Ad futurara rei memonam.
Sedula Komani Pohtificis providentia omnium Christi fideliura quieti, paci et tranquillitati
consulere studet, et ea omnia concederé, quas ad Divini cultas augmentum propagandamque,
praesertim inter infideles, Christianae Keligionis veritatem pertinere dignoscitur, prout ómnibus
mature perpensis iu Domino salubriter expediré arbitratur.
Exponi siquidem nobis nuper fecit dilectus Filius, Emmanuel Maria Truxillo, Frater
expresse professus Ordinis Minorum Sancti Francisci, de Observantia nuncupati, ac Coramis-
sarius Generalis Familiíe Indiarum dicti Ordinis, quod alias a Supremo Senatu seu Regali
Consilio Indiarum ab anuo 1758, sub die 27 mensis Maji decretum fuit, ut ab Apostólica
Sancta Sede deprecanda esset facultas ut, attento magno locorum intervallo, quo CoUegia seu
Seminaria de Propaganda Fide in Regnis Peruvise et Sanctíe Fidei sita, inter se disjuncta
sunt, unde unus dumtaxat Missionum Prsefectus insuñiciens est ómnibus debita sedulitate
prseesse, in quolibet Collegio seu Seminario hujusmodi unus constitueretur Missionum
Pra3fectus. Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, plura atque plura rationum
momenta se interposuerint, quominus postulatio prsefata persecuta sit, nunc cum in eis
regionibus Missionum uegotium eo processerit depiorandi neglectus. ut PríBfectus Collegiorum
seu seminariorum hujusmodi omnino desideretur ; hinc memoratus Emmanuel Maria Com-
missarius Generalis, quo etiam mandatis sibi a dicto Supremo Consilio Indiarum injunctis
satifaciat, ut quemadmodum per alias nostras in simili forma Brevis, hac ipsa die expeditas
pro Collegio seu Seminario de Pachuca indulsimus, sic pariter pro Coilegiis seu Seminariis
de Propaganda Fide in dictis regionibus Peruviai et Sanctae Fidei existentibus, ut in iis ac in
quolibet eorum constituí possit Commissarius ac Prajfectus Missionum cum iisdem privilegiis
ac facultatibus, quse tributte fuerunt Prsefecto Missionum de Pachuca per nos concedi summo-
pere desiderat. Nobis propterea humiliter supplicari fecit, ut in prsemissis providere, ac, ut
infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur piis etiam hisce desuper nobis humiliter porrectis charissimi in Christo Filii
nostri Caroli, Hispaniarum Regis Catholici, precibus annuere, ipsumque Emmanuelem
Mariam Commissarium Generalem specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et a
quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis,
censuris et poenis a jure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodo-
libet innodatus existit, ad effectum príesentium dumtaxat consequendum, harum serie
absolventes et absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, ómnibus et
siugulis Coilegiis séu Seminariis de Propaganda Fide Ordinis praefati in Regnis Peruvise et
Sanctse Fidei tum erectis, tum in posterum erigendis, suum proprium Commissarium ac
Prsefectum Missionum, juxta disposita a felicis recordationis Clemente Papa XIV, sub die
22 Novembris 1769, perpetuis futuris temporibüs, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium,
concedimus et iudulgemus ; ea tamen lege, ut scilicet, séptimo queque anno a Missionariis
dumtaxat cujuslibet respective CoUegii seu Seminarii hujusmodi, ac privative novus Com-
missarius seu Praefectus Missionumv prsefatus eligendus sit. Quod si durante septennio
hujusmodi ipse decedat, tune id servetur quod circa Guardianorum electionem alias a felicis
recordationis Innocentio Papa XI Prsedecessore, itidem per suas Litteras in simili forma
Brevis, 16 Octobris 1686 expeditas, fuit prsescriptum, excepta tamen convocatione capituli.
SECCIÓN PRIMERA. 457
qu9B tune ab existente Guardiano erit ineunda. Commissariis porro seu Praefectis dictorum
CoUegiorum seu Seminariorum, pro tempore existentium, ac illorum singulis, ut ómnibus et
singulis privilegiis, gratiis, facultatibus ac prserogativis, quibus Commissarü et Prsefecti
Missionum Collegiorum seo Seminariorum Fratrum Ordinis prsefati Kegularis Observantise
utuntur, fruuntur et gaudent, ac uti, frni et gaudere possunt vel poterunt quomodolibet in
futurum, etiamsi privilegia, gratise facultates ac praerogatiyse eis specialiter, et ad illoruní
dumtaxat petitionem, nulla facta mentione de Commissariis et Prsefectis Missionum, ut
prsefertur, et juxta prsesentíum tenorem erigendis, fuissent concessa, uti, frui et gaudere
libere ac licite possint etvaleant, auctoritate et tenor'e prsefatis pariter impertimur.
In^uper eisdem Commissariis seu Prsefectis Missionum pro tempore existentibus ac singulis
illorum viginti septem facúltate^ alias a felicis recordationis Benedicto Papa XIV, Prsedeces-
sore pariter nostro, quatuor Collegiis seu Seminariis de Queretaro, Zacatecas, Guatimala et
de México dicti Ordinis,^sub die 15 Decembris 1757 concessas, specialiter tribuimus, iisque,
ut durantibus suis muneribus seu oJBSciis hujusmodi, Sacramentum Confirmationis, servata
instructione a Congregatione Venerabilium Pratrum nostrorum Sanctse Komanse Ecclesise
Cardinalium negotiis de Propaganda Pide prajpositorum, die 21 Martii 1774 edita, necnon
servatis conditionibus, et signanter obtinendi in scriptis a locorum Ordinariis veniam ab
eadem Congregatione, per suum decretum diei octavie Julii ejusdem anni 1774 prsescriptis,
administrandi ; necnon alium Fratrem dictorum respective Collegiorum seu Seminariorum vel
Missionum nunc vel pro tempore eis concreditarum seu concredendarum alumnum, qui tamen
probatse sit vitae et setatis, ut Sacramentum Confirmationis hujusmodi, juxta decretum dictse
Cóngregationis a memórate Clemente XIV Praedecessore, sub die decima Julii dicti anni
1774 approbatum, ministrare possit, subd^legandi, suosque Missionarios a praecepto non
contrectandi, ñeque accipiendi'pecuniam in defectu Syndicorum ñdelium, ac sic urgente
suadente necessitate, vel eammdem Missionum utilitate, quemadmodum, per decretum dict»
Cóngregationis de Propaganda Pide die 20 Septembris 1638 editum, Prsefecto Missionum
Pratrum Ordinis Minorum íiíancti Francisci Capuccinorum nuncupatoriim, fuit concessum,
dispensandi, ita tamen, ut etiam Guardiani Collegiorara seu Seminariorum hujusmodi tum
Fratres Mendicantes rurales, tum Missionarios, qui pro eoruradem Collegiorum seu Semina-
riorum, ac Missionuna utilitate iter habent, bisce desuper dispensare possiñt. Tándem
Commissariis seu Prsefectis hujusmodi suos Fratres ab onere recitationis Officii seu horarum
canonicarum eximendi, iiludque in alias preces commutandi, a prsecepto jejunii et a carnium
abstinentia, necnon a regula excalceatis ac pedibus incedendi hisce desuper cujuslibet eorum
conscientiam enerando, auctoritate nostra Apostólica liberandi, plenam et amplam facultatem,
eadem auctoritate, tenore prsesentium, tribuimns et impertimur. Demum ad augendam
Sancti Michaelis Archangeli venerationem in terris, quemadmodum alias per nostrum
decretum die 6 Aprilis 1777 Collegiis seu Seminariis de Queretaro, Zacatecas, Guatimala et
de México indulsimus, sic eisdem Collegiis seu Seminariis, Missionum Prsefectis ac cuilibet
illorum, ut festum diem ejusdem Sancti Michaelis Archangeli sub ritu duplici primse classis
cum Octava, tanquam Patroni principalis Missionum, die 29 Septembris deinceps et per-
petuis futuris temporibus, celebrare libere ac licite possint et valeant, auctoritate et tenore
praefatis concedimus et indulgemus.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces existere et fore,
suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere, ac illis, ad quos spectat et pro tem-
pore quandocumque spectabit, in ómnibus et per omnia plenissime suffragari, ac ab eis respe-
ctive inviolabiliter observari. Sicque in prsemissis ómnibus et singulis per quoscumque judices
TOM. I. 57
458 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ordinarios et delegatos, etiam causarum Palatii Apostolici Auditores, ac Sanctse Romaníe
Ecclesia& Cardinales, sublata eis et eorum cuilibet quavis aliter judicandi et interpretandi
facúltate et auctoritate, judicari et definiri deberé : ac irritum et inane, si secus super bis a
quoquam quavis auctoritate, scienter vel ignorauter, contigerit attentari.
Non obstantibus prsemissis ac Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, necnon
Ordinis ac Collegiorum seu Seminar iorum hujusmodi, etiam juramento, confirmatione Apostó-
lica vel qauvis alia firmitate roboratis salutis. et consuetudinibus, privilegiis queque, indultis
et Litteris Apostolicis in contrarium prsemissorum quomodolibet concessis, confirmatis et
innovatis, quibus ómnibus et singulis, illorum tenores praesentibus, pro plene et sufficienter
expressis ac de verbo ad verbum insertis, habentes, illis alias in suo robore permansuris, ad
prseraissorumeífectum, hacvice dumtaxat, specialiter et expresse derogamus, cseterisque con-
trariis quibuscumque.
Datum RomíB, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 13 Martii 1792, Pontificatus
nostri anno décimo octavo. (Ex Arch. Collegii de Ocopa.)
BREVE DE Pío VI, EN QUE SE RESUELVEN CIERTAS DUDAS PROPUESTAS POR LOS
COLEGIOS DE MISIONEROS, DE FRANCISCANOS DELCALZOS DE INDIAS.
Cédula Auxiliatoria del Breve. El Rey.
Por cuanto habiéndose hecho presente por Er. Pablo de Moya de la Regular Observancia de
Son Francisco, y Comisario General de Todas las Provincias y Colegios de mis dominios de
Indias, las varias instancias de sus subditos, los Religiosos Misioneros de aquellos Reinos,
pidiendo la declaración de diferentes dudas suscitadas con motivo de haberse suspendido en
el año de mil setecientos sesenta y ocho, los oficios de Comisarios Generales residentes en
aquellas partes, por conducir dichas declaraciones ala conservación, quietud, tranquilidad y
sosiego de las conciencias de los mismos Misioneros y juzgarse necesaria para la más puntual
observancia de las Bulas Inocencianas, que contienen los Estatutos, que dirigen el gobierno
que deben tomar los Colegios Apostólicos de Propaganda Fide; y asimismo establecer algunos
premios monásticos correspondientes á sus tareas Apostólicas ; tuvo por conveniente, para
pacificar sus ánimas, declarar las veinte y ocho dudas propuestas formando las preces corres-
pondientes, para que, previo el pase de mi Consejo de las Indias, se ocurriese á la Silla
Apostólica por su aprobación, y obtenido el citado pase, se impetró de Su Santidad la citada
gracia, que tu /o á bien dispensarla, mandando expedir el respectivo Breve en doce de Diciembre
de mil setecientos noventa y siete, aprobando las citadas declaraciones hechas á las veinte y
ocho dudas propuestas al Comisario General, cuyo Breve á la letra con su traducción, es del
tenor siguiente.
Pius Papa VI. Ad futuram rei memoriam.
Decet Romanum Pontificem libenter in his pastoralis suse providentise auctoritatem inter-
ponere. quse ad tollendas animorum ambages, regulareraque disciplinara firmandam, sancita
sunt;uteasicin3evum starecertius possint, prout in Domino salubriter expediré arbitratur.
Nuper siquidem dilectus Filius, Paulus de Moya, Frater Ordinis Minorum S. Francisci, de
Observantia nuncupati, ac Commissarius Generalis Indiarum, Nobis exponi fecit, quod cum
alias muñera seu ofiicia Commissariorum Generalium in Indiis residentium, interdicta seu
suspensa fuerint, pluratunc dubia inter Fratres sui Ordinis Missionarios, in Indiarum Regnis
commorantes, sibi subjectos, exorta sunt, quorum ab ejus auctoritate enixe postulabatur,
SECCIÓN PRIMERA. 459
utpote quse solutio una ad sodandas omnes animorum perturbationes, necnon religiose ciisto-
diendas Innocentianas Constitutiones pro CoUegiis Apostolicis de Propaganda Pide editas
óptima videbatur. Quodque insuper iidem Fratres Missionarii ab eo desiderabant, ut ipse aliqua
prsBmia pro exantlatis laboribus cuique in futurum constitueret ; quapropter ut hisce postula-
tionibus pro debito sui officii muñere faceret satis, atque ut quantum in eo est, suorum
subditorum quieti et regulari disciplinse studeat, viginti et octo concinnavit articula tenoria,
qui sequitur.
I. Constituimus ut decennium Fratribus ad Collegia de Propaganda Pide pro Missionibus
migrantibus, a die ipsa in qua naves conscendunt Indias versus, dummodo jam sacerdotes sint,
vel si nondum sacerdotes reperiantur, a die qua ad hunc sacrum Ordinen^ erunt promoti,
numerandum sit, et sic pariter annus probationis requisitus ad obtinendum jus activi suffragii
in Guardianoriim Capitulis.erit computandus, ut Prater qui per annum in Collegiis commoratus
est, ad Provincias transit, et dein ad eadem Collegia regreditur, habendus sit veluti missus
ad ferendum suffragium in electionibus, quin denuo annus approbationis ab eo sit suscipiendus;
quod Ídem servandum venit pro emigrantibus ex uno in aliud Collegium. Nemo jus alieni
suffragii habebit, seu in Prailatum eligi poterit, quin a quatuor anuís eidem CoUegio sit
incorporatus : electio vero Guardianorum et Commissariorum, qui Missionibus prsesunt,
deinceps sic erit omiúno peragenda : tres ex ómnibus Vocalibus cujusque Capituli erunt plu-
ribus suffragiis eligendi ; cui major pars vocalium suffragata erit, Prseses ejusdem capituli
eum Guardianum seu Commissarium Prsefectum omnino renuntiabit, nuUo ei hisce desuper
relicto arbitrio, juxta dispositionem secundad InnocentianseConstitutionis sub numero trigésimo:
alii vero dúo erunt Discreti : ac deinceps a Vocalibus prsefatis tertius et quartus Discreti erunt
assignandí ; ita ut qui dúo plura tulerint suffragia, in Discretos erunt constituendi. Quo autem
consentiatur dispositioni statuti, tum Generalis Eomse anni 1653, tum custodiarum de Propa-
ganda Pide anno 1780 ab Emmanuele de la Vega editi pro electionibus Visitatorum, Prsesi-
dentium Capitulorum Provincialium et Custodialium ; ubi nominati a Prselato Generali suum
adventum diutius different, statuitur, ut si expletis duobus solidis annis cum dimidio officii
Guardianorum praedictee superiorum dispositiones nondum pervenerint, tune quaeque Discretoria
suos Visitatores et Praesidentes aut ex alumnis sui cujusque CoUegii, aut ex alumnis Provin-
ciae eis, quoad suffragia unitae, eligere poterunt et debebunt; sic vero electi suis muneribus
fungentur cum iisdem prorsus facultatibus, quibus nominati a Superioribus Generalibus
utuntur; ita tamen ut si diplomata commissaria pro muneribiis praefatis, nondum solido
triennio exacto accipiantur, quamvis, ut prsefertur, electi visitationem susceperint, illico ab ea
desistent, et in eo statu a Coramissario Generali Indiarum pro tempere existenti nominati illas
continuabuut, usque dum Presidentiae Capitulorum, eorumque incidentise, juxta Ordinis
praefati statuta ad praecavenda incommoda Guardian us et Discreti de ipso celebrationis Capituli
anno certiorem facient Commissarium Generalem, ut ipse ad proximum futurum Capitulum
Visitatores et Praesidentem opportune deputet.
II. Ut obeunte Pratre, priusquam navim conscenderit, suffragia in ipsius animae expiatio-
ncm erunt facienda a Provincia seu Collegio, a quo discessit; si autem ascensa jam navi, tune
eadem suffragia per Provinciam seu Collegium, cui erat assignatus, erunt esplenda ; quod si
aliqui ex iis, qui CoUegiorum decennium jam exegerunt, postquam a Collegio seu Provincia
missi fuerunt, decesserint, (^uoties id contingat, aut priusquam navim Hispaniam versus
ascenderint, aut antequam alicui ex Provinciis Indiarum fuerint addicti, tune onus suffragio-
rum erit seminario cui inservierunt; si vero jam conscensanavi, tune erit Provinciae ad quam
revertuntur illorum animae suffragari : si tándem hi Missionarii alicui ex Provjnciis Indiarum
460 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
fuerint adjuncti, expleto decennio ia CoUegiis, tune bi tamquam Pratres séniores, quoad
suffragia censentur.
III. Ut si Missionarii exacto decennio in suis CoUegiis, juxta Apostólicas Constitutiones, ac
prsesertim secundam Innocentianam Constitutionem numero vigésimo quinto ad aliquam ex
Provinciis Indiarum adjungantuf, erunt subinde idonei et capaces ad omnia muñera et officia
ejusdem Provincise obtinenda a die, qua fuerunt aggregati.
IV. Ut CoUegiorum Missionarii deinceps hisce fruantur privilegiis. Qui nempe emensis
laudabiliter duodecira annis, aut suas matres Provincias regredi, aut Provinciis Indiarum, cum
Hispani sint, aggregari desiderant, in iisdem Provinciis erunt semper admittendi et recipiendi
cum bonore et gradu concionatoris, seu Prsedicatoris G-eneralis de jure. Qui autem per sex-
decim annorum curriculum sua obsequia Ordini prsestiterunt, iis eadem spectabunt privilegia,
perinde ac si fuissent Definitores, jusque erit eligendi pro suo arbitrio quemque Conventum
Provincise, ut iu eo adfilientur, et ad illum adjungantur. !Si vero per viginti annos inser-
vierint, perfunctis interim muneribus seu Officiis Commissariorum Missionum et illarum
CoUectorum, hi, sicut pariter Guardiani et CoUegiorum Discreti, et qui per quindecim annos
munps Magisterii in aliqua utili scientia, seu facúltate exercuerint, omnes hi, si aut ob
infirmam valetudinem, aut ex alia justa causa Apostólico ministerio se abdicare postulaverint,
tune non solum jure sibi eligendi pro suo arbitrio quemlibet Conventum, verum etiam ómnibus
et singulis privilegiis, tam de jure, usu et consuetudine Ministris Provincialibus, inter
limites Provinciarium suse filiationis aut aggregationis competentibus, uti, frui et gaudere
libere ac licite poterunt; imo Fratres Provinciarum Hispanarum dicti Ordini s, qui ad Pro-
vincias Indiarum erunt adjuncti, postquam laudabiliter memoratum annorum curriculum
emensi fuerint, a die, qua eisdem Provinciis fuerunt aggregati pro alternativa censentur
habilitati. Hisce tamen addendum est, ut Colleetores Missionum in suis respective CoUegiis,
sint Discreti perpetui eodem prorsus modo, quo Commissarii Missionum, ac Guardiani tam
actuales, quam habituales ; ita tamen ut omnes prsefat® pr«eminentise atque exemptiones
subrogationis habendse sint, sine prfejudicio Patrum, immediati et senioris, atque aliorum,
qui sunt Ex-Provinciales ex jure subrogationis, quoad dictes Patres, immediatum et se-
niorem.
V. Ut Confessores in suis respective Provinciis constituti, illorum institutionis vi, omnium
subditorum Ordinis prsefati sacramentales confessiones excipere, necnon propria peccata,
cui Confessario ejusdem Ordinis voluerint, quamvis nisi a Ministro Provinciali ipse facul-
tates habeat, confiteri poterunt; salvo tamen semper jure Ordinariorum suarumque facul-
tatum.
VI. Ut Guardianus et CoUegiorum Discreti, Pr?edicatores et Confessarios tum Pratrum
tüm Monialium nominare, dimissorias ad Ordines concederé ac illos Ordinariis praesentare
poterunt, quos ad Verbum Dei evangelizandum atque Cbristifidelium utriusque sexus confes-
siones audiendas idóneos et capaces ceputabunt. non secus ac Provinciales quoad suos subditos,
sine pariter jurium ac facultatum Ordinariorum localium prsejudicio,
VIL Ut Guardianus et CoUegiorum Discreti regularem habitum concederé atque ad ReU-
gionem et Professionem Regularem emittendam eos admittere queant, in quibus et vera
vocatio'elucebit, atque ea erunt quse ab Innocentiana Constitutione sub numero vigésimo primo
prserequiruntur, sicuti pariter arbitrii majoris partis Discretorii erit, illos interdiim inter
Fratres Ordinis praefati accipere, qui viginti et unius anni setatem nondum exegerunt, ita
tamen ut hisce desuper illorum conscientia onerata sit, et omnia juxta sacrosancti Concilii
SECCIÓN PRIMERA. 461
decreta fiant, ac nemo recipiatur ultra illorum uumerum, qui commode ex eleemosynis susten-
tari possunt.
VIII. Ut Fratres Missionarii post decursum decennium, in aliud CoUegium recipi possint ;
qnod si justis de causis ante emensum decennium translationem hujusmodi postulent, ad
aliud pariter Collegium aggregari poterunt, accedente tamen utriusque Discretorii consensu
et retento quod jam fuit prsescriptum pro translationo de una ad aliam Provinciana.
IX. üt Hospitiorum et Conversionum Prsesides easdem habeant facultates,quibus per Statuta
Ordinis prsedicti Vicarii Conventuum, absenté Guardiano, utuntur, utque in electionibus Prse-
sidum hujusmodi ea quse a toties raemorata constitutione Innocentiana pro electione Vicarii
Conventuum praescribuntur, omnino sint servanda.
X. Ut CoUegiorum actuales Discreti in Pra3sides hujusmodi ñeque eligi ñeque domibus con-
versionum assignari possint, durantibus eorum respective officiis.
XI. Ut Praesides prsedicti ab eorum officio amoveri possint, quoties Guardianus et Discreti
majus Dei et Kegis Catholici servitium id exigere censebunt.
Xn. Ut in qualibet Communitate seu domo Conversionis Frater sit qui Capitulis ad eligen-
dos Guardianes seu Commissarios prsesit : utque si contingat Fratres de familia discrepare in
electione prsefata, tune ex duobus vel pluribus designatis qui officium obtinebit, erit sorte
eligendus; qui tamen in scriptis vocem seu suffragium activum abdicabit, hsecque renuntiatio
Capitulo et Discretorio erit exhibenda.
XIII. üt si Guardianus aliquis Frater absens renuntiatus fuerit, Prseses Capituli cum Dis-
cretis commorantibus in Collegio eadem poUeat facúltate, quse a secunda Innocentiana Consti-
tutione sub numero trigésimo secundo, novo Guardiano ad eligendum Vicarium attribuitur,
qui subinde tamquam Prseses in Capite rem omnem administrabit, primum locum occupans,
usque dum electus Guardianus in Collegium perveniat : quod si novus electus Guardianus
interim e vita excedat, vel officium recuset, Vicarius prsefatus in suscepta administratione et
gubernio Communitatis, veluti prseses in Capite usque ad exitum unius anni cum dimidio
electionis perget : si porro Guardianus intra ipsum suse electionis deficiat annum, Vicarii erit
intra breve trium dierum spatium a die obitus, seu dimissionis aut renuntiationis locales
omnes, quot intra spatium viginti dierum haberi poterunt convocare pro novi Guardiani elec-
tione, cui electioni dignior Collegii prseerit ; et receñs electus suum gubernium usque ad
incepti triennii exitum gerat : si autem Guardianus in secundo aut tertio sui gubernii anno
deficiat, tune Vicarius prsefatus, tamquam Prsesidens in Capite usque ad proximam Capituli
convocationem, quae nunquam ultra solitum triennum protrahetur, Communitatem modera-
bitur : ea tamen lege ut hsec omnia Commissariae Generali significentur, ut hinc ab illa juxta
rerum ac temporum opportunitatem, necessaria capiantur consilia.
XIV. Ut ad admittendam Guardianis dimissionem suorum officiorum seu Guardianatuum,
intra annum cum dimidio sui officii a Ministro Provinciali illarum Provinciarum, ad quas
quoad suffragia aggregati sunt, spectat, prout cavetur in dicta Innocentiana Constitutione sub
numero trigésimo primo conimetudo.in dictis CoUegiis a die retenta, qua Commissarii Gene-
rales, Peruvianus et Mexicanus defecerunt, semper firma reiwanebit.
XV. üt Guardiano et, eo absenté, Vicario integrum sit tum Missiones ad fideles popules
committere, non solum per sex menses ab Innocentianis Constitutionibus prsefatis expressos,
sed etiam in aliud tempus, prout, mature pensatis locorum distantiis, id opportunum ac
necessarium videbitur : tum Missionariis concedere,qui recusare non poterunt, ut concionari,
sermocinari, ac de laudibus Sanctorum moraliter verba faceré valeant, vitia evitanda ac virtu-
tes acl Sanctorum, qui laudan tur imitationem sequendas annuntiando.
462 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
XVI. üt nemo doinceps, ad Domus Conversionum atque ad antiquas doctrinas, suorum
respective Collegiorum se conferre, recusare possit, quamvis iter vel térra vel mari habendum
sit, ita tamen ut pro conversionibus infidelium in ómnibus Collegiis quod a memorata secunda
Innocentiana Constitutione sub numero sexagésimo tertio disponitur, indiscriminatim ac reli-
giose custodiatur, sint Collegiales vel e Hispaniis, vqI habitum susceperint ac Professionem
Kegularem in eisdem Collegiis emiserint.
XVII. Ut Guardianus ac Discreti cujusque Collegii, absque uUo jurium ac facultatum Ordi-
nariorum prsejudicio, tot Pratres, tum intus, tum extra Collegia, quot, juxta aluninorum
cujusque Collegii numerum, conveniens erit, nominare possint pro absolutione pcenitentium
a casibus reservatis; pro habilitatione incestuosorum, aliisque ad forum conscientise spectan-
tibus peragendis.
XVIIL üt Collegiorum Guardianis, absque pariter uUo jurium ac facultatum Ordinariorum
prsejudicio, sit concederé facultatem absolvendi a casibus reservatis in Ordiue prsedicto,
absque temporis limitatione, et toties quoties destinati e CoUegio discedant, aut extra claustra
legant, qua quidem facúltate, eodem prorsus modo, nec aliter quam Guardiani prsedicti,
utentur Commisgarii Missionum pro suis subditis, qui infidelium ac Neophytorum Missionibus
inserviunt.
XIX. Ut quidquid Provinciali erga suos subditos licet, liceat pariter et Guardianis Colle-
giorum in suos ; et quidquid Provinciali cum suo Definitorio, et Guardianis itidem cum suis
Discretis fas sit.
XX. Ut Provincialis et Definitorium, cum quibus incorporatum est respective CoUegium
quoad suffragia eos Pratres, qui a Seminariis missi erunt, in Provinciam omnino recipient,
prout cavetur in secunda Innocentiana Constitutione numero décimo octavo ; ita tamen ut de
hisce certiorem faceré Commissarium Generalem Indiarum teneantur, sicuti pariter Commis-
sario General! praedicto, si Regiis sumptibus hi missi Pratres fuerint ducti, hsec regio Indiarum
consilio significare, incumbet.
XXI. Ut liceat Guardiano cum suis Discretis ubique Collegiorum et Domorum Conver-
sionis Syndicos, sic exigente necessitate nominare ac instituere etiam non audita Commissaria
Generali.
XXII. Ut in Collegiis, in quibus extant eleemosynaB et pia opera ad Missiones spectantia,
onus sit Praesidentis Capituli cum Discretorio in singula triennia aliquem ex Pratibus cum
titulo Procuratoris Conversionis deputare, ut ipse hosce proventus et fructus summa seduli-
tate curet, quo etiam diligenter suo officio hujusmodi fungente, eis integrum erit illum in
raunus hujusmodi ad aliud sibi bene visum tempus confirmare, sicque etiam aliquod congruum
munus elargire et assignare.
XXIÍI. Ut officium Commissarii Missionum cum officio earumdem Missionum Prafecti
deinceps unitum sit, quemadmodum pro eis. qui in novaHispania degunt a felicis recordationis
Clemente Papa XIV, per suas in simili forma Brevis die 22 Novembris anni I7ti9, expeditas
Litteras incipientes « Alias pro parte diledi filii Michaelis del Rosal » fuit depositum et a
Supremo Indiarum Consilio sub die 10 Maji 1770 fuit recognitum.
XXIV. Ut Commissarius Missionis praefatus in quolibet CoUegio, juxta dictas Constitu-
tiones Innocentianas fúndate, in singula sexennia eligatur, eodem prorsus modo, quo in
singula triennia Guardiani eliguntur, prout expressum legitur in declaratione primi dubii;
ómnibus vero Sacerdotibus, qui ab anno in CoUegio commorantur, juxta consuetudinem
electionum Commissariorum septennalium et primam Innocentianam Constitutionem sub
numero vigésimo primo, huic electioni suffragium ferendi jus erit. Omnes Praefecti Commis-
SECCIÓN PRIMERA. 463
sarii Missionum sic, ut prsefertur, in singula sexeunia electi, tamquam delegati Commissariíc
Generalis omnem habebunt ct obtinebunt superioritatem in Missionibus et in Conversionibus,
qiige quodammodo ad respectiva Collegia spectant, ac eorum oneri et servitio stant, cum
teneantur illas visitare atque illarum progressiii invigilare, etiam Fratres Missionarios de
uno in alterum Populum sen Missionem transferendo, quando illarum bonum atque utilitas
sic postulet. Quam quidem auctoritatem, etiam quoad ipsos Fratres, qui actu Missionibus
inserviunt, hi Commissarii exercere poterunt, eos corrigendo, ac ad claustra etiam revocando,
si obliti vocatione, qua vocati sunt, ei in sibi concredito ministerio haud responderent, aut
sua mala vivenüi ratione Indos perverterent ; qu£e quidem de consensu Guardiani sui cujnsque
Collegii fieri debent, nisi res ita urgerent, ut necessarium foret, ut ipse per se hisce
incommodis prospiceret. Quod si memorati Prsefecti Commissarii Missionum ex aliqua
gravi ant utiliori causa distentí, hsec per se exequi non poterunt, tune suas facultates
Vice-Prífcfecto Missionum, seu alteri Missionario ejusdem Seminarii, qui probitate vitae com-
mendabilis in Domino sit, committent, prout jam ab Innocentianis Constitutionibus dispo-
situm fuit.
XXV. Ut Commissarius, ut prsefertur, electus per integrum suum sexennium, ómnibus
facultatibus, exemptionibus, pra^rogativis, prseeminentiis utatur, quas meraoratíe Innocentianíe
Constitutiones electo ad septennium tum Commissariis tum Praifectis concedunt.
XXVI. üt quíe usque adhuc in more sunt, ad formam dispositionis secundse Innocentianai
Constitutionis sub numero trigésimo quarto in ferendis suffragiis Discretorialibus, ac in
eorum subrogatione, qui illa ferré debent, etiam in posterum erunt religioso retinenda.
XXVIL Ut eveniente obitu vel dimissione aut abdicatione Commissarii Prsefecti actualis,
nondum exacto triennio, Guardianus sui Collegii sub poena privationis officii, post triduum
a die habitae notitise computandum, omnes Fratres absentes ad novum Capitulum cogct,
atque, bis perventis, quibus ñicile fuit inter viginti dierum terminum venire, Coramunitas
erit convocanda, novusque eligendus Commissarius juxta disposita in articulo primo, cui
quidem Capitulo dictus Guardianus praeerit; atque factam electionem cum ómnibus neces-
sariis facultatibus confirmabit, atque sic electus usque ad proximura futurum Capitulum
Guardianale, in que novus Commissarius erit seligendus, suo fangetur officio.
XXVIII. Tándem constituatur, ut ea omnia, de quibus hi articuli expresse non disponunt,
Guardianus et Discreti (si ipsi unanimi consensu id ad Dei cultus augmentum ac Regís
Catholici servitium pertiuere reputabunt) per se ipsi et quomodolibet eis cum assistentia
Superioris Generalis licuerit, decidero, definiré ac statuere valebunt, prout disponitur a
Decreto Sacrse Congregationii'} de Propaganda Fíde, quod incipit : Sacra Congregado die XVI
Novemlris 1788, sub numero sexto; ita tamen ut Guardianus et Discreti praídicti, quidquid
novi ab eis statuetur, Commissario Generali significare teneantur, qui etiam de hoc ipso
Supremum Consilium Indiarum certiorem reddet : utque nihil adversus hos viginti septem
articules disponere eis fas sit. Utque quoad gratias, exemptiones et privilegia pro Fratribus
dicti Ordinis de Observantia supra notata ac concessa fuerunt, ac etiam valeant pro Missiona-
riis Excalceatis de Propaganda Fide Indiarum, qui, cum eodem Missionum, Heligionis et
Status progressu et utilitate, in eodem Apostólico Ministerio multos exantlatos labores;
sicuti pariter iisdcm gratiis et exemptionibus utentur Missionarii conscripti ad Missiones
Provinciarum, hac tamen tantum ratione, non autem quoad alternativam, aut Parsecias aut
Doctrinas, visitationi Ordinariorum Dicecesanorum subjectas. Quod si intra duodecim annos
requisitos ad obtinendas exemptiones et privilegia Prsedicatorum Generalium, aut sexdecim
annos pro privilegiis Definitorum, aut viginti annos pro privilegiis Patrum Provincise, ut
iU PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
prsefertur, respective necessarios, hi aliquam Prselaturam de officio, quge institutum cursum
interdicit, consecuti sint, tuuc transactum tempus nihil eis proderit; cum dictíe graduationes
iis tantum debeantur, qui sine ulla interruptione susceptum curriculum emensi sunt. Ut
porro hsec omnia religiose serventur, sciant Provinciales et Definitores, eis haud licere quoquo
modo variare aut mutare assignationem, propter quam Pratres coDScripti fuerunt, aut propter
Missiones scilicet, aut propter alternativam. Insuper declaratur, quod Commissarii Prsefecti
Missionum et harum collectores iisdem ac Patres Provincise gaudere debent exemptionibus;
et quod electio et norainatio Commissariorum Prsefectorura Missionum, qui a Provinciis, non
antera a Collegiis de Propaganda Pide sustentantur, ad Commissarium Generalera Indiarum
privative spectat, tura pro primo sexeunio, tum etiam pro futuris, usquedum aliter disponen-
dura sit; ex quibus tamen nihil in iis, quce in articulo primo et vigésimo quarto, ubi de
electionibus Commissariorum Prsefectorum Collegiorum fuit dispositum, innovatum aut
mutatum censendum erit.
Cum autem sicut eadem expositio subjungebat, quo praeinserti articuli firmius subsistant
et serventur exactius, raemoratus exponens Apostolicíe firmitatis patrocinio communiri,
summopere desideret, Nobis propterea humiliter supplicari fecit, ut in prseraissis opportune
providere, ac, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur : Nos igitur ipsum
exponentem specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et a quibusvis Excoramunica-
tionis absolventes et absolutum fore censentes, supplicationibus hujnsmodi inclinati,
omnia et singula prseinserta articula ac qusecumque in eis inserta, auctoritate Apostólica,
tenore prsesentium, confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Apostolicíe firmitatis
robur adjicimus.
üecernentes easdem praesentes Litteras semper firmas, validas et eflicaces existere et fore,
suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere, atque illis, ad qnos spectat et pro
tempore quandocumque spectnbit, in ómnibus et per omnia plenissime sufí'ragari ; sicque in
príííDiissis per quoscumque Judices Ordinarios et delegatos, etiam causarum Palatii Apos-
tolici Auditores ac Sanctse Romanje Ecclesia3 Cardinales, etiam de Latere Legatos, Vice-
Legatos ac Sedis Apostolica3 Nuntios, sublata eis et eorum cuilibet quavis aliter judicandi
et interpretandi facúltate et auctoritate, judicari et definiri deberé, ac irritum et inane, si
sccus super bis a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter atteutari contigerit.
Non obstantibus Constitutionibus et Ordinatiouibus Apostolicis, necnon Ordinis praidicti
etiam juramento, confirmatione Apostólica vel quavis firmitate alia roboratis, statutis et
consuetudinibus, privilegiis quoque, iñdultis et Litteris Apostolicis in contrarium praimisso-
rum quomodolibet concessis, confirmatis et innovatis
Datum Romse, apud Sanctura Petrum, sub annulo Piscatoris, die 12 Decembris 1797,
Pontificatus nostri anno vigésimo tertio. R. Cardinalis Braschius de Honestis,
(Sacado del Archivo del Colegio de Ocopa, donde se halla el Original con la traducción
castellana).
«»
PRIVILEGIOS CONCEDIDOS A LA COMPAÑÍA DE JESÚS.
Leo Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
§ lo Plura Ínter et egregia, quge summi consilii Pontifex Pius 711, Prsedecessor noster, cum
ante suam ex Urbe deportationem, tura post ejus reditum, pro rei christianse bono perfecit,
illud profecto, quod Societatem, cui a Párente Sancto Ignatio Jesu nomen inditum, (siquidem
ipsi per speciem sese obtulit Deus, eüm, sóciosque Jesu Filio bajulanti crucera commendans,)
SECCIÓN PRIMERA. 465
instaurandam curavit. Nemiiiem porro latet, quot quan taque in Christianam prsecipue rempu-
blicam commoda ex hac ipsa Societate, quse virorum et pietate et multiplici doctrinarum
laude prgestantium, fsecunda nutrix, profecta et in posterum etiam profectura speramus, cum
vix novellis defixa radicibus ramos late pandit. Equidem prseter alia, non solum in principe
magistraque orbis terrarum Ecclesia, verum etiam in Italia, ac Transalpinis remotisque
regionibiis, ubi peramanter excepta, nihil non aggreditur ac movet, ut juvenes et adolescentes
piis ac liberalibus disciplinis mature imbuti, Nostrae proximseque setati ornamento sint futuri.
Dum vero idem Prsedecessor Noster omniaejusCollegia, Domos, Provincias, alumnosque in
suam ac Sedis Apostolicse tutelam, prsesidium et obedienbiam omnmo recepit, sibi et Komanis
Pontiticibus Successoribus reservavit ea statuere ac prsescribere, quse ad eatndem Societatem
magis magisque constituendam et communiendam, opportuna viderentur. Quod operis procul
dubio perfecisset, nisi setate jam gravis, curisque in regenda Ecclesise navicula diu multumque
jactata confectus, ab Deo evocatus, in ejus sinum complexumque advolasset, promeritam córense
gloriam accepturus. Itaque Nos, qui, etsi impares, ex aeternse mentis inaccesso consilio, in
suprema pontificia amplitudine et specula collocati, nostri muneris esse ducimus, id ipsum
promoveré, ut Societas Jesu novis firmeturprsesidiis, éjusque alumni, totidem in agro Doniini
operarii, partem sibi concreditam magno animo conentur excolere, utilesque plantationes, quas
Pater caelestis conseruit, uberius rigatae, accipiant a Christo Jesu incrementum ad salutem.
Cum igitur sedulo perpenderimus, petentibus Societatis Jesu alumnis, privilegia ac facultates
quibus,exPrsedecessorumNoíitrorumPauliIII et Julii itidemlll indulgentia,Sanctus Ignatius
auctus ante celebrationem sossionis iTse et insequentium usque ad postremam 25am Concilii
Tridentini ; itemque alias eidem Societati a Komanis Pontiñcibus Sancto Pió V, Gregorio XIII
et Urbano VIII tributas, eas quidem adlegendas existimavimus, quas, tum ex ejusdem Concilii
decretis, ac deinceps ex variis PrsDdecessorum Nostrorum Constitutionibus, tum ex temporum
inclinatione et hodierna Romanse Ecclesise disciplina, Nobis visum est expediré.
§ 2. Quapropter auctoritate Nostra Apostólica easdem ipsás innovamus, confirmamus ac
iterum concedimus ex harum Litterarum prsescripto, e quo ne transversum quidem unguem
discedi prsecipimus ; quinimo societati Jesu, ejusque alumnis gratificari cupientes, et inprimis
Generali Prseposito, ut Prsesuli ac eorum Prsefecto, qui ex sua familia Evangelii causa in
longinquas Missiones mittuntur, hisce facultatibus nonnullas alias ex benignitate Nostra
adjungere non gravamur. Illíe autem sunt hujusmodi, videlicet : primo Religiosis viris in
Societatem Jesu cooptatis veniam facimus, qua Christiani populi sacras confessiones possint
excipere, verbum Dei annuntiare, sacramenta administrare, assentientibus ac probantibus
quibusque locorum Ordinariis Príesulibus, in quorum Dicecesi vel quasi Dicecesi, eos versari
contigerit. Possint prsetere a Ordines, qua minores, qua majores accipere; etiam extra témpora,
ac intersticiis nequáquam servatis, a quocumque sacro Antistite cum Cathedra Romana
sociato, adepto tamen consensu Ordinarii illius loci Pra3sulis, in quo id fiet ; necnon de ejusdem
sententia possint Ecclesiaí Societatis Jesua quolibet Episcopo vel Archiepiscopo benedici et
consecrari. Peculiaribus autem rationibus permoti volumus, ut Societas ejusque alumni
nullibi teneantur, cujuslibet Prsesulis rogatu, visitandi onus, aut Reiigiosarum mulierum
Virginumque curamsuscipere. Eisitemliceat acasibus Sedi Apostólica reservatis absolvere,
exceptis iis, qui continentur in Bulla Ccense Domini. Vota Simplicia commutare, nunquam vero
vota Castitatis, Religionis, Trium peregrinationum ad Sacra BB, Apostolorum limina, ad
Sanctum Jacobum in Compostella, et ad Jerusalem, eaque vota in quibus agitur de prejudicio
vel jure tertii. Horam ante auroram, horamve post meridiem divinis operari. Ac peracto
sacrificio, seu ante illius celebrationem, aut alias Eucharistise Sacramentum ministrare. Atque
TOM. I. 58
466 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
etiam eos, qui irregularitatem occultam, tam ad suscipiendos, quam ad exercendos Ordines,
incurrerint, in foro conscientise tantum, ab hoc impedimento absolvere. Decernimus insuper,
ut, ab animadversione e societatis legum prsescripto irrogata, nefas sit extra Societatem
provocare. Ui Societatis alumni confiten nequeant animse noxas, nisi iis, qui a Prseposito
facultatem habuerint sacras eorum confessiones aiidiendi. Ut nemini, qui in Societate vota
nuncupavit, ad aliam sacram familiam, prseter Carthusiensium liceat transiré, üt irregulares,
qui Societati dant nomen (nisi irregularitas sit ex homicidio voluntario, bigamia, mutilatione
membrorum,defectu animse, etsimul excepta irregularitate, quíe oritur ex infamia juris vel
facti), possint promoveri ad Sacros Ordines, et ad qusecumque Societatis ofificia. üt tyronum
magistri nequáquam ei Decreto sint óbnoxii, quod vetat, ne praísules sacras excipiant alumno-
rum confessiones. Ut Societas ex ejus consuetudine, constitutionibus, ac se gerendi naodo
ómnibus privilegiis perfrui possit eis sacris familiis, quse mendicando vivunt sive, ut vocant,
Mendicantium generatim tributis. Demum ut Christi fideles templa Societatis adeuntes, semel
inanno, die Festo tituli eorum cujuslibet, plenariam indulgentiam valeant lucrari.
§ 3. Praepositum vero Generalem, uti Prsesulem potestate donamus, iis e societate alumnis,
quibus id opportunuoa ducit, veniam tribuendi, qua in domestico sacello legitime erecto per-
litent. Justis de causis eosdem alumnos a jejunio et votitis cibis dispensandi. Adversa vale-
tudine laborantibus divinum ofílcium in pias alias preces commutandi. ítem indulgendí, ut, si
sequum est, horse matutinse, peracto sacrificio, recitentur, His alumnis quibus expediré existi-
met, facultatem faciendi, cujus vi libros prohibitos queant legere. Postremo hujusmodi facul-
tatibus omnium Societatis Domorum, CoUegiorum, in q;ualibet Provincia Praesules muniendi.
Post hsec statuimus, ut Generalis Praepositus sacris ubicumque Missionibus praesit, quibus su»
Societatis alumni ad Catholicae Religionis commodum, et animarum salutem operam nava-
bunt. Quare ei liceat ad nunciandum Jesu Christi Evangelium suos mittere alumnos, ubi prse-
cones isti desiderantur ac prsesertim ubi Ecclesiasticorum Operariorum numerus sit adeo
exiguus, ut parvulis panem quserentibus, non sit qui frangat; necnon earumdem Missionum
Prefectos constituere. Et quo uberiores fructus inde possint referri, ipsi Prseposito Generali
eas impertimur facultates, quse continentur formulis a suprema Inquisitionis Congregatione,
ex Prsedecessorum Nostrorum volúntate, jamdiu confectis, quseque juxta locorum distantiam.
Sacra efflagitante Congregatione Christiano nomini_ propagando praeposita, a Nobis hujusce
laboriosse Provincias Prsefectis tribuuntur, ad eos a Praeposito Generali, ab hisce ad alios tanto
ministerio addictos, delegandas. Prsefecti vero, aliique Christianse veritatis nuncii, in regio-
nibus Ordinariorum Praesulum jurisdictioni subjectis, id muneris, nisi ex eorum venia, ne-
queant exercere ; si vero inibi nulla sit Ecclesiastica jurisdictio, eodem muñere libere perfun-
gantur. Ut autem ex hac Nostra indulgentia omne dubium quod a formularum discrimine,
quas commemoravimus, oriri posset, omnino arceatur, easdem ipsas facultates, quibus Eccle-
sise bono ipsum Praepositum instruimus, hic singillatim enumerandas censemus, iisdemque
verbis expressas, quas Congregatio Christiano nomini propagando praeposita in iis concedendis
solet usurpare, nimirum :
§ 4. 1. Dispensandi et commutandi vota Simplicia in alia pia opera : et dispensandi ex ratio-
nali causa in votis simplicibus Castitatis et Religionis.
II. Dispensandi in3°et 4° consanguinitatis simplici et mixto tantum, et in 2o, 3oet4®
mixtis, non tamen in 2o solo, quoad futura matrimonia : quo vero ad prseterita, etiam in 2o solo»
dummodo nuUo modo attingat primum gradum, cum iis, qui ab hseresi vel inñdelitate con-
vertuntur ad fidem Catholicam, et in praedictis casibus prolem susceptam declarandi legi-
timam.
SECCIÓN PRIMERA, 467
III. Dispensandi super impedimento publicse honestatis justis ex sponsalibus proveniente.
IV. Dispensandi super impedimento criminis, neutro tamen conjugum machinante, ac resti-
tuendi jus petendi debitum amissum.
V. Dispensandi in impedimento cognationis spiritualis, praíterquam inter levantem et le-
vatum.
VI. Haí vero dispensationes matrimoniales, videlicet 2a, 3a, 4a et 5», non concedantur, nisi
cum clausula, dummodo mulier rapta non fuerit, vel si rapta fuerit in potestate raptoris non
existat, et in dispensatione tenor hujusmodi facultatum inseratur, cum expressione temporis
ad quod fuerint concessse.
VII. Dispensandi cum gentilibus et infidelibus plures uxores habentibus, ut post conver-
sionem et baptismum, quam ex illis maluerint, si etiam ipsa fidelis fiat, retiñere possint, nisi
prima voluerit converti.
VIII. Benedicendi paramenta, et alia utensilia ad sacrificium Missse necessaria, ubi non
intervenit sacra unctio ; et reconciliandi Ecclesias pollutas aqua ab Episcopo benedicta, et in
casu necessitatis, etiam aqua non benedicta ab Episcopo.
IX. Absolvendi ab hseresi, et apostasia a fide et a schismate quoscumque etiam ecclesia-
sticos, tam sseculares, quam regulares, non tamen eos, qui ex locis fuerint, ubi Sanctum Offi-
cium exercetur, nisi in locis Missionum in quibus impune grassantur hsereses, deliquerint, nec
illos, qui judicialiter abjuraverint, nisi isti nati sint, ubi impune grassantur hsereses, et post
judicialem abjurationem illuc reversi, in hseresim fuerint relapsi, et hos in foro conscientise
tantum.
X. Absolvendi in ómnibus casibus Sedi Apostólicse reservatis, etiam in Bulla Coense con-
tentis.
XI. Concedendi indulgentiam plenariam primo conversis ab hseresi, atque etiam fidelibus
quibuscumque in articulo mortis saltem contritis, si confiten non poterunt.
XII. Eecitandi Eosarium vel alias preces, si Breviarium secum deferre non poterunt, vel
divinum Officium ob aliquod legitimum impedimentum recitare non valeant.
XIII. Consecrandi cálices, patenas, et altaria portatilia cum oléis ab Episcopo benedictis,
ubi non erunt Episcopi, vel distent duas dietas, vel sedes vacet.
XIV. Dispensandi, quando expediré videbitur, super esu carnium, ovorum et lacticiniorum
tempore jejuniorum, et prsesertim Quadragesimse.
XV. Celebrandi bis in die, si necessitas urgeat, ita tamen ut in prima Missa non sumpserit
ablutionem, per horam unam ante auroram, et aliam post meridiem, in altari portatili, sine
Ministro, sub dio, et sub térra, in loco tamen decenti, etiamsi altare sit fractum, vel sine
reliquiis Sanctorum, et prsesentibus hsereticis, schismaticis, infidelibus, et excommunicatis,
dummodo minister non sit liaereticus, aut excommunicatus, ac aliter celebrar! non possit.
Hujusmodi autem facúltate bis in die celebrandi nuUatenus uti liceat, nisi rarissime, et ex
gravissimis et urgentissimis causis, in quo graviter tam conscientia Prsepositi Generalis.
quam Prsefectorum Missionum, necnon Missionariorum ipsorum oneratur.
XVI. Deferendi SSmum.Eucharistiae Sacramentum occulte ad infirmes sine lumine, illud-
que sine eodem retinendi pro eisdem infirmis, in loco tamen decenti, si ab iisereticis, aut
infidelibus sit periculum sacrilegii.
XVII. Induendi vestibus saecularibus, si aliter vel transiré, vel permanere non poterit in
locis Missionum.
XVIII. Administrandi omnia Sacramenta etiam Parochialia, Ordine et Confirmatione excep-
tis, et quoad Sacramenta Parochialia in Dioecesibus» ubi non erunt Episcopi, vel Ordinarii,
^08 PARTE 3 PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
aut eorum Vicarii, vel in Par )chiis, ubi non erunt Parochi, vel ubi erunt, de eorum
licentia.
XIX. Benedicendi Coronas, Eosaria, Cruces, Crucifixos, parvas statuas, numismata (meda-
glie vulgo nuncupata) et applicandi indulgentias liujusmodi benedictionibus a Nobis impertiri
sólitas Christi fidelibus qüi secum habentes, vel apud se retinentes, aliquod ex prsefatis, pia
opera prsescripta adimplebunt ad formam instructionis, quíe per Sacram Congregationem de
Propaganda Pide Missionnariis, quibus hsec facultas a Nobis conceditur una cum concessoe
facultatis instrumento distribuitur.
XX. Et prsedictse Missionariorum facultates gratis et sine ulla mercede exerceantur : ac per
viginti annos tantum a data prsesentium concessa intelligantur. Quod si forte contigerit indi-
catum viginti annorum tempus Sedis vacantis tempere expirare, nunc pro tune omnes et
singulas prorogatas decernimus usque ad novi Summi Pontiíicis electionem, ad quem debeat
Prcepositus Generalis ut Missionum, ¡Societatis Jesu Superior, quamprimura recurrere pro
carumdem facultatum innovatione.
§ 5. Cseteras autem facultates ac privilegia in hisce Litteris contenta tam oocietatis Jesu
suisque alumnis, quam Prseposito Generali, uti illius Prsesíili, ex benignitate Apostólica in
perpetuum concedimus et indulgemus ; decernentes easdem ipsas Litteras firmas, validas et
efficaces existereac fore, suosque plenarios et integres effectus sortiri et obtinere, ac illis, ad
quos spectat, et pro tempere quandocumque spectabit, in ómnibus et per omnia plenissime
suffragari, et ab eis respective inviolabiliter observan, sicque in prsemissis per quoscumque
judices Ordinarios et Delegatos,etiam causarumPalatüNostri Apostolici Auditores, judicari et
definir! deberé, ac irritum et inane, si secus super his a quoquam, quavis auctoritate, scienter
vel ignoranter contigerit attentari.
§ 6. Non obstantibus felic. record. Pauli III, Juiii III, S. Pii V, Gregorii XIII et^
ürbani VIII Prsedecessorum Nostrorum, Apostolicis Litteris, necnon ómnibus et singulis illis,
quse ab ipsis in suo quisque Diplómate non obstare decretum est, cseterisque contrariis qui-
buscumque. Interea vero dum Societatis Jesu alumnos peramanter in Christo complectimur,
et Apostolicam eis ómnibus Benedictionem impertimur, Deum enixe oramus atque obsecramus
ut Patrum et majorum suorum exempla imitantes, omnia ad Dei gloriam sint relaturi. Datum
Komaí, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die undécima Julii, millesimo octingen-
tesimo vigésimo sexto, Pontificatus Nostri anno tertio.
SECCIÓN SEGUNDA.
RESTRICCIONES DE LOS PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Debe tenerse presente tanto en ésta materia como en las demás, sobre que versa el derecho
canónico,que en tiempo- de la dominación española no se aplicaban en América las Constituciones
Apostólicas sin que antes las hubiera revisado y aprobado el Consejo de Indias ; y no faltaron
autores, que no admitían como vigentes aquellas, en que no se hubiera llenado éste requisito.
¿ Pero con qué derecho se atribuía el poder Real la facultad de revisar y admitir 6 recusar las
SECCIÓN SEGUNDA. i69
Letras Apostólicas y otros mandatos de la autoridad Eclesiástica en America por medio de su
Consejo ? Por derecho proprio derivado de la misma naturaleza de la potestad política ? Esto
está condenado en la Constitución dogmática de Ecclesia Christi, del Con-cilio Vaticano. ¿ Por
concesión de la autoridad suprema de la Iglesia? Sea, con tal que se pruebe evidentemente
tal concesión. Pero como hasta ahora no se ha probado, excepto la que hizo Alejandro VI á los
Reyes Católicos, acerca de las Letras Apostólicas sobre indulgencias, insertaremos en ésta
sección las Constituciones, que restringen los privilegios de los Regulares, hayan sido ó no
aprobadas por el Consejo de Indias.
DECLARACIÓN DE LEÓN X SOBRE LOS INDULTOS CONCEDIÓLOS A LAS ORDENES
MENDICANTES.
Leo Episcopus servus servorumDei. Ad perpetuamrei memoriam, sacro approbante Concilio.
Dum intra mentis arcana revolvimus, et diligenti consideratione pensamus operosa sollicitu-
dinis studia continuosque labores, pro Divini nominis gloria, exaltatione CatholicíB Pidei,
Ecclesiaí unitate servanda, et institutione ac salute fidelium animarum per Coepiscopos eorum-
que Superiores in diversis partibus ad régimen suarum Ecclesiarum a Sede Apostólica
constitutos, necnon per Fratres diversorum Ordinum, prsesertim Mendicantium, indefesse
et indesinenter impensos, tanta ex eorum in vinea Domini fructuosis operibus et opportune ac
laudabiliter gestis cordi nos tro provenit satisfactio, ut his, quse ad pacem et quietem inter eos
conservandam conducere cognoscimus, omni studio intendamus.
§ 1° Kovimus enim Episcopos ipsos in partem sollicitudinis Nostrse assumptos fuisse, quorum
honor et sublimitas, testante Ambrosio, nullis potest comparationibus adsequari, Religiosos
etiam in agro Dominico, pro Christianse Religionis defensione et ampliatione, complura fecisse,
ac liberes fructus protulisse et in dies singulos proferre, ita ut eorumdem Episcoporum ac
Religiosorum bonis operibus Orthodoxam Fidem incrementa sumpsisse, et per orbera terrarum
undique dilatatam fuisse, fidelium nullus ignorat. Et sicut ipsi ssepenumero, vigilan tissima
et soler ti cura, schismata in Dei Ecclesia extinguere, et Ecclesise unitatem reddere, et, ut
eidem Ecclesiíe pacis tranquillitas daretur, innúmeros labores subiré non dubitarunt ; ita
queque par est, eos inter se, nostris provisionibus, pacis vinculo ac fraterna charitate et unitate
conjungi, ut eorum concordi doctrina et mutuis operibus uberiores in Ecclesia Dei fructus
proveniant.
2o Sane, cupientes ut jura spiritualia, quse ad Dei laudem et Christi fidelium animarum
salutem pertineut, et quorum in exercitium prsefatis Episcopis et eorum Superioribus in suis
Dicecesibus (cum ipsi in partem sollicitudinis, utprsefertur, assumpti, ac Dioeceses distinctse,
et cuilibet eorumdem Episcoporum assignatse fuerunt) commissum extitit, ut per ipsos epis-
copos exerceantur, et jus illa libere exercendi, quantum fieri potest, eis illsesum prseservetur.
Et si aliqua Dictis Fratribus Mehdicantibus, in eorumdem Episcoporum Isesionem, per Roma-
nos Pontifices, Pr3edecessores nostros, et Sedem Apostolicam concessa fuerint, concessiones
hujusmodi, eisdem Religiosls factas, in subsequentibus duximus moderandas, ut ipsi Fratres
potius ab eisdem Episcopis omni cum charitate foveantur, quam aliquo modo molestentur et
inquietentur. Una enim est Regularium, Saecularium, praelatorum et subditorum exemptorum
et non exemptorum universalis Ecclesia, extra quam nullus omnino salvatur ; eorumque omnium
unus Dominus, una fides. Et propterea decet eos, qui ejusdem sunt corporis, unius etiam esse
voluntatis, et sicut Fratres nexu invicem charitatis adstricti sunt, sic non convenit alterum in
alterius injuriam seu jacturam prosilire, dicente Salvatore : « Hoc est prseceptum meura, ut
diligatis invicem sicut dilexis vos» »
470 IZARTE 3»^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
3. Ad conservandam igitur inter Episcopos et eorum Superiores ac Praelatos et Fratres
hujusmodi mutuam charitatem et benevolentiam, divini quoque cultus augmentum, pacem-
que et tranquillitatem universalis Ecclesise status, quod ita demum fieri posse cognoscimus,
si unicuique, quantum fieri potest, sua jurisdictio conservetur, Sacro approbante Concilio,
statuimus et ordinamus, quod Episcopi et eorum Superiores et alii Praelati praefati, Parochiales
Ecclesias ad eosdem Fratres, ratione locorum suorum, legitime spectantes, quoad ea, quse ad
Parochianorum curam et Sacramentorum conservationem administrationemque pertinent
(sine tamen visitatorum insólito gravamine vel impensa), visitare ; et illarum curam gerentes
et circa illam delinquentes, si Eeligiosi fuerint, juxta ipsius Ordinis regularla instituta,
intra septa regularis loci ; sseculares vero presbyteros et Fratres hujusmodi beneficia obti-
nentes libere, tamquam suse jurisdictioni subjectos, puniré.
4. Ac tam Praelati quam Presbyteri saculares, qui vinculo Excommunicationis ligati non
fuerint, Missas in Ecclesiis domorum eorumdem, devotionis causa, celebrare volentes, celebrare
possint ; ipsique Fratres tales celebrare volentes, libenter re cipero debeant.
5. Ac ab eisdem Prselatis ad processiones solemnes pro tempore faciendas requisiti,
(dummodo eorum loca suburbana ultra unum milliare a civitatibus respective non sint
remota) accederé.
6. Necnon Superiores eorumdem Fratrum, Fratres, quos ad audiendas confessiones subdi-
torum eorumdem Prselatorum tempore elegerint, eisdem Prselatis personaliter exbibere ac
prsesentare (si eos sibi exhiberi et prsesentari petierint), alioquin eorum Vicariis (dummodo
ad Prselatos ultra duas dietas accederé non cogantur) omníno teneantur. Possintque illi per
eosdem Episcopos et Prselatos super sufficienti litteratura et aliqua saltem hujusmodi Sacra-
menti peritia duntaxat examinari. Talibusque prsesentatis admissis vel etiam indebite
recusatis confitentes, constitutioni, quaí incipit : Omnis utriusque sexus, quoad confessionem
duntaxat, satisfecisse censeantur.
7. Ipsique Fratres etiam forensium confessiones audire valeant, laicos tamen et clericos
Sseculares a sententiis ab homine latis nuUatenus absolvere possint. Eucharistise vero et
Extremse-Unctionis aliaque Ecclesiastica Sacramenta, illis, quorum, etiam infirmorum ac
decedentium, confessiones audierint, dicentibus proprium sacerdotem sibi illa daré denegasse,
daré nequeant, nisi denegatio sine legitima causa facta, vicinorum testimonio probata, aut
requisitio coram Notario publico facta doceretur. Eorumdem vero Fratrum obsequio insisten*
tibus Sacramenta hujusmodi nuUatenus ministrare valeant, nisi illorum durante obsequio.
8. Pacta autem et conventiones inter eosdem Fratres et Prselatos atque Curatos, pro
tempore inita valeant : nisi per subsequens capitulum proximum genérale vel Provinciale
refutata, ac per eos refutatio hujusmodi intimata debito tempore fuerit.
9. Parochias autem cum cruce ad levanda fuñera eorum, qui apud Ecclesias domorum et
locorum eorumdem suam elegerint sepulturam, intrare non possint, nisi prius prsemonito et
requisito ac non recusante Parochiano Presbytero, et tune sine ejus ac Ordinarii prajjudicio,
nisi eisdem Fratribus super hoc antiqua consuetudo, quse sit in viridi observantia et cum
pacifica possessione, suíFragetur.
10. Volentes quoque sepeliri in habitu eorum Fratrum, in claustro non degentes sed in
propriis domibus habitantes, in eorum ultima volúntate sepulturam sibi eligere possint.
11. Quodque Fratres ipsi ad Ordines promovendi, per Ordinarios de grammatica et suffi-
cientia examinari, et dummodo competenter respondeant, per eosdem Ordinarios libero
admitti ; ac nuUatenus in eorum Ecclesiis seu domibus aut alus eorum locis, ab aUo quam a
Dioecesano Episcopo vel ejus Vicario, super hoc cum debita reverentia requisito, et absque
SECCIÓN SEGUNDA. 471
rationabili causa contradiceiite,vel eo a Dicécesi absenté, ad dictes Ordines promoveri debeant.
12. Ñeque ab alieno Episcopo consecrationem Ecclesise vel altaris, aut caemeterii bene-
dictionem petere, seu in Ecclesiis per eos pro tempere gedificandis, primum lapidem per
alienum Episcopum poni faceré possint, nisi ubi Ordinarius bis aut ter cum debitis reverentia
aut instan tia requisitus, sino legitima causa id recusaverit.
13. Et absque Curatorum consensu sponsum et sponsam benedicere nequeant.
14. Et ut debitus honor matrici Ecclesise reddatur, tam ipsi Fratres, quam alii clerici
síBCulares, etiam super hoc Apostolicse Sedis privilegio muniti, die sabbati majoris hebdo-
raadíe, antequam campanam Cathedralis vel matricis Ecclesise pulsaverit, campanam in
Ecclesiis suis pulsare nimine possint ; contrafacientes poenam centum dueatorum incurrant,
15. Censuras autem per eosdem Ordinarios latas et promulgatas, ac in matrice Ecclesia
civitatum, necnon in CoUegiatis et Parochialibus Ecclesiis castrorum et oppidorum respective
solemniter publicatas, quando super hoc ab eisdem Ordinariis requisiti fuerint, in Ecclesiis
domorum suarum publicari ac servare.
16. Et ut animarum utriusque sexus Christifidelium saluti uberius consulatur, illos,
quorum confessiones pro tempere audierint cujuscumque status et conditionis fuerint, ad
solvendum decimas sive aliam bonorum seu fructuura quotam, in locis, in quibus décimas
ipsse aut similia solvi consueverunt, etiam sub onere conscientiarum suarum monere et
hortari ; ipsisque etiam eas ííolvere recusantibus absolutionem denegare, et super hoc requisiti,
id populo etiam publice prsedicare et persuadere teneantur.
17. Conservatores autem eisdem Pratribus pro tempere a Sede Apostólica deputandi,
doctrina et probitate prsestantes et in Ecclesiastica dignitate constituti esse debeant, et
coram eis per eosdem Fratres, quibus dati fuerint, ultra duas dietas a loco suse solitse habita-
tionis nuUus trahi possit, privilegiis super hoc alias eis concessis nullatenus suffragantibus.
18. Excommunicati queque Ordinum Mendicantium profiteri volentes,ubi de interesse tertii
ageretur, absolví non possint, nisi prsevia satisfactione. Procuratores queque et negotiorum
gestores ac Operarii, eorum Fratrum servitiis insistentes, sententiis Excommunicationis pro-
mulgatis illaqueati sint et esse censeantur, si illis causam dederint» aut dantibus consilium
auxilium vel favorem prsestiterint.
19. Fratres autem et Sórores Tertii Ordinis, necnon Mantellati, Corrigiati, Pizocatae, Cor-
dellati et alii quocumque nomine nuncupati, in propriis domibus habitantes, sepulturam» ubi
voluerint, eligere valeant. Sed die Paschatis tantum Eucharistiam, necnon Extremam-
Unctionem cseteraque Ecclesiastica Sacramenta (Pcenitentise Sacramento duntaxat excepto)
aproprio Sacerdote recipere, et ad onera, quee laicis incumbunt, perferenda teneantur; ac
in foro sséculari, coram Judicibus ssecularibus, conveniri possint. Et ne censura vilescat
Ecclesiastica, et minoris auctorifcatis interdicti sententia reputetur, iidem dicti Tertii Ordinis,
ad divina audienda, in Ecclesiis suorum Ordinum, tempere interdicti, nullatenus admit-
tantur, si causam dederint interdicto, vel causam ipsam nutriant seu foveant, aut dantibus
auxilium, consilium vel favorem quoquomodo prsestiterint.
20. CoUegialiter autem viventes seu cum claustralibus habitantes ac mulleres virginalera
seu cselibem aut castam vidualem, expresso voto et sub dicto habitu, vitam ducentes, privi-
legiis, quibus Fratres Ordinis, cujus Tertia Regula habitum gestant, gaudere debeant. Omnia
etiam et singula supradicta ad reliquos Religiosos Ordinum quorumcumque extendí et per eos
etiam servari deberé volumus atque decernimus ; salvis tamen, in reliquis desuper non expres-
sis, tam Episcoporum quam Fratrum et aliorum Religiosorum prsedictorum juribus, quibus
per praemissa in aliquo praejudicare seu quidquam innovare non intendimus.
472 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
21. Non obstan tibus Constitutíonibus et Ordinationibus Apostolicis ac statutiset consuetu-
dinibus dictorum Ordinura, juramento, confirmatione Apostólica vel quavis alia firmitate
roboratis, privilegiis quoque et indultis ac Litteris Apostolicis, contra preemissa seu aliquod
príemissorum eisdem Ordinibus concessis, etiam in mari magno contentis etc.
22. Eosdem insuper Fratres, in virtute sanctse obedientisü naonemus ut eosdem Episcopos
loco Sanctorum Apostolorum subrogatos, pro debita et nostra ac Apostolicae Sedis reverentia,
congruo honore et convenienti observantia venerentur. Ipsos quoque Episcopos hortamur ac
per viscera misericordiíc Dei nostri requirimus, ut Fratres ipsos affectu benévolo prosequentes,
charitative tractent ac benigno foveant, seque illis minime difficiles aut duros vel morosos,
sed potius fáciles, mites propitios piaque munificentia liberales exhibeant, ac in ómnibus
prsedictis, tamquam in agro dominico cooperatores, eorumque laboris participes propria beni-
gnitate recipiant, earumque jura omni cum charitate custodiant atque defendant, ut tam
Episcopi quam Fratres prsefati (quorum operse, veluti lucernse ardentes supra mensam positse,
ómnibus Christi fidelibus lumen prsebere debent) ad Dei laudem, Fidei Catholicíe exaltationem
populorumque salutem, de virtute in virtutem proficiant, ac exinde a largissimo bonorum
omuium retributore Domino perennis vitse príemium consequi mereantur.
Nulli ergo etc.
Datum Romíje, in publica sessione, in Lateranensi sacrosancta Basilica solemniter oclebrata,
anno Incarnationis Dominicse millesimo quingentésimo sextodecimo, XÍV Kalendas Januarii,
Pontificatus nostri anno quarto. — Dat. die 19 Decembris 151(5, Pont, anno á\
(Extat in BuUario Romano edit. noviss. Pii IX, sub num. 24, Leonis.)
RESUMEN DE LA BULA ANTERIOR.
I'' La dignidad episcopal es más eminente que las demás y los ministerios de los Mendicantes
son sumamente fructuosos.
3" Por ésta razón el Pontífice, guardando concordia entre los Obispos y Mendicantes, modera
los privilegios de estos del modo siguiente :
2*^ Los Obispos pueden visitarlos y corregirlos en lo que concierne al cuidado de las Parro-
quias y administración de los Sacramentos.
4.*» Admítanse recíprocamente á celebrar misa en sus iglesias los Seculares y los Regulares.
5** Los Obispos los pueden obligar á asistir á las procesiones (1).
6<> Los Confesores deben ser aprobados por los Ordinarios (2).
70 Los Regulares pueden oir las confesiones de los seglares ; pero no absolverlos de las censuras
ah homine,
8<* Los contratos entre los Obispos y Mendicantes se deben guardar.
9^ No pueden los Mendicantes entrar con su Cruz en las Parroquias para levantar los cadáveres
sin consentimiento del Párroco, si no es por costumbre antigua.
10° Los fieles, que se quieren sepultar con su hábito, pueden elegir sepultura.
11° Las Ordenes recíbanse del propio Obispo.
120 Lo mismo las consagraciones de Iglesias, sino es que rogado dos ó tres veces se negare
sin causa.
13° Se prohibe á los Mendicantes bendecir ó velar á los Esposos sin el consentimiento del
Párroco.
(1) Vide Concilium Tridentinum sess. 25, de Regular, cap. 13.
{'¿) Hoc Ídem, ultra dictum Concilium, statuit Pius V, in const. Bomani.
SECCIÓN SEGUNDA. 473
ii^ En Sábado Sanio no toquen la campana antes que en la Catedral.
15o Guarden y publiquen las censuras de los Ordinarios.
16** Procuren recomendar á los fieles el pago de los diezmos.
17** Pueden tener Jueces Conservadores.
18í* A los ex<;omulgados do las Ordenes Mendicantes, que quieren profesar, no los absolverán, si
se sigue dalio de tercero, sin previa satisfacción.
19** Los Terciarios, que viven en sus propias casas, repútense como legos en tiempo de
entredicho ; no se les adtnila á ios oficios divinos en las Iglesias de su Orden, si hubieren dado
causa al entredicho, ó la mantienen y fomentan ó prestaren de cualquier modo auxilio, consejo,
ó favor á los que la dieron.
20** Los que viven en comunidad, ó habitan con los Claustrales, y liis mujeres, que guardan
castidad por voto expreso, y llevan dicho hábito, gozen de todos los privilegios de los Religiosos
de la Orden.
21** Se derogan las disposiciones contrarias.
22*» Los Ordinarios y los Mendicantes vivan en caridad y trátense con benignidad.
Dado en 19 de Diciembre de 1510.
Nota. Esta Bula se publicó en una Sesión del Concilio I^ateranense V. Acerca de la colación de Ordenes
á los Regulares y de los trámites, que han de seguir los Superiores en la ordenación de sus alumnos, véase
la Constitución de Benedicto XIV, que empieza : JmposiUnohis, dada en 27 de Febrero de 1746.
SE REVOCAN LOS PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES EN LO QUE SE OPONEN AL CONCILIO
TRIDENTINO.
Pilis Episcopus Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei.memoriani.
In Principis Apostolorum Sede, meritis licet inaparibus Divina dispositione constituti,
nihil, ñeque universali Ecclesise curse et sollicitud'ini nostrse commissae, salubrius, ñeque
ÍDJuncto nobis ApostolicsB s(3rvitutis officio decentius, praístare possumus, quam quod provi-
dentise nostrse ministerio (Ecumenicum Concilium Tridentinum sicut nostris potissimum
auspiciis, summaque Sanctorum Patrum concordia, per Dei misericordiam felicitar absolutum
fuit, ita per universos, qui Christiana pietate censentur, ubique suscipiatur, et remotis quibus-
libet obstaculis, ab ómnibus sequaliter observetur.
1. Cuna itaque in eodem Concilio quamplura salubria et ad universalem morum reformatio-
nem valde utilia decreta atque síatuta, maturo^ praésentium ipsorum examine prsecedente, sint
edita, quibus multa atque diversa privilegia, exemptiones, immunitates, dispensatíones, facul-
tates, conservatoriae, indulta et, ut vocant, Confessionalia, et Mare magnum, et alise gratise,
quse variis, tam Cathedralibus etiam' Metropolitanis, quam (íollegiatis Ecclesiis, Monasteriis,
Conventibus et alus Eeligiosis, etiam Fratrum Mendicantium domibus et Ordinibus, necnon
Sancti Spiritus in Saxia, Sanoti Joannis Lateranensis, ac Incurabilium de CFrbe, Sancti Antonii
Vienensis, et Sancti Bernardi Jurensis, aliisque Hospitalibus, Militiis eorumque Capitulis
et Conventibus ac Universitatibus, etiam Studiorum generalium Collegiis, tam ssecularibus,
quam ecclesiasticis, Confraternitatibus, Societatibus et tam Principis Apostolorum de Urbe,
quam alus Fabricis, Sanctaí Cruciatse, aliisque piis locis et operibus, necnon Patriarchis,
Archiepiscopis, Episcopis, Prselatis, Abbatissis, Prioribus, Praepositis, et alus Ecclesiasticis,
tam saecularibus quam diversorum Ordinum et Militiarura Kegularibus, ac etiam laicis cujus-
cumque dignitatis et status ac gradus et excellentife, ac etiam Ducali, Regia et Imperiali
TOM. I. 59
^í^ PÁftTE 3»* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
dignitate fulgentibus, utriusque sexus personis, necnon aliquibus Notariis et etiam de Latere
Legatis atque Nuntiis, tam perpetuo, quam ad tempus per Eomanos Pontífices, Prsedecessores
nostros, ac Nos et Sedem Apostolicam, ejusque Legatos hactenus, etiam Motu proprio, et ex
certa scientia ac de Apostolicae potestatis plenitudine, seu etiam Imperatorum, Kegum,
Ducum, et aliorum Principiim contemplatione et intuitu, etiam de Fratrum consilio diver-
simode variisque temporibus, in genere vel specie, ex quavis etiam honesta causa concessa, et
etiam pluries confirmata et innovata fuerunt, in plerisque contrariantur.
2. Nos, quibus in primis cordi est, tam Sancta et Ecclesise Dei salubérrima decreta suos,
ut parest, effectus ubique consequiet ab ómnibus obedienter observan, privilegiorum, exemp-
tionum, immunitatum, facultatum, conservatoriarum, iiidultorum, confessionalium, Maris
magni, et aliarum gratiarum praídictarum, ac quarumcumqué Apostolicarum et aliarum
Litterarum desuper confectarum, processuumqué, decretorum et aliorum inde secutorum
tenores, ac si de verbo ad verbum insererentur, prsesentibus pro sufficienter expressis, et plene
insertis habentes, Motu proprio et ex certa scientia, ac de Apostólicas potestatis plenitudine,
quod eadem omnia et singula privilegia, exemptiones, immunitates, facultates, dispensationes,
conservatoriae, indulta, confessionalia, Mare magnum, et alise gratiíje in his ómnibus et sin-
gulis, in quibus illa statutis et docretis Concilii hujusmodi contrariantur, ipso jure revocata,
cassata et annullata, ac ad ipsius Concilii términos atque limites reducta sint et esse cen-
seantur, nec quidquam adversus ipsa decreta et statuta, quominus ubique et apud omnes
observentur, in aliquo suffragari posse, sed ea perinde haberi et reputari deberé, ac si nun-
quam emanassent, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium declaramus ac etiam statuimus
et ordinamus.
3. Decernentes nihilominus omnia et singula, quae vigore privilegiorum, exemptionum,
immunitatum et dispensationum, facultatum, conservatoriarum, indultorum, confessionalium
et aliarum quarumcumqué gratiarum hujusmodi post id tempus, quo Concilium obligare
coepit, facta et gesta quomodolíbet fuerunt, et in posterum fient, in iis, in quibus dicti Concilii
decretis adversantur, uulla, invalida et irrita esse et censeri, ac nemini etiam quantumlibet,
ut prsefertur, qualificato, tam in foro, quod ajunt fori, quam conscientiae, suífragari posse et
deberé.
4. Et ita per quoscumque locorum Ordinaris aliosque judices
Datum Romse, apud Sanctum Petrum, anno Incarnationis Dominicse 1564, décimo tertio
Kal. Martii, Pontificatus nostri anno sexto (Ex BuUar. Pii IV, c. 94).
DECRETOS DEL TRIDENTINO SOBRE LOS REGULARES.
Los Regulares necesitan licencias de predicar.
Regulares vero cujuscumque Ordinis, nisi a suis Superioribus de vita, moribus et scientia,
examinati et approbati fuerint, ac de eorum licentia, etiam in Ecclesiis suorum Ordinum
prsedicare non possint : cum qua licentia personaliter se coram Episcopis presentare et ab eis
benedictionem petere teneautur, arrtequam prsedicare incipiant. In Ecclesiis vero, quse suorum
Ordinum non sunt, ultra licentiam suorum Superiorum, etiam Episcopi licentiam habere
teneantur, sine qua in ipsis Ecclesiis non suorum Ordinum, nuUo modo prsedicare possint.
Ipsam autem licentiam gratis Episcopi concedant. Ses, 5, cap. 2, de Reform.
Los Regulares extra claiitra degentes sean corregidos por el Ordinario.
Nemo Sificularis Clericus vel Regularis extra monasterium degens, etiam sui Ordinis
privilegii prsetextu, tutus censeatur, quominus, si deliquerit, ab Ordinario loci, tanquam super
SECCIÓN SEGUNDA. 475
hoc a Sede Apostólica delegato, secundum canónicas sanctiones visitari, puniri et corrigi
valeat. Ses. 6, cap, 3, de Keform.
No se confieran los Beneficios regulares sino á los Kegulares.
Eegularia beneficia in titulum Regularibus Professis provideri consueta, cum per obitum
aut resignationem vel alias illa in titulum obtinentis vacare contigerit, Religiosis tantum illius
Ordinis conferantur. Ses. 14, cap. 10, de Reform.
Los que pasan á otra Orden son incapaces de Beneficios.
Quia vero Regulares, de uno ad alium Ordinem translati, facile a suo Superiore licentiam
standi extra monasterium obtinere solent, ex quo vagandi et apostatandi occasio tribuitur
taliter translatus, etiamsi Canonicoruní Regularium fuerit, ad beneficia ssecularia etiam
curata omnino incapax existat. Ses. 14, cap. 11, de Reform.
Misas en casas particulares.
Ne patiantur (Ordinarii) privatis in domibus, atque omnino extra Ecclesiam et ad Divinum
tantum cultum dedicata oratoria, ab eisdem Ordinariis designanda et visitanda, sanctum hoc
íSacrificium a Ssecularibus aut Regularibus quibuscumque peragi non obstantibus privi-
legiis, exemptionibus... Ses. 22, Decr.de observ. in celebr. Missse.
Ordenes del propio Obispo,
ünusquisque a proprio Episcopo ordinetur. Ses. 23, cap. 8, de Reform.
Los Prelados no confieran Ordenes menores sino á sus Subditos.
Abbatibus ac alus quibuscumque, quantum vis exemptis non liceat in posterum intra fines
alicujus Dicecesis consistentibus, etiamsi nulliua Dioecesis vel exempti esse dicantur, cuiquam,
qui Regularis subditus sibi non sit, tonsuram vel minores Ordines conferre : nec litteras
dimissorias aliquibus Clericis Ssecularibus, ut ab alus ordinentur, concedant. Sed borum
omnium ordinatio, servatis ómnibus, quse in hujus Sanctse Synodi decretis continentur, ad
Episcopos intra quorum Dioecesis fines existant pertineant : non obstantibus quibusvis privi-
legiis... Ses. 23, cap. 10, do Reform.
Edad para las Ordenes mayores.
Regulares queque nec in minori aetate, nec sine diligenti Episcopi examine ordinentur
privilegiis quibuscumque qooad hoc penitus exclusis. Ses. 23, cap. 12, de Reform.
Nec dúo sacri ordines eodem die conferantur, ihid. cap. 13.
Aprobación para oir confesiones.
Quamvis Presbyteri in sua ordinatione a peccatis absolvendi potestatem accipiant ; decernit
tamen Sancta Synodus, nullum, etiam Regularera, posse confessiones Ssecularium, etiam
Sacerdotum audire, nec ad id idoneum reputari; nisi aut Parochiale beneficium, aut ab
Episcopis per examen, si illis videbitur esse necessarium, aut alias idoneus judicetur; et
approbationem, qu» gratis detur, obtineat : privilegiis et consuetudine quacumque. etiam
immemorabili, non obstantibus. Ses. 23, cap. 15, de Reform.
Nadie puede predicar contradiciéndolo el Obispo.
Nullus autem Ssecularis sive Regularis, etiam iu Ecclesiis suorum Ordinum. contradicente
Episcopo, predicare prsesumat. Ses. 24, cap. 4, de Reform.
No erijan Monasterios sin licencia del Obispo.
Nec de caetero similia loca (Monasteria) erigantur, sine Episcopi, in cujus Dicecesi erigenda
sunt, licentia prius obtenta. Ses.25i cap. 3, de Reform.
476 PARTE 3« PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Que los Ordinarios castiguen á los desertores de sus Conventos.
Nec liceat Kegularibus a suis Couventibus recedere, etiam príetextu ad Superiores suos
accedendi; nisi ab eisdein missi aut vocati fuerint. Qui vero sine príedicto mandato in scriptis
obtento repertus fuerit, ab Ordinariis locoriim, tanquam desertor sui Instituti puniatur. lili
autem, qui- studiorum causa ad Universitates mittiintur, in Conventibus tantum liabitent :
íilíoquin ab Ordinariis contra eos procedatur. Ses. 25, cap. 4, de Reform.
Monasterios de Monjas.
En los Monasterios de Monjas sujetos á Regulares deben los Obispos conao Delegados de la
Santa Sede cuidar de la clausura. Ses. 25, cap. 5.
Parroquias Regulares.
In raonasteriis seu domibus virorum seu muliernm, quibus immiuet animarum cura
personarum ssecularium, prseter eas, quse sunt de illorura monasteriorura seu locorum fanailia,
personae tam Regulares quam S¿eculares hiijusmodi curam exercentes, subsint immediate in
iis quse ad distam curam et Sacramentorum administrationém pertinent, jurisdictioni, visita-
tioni et correctioni Episcopi, in cujus Dioecesi sunt sita. Ses. 25, cap. 11, de Reform.
Censuras y Fiestas.
Censurse et interdicta, nedum a Sede Apostólica emanata, sed etiam ab Ordinariis promul-
í!fata, mandante Episcopo, a Regularibus in eorum Ecclesiis publicentur, atque serventur.
Díes etiam festi, quos in Dioecesi sua servandos idem Episcopus príeceperit, ab exemptis
ómnibus, etiam Regularibus, serventur. Ses. 25, cap. 12, de Reform.
Controversias sobre precedencia.
Controversias omnes de prsecedentia, quüe persaepe máximo cum scandalo oriuntur,
Episcopus amota omni appellatione, et non obstantibus quibuscumque,componat.iWíií. ca2;. 13.
Procesiones.
Exempti autem omnes, tam Clerici Saculares quam Regulares quicumque, etiam Monachi,
ad publicas processiones vocati, accederé corapellantur : iis tantum exceptis, qui in strictiori
clausura vivunt.
Público delincuente.
Regularis, non subditus Episcopo, qui intra claustra monasterii degit, et extra ea ita
notorio deliquerit, ut populo scandalo sit ; Episcopo instante a suo Superiore intra terapus
ab Episcopo prtefigendum, severo puniatur ; ac de punitione Episcopum certiorem faciat :
sin minus, a suo Superiore officio privetur; et delinquens ab Episcopo puniri possit.
Ibid. cap, 14.
El Ordinario explore la voluntad de la joven mayor de doce años, al tomar el hábito de
Religiosa, y despue's al tiempo de profesar, cap. 17.
Cuarta funeral.
Decernit Sancta Synodus, ut quibuscumque in locis, jam ante annos qaudraginta, Qiiarta
quse faneralium dicitur, Cathedrali aut Parochiali Ecclesias sólita esset persolvi, ac postea
fuerit ex quocumque privilegio alus monasteriis, hospitalibus aut quibuscumque locis piis
concessa, eadem posthac, integro jure et eadem portione, quae antea solebat, Cathedrali seu
Parochiali Ecclesige persolvatur: non obstantibus concessionibus, gratiis, privilegiis etiam
Mari magno nuncupati^, aut alus quibuscumque. Ses, 25, Decr. 2, de Reform. cap 13.
Nota. Todos los Decretos de la sesión 25, sobre^ Regulares obligan «ow óbstantihm privilegiis prius
concessis.
SECCIÓN SEGUNDA. 477
Declaración de la Sagrada Congregación.
En el Capífc. 14, ses. 7, de Keform. no se comprenden los Regulares. Véase el Breve de
Urbano VIH Frovismiis nostrcB 13 de Marzo de 1634, Secc. la, Part. 3a.
SE REDUCEN A LOS TÉRMINOS DEL TRIDENTINO LOS PRIVILEGIOS Y DECLARACIONES DE
S. Pío V, EN FAVOR DE LOS REGULARES.
Gregorius Episcopiis Servas Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
In tanta rerüm et negotiorum mole, qua Eomanus Pontifex ex ómnibus mundi partibus
assidue premitur, vix vitari potest, ne aliqua interdum exiliant, quibus postea recognitis,
Aecesse est moderationis remedium adhibere. Cum itaque alias felicis recordationis Pius
Papa V, Prsedecessor noster, auditis gravaminibus, quse Fratribus Ordinum Mendicantium ab
Ordinariis locorum et Parochialiura Ecclesiarum rectoribus múltis modis inferri dicebantuv
super sacris concionibus et lectionibus habendis, confessionibiis audiendis, poenitentiis injuu-
gendis, Fratribus ad Ordines promovendis, celebratione Missarum, cura aniraarum, sacra-
mentorum administratione, sepulturis, quarta fiineralium, legatis, donationibus, eleemosynis,
collectionibus, aliisque hujusmodi juribus, necnon decimis et diversis oneribus, ac etiam
super statii et regimine Sanctimonialiurn ipsis Fratribus subjectarum, formationeprocessuum,
censurarum publicatione, processionibus, prsecedentia, locorum adquisitione, cseterisque alus
rebus tune expressis, multa per quasdara suas Litteras pro dictis Fratribus, non modo statue-
rit, sedet quse jam in Concilio Tridentino decreta fuerunt ad hsec pertinentia Nos, hac
tanta varietate cognita, quse etiam ex multiplici Litterarum et Constitutionum editione pro-
cedit, prsesentibus et futuris discriminibus occurrere volentes, de nobis attributa potestatis
plenitudine statuimus et ordinamus, de prsedictis et alus ómnibus Litteris et Constitutionibus,
quae ab eodem Prsedecessoro eisdera de rebus pro quorumcumque Kegularium etiam Mendi-
cantium Ordinibus et Congregationibus quomodolibet emanarunt, ac ómnibus et quibuscumque
in eis contentis, eam deinceps dispositionera atque decisionem pro subjecta materia futura m
esse, qu?B sive ex jure veteri, sive ex sacris dicti Concilii decretis, sive alias legitime ante
dictarum Litterarum et Constitutionura editionem erat, et si ipsae non emanassent futura
fuisset, ad quam dispositionem et decisionem, suumque pristinum et integrum statura ac
terminum illa omnia reducimus, etc.
Datum Romíe, apud S. I*etrum, anno Incarnationis Dorainicse 1572, Kalendis Marfcii, Pon-
tificatus nostri anno primo (Hállase en Roderico, Tít. 4, cap. 29, n. 41, y en el Bularlo Domi-
nicano, Tom. 5, pág. 316).
OBSERVACIONES.
Nótese que los privilegios de los Mendicantes quedan lo mismo que estaban antes del Pontificado
de San Pió V, y solo se revocan los que concedió éste Santo Pontíüce, por ser algunos de ellos
contrarios al Tridentino.
También debe notarse que en está obra se han omitido los privilegios, que concedió éste Santo
Papa, por la razón sencilla de no estar vigentes. No obstante se ha puesto ésta Bula para presentar
con claridad la historia de los privilegios de los Regulares.
Se debe notar también que algunas de las Bulas de San Pió V se han restablecido á su vigor pri-
mitivo por otros Pontífices sucesores de Gregorio XIII; como la Bula Romanus Pontifex que
exime de gabelas y cargas públicas á los Regulares, fue rostablecida por Benedicto XIII, en la con-
stitución iS'o//íí;f7«íio secc. 1, parí. H.
^7S PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
El indulto (je Ordenes extra témpora se concedió también á algunas Ordenes Religiosas de
América por distintos Romanos Pontíllces. Ullimamente el mismo Gregorio XIII confirmó después
los privilegios de los Mendicantes con ésta clausula nullis contrariisy etiam nostris non obslanlibus
aunque siempre repitió la otra in quantum decreíis Concilii Tridentini non sunl contraria. De donde
resulta que por ,declaracion del mismo Gregorio XIII, los privilegios concedidos por S. Pío V no
quedan lodos derogados, sino solo los que son contrarios á los Decretos del Tridentino. Véase sobre
esto Roderico, Til. 4, Cap. 33, n. 42.
SE REVOCAN TODAS LAS INDULGENCIAS CONCEDIDAS A LOS REGULARES, Y SE LES
CONCEDEN A TODOS OTRAS NUEVAS.
Paulus Papa V. Ad perpetuam rei meraoriam.
Komanus Pontifex in Beati Petri SeSe constitutus ciii inter alia ccelestis Indulgentiarum
tbesauri dispensandi cura incumbit, sollicite prospicere debet ac solerter, \ú hujusmodi Indul-
f^entiarum dispensatio et usus ad Dei glóriam et animarum salutem prsecipue dirigatur, et ne
ex illarum miiltiplicitate confusio et inanis interpretatio exoriatur.
Proinde cum fel. rec. Clemens Papa VIII, Príedecessor noster, magna cum diligentia et
sollicitudine procuraverit abusus et corruptelas, tum in communicando Indulgentiarum the-
sauros, tum inmodo illos recipiendi, irreptos tollere; et propterea sua quadam Constitutione
formam aggregandi, instituendi et recte administrandi Societates et Confraternitates prses-
cripserit; licetmorte prseventus hanc piam ejus voluíitatem ad finalem executionem dedúcete,
ñeque etiam, ut cogitaverat, circa Indulgentias a plerisque Romanis Pontificibus Prsedecesso-
ribus, Religionibus et Ordiníbus Monasticis et Mendicantibus diversis temporibus concessas,
aliquid deliberare potuerit;
Nos, qui nullis nostris meritis, sed sola Dei benignitate ad Summi Apostolatus officium
vocati sumus, susceptum a tanto Pontifico pium hoc opus ad optimum finem perducere
cupientes, ubi primum Catholicoe Ecclesiai régimen suscepimus, Venerabilibus Fratribus
nostris S. R. E. Cardinalibus ad hoc opus a dicto Clemente Praedecessore deputatis, de quo-
rum numero tempere ipsius Clementis Prsedecessoris eramus, injunximus, ut in illo opere ad
ulteriora progrederentur, et Indulgentias Regularibus concessas recognoscerent, iisque recog-
nitis, rem nobiscum communicarent.
Cum itaque prajfati Cardinales privilegia, concessiones et gratias, praedictis Religionibus et
Ordinibus concessas diligenter inspexerint ét examinaverint, ac eorumdem Ordinum Supe-
riores et officiales pluries audiverint, ac circa easdem indulgentias varia dubia et incertitudines
et confusiones adesse compererint, et ex judicio eorumdem etiam Regularium, vel aliquorum
ex illis, Nobis proposuerint, valde expediré pro eorum majori securitate et beneficio, ut indul-
gentias ipsis Religionibus et Ordinibus ad instar, vel per communicationem, aut alias particu-
lares illis concederemus.
Nos, matura super hoc consultatione prsehabita, cupientes personis Regularibus quibuscum-
que quorumvis Ordinum, tam Monasteriorum. quara Mendicantium, spirituale solatium et
juvamen afferre, infrascriptas indulgentias et gratias, quas personis Regularibus intra
claustra aut extra, cum licentia tamen suorum Superiorum tantummodo suífragari
deberé declaramus, concedendas duximus.
Ómnibus igitur Christifideíibus, qui canonice et juxta Ordines cujuslibet Religionis et
Constitutiones Apostólicas habitum Regularem susceperint die primo ingressus in
ipsam Religionem,*'si veré pceni ten tes et confessi Sanctissimum Eucharistiaj Sacraraentum
sumpserint, plenariam.
SECCIÓN SEGUNDA. 479
Ac cuilibet Novitio, qui poenitens, confessus ac Sacra Communione refectus, post completum
probationis annum professionem emiserit, etiam plenariam.
Necnon cuilibet RelígiOHO, inter claustra sui Monasterii viventi, qui in festo principali sui
Ordinis confessus et Sacra Communione refectus fuerit, aut Missam recitans, pro Christiano-
rum Principum concordia, Hseresum extirpatione, Romani Pontificis salute ac Sanctse Matris
Ecclesiíe exaltatione, pías ad Deum preces effiíderint, etiam plenariam.
In cujuslibet vero mortis articulo, si pariter veré poenitens et confessus ac Sacra Communione
refectus, vel quatenus id nequiverit, saltem contritus üomenJesu ore, si potuerit, sin autem
corde, devote invocaverit, etiam plenariam.
Qui vero ad Presbyteratus Ordinem canonice promotus et confessus primam Missam
celebrabit. necnon étiam iis Religiosis, qui pariter confessi ac Sacra Communione refecti
eidem Missae interfuerint, aut ipso die Missam similiter celebrabunt, etiam plenariam.
lis vero, qui de suorum Superiorum licentia a negotiis per decem dies alieni» in Celia com-
morabimtur, aut ab aliorura conversatione separati, in piorum librorum et aliarum rerum
spiritualium ánimos ad devotionem et spiritum iuducentium lectionibus operam suam
dederint, addendo saepe considerationes et meditationes, etc. plenariam similiter omnium
peccatorum suorum indulgentiam et remissioném misericorditer in Domino concedimus.
Prseterea iidem Religiosi intra claustra viventes, qui suam Ecclesiam devote visitaverint
et, ut profertur, oraverint, consequantur easdem indulgentias, quas visitantes Ecclesias ürbis
et extra eam diebus Stationum consequuntur, in ómnibus diebus, perinde ac si ipsas ürbis
Ecclesias personaliter visitarent.
Ómnibus item Religiosis intra claustra, ut supra, viventibus, qui quinquies Orationem
Dominicam et toties Salutationem Angelicam ante Altare eorum Ecclesi», in quolibet die,
quinqué annos et totidem quadrageñas.
lis vero, qui de suorum Superiorum licentia in itinere existentes, aut extra claustra
degentes, tamquam Prsedicatores et Lectores quinquies eamdem Orationem Dominicam et
toties Salutationem Angelicam ante quodlibet Altare similiter dixerint, etiam quinqué annos
et totidem quadrageñas.
Necnon etiam ejusdem Religiosiá, qui per mensem integrum singulis diebus spatio mediíe
horre orationem mentalem fecerint, ac confessi et Sacra Communione ultima Dominica mensis
hujusmodi refecti ñierint, sexaginta annos et totidem quadrageñas.
Qui vero contrito corde et poenitentes, eorum culpas et peccata ac imperfectiones in Capitulis
culparum accusabunt et spiritualiter communicabunt, et exercitium virtutum facient, tres
annos et totidem quadrageñas.
Quotiescumque autem do licentia Summi Pontificis aut suorum Superiorum in ditiones et
térras Infidelium aut Hajroticorum, ad concionandum aut Catbolicos docendum vel Infideles
et Haereticos ipsos ad Fidem Catholicam convertendum et Ecclesise gremium reducendum
missi fuerint, si poBuitentes et confessi ac Sanctissima Communione refecti fuerint, vel Missam
celebraverint, ut melius ad hujusmodi opas sese parare valeant, pro duabus vicibus, videlicet,
quando itineri se accingunt, et quando in Provinciam, ubi prsedicta opera eis exercenda erunt,
ingressi fuerint, plenariam omnium peccatorum suorum indulgentiam et remissioném miseri-
corditer in Domino pariter concedimus et elargimur.
Et insuper cum Superior in visitationibus generalibus orationes Quadraginta Horarum pro
bono visitationis progressu collocare voluerit, iis Religiosis, qui dictis orationibus saltem
spatio duarum horarum in diverso tempore interfuerint, et ibi pro Christianorum Principum
concordia, Hsíresnm extirpatione, Romani Pontificis salute ac Sanctse Matris Ecclesise exal-
480 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
tatione, necnon disciplinae et observantise regularis augmento, pias ad Deum preces, ut supra
dictum est, effuderint, si confessi ct sacra Communione refecti fuerint, aut Misaam celebra-
verint, plenariam similiter omnium peccatorum indulgentiam et remissionem, ut prsefertur,
concedimus.
Volumus autem, ut omnes supradictse indulgentioe et gratise Religiosis Regularibus
cujusvis Ordiüistam Monastici, quam Mendicantis dumtaxat, ut praefertur, concessse, etiam
ómnibus Monialibus cujusvis Regulse approbatae et intra claustra cüm tribus votis solemnibus
viventibus, et perpetuam clausuram servantibus, tam Ordinariis locorum, quam etiam
Regularibus cujuscumquQ Ordinis Regulse et Instituti subjectis, suffragentur, príesentibus
perpetuis futuris temporibus duraturis.
Cseterum omnes et singulas indulgentias quibuscumque Ordinibus et Institutis Regularibus
hujusmodi, etiam Mendicantibus et quibuslibet personis Regularibus, tam vigore privilegio-
rum et Litterarum Apostolicarum, quam vivse vocis oráculo aut alias quovis modo per
quoscumque Romanos Pontifices, Prsedecessores nostros, ac Nos et Apostolicam Sedem hactenus
concessas, confirmatas, approbatas et innovatas, auctoritate et tenore prsedictis perpetuo
revocamus, cassamus, annuUamus et abrogamus, et ad praesentium nostrarum Litterarum
príescriptum reducimus et moderamur.
Non obstantibüs quibusvis Constitutionibus, etc.
Datura Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 23 Maji 1606, Pontificatus
nostri anno secundo.
(Bular. Rom. de Cocquelines, Const. 38.)
RESOLUCIÓN DE LA SAGRADA CONGREGACIÓN DE INDULGENCIAS SOBRE
EL BREVE ANTERIOR.
Dubio per virum Religiosum Sacrae Congregationi proposito et in ea examinato, utrum in
generali revocatione Indulgéntiarum, quse in Brevi Romanus Pontifex Pauli V babetur,
datum 23 Maji 1606, comprehendanti>r persoñse, quse substantialia Religionis vota non
emittunt, intra vel extra claustra degentes ; eadem S. Congregatio respondió eas minime
comprehendi. — A. Card. Homodeus. — Michael Ángelus Riccius Sac. Gong. Secr. —
(Hállase éste Decreto confirmado por Inocencio XI, en su BrevCi que empieza Alias emanavit
dado 10 de Octubre de Í686. Bular. Rom. de Mainardo.)
Asistencia de los Regulares á las Procesiones.
En 15 de Mayo de 1610 resolvió la Sagrada Congregación en una causa de Chile, que el
Obispo puede compeler con censuras á los Regulares para asister á las procesiones públicas
y generales. Así Barbosa CoUect. V. Una resolución semejante trae el P. Zacarías lib.
Prodr. in Lacr. pág. 38, dada el 27 de Julio de 1609.
No obstante ésta resolución, siempre se deben exceptuar los Monjes, que, según el Triden-
tino, ses, 25, cap, 13, viven perpetuamente bajo estricta clausura. Además, los que tienen
privilegio Apostólico : y por último, por declaración de Gregorio XIII los Regulares, que
distan quinientos pasos de la población.
(Past. Ord. 222.)
Supresión de los Conventillos en América.
En 21 de Setiembre de 1611, Paulo V dispuso que los Conventillos de América, que no
pudiesen alimentar ocho Religiosos, se suprimiesen, cometiendo la ejecución al arbitrio de los
SECCIÓN SEGUNDA. 481
Obispos, Se hace mención de éstas Letras en el Breve de Clemente XII, del año 1734, en
donde se revoca lo dispuesto por Paulo V.
(Fastos, Ord. 226.)
PRECEDENCIA DEL CLERO SECULAR SOBRE EL REGULAR.
Venerabili Fratri Archiepiscopo Mexicano, Paulus Papa V.
Venerabilis Frater : salüfcem et Apostolicam Benedictionem.
1. Exponi nobis nuper fecerunt dilecti Pilii, Decanus, Capitulum et Canonici Ecclesise
Mexicanse, quod in civitate Mexicana in novo Hispanise Regno in Indiis, nonnulli Monachi et
alii Regulares etiam Ordinum Mendicantium prsetendunt Clerum Ssecularem in publicis
processionibus prsecedere.
2. Nos, pro nostri pastoralis officii debito, utriusque Cleri Ssecularis et Regularis quieti
consulere, et omnium controversiarum occasionera inter eos, quantum cum Domino possumus,
removeré cupientes, supplicationibus Decani, Capituli, et Canonicorum praedictorum nobis
super hoc humiliter porrectis inclinati, de Venerabilium Pratrum nostrorum S. E. E. Car-
dinalium, super sacris ritibus et cseremoniis deputatorum consilio, Fraternitati tuai per
prsesentes committimus et mandamus, ut in civitate Mexicana et toto liegno novae Hispanise
in Indiis, Kegulares, tam Monachos, quam Fratres quorumcumque Ordinum etiam Mendican-
tium, in processionibus et alus publicis actibus non deberé Clerum Saecularem prgpcedere
ñeque cum eis mixtum incedere, sed Clerum Saecularem prsedictum in ómnibus locis, etiam
iu propris Ecclesiis et Convontibus Monachorum et Fratrum aliorumque Kegularium quorum-
cumque, prseferendum esse et prsecedere deberé ; etiamsi aliquando ex Ssecularium indulgentia
aut huraanitate seu alia forsan de causa, secus factum fuerit ; et quamcumque contrariam
consuetudinem tanquam abusum corrigendam esse, et ubique locorum in partibus prsedictis
observar! deberé, prout generaliter in universali Ecclesia, juxta dispositionem libri cseremo-
nialis servatur, et specialiter servari mandatum fuit a felicis recordationis Clemente Papa VIH,
Prsedecessore nostro, in Regnis Castellse et Legionis.
3. Sicque et non aliter per quoscumque judices ordinarios et delegatos.....
Datuní Romse, apud Sauctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 1 Decembris
1614, Pontificatus nostri anno décimo. (Ex Bull. Eom. Edit. 1868, sub Pió IX.)
Nota. No se cita en los Fastos.
QUE LOS REGULARES, QUE TIENEN LA CURA DE ALMAS EN LA DIÓCESIS MEJICANA, SEAN
APROBADOS POR EL ARZOBISPO DE MÉJICO.
Paulus Papa V. Ad perpetuam rei memoriam.
Sacri Apostolatus ministmo, meritis licst insufficientibus, Divina providentia prsepositi, ad
ea vigilantise nostrse partes prsecipue intendimus, per qua3 Christifidelium animarum salus,
et divini Numinis cultus, tum ex recta Sacramentorum administratione, tum provida et
matura ideoneorum Parochialium Ecclesiarum rectorum institutione, felicioribus in dies
augeantur incrementis.
1. Cum itaque, sicut accepimus, personse Regulares ad curam animarum personarum ssecu-
larium exercendam in civitate et Dioecesi Mexicana in partibus Indiarum Occidentalium,
absque examine et approbatione pro tempere existentis Archiepiscopi Mexicani, sub prsetextu
TOM. 1. 60
482 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
privilegiorum eorum Ordinibus concessorum, et alias, exercere posse prsetendant, et de facto
exerceaat, non sine salutis earumdem personarum detrimento et animarum Christifidelium
discrimine :
2. Nos, prsemissis, quantum nobis ex alto conceditur, opportune providere volentes, de
Venerabilium Fratrum nostrorum S. E. E, Cardinalium, Sacri Concilii Tridentini interpretum
consilio, quod Regulares persones cujuscumque Ordinis et instituti existant, etiam Mendican-
tium, et quantumvis exempti et Apostoliese Sedi immediate subjecti, curam animarum perso-
narum ssecnlarium exercere minime possint, nisi prsevio examine a pro tempere existente
Archiepiscopo Mexicano ad id approbatse fuerint, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium
perpetuo decernimus et declaramus.
3. Decernentes etiam praesentes Litteras et in eis contenta hujusmodi ab ómnibus et singu-
lis, quos tamen illse concernunt et concernent quomodolibet in futurum, inviolabiliter qbser-
vari deberé
4. Quocirca Venerabili Fratri moderno, et pro tempere existenti Archiepiscopo Mexicano
per praesentes committimus et mandamus, quatenus ipse per se vel alium seu alios, praesentes
Litteras et Jn eis contenta qusecumque, ubi et quando opus fuerit, solemniter publicans,
illas ab ómnibus et singulis, ad quos spectat et pro tempere quomodolibet spectabit, observari
faciat
5. Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis acquorumvis Ordinum....
statutis et consuetudinibus, necnon Mari magno et alus indultis et Litteris Apostolicis, in
contrarium praemissorum quomodolibet concessis, confirmatis et innovatis. Qiiibus ómnibus et
singulis eorum tenores praesentibus pro expressis habentes, illis alias in suo robore perman-
suris, ad praemissorum effectum, hac vice dumtaxat, specialiter et expresse derogamus,
caeterisque contrariis quibuscumque.
Datum Romae, apud Sanctam Mariam Majorem, sub anoulo Piscatoris, die 7 Octobris 1615,
Pontificatus uostri anuo undécimo (Ex Bull. Rom. sub Pío IX edito anno 1868).
Nota. Por ésta Constitución queda restringida la Omnímoda de Adriano, por lo que hace á la cura de
almas, sin aprobación del Obispo ; mas no queda derogada en lo demás, como se dice expresamente por éstas
palabras illis alias in suo roiore permansuris (No se cita en los Fastos).
QUE LOS REGULARES APROBADOS POR EL ARZOBISPO DE MÉJICO PARA OÍR CONFESIONES,
PUEDAN SER OTRA VEZ EXAMINADOS POR SU SUCESOR.
Paulus Papa V.
üniversalis Ecclesise regimini meritis licet imparibus a Domino prsepositi, ex officii nostri
debito providere debemus, ut Christitidelium animarum cura per idóneos rectores adminis-
tretur et Episcoporum sacra auctoritas, qui in partem sollicitudinis ad eamdem Ecclesiam
regendam, üunt vocati, illsesa conservetur.
1. Cum itaque, sicut accepimus, nonnullse personse Regulares civitatis et Dicecesis
Mexicanse in partibus Indiarum Occidentalium ad curam animarum personarum ssDcularium
destinatse, recusent examini se subjicere Archiepiscopi Mexicani pro confessionibus audiendis,
eo sub prsetextu, quod ab alus Archiepiscopis Mexicanis ad eífectum prsedictum alias, prsevio
examine approbati fuerint.
2. Nos attendentes prsemissa contra Canónicas sanctiones et Constitutionem felicis recor-
dationis Pii Papse V, Prsedecessoris nostri, in damnum animarum et Archiepiscopalis
jurisdictionis attentari : propterea iis, quantum nobis ex alto conceditur, occurrere cupientes
de Venerabilium Pratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, Sacri Concilii Tridentini inter-
SECCIÓN SEGUNDA. 483
pretum cousilio, quod Regulares personse cujuscumque Ordinis et Instituti existant, etiam
Mendicantium, et quantiimvis exempti et Apostolicse Sedi immediate subjecti, ad sacras
personarum saecularium confessiones audiendas semel a tune existente Archiepiscopo Mexicano
approbatse, successu temporis iterum ab Archiepiscopo successore, juxta prsedictam Pii V
Prsedecessoris Constitutionem desuper editam, examinari et minus idóneas repertse reprobar!
possint. Apostólica auctorifcate, tenore prsesentium, perpetuo decernimus et declaramus.
3. Decernentes etiam prsesentes Litteras, et íq eis contenta hujusmodi ab ómnibus et
singulis, quos ilise concernunt et concernent quomodolibet in faturum, inviolabiliter obser-
var! deberé.
4. Quocirca Venerabili Pratri moderno et pro tempere existenti Archiepiscopo Mexicano
per presentes committimus et mandamus, quaienus ipse per se vel alium seu alies prsesentes
Litteras observar! faciat.,...
5. Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis
Datum Romas, apud Sauctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 10 Octobris
1615, Pontificatus nostri anno undécimo. (Ex Bull. Rom. sub Pió. IX edito.)
Visita de las Uofradías.
En 6 de Diciembre de 1616 la Sagrada Congregación de Obispos y Regulares decidió en
una causa de Chile que los Obispos pueden visitar no solo las Cofradías erigidas en las Iglesias
de los Regulares, sino también los altares y Capillas, pero solo en lo que concierne á su
administración* Lo toma de Barbosa el P. Port! De cojiserv, art, 22, n, 239, el cual tiene por
exentas las Congregaciones de la Compañía de Jesús, como lo trae el Compendio Indico de
1757, cuyas palabras son éstas -. « Cum per concessionera Sixti V, Prsepositus Generalis
possit dissolvere quaslibet Congregationes externorum erectas vel erigendas sub cura et
directione Societatis ; atquíj Societas pluries declaraverit juxta suum morem illas erigendi et
retinendi, confirmatum Liiteris Gregorii XIII, Sixti V, Gregorii XV et Benedicti XIV,
praidictas Congregationes possidere bona non posse ; Ordinarii locorum non possunt se inge-
rere in visitatione eammdem, sub prsetextu bonorum, qu£e ex pia largitione et donatione in
illarum usum obveniant. Bona vero, suppellectiles et mobilia orania in eventu dissolutionis
revertuntur in dominium Societatis et CoUegiorum, nisi aliter constet de volúntate donan-
tium, ut inhserendo Liiteris Apostolicis, definivít S. Congregatio Episcop. et Regul. in una
Asculana, 16 Mart. 1713, et in Firmana 1 Dec. 1740, approbante Benedicto XIV,. in
Constitutione Laudábile, 15 Febr. 1758. (Fastos, Ord^-235.)
Vestidos y Sacos de los Cofrades.
En 6 de Diciembre de 16161a misma Sagr. Congregación en una causa de Chile decidió que
no era lícito á la Compañía de Jesús ni á los Padres de Santo Domingo, erigir Cofradías ó
nuevas Congregaciones con el usio de Sa€os, sin licencia del Ordinario. Lo toma el P. Fort!
loe. cit. n. 246, de Barbosa.
Regulares Reprobados en el examen para Ordenes.
En 23 de Abril de 1620 resolvió la S. Congregación en una causa del nuevo Reino de Gra-
nada, que si los Regulares fueren reprobados en el examen por el Obispo, no pueden sus Supe-
riores enviarlos á otros Obispos, para recibir las Ordenes. Y si así se hiciese, el Obispo no
Diocesano, que los ordenare, quedará suspenso por un año, así como los Ordenados quedarán
también suspensos de ejercer el Orden recibido, por el tiempo, que al Diocesano le pareciere.
Lo reñere Juan B. Pitton!, CC. ad Episc. n. 753.
Acerca de las Ordenes de los Regulares debe observarse, que los Prelados no pueden dar
AU PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Dimisorias á los subditos para otro Obispo, cuando el Diocesano celebra Ordenes. Y solo
pueden hacerlo cuando no celebra Ordenes, ó cuando está ausente, llevando sin embargo el
atestado del Vicario General ó del Canciller ó del Secretario del Obispo Diocesano, por el cual
conste que .el Obispo está ausente, ó no celebra Ordenes en aquel tiempo. Así lo dispuso pri-
meramente Clemente VIII, por Decreto de la Sagrada Congregación del Concilio, en 15 de
Marzo de 1596, con la condición que los ordenandos sean examinados por el que los ordenare,
y que los Prelados no aguarden de industria al tiempo que el Diocesano no celebra Ordenes
para darlas Dimisorias. Después se mandó guardar éste Decreto en la Bula Apostolici minis-
terii de Inocencio XIII, dada en 1723 para las Iglesias de España ó Indias aunque con ésta
excepción : « Exceptis Kegularibus, quibus post Tridentinum concessum fuerit, ut a quolibet
ordinari possint. » Por ultimo Benedicto XIV confirmó y renovó todos los Decretos anteriores
en su Breve Impositi Nohis, dado 3 Kal. Mart. 1746, añadiendo, que si alguna Orden Regu-
lar gozase del privilegio de ordenar á sus alumnos extra témpora y por cualquier Obispo, que
tiene comunicación con la Santa Sede, éste privilegio sea incomunicable á las otras Ordenes,
y debe ser posterior al Tridentino.
Para mayor declaración der éste privilegio que tuvo la Compañía de Jesús por la Constitu-
ción Pium et utihy concedido por Gregorio XIII, en 22 de Setiembre de 1582, y en otra,
que se dio para las Indias, que empieza Summi Sacerdoti% de que hace mención el Com-
pendio Indico (verb. Ordines), y por último por la Constitución ínter plura, de León XII,
dada en 11 de Julio de 1826, se refieren aquí varias Eesoluciones de la Sagrada Congrega-
ción, que trae el Cardenal Petra en sus Comentarios á las Letras Apostólicas, tom. 2,
pág. 346 : « An clerici S. J. habitantes in Dioecesi Mechliniensi, Archiepiscopo ordina-
tiones habente, possint ordinari ab alio Episcopo ? Die 15 Julii 1681 responsum fuit : afiir-
mative An Archiepiscopo ordinationes habente, possint extra Dicecesim Mechliniensem
ordinari ab alio Episcopo in propria Dioecesi? Resp. fuit : affirraative. An sacros ordines
suscepturi ab Archiepiscopo Mechliniensi debeant se subjicere examini prout cseteri Regu-
lares? Die 15 Julii 1683 Sacra Congregatio respondit negativo. Repropositis deinde dubii3
istis 8 Julii 1684, dilata est resolutio. Vide La Croix De Sacr. Ord. n, 2193 apud quem ad
ultimum dubium responsum esse dicitur, negativo, nisi sit consuetudo in contrarium. »
Fastos, Ord. 240.
DE LOS PRIVILEGIOS DE LOS EXENTOS. ACERCA DE LA CURA DE ALMAS, ADMINISTRACIÓN
DE LOS SACRAMENTOS, MONASTERIOS DE RELIGIOSAS, Y PREDICACIÓN DE LA DIVINA
PALABRA.
Gregorius Papa XV. Ad perpetuara rei raemoriam.
Inscrutabili Dei providentia universalis Ecclesise regimini, meritis licet imparibus, praj-
sidentes, pastoralis nostr^ sollicitudinis partes esse dignoscimus, in eam curam precipuo
incumbere, ut a dignis et probatis tantum Sacerdotibus sánete administrentur Ecclesiastica
Sacramanta, atque ut Virginum Deo sacrarum monasteria diligentissime custodiantur, et
viri assumantur idonei ad prsedicationis officium salubriter exequendum,
1. Sane Tridentinse Synodi decretis próvido cautumest, nullum Presbyterum etiam Regu-
larem posse confessiones síecularium etiam Sacerdotum audire, nec ad id idoneum reputari,
nisi aut Parochiale beneficium habeat, aut ab Episcopis per examen, si illis videbitur es50
necessarium, aut alias idoneus judicetur, et approbationem, qua3 gratis detur, obtineat.
2. Necnon ut in monasteriis seu domibus virorum seu mulierum, quibus imminet animq.-
SECCIÓN SEGUNDA. 485
rum cura personarum ssecularinn], prsRter eas, quaí sunt de illoriim monasteriorum sen
locorum familia, personas tam Kegulares, quam Sseculares ejusmodi curam exercentes, sub-
sint immediate in iis, quse ad dictam curam et Sacramentorum administrationem pertinent,
jurisdictioni, visitationi et correctioni Episcopi, in cujus Dicecesi sunt sita. Itemque ut Epis-
copi universi, sub obtestatione Divini judicii et interminatione maledictionis seternse, in
ómnibus monasteriis sibi subjectis, ordinaria, in alus vero Sedis Apostolicse auctoritate,
clausuram Sanctimonialium, ubi violata fuerit, diligenter restituí, et, ubi inviolata est, con-
servan máxime proourent ; inobedientes atque contradictores per censuras Ecclesiasticas alias-
que poenas, quacumque appellatione postposita, compescentes.
3. Atque ut Kegulares in Ecclesiis suorum Ordinum prsedicare volentes, se coram Epis-
copis prsesentare et ab eis benedictionem petere teneantur, in Ecclesiis vero, quse suorum Or-
dinum non sunt, nul lo modo prsedicare possint sine Episcopi licentia; contradicente autem
Episcopo, nulli, etiam in suorum Ordinum Ecclesiis, prsedicare prsesumant.
4. Verum, quia experientia compertum est, Ecclesiastici regiminis rationes postulare ; ut
Decretis hujusmodi aliquid adjungatur, matura deliberatione nostra, et ex certa scientia ac de
Apostolicse potestatis plenitudine,hacgenerali ac perpetuo valitura constitutione decernimus,
statuimus et declaramus, ut deinceps tam Regulares quam Sseculares quomodolibet exerapti,
(sive auimarura curam personarum saícularium, monasteriis seu domibus Eegularibiis, aut
quibusvis alus Ecclesiis vel beneficiis sive Regularibus sive Ssecularibus, incumbentem exer-
ceant; sive alias Ecclesiastica Sacramenta aut únum ex illis ministrent, prsevia Episcopi
licentia et approbatione ; sive quoquomodo in dictse curse exercitio aut in eorumdem Sacra-
mentorum. vel alicujus ex illis administratione de facto absque ulla auctojritate se ingerant)
in iis, quse ejusmodi curam seu administrationem concernunt, omnimodse jurisdictioni, visita-
tioni et correctioni Dioecesani Episcopi, tamquam Sedis Apostólica? Delegati, plene in ómnibus
subjiciantur. Ad hsec tam Kegulares quam Sseculares hujusmodi nuUis privilegiis aut exemp-
tionibus tueri se possint, quominus, si deliquerint circa personas intra septa degentes» aut
circa clausuram, vel circa bonorum administrationem monasteriorum Monialium, etiam Kegu-
laribus subjectarum, ab Episcopo loci similiter, tamquam ad hoc Sedis Apostolicse Delegato,
quoties et quando opus fuerit, puniri et corrigi valeant.
5. Confessores vero, sive Kegulares sive Sseculares quomodocumque exempti, tam ordinarii,
quam extraordinarii ad confessiones Monialium etiam Kegularibus subjectarum, audiendas,
nullatenus deputari valeant, nisi prius ab Episcopo Dioecesano idonei judicentur et approbatio-
nem, quse gratis concedatur, obtineant. Sed et administrantes bona ad eadem monasteria
Sanctimonialium, ut prsefertur, etiam Kegularibus subjectarum pertinentia, sive Regulares
extiterint, sive Sseculares, quomodolibet exempti, Episcopo loci, adhibitis etiam Superioribus
Kegularibus, singulis annis rationes administrationis, gratis tamen exigendas, reddere
teneantur, ad idque juris remediis cogi et compelli queant. Liceatque Episcopo ex rationabili
causa Superiores Kegulares admonere, ut ejusmodi confessores atque administratoresamoveant:
iisque Superioribus id faceré detrectantibus aut negligentibus habeat Episcopus facultatem
prsedictos confessores et administratores amo vendí, quoties et quando opus esse judicaverit.
Ac similiter possit Episcopus una cum Superioribus Kegularibus, quarumcumque Abbatis-
sarum, Priorissarum, Prsefoctarum vel Príepositarum eorumdem monasteriorum, quocumque
nomine appellentur, électionibus per se vel per alium interesse ac prsesidere, absque ulla
tamen ipsorum monasteriorum impensa.
6. Ac demum habeat Episcopus, tamquam dictse Sedis Delegatus, auctoritatem coercendi
ac puniendi quoscumque exemptos, tam Sseculares quam Kegulares, qui in alienis Ecclesiis,
486 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
aut quae suorum Ordinum non sunt, absque Episcopi licentia, et in Ecclesiis suis aut suorum
Ordinum, non petita illius benedictione, aut ipso contradicente, príedicare prsesumpserint. Ita
ut Episcopus in suprascriptis casibus in prsenominatas personas, in praemissis ómnibus et
singulis aut circa ea quoqnomodo delinquentes, quoties et quando opus fuerit etiam extra
visitationem per censuras Ecclesiasticas, aliasque pcenas, uti ejusdem Sedis Delegati, proce-
deré, omnemque jurisdictionem exercere libere et licite valeant
Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis in favorem quarunacumque
personarum atque Ordinum, tam Mendicantium, quam non Mendicantium...
Datum Komse, apud S. Petrum, anno Incarnationis DoniinicBe 1622, Nonis Februarii,
Pontificatus nostri anno secundo. (Ex Bull. Kom. sub Pió IX edit.)
Resoluciones de algunas dudas suscitadas por la Constitución anterior.
1. An liceat Episcopis visitare altaria Regularium Ecclesiarum, quibus cura animarum
personarum ssecularium non incumbit, aut loca, ubi in iisdem Ecclesiis assérvatur sanctissi-
raum Eucharistiae Sacramentum, vel ubi audiuntur confessiones personarum ssecularium ?
2. An Episcopi possint Regularibus prsescribere, ut certis tantum in locis ac temporibus
aut certarum personarum confessiones audiant, vel alias illorum privilegia restringere ac
moderari in Sacramentis administrandis ?
3. An facultas Episcopis per Constitutionem attributa in exemptos, tam Biseculares quam
Regulares, intelligatur etiam tributa in personas nullius Dioecesis ?
4. An cadera facultas competat inferioribus Prselatis proprium territorium ac jurisdic-
tionem quasi episcopale habentibus ?
5. An per earadem Ccnstitutionem in illis verbis : « possit episcopus una cum Superioribus
Regularibus quarumcumque Abbatissarum, etc. electionibus per se vel per alium, interesse
ac prsesidere, » jus Abbatissas confirmandi Episcopis attributum censeatur ?
6. An confessores Monialium ante editara Constitutionem deputati debeaut ab Episcopo
examinari et approbari ?
7. An superiores Regulares similiter ante ipsius Constitutionis publicationera electi seu
deputati, alia indigeant Episcopi approbatione pro confessionibus Sanctimonialium sibi
subjectarum audiendis?
8. An confessiones, quas audiunt Superiores Regulares electi seu deputati vel contírmati
post publicationem et scientiam tenoris dictíe Bullse, non obtenía Episcopi approbatione,
sint nullsB' atque irritse, necne ?
9. An Regulares generaliter ab Episcopo approbati ad confessiones personarum ssecularium
audiendas, censeantur etiara approbati ad audiendas confessiones Monialium sibi subjectarum?
10. An Regularis, ad audiendas confessiones Monialium unius monasterii ab Episcopo
approbatus, confessiones monialium alterius monasterii audire possit ?
11. An confessores Regulares extraordinarii, semel ab Episcopo deputati et approbati ad
audiendas Monialium confessiones pro una vice infra annum ad prsescriptum Sacri Concilii
Tridentini, possint virtute dictse approbationis pluries, tamquam confessores extraordinarii,
earumdera confessiones audire absque nova Episcopi licentia ?
12. Cum in eadem Constitutione statutum sit, ut liceat Episcopo ex rationabili causa
Superiores Regulares admonere, ut amoveant confessores Monialium, atque administratores
bonorum ad eorumdem Monialium monasteria pertinentium, iisque Superioribus id faceré
detrectantibus, habeat Episcopus facultatem pr^edictos confessores et administratores amo-
vendi, quoties et quando opus esse judicaverit ? an ejusmodi causara Episcopus Superioribus
Regularibus significare teneatur ?
SECCIÓN SEGUNDA. 487
13. An eadem Constitutio, qua parte supponit Episcopi jiirisdictioni Regulares delinquentes
circa personas degentes intra septa monasteriorum Monialium, aut circa claiisuram, vel bono-
rum administrationem eorumdem monasteriorum, habeat locum in ómnibus delictis, an vero
solum in notoriis et cum scandalo populi ?
Declarationes datse et ab eodem Gregorio ac Urbano VIII ápprobatse,
Sacra Congregatio Cardinalium Concilii Tridentini interpretum censuit, Constitutíonera
sanctse memorise Gregorii XV, de exemptorum privilegiis, nequáquam subjicere Regulares
exemptos, quibus cura animarum personarum ssecularium non incumbit, Episcoporum juris-
dictioni in his, quse Sacramentorum administrationem concemunt, nisi cura in Sacramentis
personis ssecularibus administrandis iidem Regulares delinquunt ac propterea :
Ad 1. Dubium respondit : Episcopis non licere in vim ejusdem Constitutionis visitare altaría
Ecclesiarum Regularium, quibus non incumbit animarum cura personarum ssecularium, nec
loca, ubi in iisdem Ecclesiis asservatur Sanctissimum Eucharistise Sacramentum, vel ubi
confessiones personarum ssecularium audiuntur.
Ad 2. Hac in parte Constitutionem nihil novi juris induxisse, nec uUam novam auctoritatem
Episcopis in Regulares attribuisse : idéoque in vim ipsius Constitutionis non posse Episcopos
Regularibus prsescribere, ut oertis tantum in locis ac temporibus aut certarum personarum
confessiones audiant, vel alias illorum privilegia in Sacramentis administrandis restringere
aut raoderari. Quod si aliunde Episcopis hujusmodi facultas competat, illam non fuisse ab
eadem Constitutione sublatam.
Ad 3. Censuit ejusmodi facultatem non intelligi tributara Episcopis in personas nuUius
Dicecesisl
Ad 4. Non competeré.
Ad 5. Jus confirmandi Abbatissá sminime fuisse Episcopis per Constitutionem attributam.
Ad 6. Confessores quidem extraordinarios Monialium nuUatenus posse post Constitutionem
illarum confessiones audire, nisi prius ab Episcopo Dicecesano idonei judicentur et approbentur.
Ordinarios vero confessores ante Constitutionis publicationem deputatos, posse, durante trien-
nio ab eorum deputatione inchoando, pergere in confessionibus Sanctimonialium audiendis
absque alio examine et approbatione Episcopi. Quod si contingat ut illorum facultas a
Sede Apostólica ultra triennium prorogetur, tune deberé eos ab Episcopo examinari et
approbari.
Ad7. Superiores Regulares electos seu deputatos ante ipsius Constitutionis publicationem,
quibus alioquin facultas competat audiendi confessiones Monialium sibi subjectarum, posse
durante eorum officio pergere sine alia Episcopi approbatione in confessionibus audiendis illa-
rum tantum, quíB sponte ac proprio motu id ab eis petierint. At vero eos qui post Constitu-
tionem eligentur, aut quoquo modo deputabuntur, vel qui in eorum officiis seu dignitatibus,
expíete jam tempere a Constitutionibus cujusque Ordinis vel alias legitime prsefinito, ad aliud
tempus confirmabuntur, nequáquam posse Sanctimonialium confessiones audire, nisi prius a
DioDcesano Episcopo idonei judicati atque approbati fuerint.
Ad 8. Confessiones hujusmodi nullas atque irritas esse.
Ad 9. Regulares generaliter ab Episcopo approbatos ad confessiones personarum ssecula-
rium audiendas, nequáquam censeri approbatos ad audiendas confessiones Monialium sibi
subjectarum, sed egere quoad boc speciali Episcopi approbatione.
Adío. Regularem, ad audiendas confessiones Monialium unius monasterii ab Episcopo
approbatum, uiinime posse audire confessiones Monialium alterius monasterii.
488 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Ad 11. Confessores extraordinarios semel deputatos atque approbatos ab Episcopo ad
Monialium confessiones pro una vice audiendas, haud posse pluries in vim approbationis ejus-
modi illarum confessiones audire ; sed ab Episcopo toties esse approbandos, quoties casus
deputationis contigerit.
Ad 12. Non teneri ejusmodi causam significare Superioribus Regularibus; sed hoc relinqui
arbitrio et prudentias Episcopórura, quorum conscientiana Sacra Congregatio serio oneravit, ne
facúltate, sibi hac in parte attributa, quoquomodo abutantur, ejus rei in districto Dei judicio
rationem reddituri.
Ad 13. Constitutionem habere locum in ómnibus delictis, non autem in notoriis tantum et
cum populi scandalo (Ex ipso BulL Romano).
Nota. Es universal para toda la Iglesia y comprende á los Regulares de América.
QUE EN LOS REINOS DE ESPAÑA SE SUSPENDA LA EJECUCIÓN DE LA BULA"« INSCRUTABILI
DEI PROVIDENTIA ?> DE GREGORIO XV.
Venerabili Fratri Julio, Episcopo Crarien., nostro et Sedis Apostolicie in Regnis Hispaniarura
Nuntio.
Urbanus Papa VIIL
Venerabilis Frater,
Alias a feiicis recordationis Gregorio Papa XV, Prsedecesspre nostro, emanarunt Litteraí
tenoris subsequentis, videlicet : « Gregorius Episcopus servus servorum Dei. Ad perpetuam
rei memoriam. Inscrutabili Dei providentia etc. Datum Romae, apud S. Petrum, anno Incarna-
tionis Dominicse millesimo sexcentésimo vigésimo secundo, Nonis Februarii, Pontificatus
nostri anno secundo. »
Cum autem sicut accepimus circa executionem Litterarum príedictarum in Regnis Hispa-
niarum faciendam, nonnuUa per (Jüectum filium nobilem virum, Rodericum de Sylva, Ducem
Pastranae, Charissimi in Christo filii nostri Philippi, Hispaniarum Regis Catholici, apud Nos
et Sedem Apostolicam Oratorem, ejusdem Philippi Regis nomine, coram dilectis filiis nostris,
Dominico Sanctorum duodecim Apostolorum Gymnasio, Joanne Garcia Sauctorum quatuor
Coronatorum Millino, ac Scipione Cobellucio Sanctse Susanse, necnon Antonii Sancti Onufrii
titulorum, Presbyteris Cardinalibus respective nuncupatis, ad id a nobis specialiter deputatis,
deducta fuerint,idcirco doñee deducta, ut praefertur, et qu« deducenda fuerint, per Dominicum
Joannem Garciam Scipionem et Antonium -Cardinales príedictos, seu alios super bis deputan-
dos, maturius ac plenius videantur, atque consideren tur; motu proprio, et ex certa scientia ac
matura deliberatione nostris, deque Apostolicse potestatis plenitudine, fraternitati tuse per
praesentes committimus et mandamus, ut in Regnis Hispaniarum prsedictis tantum, ad execu-
tionem insertarum Litterarum hujusmodi supersederi, auctoritate uostra cures et facias, doñee
aliter a Nobis, seu Remanís Pontificibus, Successoribus nostris, provisum fuerit : contradic-
tores quoslibet ac rebellés, ac sibi in hoc non parentes per senfcentias, censuras et poenas Eccle-
siasticas, aliaque opportunia juris et facti remedia, appellatione postposita, compescendo,
invócate etiam ad hoc, si opus fuerit, auxilio brachii ssecularis : non obstantibus prseinsertis
Litteris hujusmodi, Cíeterisque in contrahum facientibus quibüscumque.
Datum Roma?, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 7 Februarii 1625, Pontificatus
nostri anno secundo (Hállase en Prasso,tom. 2, pág. 216.)
SECCIÓN SEGUNDA. 489
NOTAS DE LOS FASTOS SOBRE EL BREVE ANTERIOR.
Aunque la Bula Inscrutabili de Gregorio XV quedó suspensa por algún tiempo en Espaíia por éste
Breve Alias a felicis, de Urbano VIH, volvió á su vigor por la Bula Suyernay de Clemente X, y por
la Constitución Aposlolici Minisíerii de Inocenlio XIII, expedida en 30 de Mayo de 1723 y confirmada
por Benedicto XIII, en 23 de Setiembre de 17á4. Finalmente Benedicto XIV por su Constitución
Quamvis, dada en 24 de Febrero de 1745, declara que tanto la Constitución Inscrutabili^ como la
otra Apostolici Ministerii^ están en todo su vigor.
Nota muy bien Morelli en sus Fastos, que la Constitución de Benedicto XIII, en que confirmó la
Bula Apostolici Ministerii^ se expedió después de un juicio contradictorio, á saber, poco después que
los Procuradores de las Religiones y los Jurisconsultos presentaron el Breve de Urbano VIII á la
Santa Sede, el cual se presentó en 1722, según dice Losada en su Cronología de los privilegios de
Indias. Y no obstante su reclamación y alegato, el Popa Benedicto XIII, expedió dicha Constitución
en 23 de setiembre de 1724, confirmando la Bula Apostolici Minisíerii^ con lo cual está bien mani-
fiesta la mente de la Santa Sedo. (Véase la Ord. 312.)
SUSPENSIÓN DE LA BULA « INSCRUTABILI, w EN PORTUGAL.
Dilecto Filio Magistro Joanni Baptistíe Pallotse, in iitraque signatura Keferendario, Jurium
et Spoliorum Camerse nositrae Apostolicse in Portugalliíe et Algarbiorum Kegnis debitorum
Collectori Generali.
ürbanus Papa VIH. Dilecto Pili, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Alias a felicis recordatioiiis Gregorio PP. XV, Prsedecessore nostro, emanarunt Litterai
tenoris subsequentis, videlicet : « Gregorius Episcopus, servus servorum Dei. Ad perpetuara
rei memoriam. Inscrutabili Dei providentia, etc. Datum Komse, apud S. Petrum, anuo Incar-
nationis Dominicse millesimo sexcentésimo vigésimo secundo, Nonis Februarii, Pontificatus
nostri anuo secundo. »
Cum autem sicut accepimus, circa executionem Litterarum prsedictarum, in Portugallise
et Algarbiorum Regnis facioudam, nonnulla per dilectum Filium Michaelem Suarium Pereira,
negotiorum Eegnorum hujusmodi pro Cliarissimo in Christo Filio nostro Philippo, Portugallise
et Algarbiorum R^g^ Catholico, in Romana Curia Agentem, ejusdem Philippi Regis nomine
coram dilectis Filiis nostris, Dominico SS. Duodecim Apostolorum Gynnasio, Joanne García
SS. Quatuor Coronatorum Millino, ac Scipione Sanctse Susannae, necnon Antonio S. "Honu-
pbrii, Titulorum, Presbyteris Cardinalibus respective nuncupatis, ad id a Nobis specialiter
deputatis, deducta fuerint, idcirco doñee deducta, ut prsefertur, et quse deducenda fuerint,
per Dominicum, Joannem Garciam, Scipionem et Antonium Cardinales prsedictos, seu al ios
a Nobis super bis deputandos, maturius et plenius videantur atque considerentur, motu
proprio et ex certa scientia ac matura deliberatione nostris, deque Apostolicse potestatis
plenitudine, tibi per prsescntes committimus et mandamus, ut in Regnis Portugalliai et
Algarbiorum prsedictis tantum, ad executionem pra3insertarum Litterarum hujusmodi super-
sederi auctoritate nostra cures et facias, doñee aliter a Nobis, seu Romanis Pontificibus,
Successoribus nostris, provisum fuerit. Contradictores quoslibet et rebelles, ac tibi in hoc
non parentes, per sententias, censuras, et pcenas Ecclesiasticas, aliaque opportuna juris et
facti remedia, appellatione postposita, compescendo, invócate etiam.ad hoc, si opus fuerit,
auxilio brachii síecularis.
TOM, I. ^1
490 PARTE 3« PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Non obstan.prseinsertis Litteris hiijusmodi,Cíeterisque in contrarium facientibus quibuscum-
que. — Datum Eom£C, apud S. Petrura, sub amiulo Piscatoris, die 3 Martii 1625, Pontificatus
nostri anno secundo. — Sumptum ex minuta originali Brevium Secretorum felicis recor-
dationis ürbani PP. VIII, collatum concordat. — Loco f sigilli — P. Cardinalis Oliverius —
(Bular. Dominio, tom 1, fóL 455.)
Nota. No se puede dudar do la autenticidad de éstas dos Constituciones, dadas en favor de Espafia y
Portugal, sobre la suspensión de la Bula InscnitaUlL Pero véanse las notas puestas en el Breve anterior.
REVOCACIÓN DE LOS ORÁCULOS DE VIVA VOZ, EXCEPTO LOS ACOMPAÑADOS CON EL
ATESTADO DE LOS CARDENALES.
Gregcrius Papa XIV. Ad perpetuam ral memoriam.
Romanus Pontifex in specula müitantis Ecclesise divina providentia constitutus gratia et
indulta a se et Príedecessoribus suis concessa, justis interdum suadentibus causis, juxta
creditum sibi pastoralis officii debitum moderatur aut revocat, prout, rerum et temporum
qualitatibus debite pensatis, conspicit in Domino salubriter expediré.
1. Itaque, motu proprio, etex certa scientia, ac matura deliberatione nostra, deque Apos-
tolicíB potestatis plenitudine omnia et singula indulta, facultates, privilegia, gratias et con-
cessiones quascumque spirituales et Ecclesiasticas, tam ad forum interius quam ad exterius
spectantes, ac tam ad supplicationem partium, quam ad motu, scientia et potestatis plenitu-
dine similibus a Sede Apostólica, qu3e tamen vivse vocis oráculo, hactenus quandocumque et
qualitercumque ex quavis etiam de necessitate exprimenda causa, quibusvis collegiis, capitulis,
ordinibus tam Mendicantium, quam non Mendicantium, Societatibus, etiam Societati Jesu
ac Congregationibus quibuslibet, sive eorum et earqm respective Pr£>?.positis,Decanis, Magistris,
Miuistris, Prselatis, Prioribus, Rectoribus, Generalibus vel Provincialibus, aut alus quocumque
nomine nuncupatis Superioribus, etiam quomodolibet exemptis, ac Sedi prasdictas immediate
subjectis cujuscuraque dignitatis, praeeminentise aut quovis privilegio munitis (non tamen
ad supplicationem Regum) concessas, in lis videlicet, qu» non sunt sortita eífectum, tenore
prsesentium revocamus, cassamus, tollimus, abrogaraus et annullamus, ac revócala, cassata,
sublata, abrogata et annullata viribusque et effectu vacua perpetuo fore et esse, ñeque in
posterum cuiquam suíFragari posse vel deberé, ñeque aliquem iis de csetero uti uUo modo
posse, etiamsi expressa et specifica mentio etiam de verbo ad verbum de iis facienda esset,
decernimus et declaramus.
2. Pirmius tamen et in suo robore permanentibus ómnibus indultis et alus concessionibus
prsedictis vivse vocis oráculo S. R. E. Cardinalium manu firmatis pro ipsis vel alus facto
et de quibus iidem S. R. ÍS. Cardinales testimonium prsebuerunt
Non obstantibus, etc. Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris,
die 2 Julii 1622, Pontiñcatus nostri anno secundo. (Bullar. Román.)
Nota. Universal para toda la Iglesia, y comprende á los Regulares de América.
SECCIÓN SEGUNDA. 49i
SE REDUCEN AL DERECHO COMÚN LOS PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES PARA
FUNDAR CASAS.
ürbanus Papa VIIL
Eomanus Pontifex, cui Salvator et Dominus noster, qui charitas est et Deus pacis,
üniversalis Ecclesise credidit principatum, ea interdura quse certis etiara rationabilibus de
causis, a Sede Apostólica concessa sunt, ipsa subinde, rerum experientia suadente, et raajo-
ribus ex causis, quibus prsesertim personarum sub suavi Religionis jugo Altissimo famu-
lantium paci et quieti consulitur, litibusque ac controversiis inter eos obviara iter revocat et
immutat, in cisque pastoralis soUicitudinis et providentiíe suse studium interponit, prout,
rerum et temporura qualitatibus debite pensatis, conspicit ia Domino salubriter expediré.
1. Cum itaque sicut Nobis innotuit complures licentise sive facultates a nonnuUis Romanis
Pontificibus, Prsedecessoribus nostris, per diversos Ordinum etiam Mendicantium, Congrega-
tionum,Societatum, et aliorum Regularium Institutorum Superiores seu alios, eorum nomine,
ubique locorum Monasteria, Domos, CoUegia, Conventus et alia loca Regularía, quovis nomine
nuncupata, servata dumtaxa,t Sacrorum Canonum et Concilii Tridentini, decretorum forma,
de sola Ordinarii licentia, seu etiam forsan non servata forma et absque licentia hujusmodi,
et contra Decreta a Sede Apostólica super prsemissis edita fundandi, erigendi et instituendi,
importunis precibus, seu etiam motu proprio vel alias obtenta et exorta fuerint ; idcirco Nos
omnes et quascumque licentias ac facultates cujusmodi, Litterasque desuper, tam sub plumbo,
quam in hujusmodi forma Brevis desuper expeditas, earumque ten. etiam veriores et Dat.
prsesentibus, ac si specifice et sigillatim exprimerentur et insererentur, pro pleue et sufficienter
expressis, et ad verbum insertis habentes, justis de causis animum Nostrum moventibus,
motu proprio, non ad alicujus Nobis super hoc oblatse petitionis instantiam, sed ex certa
scientia et matura deliberatione nostris, deque Apostolicse potestatis plenitudine, omnes et
quascumque licentias et facultates hujusmodi» Litterasque desuper, tam sub plumbo, quam
in eadem forma Brevis expeditas, omriiaque et singula in eis quomodolibet contenta et
expressa; etiam quoad erectiones, fundationes et institutiones Monasteriorum, CoUegiorum,
Domorum, Conventuum et aliorum Regularium locorum hujusmodi, quse suum nondum
sortitses sunt effectum, tenore prsesentium perpetuo revocamus, cassamus, abrogamus et
annuUamus, viribusque et eífectu prorsus evacuamus .
2. Pr^terea Ordinum etiam Mendicantium, Congregationum, Societatum et aliorum In-
stitutorum Regularium Superioribus, quocumque nomine nuncupatis, cseterisque personis
ad quos spectat, in virtute sanctse obedientiae, ac sub privatione vocis activas et passivse,
necnon officiorum quorumcumque ac inhabilitatis ad illa et in alia, in futurum obtinendi,
necnon etiam Bxcommunicationis ipso facto incurrendis poenis, interdicimus et prohibemus,
ne licentiarum seu facultatum per Nos, ut praefertur, revocatarum et annuliatarum, sine alio
quovis prsetextu vel causa, etiam quantumvis privilegiata, nova Monasteria, Collegia, Domos,
Conventus, et alia loca Regularla hujusmodi, nisi de expressa Ordinariorum licentia, ac
servata in ómnibus et per omnia Sacrorum Canouum et Concilii Tridentini, necnon Constitu-
tionibus felicis recordationis Clementis VIH, quse incipit : Quoniam ad institutam, sub datum
Romae, apud S. Marcum sub annulo Piscatoris, die 23 Julii 1603, ac Decretorum de mandato
ejusdem Clementis, necnon similis memorise Gregorii XV, Román. Pontificum Prsedecesso-
rum, desuper editorum forma recipere, erigere, fundare, seu alias quomodolibet instituere, seu
iücepta fluirá et absolvere audeant seu prsesumant.
492 l»ARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
3. De<;ernentes prsescntes Litteras, etc.
Datum Koraae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 28 Augiisti 1624,
Pontificatus nostri auno secundo. (ExBulL de Propaganda Pide. App. Tom. 3, pag. 142.)
Nota. Es universal para totla la Iglesia, y comprende á los Regulares de America.
DUDAS PROPUESTAS POR EL ARZOBISPO DE MANILA SOBRE CUESTIONES REGULARES.
Urbanus Papa VIL Ad fiituram reí meraoriam.
1. Exponi nobis nuper fecit Venerabilis Frater Archiepiscopus Manilensis, quod habito
per eiim ad Venerabiles Fratres nostros S. R. E. Cardinales, Sacri Concilii Tridentini inter-
pretes, super infrascriptis dubiis recursu :
Primo videlicet; an jiirisdictio, visitatio et correctio in cap. 11 de Eegtilarihus, sess. 25,
Episcopis tributa super Parochis Regularibus, intelligatur eadem quam super Parocliis Soccu-
laribus habent : et ideo si dictos Parochos Regulares Episcopus poterit corapellerc, ne exce-
dant taxam ab ipso factam super emolumentis baptismatum, matrimoniorum, funeralium
et aliorum, etiamsi ad hoc licentiam ab eorum Superioribus Eegularibus vel Capitulis Pro-
vincialibus habeant ;
Secundo cum dictum Concilium, cap. 17 de Regularibus cjusd. sess. decornat, ut Episco-
pus bis examinet, quse Moniales fieri volunt, primo scilicet, quando habitum suscipiunt,
secundo vero tempore professionis, an hoc etiara intelligatur in Monasteriis Superioribus
Regularibus subjectis; et si Episcopus eorumdem Rectores compellere possit ne habitum
Novitise dent nisi prius Episcopum certiorem faciant, ut puelIaB voluntatem explorare
valeat ;
Tertio cum ídem Concilium, cap 22 de Eegularibus ejusd. sess. decernat, quod observentur
et exequutioni mandentur omnia in preecedentibus viginti uno capitibus decreta, et inter alia
non obstantia prsesens existat, videlicet : « Atque etiam consuetudinibus vel praescviptionibus
etiam immemorabilibus, etc. » : an pradicta verba : atque etiam consuetudinibus etc. debeant
intelligi etiam de consuetudinibus post Concilium introductis, sciente vel ignorante Episcopo,
taliter quod eidera Episcopo in futurum pra^judicium inferre nequeant ;
Quarto cum dictum caput 22 inter alia contineat sequentia verba, videlicet : « Prdscipit
« ómnibus Episcopis in Monasteriis sibi subjectis et in ómnibus alus in superioribus dccretis
« specialiter commissis etc., ut statim prsefata exequantur : » an in dictis rebus Regularium
et Monialium, in quibus ipsi Episcopo dictos Regulares cogeré et compellere possit sub censuris
aliisque remediis opportunis prout de juro ;
Quinto» an a praedictis censuris in Regulares et Moniales ab Ordinariis latis, possint ipsi
Regulares et Moniales a suis Superioribus absolví ;
2. lidem Cardinales adprimum dubiorum hujusmodi in Regulares curam animarum perso-
narum ssecularium exercentes, in his quse dictam curam et Sacramentorum administrationem
concernunt, Episcopum eadem auctoritate xiti posse, qua in Parochos Sajculares ; proindeque
Regulares ipsos in emolumentis, ut proponitur, legitime percipiéndis prohibere posse, ne
excedant taxam ab Episcopo prsescriptam : ad secundüm, ita esse intelligendum : ad tertium
itaesse intelligenda : ad quartum, in ómnibus Episcopo specialiter commissis in decretis
sess. prsediotse de Regularibus^ licere eidem Episcopo ad illorum executionem Regulares com-
pellere, etiam poenis et censuris Ecclesiasticis : ad quintum non posse absolvi a suis Superio-
ribus responderunt et decreverunt, et alias, prout in eorumdem Cardinalium decreto desuper
emanato pleniua dicitur contineri.
SECCIÓN SEGUNDA. 49;s
3. Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictas Archiépiscopus plurimum cupiat,
decretum seu responsiim hujusmodi pro illius firmiori subsi^tentia Apostolicse nostrse confir-
mationis robore communiri; ideo nobis humiliter supplicari fecit, ut ejus desideriis hujusmodi
annuere dignaremur.
4. Nos igitur, dictum Aichiepiscopum specialibus favoribus et gratiis prosequi volenles,
hujusmodi supplicationibus inclinati, decretum seu responsum prasdictum, Apostólica aucto-
ritate, tenore prsesentium, approbamus et confirmamus, illique inviolabilis Apostólicas formi-
tatis robur adjicimus.....
Datum Eomae, die 9 Maji 1G26 (Ex BuUar. Eom. sub Pió IX edito). Se cita en los Pastos,
Ord. 251
CUESTIONES DE LA CURIA DE MANILA SOBRE REGULARES.
En 29 de Setiembre de 1625, la Sagrada Congregación del Concilio respondió á ciertas
dudas dirigidas desde Manila en la forma siguiente : « Cum cit. cap. (c. 14, sess. 25) d^tur
forma Episcopo ad castiganda deíicta Eegularium, qui degunt extra claustra, et extra ea
notorio et cura scandalo delinquunt, dubitatur an Episcopus statim habita notitia delicti pos-
sit capero informationem, et illam ad Superiorem Regularem mittere ut nequeat de delicto
ignorantíam príesumere ? Sacra Congregatio respondit posse. Dubitatur etiam, an sufficiat
quod Episcopus una vice Superiorem Regularem moneat, eique terminum prsefigat ad casti-
gandum subditi delictum ; nam Religiosi aliqui in libris a se editis, explicando verbum
instante^ asserunt, necesse esse Episcopum monere aut requirere Superiorem Regularem
duabus aut tribus vicibus ? Congregatio respondit, satis esse quod Episcopus instet semel
Superiori Regulari eique teirminum prsefigat a Concilio praescriptum. Deinde dubitatur, eo
quod in eodem cap. 14, superiori prsecipitur, quod Episcopum certiorem faciat de punitione
intra terminum ab Episcopo prsefixum, an sufficiat quod Superior Regularis mittat ad Epis-
copum copiam senteutise, ut Religiosi dicunt, vél remittere debeat acta omnia super delicto
actitata, ad effectum ut Episcopus videro possit, siinhoc adimpleta fuerint verba Concilii,
severe puniatur, nec ne ? Congregatio respondit, non sufficere quod Superior Regularis sen-
tentiam aut etiam acta ad Episcopum transmittat, sed opus esse ut de punitione ipsa et de
sententisB executione Episcopum certiorem faciat. Denique dubitatur, an quod conceditur
Episcopo cap. dicto, super Regulari, qui intra clautra Monasterii degit, et extra ea cum scan-
dalo deliquerit, intelligatur etiam cum delictum commissum fuerit intra Ecclesiam vel
claustra? Congregatio respondit, facultatem Episcopo attributam in Regulares extra claustra
notorie et cum scandalo delinquentes, vendicare sibi locum, cuna Regulares notorio et cum
scandalo intra Ecclesiam, non ita si intra claustra delinquant (Pasti Novi orbis Ord. 251).
Nota. Estas dudas fueron propuestas por el Vicario de Manila, D. D. Juan Cevicos.
Asistencia de los Regulares á los entierros.
El limo. Señor ligarte, Arzobispo de Lima hizo ésta Consulta á la Sagrada Congregación :
« An Regulares associaturi corpora fidelium defunctorum possint accederé ad domum
defuDcti, ibique expectare Clorum Ssecularem, seu debeant iré ad Parochiam et exire ab illa
cum Clero Parochise pro ejusraodi associatione ?
Respondit Sacra Congregatio, die 15 Decembris 1(332 :
Ad 3 qusesitum : Regulares vocatos ad funus deberé in Parochialem Ecclesiam se conferre,
autin aliam juxta loci consuetudinem, et nuUo modo expectare posse per vías, aut iread
domum defuncti (Fastos, Ord. 281).
494 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Sobre la Cruz Parroquial en los entierros.
Significatum est S. Congregationi üonnullos Fratres cujusdam consuetudinis praetextu, quse
ñeque antiquitate vallari, ñeque observantia viridi inniti, ñeque pacifica et non interrupta
possessione firmatam esse constat, contendere sibi licere defunctorum fuñera proprio eorum
Parocho absenté, eoque irrequisito levare. Ideo declarat et statuit, quibusvis Regularibus
nullo modo licere, etiam specialis alicujus consuetudinis praetextu, Parocbias cum Cruce
processionaliter, aut alias ad deferenda defunctorum fuñera intrare, nisi vocato et expectato
proprio defuncti Parocho, eoque ibi prsesente : si tamen ipse aliter fieri non consentiat vel
nisi requisitus venire recuset. Komse, 12 Januarii 1604 (Fastos ibid).
SE PROHIBE EN LAS INDIAS RECIBIR MUJERES EN LOS MONASTERIOS, Sí, NO ES
PARA RECIBIR EL HABITO.
Venerabilibus Fratribus Archiepiscopis et Episcopis in partibus Indiarum constitutis.
Urbanus Papa VIII. Salutem et Apostolicam benedictionem.
Pastoralis officii, nobis licet immeritis, Divina dispeusatione commissi debitum exposcit,
ut in his, per quse Regularis disciplina in quibuslibet, prsesertim vero Sanctimonialium
Monasteriis cum animi quiete, juxta Sacros Cañones et Apostólicas Constitutiones ac regu-
larla ipsorum nionasteriorum instituta, observetur et vigeat, sedulo invigilemus, ac, quae in
hoc impedimento esse dignoscuatur, pastorali sollicitudine toUamus, prout conspicimus in
Domino salubriter expediré :
1. Cum itaque sicut dilecti Filii, Prior Provincialis aliique Superiores Monasteriorum
Monialium S. Catherinse de Senis Ordinis Pratrum Prsedicatorum in istis Indiarum partibus,
nobis nuper exponi fecerunt, dilectse in Christo Filige Priorissse et Moniales Monasteriorum
hujusmodi Virgines et Viduas, aliasque mulleres sseculares, ad tempus vel aliter ad suum
nutum in earum cohabitationem et mansionem in suis Monasteriis et Claustris promiscué
passim ac sine dificúltate admittere soleant, ex hoc autem successu temporis, vel scandala
facile oriri, vel saltem disciplina et vita monástica frigescere et minui possent, clausuraque
eorumdem Monasteriorum violetur ; nobis propterea Prior et Superiores prsediqti zelo domus
et Kegularis observantise moti, humiliter supplicari fecerunt, ut desuper opportune providere
de benignitate apostólica dignaremur.
Nos inconvenientibus hujusmodi, quantum cum Domino possumus, obviam iré volentes,
supplicationibus eorumdem Prioris et Superiorum nomine nobis super hoc humiliter porrectis
inclinati, de Venerabili Pratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, negotiis Regularium
prsepositorum consilio, vobis ómnibus et singulis per prsesentes districte prsecipiendo man-
damus, quatenus modernis et pro tempere existentibus Abbatissis seu Priorissis etMonialibus,
aliisque quorumcumque Monasteriorum Monialium in istis Indiarum partibus et vestris
Dicecesibus existentium Superioribus, ne de csetero mulleres sseculares hujusmodi quacumque
alia de causa, quam habitum Monachalem, servatis servandis, suscipiendi, in hujusmodi
Monasteria, absque speciali Sedis Apostolicse licentia, admittere audeant seu prsesumant,
auctoritate nostra Apostólica, prohibeatis et interdicatis : ac si quas in hunc usque diem
admissas repereritis, inde quamprimum educi ac proximioribus earum consanguineis con-
signar! omnino curetis ; contradictores quoslibct et rebelles, ac in prsemissis non parentes per
censuras et poenas Ecclesiasticas aliaque opportuua juris et facti remedia, appellatione post-
posita, compescendo, invócate etiam adhoc, siopus fuerit, auxilio brachii saecularis, super
SECCIÓN SEGUNDA. 495
quibus ómnibus et singulis plenam et amplam facultatem vobis concedimus et impartimur.
3. Non obstantibus
4. Volumus autem quod prsesentium transumptis
Datum Eomse, apud S, Petrum, sub annulo Piscatoris, die 1 Februarii 1627, Pontificatus
nostri anno quarto. (ExBull. Kom. sub Pío ÍX edit.)
Nota. No 86 cita en los Fastos ésta Constitución. Mas aunque no se cite está vigente en las Américas, así
corao también lo están las Letras de Benedicto XIV, que empiezan, Cum sacrarum Virginum, dadas en l°de
Junio de 1741, y otras, que empiezan Sálutare in Bcclesia Bei institutum, dadas en 3 de Enero de 1742 y
por último, otras del mismo Benedicto, que empiezan Per binas alias nostras, expedidas en 24 de Enero de
1757, en las cuales se prohibe admitir mujeres seglares en los Monasterios, por los males, que causan, llevando
á los conventos de Monjas el espíritu del siglo y los resabios del mundo.
CUESTIÓN SUSCITADA EN MANILA SOBRE REGULARES.
ürbanuíí Papa VIII. Ad perpetuam rei memoriam.
Exponi nobis nuper fecit Venerabilis Frater modernus Archiepiscopus Manilensis in Indiis
Philippinis, quod alias a Venerabilibus Fratribus S. K. E. Cardinalibus Sacri Concilii Triden-
tini interpretibus emanavit decretum tenoris subsequentis videlicet :
« Pósito motu proprio Pii V concesso ad favorem Regularium in partibus Indiarum, quod
incipit Exponi nolis : sub datum Romse, 24 Martii 1567 ; Archiepiscopus Manilensis in Indiis
Philippinis supplicat Sacrse Congregationi, quod dignetur declarare; an illius vigore Regu-
lares bujusmodi sint exempti a jurisdictione , visitatione et correctione Ordinarii, in
cujus Dioecesi sunt, in iis, quse ad curam animarum et Sacramentorum administrationem
pertinent, necne?
« Die 6 Februarii 1627 Sacra Congregatio lllustrissimorum Cardinalium, Concilii Triden-
tini interpretum, citatis Regularibus, censuit Regulares exercentes curam animarum subesse
jurisdictioni, visitationi et correctioni Archiepiscopi, in bis tamen, qute ad dictam curam per-
tinent, non obstante Brevi sacrse memorise Pii V »
2. Cnm tamen sicut eadem expositio subjungebat, dictus Archiepiscopus plurimum cupiat
decretum hujusmodi, pro firmiori illius subsistentia ac inviolabili observatione Apostolicíe
nostrse confirmationis robore communiri.
3. Nos ejus votis hujusmodi annuere, illumque specialibus favoribus et gratiis prosequi
volentes supplicationibus ejus nomine nobis superhoc humiliter porrectis inclinati, decre-
tum prseinsertum hujusmodi Apostólica auctoritate, tenore prsBsentium, perpetuo approbamus
etconfirmamus illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus
Datum Romaj, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 7 Aprilis 1627, Pontificatus
nostri anno quarto (Ex Bull. Rom. sub Pió IX edito). Se menciona en los Fastos, Ord. 251.
SE REVOCAN LOS PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES EN LO QUE CONCIERNE
AL SANTO OFICIO.
Urbanus Papa VIII. Ad perpetuam rei memoriam.
Cum,sicut accepimus.Sancti Benedicti Cisterciensis,Sancti Antonii de Sancto Antonio Vien-
nensis, Societatis Jesu, ac aliorum forsan Ordinum Congregationum, gocietatum et Instituto-
rum Regularium Professores, vigore seu prsetextu privilegiorum et indultorum sibi dictisque
Ordinibus, Congregationibus, Societatibus et Institutis ab hac Sancta Sede Apostólica, tam
496 PARTE S^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
per viam merje concessionis, quam communicationis, étiam Motu propio, et ex certa scientia,
deque Apostolicsa potestatis plenitudine, etiam consistorialiter concessorum, in Constitutioni-
bus generalibus a Nobis et dicta Sede hactenus editis et de csetero edendis, se minime
comprehendi prsetendunt, nisi de eis specialis, specifica, individua et expressa raentio fiat.
Nos, qui, Ínter gravissimas multiplicesque Apostolatus nostri Curas, in eam prsecipuo ac
peculiari studio jugiter incumbimus, ut, extirpatis hsereticarum pravitatum erroribus,
Catholica Fides ubique gentium conservetur et propagetur, ambiguitates et dubia de medio
tollere, et opportunge dispositionis ministerio providere volentes, ut tot tantseque Constitutioues
Generales a Nobis et hac Sancta Sede, et prsesertim ad favorem Fidei Catholicse illiusque
propagationem, et Officii Sanctae Inquisitionis contra hsereticam pravitatem editse, et de
csetero edendse, sublatis quibuslibet exceptionibus, subterfugiis et impedimentis, ad majorem
Dei gloriam sanctseque Matris Ecclesioe exaltationem debitum, ut par est sortiantur effectum,
necnon quorumque privilegiorum, gratiarum et indultorum, dictis Ordinibus, Congregationi-
bus, Societatibus et Institutis, cum quibuscumque clausulis et decretis, etiam quantumlibet
extraordinariis, et cautelis quomodolibet et ex quacumque causa concessorum, etiam si in
corpore juris clausa sint, tenores prsesentibus, ac si de verbo ad verbum nihil penitus omisso,
et forma in eis tradita observata, inserti forent, eisdem prsesentíbus pro expressis habentes :
Motu proprio et ex certa scientia ac matura deliberatione nostris, deque Apostolicaí potestatis
plenitudine ; quod qusevis generales Constitutioues, dispositiones, et ordinationes Apostolicte
per Nos, et quoscumque Romanos Pontífices, Prsedecessores nostros, in concernentibus Pidem
Catholícam illiusque propagationem et Sanctae Inquisitionis officium prsefatum, praesertim
quoad ea quae in Congregatíoníbus Sancti Officii et de propaganda Pide coram Nobis tractari
solent, hactenus editaí, omnes et singulos tam Sancti Benedicti Cisterciensis Praemostraten-
sis, Sancti Antonii Viennensis, et Societatis Jesu prsefatorum, quam quorumcumque aliorum
Ordinum, Congregationum, Societatum et Institutorum professores omnino coraprehendant :
perinde ac sí prsefati et alii quantumlibet privilegiati in eis nominatim expressi fuissent.
Edendse vero in posterum per Nos, et Komanos Pontífices, successores nostros, tam in
favorem prsefatse Fidei Catholície illiusque propagatíonis et Sancti Offici Inquisitionis prsefati,
quam super quacumque alia re, negotío seu materia, Constitutiones, dispositiones et ordina-
tiones hujusmodí, símíliter omnino compreliendunt prsefatos eorumdem Ordinum, Congrega-
tíonum, Societatum et Institutorum professores, nisi in edendis Constitutíonibus hujusmodí
specíaliter et expresse excipiantur, etiamsi ípsí privilegiati forent magis specialí nota et
expressione digni, cisque privilegia, gratite et indulta a Sede Apostólica praefata, etiam sub
quibuscumque tenoribus et formis, ac cum quibusvis, etiam derogatoriarum derogatoriis,
aliisque efficacioribus et insolitis clausulis ac irritantibus et alus Decretis, etiam motu,
scientia ac de potestatis plenitudine símilibus et consistorialiter, etiam contemplatione, vel
ad instantiam Imperatoris, Eegum et aliorum Principum, tam per viam mera3 concessionis,
quam communicationis, et alias quomodolibet concessa respective siut, quorum seu quaru;n
vigore vel prsetextu sint excepti, seu se minime comprehendi prsetendant in Constitutíonibus
generalibus vel alus non facientibus plenam et expressam eorum mentionem. Presentes
vero Lítteras, omniaque et singula in eis contenta, etiam ex eo, quod Ordinum, Congregatio-
num, Societatum et Institutorum hujusmodí professores, vel alii quicumque in praemissis
ínteresse habentes seu quomodolibet habere praetendentes, ad hoc vocati et adducti ac causae,
propter quas eaedera praesentes emanarunt, adductse, verificatae, seu alias justificatae non
fuerínt, uUo unquam tempere de subreptionis vel obreptionis nullitatis vitio aut intentionis
nostrae vel alio quovis, etiam quantumcumque substantíali defectu, notarí, impugnarí,
SECCIÓN SECUNDA. 497
invalidan, retractari, iii jus vel controversiam revocari aut ad términos juris reduci aut
aliud quodciimque juris, facti, gratise vel justitise remedium impetrari nuUatenus posse,
ñeque sub quibusvis similium vel dissimilium gratiarum revocationibus, suspensionibus,
limitationibus, aut alus contrariis dispositionibus, pro tempere quomodolibet faciendis com-
prehendi ; sed semper ab lilis exceptas semperque validas, firmas et efficaces existere et fore,
suosque plenarios et íntegros effectus sortiri et obtinere, ac ab ómnibus et singulis ad quos
spectat et pro tempore spectabit, inviolabiliter observar!, sicque per quoscumque judices
Ordinarios et belegatos etc.
Datum Eomae, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris. die 5 Novembris
1631, Pontificatus nostri anno nono.
M. A. Maraldus.
Nota. Acerca de esta Constitución dice así el P. Mendo, en su obra, Exposición déla Bula de la Cruzada :
€ Cualquier privilegio de los Regulares en lo que concierne al Santo Oficio queda revocado por éste Breve. >
NUEVA REVOCACIÓN DE LOS ORÁCULOS DE VIVA VOZ AUN CON EL ATESTADO DE LOS
CARDENALES.
ürbanus Papa VIII. Ad perpetuam rei memoriam.
1. Alias felicis recordationis Gregorius Papa XV, Preedecessor noster, ut subnascentibus
jugiter variis difficultatibus et abusibus ex privilegiis a Sede Apostólica vivaj vocis oráculo
ssepe numero concessis, obviam iret, Constitutionem edidit tenoris subsequentis, videlicet ;
« Gregorius XV, ad perpetuam rei memoriam. Komanus Pontifex in specula militantis Eccle-
sise etc. » (Omittitur residuum, quia est citat )
2. Cum autem experientia, rerum magistra, compertum sit, concessiones et gratias viv«
vocis oráculo etiam a S. R. E. Cardinalibus obtentas, et ipsorum mauufirmatas, s^pe ab his,
in quorum favorem emanarunt, minus canónica interpretatione extendí, et perperam in disci-
plinae Ecclesiasticse detrimentum exequutioni demandari : idcirco, quantum cum Domino
possumus, his et alus malis occurrere volentes, motu'proprio et ex certa scientia ac matura
deliberatione nostris, deque Apostolicse potestatis plenitudine, et de consilio nonnullorum
Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, quibus negotium hujusmodi mature
discutiendum commisimus, omnia et singula privilegia, facultates, licentias et gratias quas-
cumque per Summos Pontífices, Prsedecessores nostros, ac per Nos, vivse vocis oráculo (etsi
S. R. E. prsedictae Cardinalium quorumcumque raanu firmata) quibuscumque Generalibus,
Provincialibus.cseterisque Superioribus et personis cujusvis Ordinis. Congregationis, Instituti
et Societatis sive Ssecularibus sive Regularibus, vel etiam ipsis Ordinibus, Congregationibus,
Institutis et Societatibus, etiam Societatis Jesu, aut ejus Clericis seu Presbyteris, aliisque
personis praedictis, quacumque de causa, etiam de necessitate exprimenda, occasione, práetextu
vel colore, etiam intuítu, contemplatione, seu ad instantiam Imperatoris Regum et Principum
quorumcumque, aut alias quomodolibet concessa, illorum tenores prsesentibus pro expressis
habentes, Apostólica auctoritate, tenore praesentium, revocamus, cassamus, tollimus,
abrogamus et annullamus, ac de csetero revocata, cassata, sublata, abrogata et annuUata,
viribusque et effectu vacua esse et fore, nuUique prorsus deinceps suffragari posse nec deberé
declaramus.
3. Praeterea, ut prsesentes Litteras ómnibus et singulis, ad quos spectat et pro tempore
spectabit, quanto citius innotescant, ómnibus et singulis Generalibus, et alus quocumque
TOM. I. 02
498 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES-
nomine nuncupatis Superioribus, quorumque Ordimim sub Excoramimicationis ac priva-
tionis ofiBciorum et dignitatum, necnon vocis activse et passivíe poenis ipso facto incurrendis,
prsecipimus et mandamus, ut infra tres menses proxinaos, a die publicationis prsesentium
computandos, omnes et singulos Provinciales eorumdem suorum Ordinum, Congregationum,
Societatiim, etiam Societatis Jesu, et Institutornm de eisdem praesentibus Litteris certiores
faciant, earumdemque prsesentium exemplaria illis transmittant, qui qiiidem Provinciales siib
eisdem pcenis teneantnr singulis Superioribus Monasteriorum, Conventuum, CoUegiorum,
Domorum et locorum Kegularium prsecipere ut easdem príEsentes subditis suis, ut morís est,
publicent
Non obstantibus
Datum Romae, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 20 Decerabris 1631, Pontificatus
nostri anno nono (Ex BuU. Rom. sub Pió IX edito).
Procesiones de los Regulares.
En 12 de Diciembre de 1632 declaró la Sagrada Congregación en una causa de Lima, que
sólo á los Párrocos pertenece el llevar la procesión por los términos de su Parroquia, de suerte
que ningún Regular ni Cofradía alguna secular puede llevar la procesión mencionada sin con-
sentimiento del Párroco, y sin la Cruz Parroquial. Tráelo Barbosa, Colledan, Verb. Processio.
Pero Pignatelli refiere otra, en el lugar citado, con ésta adición : « Extra ambitum Ecclesisc
non licet Eegularibus processiones faceré, nisi de licentia et consensu Parochi, salvis privile-
giis et consuetudinibus, si quse sunt. » Pero tales privilegios deben ser posteriores al Triden-
tino, como lo dice otra declaración, que cita Pignatelli (Fastos, Ord. 282).
El Obispo puede denunciar á un Regular por público excomulgado.
En 29 de Enero de 1633 resolsdó la Sagrada Congregación en una causa de Lima, que el
Obispo puede denunciar por público excomulgado al regular exento que por delito notorio ha
incurrido en censura, para que como tal se evite por todos. La trae Barbosa, Verb. Episcop.
pág. 309 (Fastos, Ord. 283).
Precepto Pascual en Iglesias Regulares,
En 18 de Marzo de 1634 resolvió la Sagrada Congregación en una causa de Indias, que los
seglares que reciben la Eucaristía de mano de los Regulares en tiempo Pascual, no cumplen
con el precepto de la Iglesia. Y que en el dia de Pascua no pueden comulgar en dichas Igle-
sias, aunque hubiesen cumplido ya con el precepto. Así lo tiene Monacelli, tit. 13, pág. 42.
Otra Declaración del mismo tenor refiere Villarroel, del 23 de Enero de 1586, que dice así :
« Dubitatur rursura, an iis, qui infra dictum tempus de manu Parochi Eucharistiam recepe-
runt, et sic precepto Ecclesise satisfecerunt, licitum sit ipso Resurrectionis die de manu
Religiosorum communicare ? Congregatio censuit id non esse licitum, cum sit expresse prohi-
bitum. » Pero hay lugares, dicen los Fastos, en que los Párrocos convienen voluntariamente
en ello. (También los Ordinarios conceden algunas veces licencia para que se cumpla con el
precepto Pascual en dichas Iglesias, por la multitud de gente, que concurre á ellas). J^astos,
Ord. 287.
Dudas del Obispo de la Puebla de los Angeles.
En 14 de Mayo de 1648 confirmó Inocencio X la resolución de la Sagrada Congregación ; á
saber, que los Regulares S. J. en la Ciudad y Diócesis de. la Puebla no podian oir en confesión
á las personas seglares, sin licencia del Diocesano, ni predicar en sus Iglesias sin pedir la
SECCIÓN SEGUNDA. 499
bendición del mismo Ordinario : ni en otras Iglesias sin su licencia : ni en las Iglesias de su
Orden contradiciéndolo el Obispo; y que los contraventores podian ser reprimidos y castigados
con censuras, en virtud de la Constitución Inscrutábilt, de Gregorio XV. Véase en los Fastos
con otras Declaraciones. Ordenación 312.
CUESTIONES DEL OBISPO DE CUBA SOBRE LAS FACULTADES DE LOS REGULARES.
Venerabili Fratri Bernardo Episcopo Cubge in Indiis Occidentalibus.
Clemens Papa X. Ad futuram rei memoriam.
Nuper a Congregatione Venerabilium Fratrum Nostrorum S. E. E. Cardinalium negotiis
propagandas Fidei prsepositorum, super quibusdam dubiis a Venerabili Fratre Bernardo,
Episcopo Cubae in Indiis Occidentalibus eidem Congregationi propositis, emanarunt Decreta
tenoris, qui sequitur, videlieet : « Dubia proposita a E. P. D. Bernardo De los fiios, moderno
Episcopo Cubse in Indiis Occidentalibus, et Decreta desuper facta in Congregatione Generali
de propaganda Fide, habita sub die 27 Aprilis 187L — 1. An Eeiigiosi Ordinum SS. Domi-
nici, Francisci, Augustini, Joannis Dei et Bmse, Virginis de Mercede commorantes in
ínsula Cubse vigore privilegiorum olim eorum Eeligionibus ab hac S. Sede concessorum,
possint processionaliter incodere ultra circuitum propriorum Monasteriorum, sine licentia
Ordinarii? Sacra Congregatio respondit ; non posse. — 2. An Prsesules dictarum Eeligionum
super interstitia et extra témpora suos Eeligiosos dispensare valeant ? Sacra Congregatio
respondit : non posse. — 3. An Eeligiosis prsedictis in propriis Ecclesiis tribus vel quatupr
lioris ante diem Missam celebrare liceat? Sacra Congregatio respondit : non licére. — 4. An
prsedicti media inter armenta, et in locis absque forma Oratorii cum Altaribus portatilibus
celebrare possint ? Sacra Congregatio respondit : non posse. — 5. An de facto possint per-
mittere Sacerdotibus celebrationem Missse absque eo quod ab Episcopo sint approbatse eorum
dimissorise? Sacra Congregatio respondit : non posse. »
Cum autem sicut pro parte dicti Bernardi Episcopi Nobis subinde expositum fuit, ipse
hujusmodi decreta, quo firmius subsistant Apostolicíe confirmationis Nostrse patrocinio com-
muniri plurimum desideret : Nos, specialem ipsi Bernardo gratiam faceré volentes, eumque
a quibusvis Excommunicationis absolutum fore censontes, supplicationibus ejus nomine
Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, decreta prseinserta, auctoritate Apostólica,
tenore prsesentium, approbamus et confirmamus, illisque Apostólicas inviolabilis firmitatis
robur adjicimus. Ac eidem Bernardo Episcopo contra transgressores decretorum hujusmodi
ad poenas condignas procedendi facultatem, auctoritate et tenore praedictis concedimus et
impertimur, salva tamen in praemissis auctoritate prsefatse Congregationis Cardinalium, De-
cementes easdem prsesentes Litteras sempér firmas
Datum Eomse, apudS. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 10 Julii 1671, Pon-
tificatus Nostri anno secundo. (Ex BuU. de Propag. Fide, Append. tora. 1, pag. 303.)
Nota. No se cita en los Fastos.
SE REVOCAN LAS EXENCIONES PERSONALES ENTRE LOS RBLiaiOSOS DE LAS
INDIAS OCCIDENTALES.
Innocentius Papa Xll. Ad futuram rei memoriam.
Ad pastorale fastigium, meiitis licet imparibus, divina dispositione evecti, in eam prsecipue
curam soUicitis studiis incumbimus
Cum itaque, sicut pro parte Charissimi in Christo Filii nostri, Caroli Hispaniarum Eegis
500 PARTE 3« PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Catholici, Nobis nuper expositum fuit, iu quornmdam Ordinum Regularium Provinciis, qiioe
in Indiis Occidentalibus et Insulis eis adjacentibus, eidem Carolo Kegi subjectis» consistunt,
is late invaluerit abiisus, ut plurimi Provinciarum hujusmodi Religiosi, Magisterii aliorumye
graduura prserogativis, si ve etiam variis exemptionibus ac gratiis fruantur, non sine
gravissimo Religiosse humilitatis, quam iidem Ordines profitentur, detrimento....
Nos igitur qui Eegularera disciplinam ubique, adeoque etiam in remotioribus ab eadem
Sede partibuSí vigere et omnem illius relaxationis viam praecludere cupimus omnes et
quascumque Magisterii aliorunive graduum hujusmodi príerogativas, necnon cujusvis generis
exemptiones ac gratias, quomodocumque nuncupatas, quibusvis Provinciarum prsedictarum
Religiosis, cujuscumque dignitatis, qualitatis et conditionis, ac cujusvis Ordinis, Congrega-
tionis et Instituti existant, quocumque titulo, preetextu, causa et occasione contra et prseter
Ordinem Congregationum et Institutorum quorumlibet auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium, revocamus, cassamus et abolemus
Datum Komse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 12 Januarii
1697, Pontificatus nostri anno sexto. (Bul. Eom. de Mainardo, Const. 143.)
Nota. Se cita en los Fostos, Ord. 432.
I. SE CONCEDEN LAS PARROQUIAS DE LAS INDIAS OCCIDENTALES A LOS PRESBÍTEROS
SECULARES. — II. SE EXPLICAN LAS ATRIBUCIONES DE LOS OBISPOS EN LAS PARRO-
QUIAS DE LOS REGULARES.
Benedictus Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetuara rei memoriam.
Cum nuper Charissimus in Christo Filius noster Ferdinandus, Hispaniarum Rex Gatholicus,
per Dilectum Filium nostrum Joachimum S. K. E. Presbyterum Cardinalem Portocarrero
nuncupatum, ad sua suorum^ue Regnorum negotia apud Nos et Apostolicam Sedem gerenda
specialiter deputatum, et voce et scripto Nobis reprsesentari curaverit, opportuna aliqua
Apostolicse auctoritatis nostrse providentia opus esse in Indiis Occidentalibus ipsius Eegis
Dominio subjectis, super hoc, quod in iis Regionibus Parocbise, Doctrinse aliaque Munia et
Officia ad animarum curam pertinentia, per Regulares dumtaxat obtinentur et administrantur,
in vim quarumdam Litterarum Apostolicarum a recolendse memorise Prsedecessore nostro
Sancto Pió Papa V die 24 Martii, Anni 15G7 editarum, et incipientium : Exponi Nolis, qui-
bus aliorum etiam Romanorum Pontificum, Prsedecessorum nostrorum, coiifirmationes
accesserunt; ex quo fit, ut universus Clerus Ssecularis illarum Partium, quantum vis a multo
jam tempore, et numero frequens, et moribus atque doctrina conspicuus esse dignoscatur, ab
iisdem Parochiis, Doctrinis cseterisque OfiSciis atque muneribus animarum curam concernenti-
bus, omnino exclusus remaneat ; qua quidem de re quum Venerabiles Fratres nostri Archie-
piscopi et Bpiscopi per easdem Indiarum Regiones constituti, non semel apud ipsum
Ferdinandum Regem conquesti fuerint, id circo ipse, pro ista prudentia, magnopere expediens
in Domino fore judicaret, ut quamvis etiam eorumdem Antistitum votis, et S^cularis Cieri
rationibus, obstarent Prsedecessorum nostrorum Romanorum Pontificum Constitutiones, Nos,
hodierni temporis circuustantias perpendendo ab illis longe diversas, quibus hujusmodi provi-
siones emanarunt, eisdemque Constitutionibus derogando, prsedictis Archiepiscopis et Bpis-
copis liberam facultatera concederemus, ut dictas Parochias, Doctrinas aliaque munia et
Officia ad animarum curam spectantia, Regularibus Personis hucusque conferri sólita, in pos-
terum etiam ¡Saecularibus Clericis seu Presbyteris conferre libere et licite possent : Nos,
ómnibus mature perpensis, quum Regiam hanc petitionem non modo Sacris Canonibus, sed
SECCIÓN SEGUNDA. 501
etiam prsedicti Sancti Pii Pontificis menti, et dictorum Praeclecessonini nostrorum ac Sedis
Apostolicse iDstitutis conformem agnoverimus; hanc rem ejusmodi esse gaudemus, utliceat
Nobis ea verba usurpare, quibus olim Magnns Prsedecessor noster Innocentius Papa III Cas-
tellee Regera est alloquutus : « Cum personara tuam, ínter Christianissimos Reges et Catho-
licos Principes, speciali dilectionis prserogativa in Domino amplexemur, preces ac petitiones
tuas, in quibus possumus, libenti animo exaudimus, et ad ea gratanter intendimus, quse
Serenitati Regise novimus complaceré, » ut videre est in ipsius Pontificis Epistolarum Regest.
XniJib.I,EpisLlV.
§ 1. Sane, quemadmodum negari nequit, ex veterum Canouum lege Monacbos et Regulares
Ecclesiarum Parochialium regiminis capaces fuisse ; de quo diserte pronuntiat Innocentius III
in sua Decretali, Quod Dei timorem,Tit. de Statu Monaclior. per bsec verba : «Et per antiquos
Cañones etiam MonacM possunt ad Ecclesiarum Parochialium régimen in Presbyteros ordi-
nari, ex quo debent prEedicationis Officium, quod privilegium est, exercere. » Ita certum nunc
est, ex recentiori Canónica disciplina, interdictum esse Regularibus Parochialem curam assu-
mere sine dispensatione Apostólica; quse dispensatio a Romano Pontífice non aliter concedí
sulet, quam si pro ea instet Episcopus; ab Episcopo autem sollicitanda non est nisi Ecclesiae
necessitas aut utilitas id suadeat. Qua de re Rescriptum adest Congregationis Cardinalium
Concilii Tridentini Interpretum, relatum a celebérrimo Scriptore Pagnano m Commentar.
ad cít. cap. Quod Dei timorem^ num. 17 de Statu Monachor. in hsec verba conceptum : « Cum
fueritrequisitum, anRegularis possitprsefici curse animarum ab Episcopo sine dispensatione
Apostólica ; Sacra Congregatio Concilii censuit, non posse, nisi accedente dispensatione ; quae
non videtur concedenda, nisi instante Episcopo, pro necessitate vel utilitate Ecclesise. » In
eamdem sentontiam deinceps alia complura Decreta prodierunt a Summis Pontificíbus con-
ñrmata. Quibns ínter se coUatis, nostroque diuturno studio et labore diligenter ponderatis,
ad definiendam veterem controversiam super capacítate Canonicorum Regularium Latcranen-
sium et Sandissimi Salvatoris nuncupatorum, ad obtinenda Beneficia Curata et Residentialia
Apostolicam Constitutionem Vil Idus Julii, Anno Domini MDCCXLV edidimus, incipien-
tem : Quod inscrutahili, quíe in Bullario nostro impressa est Tom. /, num. CXXXF, atque
etiam, una cum Dissertatione super hoc a Nobis exarata, inserta fuit a diligentissimis Edito-
ribus in Commerdariis Joannis Baptistce Rigantii ad Regidas Cancellaria? Apostolice : In
qua nempe Constitutione decretum fuit, prsedictos Canónicos, utpote veros Regulares, Apostó-
lica Dispensatione indigere, ut hujusmodi Beneficia assequantur; tametsi a Sanctorum
Monachorum consortio non sejuncti, regulce inserviant laxioriy ut ele ipsis loquitur praedictus
Innocentius Prsedecessor, in citato cap. Qiwd Dei timorem, de Statu Monachor.
§ 2. Ab hac norma rainime recessisse putandus est laüdatus Prsedecessor Sanctus Pius V,
dum, per suas allegatas Litteras : Exponi Nohis^ Religiosos \ iros ad Parochias assequendas
in partibus Indiarum maris Occeani, aliaque Parochialia munia exercenda, hábiles reddidit;
sed hanc suam concessionem ea ratione constabilivit, quod scilicet ipsi Regulares eo usque
in dictís partibus Cilicio Parochi functi fuerant ; additis sequentibus verbis : propter Preshy-
terorum defectum, Quibus nimirum verbis satis ostenditur, hujusmodi Litterarum dísposi-
tionem locum habere dumtaxat, ubi desint, nec haberi possint Presbyteri Sseculares ad
animarum curam exercendam idonei ; juxta declarationem editam a felicis recordationis
Prsedecessore nostro Innocentio Papa X, per Litteras Apostólicas datas die 14 Maií anni
1547, et in Bullario Romano relatas To7no V, ínter ejus Pontificis Constítutiones num.
XXXIIy quarum initium est : Cum sicut accepimus ; ubi, de hac ípsa Piaña Constitutione
loquendo, staiuit, illam non suffragariy nisi in locis ubi est defectus Parochorum.
50í2 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
§ 3. Híec olim per nos ipsos, dum in minoribus constituti, Congregationis Cardinalium
Concilii Tridentini Interpretum Secretarii muñere fimgebamur, latius deducta fuerunt, oc-
casione propositionis cujusdam Causee Mexicanse, quse diebus quarta Julii, et octava Augusti
anni 1722, in eadem Congregatione discussa fuit, ut videre est in Tom, II, Thesauri Reso-
kitionum dictse Congregationis Concilii. Et quamvis ad instantiam tune existentis Archiepis-
copi Mexicani, contendentis liberam sibi fieri facultatem, ut Parochiales Ecclesias atque
Doctrinas, quas Regulares privativo jure sibi vindicabant, conferre posset etiatn Presbyteris
Ssecularibus, quos magno numero et requisitis qualitatibus prseditos in suaDioecesi adesse
asserebat, nihil tune definitivo rescriptura fuer it : nihilominus hanc generalitor sententiam
ab ipsa Congregatione admissam, receptamque meminimus, ac pro certo testamur ; quod
nempe, deficientibus tantummodo Presbyteris Saecularibus, praidicta Piaña Constitutio locum
habere deberet. Ideo autem nullum in ea Causa Decretum tune editum fuit, quia, quum
prsedicta Piaña Constitutio ad instantiam Eegis Catholici primum emanaverit, et omnes
Indiarum Occidentalium Regiones comprehendat ; nihil prudenter decerni posse visum fuit,
uisi et Decreta desuper edenda ad Catholicorum Regum notitiam deducerentur, et non solum
quid Mexicanse Dioecesi, sed etiara quid alus Indiarum Ecclesiis atque Dioecesibus contingeret,
et magis opportunum foret, certis relationibus innotesceret.
§ 4. Quare quum liodie ex parte ipsius ílegis Catholici opportuna super hoc providentia
requiratur ; hanc vero Archiepiscorum, Episcoporum aliorumque Ordinariorum dictarum
Regionum preces vehementer exposcant ; cumque hujusmodi preces et Canonicis sanctionibus
consentanesD, et ipsius Sancti Pii Preedecessoris menti minime adversantes, et hujus demum
Apostolicse Sedis sensui institutoque conformes esse dignoscantur ; cum denique sequum non
sit, ut ejusmodi Privilegium, quod eo tempere concessum fuit, quum in Indiis Occidentalibus
Presbyterorum Saecularium copia non aderat, his etiam temporibus parem vim habeat, dum
Cleri Ssecularis numerus satis amplus ibidem existit, pluresque Sacerdotes Sseculares ad
animarum curam idonei; cseterisque optimis dotibus instructi reperiuntur : idcirco Nos,
praídicti Charissimi in Christo Filii nostri Perdinandi Hispaniarum Regis Catholici instantise
libenter annuentes, ac etiam Motu proprio, et certa scicntia, ac de Apostolicse potestatis
plenitudine, prsesentium Litterarnm tenore, praedictis Venerabilibus Fratribus Archiepiscopis
et Episcopis aliisque Locorum Ordinariis Dilectis Piliis, in Indiis Occidentalibus constitutis,
permittimus et concedimus ut, non obstautibus prseraissis Sancti Pii V Príedecessoris Lit-
teris, aliisque in earum confirmationem ab hac eadem Apostólica Sede emanatis, (quibus
etiam, quatenus opus sit, earumdem prsesentium serie ac dictis motu, scientia et potestatis
plenitudine derogamus,) Saículares Clericos seu Presbyteros quoscumque, quos scilicet.prsevio
examine, juxta ea, quse in Concilio Tridentino statuta sunt, idóneos et hábiles repererint, ad
Parochias, Doctrinas et alia qusecumque munia et officia ad animarum curam pertinentia,
prout ipsis opportunum in Domino visum fuerit, admittere et assumere, eisque etiam
Parochiales Ecclesias hujusmodi aliaque Ecclesiastica perpetua Beneficia, quibus animarum
cura imminet in Titulum conferre, dictosque Presbyteros seu Clericos, de illis providere
possint et valeant ; ad quem eííectum Nos ipsis necessarias omnes et opportunas facultates
concedimus et impertimur.
§ 5. Quia vero ex hac concessione nostra minime sequetur, quin Regulares prsedicti plures
adhuc Parochias, atque Doctrinas in Indiarum Occidentalium Regionibus, et in prsesens
retiñere, et in posterum adipisci valeant ; aliuucie autem Nobis relatum est, nonnullos ejus-
modi Regulares animarum curam exercentes coutendere, se Episcopio et Ordinariis Locorum,
in offício officiando dumtaxat, utipsi loquuutur, subjectos esse ; Ideo Nos ad quarumcumque
SECCIÓN SEGUNDA. 503
inordinationum pericula avertenda, rectseque discíplinse legos asserendas intenti, dicimus et
declaramus, hujusmodi Regulares curam animarum gerentes, in iis quidem, quse concernunt
eorum Regularis Instituti observantiam, Episcopo nullatenus subjectos esse, sed a suis
Superioribus Regularibus quoad hsec privative dependeré ; in his autem, quse vel ad ipsum
spectant exercitium curse animarum, vel etiam ad eorum vitam et mores pertinent, Nos
ipsarum praesentium tenore declaramus, eosdem Regulares etiam Episcopis aliisque Locorum
Ordinariis sxibjectos esse, ideoque ab eisdem Episcopis et Ordinariis, eorumque Visitatoribus,
íeque ac a suis Regularibus Superioribus, in his ómnibus corrigi posse ; siquidem impossibile
non est, ut alicujus ex ipsis vitse ratio talis esse dignoscatur, qu£e cum animarum regimine
minime conveniat, et Pidelibus Parochise subditis spirituale detrimentum et scandalum
pariat. Hoc Ídem, Canonicis Sanctionibus et Concüii Tridentini Decretis, inhaerentes, jam-
dudum statuimus atque decrevimus, per nostras sub Plumbo Litteras datas X Kal. Decemb.
anno 1744, quarum initium est : Firmandis atque asserendis, et impressse sunt in Bullario
Romano Tomo XVl, num^ CIX, quae, cum ad Indias etiam Occidentales se extendant,
ibidem queque executioni mandari debent, et inviolabiliter observari : Quod idem decernimus
de duabus Regulis in eadem Constitutione nostra, ex Apostolicse Sedis Decretorum auctoritate
constitutis ; quarum una est, quod in ómnibus rebus, in quibus Regulares animarum curse
praepositi Episcoporum simul et Regularium Prselatorum jurisdictioni cumulative subsunt,
si aliter ab uno, aliter ab alio Superiore judicari contingat, Episcopi judicium Regularis
Superioris judicio semper prseferri debet. Altera vero est, quod, quum Regulares nonnisi
cum amovibilitatis qualitate animarum curam exercere valeant, tam Episcopus, quam Re-
gularis Prselatus, quoties ita in Domino expediré judicaverint, Regularem Parochum ab
hujusmodi cura valent removeré ; ita ut ñeque Regularis Superior compelli possit hujusmodi
remotionis causas Episcopo isignificare ; ñeque Episcopus ad similem remotionem procedens,
Regulari Prselato notas faceré teneatur causas, quibus ad id adductus fuerit.
§ 6. Quoniam vero fieri alicubi potest, máxime autem in novis populorum ad Fidem
reductionibus, ut Regulares Parochos mutare, etiam cum Steculares Sacerdotes non desint,
minime expediat ; idcirco Nos eorumdem Episcoporum alioriimque Ordinariorum Praesulum
prudentiam admonemus, ut in hujusmodi circumstantiis, et ubicumque res optime consti-
iutas invenerint, nec uUam eas immutandi necessitatem revera adesse compererint, ab innova-
tionibus abstineant ; et tam hoc jure, quod ipsis competeré asseruimus, quam ea facúltate,
quam Nos eisdem per has nostras Litteras impertiti sumus, ita utantar, quemadmodum gequi-
tatis ratio et animarum utilitas, ad quam unice respicere debemus, requireut ac suadebunt ;
super quo Nos eorumdem Episcoporum et Ordinariorum Prsesulum conscientiam oneramus.
§ 7. Denique ne quis unquam aut ullibi, cujuslibet Ordinis aut Instituti Regularis, ad
animarum curam exercendam sine prsevio examine et approbatione Episcopi seu Ordinarii
Localis, assumi possit, earumdem praesentium serie statuimus, atque decernimus, prout
íilias ^tatutum, decretumque per Nos fuit» tam in prsecitatis nostris Litteris, quam in alus
V Kalendas Martii anni ab Incarnatione Domini 1745editis et in Bullarii nostri Tomo II,
n, 1, impressis, quarum initium est : Quamvis ad confírmandiím ; quseque et iisdem
Sacrorum Canonum, ac Tridentinse Synodi, necnon Provincialium et Synodalium Conciliorum
in ipsismet Indiarum Regionibus habitorum sanctionibus innixse sunt, et tam ad Occidentales,
quam ad Orientales Indias se protendunt, ac utrobique inviolabilis legis vim obtincre debent.
§ 8. Prsesentes quoque Litteras, et in eis contenta qusecumque, nuUa unquam ex causa, colore
et capite, etiam in corpore juris clauso, etiam ex eo, quod quicumque in praemissis jus vel inte-
resse habentes, aut habere prsetendentes, cujusvis status aut Ordinis, Congregationis et Instituti
504 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
etiam hic de necessitate specialiter exprimendi, existant, iisdem non consenserint, nec ad ea
vocati et auditi, ñeque caus», propter quas prsesentes emanaverint, satis adductse, probatae aut
verificatse fuerint, de subreptipnis, obreptionis aut nuUitatis vitio, seu intentionis nostrae, aut
consensus interesse habentium aliove quolibet defectu notari, impugnan aut in controversiam
et judicium vocari, etiana ad effectum obtinendse aperitionis oris aut restitutionis in infcegrum,
adducí posse; sed semper et perpetuo firmas, validas et efficaces existere et fore, suosque ple-
narios effectus sortiri et obtinere, ac illis, quorum favorem concernunt, plenissime suffragari,
atque etiam ab ómnibus, ad quos respective pertinet, et pertinebit in posterum, inviolabiliter
observari volumus et decernimus : sicque, et non aliter, in prsemissis judicari et censeri per
quoscumque Ordinarios et Delegatos judices, etiam Causarum Palatii Apostolici Auditores,
ac S. R. E. Cardinales, eorumque Congregationes, necnon Apostolic38 Sedis Legatos seu
Nuntios, aliosque quoslibet quacumque prseeminentia et potestate fungentes et functuros ;
subíala eis et eorum cuilibet, aliter judicandi et interpretandi facúltate ; ac etiam irritum et
inane decernentes, quidquid ab eorum quolibet in contrarium judicari et decerni, seu scienter
vel ignoranter attentari contigerit.
§ 9. Non obstantibus prsedictis Sancti Pii Papa V, aliisque Romanorum Pontificum, Príe-
decessorum nostrorum, in eorumdem confirmationem, etiam in forma specifica, editis Litteris,
nostraque et Cancellarise Apostolicse Regula de non toUendo jure quaesito, aliisque Apostolicis,
seu in Universalibus, Provincialibus aut Synodalibus Conciliis editis generalibus aut specia-
libus Constitutionibus et Ordinationibus ; necnon quarumcumque Ecclesiarum seu Ordinum,
Congregationum et Institutorum, etiam specialiter exprimendorum, quantumvis juramento,
conñrmatione Apostólica vel quavis alia firmitate roboratis statutis et consuetudinibus, etiam
immemorabilibus, Privilegiis queque, exemptionibus, et Indultis, etiam in corpore juris
clausis, aut sub quibusvis formis et verborum tenoribus seu clausulis et decretis, etiam dero-
gatoriarum derogatoriis et irrítantibus in genere vel in specie, etiam motu proprio, et de
Apostolicre potestatis plenitudine, seu consistorialiter, aut ad Regum aliorumque supreraorum
Principum instantiam, vel peculiarium quorumcumque meritorum intuitu, aliove titulo etiam
oneroso, quibuscumque Personis, Collegiis, Locis, Ordinibus, etiam Militaribus, Congregatio-
nibus, Societatibus et Institutis, etiam Societatis Jesu, vel Sancti Joannis Hierosolymitani,
aliisve quibuslibet, in contrarium prsemissorum concessis, ac pluries confirmatis, approbatis et
innovatis; quibus ómnibus et singulis, earum tenores, formas, causas et occasiones prsesentibus
pro expressis, insertis ac specificatis liabentes, pari motu et Apostolicse auctoritatis plenitudine
ad praemissorum effectum, plenissime derogamus, eaque respective, quatenus praesentibus
adversantur, de medio tollimus et abolemus per prsesentes. Quarum transumptis seu exemplis
etiam impressis, manu Notarii publici subscriptis et sigillo Personas in Ecclesiastica Dignitate
constitutae munitis, eamdem fidem ubique locorum et gentium in judicio et extra haberi volu-
mus, quae ipsis prsesentibus haberetur, si originaliter exhiberentur.
§ 10. Nulli ergo omnino hominum liceat paginam hanc nostrse permissionis, concessionis,
facultatum impertitionis, declarationis, innovationis, admonitionis, derogationum, decretorum
et voluntatis iufriugere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesum-
pserit, indignationem Omnipotentis Dei ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se
noverit incursurum.
Datum Rom», apud Sanctam Mariam Majorem, Anno Incarnationis Dominicíe millesimo
septingentésimo quinquagesimo primo, VI Idus Novembris, Pontificatus Nostri Anno duo-
décimo. D. Card. Passioneus. J. Datarius.
Visa De Curia: J. C. Boschi. LocofPlumbi. J. B. Eugenius.
Regístrala in Secretaria Brevium. (Ex Bullar. tom. 3, p. 240).
SECCIÓN SEGUNDA. 505
RESUMEN PE LA CONSTITUCIÓN ANTERIOR.
lo Se concede facultad á los Obispos de América de conferir in titulum las Parroquias y otros
beneficios Eclesiásticos, que tienen aneja la cura de almas, á cualesquiera Clérigos ó Presbíteros
seculares, si, previo examen, según lo dispuesto por el . Concilio de Trento, los hallaren idóneos
y hábiles.
2«> Los Regulares, que en las Indias ejercen cura de almas, en lo que toca á la observancia de
su propio Instituto sólo est^n sujetos á sus Superiores Regulares ; pero en lo que pertenece al
ejercicio de la cura de almas y á su vida y costumbres están ta.mbien sujetos á los Ordinarios de los
respectivos lugares, y por lo mismo pueden ser corregidos en éste punto por los Ordinarios y por
sus Superiores.
3*" Como puede suceder aljjunas veces que no convenga mudar los Párrocos Regulares, aun
cuando no faltaren Sacerdotes Seculares, absténganse los Obispos de hacer tales cambios, cuando
no lo exigiere la equidad y la salvación de las almas; quedando sobre éste punto cargada su
Conciencia.
40 Ningün Regular puede encargarse déla cura de almas, sin previo examen y aprobación del
Obispo ú Ordinario local.
QUE LOS REGULARES, QUE TIENEN FACULTAD PARA DAR LA BENDICIÓN PAPAL,
PIDAN LICENCIA AL ORDINARIO PARA DAÍILA.
Clemens Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
Decet Romanos Pontífices assiduas super Dominicum gregem excubias divino prsecepto
agentes, quse ad Fidelium pietatem fovendam diversis Ecclesiasticis Ordinibns, pro eorum in
Ecclesiam meritis a se vel a Eomanis Pontiñcibiis, Prsedecessoribus suis, indulta sunt, si
aliqua exinde minus congrua et eorum voluntati ac mentí consentanea exorta comperiantur,
provida diligeutia ac prudenti circumspectione ita coerceré ac moderari, prout melius ad
animarum salutem et Catliolicse Ecclesi^ decorem in Domino putant salubriter expediré.
Cum alias per nostras Litteras sub plumbo incipientes : Inexhaustum, datas III Nonas
Nüvembris, Pontificatus nostri anno quinto, Venerabilibus Fratribus nostris Pátriarcíiis,
Primatibus, Archiepiscopis et Episcopis duabus anni solemnitatibus, nímirum Paschate
Eesurrectionis Domini, alioque festo solemni eorum arbitrio designando; Prselatis veío
inferioribus usum Pontificalium cum Territorio sejarato et jurísdictione quasi Episcopali
liabentibus,. semel in anno, ín uno ex diebus, in quibus eorum singulis Pontificalium
usus ab Apostólica Sede permittitur, nempa in prsafato solemni die Paschatis Eesurrectionis
Dominica3 a nobis prsefinito, populo in Ecclesia congrégate, Apostólica Summi Eomaní
Pontificis pro tempore existehtis auctoritate ílliusque nomine, facultatem solemniter bene-
dicendi, cum elargitione plenarise indulgenti^, juxta ritum et formam tune traditam,
concesserimus, in iisdem Litteris facultates símiles itópertiendi Eomani Pontificis nomme
Apostolicam benedictionem aliquibus Eegularibus Órdinibus concessas pra^servavimus ;
districte tamen dilectis Filiis eorumdem Ordinum Superioribus et Professoribus etiam spe-
ciali mentione dignis, facúltate et indulto hujusmodi gaudentibus, et qui in posterum
gaudebunt, injunximus ac prsec.epimus, ut qnibus diebuS Episcopi facúltate hujusmodi
ut^ntur, ab elargienda prsedicta solemni benedictione penitus abstinerent, prout in dictis
Litteris plenius continetur.
TOM. I. ^
5Ó6 PARTE 3«^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Verum cum ad Nos perlatum sit, ex quo in concessionibus illis Ordinibus factis minime
fuit expresse praescriptum Kegulares personas ad impertiendam supra populum benedictionem
a propriis Superioribus designatas, opportunam prius ab Archiepíscopo vel Episcopo aut
Praelato respective loci illius licentiam exquirere deberé, fuactiones hujusmodi absque
Ordinariorum licentia et permissione, imo^ ipsis aperte dissentientibus, uon semel sed
pliiries in auno, atque etiam contra nostrum expressum prseceptum et mandatum iisdem
diebus a prsedictis locorum Prselatís peraguntur, non sine gravi Christianse pacis perttirbatione
et fidelium scandalo» a Kegularibus peragi contigisse.
Qnare cum máxime dedeceat et tolerari ubique non debeat Apostólica jussa et mandata a
Religiosisprsecipue Viris, negligi aut non servari, aut omnino incongruum sit, solemnem
super populum et sacram peragi actionem ignaris vel dissentientibus Pastoribus, quibus
ejusdem populi cura et solicitudo divina disponente clementia,N commissa est, hujusmodi
non mediocri malo congrua Apostolicse provisionis remedia adhibere volentes, ut in posterum
Apostolice Sedi et aliarum Ecclesiarum Pastoribus debitus honor ac reverentia habeatur,
utque, cajuscumque discordige ac dissensionis fomite et causa sublata, pax et concordia in
procuranda fidelium salute inter sacros Ecclesise Dei Ministros retineatur diligentius et
exactius custodiatur ; Motu proprio et ex certa scientia deque Apostolicse potestatis plenitu-
dine, hac nostrain perpetuum valitura sanctione, constituimuisi, decernimus ac declaramus,
Regulares Ordines, etiam specialiter exprimendos, quibus facultas benedictionem elargiendi
super populum a Romanis Pontificibus, Prsedecessoribus nostris, quomodoóumque concessa,
et per nos in dictis nostris Litteris prgeservata fuit, eorumdem Ordinum personas Regulares
ad id designatas, ac Superiores ipsos facúltate et concessione hujusmodi respective uti non
posse sine scientia et permissione Episcopi Dioecesani aut Prselati loci Ordinarii, activam
jurisdictionem in Clerum et populum hábentis. ab ipsis quidera ante in scriptis impetranda,
quam per publica edicta seu enunciationes aut proclamationes populum de beiledictione statá
die elargienda, ut se ad sacramenta Confessionis et Communionis ea die suscipienda disponat,
certiorem faciant, vel si edicta hujusmodi omitti contingat, triduo saltem ante ipsam diem
benedictionis eadem licentia et permissio in scriptis impetrari í)mnino debeat, sub poena
suspensionis ab omni ofi&cio et dignitate aliisque arbitrio nostro inferendis.
Decernentes prsesentes Litteras etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorera, anno Tncarnationis Dominicae 1763, III Kalendas
Septembris, Pontificatus nostri anno sexto. (Del Bularlo de Propaganda Pide, tomo 4,
pág. 76.)
BREVE DE Pío VI, REVOCANDO LAS EXENCIONES DE PAGAR DIEZMOS.
Ad perpetuatn memoriam.
Divini cultus procuratio, quo sane vinculo, vel máxime humana societas copulatur, unde
cum privata uniuscujusque, tum vero communis omnium beatitas consistit, res est prefecto
prseter quam nuUam potiorem habere homines debent. Atque ut ad eam de suis quisque
facultatibus aliquid confei^t virtus Religionis, quse cseterarum omnium fundamentum est,
hortatur ac postulat. Estautem et qusedam justitise species, ut quemadmodum.Magistratibus
et Militibus ac reliquis communi saluti et utilitati adlaborantibus, ita et Ministris Divini
cultus, rei tam prsestantis tamque necessarise suppeditent liomines, ex quo vitam pro sua
Dignitate sustentare possint, id quod D. Paulus copióse persequitur capite IX Epistolae ad
Corinthios prioris, cujus est illa gravis oratio : <¡t Si nos vobis spiritúaliaseminavimus, magnum
SECCIÓN SEGUNDA. 507
est si nos carnalia vestra metamus ? » Quotam vero suarum fortunarum partem quisque
Deo, a quo illas accepit, suíb pietatis et grati etiam animi testificandi causa, seponeret ;
id cum omnium fere gentium consensus naturas quodam veluti ductu, tum ratio legis veteris
ad imitaudum proposita, tum denique Ecclesise, spiritu veritatis imbutse, auctoritas constituit,
partem nimirum decimam. Itaque decimarum solutionem debitam esse Deo, et qui eas daré
noluerint aut dantes impediunt, res alienas invadere Concilium Tridentinum rectissime pro-
nuntiavit (sess. 25, ca2:). 12 de Eef), Ac fuit sane terapus, quo Komani Pontifices, Prsedeces-
sores nostri, quibus bonorum Ecclesise summum arbitrium et dispensatio credita divinitus
est, opportunum existimarunt mnltis quidem ac prsesertim Keligiosis familiis, sen tamquam
pauperibus, qui Ecclesise copiis alendi essent, seu quod de Ecclesia bene meruissent, omne
illud solvendarum decimarum remitteroi quum Divinus inde cultus non modo haud inminui
sed augeri videretur, nec Dei Ministris, quibus legitime debebantur ad se sustentandum et ad
sua muñera obeunda, aliquid necessarii decederefc. Quse quidem immunitates, pro ea, qua
incensi sumus, cliaritate in omnes et prolixa volúntate, cuperemus, ut ómnibus perpetuo
salvse et incólumes manerent. Atqui res humaníe diutius consistere eodem statu nequeunt,
sed fluere et dilabi aquarum instar necesse est. Expositum nuper Nobis est Oharissimi ia
Christo Filii nostri Caroli, IQspaniarum Regis Catholici nomine, vehementer, apud se questos
esse Toletanum Archiepiscopum et quam plurimos alios Episcoporum et Cleri earumdem
Hispaniarum, ea illis immunitatibus adeo in angustum rem esse redactara Presbyterorum,
qui bene praesunt, quiquo laborant in verbo et doctrina, quos duplici honore dignos haberi
jubet Apostolus (L ad Tim. 5), ut ñeque congrua ipsis se sustentandi ratio suppetat, et templa
suis ornamentis nudata squaleant, pauperes, quorum illi sunt parentes, ab inopia et egestato
qua misérrimo conflictantur, nequant sublevari ; hajc utque alia incommoda in dies serpere et
manare latius, nec ullum inveniri iis remedium, nisi immunitatibus illis sublatis, quae quidem
privilegio et consuctudine sint innixse; id genus immunitatibus se ipsos privari exposcere
quo sequabilitas juris ser ve tur eamque jacturam cseteri minus grávate ferant. Nos igitur
Carolo Eegi, atque Episcopis adeo et Clero Hispaniarum juxta petentibus, tamque magno
opere rogantibus, re diu multumque deliberata negare haud posse existimavimus. Itaque
supplicationibus ejusdem Caroli Regis Catholici No bis super hoc humiliter porrectis inclinati,
immunitates omnes a solutione decimarum privilegio aut generaliaut speciali concessas a Prse-
decessoribus nostris, Remanís Pontificibus, vel ab alus eorum nomine et auctoritate, quibus-
cumque verborum formulis, quibusque Apostolicis Litteris etiam in corpore juris clausis,
et quibuscumque derogatoriis derogatoriarum, aliisque cautionibus munitis, quarum tenorem
his nostris pro plene et sufficienter expressum et de verbo ad verbum insertum haberi omnino
volumus, aut consuetudine etiam immemorabili suffultas, quibuscumque ejusmodi immu-
nitates datse sint in Éegnis et ditione commemorati Caroli Regis Catholici, tam citra quam
ultra Occeanum, vel mensis Archiepiscopalibus vel capitulis Cathedralium et CoUegiata-
rura, vel Ordinibus Mendicantium aut non Mendicantium, vel aliorum Regularium Monacho-
rum, aut Canonicorum, aut Clericorum Congregationibus, Institutis, quacumque adpellatione
prseditis vel Militiis etiam Sancti Joannis Hierosolymitani, vel Coenobiis, Monasteriis, Colle-
giis, Domibus, Gommendis, Prioratibus vel personis cujnscumque gradus, qualitatis, etcondi-
tionis, etiam Cardinalatus honore fulgentibus, denique quibuslibet plañe Communitatibus,
aut singularibus personis, etiam quarum specialis et expressa mentio facienda est; quum
perinde ac facta hic esset censeri volumus et jubemus, nec quemquam hoc prsetextu nostrse
huic ordinationi subducere se posse; has prefecto immunitates omnes per prsesentes Nostras
Litteras perpetuo valituras, auctoritate nostra Apostólica revocamus, induciraus, abolemus.
508 PARTE 3a PRIVII^EGIOS DE LOS REGULARES.
toUiraus, annuUamus, et revocatas, inductas, abolitas, sublatas, annullatas prorsus esse, nec
cuiquam sufragar! ullam in partem posse, et Communitates et personas omnes in singulas,
quas superius demonstravimus, decimas in posterum iis, quibus legitime competunt, secundum
morem cujusque regionis solvere deberé decernimus, statuimus, jubemus. Si qui vero forte
detrectent, Venerabilibus Fratribus Archiepiscopis et Episcopis, caeterisque locorum Ordina-
riis, qui in Kegnis et ditione omni Caroli Regís sunt, earumdem príesentium vigore manda-
mus, ut, non exemptos quidem auctoritate ordinaria, exemptos vero tamquam hujus sanctse
Sedis Apostolicse delegati, per censuras etiam etpoenas Ecclesiasticas, pvout dejure, coer-
ceant et ad ofBicium compellant, implórate ad id, ubi opus fuerit, auxilio bracchii sa^cularis.
Quamquam neminem tam improbse et amentis cupiditatis futurum speramus, qui non hilari
potius animo, quales datores Deus diligit, quam ex tristitia aut ex necessitate Deo, quse ejus
sunt, reddat, qui deinceps, ut per Prophetam poUicitus est (Malach. 3. 10) inferentibus deci-
njas in horreum suum aperiet cataractas coeli, et effundet ipsis omnem benedictionum usque
ad abundantiam; et increpabit pro ipsis devorántem, et non corrumpet frumentum terríe, nec
erit sterilis vinea in agro, dicit Dorainus exercituum, et beatos ípsos dicent omnes gentes.
Cseterum, tametsi id satis perspicuum sit, apertius tamen profitendum ducimus, has Litteras
Nostras nihil prorsus eas immunitates tangere, quas titulo, ut dicitur, oneroso, aliquis habet,
quas labefactari et oppugnari justitia non patitur, ñeque par esse decernimus, ex iis queque
fructibus decimarum nomine quidquamexi^i, quos Religiosis Yiris continentes suis domibus
horti aut terrulse, quotannis suis manibus jugo boum excultaj, progignunt. Decernimus vero
has Litteras semper firmas, validas et efficaces esse et fore, suosque plenarios et integres
effectus obtinere, ac illis, ad quos spectant, et pro tempore quandocumque spectabunt, in
ómnibus et per omnia plenissime suffragari, ac ab eis respective inviolabiliter observari ; sic
in prgemissis
Datum Komae, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 8 Januarii 1796, Ponti-
ficatus Nostri anno vigésimo primo. — Eomualdus Cardinalis Braschius de Honestis.
Loco f annuli Piscatoris.
(Copiado del Cedulario de la Curia de Quito, tom. II, pág. 109.)
Restricciones en la facultad de- absolver de Censuras.
Por la Bula Apostolicce Sedis del 11 de Octubre de 1869 quedaron revocados los privilegios,
para absolver de censuras reservadas al Papa. Véase ésta Bula en las Sólitas de los
Obispos.
SE REQUIEREN TESTIMONIALES DEL ORDINARIO PARA RECIBIR NOVICIOS.
Decretum Sacrse Congregationis super Statu Regularium, auctoritate Sanctissimi Domini
nostri Pii Papa IX editum, de testimonialibus Ordinariorum litteris requirendis in re-
ceptione illorum, qui ad habitum Religiosum admitti postulant.
DECRETUM,
Romani Pontífices pro eorum pastorali cura, qua semper Regularium familiarum bono et
splendori prospicere non omiserunt, illud Superioribus pro viribus commendarunt, ut ante-
quam ad Religiosum habitum postulantes reciperent, de illorum vita, caeterisque dotibus et
qualitatibus sedulo inquirerent, ne indignis ad Religiosas familias, non sine máximo illarum
detrimento, ostium adaperirent. Verum quamlibet Moderatores Ordinum diligentiam, adhi-
beant in informationibus exquirendis, in ^ravi tamen ut plurimura versantur periculo
SECCIÓN SEGUNDA. 509
deceptionis, nisi ab locoruní Antistibus testimonium exqiürant circa eorum quaiitates, qui
ad habitara Eeligiosum admitti postulant. Ordinañi enim vi pasioralis officii oves suas
prse c^eteris agnoscere possrait, et sajpe ssepius ea manifestare impedimenta, qiise alios latent.
Hsec animadvertens Sanctisfiimus K D. Pius Papa IX, ándito voto S. R. E. Cardinalium
hujus Sacr^ Congregationis snper statu Regularinm, attentisque postulationibus nonnullorum
Episcopornm, prsesenti decreto ubique locorura perpetuis futuris temporibus servando, baec,
quse sequuntur, Apostólica auctoritate statuit, atque decernit.
I. In quocumque Ordine, Congregatione, Societate, Institnto, Monasterio, Domo, sive iu
iis emittantur vota solemnia sive Simplicia, et licet agatur de Ordinibus, Congregationibus,
Societatibus, Institutis, Monasteriis ac Domibus, qu£e ex peciiliari privilegio etiam in corpore
juris clauso, vel alio quovis titulo in decretis generalibus non cottiprehenduntur, nisi de ipsis
speciaíis, individua et expressa mentio fiat, nemo ad habitum admittatur absque testimonia-
libus Litteris, tum Ordinarii originis, tum etiam Ordinarii loci, in quo Postulans, post
expletum decimum quintum annum aetatis suse, ultra annum moratus fuerit.
II. Ordinarii in prajfatis Litteris testimonian bus postquam diligenter exquisiverint, etiam per
secretas infórraationes de Postulantis qualiíatibus, referre debeant de ejus natalibus, setate, mo-
ribus, vita, fama, conditione,educatione, scientia; an sitinquisitus,aliqua censura, irregularitate
aut alio canónico impedimento irretitus, seré alieno gravatus, Vel reddendee alicujus adminis-
trationis rationi obnoxias. Et sciaut Ordinarii eorum conscientiam super veritate expositorum
oneratam remanere ; nec ipsis umquam liberum esse hujusmodi testimoniales Litteras
denegare, in eisdem tamen super prsemissis singulis articulis ea tantum testari deberé,
qu3e ipsi ex conscientia afíirmare posse in Domino judicaverint.
III. Ómnibus et singulis Superioribus Regularibus aliisque Keligiosis, ad quos spectat,
cujuscumque gradus sint et instituti, licet exempti et privilegiati ac de necessitate expri-
mendi, etiam in virtute sanctaí obedientise, hujus decreti observantia districte príecipitur ; et
qui contra hujus decreti tenorem aliquem ad habitum Keligiosura receperit, poenam privalionis
omnium officiorum, vocisque activan et perpetuas inhabilitatis ad alia in posterum obtinénda
eo ipso incurrat, a quanonnisi ab Apostólica Sede poterit dispensar!.
IV. Vi cujuscumque privilegii» facultatis, indulti, dispensationis, approbationis regularum
et constitutionum etiam in forma specifica, quam ab Apostólica Sede aliquis Ordo, Institutum,
Superior, Religiosus consequeretur, numquam huic decreto derogatum esse censeatur, nisi
ei expresse et nominatim d(?rogetur, licet in concessione derogatorise generales quamtumvis
amplse apponantur. Quod si alicui Instituto expresse et nominatim dispensatio super eodem
decreto aliquando concedi contigerit, alus minime extendi poterit vi cujuscumque privilegii
et communicationis privilegiorura.
V. Quolibet anuo die prima Januarii in publica mensa hoc decretum legatur sub poena
privationis ofíicii, ac vocis activse et passivíe, a Superioribus ipso facto incurrenda.
Ne autem hujus decreti observantia aliqua ratione, titulo, prsetextu impediatur, Sanctitas
Sua quibuscuraque in contrarium facientibus constitutionibus, regulis et statutis cujusns
Ordinis, Congregationis, Societatis, Instituti, Monasterii, Domus, etiam in forma specifica
ab Apostólica ¿.-íede approbatis, necnon cuilibet privilegio licet in corpore juris clauso, et
Apostolicis Constitutionibus ac decretis confirmato, ac expressa, individua, speciali et
specialissima mentione digno, aliisque contrariis quibuscumque prorsus derogat et, derogatum
esse declarat.
Datum Romee, ex Sacra Congregatione super Statu Rcgularium, die 25 Januarii 1848.
ANDREAS CAN. BIZZ/^RRI a secretis.
310 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
RESOLUCIÓN DE ALGUNAS DUDAS SOBRE EL DECRETO ANTERIOR.
Declarationes super decreto Romani Pontífices ubique locorum servando.
1 . An sufficiant testimoniales datse ab Ordinariis per litteras privatas ?
Resp. Affírmative.
2. ütrum sufficiant testimoniales, in qiiibus Ordinarii non testantur in specie de iis ómnibus,
quse in decreto Romani Pontífices praiscribuntur, sed dumtaxat in genere referunt de qua-
litatibus Postulantis ?
Eesp. Affirmative, sed a Superioribus Kegularibus serventur alia de jure servanda ad sin-
gulas qualitates Postulantium cognoscendas.
3. Quid agendum si Ordinarii respondeant se Postulantes non agnoscere ?
Kesp. Posse Postulantes admitti ad habitum, et Novitiatura, si Ordinarius a Superiore
requisitus expresse respondeat, sese circa qualitates Postulantis informare non posse, quia
illum non agnoscit, dummodo tamen testimonialium defectus per aliam accuratam iiiforma-
tionem et fide dignam relationem suppleatur, et serventur alia de jure servanda, et Postulantes,
antequam ad habitum admittantur, maneant saltem per tres menses in Conventu, ibique
diligenter probentur.
4. ütrum Superiores admittere possint ad habitum sui Ordiniis Postulantem absque Lit-
teris testimonialibus Ordinarii, quando hic affirmat non posse eas daré, quia prohibitus ab
auctoritate civili ?
Resp. Sufficere testimonium Ordinarii datum etiam per privatas et secretas epístolas : sed si
Ordinarius a Superiore requisitus testimoniales, ob expositam superius causam, quovis modo
daré renuat, posse Postulantem admitti, supplendo testimonialium defectui per aliam accu-
ratam informationem et fide dignam relationem.
5. Útrum Superiores possint ad habitum ipsum admittere milites, de quibus Ordinarii
affirmant se non posse in Gallia informare, cum nullos delegatos in exercitu habeant, nec
Parochi ullam de his notitiam habere possint ?
Resp. Affírmative, si Ordinarius a Superiore requisitus, respondeat se informare ob dictam
rationem non posse, dummodo testimonialium defectui per aliam accuratam informationem et
fide dignam relationem suppleatur, et serventur alia de jure servanda, et insuper Postulantes,
antequam admittantur ad habitum, saltem per tres menses maneant in Conventu, ibique
diligenter probentur.
6. Quid agendum sit, quando Ordinarii nolunt daré Litteras testimoniales non aliam ob
causam, nisi quia opponuntur ingressui Postulantis in Religionem ?
Resp. Ordinarios, prout in Art. 2 decreti Romani Pontífices prsescribitur, non posse testi-
moniales Litteras denegare ; si tamen eas daré recusent, recurrendum erit ad S. Congrega-
tionem super statu Regular ium.
7. In his Ordinibus, in quibus, prseter conversos laicos, habentur Donati seu Oblati, testi-
moniales exigendae sint ante susceptionein habitus Donatorum et Oblatorum vel potius
Conv.ersorum ?
Resp. Ante susceptiouem habitus Donatorum, et Oblatorum.
b. An sit nulla susceptio habitus sine Litteris testimonialibus ?
iiesp. Susceptionem habitus esse illicitam, non tamen invalidam : testimoniales Litteras
omissas in receptione adhabitum quam primum obtinendas esse, alias Novitii ad professionem
licite admitti minime poterunt.
SECCIÓN SEGUNDA. oi\
Utrum sit invalida professio, si fiat omissis testimonialibus Litteris ?
Resp. Non esse invalidam, sed illicitara.
Bme Pater. (1) Superior Carmelitarum discalceatarum Provincise Aquitanise in Gallia ad
pedes S. V. provolutus expostulat declarationem ad sequentia dubia super observantia decreti
Romani Pontificis editi die 25 Januarii 1858.
1. Quando postulantes Novitii, vel Professi alicujusCongregationis petunt admitti ad nostram
Religionem, Litterse testimoniales petendse sunt a super ioribus alterius Congregationis, in qua
fuerunt, vel ab Ordinario ?
2. Si a Superioribus, an a Superioribus Generalibus, vel localibus, et quid si in diversis
domibus, vel Oonventibus fuerint ?
3. In Hispania adest Patriarcha Indiarum, qui jurisdictionem exercet in universo exercitu
per suos Capellanes : Litteríe testimoniales pro militibus petendse sunt a prsedicto Patriarcha,
vel ab Ordinario ?
Quam Deus etc.
Ex audientia SSmi, die 5 Novembris 1852. SSmus propositis dubiis respondendum mandavit,
scilicet :
Ad 1. Quoad Novitios, et Professos, qui in Congreg., vel Ordine permanent, a Superioribus.
Ad 2. Possunt peti vel a Superioribus generalibus, vel a Provincialibus : vel quatenus
^gatur de Congreg. et Ordine, in quo Provinciales non habeantur, loco Provincialium a Supe-
rioribus localibus. Et si Professus in diversis domibus, vel Conventibus commoratus fuerit,
sufScere testimonialis Superioris Generalis, vel Superioris Provincise vel domus (quatenus
Provincialis non habeatur) in qua postremo tempore moratur. Cseterum hujusmodi Superiores,
antequam testimoniales concedant, diligenter inquirere debeant de qualitatibus Religíosi.
Ad 3. Petendse erunt tam ab Ordinario originis, quam a Patriarcha.
A. Bizzarri a secretis.
Bme Pater. Eutropius Abbas Trappensium Gethsemani dioecesis Ludovicopolitanse in Ame-
rica animadvertens, Americam esse regionemeorum, qui eo commigrant, vel iter faciunt, omni
cum obsequio implorat» ut Sanctitas vestra dignetur declarare.
1. An satis sit exigere a Postulantibus Ecclesiasticis testimoniales Episcopi Litteras, qui
ipsis contulit ordines, vel necessaria etiam sit fides testimonialis Episcopi dioecesis, in qua
ultimo loco commorati sunt..
2. Quoniam máxima Postulantium laicorura pars ex Hibernia sunt vel Germania, illud
necessario accidit, ut, antequam habeatur fides baptismalis, litteras in Europam naitti, et
responsum per plures menses expectari debeat, et quandoque nullimode accipiatur; hinc
quando adest certitudo moralis, quod baptizati fuerint, admittine possunt saltem provisorie
ad vestitionem post dúos circiter probationis menses?
3. Si Postulans jara Eeligiosus et alterius Congregationis aut Instituti Regularis, satisne
erit expostulare testimonialem fidem Superioris, a quo dependet?
S. Congregatio super statu Regularium vigore specialium facultatum a SSrao D. N. Pió
PP. IX concessarum propositis dubiis respondendum censuit, prout respondet.
Ad 1. Si agatur de Postulantibus in sacris Ordinibus constitutis sufficere testimoniales
(1) Nota de los EE. Hemos intercalado c.stas declaraciones que, como se ve, importa á los Ptegulares cono-
cerlas.
oí 2 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Episcopi, qui Ordines sacros legitime contiilit, una cum testimonialibiis Ordinariorum DicDce-
sum, in quibus deinde ultra aunum in unaquaque Dióecesi commorati fuerint.
Ád 2. Documentum recepti baptismatis exhibendum esse ante admissionem ad habitum.
Ad 3. Quoad Novitios alterius Ordinis, et Professos ssecularizatos testimoniales Litteras
petendas esse ab Ordinario : quoad Professos, qui in Congreg. vel Ordine actu permanente
dummodo ab Apostólica Sede facultatem ad alium Ordinem transeundi obfcinuerint, testimo-
niales Litteras petendas esse a Superioribus, nempe vél a Superioribus Generalibus, vel a
Provincialibus Ordinis, a quo : vel quatenus agatur de Congregatione et Ordine, in quo Pro-
vinciales non habeantur, loco Provincialium a Superioribus localibus ; et si Professus in
diversis domibus, vel Conventibus commoratus fuerit, sufficere testimoniales Supcrioris Gene-
ralis, vel Provincialis vel Superioris domus (quatenus Provincialis non habeatur) in qua
postremo tempore moratur. Cseterum hujusmodi Superiores antequam testimoniales concedant,
diligenter inquirere debent de qualitatibus Eeligiosi.
Datum Romae, ex Secretaria ejusdem S. Congregationis super statu Eegulariura, hac die
29 Maii 1857. A. Archiepiscopus Philippensis, Secretarius.
CIRCULAR DE LA SAGRADA CONGREGACIÓN SOBRE LOS VOTOS SIMPLES.
Eme Pater. — - Neminem latet, tristissimis hisce temporibus, quibus inimici Crucis
Christi humana divinaque omnia pessundare, ac mores pervertere student, raaximam adhi-
bendam esse curam, soUicitudinem, diligentiam ad eorum spiritum, uti par est, probandum,
qui vota solemnia Deo nuncupare postulant, ne quis admittatur, qui sseculi contagione pollutus
tamquam ovis mórbida electum Christi gregem inficiat, vel verse vocationis expers, et
suscepti Instituti pceniteat, et gravem soda;libus molestiam afferat cum disciplinse perturba-
tione et regularis observantise discrimine. Hinc porro evenit, ut qui ex adverso sunt contra
Eegulares' Familias, licet de Christiana et civili Eepublica optime meri tas, pleno ore blate-
rent, culpam, quaj paucorum esfc, in universura ccetum conferant. Ex quo non levi religionis
damno debita Christiani populi erga Eeligiosas Familias opinio et reverentia vel máxime
imminuta. Siquidem Eegulares Viri propriíe vocationis assidue memores esse debent, et
omnium virtutum splendore fulgere, atque ex proprii Instituti regula nuUis curis, nuUisque
laboribus parcere, ut majorem Dei gloriam, ac sempiternam hominum saliitem procurare
queant. Quod si semper, hisce pr^esertim temporibus ab ipsis majore studio et contentione est
prsestandum, cum populi licet omnigenisinsidiantium hominum erroribusfraudibusque misero
decepti, lamen et veritatis luce ac sanctissimse religionis nostríe auxilio se máxime indigere
sentiant. Quocirca Eegulares Viri, qui auxiliares Ecclesise milites mérito semper dicti et
habiti sunt, nihil nunc intentatum relinquere debent, ut qua opere, qua voce, qua exeraplo
crrorum tenebras dissipent, hominumque mentes divinse nostrie Eeligionis lumine illustrent,
errantes in omni bonitate, potentia ac doctrina ad veritatis et salutis semitas perducant,
vitiorum germina radicitus evellant, ac pietatem, religionem omnemque virtutem ubique
foveant, excitent acpropagent. Ut auteip h^ec prospere feliciterque agere et consequi valeant,
caritatem in primis prseseferant oportet, quse virtutum omnium parens et altrix, qugeque
patiens atque benigna omnia suífert, omnia sustinet ; et idcirco necesse est, Eeligiosos ipsos
viros arctissimo caritatis vinculo inter se esse conjunctos, quo concordissimis anirais consocia-
tisque studiis pr^eliantes bella Domini, et quDerentes unice, qua^ Christi sunt, possint Dei
ejusque sanctte Ecclesise regnum magis in dies extendere.
Cum igitur Ecclesia prudenti quadam ceconomia ingruentibus raalis juxta rerum ac tem-
SECCIÓN SEGUNDA. 513
porum adjuDcta provide sapienterque ocurrere soleat, SSmus D. N. Pius Papa IX Eeligiosos
Ordines prsecipua benevolentia prosequens, et ab iis hujusmodi mala avertere summopere
cupiens, rem deferendam voluit ad S. Congregationem super Statu Kegularium, ut Paires
Cardinales, rebiis accurate discnssis, proponerent qiiidquid in Domino expediré existimassent.
Itaque, auditis eorumdem Cardinalium sententiis, universaque rei ratione sedulo perpensa,
hsec quíe sequuntur, quoad Religiosas viroriiin Familias, in quibus solemnia vota emittuntur,
ex ApostolicaB auctoritatis plenitudine statuit atque decernit, et ab ómnibus ad quos spectant
ex obedienti^ prsecepto obsorvari et executioni demandari districte jubet, et contraríis qui-
buscumque etiam speciali et individua mentione et derogatione dignis derogat, ac plene
derogatum esse declarat.
Peracta probatione et novitiatu ad praescriptum S. Concilii Tridentini, Constitutionum
Apostolicarum et statutorum Ordinis a S.'Sede approbatorum, Novitii vota Simplicia emittant
postquam expleverint ^tatem annorum sexdecim ab eodem Tridentino Concilio statutam,
vel aliam majorem, quse forsan a statutis propriis Ordinis a S. Sede approbatis requiratúr ;
et quoad Laicos et Conversos postquam ad eam pervenerint íetatem, quse in Constitutione
Clementis VIII, incipien. In supremo prsefinita est.
Professi post triennium a ^ie, quo vota Simplicia emiserint computandum, si digni repe-
riantur, ad professionem votorum solemnium admittantur, nisi fortasse pro aliquibus locis,
uti nonnullis Institutis Indultiim est, Professio votorum simplicium ad longius tempus jam
concessa fuerit. Poterit vero Superior Generalis, ac etiam Superior Provincialis ex justis et
rationabilibus causis, Professionem votorum solemnium differre, non tamen ultra setatem
annorum vigintiquinque expletorura. Si vero in Ordine seu Instituto Provinciales non habean-
tur, eadem differendi professionem votorum solemnium facultas attribuitur etiam Superiori
Domus Novitiatus, de consonsu tamen Magistri Novitiorum et duorum Keligiosorum, qui in
Instituto aliquo gradu insiguiti sint.
Decreta S. Congregationis super Statu Eegularium incipien. Bomani Pontífices, et Begu-
lari DiscipUnce anno 1848 promulgata omnino serventur in receptione ad habitum, Novitiatum
et professionem votorum simplicium.
Quse de votis simplicibus emittendis superius saucita sunt, servanda erunt relativo ad eos,
qui post datam prsesentium ad habitum admittentur.
Hsec sunt quse tibi ex mandato Sanctitatis Sase significanda erant, ut ea Religiosis tuo
regimini subjectis denuncies, et interim fausta a Domino adprecor.
Datum Romse, ex S. Congregatione super Statu Eegularium, die 19 Martii anno 1859.
Tui Studiosus
A. Archiepiscopus Philippen. Secretarius.
RESOLUCIÓN DE ALaUNAS DUDAS SOBRE LOS VOTOS SIMPLES.
DECRETUM.
Sanctissimus Dorainus Noster Pius Papa IX, attentis precibus Magistri Generalis Ordinis
Praedicatorum S. Dominici. bsec, quí3D sequuntur, circa naturamet qualitatem votorum sim-
plicium in Encyclicis Litteris hujus S. Congregationis super Statu Eegularium diei 19 Martii
1857 pr^scriptorum, et circa obligationes ac privilegia illorum, qui ea emittent, pro eodem
Ordine Praedicatorum decernenda statuit, prout prsesentis decreti tenore Apostólica auctori-
tate decernit atque constituit.
TOM. !• ^
5U PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
I. Vota Simplicia, de quibus agitur, perpetua erunt ex parte voventis, utpote quse tendunt
ad emittenda deinde vota solemnia, in quibus perfectionem et complementum accipieut.
II. Eorumdem votorum simplicium dispensatio reservata est Eomano Pontifici, cui Professi
gravibus urgentibus causis preces porrigere poterunt.
in. Verum eadem Simplicia vota soivi etiam possunt ex parte Ordinis in actu dimissionis
Professorum, ita ut, data dimissione, Professi ab omni dictorum votorum vinculo et obliga-
tione eo ipso liberi fiant.
IV. Facultas autem dimittendi Professos votorum simplicium, de quibus agitur, spectat
ad Commissarium Apostolicum Ordinis cum suo Consilio Generali. ídem Commissarius
Apostolicus cum suo Generali Consilio poterit in casibus extraordinariis, et praesertim pro
regionibus et locis longinquis ad dimissionem decernendam subdelegare Religiosos probos et
prudentes, qui saltem tres esse debent.
V. Licet ad decernendam dimissionem ñeque processus ñeque judicii forma requiratur,
sed ad eam procedí possit sola facti veritate inspecta, tamen Superiores procederé debent
summa charitate, prudentia, et ex justis et rationabilibus causis, quacumque humana aíFectione
remota ; secus eorum cbnscientia graviter onerata remaneat. Nemo autem ex causa infirmitatis
post Professionem votorum simplicium superventse dimitti poterit.
VI. Professi dictorum votorum simplicium participes erunt omnium gratiarum et privile-
giorum, quibus Professi votorum solemnium in memorato Ordine legitime utuntur, fruuntur
et gaudent.
Vil. Superiores Regulares, ad quos spectat, concederé poterunt hujusmodi Professis Lit-
teras dimissorias dumtaxat ad primam tonsuram et ad Ordines minores, servatis tamen de
jure servandis, et prsesertim, quse circa Ordinationes Kegularium ab Apostólica Sede
prsescripta sunt.
VIII. Anni Professionis, qui in dicto Ordine requiruntur, ut quis voce activa et passiva
gaudeat, et ad officia admiti possit, a die emissionis votorum simplicium computentur, et
Professi votorum simplicium suífragium habeant in actis capitularibus sui Conventus, qua-
tenus efe prout habent solemniter Professi.
IX. Professi votorum simplicium dominium radicale, uti ajunt, suorum bonorum retiñere
poterunt ; sed eis omnino interdicta est eorum administratio, et reddituum erogatio atque
usus. Debent propterea ante Professionem votorum simplicium cederé pro tempore, quo in
eadem votorum simplicium Professione permanserint, administrationem, usumfructum et
usum, quibus eis placuerit, ac etiam suo Ordini, si ita pro eorum libitu existimaverint.
X. Professi votorum simplicium remanere debent in domibus Professorii et studiorum, et
vitam communem perfectam observare.
XL Ad valide emittenda vota solemnia post vota Simplicia requiritur Professio expressa, et
ideo Professio tacita omnino abrogata est.
Haec Sanctitas sua statuit atque constituit, contrariis quibuscumque etiam speciali mentione
dignis non obstantibus, quibus Apostólica auctoritate derogatum esse declarat.
Datum Romse, ex Secretaria ejusdem S. Congregationis super Statu Regularium. hac
diel2Junii 1858.
A. Archiepiscopus Philippen. Secretarius.
Nota. De los EE. Téngase presente la advertencia que en éste lugar hace Lúcidi, y es la siguiente : « Post-
quam edita est Const. Ad universalis 7 Febr. 1862, (Vide infra) híB declarationes cunctos Ordines prorsus
afficiunt; sed pro Cappucinis, Observantibus et Keformatis pro iis verbis in art. IX ac etiam suo Ordini, etc.,
subrogandum est, non tamen suo ordini. > (Véase la obra de dicho autor, De visitatione sacrorum liminum,
tora. 2o. pág, 90.)
SECCIÓN SEGUNDA. 515
kUM DECLARATIONES (1).
Dubia. 1. An Professi votorum simplicium, quse Professioni votorum solemnium juxta
Litteras Encyclicas diei 19 Martii 1857 prsemitti debent, teneantur ad Officium Divinum ?
2. An teneantur ad observantiam regulse Ordinis, prout solemniter Professi?
SSmus in audientia habita ab infrascripto Secretario S. C. super statu Regul. die 6 Angustí
1858, respondendum mandavit; nempe :
Ad 1. Nonteneriad privatam recitationem Divini OfScii; deberé tamen choro interesse, ut
solemniter Professi.
Ad2. Affírmative^ firma declaratione jam data quoad votum paupertatis (2). A. Archiep.
Philippen. Secretarius.
Dubium. Juxta Const. Clementis VIII, Professio votorum solemnium emittenda est in
Conventu novitiatus. Ad prsescriptum vero legis latse die 19 Martii 1857. Professi votorum
simplicium debent manere in domibus Professorii et studiorum. Hinc quseritur an Professi (3)
votorum solemnium admittantur, transferendi sint in Conventum novitiatus, vel eam emit-
tere possint in Conventu, in quo morantur?
SSmus in audientia habita die 9 Decembris 1859 ab infrascripto Secretario S. Congregatio-
nis super statu Regularium, attenta lege de emittendis votis simplicibus die 19 Martii 1857,
lata statuit, atqueconstituit, utLitteris Apostolicis Clementis VIII, aliisque contrariis qui-
buscumque non obstantibus, Professi votorum simplicium licite et libere Professionem
votorum solemnium suo tem])ore emittere possint in Conventu seu domo, in qua reperiuntur,
servatis tamen alus de jure íjervandis, quin teneantur profiteri in domo peracti novitiatus. A
Archiep, Philippen. Secretarius.
Bme Pater. Archiepiscopus Mexicanus humillime exponit, quod S. V. decreto S, Congr.
super statu ftegul. die 19 Martii 1857 prsecepit, ut Novitii, jam sexdecim annorum, etiam
expleto novitiatus anuo ad normam Tridentini, non alia vota nisi Simplicia valeant emittere,
dilata emissione solemnium ])ost triennium, si digni tune reperti fuerint qui ad Professionem
admittantur dummodo ultra 25 annum eorumdem setatis non protendatur.
Ex expositis sequentia dubia s aborta sunt, quorum solutionem a S. V. obsequiosissime
expostulat.
1. Possuntne novitii post emissa vota Simplicia, ante emissionem solemnium ad sacros
Ordines promoveri titulo paupertatis, non obstante Constitutione Romanus S. Pii V die 12
Nov. an. 1568 in lucem edita?
2. Possunt Provinciales dispensare cum Novitiis defectu natalium laborantibus ante emis-
sionem votorum solemnium, ad hoc, ut his Ordines conferantur ?
3. Qui forte habitum Religionis in^uerint, majores jam 25 annorum, aut huic proximi setati,
possunt, expleto jam Novitiatus anuo, ad vota solemnia et Professionem admitti, an etiam
cum similibus expectandum est ulterioris probationis triennium ?
4. Si Novitii post emissa vota Simplicia aut dimittantur e Keligione, aut hsec ab ipsis mobi-
(1) Kota de los EE. Hemos añadido las declaraciones qne siguen hasta la Constitución Ad universalis,
útiles como son á los limos SS. Obispos y á los Eegulares, tomadas do la ya citada obra de Lúcidi, De visita-
ttone sacrorum liminum, tom. 2, pág. 84.
(2) Vide artic. IX prsecedentium declarationum, pag. 514.
(3) Nota de los EE. Parece evidente que aqm' fÍEiltan las palabras siguientes : votorum simpUdunit qui ad
Professionem de modo que debe leerse así : Hinc quaeritur an Professi votorum simplicium, qui ad Professio-
nem votorum solemnium admittantur, transferendi sint etc.
516 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES,
lítate animi relinquatur ; quid cum eis agere debet Ordinarius, si aut ad sacros Ordiaes, aiit
ad matrimonium forsitan adspirent?
Ex audientia SSmi habita a d. Secretario S. Congr. super statu Regularium sub die 20
Januarii 1860. SSmus ad proposita dubia rescribendum mandavit, ut seqiütur :
Ad 1. Negative^ quoad Ordines Sacros.
Ad 2. Affírmative pro prima tonsura, et Ordines minores, qüatenus Provinciales ex Apos-
tólico indulto legitime gaudeant facúltate dispensandi super dicta irregularitate, eaque revo-
cata non fuerit.
Ad3. Negative ad primam partem : Affírmative ad secundam.
Ad 4. Si Professi votorum simplicium sive per dimissioaem ab Ordine, sive per Apostolicam
dispensationem ab emissis votis soluti fuerint, se gerat cum illis, prout cum cseteris su.i§
dicecesanis sese gerere debet.
A. Archiep. Philipp. Secretarius,
Ex relatione status Ecclesise Mexicanse ab S. Congr. Concilii transmissa die 20 Julii 1860,
habetur sequens postulatum.
Cum jam communi receptum sit, ut conjuges ante consummationem matrimonii, tempus
petendi ad deliberandum an vellet Monasticam vitam amplecti, bimestre concedatur, alterque
conjux in sseculo manens expectare teneatur doñee Monasticam vitam amplexus Professionem
emittat, quin antea alias nuptias inire valeat, a S. Congr. postulo declaran, num conjux
manens in sdscuIo nedum bimestre et annum probationis ante simplicium votorum Professio-
nem expectare teneatur, sed et subsequens triennium quo demum exploto, juxta recentem
disciplinam, locus est Professioni solemni ?
Ex audientia SSmi die 25 Januarii 1861.
SSmus in audientia habita die 24 Januarii 1861 ab infrascripto Secretario S. Congr. super
statu Kegularium, ad quam dictum postulatum remittendum inserat, eidem dubio respon-
dendum mandavit, nempe nonnisi per solemnem votorum Professionem matrimonium ratum et
non consummatum dissolvi ; non vero per Professionem votorum simplicium ; ideoque in casu,
quo vir juxta legem die 19 Martii 1857 per S. Congr. super statum Regularium latam, vota
Simplicia emittere debeat ante solemnem Professionem sive ipse, sive ejus conjux recurrere
poterit ad Apostolicam Sedem pro obtinenda facilítate, et statim emitti possint vota solemnia.
A. Archiep. Philippen. Secretarius.
Bme Pater. Fr. Alexander Vine. Jandel Magister Generalis Ordinis FF. Prsedicatorum
exponit, occasione nuperrimi Decreti a S. Congy, super statu Regularium die 12 Junii 1858,
Apostólica auctoritate editi, nova qusedam in quibusdam sui Ordinis Conventibus exorta fuisse
dubia, quorum solutionem ab eadem S. Congr. enixe et humillime exposcit.
1*» Cum ex prsefati Decreti tenore num. 8 Professi votoriim simplicium suíFragium habeant
in .actis capitularibus sui Conventus qüatenus et prout habent solemniter Professi ; quseritur an
Ínter hujusmodi actus capitulares recenseantur etiara actus receptionis ad votorum solemnium
Professionem; nam prseterquam quod votorum simplicium Professi non sint dé corpore Pro-
fessorum solemniter, contingere potest quod Professi simplices numero excedant Professos-
solemnes, et inter eos periculum collusionis enascatur, cum alii post alios, vel simul, vel post
breve tempus ad solemnem Professionem admittendi sint.
2° ütrum rejectio alicujus Professi simplicis a majori parte Patrum in consilio vel totius
Conventus in capitulo per suffragia secreta probata, ab Ordinis Geuerali Magistro, nulla
alia intercedente inquisitione aut informatione, haberi possit tamquam legitima et justa
causa aut prudens judicium, ad hoc ut ejusdem Professi votorum simplicium dimissio
SECCIÓN SEGUNDA. 517
ab Ordine, et eorumdem votorura solutio ab ipso cum suo generali consilio decerni et decla-
rad possit.
c° Efe quateniis negative, qiiseritur tertio quid agendum, si Paires Conventus ad excludendum
Novitium a Professione solemni perseverent, nec ulterius eadem differri possit eoquod viginti-
quinque íBtatis suse anuos Novitius expleverit ?
SSmiis D. N. Pius PP. IX in aiidientia habita die 7 Februarii 1862, ab infrascripto Secre-
tario S. Congr. super statu Kegulariura ad suprascripta proposita dubia rescribendum manda-
vit; nempe ad 1, Negative, ad 2, Negative, ad 3, pro admissione ad vota solemnia post
expletum triennium votorum simpliciura, audiri quidem debet capitalum conventuale ad
instructionem animi Superionim, minirae vero a Superiore Generali vel ab ejns subdelegato
standura erit resolutioni ejusdem capitali. Quod si aliimdo habeantur legitiman cansse ad
dimittendos Pi'ofessos votorum simplicium, hoc in casu servanda erunt, quae in articulis IV et
V declarationum prsescripta sunt.
Insuper Sanctitas Sua ea, quse in hoc responso continentur, etiam ad alios Ordines et insti-
tuía extendit, et extensa esse declaravit. A, Archiep. Philippen. Secretarius.
CONSTITUCIÓN, EN QUE SE DECLARAN NULOS LOS VOTOS SOLEMNES, SI NO HAN
PRECEDIDO LOS VOTOS SIMPLES.
Pius Papa IX. Ad perpetuam rei memoriam.
Ad universalis Ecclesise régimen, Deo sic disponente, vocati, pro pastorali, qua urgemur,
sollicitudine haud prseterniisimus ad religiosas queque Familias mentís aciem, animique
curas intendere, ,ut eae, de Christiana et civili Kepublica optime meritse, ad pristinum splen-
dorem revocarentur, et incrementum acciperent. Probé autem agnovimus tristissimis hisce
temporibus, quibus inimici Crucis Christi humana divinaque omnia pessumdare, ac mores
pervertere student, maximam adhibendam esse curam, sollicitudinem, diligentiam, ad eorum
spiritum, uti par est, probandum, qui vota solemnia Deo nuncupare postulant, ne quis admit-
tatur, qui saeculi contagione pollutus electura Christi gregem inficiat ; vel versB vocationis
expers, susceptique Instituti pertsesus gravem sodalibus molestiam inferat cum disciplinge
perturbatione et regularis observantise discrimine. Idcirco, audito voto VV. PP. N. N. S. KE.
Cardinalium Congrcgationis super statu Regularium, nonnulla hac super re mandavimus edi
Decreta, inter quse illud prajsertim in prsesens commemorandum est, quod per Litteras Ency-
clicas dielO Martii l857aVen. FratreArchiepiscopo Philippensi memoratse Nostrse Congre-
gationis Secretario signatas. publicatum est. In prsefatis autem Litteris hsec, qu3e sequuntur,
quoad Religiosos virorum Ordines ac Instituta ex Nostro expresso mandato, et Apostólica
auctoritate sancita fuere, scilicet : « Peracta probatione et novitiatu ad prsescriptum S. Con-
cilii Tridentini, Constitutionum, Apostolicarum et statutorum Ordinis a Sancta Sede approba-
torum, Novitii vota Simplicia emittant postquam expleverint setatem annorum sexdecim ab
eodem Tridentino Concilio statutam, vel aliara majorera quse forsan a statutis proprii Ordinis
a S. Sede approbatis requiratur, et quoad laicos et conversos postquam ad eam pervenerint
setatem, quse in Constitutione Clementis VIII incipiente In supremo príjefinita est. Professi
post triennium a die, quo vota Simplicia emiserint computandum, si digni reperiantur ad
Professionem votorum solemñium admittantur, nisi fortasse pro aliquibus locis, uti nonnullis
Institutis indultum est, Professio votorum simplicium ad longius tempus jara concessa fuerit.
Poterit vero Superior Generalis ac etiam Superior Provincialis ex justis et rationabilibus
causis Professionem votorum solemñium diíFerre, non tamen ultra setatem annorum viginti-
518 PARE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
quinqué expletorum. Si vero in Ordine seu Instituto Provinciales non babean tur, eadem diffe-
rendi Professionem votorum solemnium facultas attribuitur etiam Superiori domus Novitiatüs,
de consensu tamen Magistri Novitiorum ct duorum Religiosorum, qui in Instituto aliquo gradu
sint insigniti. Decreta Congregationis super statu Regularium incipien. Romani Pontifíces et
Begulari Disciplina} anno 1858 promulgata omnino serventur in receptione ad babitum, Novi-
tiatum et Professionem votorum simplicium. » Postquam boc decretum executioni deman^
datum fuit, ex ipsa experientia comperimus quantum utilitatis ex eo religiosas familise retu-
lerint et referre possint. Verum nuper agnovimus aliquos Novitios, praetermissa Professione
votorum simplicium, ad vota solemnia nuncupanda admissos fuisse, et exinde circa dietoruní
votorum solemnium validitatem gravia dubia suborta esse. Nos igitur cupientes in re tanti
momenti omnem ambigendi causam in posterum removeré, motu proprio et certa scientia,
deque Apostólicas Nostrse potestatis plenitudine, quoad religiosas virorum Familias cujus-
cumque Ordinis, Congregationis et Instituti, in quibus solemnia vota emittuntur, statuimus
ac deccrnimus, nullam omnino, irritam et nullius roboris fore Professionem votorum solem-
nium tam scienter, quam ignoranter, quovis modo, prsetextu et colore factam a Novitiis
quibuscumque etiam laicis et conversis, qui licet probationem et novitiatum, prout de jure,
expleverint, non emittant prius Professionem votorum simplicium, et in ea per triennium
iutegrum non permanserint, quamvis vel a Super ioribus vel a Novitiis vel ab utrisque intentio
habeatur respective recipiendi ad vota solemnia et ea emittendi, ac omnes ritus adbibeantur
ad Professionem votorum solemnium prsescripti. Haec volumus, statuimus, praecipimus, man-
damus non obstantibus, quatenus opus est, Constitutione Benedicti XIV, Praedecessoris Nostri,
super divisione materiarum, aliisque Apostolicis, et in Universalibus, Provincialibusque et
Synodalibus Conciliis editis, generalibus vel specialibus constitutionibus et ordinationibus,
regulis, statutis et constitutionibus cujusqúe Ordinis, Congregationis et Instituti, etiam jura-
mento, confirmatione Apostólica vel quavis firmitate alia roboratis, privilegiis queque indultis
et Litteris Apostolicis in contrarium praemissorum quomodolibet concessis, confirmatis, inno-
vatis, quamvis specifica et individua mentione dignis, quibus ómnibus et singulis illorum
tenoribus praesentibus pro insertís habentes ad praemissorum effectum specialiter et expresse
derogamus, caíterisque contrariis quibuscumque. Decernentes bas Nostras Litteras semper et
perpetuo validas et efficaces existere et fore, suosque plenarios et integres effectus sortiri et
obtinere, et ab ómnibus, ad quos spectat et in futurura spectabit, plenissime suffragari, et ab
ómnibus inviolabiliter observari, et, si secus super bis a quoquam quavis auctoritate scienter,
vel ignoranter contigerit attentari, irritum, ac inane esse et fore volumus et declaramus.
Datum Romas, apüd S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 7 Februarii 1862, Pontificatus
Nostri anno décimo sexto,
B. Card. Barberinus.
De tempore (1), quo professi votorum simplicium suarum rerum dominium a se abdicare pos-
sunt per renunciationem, quam Tridentina Synodus respicitin Cap. 1(5. ses,2^. deüeg.
Decretuin. Lata lege de prasmittendis votis simplicibus professioni votorum solemnium per
Encyclicam Epistolam hujus S. Congregationi super statu Regularium die 19 Martii 1857,
nonnullas deinde editas faerunt declarationes quoad ipsa vota Simplicia, et relate ad votum
simplex paupertatis constitutum fuit : « Professi votorum simplicium, dominium radicale, ut
ajunt, suorum bonorum retiñere poterunt, sed eis omnino est interdicta eorum administratio
(1) Nota de los EE. Insertamos también éste decreto, para que el Lector encuentre en ésta obra todas las
disposiciones de la Santa Sede sobre éste punto relativas á la Iglesia universal.
SECCIÓN TERCERA. 519
etreddituum erogatio atque usus. Debent propterea ante professionem votorum simplicium
cederé pro tempore, quo in eadem votorum simplicium professione permanserint, administra-
tionem et usumfructum et usum, quibus eis placuerit, ac etiam suo Ordini si ita pro eorum
libitu existimaverint. »
Nuper vero dubium exortum est, quandonam professi votorum simplicium emitiere possiat
renunciationem, de qua Sacrosanctum Concilium Tridentinum sess. 25. de Reg. cap. 16. agit,
quaque ipsi suarum rerum dominium a se abdicent. Dubio ad SSmum D. N. PiumPP. IX,
relato ab infrascripto Secretario S. Gong, super statu Eegularium in audientia habitadle
1 Augusti 1862. Sanctitas Sua Apostólica auctoritate statuit atque constituit, renunciationem,
quam in citato Cap. 16. sess. 25 de Reg. Concilium Tridentinum respicit, pro professis voto-
rum simplicium locum habere infra dúos mensos próximos ante professionem votorum solem-
nium. Contrariis quibuscumque non obstantibus. Datum Komae, eodem die et anno, ex
Secretario S. Gong. Super statu Eegularium. A. Archiep. Philippen. Secretarius.
SECCIÓN TERCERA.
Fundaciones de casas religiosas en América.
INSTITUTO DE RELIGIOSOS, LLAMADOS INDIANOS.
En el año 1506, según refiere la historia de las Ordenes Monásticas, escrita en Francés,
según se cree, por M. Heliot se fundó el Instituto llamado de los Indianos, sobre el cual dice
el citado Autor : « Acerca del Orden de los Indianos, Francisco Modio y algunos otros Autores
dicen que fué una rama del Orden de Carmelitas, } que se instituyó en el año de 1506, siendo
Papa Julio II. Según dice Alejandro Ross, llevaron el nombre de Indianos porque se consa-
graron á las Misiones de las Indias recien descubiertas y á la conversión de los idólatras del
Nuevo Orbe. Usaban vestidos negruzcos y túnicas blancas abiertas, en lugar de mangas, para
sacar los brazos. « Esto dice el referido autor, sin que haya otras noticias sobre los dichos
Indianos. (Fastos, Ord. 21.)
SE DIVIDE LA PROVINCIA DE SANTA CRUZ, Y SE FORMA LA MEJICANA DE PREDICADORES.
Clemens Papa VIL Ad perpetuam rei memoriam.
Pastoralis ofíicii, Nobis, meritis licet imparibus, Divina dispositione commissi etc. Exhi-
bita siquidem nobis nuper pro parte dilecti Filii Magistri Generalis Ordinis Fratrum Prse-
dicatorum petitio continebat, quod cum Provincia Sanctse CruCis juxta morem ejusdem Ordinis
in Hispaniola et alus Occeani maris insulis et térra firma seu Nova Hispania nuncupatis, a
duobus annis citra erecta et Apostólica auctoritate confirmata, propter insularum earumdem
a dicta Nova Hispania notabilem distantiam et Fratrum dicti Ordinis in ea augmentum, per
unum Priorem Provincialem commode visitar! nequeat, eamdem Provinciam in duas Provin-
cias dividere, et unam sub Sanctse Crucis, aliam vero sub S. Jacobi invocationibus per dúos
Priores Provinciales regendas et gubernandas erigere et instituere intendit. modo ad id nostrse
520 PARTE 3* PRlVíLEGlOS DE LOS REGULARES.
et Apostolicge Sedis auctoritas accedat etc. Nos igitur.... hujusmodi supplicationibus inclinati,
dictam Provinciam ISaüctse Crucis in duas ipsius Ordiiiis Provincias, quariim una Sanctse
Crucis, ut prius, alia vero in Nova Hispania S. Jacobi Provincia nuncupetur, et qu£e ab inter-
medio mari separantur, dividimus et separamus etc.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 11 Julii 1532, Pontificatus
nostri anno nono. (Bular. Dominic, tom. 4, fol. 512.)
Nota. De éste documento consta que la Provincia de Santa Cruz de la Orden de Predicadores se estableció
en la Isla de Santo Domingo, llamada Isla Española, en 1530, y que después, como á los dos afios, so dividió en
dos Provincias, una de las cuales fué la nuevamente fundada en Méjico, llamada de Santiago, según lo dicen
éstas Letras expedidas en 11 de Julio de 1532.
PFOVINCIA PERUANA DE LA ORDEN DE PREDICADORES.
Dilecto Filio Magistro Generali Ordinis Prsedicatorum.
Paulus Papa III.
Dilecti Pili, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Cum, sicnt accepimus, Ordo Pratrum Prsedicatorum in partibus Indiarum devotioni Charis-
simi in Christo Pilii nostri Caroli, Komauorum Imperatoris semper Augiisti, qiii etiam Hispa-
niarum Kex existit, subditis benedicente Domino augeri et dilatari coeperit, expediatque, quse
ad conservationem dicti Ordinis in illis partibus attinent, a te ordinari et decerni, et ob
earumdem partium distantiam nonnnlla in ipsius Ordinis Constitutionibus expressa commode
observari nequeant, similiterque expediat pro salubri ejusdem Ordinis directione, ut Domus
dicti Ordinis in partibus del Perú nuncupatis earumdem Indiarum consisten., a Provincia,
cujus hacteñus fuerunt, segregentur et separentur, ac in eisdem partibus nova Provincia juxta
morem ipsius Ordinis erigatur, illique sic erectse Provincialis Prior prssficiatur, et alia pro
conservatione vitse regularis in illis partibus statuantur. Nos, ne ab aliquo de viribus tuse facul-
tatis et potestatis in prsemissis haesitari contingat, providere volentes, tibi, ut per te vel alium
seu alios, quem vel quos ad haec duxeris deputandam sen deputandos, auctoritate nostra Domos
ejusdem Ordinis in partibus prsedictis consistentes ab earum Provincia prsedicta segregare et
separare.... plenam et liberam, auctoritate Apostólica, tenore praesentium concedimus facul-
tatem. Nonobstantibus....
Datum Komse, apudS. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 23 Decembris 1539, Pontificatus
nostri anno sexto. (Bular. Dominio, tomo 4, fól. 585.)
Nota. Se erigió la Provincia del Perú de la Orden de Predicadores en virtud de éstas Letras, y se dividió do
la Provincia de Santa Cruz y de la de Santiago de Méjico, llamándose la del Perú de San Juan Bautista. Fué
nombrado primer Provincial de ella Fr. Tomás de San Martin, que después fué primer Obispo de Charcas é hizo
la erección de la Iglesia. Hasta ésta fecha no se erigió la Provincia de los Dominicanos, aunque Fr. Vicente
Valverdo llegó al Perú con otros seis compañeros algunos años antes, pues se halló en la acción do Cajaraarca,
sucedida en 16 de Noviembre de 1531.
Por ésta misma época llegaron los Misioneros Franciscanos ; pues Pizarro, antes do salir de Cajamarca tuvo
noticia que habia llegado á Piura Fr. Marcos Niza, con doce Religiosos del Orden Seráfico, llamados Fr. Juan
de Monzón, Ff. Francisco de los Angeles, Fr. Francisco de la Cruz, Fr. Francisco de Santa Ana, Fr. Alonso
Escarena, Fr. Francisco Portugués, Fr. Francisco Marchena y Fr. Francisco Aragón, Sacerdotes; con los cuatro
Hermanos Legos, Fr. Mateo Jumilla, Fr. Francisco Alcañices, Fr. Pedro Cabellos y Fr. Hn Ionio de Haro. Pero
la Misión de los Franciscanos no se erigió en Provincia hasta el aflo do 1553 : fué su primer Provincial ol
R. P. M. Fr. Luis de Ofla.
Hasta ésta época el Convento de Lima fué Custodia dependiente de la Provincia del Santo Evangelio de
Méjico.
SECCIÓN TERCERA. 521
SE CONFIRMA LA FUNDACIÓN DE LA PROVINCIA PERUANA DE PREDICADORES.
Dilecto Filio Thomse de Sancto Martino, Priori Provinciali Fyatrum Ordinis Prsedicatorum
Provinciae S. Joannis Baptistse nuncupatse.
Pauluí; Papa III. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper feciísti, quod alias, postquam Charissimus in Christo Filius noster
Carolus, Komanoriim Imperator semper Augustus, imperium suum in partibus Indiarum,
concedente Domino, ampliando, Provinciam del Perú nuncupatam alus Provinciis per eum
antea in eisdem partibus adquisitis addiderat, dilectus Filius Augustinus de Paventia Fratrura
Ordinis Prsedicatorum Genei'alis Magister dictam Provinciam del Perú pro Fratribus sui
Ordinis hujusmodi a Provinciis Sanctae Crucis et S. Jacobi, partium Indiarum príedictarnm,
babens super hoc per Litteras Apostólicas sufficientem facultatem pro Domibus ejusdem
Ordinis in illa construendis, distinxit, illique noinen S. Joannis Baptistse imposuit, etc.
Quare pro tua parte Nobis fuit humiliter supplicatura» ut proemissis, pro illorum subsistentia
firmiori, robur nostrse conñrmationis adjicere, aliasque desuper opportune providere de
benignitate Apostólica dignaremur. Nos igitnr Litterarum earumdem veriores tenores prae-
sentibus pro sufficienter expressis habentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, prsemissa
oninia et singula... auctoritate Apostólica tenore prsesentium approbamus et confirmamus, etc.
Datum Komse, apud S. Ptítrum, sub annulo Piscatoris, die 10 Aprilis 1540, Pontificatus
nostri anno sexto. (Bular. Dominio, tom. 4, pág. 592.)
ENTRADA DÉ LA COMPAÑÍA DE JESÚS EN EL PERÚ. FACULTADES DE LOS PADRES DE LA
compañía de JESÚS, CONCEDIDAS A SAN FRANCISCO DE BORJA, PARA LOS PRIMEROS
MISIONEROS DEL PERÚ.
En la Ciudad de los Keyes á veinte y seis de Febrero de mil quinientos setenta y dos años,
ante el Muy Reverendo D. Juan de Céspedes Maestrescuela de ésta Santa Iglesia, Provisor
y Vicario General por el lUmo y Rmo Señor D. Gerónimo de Loaisa primer Arzobispo de e'sta
dicha ciudad, del Consejo do Su Majestad, etc. y por ante mí, Diego Pérez, Clérigo Presbí-
tero Notario público de ésta Audiencia Arzobispal, la presentó el contenido y es como sigue :
t< Muy Reverendo Señor : Rodrigo de Paz Maldonado, Vecino de la Ciudad de Quito, parezco
ante V. M. y digo, que á mi noticia es venido como Su Santidad ha concedido una Bula de
muchas indulgencias á los Hermanos del nombre de Jesús, de la cual dicha Bula gozan todas
las Ordenes Mendicantes y á mí me conviene llevar un traslado de la dicha Bula autorizado,
á la Provincia de Quito, por ser como soy hermano de la Orden del S. San Francisco.
Porque pido y suplico á V. M. me mande dar un traslado de la dicha Bula autorizado, inter-
poniendo en ello su autoridad y decreto judicial etc. Rodrigo de Paz Maldonado. »
E aquí presentada é vista por el dicho Sr. Provisor dijo, que mandaba y mandó á mí, el
presente Notario, saque un traslado autorizado en pública forma de la dicha Bula, al que
dicho traslado Su Merced dijo que interponía é interpuso su autoridad y decreto judicial, élo
firmó El Lie. Céspedes. Ante mí, Diego Pérez Clérigo, Notario.
En cumplimiento de lo cual, yo el dicho Diego Pérez Clérigo, Notario.hice sacar un traslado
de la dicha Bula y concesiones en la dicha concesión contenidas, que su tenor de ello es
éste, que se sigue :
TOM. I. 65
522 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
« Gratise a Sede Apostólica concessse, quse partibus Indise útiles videntur fore.
Nos, Frater Michael Bonellus, Tit. S. Marise super Minervam, S. K. E. Cardinalis Alexan-
drinus nuncnpatus, fidem facimus et attestamur quod Sanctissimus D. N. D. Pius Divina
providentia Papa V, Keverendi Patris Francisci de Borgia, Societatis Jesu Prsepositi Gene-
ralis, precibus inclinatus, vivse vocis oráculo concessit, ut quod ad prsedicationem exercendana
confessionesque audiendas et Missas extra templa in altari portatili celebrandas attinet,
Religiosi ejusdem Societatis in Florida, Nova Hispania, Perú et alus regionibus Indiarum
ad Kegis Catholici et Regis Portugalise ditionem et jus pertinentium, ubi pro animarum
salute et pro dilatatione Fidel Catholicse, id fieri nequit sine magno incommodo, et expediré
videbitur, non teneantur ea observare, quse in Concilio Tridentino prsescribuntur, quoties
ab Episcopis ultra mediam dietam eos abessc contingat : quodque in regionibus praedictis ad
Regem Catholicura spectantibus prsedictse Societatis Religiosi uti possint eisdem facultatibus,
privilegiis et concessionibus, quibus in India et alus Orientalibus regionibus Regi Portugalise
subjacentibus, uti possunt, idque ad decem vel duodecim anuos, dum Neophyti magis in
spiritu proficiant. Ipsis vero Religiosis prsedictíe Societatis, qui in illis regionibus transma-
rinis, in mortis articulo plenariam indulgentiam, et ut alus in simili articulo mortis
constitutis septem anuos et totidem quadragenas de vera induJgentia impertiri possint,
concessit. Et quia in Bulla, qua3 ultimo in die Ccenai Domini promulgata est, quivis Confes-
sarius penes se habere jubetur transumptum ejusdem Bullse, satis fore declaravit, si in singulis
Collegiis vel domibus unicura haberetur, quod in eo loco aífigetur, in quo omnes Confessarii
legere illud possent, in quorum omnium fidem has Litteras manu nostra subscriptas sólito
nostro sigillo muuiri fecimus. Romse, in sedibus uostroe solitíe residentise, die 14 Aprilis mil-
lesimo quingentésimo sexagésimo séptimo, Pontificatus ejusdem Sanctissimi Domini Nostri
Pii V, anno secundo. Frater Michael Bonellus Cardinalis Alexandrinus. Ego Frater ügolinus
Gualterutis, Secretarius, approbo verba infra addita.
Concessit codera die ut si quis ex nostra Societate in Carthusiensiura Ordinem transiré vel-
let, tres ei mensos prsescriberentur intra quos, si non ingrederetur, vel non admitteretur, vel
non perseveraret, rediré teneatur et non ei amplius liceret respectu Carthusise a Societate
sine Prsepositi ejus consensu recedere.
Nos Alexander miseratione Divina tituli Sancti Joannis ante Portam Latinara, S. R. E.
Presbyter Cardinalis Crivellus nuncupatus, fidem facimus per prsesentes et attestamur, quod
Sanctissimus D. N. D. Pius divina providentia Papa V concessit Reverendissimo Patri Fran-
cisco Borgia, Prseposito Societatis Jesu General! ad decenium, pro fidelibus tara in Orientali-
bus Indiis, quam in Occidentalibus existentibus, ut qui eorum contriti et confessi ac
commimicati, processionibus et Litaniis de licentia Ordinariorum vel eorum in spiritualibus
Generalium, seu spiritualium Vicariorum Ordinandis, interfuerint : ac pro infidelium con-
versione preces devoto effunderent, quater in anno, videlicet, in Natalis Domini Nostri Jesu
Christi ejusque Sanctissimse Resurrectionis ac Pentecostés et intemeratse Virginis Assump-
tionis festivitatibus, plenariam peccatorum suorum indulgentiam consequantur, in quorum
fidem et attestationes prsesentes manu propria subscripsimus ac sigillo nostro obsignare jussi-
mus. Datis Romse, in habitatione nostra in Sacro Palatio, die 16 mensis Octobris, auno
Domini 1567, Pontificatus ejusdem S. D. N. P. Pii anno secundo. Alexander Cardinalis
Crivellus.
Alexander miseratione Divina Tituli Sancti Ante Joannis Portam Latinara, Presbyter Car-
dinalis, Crivellus nuncupatus : üniversis et singulis prsesentes nostras Litteras inspecturis,
lecturis, pariteret audituris, fidem facimus et in verbo veritatis attestaraur, qualiter San-
SEGCIOiN TERCERA. 523
ctissimus in Christo Pater et Dominus Noster D. Pius Divina provideutia Papa V, attendens
quod Venerabilis Societas Jesu ex concessione Apostólica ómnibus gratiis et privilegiis
Ordinibus Mendicantium quomolibet concessis gaudere potest et gaiidet : ideo ad supplicatio-
nem Emi in Christo Patris Praepositi Generalis et Venerabilium dictíe Societatis personarum,
vivse vocis oráculo, hodie Nobis facto, declaravit et decrevit, ut quorum ipsi Mendicantes pri-
vilegiis et gratiis gaudere possunt; indulgentiis et peccatorum remissionibus, tam pro vivis
quam pro defunctis illis concessis, ac quibus illi utuntur et gaudent, et ipsi supplicautes uti
et gaudere possint, ac, quatenus opus sit, de novo concessit. Non obstantibus quibuscumque
in contrarium facientibus, in quorum omnium et singulorum fidem et testimonium prsesentes
Nostras Litterasmanu subscriptas fieri, illasque sigilli nostri, quo in talibus utimur, impres-
sione communiri mandaviraus. Datis Romoe, in Palatio Apostólico, in sedibus nostrae solitse
residentige, sub anno a Nativitate Domini 1568, Indictione Xl, die vero quinta mensis Junii,
Pontificatus prselibati Sanctissimi Domini Nostri Pii P. V, anno tertio. Alexander Cardinalis
Crivellus. Robertus Fontanus.
Cum die Martis post primam Dominicam adventus 1567 Summum Pontificem adiissem, et
post alia interrogassem, an cum Jubilseum concedit Sua Sanctitas, in quo liceat cuique Confes-
sarium eligere et intelligat Religiosos, extra suam Religionem posse Confessarium eligere,
respondit, nequáquam esse talem suam intentionem. Sed ut posset eligere Confessarium ex bis,
qui alioqui legitimi et tanquam approbati Confessionibus audiendis expositi essent -. at in Reli-
gionibus non esse tales censendos, eos Confessarios, qui ab ipsorum Superiore non essent
approbati ad suorum Religiosorum confessiones audiendas. Joannes de Polanco.
Die 21 Septembris 1568 adivimus summum Pontificem P. Christophorus Rodríguez et
ego, ex Patris nostri Prsepositi prsescripto, et interrogavimus (post alia tractata) an, sicut
dixerat nobis, in Jubilseis suam esse mentem ac voluntatem, ut Religiosi non eligerent Con-
fessarium nisi ex iis, qui deputati essent a suo Superiore, itain BuUis Cruciatcó intelligeret; et
affirmavit in utrisque concessionibus hanc esse suam mentem, ut facultas eligendi Confes-
sarium restringeretur, cum de Religiosis agitur ad eos Confessarios, quos Superiores ad suos
audiendos deputassent, nec alios ab eis eligi posse. Ita est, Joannes de Polanco.
Petiit Pater noster Prsepositus a Sua Sanctitate, ut in quadragesima, et diebus consequen-
tibus (de toto anno intelligendo) Nostri in propria Ecclesia vel Domo eas indulgentias obtine-
rent, qu£e eisdem diebus in Stationibus Urbis obtineri solent ; libenter id concessit, pro
ómnibus qui de Societate nostra essent, sine ulla restrictione ad eos qui Romae, potius quam
alibi, essent ; dummodo visi tarent quinqué altarla, vel in uno quinqué psalmos, vel alias
orationes, qui legere nescirent, dicerent. Hoc factum est 16 Februarii 1568. Ita est, Joannes
de Polanco.
Gratise ac facnltates a Sanctissimo Domino Nostro D. Pió, divina providentia Papa V. per
dilectos in Christo Patres Societatis Jesu in India degentes, postulatse a Sua Sanctitate eisdem
concess3S die 4 Januarii 1569.
lo Primo ne incurrant in Excommunicationem Christiani in illis locis in commercio cum
infidelibus, tam de alus mercibus, quam de armis ; quando non esset íq praejudicium Chris-
tianitatis, quale esset armare notabiliter hostes.
20 üt Patres Societatis, qui per varia Indige loca dispersi, milites Lusitanos, qui quotidiana
cum infidelibus prselia committunt, solent exhortari, et nonnunquam animare ad fortiter cum
hostibus confligendum : quod valde necessarium ad victoriam adipiscendam, et ad commune
bonum extitisse compertum ost; id faceré possint, ñeque uUam ob id irregularitatis poenam
vel notam habeant : dummodo Patres ipsi arma non ferant.
524 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES
3** Ut possínt iidem Patres dispensare ciim Christianis novis et antiquis in jejimiís ab Eccle -
sia statutis, propter gravissimiim sestum, et cibos debilioris nutrimeati, et qiiia homines illi
navigationi et bellis gerendis dediti siint.
4«> üt valeant dispensare in petitione debiti, quando ratione voti castitatis vel alia ex causa
probiberetur alter conjugum de jure debitara petere.
5o Ut possint baptizare extra Ecclesias, et sine consuetis caeremoniis, quando iidem Patres
judicabuntad majus Del obsequium fcre, propter paucitatem Operariorum et incommoditates,
quse se offerunt.
6o Ob difBcultatem navigationis ad loca, ubi sunt Episcopi Dicecesani, possint extra tém-
pora promoveré suos : et aliquando ante setatem legitimam, dummodo defectus a^tatis requisitje
a Sacro Concilio Tridentino annum non excedat : atque Ordinandorum caeterse qualitates sup-
pleant defectum setatis.
Nos Antonius miseratione Divina Sancti Eusebii S. R. E. Diaconus Cardinalis Carafa, per
praísentes fidem facimus, qualiter Sanctissimus Dominus N. D. Pius, Divina providentia,
Papa V, vivae vocis oráculo super hsec nobis die infrascripto facto, prsedictas omnes et singulas
facultates et gratias in foro conscientise iisdem dilectis in Christo Pratribus Societatis Jesu in
India commorantibus, sua Sedisque Apostolicse auctoritate concessit, atque per decennium
hujusmódi concessionem, earumque gratiarum usum durare voluit. In quarura fidem has
nostro parvo sigillo munitas nostra manu subscripsimus. Datis Eomae, in Palatio Apostólico,
in sedibus nostris, anno a Nativitate Domini 1569, Indictione XII, die vero quarta mensis Ja-
nuarii, Pontificatus ejusdem Sanctissimi D. N. anno tertio. Antonius Cardinalis Carafa.
Flam. Phil. Secretarius.
Nos Frater Micliael Bonellus Cardinalis Alexandrinus titul. Sanctse Mariíe super Minervam,
ñdem facimus et attestamur quod S. D. N. Dnus Pius divina providentia Papa V, nobis pr£e-
sentibus, Societati Jesu concessit, ut non solum suos, quos in suis Collegiis vel Domibus
habent, sed etiam Scholasticorum ad eorum sobólas confluentium, libros quorum auctores
ethnici aut alioquin boni sunt, sed propter scholia vel annotationes aut commentaria aut
impressorem in índice prohibentur, emendare possint, si ad id a Prseposito Generali per
seipsum vel per alios deputati fuerint, et suis Scholasticis utendos relinquere, deletis tantum
erroribus, si qui fuerint inspersi, et nomine auctorum probibitorum. In quorum fidem has
patentes Litteras manu nostra subscriptas, sigilli nostri fecimus appensione muniri. Eomae
die 13 mensis Maii 1568. Frater Michael Bonellus, Cardinalis Alexandrinus.
Nos Michael Bonellus, titul. Sancta? Marise super Minervam S. E. B. Presbyter Cardinalis
Alexandrinus nuncupatus, fidem facimus et attestamur, quod S. D. N, Dominus Pius, divina
providentia Papa V, cum intellexisset e Patre Francisco de Borgia, Prseposito Generali Socie-
tatis Jesu, aliquos de eadem Societate in Indiam vocatam Floridam, et forte in alias partes
Indiae Eegi Hispaniarum subditse, eadem Eegia Majestate mittendos esse; praedicti Patres
Prsepositi supplicationibus inclinatus, in Apostolicam benedictionem dedit, et plenam absol-
vendi ab ómnibus casibus potestatem in foro conscientise tantum, et omnes eas gratias et facul-
tates, quas alii de eadem Societate haberent, et insuper ut in mortis articulo tam suis quam
alus Catholicis sibi confitentibus, plenariam indulgentiam omnium peccatorum impartiri
possint, de benignitate apostólica, vivae vocis oráculo, concessit et elargitus est. In hujus rei
fidem has Litteras nostro nomine subscriptas et consueto nostro sigillo obsignatas dedimus.
Komae, in Palatio nostrae solitae residentiae, die 18 Aprilis anno a Nativitate Domini 1566.
Michael Cardinalis Alexandrinus. — Ego Dionysius Vasquius, Secretarius Societatis Jesu,
fidem fació quod gratiae suprascriptaé bis quinqué paginis, fideliter scriptae fuerunt ex originali
nostrae Domus. « Eomae, 16 Decembris 1569. Dionysius, »
SECCIÓN TERCERA. 525
Y sacado fué el dicho traslado de la dicha Bula y concesiones, que ante mí fué presentada
para que sacase el dicho traslado : la cual dicha Bula está en poder de los hermanos de la
Compañiá de Jesús, que en ésta ciudad reside. — En la dicha ciudad de los Reyes, en primero
dia del mes de Marzo de mil é quinientos é setenta y dos años. Testigos que fueron presentes
á lo ver corrigir y concertar con la dicha Bula : Gines de Rojas, Juan Bias y Diego Redrero,
residentes en la dicha Ciudad de los Reyes. E de mandamiento del dicho Señor Provisor, que
aquí firmó su nombre, y de pedimento del dicho Rodrigo de Paz Maldonado lo sobreví é fice
sobrever, y en fe de ello fice mi signo. El Licenciado Juan de Céspedes. Diego Pérez Notario.
(De S. Francisco de Lima, Registro 26.)
NOTAS.
Estos Oráculos de viva voz fueron revocados después por Gregorio XV y Urbano VIII.
Hay sin embargo entre estos Oráculos algunas Declaraciones, que pueden servir de Instrucion para casos
semejeates.
Nótese también que el superior de la Compañía, que vino con la primera expedición al Perú, fue el P. Jeró-
nimo Portillo. Entró en Lima con sus cinco compañeros en 1° de Abril de 1508.
MONASTERIO DE RELIGIOSAS DE SANTA CATALINA DE SENA, EN ANTEQUERA.
Gregoriiis Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
ínter universa divinse Majestatis accepta opera fundare coenobia ac roliqua loca etc. Sane
pro parte Venerab. Fratris nostri Bernardi Episcopi Antequeren. nobis nuper exhibita petitio
continebat, quod cum Civitas Antequeren., quse in partibus Indiarum et valde populata existit
aliquo Monialium Monasterio, ex quo nuUum inibi extat, máxime indigeat, ipseque Bernardus
Episcopus zelo devotionis accensus, unum Monasterium Monialium sub Regula Ordiuis
Pratrum Prsedicatorum, quem ipse Benedictus Episcopus expresse professus extitit, in eadem
Civitate in quibusdam domibus suis, quas inibi a Cathedrali Ecclesia plurimum distantibus
possidet. Quare pro parte dicti Bernardi Episcopi asserentis se Monasterium prsedictum,
postquam sic erectum fuerit, ut prsefertur, de suo proprio dotare velle, Nobis fuit humiliter
supplicatum, quatenus sibi in dictis domibus Monasterium^ Monialium dicti Ordinis erigendi
ct instituendi, ibidemque cortum earumdem Monialium numerum fore deberé declarandi,
idemque sic erigendum Monasterium de suo proprio dotandi et in eo aliqua, ordinationes et
constitutiones ac statuta statuendi ac disponendi licentiam ac facultatera concederé, ac alias
in prsemissis opportune providere de benignitate Apostólica dignaremur. Nos igitur qui
Divini cultus augmentum et Keligionis propagationem ac animarum salutem, nostris potissi-
mum temporibus, augeri supremis desideramus affectibus, pium laudabileque propositum
dicti Bernardi Episcopi plurimum in Domino commendantes, hujusmodi supplicationibus
inclinati, eidem Bernardo in dictis domibus unum Monasterium Monialium ejusdem Ordinis
Prsedicatorum, alias tamen sine alicujus prsBJudicio erigendi et instituendi, illudque sic
erectum de suo proprio dotari et in eo certum Monialium numerum, ut prsefertur, declarandi,
necnon aliqua, constitutiones et ordinationes ac statuta laudabilia et Sacris Canonibus non
contraria, quse in dicto Monasterio perpetuo servari debeant, condendi et statuendi, auctoritate
Apostólica, tenore prsesentium, plenam in Domino concedimus facultatem etauctoritatem. —
Non obstantibus
Datum Eomse, apud S. Marcum, anno Incarnationis Dominicse miUesimo quingentésimo
^26 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
septuagésimo secundo, Idibus Octobris, Pontificatus nostri anno primo. (Bular. Domin.
Tom. 5, pág. 313.)
Nota. El Fundador de éste Monasterio fué, según éstas Letras, D. Fr. Bernardo de Alburquerque, uno de
los primeros de la Orden de Santo Domingo, que pasó á Méjico, en donde fué Provincial y después promovido
al Obispado de Antequera en 1555 ; murió en 23 de Julio de 1579.
CONCÉDESE LA FACULTAD DE RECIBIR EDÜCANDAS EN EL MONASTERIO DE LA
ENCARNACIÓN DE LIMA, PARA CONCLUIR LA IGLESIA Y EL CONVENTO.
Dilectis in Christo Filiabus Priorissse et Conventui Monasterii Civitatis Kegum, partium del
Perú, Indiarum maris Occeani, Ordinis S. Augustini canonicorum Eegularium.
Gregorius Papa XIII.
Dilectas in Christo Filise, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Eximise devotionis sinceritate, qua Nos et Romanam prosequimini Ecclesiam; ducti,
votis vestris piis et humilibus libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur opportunis.
Exponi siquidem Nobis nuper fecistis quod in Monasterio vestro civitatis Kegum, partium
del Perú, Indiarum maris Occeani, Ordinis Sancti Augustini Canonicorum Eegularium,
estis numero sexaginta Moniales, et in summa paupertate constitutse : ac dictum Monasterium
et illius Ecclesia propter rei familiaris vestrse angustiam, ad culmen perduci non possunt ; et
si vobis aliquot bonse indolis puellas personarum nobilium illarum partium in dictum Monas-
terium recipere et inibi suis sumptibus educare liceret, parentes dictarum puellarum inopise
vestrse subvenirent, et puellarum hujusmodi saluti plurimum consuleretur. Quare pro parte
vestra Nobis fuit humiliter supplicatum, quatenus statui vestro in prsemissis opportune pro-
videre de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos vestris hac in parte supplicationibus inclinati, vobis ut, de licentia Superiorum vestro-
rum, aliquot puellas primatum illarum partium in vestrum Monasterium recipere et inibi eas
suis sumptibus et expensis alere, ad effectum Monasterium ingredi et inibi, per tempus eisdem
Superioribus benevisum, permanere, ita tamen quod si puellas praedictas seu earum aliquam
inde exire contigerit, illuc amplius reverti non possint, libere et licite valeatis, Apostólica
auctoritate, tenore prsesentium indulgemus.
Non obstantibus quibusvis constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ac Monasterii
et Ordinis praedictorum juramento» confirmatione Apostólica, vel quavis firmitate alia robo-
ratis, statutis et consuetudinibus, cseterisque contrariis quibuscumque.
Datum Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 20 Augusti 1575, Pontifi-
catus nostri anno quarto.
(Se halla en pergamino en el Monasterio de la Encarnación de Lima),
RESUMEN CASTELLANO DEL BREVE ANTERIOR.
Habiendo expuesto las Religiosas del Monasterio de la Encarnación de Lima, que el número de
Monjas era de 60 en su claustro, y que no podiendo concluir el edificio del Convento y Iglesia, por
la suma pobreza en que se hallaban, solicitaban el permiso de admitir algunas educandas nobles,
cuyos padres las sustentasen á sus expensas, esp^pando que por éste medio se remediarla su indi-
gencia, y se atendería mucho al mismo tiempo al bien espiritual de las jóvenes.
El Pontíflce concede que con licencia do los Superiores, se puedan recibir en el Monasterio algu-
nas jóvenes nobles, c(Lie se sustenten á sus expensas, y que permanezcan allí por el tiempo que á
SECCIÓN TERCERA. 527
dichos Superiores pareciere conveniente ; pero con la condición de que, si alguna ó algunos de las
educandas salieren del Monasl-erio, no se vuelvan á admitir.
Dado á 20 de Agosto de 1675.
Nota. Por éste Breve se prueba la antigüedad del Convento de la Encamación, el cual fué uno de los prime-
ros, que se fundó en Lima.
INDüLaENCIA A LOS DOMINICANOS AL PARTIR PARA FILIPINAS.
Gregorius Episcopus, Servus servorum Del. Ad perpetuam rei memoriam.
Cum, sicut accepimus, vastissima regna, insulse, civitates et oppida in partibus Indiarum
Occidentalium ad Fidem Christi convertantur, et populis earum Divini juris ignaris, qui
infidelitatis tenebris caligabant sub dsemonis imperio, cselestis doctrinse lumen in dies efful-
geat, abjectis gentilitatis erroribus, Jesu Christi Salvatoris Nostri nomen venerentur et
amplectantur ; unde dilectus Filius, Magister Generalis Ordinis Prsedicatorum, Professores
sub proprii Vicarii cura illuc destinare instituit, qui sub sibi prsescriptis quibusdam austerioris
vitse regulis et reformata vivendi norma, ad instar Eeligiosi et laudabilis instituti, in quo
Provincia Novee Hispanise fuit instituta, Provinciam novam dicti Ordinis constituant; Nos,
quibus ex Domini instituto Evangelii dilatationi favere incumbit, huic muneri praedicationis
Evangelii in Kegnis, in quibus ignotus est Christus, ferré opem, quantum in Nobis est, ac
piis et religiosis conatibus Pratrum Prsedicatorum, qui, relictis propriis patriis et abnegatis
commoditatibus, terrse marisque periculis pro nominis Christi dilatatione se exponunt, favere
volentes, de omnipotentis Dei misericordia ac BB. Petri et Pauli, Apostolorum ejus, aucto-
ritate confisi, ómnibus et singulis dicti Ordinis Professoribus, qui de Magistri Generalis
prsefati licentia seu ordine aut mandato ad dictas ínsulas Philippinas navigaverint, si veré
pcenitentes et confessi fuerint, Plenariam omnium peccatorum suorum indulgentiam et remis-
sionem Apostólica auctoritaíe, tenore prsesentium, elargimur, etc.
Datum fiomse, apud S. Marcum, sub annulo Piscatoris, die 15 Septembris anno 1582,
Pontificatus nostri anno undécimo. (Bul. Dom. tom. 5, pág. 412.)
FUNDASE LA PROVINCIA DE FILIPINAS DE LOS DOMINICANOS.
Gregorius Papa XIIL Dilecte Pili, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Exponi Nobis nuper fecisti, quod quondam Paulus Constabilis Generalis Magister totius
Ordinis Pratrum Prsedicatorum, tibí facultatem concessit, ut possis congregare triginta aut
quadraginta dicti Ordinis Professores ex Provinciis Hispanise, Aragonise et Baeticse,
et decem ex Provincia Mexici et de Chiappa, et tecum ducere ad ínsulas Philippinas et
Kegnum Chinse, instituitque te suum Vicarium Generalem in dictis Insulis Philippinis et
Regno Chinse etc. ac concessit omnia et singula privilegia, quaí ab antiquis Generalibus
concessa fuerant Provincise S. Jacobi de México, ut possetis circa illa rationem vivendi
instituere et Provincias fundare etc.
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictus Paulus Generalis diem vitse suse
clauserit extremum, et propterea de viribus prsemissorum a nonnullis dubitetur, pro parte tua
Nobis humiliter fuit supplicatum, quatenus tibi in prsemissis opportune providere de benigni-
tate Apostólica dignaremur. Nos igitur te a quibus vis Excomraunicationis etc. absolutum
fore censentes, necnon dictarum Lilterarum tenores prsesentibus pro expressis habentes, hujus-
528 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
modi supplicationibus inclinati, Litteras prsedictas ac omnia et singula in eis contenta,
Apostólica auctoritate, tenore prsesentium, approbaraus et confirmamus, et quatenus, opus
sit, te de novo ad prsedictum munus deputaraus, etc.
Datum Komse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 20 Octobris 1582, Pontificatus
nostri anno undécimo. (Bular. Domin. ibid. pág. 413.)
Nota. El Vicario General, á quien se dirigieron éstas Letras, llamábase Fr. Juan Crisóstomo Sevillano.
(Ibid.)
FUNDACIÓN DEL MONASTERIO DE LA TRINIDAD DE LIMA.
Gregorius Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
Apostolici muneris sollicitudo Divina dispensatione, Nobis licet immerentibus, delegata
requirit, ut circa quarumlibet personarum, prsesertim foeminei sexus , quse, relictis hujus
sseculi illecebris, Dei obsequio se dedicarunt, statum, religionisque propagationem propensius
intendamus, ac in his officii nostri partes favorabiliter interponamus.
Exibíta siquidem Nobis nuper pro parte dilectarum in Christo Filiarum» Lucretia3 de Sanzoles
Abbatissse et Mentise de Vargas» Monialium Monasterii SSmse Trinitatis Limensis, in Kegno
del Perú, Indise Occidentalis, Cisterciensis Ordinis, petitio continebat, quod alias ipssé, pia
devotione ductse et zelo devotionis accensse, cupientes terrena in cselestia et transitoria in
seterna felici commercio commutare, de bonis sibi a Deo coUatis ac earum propriis sumptibua
et expensis, Monasterium prsedictum, de dilectorum Filiorum, Capituli Limensis, Sede Archie-
piscopali Limensi tune vacante, et nobilis viri Francisci de Toledo, Proregis dicti Eegni iicen-
tia et consensu sedificari et construí curarunt, ac in illius constructione, fundatione et dotatione
ultra centum millia aureorum, in illis partibus cursum habentium, comprehenso redditu annuo
fere trium millium ducatorum dictarum partium, eidem Monasterio pro illius dote hujusmodi
ac Abbatissse et Monialium in eo pro tempore degentium sustentatione, assignatum exposue-
runt, animo et intentione Deo et Beatse Marise Virgini perpetuo inserviendi, Divinoque servitio
se dedicandi ac devovendi, prout postmodum Lucretia Abbatissa et Mentia prsedictse nonullse-
que aliae Keligiosse mulleres et puellse usque ad numerum tredecim a Capitulo et Francisco
Prorege prsedictis, universoque populo ejusdem Civitatis associatse, dictum Monasterium
ingressse fuerunt, ac in eo religiosam et exemplarem vitam, una cum quibusdam alus mulie-
ribus et puellis ibidem postmodum admissis, sub Ordinarii loci.obedientia degunt, Professione
regulan per prsedictam Lucretiam Abbatissam et aliquas alias ex admissis mulieribus et puel-
lis hujusmodi de licentia ipsius Ordinarii emissa. Quare pro parte Lucretise Abbatissse et
(quse, ut asseritur, ejua nata existit) Mentiae prsedictarum, Nobis fuit humiliter supplicatum,
quatenus Monasterium, sic constructum, fundatum et dotatum, prsedictum in Monasterium
Monialium dicti Ordinis, pro una Abbatissa et Monialibus in eo nunc et pro tempore
existentibus, erigere et instituere, ac alia in prsemissis opportune providere de benignitate
Apostólica dignaremur.
Nos igitür, qui honestis petentium votis, prsesertim Religionis incrementum concernenti-
bus, libenter annuimus, eaque favoribus prosequimur opportunis, Lucretiam Abbatissam et
Mentiam prsedictas ac earum quamlibet a quibusvis Excommunicationis» suspensionis et inter-
dicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis a jure vel ab hominequavis occa-
sione vel causa latís, si quibus quomodolibet innodatse existunt, ad effectum prsesentium
dumtaxat consequendum, harum serie absolventes et absolutas fore censontes, hujusmodi
supplicationibus inclinati. Monasterium prsedictum in Monasterium Monialium sub invoca-
SECCIÓN TERCERA. 529
tione SSmse Trinitatis praedlicti Ordinis, sub regula Sancti Benedicti pro una Abbatissa ac
Monialibus nunc et pro tempore in eo existentibus, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium,
perpetuo sine alicujus praejudicio erigimus et iostituimus, illique, sic erecto et instituto, pro
ejus dote omnia jura, bona et actiones hactenus per Lucretiam Abbatissam et Mentiam prse-
dictas, necnon per quoscumque alios Christi fideles eidem Monasterio erogata et in futurum
eroganda, auctoritate et tenore prsedictis, etiam perpetuo applicamus et appropriamus, ac
Monasterium, illiusque nunc et pro tempore existentes Abbatissam et Moniales hujusmodi ab
omni superioritate, jurisdictione, correctione et obedientia Superiorum, tam Cisterciensis,
quam Sancti Benedicti Ordinum prtedictorum, aliorumque, qui aliquo jure et causa eam sibi
vindicare possent, eisdem auctoritate et tenore etiam similiter perpetuo eximimus et libera-
mus. Insuper quod in eodem Monasterio sit una arca vel capsa tribus clavibus obserata, qua-
rum uñara Abbatissa et aliam Priorissa et reliquam Magistra Novitiarum dicti Monasterii
habere debeant, pro scripturis et pecuniis ad ipsum Monasterium spectantibus, servandis.
Quodque sex pauperes virgines gratis et sine eleemosynis in Moniales Choristas dicti Monas-
terii admitti, et in eodem semper ali, ac, una illarum deficiente, aliam in ejus locum subro-
gar!, ipsarumque electionem ad ipsas fundatrices, quamdiu vixerint, illis autem vita functis,
ad futurum patronum ejusdem Monasterii, ab ipsis fundatricibus designandum (ita tamen ut
Ínter eas illae, quae ex stirpe dictarum fundatricum fuerint, alus praeferantur) pertinere.
Earumque nomina in libro (^onventus dicti Monasterii describí debeant, et si aliquid peculii
habuerint, illud post earum admissionem alus renuntiare nequeant. Quod si tantum fuerit,
ut eleemosynam impleat, aliam ejus loco gratis admitti. Necnon in eodem Monasterio festa
SSmae Trinitatis et Purificationis Beatse Marise Virginis ac Sanctorum Petri et Pauli, necnon
Benedicti et Bernardi, quotannis cum Vesperis, Missa et Concione, singulisque annis, sequenti
die post Commemorationem Defunctorum, solemnem Missam Defunctorum, majorem nun-
cupatam, pro ipsis Fundatricibus cum oblatione certse quantitatis vini et pañis celebrari
faceré teneantur. Quodque Lucretia Abbatissa et Mentia prsedictse, tamquam Fundatrices
dicti Monasterii, illius patronse honorifice, earumque vita durante, successive et gradatim
ejusdem Monasterii Abbatissse et Matres existant. Ipsis autem vita functis, Abbatissa dicti
Monasterii per suffragia et vota eligi debeat, auctoritate et tenore praedictis, similiter perpetuo
statuimus et ordinamus. Prseterea eisdem Lucretise Abbatissse et Mentise, ut locum antiquita-
tis uni ex dictis Monialibus, quse cum ipsis dictum Monasterium primo ingressae sunt, ordine
Professionum non obstante, daré; necnon patronum ejusdem Monasterii, qui post earum
obitum succedere possit, quando eis libuerit designare ; necnon pro felici regimine et adminis-
tratione dicti Monasterii ac super eo quod illius Moniales cum externis loqui vel litteras ab
eis, nisi de licentia ipsius Abbatissa), et visis ab ea litteris hujusmodi, recipere nequeant;
necnon qusecumque alia ad majorem clausurara et regularem disciplinara expectantia statuta,
licita tamen et honesta, consentiente et approbante dicto Ordinario, condere, illaque, postquam
condita fuerint, de consensu ejusdem Ordinarii mutare, abrogare et in raelius reformare,
cisque addere; necnon Ecclesice et Monialibus dicti Monasterii Capellanum ad id ab eis insti-
tuendum in spiritualibus inservire; tresque Missas singulis hebdomadis in ipsa Ecclesia,
quando dictse Abbatissse placuerit, unam videlicet in honorem Beatse Mariae Virginis et aliam
pro defunctis et reliquam pro conversione Indorum celebrari faceré ; ac post obitum ipsarum
Lucretise Abbatissse et Menti:», patronus ab eis designandus ipsura Capellanum (ita ut si quis
ex ipsarum Lucretise Abbatissse et Mentise familia ad id idoneus judicabitur, cseteris prsefera-
tur) eligere valeant, eisdem auctoritate et tenore concedimus : non obstantibus Constitutioni-
bus et Ordinationibus Apostolicis necnon Ordinum prsedictorum, juramento; confirmatione
TOM. I. 66
530 PARTE 3»^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Apostólica vel quavis firmitate alia roboratis, statutis et consuetudinibus, Cíeterisque contrariis
quibuscumque.
NuUi ergo oranino hominum liceat hanc paginam nostrse absolutionis, erectionis, institu-
tionis, applicatioDis, appropriationis, exceptionis, liberationis, statuti, ordinationia et conces-
sionis infringere vel ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare prsesumpserit,
indignationem omnipotentis Dei ac Boatorum Petri et Pauli, Apostoloriira ejus, se noverit
incursurum.
Datum Komse, apud Sanctum Petrura, anno Incarnationis Dominicse raillesimo quingen-
tésimo octogésimo quarto, V Kalendas Julii, Pontificatus nostri anno tertio décimo,
B. Remondus P. Pultruis.
(Existe en las Reglas del Monasterio.)
SE ERIGE EN PROVINCIA LA CUSTODIA DE LOS DESCALZOS EN FILIPINAS,
Sixtus Papa V. Ad perpetuam reí memoriam.
Dum ad uberes fructus, quos Religiosaí personse, prsesertim vero Fratres Minores de
Observantia, Discalceati nuncupati, Custodise S. Gregorii in Insulis Philippinis Indiarum
Occidentalium, quasiin agro Dominico seduli operarii ad Deigloriam et spiritualem salutem
populorum, in remotissimis terris degentium, et magno a Nobis locorum intervallo disjuncto-
rum, assidue sua industria, Deo juvante, colligunt, convertimus oculos nostrae mentis,
dignum, quin potius debitum reputamus, ut ad eorum commodum et propagationem
Apostolici favoris gratiam benigne impartiamur
Sane Charissimus in Christo Filius noster, Philippus, Hispaniarum Rex Catholicus, tam
suo, quam dilectorura Filiorum Custodis et aliorum Fratrum Custodise S. Gregorii in Insulis
praedictis, nominibus, Nobis exposuit, quod alias Fratres Provinciíe S. JosepM ejusdem Ordinis
in regnis Hispaniarum institutae, a qua Custodia S. Gregorii prsedicta dependebat, in Capitulo
nuper celébrate in oppido de Cadahalso Toletan. Dioecesis, provide considerantes, se non
posse hujusmodi Custodiam sine notabili sua diminutione sustinere nisi Custodia prsedicta
in Provinciam erigeretur, decreverunt Nobis humiliter supplicare, quatenus Custodiam prae-
dictam Provincise nomine decorare, aliasque in prgemissis opportune providere de benignitate
Apostólica dignaremur.
Nos igitur, qui etiam ex dilecti Filii, Francisci Gonzagse, Ministri Generalis totius Ordinis
de Observantia, insinuatione accepimus, propter hujusmodi erectionem nuUi prsejudicium
inferri, ac Custodise prsedictse Patres sub debita regular! observantia magno cum fructu
gratum Domino famulatum prsestare, eos condignis favoribus exornare volentes... hujusmodi
supplicationibus inclinati, Custodiam S. Gregorii prgedictam in Provinciam Discalceatorum
S. Gregorii in Insulis Philippinis de ese tero nuncupan., ita quod deinceps per unum Ministrum
Provincialem ab ipsius Provincise Fratribus eligendum, sub obedientia tamen Ministri
Generalis totius Ordinis Fratrum de Observantia prsedictorum ac Commissarii Generalis
Indiarum in Curia Regis prsedicti pro tempore residentis... regi et gubernari debeat, auctori-
tate Apostólica, tenore prsesentium, erigimus et instituimus
Datum RomsD, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 15 Novembris 1586, Pontificatus
nostri anno secundo. (Bul. Rom. de Cocquelines, Const. 73.)
SECCIÓN TERCERA. 531
SOBRE LA FÜNBACION DEL MONASTERIO DE SANTA CLARA DE LIMA.
Cédula Real.
El Eey. — Muy Revdo. iii Cristo Arzobispo de los Eeyes, de mi Consejo. Recibí la carta,
que me escribisteis en seiíi de Setiembre del año pasado, y he holgado de entender por ella
la cantidad que decis se habia juntado para fundar el Monasterio de Monjas de Santa Clara,
dando principio á ésta obra Francisco de Saldaña con su Hacienda, y ofreciendo su persona
para servir al dicho Monasterio todos los dias de su vida ; y como quiera que á Nuestro Señor
será muy agradable éste servicio, se lo agradeceréis de mi parte y pondréis luego la mano en
la fundación de dicho Monasterio; que yo doy licencia para ello á vos y al dicho fundador ;
y aparte escribo al Virey, que favorezca ésta obra Fecha en Valladolid, á diez de Agosto
de mil y quinientos y noventa y dos años. — To el Rey.
FUNDACIÓN DE LA RECOLECCIÓN DE SAN FRANCISCO DE LIMA. LICENCIA DEL
COMISARIO GENERAL.
Pr. Antonio Ortiz, de la Orden de S. Francisco de la Regular Observancia, Comisario
General de las Provincias y Custodias del Perú, nuevo Reino de Granada y Tierra firme, etc.
Por N. Rmo. P. Fr. Buenaventura Calatagirona, Ministro General de toda la Orden. — Por
cuanto por parte del P. Ministro General de ésta Provincia de los Doce Apóstoles, Fr. Ber-
nardo de Gamarra y de otros Padres principales de ésta dicha Provincia, los dias pasados
se me pidió con mucha instancia diese licencia y consentimiento, para que en éste distrito y
comarca de ésta ciudad de los Reyes se fundase un convento de nuestra Orden de Recolección
para gloria de Dios y consuelo espiritual de los Religiosos, que de esta Provincia se quisiesen
ir á morar allí, viviendo en más estrecha observancia y recogimiento, como en otras casas
semejantes en nuestra Orden se vive en mucho provecho de las almas de los dichos Religiosos
y con grande edificación do los fieles : y no obstante que yo de mi parte, como estaba
obligado, deseaba esto mismo, por ciertas razones dilaté el dar mi consentimiento encomen-
dándolo á Dios, y rogando á los demás que hiciesen lo mismo; ahora viendo que los dichos
Padres perseveran en ésta petición y deseo, y junto con esto, por parte de nuestro P. Fr. Fran-
cisco de Arcubiaga, Comisario General de todas las Indias en la Corte de su Majestad se me
ha significado y aun encargado que procure se funden algunas casas de Recolección en
éstas partes para el fin sobredicho y otros particulares de buen efecto. Por tanto por ésta,
firmada de mi nombre y del P. Provincial de ésta Provincia y de otros Padres antiguos de
este nuestro Convento, con cuyo parecer esto se hace, doy licencia y consentimiento para que,
para gloria de Dios y los demás fines arriba dichos, se pueda fundar el dicho Convento, habida
primero licencia del Señor Virey y del Sr. Arzobispo ó su Provisor y del Cabildo de ésta
dicha Ciudad, en la cual es la fecha de ésta en este nuestro Convento de San Francisco de
los Reyes, en diez dias del mes de Mayo de mil y quinientos y noventa y cinco años. Fray
Antonio Ortiz, Comisario General. Fr. Bernardo de Gamarra, Ministro Provincial. Fr. Fran-
cisco de Alcocer. Fr. Pedro Román. Fr. Juan de Vega.
532 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
LICENCIA DEL ORDINARIO.
Eu la Ciudad de los Reyes, en once dias del mes de Mayo de mil y quinientos y noventa y
cinco años, el Doctor Don Pedro Muñoz, Dean de la Santa Iglesia de la Ciudad de los
Reyes, Provisor y Vicario General de la dicha Ciudad y su Arzobispado, por su Señoría lima,
el Arzobispo de la dicha Ciudad, etc. habiendo visto estos autos y lo pedido por el P. Fr. Juan
Quixada, dijo que concedia y concedió al dicho P., en nombre de la Orden de S. Francisco,
licencia en forma para que pueda erigir y fundar el Monasterio contenido en su petición, en
el sitio y lugar contenido en la escritura de Donación de estotra parte contenida, atento
que de su fundación resultará mucho servicio á Dios nuestro Sr. y edificación de los
fieles Cristianos, y bien común de ésta Eepública ; y si para la dicha fundación otro recado
fuere necesario y su Merced hubiere de dar, mandando y mando se dé en pública forma
y así lo dijo y firmó. El Doctor Muñoz. Ante mí, Francisco Alarcon, Notario público.
Nota. Fueron Fundadores de éste Convento de Kecoletos llamado de Santa María de los Angeles, D«. María
Valora, Viuda de D. Gonzalo Guillen, y su hijo Luis Guillen, los cuales hicieron donación del terreno para
dicha Kecoleccion.
La Keal Cédula, en que su Magostad concede licencia para la fundación de ésta Santa Re-
colección, se hallará en el archivo de la Provincia del Convento Grande.
(Sacado del archivo de la misma Recoleta.)
DECLARACIÓN SOBRE LA REGLA DEL MONASTERIO DE LA TRINIDAD DE LIMA.
Dilectis Filiis duobus Inquisitoribus Hsereticse pravitatis in Civitate Regum partium
Indiarum mari Occeani, et eorum cuilibet.
Clemens Papa VIH. Dilecti Filii, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Pastoralis officii sollicitudo Nos admonet et inducit, ut circa statum Religiosarum persona-
rum quarumlibet (prsesertim fseminei sexus) assidua cogitatione invigilantes ad ea, per quse
illarum profectui consulitur, regularisque vitse institutum in melius dirigitur, propensius
intendamus, et in his nostri officii partes interponamus, prout personarum, rerum et locorum
qualitate pensata, conspicimus in Domino salubriter expediré.
Dudum siquidem fel. recor. Gregorius PapaXIH, Pr'sedecessor noster, Monasterium Monia-
lium SSmse Trinitatis Cisterciensis Ordinis, in Civitate Regum Regni del Perú partium India-
rum maris Occeani, sub certis modo et forma tune expressis Apostólica auctoritate perpetuo
erexit ac dilectas in Christo Filias, Lucretiam de Sanzoles Abbatissam et Mentiam de Vargas,
ejus natam, Priorissam prsedicti Monasterii, eo quod ipsum Monasterium de earum propriis et
8ibi a Deo collatis bonis fundaverant,et in redditibus annuis trium millium ponderum monetae
illarum partium dotaverant, instituit et deputavit, prout in ejusdem Písedecessoris Litteris
desuper, sub data ultimo Kal. Julii, Pontificatus ejusdem Prajdecessoris anno Xll confectis,
plenius continetur.
Cum autem, sicut dicta Lucretia Abbatissa et dilectse in Christo Filiae Moniales ejusdem
Monasterii Nobis nuper exponi fecerunt, Lucretia Abbatissa et Mentía prsedictae, ultra expensas
in ejusdem Monasterii ac illius Ecclesiae, sacristise, domorum, omniumque aliorum sedificio-
rum ad id necessariorum, insigni opere aedificatorum, fabrica factas, ornamenta et paramenta
SECCIÓN TERCERA. 533
omniaque alia supellectilia Ecclesiastica conducentia ac venusta et insignia, aliasque res
pretiosas ad id necessarias suppeditaverint, redditusque praedictos ad sex millia nongenta
septuaginta et tria pondera similia auxerint, et tam ipsse, quam plures puellai illarum partium
prsedictum Monasterium ingressse, liabitum susceperint et Professionem, per Moniales dicti
Ordinis emitti consuetam, expresse emiserint regularem, dictaque Lucretia Abbatissa cum
primum regulam ejusdem Ordinis, illius namque veram notitiam non habebant, habere
potuit, eam coram prsedictis Monialibus legit et cum cognovissent, quod esus carnium illis
interdicebatiir et quam plura jejunia et alia valde stricta prsecipiebantur, ac rigore summo
abundantia praecepta dabantur ; Moniales tune jam Professse et aliae Novitigs ibidem existentes
omnes in aetate legitima ad id per sacrum Concilium Tridentinum prsescripta existentes, tam
conjunctim, quam divisim assenserunt et exindecaste et religiose inibi viventes et regulam
praedictam juxta Professionem per eas emissam et emittendam observantes, pie et laudabi-
liter steterunt, licet nonnullarum earumdem Monialium parentes et consanguinei a dilectis
Piliis, Capitulo Civitatis Regum, sede Archiepiscopali ejusdem civitatis tune vacante, obti-
nuerint, etiam ipsis Monialibus contradicentibus, prsecipi prsedictse Lucretise Abbatissse, ut
dictas Moniales eorum consanguíneas et Officiis Divinis aut aliquibus alus piis operibus
interessentes, quotiescumque ad turnum seu locutorium dicti Monasterii venirent, sub Excom-
municationis latse sententise poena, eo ipso incurrenda, alloqui permitteret, prout postmodum
ipsa Lucretia Abbatissa metu sententise hujusmodi alloqui permisit, ipsique consanguinei
permissis non contenti, easdem suas consanguíneas et alias ipsius Monasterii Moniales etiam
invitas ab ipso Monasterio extrahere et in sseculum transferre, et (ut dicebant) in libértate
poneré voluerunt, prout cum magno religiosse vitse vilipendio et dedecore extraxerunt, et
transtulerunt, casque super modo et forma in dicto Monasterio vivendi et inibi vitse regularis
observatione, etiam factis ínter ea pluribus íUicitis et inhonestis interrogationíbus (quamvis
de facto) examinarunt. Ipsí vero nihil índecens aut Monasticse vitas non conveniens reperien-
tes, et dictas Abbatissam et Moniales in earum pió et laudabili proposito perturbare volentes,
allegarunt, quod fercula seu cibi quadragesimales sanitati Monialium, in eodem Monasterio
pro tempore existentium, erant nocivi et bonae valetudini admodum contrarii, licet post
erectionem prsedictam única dumtaxat Monialis, eaque jam senio confecta in eodem Monasterio
hac vita migrasset, ita ut manifesté appareat, quod esus eorumdem ciborum, prsesertim sobrie
sumptorum, bonae valetudini (íorporis humani non sít nocivus, sed valde proficuus, cum exinde
spiritus promptior et ad inservienclum Deo, et vigiliis nocturnis interessendum alacrior red-
datur, et licet Monasterium pracdictum post illius erectionem hujusmodi a personis Ecclesias-
ticis, ad id rite deputatis, pluries visitatum et in hujusmodi visitationibus quam plura
Decreta licita et honesta emanata, et per eamdem Abbatissam et Moniales, obedíentiae filias,
recepta et observata fuerint; nihilominus cum Venerabilis Frater Archiepiscopus Civitatis
Regum, sufficienti ad id (ut asserebat) facúltate suffultus, dilectos Pillos Dominicum de
Valderrama, Priorem Domus Sancti Dominici; ejusdem Civitatis Regum, Ordinis Fratrum
Praedicatorum, et Pelicianum de Silva, dicti Ordinis Pratrum Praedicatorum Professorem, de
anno Domini 1592 ejusdem Monasterii Visitatores constituisset et deputasset, díctusque
Dominicus ex una, et praedictum Monasterium ex altera partibus, super quodam pió legato
eidem Monasterio facto litem liaberent, quam dicta Lucre tia Abbatissa, juris ratione suadente,
pro indemnitate ipsius Monasjterii prosequi curabat, et propterea ídem Dominicus Prior
praedictae Lucretiae Abbatissae malevolus erat; et idcirco Dominicus et Pelicianus praedicti,
quibusdam dictse Civitatis incolis, praedictae Lucretiae Abbatissae invidis, qui eam eo quod
regularem observantiara in praidicto Monasterio inviolabilem servari curabat, odio proseque-
534 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
bantur, illos ad id adhortantibus, munus visitationis hujusmodi prosequentes, omnes dicti
Monasterii Modales se contra ipsam Lucretiam Abbatissam examini subjicere iterum coege-
runt, illasque diversimode, etiam quaslibet disciplinas et pcenitentias eis per dictam Lucretiam
Abbatissam pro tempore injunctas, sub ejusdem Excommunicationis sententise poena, ipso
facto incurrenda, manifestare cogendo, examinarunt : et cum ex earum responsionibus et
depositionibus nihil, quod re valeret, invenirent, ad quamdara nigvam (ad habitum et Profes-
sionem regularem in dicto Monasterio non receptam, sed inibi commorantem, et a principio
dictse erectionis ad servilla ministeria atque abjecta servitia admissam) sé converterunt, et
exinde quasdam mulleres sseculares, quas alias dictum Monasterium ingressas, ut inibi
profiterentur, prsedicta Lucretia Abbatissa tamquam incorrigibiles, et ad vitse religiosas
observantiam ineptas, ab eodem Monasterio ejecit, etiam examinarunt, quse mulieres, aliter
dictam Lucretiam Abbatissam calumniare non volentes, dixerunt, ipsam Abbatissam,
ipsis in dicto Monasterio existentibus, et in una celia inclusis, disciplinas dedisse,
et quamvis spatio quatuor mensium, quibus ultima visitatio bujusmodi duravit, iidem
Visitatores detegere non possent prsedictam Lucretiam Abbatissam regularem observan-
tiam violasse aut ullum delictum perpetrasse, eam tamen a dignitate Abbatiali, per
quemdam assertum judicem ad hoc ab eis deputatum, et prsedictam Mentiam ab officio
Priorissse, quamvis de facto, ad sex annos per sententiam definitivam desuper latam suspea-
derunt, ipsis sub Excommunicationis pcena, ipso facto incurrenda, imponendo, ut interea
nihil in temporal! aut spirituali prsedictis Monialibus prseciperent, vel ad aliam dicti Monas-
terii negotia se intromitterent, idemque judex postea palam declaravit, quod non pronuncia-
bat dictam sententiam ob culpas commissas per Lucretiam Abbatissam et Mentiam prsedictas,
sed quia dictse mulieres (ut prsefertur) expulsse hoc petierant, ipsique Visitatores quamdam
Mariam de Sancto Hieronymo dicti Monasterii Monialium Superiorem inibi posuerunt et
deputarunt, alus ipsius Monasterii Monialibus sub Excommunicationis latse sententise poena
prohibentes, ne praedictse earum Abbatisa^ prseceptis obedirent, sed quod sub eadem pcBua,
príBdictíe Mariae, per eos sic deputatse, obedirent et obsequerentur ; postmodum vero dicti
Visitatores easdem Abbatissam et Moniales diversimode vexare volentes, duas Moniales a
Monasterio Monialium Incarnationis Domini dictse Civitatis, Ordinis seu sub regula Canoni-
corum Regularium viventium, et Regularla vota non emittentium, uec clausuram Sanctimo-
nialium Obscrvantium, de licentia praídicti Archiepiscopi, seu dilecti ejus Eilii Provisoris,
eduxerunt, et ad dictum Monasterium SSmaí. Trinitatis, tanquam reformatrices, vel potius
relaxatrices, introduxerunt, quse assertíc reformatrices in primis dictis Monialibus jejunia
prohibuerunt, ac carnes manducare, ct ad turnum accederé, necnon (nemine audiente) alloqui
Basculares personas, jusserunt, aliaque illicita et regulari observantise contraria prseceperunt,
et alias prout ultimo in dictse Visitationis Decretis, et alus scripturis super prsemissis con-
fectis, plenius contineri dicitur. Postmodum Lucretia Abbatissa et Mentia prsedicta, se
nimium et perinique, ex hujusmodi sententia nulliter et de facto lata, gravatas esse sentientes
ab ea et alus gravaminibus prsedictis ad eumdem Archiepiscopum appellarunt et de nullitate
dixerunt, idemque Arcbiepiscopus appellationem prsedictam admittens causam appellationis
et nullitatis hujusmodi dilecto Filio ejus OfBciali commissit, qui quidem Officialis in eadem
causa perperam et non servato juris ordine procedens, per suam, quam desuper tulit et
promulgavít definitivam sententiam, primo dictam sententiam de facto coufirmavit, et injustae
executioni mandari fecit, ac dictam Lucretiam Abbatissam in alterum dictse Civitatis Mo-
nasterium, Ordinis et Regulse diversorum, transferre, ibidemque, durante ejusdem suspensionis
tempore, permanere prsecepit ; ita tamen quod, pra^dicto tempore decurso, redirentad dictum
SECCIÓN TERCERA. 535
Monasterium Sanctissirnse Trinítatis, nec ad Abbatialem dignitatera restituí posse, absque
expressa a Nobis desuper eraanata licentia seu facúltate et de ipsius Lucretise Abbatissse in
integrum et eum, in quo ante prsemissa fuerat, statum restitutione, etiam de ómnibus dicti
processus actis mentionem faciente. Quod vero ad suspensionem prsedictse Menti93, intelli-
gendam fore a tempore sententise per dictum assertum judicem deputatum latae, usque ad
promulgationem sententise ])er eumdem Ofiacialem, ut prsefertur, de facto latas, pronunciavit
et declaravit. A qua quidem prsedicti Ofíicialis sententia, pro Lucretiíe Abbatissíe et Mentise
prsedictarum parte, ad Noíí sanctamque Sedem Apostolicam appellatum, et de nuUitate
dictum extitit. Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, Monasterium Sanctissimae
Trinitatis ante ultimo dictam visitationem monasticse et religiosas vitae observatione conspi-
cuum existeret, ac Lucretise Abbatissse et Monialium exponentium prsedictarum, quse major
et sanior pars Monialium dicti Monasterii SStfise Trinitatis existunt, plurimum intersit pro
illarum bono regimine et felici gubernio, cum prsetensse refor matrices, de facto introductse,
diversis flagitiis involutse, vitam inibi a regulari disciplina alienam ducant, in animarum
suarum perniciem Divinseque Majestatis offensam et scandalum plurimorum, in integrum et
pristinum statum restituí et reponi, pro parte earumdem Lucretise Abbatissse et Monialium
exponentium prsedictarum Nobis fuit humiliter supplicatura, quatenus in prsemissis de
opportuno juris remedio providere de auctoritate Apostólica dignaremur.
Nos igitur, etiam ad partes a Curia Romana longo terrarum mariumque íntervallo distantes,
aciem mentís nostrse reflectentes ac Christifideles illarum partium, tanquam teneros novse
plantationis palmites, suavi mansuetudinis imbre irrigare ac alias in pra^missis opportune
providere volentes ; necnon Lucretiam Abbatissam et Moniales exponentes prsedictas, dícta-
rumque Monialium singulares personas, a quibusvis Excommunicationis absolutas fore
censentes, ac certam de prsemissis notitiam non habentes, hujusmodi supplicationibus indi-
nati, de Venerabilium Fratrum Nostrorum S. E. E. Cardinalium super negotiis et causis
Episcoporum aliorumque Pr^elatorum et Regularium, quíbus hoc negotium examinari com-
misimus, voto ; Discretioni Vestrae attento quod (ut Lucretía Abbatissa et Mentía prsedictse
asserunt) vicinior Episcopus trecentis milliaribus et ultra a Civitate Regum hujusmodi
distat, et propterea facíle adiri, et dictse causse cognitionem habere vix ac nec vix quidem
potes t, mandamus quatenus Vos, vel alter vestrum, erectionem Monasterii hujusmodi ac
jnstitutionem et deputationem Abbatissse et Priorissse, aliaque in dictis Litteris erectionis
contenta et inde secuta qu93cumque, licita et Relígíoní consona, ac Sacris Canonibus non
contraría, auctoritate nostra confirmetis et approbetis, omnesque et singulos, tam juris,
quam facti ac solemnitatum quarumcumque defectus, si qui forsan intervenerint, in eisdem
dicta auctoritate nostra suppleatis : necnon vocatís ad id, qui fuerint evocandi, de pra^missis
ómnibus et síngulis Nobis expositís Vos dílígenter informetis, et si per informationem eamdem
illa verítate fulcíri ac in dicto Monasterio Sanctissimse Trinitatis statum, formam, regulas,
instituta, régimen, statuta, consuetudinem, vitam, mores et disciplinas seu regulas Sauctorum
Benedicti et Bernardi, quorum dictse Abbatissa et Moniales imitatríces esse profitentur,
etiam Decretis et Traditionibus Sanctorum Patrum inhserendo, quoad fieri potuit ante
ultimo dictam Visitationem, observata fuisse repereritis, Lucretiam Abbatissam et Moniales
Exponentes prsedictas et earum singulas a quibusvis Excommunicationis et suspensionis et
ínterdicti aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis per eas, prsemissorum occasione,
quomodolíbet forsan invasis, aut quas incurrisse dici vel censeri possint, in utroque foro
auctoritate nostra pra3dícta absolvatis et totaliter liberetis, dictasque poeuas illis gratiose
remittatis et condonetis ; necnon Lucretiam ad dignitatem Abbatissse, amotis exinde dicta
536 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
María de Sancto Hieronymo et quibuslibet alus illicitis detentrícibus seu occupatricibus, ac
Mentiam ad officium Prioríssae, necnon tam ipsas, quam cseteras alias Moniales Exponentes
prsedictas in prístini et eum, in quo ante príemissa qiionaodolibet erant, et qu^elibet earum
erat,.statum in ómnibus et per omnia restituatis, reponatis et plenaríe reintegretis, ac ad
dicti Monasteríi Sanctissimae Trinitatis Yisitationem procedentes, qusecumque correctione,
emendatione, mutatione, renovatione indigere cognoveritis, reformare, corrigere et de novo
condere, ac condíta, Sacris Canonibus ac regulari observantise non repugnantia, confirmare,
abusus quoscumque noviter inibi introductos tollere ac regulas, institutiones, observationes
Monasticam, Canonicam et Ecclesiasticam ac Religiosam disciplinam, quatenus inibi exci-
derunt, restituere, dictasque Abbatissam et Moniales Exponentes et alias, quse pro tempere
fuerint, Regulam, quam professse sunt vel profitebuntur, observare, et specialiter in earum
Refectorio nunquam Carnes manducare, liuteaminave portare, aut aliquid proprium habere,
Locutoria seu Turnum, sine Superioris licentia et auscultraticum prsesentia, adire ad loquen-
dum cum personis ssecularibus, Moniales ad declarandum per censuras Ecclesiasticas non
compelli, sed earum tantum sufficere juramentum, ubi alias de jure exigi potest, ñeque
Visitatores pro tempere existentes illis novam Regulam imponere posse, nec Visitationem
longiori, quam in Regula prsescriptum est, tempore protrahere, dicta auctoritate perpetuo
statuere et ordinare, ac quidquid statueritis et ordinaveritis, perpetuo observari faceré, aucto-
ritate prsedicta curetis. Nos enim Vobis, contra inobedientes ac delinquentes quoscumque, per
viam accusationis, vel ex officio summarie simpliciter et de plano, sine strepitu et figura
judicii, sed sola facti veritate cognita procedendi, ac contradictores quoscumque et rebelleá
per censuras et poenas Ecclesiasticas, omniaque juris et facti alia remedia opportuna,
quacumque appellatione postposita, compescendi, censuras et poenas ipsas etiam ssepius
aggravandi, auxiliumque brachii ssecularis, quoties opus fuerit, invocandi, cseteraque alia in
prsemissis et circa ea necessaria et opportuna faciendi, gerendi et exequendi, plenam, liberam
et absolutam potestatera et facultatem concedimus.
Sicque in prsemissis universis et singulis, per quoscumque judices ordinarios et delegatos
quavis auctoritate vel dignitate suffultos, sublata eis in eorum cuilibet quavis aliter
judicandi et interpretandi facúltate, judicari et deñniri deberé : necnon irritum et inane,
si secus super bis a queque, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit attentari,
decernimus.
Non obstan tibus prsemissis, necnon Apostolicis et in Provincialibus et Synodalibus Conciliis
editis vel edendis generalibus vel specialibus Constitutionibus et Ordinationibus, statutis et
consuetudinibus, etiam juramento, confirmatione Apostólica vel quavis alia firmitate robo-
ratis, privilegiis queque, indultis et Litteris Apostolicis quibusvis Superioribus et personis
sub quibuscumque tenoribus et formis ac cum quibusvis clausulis et Decretis in contrarium
forsan quomodolibet concessis et approbatis. Quibus ómnibus, etiamsi de illis eorumque totis
tenoribus specialis, specifica, expressa et individua mentio habenda foret, illis alias in suo
robore permansuris, hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus, cseterisque contra-
riis quibuscumque; aut si aliquibus communiter vel divisim ab Apostólica sit Sede indultum,
quod interdici, suspendí vel excommunicari non possint, per Litteras Apostólicas non facientes
plenam et expressam ac de verbo ad verbum de indulto hujusmodi mentionem.
Datis Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 29 Januarii 1598, Pontifi-
catus nostri anno sexto. M. Vestrius Barbianus.
(Existe impresa en las Reglas del Convento).
SECCIÓN TERCERA. 537
FUNDACIÓN DE LA PROVINCIA DE GUATEMALA PARA LOS MERCENARIOS.
Paulus Papa V.
Venerabili Fratri Antonio Archiepiscopo Capuano, nostro et Sedis ApostolicsB in Eegnis
Hispaniarum Nuncio.
Venerabilis Frater, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Christifidelium quorumlibet, prsesertim sub suavi Eeligionis jugo Altissimo famulantium,
votis, qiue salubrem eorum directioniim et felicem progressum respiciunt, libenter annuimus,
eaque favoribus prosequimiir opportiiriis.
Exponi siquidem nobis niipcr fecit Procurator Generalis Ordinis Beatse Marise de Mercede
Kedemptionis Captivorum, nomine Pratrum ejusdem Ordinis Provincise novse Hispanise,
in partibus Indiarum Occidentaliuio, quod prsefata Provincia annexam habet alteram Provin-
ciam, de Guatimala nuncupatam, et hx duse Provincise spatio nongentorum milliarium circi-
ter a se invicem distant, quo fit, iit unus dumtaxat Prior Provincialis domos et loca Kegularia
Provincise hujusmodi, ciim propter variara aeris intemperiem, tum itineris difficultatem, juxta
sibi incumbens ofíicium, sine gravibus expensis et incommodis, ac vitse periculo visitare non
possit
Nos igitur pro pastoralis oifícii nostri debito ejusdem Ordinis prospero regimini consulere
cupientes.,... hujusmodi supplicationibus ínclinati, Tibi per prsesentes committimus et manda-
mus, quatenus si, et postquam supra narrata vera esse constiterit tibi legitime, a Provincia
Novse Hispanise Provinciam de Guatimala hujusmodi separes, et separatam per proprium
Priorem Provincialera, a Capitulo Provinciali ejusdem l*rovincise eligendum, gubernari et
regi deberé, auctoritate nostra Apostólica perpetuo decernas
Datum Komae, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 7 Decembris 1615, Pontificatus
nostri anno undécimo. (Bulário de la Orden, pág. 218).
PROVINCIA límense Y QUÍTENSE DE LA MISMA ORDEN DE LA MERCED,
Paulus Papa V. Ad perpetuam rei memoriam,
Christifidelium quorumlibet, prsesertim sub suavi Eeligionis jugo Altissimo famulantium,
prospero felicique statui intendentes, illis, quse propterea ab ipsis capitulariter congregatis
facta fuisse dicuntur, ut forma et illibata perpetuo remaneant, libenter, cum a Nobis petitur,
Apostólica? firmitatis robur adjicimus.
Sane pro parte dilecti filii Francisci Emmanuelis de Muniera, Procuratoris Generalis Pra-
trum Ordinis Beatse Marise de Mercede Kedemptionis Captivorum Nobis nuper expositum
fuit, quod cum Provincia Limse ejusdem Ordinis spatium qningentarum leucarum amplec-
teretur, et ideo Prior Provincialis dictse Provincise eam et illius Domos Eegulares, propter
nimiam a se invicem distantiam, juxta sibi incumbens officium, visitare non possit, Deffi-
nitores Capituli Generalis in festo Pentecostés proxime prseterito, in Domo ejusdem Ordinis
Oppidi Bilbilis, Tirasonensis DicBcesis celebrati, instantibus dictse Provincise Fratribus, eam-
dem Provinciam in duas invicem distinctas, Limse scilicet et Quitensem Provincias, quarum
quselibet per proprium Priorem Provincialem, sub certis modis et forma tune expressis
eligendum, regi et gubernari deberet, reservato nostro et Apostolicai Sedis beneplácito, divi-
serunt, etc.
Nos igitur dictum Franciscum Emmanuelem ac Provincia sic divisse Fratres, specialibus
TOM. I. ^'^
538 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
íavoribus ct gratiis proseqni volcntcf? hujiismodi supplicatioDibiis inclinati, divisionem
dictse Provinci;ií, ut siipra factara, Apostólica auctoritate, tenore praDsentiura, approbamns,
illíque inviolabilis Apostolicaj firmitatis robur adjiciraus etc.
Datiim Komaí, apnd S. Mariara Majorem» sub annulo Piscatoris, dio 7 Martii 1616, Ponti-
ficatiis nostri anuo undécimo (Bular, de la Orden, pág. 218).
FUNDACIÓN DEL CARMEN-ALTO DE LIMA.
Cédula Eeal.
El Rey. — Por cuanto por parte de Vos, Diego de Mayuelo, vecino de la Ciudad de los
Reyes de las Provincias del Peni, se me ha hecho relación, que para honra y gloria de Dios
Nuestro Señor, y por la devoción que teuíades á la Santa Madre Teresa de Jesús, y la grande
que habla en la dicha Ciudad, para que ésta fuese creciendo, deseábades fundar un Convento
de Monjas Carmelitas Descalzas con la advocación é nombre de la dicha Santa, y que guarden
su Regla y Constitución, sujeto al Ordinario de la dicha Ciudad de los Reyes : para cuya dota-
ción y sustento de las Monjas, que en él entraren, ofrecíades cien mil pesos de á ocho reales,
los treinta mil de contado, de que teníades hecha obligación vos y D. Leonor de Godoy, vuestra
mujer, ante Diego Nieto Maldonado, su fecha en la dicha Ciudad de los Reyes, á veinte dias del
mes de Marzo del año pasado de seiscientos y diez y nueve, y los setenta mil señalados en
ciertas chácaras é posesiones contenidas en otra Escritura, que antes teníades otorgada ante el
mismo Diego Nieto Maldonado, en cuatro dias del mes de Marzo del año pasado de seiscientos
y diez y siete : y que los dichos cien mil pesos era cantidad bastante y suficiente para dicha
fundación; suplicándome que para que obra tan santa, y en que Dios Nuestro Señor habiade
ser muy servido, tuviese efecto, os mandase dar licencia para hacerla. Y habiéndose visto por
los de mi Consejo de las Indias, lo he tenido por bien, y mando á mi Virey, que al presente es
de las dichas Provincias del Perú, y ruego y encargo al Reverendo en Cristo Padre Arzobispo
de la Iglesia Metropolitana de la dicha Ciudad de los Reyes, no os pongan ni os consientan
poner impedimento en dicha fundación, con que se sujeta al Ordinario, antes os den para ello
la ayuda é favor necesario, cumpliendo vos con el tenor de las dichas Escrituras ; que así es mi
voluntad. Fecha en Madrid, á trece de Febrero de mil y seiscientos é veinte años — Yo el Rey.
Por mandado del Rey Nuestro Señor, Pedro de Ledesma. (Del archivo del mismo Monasterio).
FUNDACIÓN DEL MONASTORIO DE SANTA CATALINA DE LA CIUDAD DE LIMA.
ürbanus Episcopus Servus Servorum Dei.
Dilecto Filio Officiali Venerabilis Fratris nostri Archiepiscopi Civitatis Regum in Indiis,
Salutem et Apostolioam benedictionem.
Apostolic0e nobis injunctse desuper servitutis officium nos excitat et inducit, ut circa ea,
quse pro prospero Monasteriorum et piorum locorum, in quibiis a^terna^ beatitudinis amatrices,
quffi, habitu sacrse Religionis assumpto, sponso Jcsu Christo voto celebri se desponsare ac
eidem, ut prudentes virgines, accensis lampadibus obviam iré príeparant, mundanisque
propulsatis illccebris, debitan Regularis observantise jugo sese submittere, et divinis obsequiis
coaptare proponunt, pise vitee studio assidue vacare et degere possint statu et propagatione
per Christi Fideles pió alfectu procurar! dignoscuntur, operosis studiis intcndamus ac alias
desuper disponamus ; prout personarum, locorum et teraporura qualitatibus debite pensatis
SECCIÓN TERCERA. 539
conspicimiis in Domino salubriter expediré. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte dilecti
Filii Joaniiis de Kobles Presbyteri et (Economi Ecclesise Limanre in Indiis, ac dilectariim
in Christo Filiarum Lucise Guerree dé la Daga, mulievis vidiise relictíB quondam Antonü Pérez
de Mendejar, et Ciarse etiam Guerríe ejiís sororis puellse Civitatis Eegum seu alterius civitatis
velDicecesis in Indiis, petitio continebat; quod alias felicis recordationis Sixtus PapaV,
Prsedecessor noster, supplicationibus sibi pro parte tune existentis Procuratoris Provincise
Sancti Joannis Baptistse del Peni Ordinis Fratrum Prsedicatorum porrectis inclinatus, quon-
dam Mariae de Ccslis muli(íri Civitatis Eegum, in eadem Civitate unum Monasterium sub
invocatione Beatse Marise del Rosario Ordinis Fratrum Prsedicatorum, cum Ecclesia, cam-
panili, campana, dormitorio, refectorio, hortis, hortalitiis et alus officiniis necessariis pro
Monialibus, quae inibi, secundum instituta et Ordinem Fratrum Príedicatorum, vitam mores-
que suos componerent, et sub cura eorum existerent, construí et sedificari, faciendi licentiam
et facultatem Apostólica auctoritate concessit ; prout in Litteris Apostolicis desuper in forma
Brevis expeditis plenius continetur.
Dicta autem Maria morte intempesta prseventa fundationem dicti Monasterii ad eífectum
perdúcere non potuit : Joannes vero ac Lucia et Clara prsedicti, ue quod dicta Maria tam
pie susceperat, ex defectu personarum, qua3 sumptus necessarios suppeditare vellent, imper-
fectum remaneret, particular! Keligionis zelo et affectu ducti (obtenta prius desuper a Eege
Catliolico Hispaniarum, quatenus opus esset, et tune existente Provinciali Ordinis, et Pro-
vincise, prse dictorura vigore seu praetextu earumdem Litterarum Apostolicarum, facúltate)
fundationem dicti Monasterii propriis sumptibus, seu voluntatem dictae Mariae prosecuti
fueruut, et tam in illius fabrica, quam fundatione et dotatione hujusmodi, Joannes videlicet
viginti quatuor mille, Lucia vero et Clara Guerra praedicti centum et sexaginta mille ac
octingentos et septuaginta octo patacones, monetaí illarum partium, ad rationem octo rega-
lium monetse Hispaniarum, pro quolibet patacone hujusmodi exposuerunt. Et pro ejusdem
fundationis et dotationis effectu ad infrascriptam inter se devenerunt trausactionem seu
conventionem ; videlicet : quod prsedictus Joannes, dum vixerit, et post ejus obitum, persona
vel personse, quam seu quas testamento vel alias quovis modo nominandas duxerit, sint
perpetui Patroni dicti Monasterii, nec quicquam aliud pro nomiuatione et successione in
Patronatu dicti Monasterii necessarium sit, prseter id, quod testamento vel alio quovis modo
fecerit et ordinatum reliquerit, prout de jure locus fuerit. Patroni vero dicto Joanni pro
tempere successuri facultatem babeant, absque alicujus personae consilio nominandi Patro-
num, qui eis succedat; ita tamen quod a dicto Joanne rite tamen ct recte ordinata fuerint
nulla in re omittantur.
Et si aliquem Patronum a,ntequam alium nominaverit, qui ei succedere debeat, prsecedere
contingat, tune, et eo casu in dicto Patronatu succedere intelligatur is, qui ejus hseres ultimus
remanserit, si masculus sit, et in Eegno del Peni commoretur ; sin minus Ordinarius loci
succedat. Et si aliquis Patronus a dicta Civitate recedat seu se absentet, alium, qui in ejus
absentia sit Patronus, ad boc, ut numquam Patronus in dicto Monasterio desit, nominare
valeat ; et casu, quo ille, qui absens fuerit, non revertatur, ñeque personam in dicto Eegno
reliquerit, qui ejus ultimus hseres esse possit, Patronus sic in casu absentise nominatus, sit
verus et proprius Patronus, cum potestate alium, ut supra dictum est, nominandi. Ad latus
vero dexterum majoris arcus, Arco toral vulgo nuncupati, Capellcfi majoris, et in qualibet
illius parte dictus Joannes possit apponere eum insignium suorum numerum, quem voluerit,
absque eo, quod aliquis illum impediré vel perturbare possit. Et Capella major ad dictum
Joannem ejusque successores Patronos dicti Monasterii pro tempore existentes pertineat,
540 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ñeque in ea quisquam sine Joannis et successorum pra3clictorum licentia et voliintate sepiil-
turaí raandari p03sit; exceptis tamen consanguineis val afíinibus aut alias descendentibus
dictarum Lucííb et Clarso fundatriciim, pro quibus, si voluerint, ad arbitriura ipsorum sepul-
tura, vulgo Bóveda dicta juxta gradus Altaris majoris extrui possit. Ipse vero Joannes ia
dicta Capella majori et ad latus dexterum majoris Altaris in parióte intus arcum jam factum
inhumari debeat, iuibique tumulus arbitrio suo, absque cujusvis impedimento erigi et
exornari possit. Et in eadem Capella juxta Altare majus et ex parte, in qiia Epistola legi et
decantari solet, adsit scamnum, in quo dicti Patroni pro tempere existentes cum Divinis
Officiis interesse voluerint, sedere valeant. Illisque ejiísdem Beata) Marice Virginis de Kosario
et Sanct0e Catlierina) Senensis festivitatum diebus Capellanus major, anfcequam Evangelium
inchoetur, facem ceream ponderis duarum librarura daré teneatur. Et si dictus Patronus pro
tempere existens uxorem duxerit, locura ad orates Cliori, extra tamen illum, tanto spatio
amplum, ut in eo tria pul vinaria collocentur, in quibus dicta ejus uxor, una cum suis filiis
sedeant, eligere possit; nec locus hujusmodi impediri aut occupari vel alienar! umquam
valeat; ita ut eveniente casu, quo talis Patronus raatrimonium contraxerit, semper liber
remaneat : et casu, quo idem locus in alium usum aut servitium convertatur, conditio adji-
ciatur, quod in dicto eventu in suum pristinum statum restituí debeat ; quodque ex sex
monialibus, absque dote in dicto Monasterio admittendis, dictus Joannes duas nominare
possit ; jusque nominandi hujusmodi dicto Patronatui incorporatum existat, ita ut illo Pa-
troni, dicto Joanni pro tempere successuri, fruantur et gaudeant. Nomínatio autem Capella-
norum ejusdem Monasterii ad dictum Joannem spectet, duramodo tamen dicti Capellani in
audiendis dictarum Monialium confessionibus miuirae se introraittant : alias nominatio et
electio spectet ad Ordinarium : et interim, si Capellanias ex bonis et facultatibus suis»
quandocumque fundaverit, conditiones sibi benevisas et convenientes de consensu Ordinarii
apponere, et idem ejus successores Patroni praedicti prícstare possint. Dictusque Joannes
supradictas capitulationes et omnes alias, quas fortasse fecerifc, et conditiones, sub quibus
Capellanias fundaverit, de simili Ordinarii loci consensu rnutare, alterare et illis alias de
novo, prout ei videbitur addere valeat.
Et quamvis dictis Patronis, eidem Joanni pro tempere successuris, capitulationibus et
conditionibus, prout illis videbitur convenire, aliquid de siraili consensu adjungere licitum
sit, tamen ipsi aliquas ex illis, quíB a dicto Joanne conditse fuerint, minime prsetermittere
vel alterare, sed tantum eas, casu quo aliquod dubium occurrat, interpretar! possint; et
quoad eas, quibus aliquid de novo adjungere voluerint, consulant Abbatissam pro tempere
existentem, illiusque adhibito consilio eas prsesentent dicto Ordinario, ad eífectum illarum
confirmationem et approbationem obtinendi. Et quoad quantitatem Monialium dicti Mona-
sterii pro tempere existentium, illse videlicet, quíe velum nigrum deferunt, numerum centum
non excedant ; sórores vero, quoe velo candido tegnntur, ad numorum triginta ascenderé : et
tamen tot donatíe, ut ibi dicitur, in eo recipi possint, quod AbbatissíB et Ordinario pro
tempere existenti ad obsequia et ministeria dicti Monasterii obeunda sufficere videbuntur,
dummodo tertiam partera dictarum Monialium veli nigri et veli albi non excedant. Ñeque
plures admitti possint, nisi casu, quo pr^edictus numerus defecerit, et nisi successu teraporis
Patrono et Ordinario prsedictis pro tempere existentibus aliquid aliud consentaneum con-
veniensque videbitur ; quo casu, de consensu tamen utriusque, dictus numerus Monialium,
tara veli nigri, quam veli candidi augeri possit : et inter numerum tamen hujusmodi
dictas duas et alias quatuor Moniales per dictas fundatrices, ut infra uominandas, minime
comprehendi.
SECCIÓN TERCERA. 541
Singulse autem Mouiales dictum Monasterium pro tempore ingredientes, illse nimirum, quse
velum nigrum deferunt, dotem duorum millium pataconorum pro aliraentis, et propinis in
alus Monasteriis dari solitis elargiri debeant, et dos monialium veli candidi ad mille
patacones similes ascendat : Donatarum vero dos hujusmodi arbitrio et voluntati Abba-
tissíe et Patroni dicti Monasterii ac Ordinarii pro tempore existentium relinquatur. Nec
dotes hujusmodi diminui possiat, nisi in eventum, in quem Mouialis sic recipienda, aliqua
arte aut quapiam alia virtute príedita, utilitatem et commodum dicto Monasterio afferre
possit, ut sic illud quod de dote defuerit, virtute compensari valeat ; et tune ad id interveniat
consensus dilectarum in Chrísto Filiarum Conventus dicti Monasterii, vel majoris partis illius
per vota secreta, prout mos apud alia Monasteria invaluit. Quodque dictse fundatrices et
Abbatissíe dicti Monasterii illis pro tempore successurse censas imponere, aut eos admitiere,
possessiones emere, venderé, sedificia aggredi, et quae facta sunt immutare sine Patroni et
Ordinarii praedictorum consensu nequeant : quibus quidem ratio de scripturis qu39 desuper
pro raajori validitate ac securitate factge vel faciendse fuerint, reddatur. Et persona, quam
supradictse fundatrices in (Economum et exactorem reddituum dicti Monasterii nominaverint,
communicanda sen conferenda.sit cum Patrono : et cum illius interventu ejusdem exactoris
computa ratiouesque ab Ordinario exigantur et recipiantur : ac cautionem suflScientem, usque
ad quantitatem octo vel decem mille pataconorum prsestare debeat. Omnesque dotes prsedictse
in tot censibus annuis aut alio utiliori modo iuvestiantur arbitrio Abbatissae et Ordinarii cum
Consilio Patroni ; ad hoc, ut ipse Patronus de persona, cum qua talis census contraliatur, ac
illius fidejussioiie et possessione, super qua hujusmodi census imponetur, inquirat. Et quodam
die infra octava Commemorationis defunctorum dictus Conventus vigiliam unam et Missam
cum suo responsorio juxta mentem et intentionem dicti Joannis solemniter cantare perpetuo
obligatus remaneat ; et similiter cum solemnitate alise duse Missse, una videlicet in die
Assumptionis Beatse Marise Virginis, alia vero die festo Sancti Joannis Baptistse, pariter juxta
prsedictam dicti Joannis mentem et intentionem decantan debeant. Et si dictus Conventus ex
quavis occasione situm, quem habet et in quo nunc existit, mutaverit, id fiat cum dicto
Patronatu, ac ómnibus supradictis conditionibus et alus rebus illi magis congruis et con-
venientibus.
Dictus autem Ordinarius millam aliam jurisdictionem in praidicto Conven tu habeat prseter
eam, qua; de jure ipsi conceditur. Necnon dicta Lucia Guerra de la Daga, durante ejus vita,
Abbatissa Monasterii et Conventus prsedictorum, ipsa vero Clara Guerra de la Daga, illius
perpetuo Priorissa esse : eademque Clara praedictse Lucise ejus sorori in officio Abbatissae, ex
quocupique casu illud vacet, dummodo ad id alias reperiantur idóneas succedere respective
debeant. Ñeque a dictis oñiciis postquam ad illa canonice fuerint approbatse, nisi in casibus a
jure permissis ullo modo amoveri possint. Ipsarum vero Sororum obitu subsecuto, ipsius
Monasterii Abbatissse et Priorissse eligantur juxta formam Constitutionum pise memorise
Gregorii Papse XIII et ejusdem Sixti, Preedecessorum nostrorum.
Et quamdiu supradictsB Sórores vixerint, quatuor Moniales sine dote, quselibet videlicet
illarum duas nominare : ipsisque Monialibus et illarum qualibet per dictas fundatrices nomi-
nandis et receptis, ut prsefertur, quandocumque decedentibus, aliam seu alias loco defunctse
seu defunctarum nominare possint; ac potestatem et facultatem nominandi, ut supra, per
modum Patronatus retineant. Et in Patronatu hujusmodi succedant dilectus Pilius Antonius
Guerra de la Daga dictarum Luciaí et Ciarse frater ; et post ejus obitum haeredes ejus legitimi,
ita quod inter illos raasculus^ qui erit provectioris setatis, prseferri debeat. Et in defectum
hseredum dicti Antonii, hseredes dilectae in Christo Annae Guerrse de la Daga, earumdem fun-
5i2 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE. LOS REGULARES.
datricum Sororis juxta eamdemmet formam, qua hsGredes dicti Antonii vocati erant, in dicto
posteriori Patronatu succedant. Et deficientibus successoribus príedictis, ultimas Patronns,
cumconsilio dicti Ordinarii eum. qui illi successurus sit, nominare possit. In ipsoque poste-
riori Patronatu semper prseferantur consauguineíe dictarura fundatricum proximiores, et si
reperiantur duse in uno eodemque gradu sequales, preeíeratur aetate provectior, nisi fuerit filia
Patroni, quse quidem in tali casu alus, quse cum ea in uno et eodem gradu concurrent, quam-
vis sit minor setate, prseferri debeat, et in casu, quo sint diise vel plures sequales gradu et
aetate, tuno sorte extrahantur.
Preces vero etofficium Ordinis Sancti Dominici prsedicti illiusque casremonise et constitu-
tiones, quse juri communi non obstent, perpetuo conservari etretineri; ipsiusque Monasterii
Moniales dictas Constitutiones cum limitatione regulse, quam pradictus Ordo observat, profi-
teri ac cum ea soleranitate, qua poterunt, omnia fcsta dicti Ordinis Sancti Dominici per illius
Keligiosos in dicta Civitate celebrari sólita, in diebus, in quas eadem festa cadunt, seu saltem
die Dominica post easdem dies immediate sequenti, et praiterea festa Sanctarura Lucise et
et Ciarse celebrare, et post obitum dictarum fundatricum unum responsorium pro illarum
aüimarum salute in Choro postMissam majorem, etiamsi responsorium hujusmodiin qualibet
solemnitate decantatum fuerit, et similiter in die defunctorum Yigiliam unam cantare, et
Missam cum suo responsorio pro eisdem fiindatricibus celebrari faceré teneantur. Missa vero,
qu3e in die Sanctissimi Sacraraenti celebrari solet quamdiu dictoe fundatrices vixerint, pro
salute animariim dilectorum filiorum Alphonsi Guerra de la Daga et Augustinse Calderón de
Vargas dictarum fundatricum parentum, et quondam Antonii Pérez de Mendejar incolse, dum
viveret, dictse Civitatis, et prsedict^e Lucise Guerra de la Daga mariti applicari ; post obitum
vero dictarum fundatricum suffragium Missse hujusmodi, tam pro supradictorum quam earum-
dem fundatricum animarum salute convertí ; et casu, quo quis ipsam Missam dotare velit, ne
Monas terium aliquod detrimentum patiatur, dicta Missa in alium diem infra Octavam ejusdem
Sanctissimi Sacramenti, quse pro fundatricibus et alus supradictis celebrari debeat, trausferri
possit. Super orates autem Chori, et in porticu, Po9^íer/a nuncupato, insignia dictarum fun-
datricum apponantur, inibique ñxa perpetuo remaneant; nec indeaquoquam amoveriseu
auferri possint. Et juxta eaadem orates, extra tamen dictum Chorum pro loco et sede Sororum
dictarum fundatricum et personarum ex earum stirpe ortarum locum habere debeant, qui qui-
dem locus vel sedes nuUo modo vendi ñeque alienar! possit. Ac cellula, quse in dicto Conventu
pro usu prsedictse Ciarse Guerrse structa est, post ejus obitum ad eas, quse de genere dictarum
fundatricum dictum Monasterium pro tempere ingredientur, spectet ; nec a quoquam impedir!
possint, prseferendo tres propinquiores. Ipsseque fundatrices et illorum successorea Abbatissse
et Priorissíe dicti Monasterii pro tempore existentes ómnibus immunitatibus et privilegiis,
quibus Abbatissaí seu Prselatse aliorum Monasteriorum Monialium dicto Ordinario subjectorum
fruuntur, similiter frui et gaudere possint et debeant. Et si dictum Monasterium quavis occa-
sione vel causa in alium locum trausferri contigerit, iljud cum ómnibus capitulationibus trans-
ferratur, illisque ex translatione et mutatione dicti Monasterii nullum praejudiciumafferri
possit, nec illatum censeatur. Moniales vero, quse dictum Monasterium,una cum dictis funda-
tricibus pro hac prima vice dumtaxat ingredientur, retineaut et conservent antiquitatem a die
suscepti habitus, quamvis infra annum, ex defectu setatís Professionem non emittant, alus
post eas ipsum Monasterium ingressuris prseferantur.
Et si Moniales aliquse e Monasterio Monialium Conceptionis ejusdem Beatse Marise dictse
Civitatis, obtenta tamen prius debita licentia egredi et ad effectum dictas Moniales iostruendi
et in primo dicto Monasterio manere voluerint, jure ancianitatis utantur, eoque minime
SECCIÓN TERCERA. 543
priventur, et cseteris Monialibus. quse cum dictis fundatricibus primum dictum Monasterium
ingressaí fuerint, et alus, quíB pro tempore illud ingredientur, prseferri debeant : et alias
prout in publicis desuper confectis scripturis plenius dicitur contineri. Cum autem, sicut
eadem petitio subjungebat, de prí3esenti primo dictum Monasterium sufficienti et debita
clausura munitum, ac ómnibus numeris suis absolutum, illiusque fundatio et erectio ordi-
naria auctoritate facta seu confirmata, et in illud Moniales eadem auctoritate janl introductae
reperiantur ; et in eo sub debita clausura regularium institutorum Ordinis, et regulse prse-
dictorum degant, ac sub cura, regimine, administratione, obedientia, superioritate et visita-
tione dicti Ordinarii vivant :; et quamvis de validitate fundationis el; erectionis hujusmodi,
tamquam ordinaria auctoritate, et vigore Litterarum Apostolicarum prsedictarum factarum,
nullo modo dubitari posse, videatur, tamen tam Joannes Kobles, quam Lucia et Clara
prsedicti, quse quidem Lucia videlicet Abbatissse, Clara vero Priorissse in vim conventionis
seu transactionis hujusmodi in primo dicto Monasterio funguntur mun^ribus : Nobis humi-
liter supplicarunt, quatenus conventionem seu transactionem hujusmodi confirmare et
approbare,aliasque eis modo et forma infrascriptis opportune providere de benignitate Apostó-
lica dignaremur.
Nos igitur, qui Divini. cultus augmentum et Eeligionum quarumlibet propagatiouem
sinceris affectibus exoptamus, Joannem Kobles ac Luciam et Claram prsedictos, eorumque
singulos quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti aliisque Ecclesiasticís
sententiis, censuris et poeniís, si quibus quomodolibet innodaii existunt, ad eíFectum prsesen-
tium dumtaxat consequendum, harum serie absolventes et absolutos fore censontes, ac
certam de prsemissis notitiam non habentes, discretioni tuse ex voto venerabilium Fratrum
nostrorum Sanctse Eomanse Ecclesise Cardinalium Congregationi negotiorum Kegularium
prsepositorum per Apostólica scripta mandamus, quatenus de prsemissis ómnibus et singulis,
eorumque circumstantiis universis inquiras diligentius veritatem ; et si per inquisitionem
eamdem prsemissa vera esse repereris (super quo conscientiam tuam oneramus), in eadem
Civitate Monasterium ipsum, ut prsefertur, fundatum et dotatum in Monasterium Monialium
sub invocatione Beatse Marise del Rosario nuncupatse ejusdem Ordinis Fratrum Prsedicatorum
cum Ecclesia, campanili, campana, dormitorio, refectorio, hortis, hortaiitiis et alus officinis
necessariis et opportunis, ac alias, modo et forma in trai^actione seu conventione ac scripturis
prsedictis contentis et expressis, auctoritate nostra, siñe tamen alicujus prsejudicio de novo
perpetuo erigas et instituas.
Nos enim si novam erectionem et institutionem hujusmodi per te vigore dictarum prsesen-
tium fieri contigerit, ut prsefertur, conventionem, seu transactionem, ac desuper confectas
scripturas prsedictas, et in eis contenta qusecumque, licita tamen et honesta cum ómnibus
et singulis iude legitime secutis, Apostólica auctoritate earumdem tenore prsesentium, etiam
perpetuo approbamus et confirmamus, illisque perpetuíe et inviolabilis Apostolicse ñrmitatis
robur adjicimus, ac omnes et singulos, tam juris, quam facti, et solemnitatum defectus, si
qui intervenerint in eisdem, supplemus, ac conventionem seu transactionem ac scripturas
prsedictas semper et perpetuo validas esse et fore, suosque plenarios et Íntegros effectus
sortiri et obtinere; ac tam ab ipsis Joanne, Lucia et Ciara, quam a dilectis in Christo
Filiabus Monialibus et Conventu dicti Monasterii, omnibusque alus, ad quos nunc quomodo-
libet spectat, et spectabit pro tempore, perpetuo, firmiter et inviolabiter observari et
adimpleri deberé : ac Luciam durante ejus vita Abbatissse, Claram vero prsedictas perpetuse
Priorissse officiis fungí, eamdemque Claram prsedictas Lucise ejus Sorori in officio Abbatissse
hujusmodi, ex quocumque casu illud pro tempore vacet, succedere deberé : dictumque Mo-
544 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
nasterium et illius Abbatissam, Priorissam et Moniales, aliasque personas pro tempore
02istentes, ómnibus privilegiis, facultatibns, immunitatibus, indulgentiis et gratiis alus
universis, quibus alia Monasteria dicti Ordinis illiusque Moniales et personse utuntur, fruun-
tur et gaudent, similiter uti, fruí, potiri et gaudere libere et licite valere, easdenaque
prsesentes semper et perpetuo validas et efficaces esse et fore ; sicque per quoscumque judices
Ordinarios et delegatos quavis auctoritate fungentes, etiam causarum Palatii Apostolici
Auditores ac Sanct» Eomanse Bcclesise Cardinales, etiam de latere Legatos et Vicelegatos
dictseque Sedis Nuntios judicari et diffiniri deberé ; ac quidquid secus super his a quoquam
quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit attentari, irritum et inane decernimus :
Non obstantibus prsemissis, ac Provincialibus, Synodalibus, Universal ibusque Conciliis
editis, specialibus, vel Generalibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, ac Mo-
nasterii et Ordinis prsedictorum juramento, confirmatione Apostólica vel quavis firmitate alia
roboratis statutis et consuetudinibus cseterisque contrariis quibuscuraque. Per prsesentes autem
non intendimus erectionem per Ordinarium, ut prsefertur, factam in aliquo approbare. Datura
EomíB, apud Sanctam Mariam Majorem, anno Incarnationis Dominicse millesimo sexcen-
tésimo vigésimo sexto, XVII Kalendas Octobris, Pontificatus nostri anno quarto.
Nota. Con fecha 7 de Junio de 1631 el Señor D. D.Feliciano de la Vega, Provisor y Vicario General por el
limo Señor D. D. Fernando Arias de ligarte Arzobispo de Lima erigió é instituyó el Convento de Santa
Catalina, bajo el nombre de Santa María del Eosario.
Para la fundación se mandó que pasaren al Convento de Santa Catalina cuatro Religiosas de velo negro, y
una de velo blanco del Convento de la Concepción; que fueron D^. Angela de Haro, Da. Leonor de Vargas,
Da. Francisca Tello, D». Isabel Caraflo y la Hermana María Velazquez : todo lo cual consta del auto que dio el
Señor Dean, D. Domingo de Almeida, á 5 de Febrero de 1624.
UNION DE LOS AGUSTINOS DESCALZOS CON LOS CALZADOS, EN NUEVA GRANADA Y
QUITO.
Urbanus Papa VIH. Ad perpetuam rei memoriam.
Universalis Ecclesiae regimini, nullis licet nostris suffragantibus meritis, sed immensa
Redemptoris nostri benignitate praípositi, ex injuncti muneris debito Christifidelium, sub
suavi Religionis jugo et strictioris observantise regulis Atissirao famulantium, votis, per
quae prospero felicique eorum statui atque progressui opportune consulitur, libenter annui-
mus
Exponi siquidem Nobis nuper fecit dilectus Filius» Franciscus de Resurrectione, Procurator
Generalis Fratrum Dis<;alceatorum nuncupatorum, Ordinis Eremitarum Sancti Augustini,
Domorum Regularium Beatae Marise de Candelaria ac Sanctse Crucis de la Popa, in Provincia
Novi Kegni Granatensis, necnon S. Josephi de Panamá ejusdera seu Quiten. Provincise in
Indiis Occidentalibus, sub cura et gubernio Fratrum Calceatorum ejusdem Ordinis existen-
tium, quod Fratres prsedicti, pro nlajori Divini cultus incremento ac Catholicse Keligionis
propagatione et feliciori eorum statu et directione, se et eorum Domos pracdictas dilectis
etiam Filiis Fratribus, Discalceatis etiam nuncupatis, dicti Ordinis CongregationisHispania-
rum per Nos, ut infra, uniri et incorporari plurimum desiderent, et ad hoc dilectorum
Filiorum, Prioris Generalis dicti Ordinis aq Vicarii dictse Congregationis expressus accedit
assensus. Quare nobis humiliter supplicari fecerunt, ut eorum votis hujusmodi annuere de
benignitate Apostólica dignaremur.
SECCIÓN TERCERA. 5i5
Nos igitur, qui Keligioíiorum Ordinum quorumcumque, in Ecclesia Dei militantium,
pacem felicemque statum sioceris desideramus affectibus, Franciscum et Fratres primodictos
specialibus favoribus et grabiis prosequi volentes et eorum singulares personas a quibusvis
Excommunicationis absolutas fore censontes, hujusmodi supplicationibus inclinati, de
Ven. Fratrum nostrorum S.. E. E. Cardinalinm negotiis Regularium prsepositorum consilio,
Fratres Discalceatos primodictos, eorumque Domos prsedictas, Fratribus Discalceatis Congre-
gationis Hispaniarum, Ordinis hujusmodi, ita ut unum corpus simul, unamque Congregatio-
nem sub eisdem legibus, constitutionibus et juribus constituant, nec aliqua inter eos sit
differentia
Apostólica auctoritate tenore prsesentium, perpetuo unimus, annectimus et incorporamus.
Decernentes presentes Litteras et in eis contenta quaecumque etc.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 16 Julii 1629,
Pontificatus nostri anno sexto.
(Bularlo de Cocquelines, Const. 314).
FUNDACIÓN DEL CONVENTO DE CARMELITAS EN QUITO.
Cédula Eeal.
El Rey. — Licenciado Don Martin de Arreóla, Caballero de la Orden de Alcántara, Presi-
dente de mi Audiencia Real de la Ciudad de San Francisco de la Provincia de Quito. El Dor-
Don Agustin de Ugarte y Sarabia, Obispo de la Iglesia Catedral de esa Ciudad, en carta de
19 de Noviembre de 1647 refiere, que luego que llegó á esa dicha Ciudad, reconoció la gran
devoción, que tenian los habitadores de ella á N. Sra del Carmen y á la Sta Madre Teresa de
Jesús, y lo mucho que deseaban un Convento de su Recolección ; y por haber llegado á su
noticia los buenos efectos, que habían resultado del que, con licencia nuestra, fundó en la
Ciudad de los Reyes, le persuadían á que en esa fundase otro ; y por ser esto muy conforme
á su devoción y al reconocimiento que tenian a N. Sra del Carmen y á la Sta Madre Teresa,
por juzgar, que mediante su intercesión, había sido N. Sor. servido de librarle de un peligro
grande, en que se vio en la mar, pasando desde la Provincia de Guatemala á las del Perú,
venia de buena gana en dotar la dicha fundación, suplicándome le mandase conceder la licen-
cia necesaria para ello. Y habiéndose visto por los de mi Consejo Keal de las Indias junta-
mente con otras los cartas, que sobre lo mismo escribieron esa Audiencia y el Cabildo secular
de esa dicha Ciudad, y lo que en razón de ello dijo y pidió mi Fiscal en él, como quiera que
bajo la estimación, que es jusito del buen zelo que ha mostrado el dicho Obispo en querer fun-
dar el dicho Convento ; porque conviene saber antes, si los demás Conventos lo han de repu-
g:nar. y cuánto ha de costar la Iglesia y Casa, que ha de hacer el dicho Obispo, de cuántas
Monjas ha de consistir, qué dotación tiene ánimo de hacer, y la renta perpetua ó hacienda
que será necesaria para su sustento, y en qué se les ha de consignar, y si el temple de esa
tierra es capaz y á propósito ])ara poder sobrellevar la estrechez de ésta Religión, respecto de
no comer carne, sino siempre pescado, y si las Monjas han de ser capaces de tener bienes en
particular y común, y que otras conveniencias ó inconvenientes podrán resultar de ésta dota-
ción y si en ese Obispado hay Seminario fundado por algún Obispo, os mando me enviéis
relación de ello, y de lo demás que se ofreciere en ésta materia con toda distinción y claridad,
juntamente con vuestro parecer, para que con enteras noticias se provea lo que más con-
venga. Fecha en Madrid, á 20 de Agosto de 1648. Yo el Rey.
(Cedulário de la Audiencia de Quito. Tomo 2% pág. 386).
TOM. I. 68
546 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
QUE LAS RELiaiOSAS DEMENTES NO SE COMPUTEN EN EL NUMERO BE VEINTE Y UNA,
PREFIJADO EN LOS MONASTERIOS DEL CARMEN.
ürbanus Papa VIII. Ad futuram rei memoriam.
Cum sicut dilectus Filius Prsepositus Generalis Fratrum Ordinis Beatse Marise de Monte
Carmelo Discalceatorum nuncupatorum primitivse Observaniise Congregationis Hispanise,
Nobis nuper exponi fecit, per Constítutiones Monialium dicti Ordinis Apostólica auctoritate
confirmatas, disponatur, nt numerus Monialium uniuscujusque Monasterii Ordinis hujusmodi
viginti et unius dumtaxat existat, experientia vero compertum sit, in tam exiguo numeró
hujusmodi, nonnulla ejusdem Ordinis Monasteria aliquibus Monialibus vel infirmis aut senio
confectis, seu fatuis et mente captis, ad Chorum aliaque Ordinis ministeria inutilibus,
gravata reperiri, ex quo observantia regular is cseterseque Moniales máxima plerumque damna
et incommoda patiuntur.
Proindeque in capitulo Generali dictse Congregationis novissime in Conventu S. Petri dicti
Ordinis, Oppidi de Pastrana celebrato, ínter alia inibi edita emanaverit Decretum infraposi-
tum, quod videlicet Moniales fatuae vel amentos, per triennium confirmatse, non computantur
in numero viginti unius, sed alise earum loco possint recipi, etiam numero viginti unius com-
pleto : Decretum vero hujusmodi, quo firmius subsistat, idem prsepositus Generalis Apostolicee
nostraí Confirmationis patrocinio communiri summopere desideret.
Idcirco Nos eumdem Prsepositum Generalem specialibus favoribus et gratiis prosequi
volentes et a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti, aliisque Ecclesiasticis
sententiis, censuris et poenis, a jure vel ab homine, quavis occasione vel causa latis, si quibus
quomodolibet innodatus existit, ad effectum prsesentium dumtaxat consequendum, harum
serie absolventes et absolutum fore censentes, supplicationibus illius nomine nobis super hoc
humiliter porrectis inclinati, de Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium
negotiiset Consultationibus Episcoporum et Regularium prsepositorum consilio; Decretum
príedictum Apostólica auctoritate tenore prsesentium confirmamus et approbamus, illique
inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimtis; ac omnes et singulos tam juris quam facti
defectus, si qui desuper quomodolibet intervenerint, supplemus.
Decernentes prsesentes Litteras validas firmas et efficaces existere et fore etc.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 10 Maji 1C44, Pontificatus nostri
vigésimo primo.
(Del Archivo de las Carmelitas de Lima).
FUNDACIÓN DE LOS BELEMITAS EN GUATEMALA.
Clemens Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
Salvatoris nostri Domini Nostri Jesu Christi, qui nos, ad piétatis cultum et charitatis
zelum in pauperes et egenos misericorditer exercendam, frequentibus, dum cum hominibus
conversaretur, invitavit exemplis, vices licet immerito gerentes in terris, ínter prsecipuas
curas, quibus assidue distrahimur, illam libenter suscipimus, per quam pauperura et aliarum
miserabilium personarum, quas rerum temporalium premit egestas, necessitatibus provide
consulatur, ac piis fidelium piétatis et charitatis hujusmodi ac misericordise opera devote
exercentium institutis, quae nostro huic desiderio inhserere conspicimus, ut firma perpetuo et
SECCIÓN TERCERA. 547
inconcussa permaneant, nostríe approbationis adjicimus prsesidium, praut cognoscimus in
Domino salubriter expediré.
Sane pro parte dilectorum Filiorum Eoderici a Cruce, Fratris Majoris, nuUum Ordinem
Regularem expresse professi, necnon aliorum Fratrum, Bethíemiticorum nuncupatorum,
Societatis Misericordise nuncupatse» in Xenodochio Bethlemitico, pauperum convalescentium
nuncupato, sub invocatione B. Marise Virginis de Bethleem nuncupato íj^ Civitate Guatimalan.
erectse, Nobis nuper exhibita petitio continebat, quod alias quondam Petrus a Sancto Josepho
de Bettancur Cleñcus seu Laicus Ssecularis, dum vixit, Canarien. Dicecesis, misericordia in
pauperes mirifice resplendens ex Ínsula Tenerifensi, ex qua originem trahebat, in Civitatem
Guatimalanam bujusmodi profectus, multes plerumque pauperes qui ex Xenodochiis valetudi-
narii egrediebantur, omni humano auxilio destitutos, nec habentes unde ad nativas vires resti-
tuerentur, vitam misere finiré consideraret, hos primum tuguriolo suo excepit, et eleemosynis
diu noctuque indesinenter et indefesse per vicos et plateas dictse ¡Civitatis conquisitis et col-
lectis refecit, doñee crescente pauperum ad illum coníiuentium numero, cum illos hospitii
ipsius exiguitas non caperet, ipseque solus pauperum multitudini non sufficeret, Altissimi, in
cujus obsequium omnia referebat, soli misericordiíE et providentiae conñsus, amplum Xenodo-
chium construere, et assumptis aliquot sociis, Societatem inibi fundare cogitavit; postea
fundum dicti Xenodochii et Oratorii extructioni competentem in dicta Civitate emit ac vale-
tudinarium construxit ; et ut uberiores misericordite fructus in vinea Domini produceret,
nonnuUos socios, qui cum ipso pauperibus inservirent, in Confratres sibi adjunxit ; et paulo
post gravi inñrmitate correptus, ne mors opus tot laboribus et coelestibus auxiliis incceptum,
prsecluderet, illius complementum et perpetuitatem desiderans, suum testamentum condidit,
sub cujus dispositione ab homanis decessit, in quo Ínter alia statuit et ordinavit, ut dictus
Eodericus, cujus charitatis et pietatis ac in rebus agendis sufficientise notitiam habebat, dicti
Xenodocbii et infrascriptse Societatis Frater Major existeret; factoque diligenter ab eodem
Roderico, aliisque Fratribus omnium et singulorum bonorum, quse dictus Testator piorum
eleemosynis et laboribus suis acquisiverat, inventorio, illa prsefato Xenodochio cederent et
remanerent, ac ad illud in posterum spectarent et pertinerent ; necnon ut dilecti Filii Alphon-
sus Zapata de Cárdenas, Presbyter, et Alphonsus Enriquez de Vargas, Rector Parochialis
Ecclesise, nostrse Dominse Remediorum nuncupatse, in cujus districtum dictum Xenodochium
situm est, et Bernardinus de Obando, et Gregorius de la Cerua Bravo, atque Ludovicus sive
Aloysius Albarca Pan y Agua, et primus Regens praefatse Civitatis Guatimalanse et secundus
Thesaurarius Cruciatse Sanctse, dictusque Rodericus, prsefati ejus testamenti Executores
declarationes, constitutiones, ordinationes et statuta pro Xenodochii hujusmodi regimine,
administratione, Fratrumque, qui in illo deinceps perpetuis futuris temporibus degerent,
vivendi norma conderent. Et successive prsenominati Executores testamentarii ultimo dictse
ipsius Fundatoris voluntati parere ac Fratribus prsefatis aliquam Regulam in dicto Xenodo-
chio in perpetuum observandam prsescribere volentes, ad perpetuam Dei gloriam et obse-
quium, et charitatis augmentum animarumque salutem, sub nostrse et Sedis Apostolicse
beneplácito Constitutiones et Ordinationes et Statuta qusedam condiderunt, alia vero ex
institutione dicti Fundatoris excepta collegerunt, videlicet (Véase los Estatutos en el Bularlo
de la Orden).
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, erectio et institutio necnon approbatio et
concessio hujusmodi in magnum dictae Civitatis commodum factae sint; ea vero, quae a Sede
Apostólica praefata approbantur et confirmantur, longe firmius subsistant et ab ómnibus
melius observentur; et propterea Rodericus aliique dictse Societatis Pratres illas jiostree
548 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Apostolicse confirmationis patrocinio communiri, sibique per Nos, ut infra, indulgen, summo-
pere desiderent. Quare pro parte Eoderici et Pratrum prjBfatorum, necnon dilecti Filii Antonii
a Cruce ejusdem Societatis Fratris, qui, ut asserit, pro confirmatione hujusmodi obtinenda a
tam longissimis et remotis partibus ad Romanam Curiana, in qua prsesens existit, personaliter
accessit, Nobis fuit humiliter supplicatum, quatenus eis in prsemissis opportune providere de
benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur, qui pietatis et charitatis ergo infirmes aliasque miserabiles personas fervorem
nostris potissimum temporibus augeri, intimo desideramus aífectu, prsedictos Rodericum et
Antonium ac Fratres in eorum pió et laudabili proposito confovere, ac specialibus favoribus
et gratiis prosequi volentes, ipsoaque et eorum singulares personas a quibusvis Excommuni-
cationis suspensionis et interdicti...... absolventes et absolutos fore censontes, bujusmojii sup-
plicationibus inclinati, ex voto Congregationis Venerabilium Fratrum Nostrorum S. R. E.
Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Regularium príBpositíB, erectionem
et institutionem Xenodocbii et Societatis hujusmodi, necnon Constitutiones, Ordinationes et
Statuta, eorumque approbationem hujusmodi ac desuper confectas scripturas et in eis contenta
qusecumque, licita tamen et honesta ac Sacris Canonibus et Apostolicis constitutionibus
minime contraria, cum ómnibus et singulis inde legitime sequutis et sequuturis, Apostólica
auctoritate tenore praesentium, prout ex tune, si, et postquam Fratrum Conventuum Ordinum
Mendicantium in eadem Civitate canonice erectorum expressus accesserit assensus, perpetuo
approbamus et confirmamus, illisque perpetuse et inviolabilis Apostolicse firmitatís robur adji-
cimus ; ac omnes et singulos tam juris quam facti et solemnitatum de jure, usu, consuetudine
aut alias quomodolibet requisitarum vel necessariarum et quosvis alios, quantumvis etiam
substantiales defectus, si qui desuper quomodolibet intervenerint, supplemus; necnon ut
Major et alii ejusdem Societatis Fratres pro tempere existentes Constitutiones, Ordinationes,
Statuta, ac vivendi modum, moresquo prsefatos conservare, aliaque Statuta prseinsertis ac
Sacris canonibus et Constitutionibus Apostolicis minime contraria et a Sede Apostólica postea
approbanda condere libere ac licite valeant, auctoritate et tenore prsemissis concedimus et
indulgemus, etc.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, anuo Incarnationis Dominicie millesimo
sexcentésimo septuagésimo secundo, VI Nonas Maji, Pontificatus nostri anno secundo.
(Del Bulário de la Orden Belemita).
Nota. Murió el Venerable Siervo de Dios, Pr^ Pedro Bettancur de San José, Fundador de la Orden de los
Belemitas, en 25 de Abril de 1667, siendo Obispo de Guatemala D. Fr. Payo de Eivera, electo Obispo de
Mechoacan, á donde fué trasladado. Después de su muerte fueron aprobados sus Estatutos, como se vé en la
Bula preinserta.
FUNDACIÓN DEL MONASTERIO DE SANTA ROSA DE LIMA.
Clemens Episcopus, Servus servorum Dei.
Dilecto Filio Officiali etc. Archiepiscopi Liman. Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Sacri Apostolatus ministerio, meritis licet imparibus, Divina dispositione prsesidentes,
Ínter csetera cordis nostri desiderabilia, circa ea, per quse Majestas Altissimi collaudetur,
cultusque sui gloriosissimi Pilii ejusque purissimse Matris Virginis Marise, necnon Div£e
Rosse, quam Nos ejus suffragantibus meritis, in numerum Sanctarum adscripsimus opem
et operas nostras, quantum Nobis ex alto conceditur, eflicaces impendimus, prout ad Divini
nominis exaltationem et animarum salutem, conspicimus in Domino salubriter expediré.
SECCIÓN TERCERA. 549
Sane pro parte dilecti Filii Petri de Luque Cosarbueno, Clerici seu Laici Liman, in
Indiis etc. exhibita petitio continebat, quod ipse pia devotione, qua S. Eosam prosequitur,
ductus, in domo, in qua prcedicta Sancta exorta fuit, in Civitate Liman, in Indiis hujusmodi
existen., Monasterium Monialium sub invocatione Divse Yirginis del Kosario ac ejusdem
S. Eosse, in quo nonnuUse prudentes Virgines, posthabitis hujus blandientis mundi ilíecebris
et vanitatibas, ac pr^ manil)us modestise, humilitatis et castitatis accensas lampades gerentes,
adventum dilecti Sponsi Domini Nostri Jesu Christi, qui speciosus est prse filiis hominum,
continuo expectando, eidem Divino Sponso cum prsedictis lampadibus accensis obviam euntes,
perpetuum exhibeant famulatum, per semetipsum et per dúos alies ab ipso nominandos,
propriis sumptibus et expensis construere et erigere, seu construi et sedificari faceré intendit,
si sibi ad id, ut infra, nostra et Sedis Apostolicse licentia suffragetur etc.
Nos igitur, qui piis Christifidelium votis ad Monas teriorum et piorum locorum constructio-
nem, Divinique cultus incrementum, tendentibus, quantum cum Deo possumus, annuimus...
Discretionis etc. mandamusí, quatenus constito tibi prius legitime de veritate narratorum,
conscientiam tuam desuper enerantes, postquara in prsedicta Domo Monasterium cum
Ecclesia, campanili» campanis, cboro, dormitorio, refectorio, locutorio, cratibus et cellis,
horto, hortalitiis aliisque membris et officinis necessariis auctoritate nostra pro tuis
arbitrio et conscientia perpetuo, sine alicujus prsejudicio, erigas et instituas etc.
Datum Romee, apud S. Mariam Majorem, anno Incarnationis Dominicse millesimo sexcen-
tésimo septuagésimo quarto, VI Nonas Maji, Poutificatus nostri anno quarto. (Bular. Dominio-
Tom. 7, fól. 336.)
FUNDACIÓN DEL MONASTERIO DE TRINITARIAS DE LIMA.
Venerabili Fratri Archiepiscopo Limano. Innocentius Papa XI.
Venerabilis Frater, Salutem et Apostolicam benediction^m.
Apostolatus ofiScium humilitati nostrae, meritis licet imparibus, ab seterno Pastore commis-
siim, salubriter exequi, adjuvante Domino, jugiter satagentes, ad ea per quse Monasteria et
alia loca regularía foeminei sexus ubique locorum rationibus opportuuis erigi et institui
valeant, propensis studiis intendimus, ac in idipsum tendentia piarum personarum vota
libenter exaudimus, sicut ad gloriam Omnipotentis Dei, ad Religionis incrementum et anima-
rum salutem cognoscimus in Domino expediré.
Nuper siquidem pro parte dilectse in Christo Filise Annse de Robles, Viduse Limanae, Nobis
expositum fuit, quod ipsa se Deo dicare, ac ex bonis sibi a Domino liberaliter coUatis, Mona-
sterium Monialium in ista Civitate vel Dioecesi Liman, fundare decrevit ; interim vero domi
su£e una cum viginti tribus pauperibus mulieribus Domino famulatur, ac proinde ad
erectionem et institutionem novi Monasterii hujusmodi deveniri summopere desiderat, in
quo Moniales profiteautur et observent Regulam et Constitutiones Monialium Discalceatarum
Ordinis Sanctissimse Trinitatis. Quoniam vero prsecipua ipsius Annse intentio est, ut in
eodem novo Monasterio orationi mentali, quanto magis fieri poterit, vacetur, plurimum
cupit, ut, quo plus temporis ad id suppetat, illius Moniales in locum Divini Officii, horarum
videlicet Canonicarum, Officium Parvum Beatissimse Virginis Marise recitare, ac ad prsesen-
tiorem memoriam Passionis Domini, erga quam fertur earum devotio specialis, habitum
violaceura, non autem albura, quali utuntur Moniales Trinitarise, gerere valeant. üt autem
omnis procul ambitionis absit occasio, ex qua ssepe in alus Monasteriis perturbationes
oriuntur et scandala, dum adAbbatissae electionem proceditur, his per aliquam peculiarem
550 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ordinationem obvian et religiosse quieti consuli etiam desiderat. Ñobis propterea pro parte
ejusdem Annse humiliter supplicatum fuit, ut in prsemissis opportune providere et, ut infra,
iüdulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur piis ejusdem Annse votis, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere
volentes, eamque a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti aliisque Eccle-
siasticis sententiis, censuris et poenis a jure vel ab homine, quavis occasíone vel causa latis,
si quibus quomodolibet innodata existit, ad effectum prsesentium tantum consequendum,
liarum serie absolventeset.absolutam fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, de
Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, Concilii Tridentini Interpretum
consilio, Praternitati Tuse per prsesentes committimus et mandamus, ut veris existentibus
naríatis, et postquam tibi constiterit fabricam prsedicti novi Monasteri cum Ecclesia, cam-
panili, choro, sacristía, refectorio, dormitorio, hortis et spatiis, nuraeris ómnibus esse
absolutam, et supellectili tam sacra, quam profana sufficienter instructam : necnon eidem
assignatum esse redditum annuum, quo viginti quatuor Moniales commode ali possint, ad
petitam erectionem novi Monasterii Monialium Ordinis SSmae. Trínitatis Discalceatarum,
sub Regula ejusdem Ordinis, ac sub tua et pro tempere existentis Ordinarii Liman, juris-
dictione et superioritate, cum conditionibus supra expressis, auctoritate nostra Apostólica pro
tuo arbitrio et conscientia, sine cu jusquam prsejudicio, procedas. Nos enim'tibi harum serie
facultatem tribuimus, Moniales in novo Monasterio hujusmodi ad habitum, et elapso anno
Probationis ad Professionem admittendi : necnon pro novis Moniaiibus instruendi duas
Moniales ejusdem Ordinis ex alio Monasterio viciniori, earum tamen et Ordinarii loci consensu
accedente, assumendi : ita tamen ut translatio ipsa recta via et sine uUa ad extraneum locum
diversione, comitantibus honestis matronis, si commode fieri possit, propinquioribus consan-
guineis ipsarum Monialium transferendarum, fiat. Quae quidem Moniales in dicto novo
Monasterio per septenium, si tamdiu pro introducenda et stabilienda reguiari observantia,
pro ejusdem Ordinarii arbitrio necessarium reputabitur, commorentur. Prseterea tibi memo-
ratse Annse preeibus, quoad modum habitus Monialium dicti novi Monasterii, indulgendi, ac
pro electione seu deputatione Abbatisae ejusdem Monasterii, quod magis in Domino expediré
judicaveris, statuendi facultatem auctoritate prsedicta earumdem tenore prsesentium imper-
timur. In reliquis vero ea omnia, quse per Sacros Cañones, Sacrum Concilium Tridentinum,
Constitutiones Apostólicas et Ordinis prsedicti circa hujusmodi novorum Monasteriorum
sanctimonialium erectiones preescripta sunt, religioso servari volumus.
Non obstantibus prsemissis ac Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, necnon,
quatenus opus sit, dicti Ordinis, aliisve quibusvis, etiam juramento, confirmatione Apostólica
vel quavis firmitaie alia roboratis, statutis et cousuetudinibus, privilegiis queque indultis et
Litteris Apostolicis in contrarium prsemissorum quomodolibet concessis, confirmatis et
innovatis. Quibus ómnibus et singulis illorum, tenores prsesentibus pro plene et sufficienter
expressis etinsertis habentes, illis alias in suo robore permansuris ad praemissarum effectum
hac vice dumtaxat specialiter et expresse derogamus, cseterisque contrariis quibuscumque.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 10 Septembris
1681, Pontificatus Nostri anno quinto. (Del archivo de Trinitarios.)
Nota. En lugar del convento de Trinitarias, que so dio facultad de fundar en el Breve anterior, se erigió
por influjo del Rey de España, otro convento do Trinitarias, según las reglas y constituciones de la Orden do
la SSma Trinidad, fundada por S. Juan de Mata y S. Félix de Valois, que aun subsiste con gran edificación de
los fieles, por su singular austeridad y ejemplar observancia.
SECCIÓN TERCERA. 551
FUNDACIÓN DEL CONVENTO DE CARMELITAS DESCALZAS DEL CONVENTO DE SANTA ANA
DE LIMA.
Fué fundado éste Convento por el Eeal patrocinio de la Reina nuestra Señora D. Mariana
de Austria, dignísima Esposa del Católico Rey D. Felipe IV, felícisima Madre del Augusto
D. Carlos II, Rey de España y de las Indias, y GoberDadora del Regno en la menor edad de su
Hijo : y fué en 21 de Diciembre de 1686, en el Pontificado de N. SSmo Padre Inocencio XI,
del gobierno de ésta Santa Iglesia Metropolitana de Lima del Excrao. é Illmo. Señor Doctor
D. Melchor de Lifían y Cisneros Arzobispo, Virrey y Capitán General que fué de estos Reinos
del Perú, y del Excmo. Señor Duque de la Palata, Virrey actual de éste Reino, Tierra firme y
Chile, y de la fundación de ésta Ciudad de Lima ciento cincuenta y dos años.
El dia 21 de Diciembre del año 1686, concurrió el Excmo. Señor D. Melchor de Liñan y
Cisneros, Arzobispo de Lima, en la Portería del Monasterio del Carmen Antiguo de ésta
Ciudad, y hechas las Ceremonias, que se acostumbran para sacar las Religiosas fundadoras
del Nuevo Convento del Carmen, que lo fueron las siguientes. La Madre Antonia María de la
SSma Trinidad, por Priora : la Madre María Alberta de Jesús, por Supriora : la Madre Fran-
cisca Margarita de la Concepción, Portera : la Hermana María Ana Teresa de la Asunción,
Novicia ; se las entregó á todas cuatro en dicha Portería a la Excma. Señora Duquesa de la
Palata, Vireyna y á su hija ; las cuales las pusieron en su coche á todas cuatro : y en los dos
estribos fueron la Señora Duquesa y su hija. Detras de éste coche fué el del Señor Arzobispo,
en que iba el Señor Virey y el mismo Señor Arzobispo juntos. Al coche de la Señora Vireyna
seguia á caballo el Caballerizo mayor de su Excelencia y los pajes al pié de los estribos.
Seguíase un coche de Cámara del Señor Virey, á donde su Mayordomo mayor llevaba los pri-
meros criados del Señor Arzobispo. Después seguia otro de Cámara del Señor Arzobispo, donde
sus criados llevaban otros Gentiles hombres del Señor Virey. Cerraba otro coche de Cámara
del Señor Virey, con la demás familia, dando siempre los dueños el mejor lugar, como es
debido, á los huéspedes/En ésta forma del acompañamento, en que no fué el Crucero del Señor
Arzobispo, por no tener lugar, llegaron á la Iglesia de San Pablo de la Compañía de Jesús,
donde estaban esperando los tribunales, y entró la Señora Vireyna con las cuatro Religiosas
Fundadoras, y haciíendo oración se dio lugar, para que el Señor Arzobispo se vistiese de Pon-
tifical, quien llevó, al Santísimo en Procesión en la forma regular. Después del Palio, inme-
diatamente fueron las cuatro Religiosas Fundadoras, acompañadas cada una de dos Señoras,
y todas con velas, y la Señora Duquesa y su hija llevaron en medio á la Madre Priora, cerrando
por uno y otro lado el Cabildo de esta Ciudad, y los Tribunales con el Señor Virey. En ésta
forma fueron hasta el Nuevo Convento de Carmelitas de Santa Ana, donde se colocó el Santí-
simo, y se dejaron en su Clausura las cuatro Religiosos. Y se despidió el Señor Virey del
Señor Arzobispo, y se volvió á Palacio con la Señora Vireyna. Y sin otra formalidad tomaron
todos sus coches.
(Así se registra en el Libro antiguo de ésta fundación de Carmelitas).
552 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
SE ESTABLECE EN LAS INDIAS OCCIDENTALES LA CONGREGACIÓN DE LOS BELEJMITAS.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Ecclesiae Catholicse per universum terrarum orbem dififusse regimini,ineritis licet imparibus,
per inefiabilem Divinse sapientise atque bonitatis abundantiam, prsesidentes, ad ea, per quse
pietatis et Chxistianse charitatis opera ubique locorum, prsesertim ad infirmorum et convales -
centium subventionem et utilitatem, provide prudenterque ordinantur, propensis studiis
intendimus et Christifideliuin in idipsum laudabiliter et fructuoso incumbentium Confrater-
nitatem in visceribus paternse gerentes charitatis, felici illarum statui et prosperse in via
mandatorum Domini directioni libenter providemus, iilasque et personas in eis Domino famu-
lautes opportunis favoribus et gratiis prosequimur, sicut rerum, locorum, temporum et
personarum qualitatibus naturse consideratis ad Dei Omnipotentis gloriam et animarum
salutem ac piorum operum incrementum populique Christiani sedificationem et consolationem
specialem conspicimus in Domino salubriter expediré.
Exponi siquidem Nobis nuper fecit dilectus Filius, Kodericus a Cruce, Procurator Generalis
Confraternitatis Confratrum Bethleemitarum nuncupatorum, in Hospitalibus pauperum cou-
valescentium in Indiis Occidentalibus canonice, ut asseritur, erectse, quod dicta Confraternitas
in eisdem Indiis initium habuit a quodam Petro Bettancur a Sancto Josepho, qui primam
Domum et Hospitale ipsius Confraternitatis in Civitate Guatimalse, pro pauperum convales-
centium cura, aliisve pietatis et Christiange charitatis operibus, anno 1653 sedificare ccepit ;
subindecum aliud simile Hospitale anno 1671 in Civitate Limana f undatum fuisset, Consti-
tutiones pro prsefatse Confraternitatis gubernio, juxta tune existentem illius statum, factse
anno 1674, per Sedem Apostolicam confirmatíe fuerunt Porro aucto hujusmodi Hospitalium
numero usque ad undecim, et in promptu existente multorum aliorum ñmdatione, pro felici
prosperoque ejusdem Confraternitatis regimine et gubernio formatse fuerunt novíc Constitu-
tiones prsesenti illius statui convenientes, tenoris qui sequitur videlicet :
(Aquí siguen las Constituciones, que pueden verse en el Bulário.)
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, prsefatus Rodericus, Procurator Generalis,
Constitutiones hujusmodi, quo firmius subsistant et serventur exactius, Apostolicie confir-
mationis nostrse patrocinio communiri, et alias dictse Societatis statui opportune a nobis
provideri et, ut infra, indulgeri plurimum desideret; Nos ipsius Roderici Procuratoris
Generalis votis hac in re, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere volentes,
eumque a quibusvis Excommunicationis absolutum fore censentes, supplicationibus, ejus
nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, de nonnullornm Venerabílium Pratrum
nostrorum S. R. E. Cardinalium, super hoc negotio a nobis specialiter deputatorum consilio,
prsefatam societatem Confratrum Bethleemitarum nuncupatam, Ilospitalium pauperum con-
valescentium in Indiis Occidentalibus, in Congregationem sub regula S. Augustini et
suprascriptis Constitutionibus, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, perpetuo erigimus
et instituimus ; ac easdem Constitutiones prfeinsertas cum ómnibus et singulis in eis contentis,
auctoritate et tenore prsedictis confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Apostolicse
firmitatis robur adjicimus, atí omnes et singulos juris et facti defectus, si qui desuper quomo-
tlolibet intervenerint, supplemus. PríBterea eamdem Congregationem, sic a nobis erectam,
ejusque Confratres, Hospitalia, Ecclesias et personas quascumque, ab omnimoda jurisdictione
et correctione quorumcumque Ordinariorum locorum eadem auctoritate harum serie eximimus
et plenarie liberamus, ipsamque Congregationem, Confratres, Hospitalia, Ecclesias et per-
SECCIÓN TERCERA. 553
sonas hujusmodi sub immediata nostra et hujus Sanctse Sedis Apostolicse protectione et
subjectione suscipimus. Porro ipsam CoDgregationera sic erectam, ejusque Confratres
quoscumque a solutione quartae funeralis, tam Ssecularibus, quam Regularibus Ecclesiis
Parochialibus, aliisqiie locis piis, etiam doctriníB populi Indorum, aut alia quavis denomina-
tione nuncupatis debitse, auctoritate pr^efata, earumdem tenore praesentium, plenissime et
amplissime de novo eximimus pariter et liberamus : Declarantes hujusmodi éxemptionem
suffragari deberé, etiam quoad Hospitalia iu futurum erigenda et personas commorantes et
inservientes intra septa Hospitalium, dummodo tamen sepeliantur in Ecclesiis dictorura
Confratrum et dictse Ecclesise alias habeant Coemeterium. Insuper eisdem Confratribus, ut
SSmum. Eucharistise Sacraraentum, debito tamen cum honore et reverentia, in Ecclesiis
dictorum Hospitalium assidue et perpetuo asservare et retiñere libere et licite possint; utque
Sacramenta Pcenitentise, Eucharistige et ExtremBe Unctionis administrar! valeant infirmis et
alus personis supra expressls per Capellanes eorumdem Hospitalium ; dummodo tamen iidem
Capellán! intra septa dictorum Hospitalium commorentur ; utque liceat eisdem Capellanis in
dictis Ecclesiis divina ofíicia et Missas solemnes celebrare, etiam in hebdómada Majori,
auctoritate et tenore prsedictis, concedimus et indulgemus. Denique Confratribus dictse
Societatis veré poenitentibus et confessis ac Sacra Coramunione refectis, die prima eoruní
ingressus in Societatera hujusmodi, plenariam; necnon ómnibus et singulis ipsius Societatis
Confratribus ac infirmis morientibus et personis inservieutibus in dictis Hospitalibus, in
cujuslibet corum mor tis articulo, si veré similiter poenitentes etconfessiac Sacra Communione
refecti, vel quatenus id faceré nequiverint, saltem contriti, nomen Jesu ore, si potuerint,
sin minus corde, devoto invocaverint, itidem plenariam ; ac ómnibus et singulis utriusque
sexus Christifidelibus veré queque poenitentibus et confessis ac Sacra Communione refectis,
qui aliquam ex Ecclesiis dictorum Confratrum» tam hactenus erectis, quam in posterum
quandocumque erigendis, in duabus tantum anni festivitatibus, per Ordinarios locorum
respective semel tantum designandis, a primis Vesperis usque ad occasum solis festivitatum
hujusmodi, annis singulis devoto visitaverint et ibi pro Christianorum Principum concordia,
Hseresum extirpatione ac Sanctse Matris Ecclesise exaltatione pias ad Deum preces eífuderint,
qua festivitate prsefatorum id egerint, etiam plenariam omnium peccatorum suorum indul-
gentiam et remissionem misericorditer in Domino concedimus.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces existere et fore,
suosque plenarios et integres effectus sortiri, etc.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 26 Martii
1687, Pontificatus uostri anno undécimo. (Del Bularlo Romano Luxemburg. tora 11, pág. 515.)
Nota. Hablan los Fastos de éstas Letras en la Ordenación 411. — Obsérvese que las Indulgencias y gracias
concedidas en ésta Constitución están vigentes, por ser posteriores á la de Paulo V, que revoco las Indulgen-
cias concedidas hasta allí á los Ktígulares.
RELIGIOSAS BELEMITAS.
Según los Fastos, en el año 1668 fué confirmada la fundación de las Religiosas Belemitas.
Se hace mención de ésta fundación en la Historia de las Ordenes Religiosas, obra escrita en
francés, edición de 1721, p, 3, c. 47, pág. 855; donde se dice así : « Antonio de la Cruz hizo
construir un Hospital para recibir las mujeres enfermas, en donde la Señora Agustina del
Galdo y sus hijas con algunas otras se consagraron al servicio de las enfermas. Se vistieron
de un habito igual... y fueron llamadas Belemitas. El Obispo (de Guatemala) dio su aproba-
09
Soi PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
cion á éste Establecimiento, el cual fué confirmado después por la Santa Sede. » Hasta aquí
el autor de la Historia. Pero añaden los Fastos : « Foeminarum instituti approbationem
Apostolicam non reperi. » (Orden. 337.)
FUNDACIÓN DEL MONASTERIO DE CAPUCHINAS DE LIMA, LLAMADO JESÚS, MARÍA
Y JOSÉ.
Cédula Keal.
El Rey. — Por cuarto la Abadesa y Eeligiosas de Convento de Capuchinas de ésta Corte
han representado, que en la Ciudad de los Reyes hay un Beaterío ó Congregación de doncellas,
las cuales juntas y unidas viven en pobreza evangélica y clausura voluntaria, como si legíti-
mamente fueran hijas de San Francisco, cuya casa ó Recogimiento inspirado de Nuestro Señor
fundó un varón de tan esclarecida caridad y sólida virtud, que de muchos dias se está tratando
de su Beatificación en la Corte Romana, llamado Nicolás de Ayllon ó Nicolás de Dios, Indio de
nación, el cual dejó la casa de su propia habitación para éste Recogimiento de doncellas vir-
tuosas, así Indias como Españolas, sin exceptuar persona, á las cuales sirvió y alimento bus-
cando limosnas para ello, todo el tiempo, que vivió; y el dia, que pasó de los trabajos de ésta
temporal vidaá los descansos de la eterna, dejó mandado á su dichosa mujer, Maria Jacinta de
la Santíssima Trinidad, prosiguiese en ésta obra, que los dos habian comenzado y seguido por
espacio de algunos años, la cual obedeció tan exactamente, que ha muchos, que asiste a dicho
Recogimiento de doncellas, en cuyo ejercicio ha adquirido tan gran fama de virtud, así ella
como las que la han seguido habiendo siempre por lo menos número de veinte y tres, donde
entran sin dote ni renta, siguiendo siempre la evangélica pobreza, de donde se les han seguido
tan felices progresos, que ha más de treinta años, que viven con tal rectitud, clausura y ejem-
plo, que no sólo son la atención y admiración de todos los ciudadanos de dicha Ciudad, sino de
todo el Reino : y tienen Casa é Iglesia muy buena y suficiente, con aprobación de sus Ordinarios.
y muy frequentada y favorecida de todo género de gentes, así Eclesiásticas como Seculares, y
un Sacerdote llamado D. Juan González, varón de vida irreprensible y muy rico, quede
orden del Arzobispo de dicha Ciudad es su Protector, y persona que ha puesto la Casa é Iglesia
en perfección con sus haberes. T anhelando las almas, que están en este Recogimiento á más
perfección, donde vivan debajo de la Regla y Votos, que las Religiosas Capuchinas profesan,
y hacer precisa su voluntaria clausura, han pedido á las suplicantes las ayuden en esto, parti-
cipándoles y enseñándoles éste modo de vida religiosa y desapropiada, yendo dos ó más, si fuere
necesario, de éste Convento á poner en éste empezado Verjel la pura y perfecta observancia de
sus votos y Constituciones. Y viendo cosa tan maravillosa, y que no es obra nueva ni necesita
de comenzarse, pues ha tanto tiempo que es Iglesia y Recogimiento, viviendo de limosnas,
fiadas en la Providencia de Dios, como todo consta de los papales presentados en mi Consejo
de las Indias, ha movido la caridad de sus ánimos, de suerte que hay Religiosas, que se
expondrán de buena voluntad á los trabajos, que en camino tan dilatado se dejan considerar,
solo á fin de que esas almas logren la mayor unión con su divino Esposo debajo de la esencia-
lidad de los votos y clausura religiosa ; suplicándome las mande dar la licencia para que
puedan poner en ejecución una obra tan del agrado de Nuestro Señor. Y habiéndose visto en
mi Consejo de las Indias todos los papeles é informes del Virey del Perú, Audiencia y Arzo-
bispo y Cabildos Eclesiástico y Secular de la Ciudad de los Reyes, que ha habido sobre ésta
pretensión desde el año de mil seiscientos y noventa : y oido á los fiscales, que han sido del
Consejo, y consultándome sobre ello, reconociendo que en elevarse éste Beaterío á Monasterio
SECCIÓN TERCERA. 565
de Eeligiosas Capuchinas no hay perjuicio público, pues tienen caudal para la obra y fincas
cuantiosas para el sustento de Capellanes y Ministros, y por la Regla, á que se pretenden
subordinar, no pueden tener hacienda propia, y viven de la Providencia ; ha resuelto conceder
la licencia, que se pide, con que hayan de estar sujetas al Ordinario, y que el número haya de
ser de diez y ocho Religiosas de dotación, que las doce plazas sean para Españolas, y las seis,
que es la tercera parte, para Indias, hijas de Caciques, y no de inferior calidad, pues para éstas
quedan Beateríos en la misma Ciudad, en que se puedan recoger, y que aunque las seis plazas,
que se aplican a las Indias Caciques, estén vacantes, no puedan entrar en ellas Españolas, porque
han de quedar reservadas precisa é indispensablemente para Indias de la calidad, que se pre-
viene ; y que se dé á cutendar á la Abadesa de las Capuchinas de ésta Corte cómo se ha ejecu-
tado, que antes que se use de ésta gracia deberá tener poder, én que se obliguen las Colegialas
á guardar la Regla, que han de observar, teniendo por conveniente que para establecer la de su
Instituto, pasen del Convento de ésta Corte ó de otro de estos Reinos, dos Religiosas para
instruirlas en ella ; precediendo que el administrador del Beaterío de la dicha Ciudad haya de
suministrar los medios necesarios para su conducción y decencia, hasta ponerlas en ella : en
cuya conformidad, por la presente doy y concedo licencia para erigir y fundar el dicho Con-
vento de Religiosas Capuchinas en la casa, que hoy se conserva el Beaterío con el título de
Jesús, María y José y las calidades expresadas. Y mando ámi Vireyy Presidente y Oidores de
mi Audiencia de los Reyes, y ruego y encargo al Arzobispo de la Iglesia Metropolitana de ella,
que cada uno en la parte, que le toca den las órdenes y providencias, que convenga para su
entero y puntual cumplimiento, sin permitir se les ponga en ello embarazo ni impedimento
alguno, ílntes se les den y hagan dar el favor y asistencia, que para poner en ejecución obra
tan del agrado de Nuestro Señor y beneficio común de aquel Reino les pidieren y hubieren
menester; que así es mi voluntad. Fecha en Madrid, á treinta y uno de Diciembre de mil
seiscientos y noventa y ocho. Yo el Rey.
Nota. Por Cédalas posteriores se permitieron venir de Madrid cinco Religiosas Capucliinas á fundar dicho
Monasterio de Lima, y también se levantó hasta treinta y tres el número de plazas para la admisión de Religio-
sas, como lo prescriben las Constituciones de las Capuchinas ; empero con la condición de reservar la tercera
parte de éstas plazas para las hijas de Caciques.
Salieron las cinco Religiosas de Madrid á 3 de Enero de 1710, y después de muchos trabajos llegaron cuatro
á Lima, habiendo muerto la Madre Vicaria en Buenos-Aires. Hicieron su entrada en Lima las cuatro Religiosas
en el dia 4 de Febrero de 1711.
(Sacado del archivo de éste Monasterio).
ERECCIÓN DE LA CONGREGACIÓN DE S. HIPÓLITO DE MÉJICO EN ORDEN REGULAR.
Innocentius Papa XII. Ad perpetuam rei memoriam.
Ex debito pastoralis officii, quo Ecclesise Catholicse, per universum terrarum orbem diifusse,
regimini divina dispositiono prsesidemus, Congregationes Christifidelium pietatis et Chris-
tianse charitatis operibus, ad Pauperum Infirmorum et Convalescentium subventionem et
utilitatem, laudabili studio incumbentium, paterno charitatis affectu prosequimur, felicique
illarum statui, ac, ut personse, quse tam pium vitae institutum susceperunt, in ea vocatioue, in
qua vocatse sunt, perseverent usque in finem, opportunis rationibus et favoribus providere
studemus, sicut, ómnibus mature consideratis, ad Omnipotentis Del gloriam, piorum operum
incrementum et animarum salutem expediré in Domino arbitramur.
Dudum siquidem, postquam quondam Bernardinus Alvarez ínsula, dum viveret, Civitatis
Mexican. in Indiis Occidentalibus Hospitale, sub invocatione S. Hippolyti Martyris, in cujus
556 PARTE 3*» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
festivitate olim dicta Civitas ab idololatris gentilibus detenta, ad Christianorum potestatem
devenerat, prope et extra muros ejusdem Civitatis, pro pauperibus Christifidelibus Tníirmis et
Convalescentibus curandis, aliisque pietatis operibiis exercendis, sub certis statutis et ordioa-
tionibus, de Ordinarii loci licentia, erigí et fundari curaverat, fel. rec. Gregor. PP. XIII,
Praedecessor noster, supplicationibus, ipsiiis Bernardiní nomine, sibi super hoc hiimiliter por-
rectis inclinatus, erectionem et fundationem Hospitalis ac Statuta et ordinationes hujusmodi
approbavit, illisque perpetuar firmitatis robur adjecit : et alias prout rec. mem. Sixti Papse V,
similiter Príedecessoris nostri, Litteris,cum proedictiis Gregorins Príedecessor, antequam ejus
Litterae super prsemissis conficerentur, rebus humanis fuisset exemptus, sub plumbo in forma,
Eationi congruit, desuper expeditis, uberius continetur. Postmodum vero pia3 memorite Cle-
mens PP. VIII, etiam Prsedecessor noster, fidedignorum relatione accepto, Hospitale praedic-
tum, benedicente Domino, adeo excrevisse, ut in prsedictarum Indiarum Occidentaliura
partibus alia Hospitalia et similia exacta et fundata extitissent, per quasdara suas, in simili
forma Brevis die 2 Aprilis 1596, emanatas Litteras, infer alia ordinavit seu concessit, quod
omnia et singula Hospitalia hujusmodi, tam erecta, quam in posterum erigenda, eorumque
Confratres, et pro tempore existentes in eisdem Indiis Occidentalibus, ómnibus et singulis
gratiis, privilegiis, praerogativis, facultatibus, indultis, indulgentiis, tam spiritualibus, quam
temporalibus, et favoribus a simili me. Pió V, acpraedictis Gregorio et Sixto Praedecessoribus,
necnon a quibusvis alus Eomanis Pontificibus, etiam Prsedecessoribus nostris, Hospitalibus
Joannis Dei, eo nimlrum in Sanctorum numerum nondum relato, nec Ordine Pratrum ejusdem
S. Joannis Dei adhuc instituto, tune nuncupatis, Regnorum Hispaniarum quomodolibet con-
cessis, uti, frui et gaudere libere et licite possent et valerent, in ómnibus et per omnia, perinde
ac si ipsis nominatim et seque principaliter concessa fuissent. Ac deinde ipsi Clementi Prsede-
cessori pro parte tune existentium, Superioris, Fratris Majoris nuncupati, dicti Hospitalis
S. Hippolyti et Confratrum, tam ejusdem Sancti Hippolyti, quam aliorum sex Hospitalium ab
eo dependentium, expósito, quod dicta Hospitalia, sub pra^dictorum statutorum, et Ordinatio-
num observatione,. spatio plurium annorum prospere et feliciter administrata, ac tam spiri-
tualibus, quam temporalibus incrementis aucta, et in unam Congregationem S, Hippolyti
nuncupatam redacta fuerant, sed sucessu temporis familiaris experientia, ususque quotidianus
docuerat, plerosque ipsorum Hospitalium Confratres, emissis licet de more castitatis et pau-
pertatis votis, insuscepto tamen per eos vitse Hospitalitise instituto, ex eo prsesertim quod ipsi
perpetuas Hospitalitatis et obedientise votis in aliquo obstricti non essent, minime perseverare.
Ídem Clemens Praedecessor, ad supplicationem eorumdem, Fratris Majoris et Confratrum, quod
de caetero et in perpetuum omnes et singuli dictorum Hospitalium Confratres, tune et pro
tempore existentes, duotantum, videlicet Hospitalitatis et obedientiae vota emittere deberent,
per alias suas Litteras, anno Incarnationis Dominicas 1604, Kalendis Octobris, Pontificatus
sui anno décimo tertio, sub plumbo expeditas, statuit, aliaque sub certis modo et forma dispo-
suit, ordinavit et indulsit, prout in his posterioribus sub plumbo, et praedictis in forma, Brevis,
ipsius Clementis Praedecessoris Litteris etiam uberius respective continetur.
Cum autem sicut dilectas Joannes de Cabrera, Procurator Generalis prsedictae Congregationis
S. Hippolyti, Nobis nuper expon! fecit, Confratres Hospitalium et Congregationis hujusmodi,
ex quo dictus Clemens Praedecessor eos memorata dúo tantura Hospitalitatis et obedientiae
vota emittere deberé, sicut praemittitur, statuit, alia dúo praedictae castitatis et paupertatis
vota emittere omiserint, seque dictorum dumtaxat Hospitalitatis et obedientiae votorum ratione
ad perseverandura in Hospitalibus et Congregatione praedictis, minime teneri existiment, inde
vero varia inconvenientia dimanare dignóscantur ; praeterea quia, juxta posteriores ejusdem
SECCIÓN TERCERA. 557
Clementis Prsedecessoris Litteras prsedictas, ad electionem Fratris Majoris dictse Congrega-
tionis celebrandam, viginti ex antiquioribus ejusdemCongregationisConfratribus, considerata
et computata ipsorum antiquitate, a tempore emissorum per eos dictorum duorum votorum
Hospitalitatis et obedientise, convocan debent et nonnunquam ínter ipsos antiquiores sic con-
vocandos aliqui modicse peritiae reperiuntur, hiñe eveniat, ut aliquis minus peritus ad officium
Fratris Majoris hujusmodi aliquando eligatur, ac proinde ipse Joannes, Procurator Generalis,
dictam Congregationem in perfectam et formalem Eeligionem, sub regula Sancti Augustini,
ita ut illius Fratres obedieutise, castitatis et paupertatis, necnon Hospitalitatis vota in actu
eorum Professionis regulaiis emittere teneantur, erigi, ac loco dictorum viginti antiquorura
Confratrum, alios viginti, peritiores scilicet et magis graduatos, dicti Fratris Majoris electores
constituí et deputari; necnon, tam binas Clementis, quam Sixti Praedecessorum Litteras prse-
dictas, ac gratias, indulgentias, facultates, antelationes, privilegia et indulta, per eas Hospi-
tali et Congregationi prgedictis concessa et communicata, ad Congregationis, sic erigendse,
favorem innovari, et Apostolicse confirmationis nostrae patrocinio communiri, ac alias in prse-
naissis opportune a Nobis provideri et, ut infra, indulgeri plurimum desideret.
Nosejusdem Joannis, Procuratoris Generalis, votis hac inre, quantum cum Domino possu-
mus, favorabiliter annuere volentes, eumque a quibusvis Excommunicationis absolutum
íbre censentes, supplicationibus ejus nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, de
nonnuUorum Ven. Fratrum nostrorum S. K. E. Cardinalium super hoc negotio a Nobis spe-
cialiter deputatorum, qui illud mature perpenderunt, et circa memoratam Fratris Majoris
electionem nihil innovandum esse censuerunt, consilio, prsefatam Congregationem Sancti
Hippolyti Martyris in formalem Regularem Religionem sub regula S. Augustini cum votis
solemnibus castitatis, paupertatis et obedientiae, necnon Hospitalitatis, auctoritate Apostólica,
tenore prsesentium perpetuo erigimus et instituimus, eamque, sic a Nobis erectam, illiusque
Confratres, Hospitalia, Ecclesias et personas quascumque sub immediata nostra et hujus
Sanctse Sedis protectione et subjectione suscipimus. Porro gratias, indulgentias, facultates,
antelationes, privilegia et indulta prsefata, dummodo sint in usu ac licita et honesta, nec sint
revocata aut sub aliqua revocatione comprehensa, Sacrisque Canonibus et Concilii Tridentini
Decretis aut posterioribus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis vel Regular ibus
dictse Congregationis, sic a Nobis erectse, institutis non adversentur, auctoritate et tenore
praefatis confirmamus et approbamus, illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur
adjicimus.
Decernentes ipsas prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces existere et fore
Batum Romae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 20 Maji 1700, Pontifi-
catus nostri anno nono.
(Bul. Rom. de Mainardo, Consi 195).
Nota. Se mencionan en los Fastos, Ord. 445.
CONSTITUCIONES DE LA ORDEN DE SAN HIPÓLITO DE MÉJICO.
Innocentius Papa XII. Ad perpetuam rei memoriam.
Ex injuncto Nobis divinitus Apostolicse servitutis muñere, ad ea, per quae Christianse
Charitatis et Hospitalitatis opera ubique locorum, ac prsesertim in remotíssimis ab hac
Sancta Sede partibus, opportune promoventur, favorabiliter intendentes, Christifidelium Con-
gregationes in id ipsum laudabili studio incumbentes Apostólico favore prosequimur;..
Exponi siquidem Nobis nuper fecit dilectus Filius Joannes de Cabrera, Procurator Generalis
55« PARTE 3« PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Congregationis Charitatis, sub titulo Sancti Hippolyti Martyris, in Civitate Mexican. aliisque
partibiis Indiarum Occidentalium novissime a Nobis in Keligionem erectse, quod pro felici
prosperoque dictse Congregationis regimine et gubernio factse fuerunt nonnullae Constitutiones,
quse revisse et examinatse ac in unum collectse sunt tenoris, qni sequitur: (Consequuntur
Constitutiones.)
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictus Joannes, Procurator Generalis,
Constitutiones hujusmodi, quo firmius subsistant et serventur exactius, Apostolice confir-
mationis nostrge patrocinio communiri plurímum desideret : Nos ipsius Joannis, Procuratoris
Generalis, votis hac in re, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere volentes,
eumque a quibusvis Excommunicationis... absolutum fore censentes, supplicationibus ejus
nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, de nonnullorum Ven. Eratrum Nostro-
rum S. K.. E. Cardinalium, super hoc negotio specialiter deputatorum, qui rem mature
discusserunt, consilio, omnes et singulas Constitutiones praeinsertas auctoritate Apostólica,
tenore prsesentium confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Apostolicae firmitatis
robur adjungimus...
Batum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatóris, die 21 Junii 1700, Pon-
tificatus nostri anno nono. (BuL Kom. de Mainardo, Const. 197.)
No ta. No hacen mención los Fastos.
ERÍGESE EN ORDEN REGULAR LÁ CONGREGACIÓN DE LOS BELEMITAS.
Clemens Papa XL Ad perpetuam rei memoriam.
Ex debito pastoralis officii, quo Ecclesise Catholicse, per universum terrarum orbem diffusse,
regimini, Divina dispositione prsesidemus, Congregationes Christifidelium pietatis et Chris-
tianse charitatis operibus ad pauperum infirmorum et convalescentium subventionem et
utilitatem laudabili studio incumbentium, paterno charitatis affectu prosequimur...
Alias siquidem, nempe anno 1653, postquam in civitate Guatimalse in Indiis, singular!
pietate quon. Petri de Betancur a Sancto Josepho, viri, ob ejus erga Deum amorem ac
pauperum convalescentium segrotantiumque charitatem, aliasque ejus virtutes (ut asserebatur)
satis abunde clari, Confraternitas Bethleemitarum nuncupat, prius Ordinarii et deinde Sedis
ApostolicsB auctoritate confirmata, exordium desumpserat, ac benedicente Domino adeo
excreverat, ut ad annum 1687 undecim Hospitalia cum Domibus Eeligiosis, in quibus
plures Religiosi, nedum in segrotantium, convalescentium ac contagioso morbo laborantium
cura seque pie et laudabiliter se exercebant, verum etiam in puerorum eruditione sedulo
incumbebant, integre erecta et fundata reperirentur, fel. rec. Innocentius Papa XI, Prsede-
cessor noster, attento tam ejusmodi spirituali rerum augmento, et ex eo quia praedictse
Confraternitatis viri strictius Dei servitio se mancipari cupiebant, supplicationibus dilecti
Eilii, Eoderici a Cruce, qui tune ad almam urbem nostram, tune suam, pro expetenda
iliarum Confraternitatum erectione in veram et religiosam Congregationem, cum concessione
Generalatus pro prima vice in ejus persona, missus fuerat, benigne inclinatus, dictam Con-
fraternitatem, seu Societatem Confratrum Bethleemitarum pauperum convalescentium in
Congregationem, sub regula S. Augustini, sub quibusdam Constitutionibus, auctoritate
Apostólica perpetuo erexit et instituit... Postmodum vero idem Innocentius Prsedecessor
accepto, eumdera Eodericum Professionem in eadem Congregatione, juxta prsedictas Consti-
tutiones expresse emisisse, illum in primum Superiorem Generalem dict» novse, per eum
SECCIÓN TERCERA. 559
erectíe, Congregationis, per íilias suas in eadem forma Brevis die 14 Juriii ejusdem anni 1687
emanatas Litteras, ad sexennium, a die, quo idem Eodericus ad Civitatem Guatimalen.
prsedictam advenisset, numerandum, cum ómnibus et singulis prserogativis, piseeminentiis,
facultatibus, auctoritate, pri\rilegii3, gratiis et indultis achonoribiis et oneribus, quse ejusmodi
Superiori General!, per easdem Constitutiones ab eo confir matos supradictas, tribuebantur
et prsescribebantur, Motu proprio et ex Cjsrta scientia sua, deque Apostolicse potestatis pleni-
tudine, constituit et deputavit...
Cum autem, sicut dilecti Filii, Michael a Jesu Maria, Procurator Generalis, et Franciscus
a S. Antonio plurium graviorum vocalium dictge Congregationis Procurator in Curia, ejusdem
Congregationis nomine Nobis nuper exponi fecerunt, quamvis in bujusmodi eorum religiosa
Congregatione singula, quse veros et formales decent Regulares, tum respectu habitus, tum
cseterorum operum, ad quse juxta prsedictas Constitutiones tenentur, adimpleantur, ac octo-
decim in Congregatione hujusmodi Hospitalia, totis numeris absoluta, de prsesenti reperiantur,
necnon in Liman, et Mexican. pro qualibet Domo religiosa quinquaginta vel circiter, in
cseteris vero quadraginta, triginta aut viginti quinqué, et singulis respective Hospitalibus
non mi ñus duodenario numero Religiosi collocari et assistere soleant ; nihilominus ipsi Ex-
ponentes ipsam Congregationem in veram et formalem Religionem, in qua non vota Simplicia,
ut de prsesenti, sed expressa et solemnia, sicut in quatuor Mendicantium Ordinibus, cseterisque
approbatis Keligionibus, in posterum ab ómnibus perpetuo profiteantur...
Nos eorumdem Michaelis et Francisci, Procuratorum, votis hac in re, quantum cum
Domino possumus, favorabiliter annuere volentes... praefatam Congregationem Bethleemi-
tarum, in Indiis Occidentalibus, in veram Religionem cum votis solemnibus ex integro,
etiam ab iis, qui hactenus vota hujusmodi in eadem Congregatione emiserunt, emittendi : ita
tamen ut nova vota emittentes prius de inefíicacia pr^ecedentium votorum ad constituendum
eos veros Religiosos certiorentur, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, perpetuo erigimus
et instituimus.
Decernentes easdem prsesentes Litteras firmas validas et elB&caces existere et fore, etc.
Datum Romae, apud S. ]?etrum, sub annulo Piscatoris, die 3 Aprilis 1710, Pontificatus
nostrianno décimo. (Bul. Rom. de Mainard., Const. 140.)
Nota. Se menciona en los Fastos, Ord. 475.
FUNDACIÓN DE LAS NAZARENAS EN LIMA.
Venerabili Fratri Archiepiscopo Limano, sive Vicario Capitulari Metropolitanse Ecclesise
Limanse in casu vacationis illius Sedis Archiepiscopalis legitime deputato.
Benedictus Papa XIII.
Venerabilis Frater, seu dilecto Fili, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Sacrosancti Apostolatus officium humilitati nostrse, meritis licet imparibus, áb setenio
Pastore commissum, salubriter exequi, adjuvante Domino, jugiter satagentes; ad ea, per quae
Monasteria et alia loca regularla devoti fceminei sexus ubique locorum opportunis rationibus
erigí et instituí valeant, propensis studiis intendimus, ac in id ipsüm tendentia piarum aní-
marum vota libenter exaudimus, sicut ad gloriam Omnipotentis Dei ad Religionís íncrementum
et animarum salutem cognoscímus in Domino expediré.
Nuper siquidem pro parte dilectarum ín Christo Filiarum Oblatarum, Congregationis Naza-
renas nuncupatarum, civitatis Limanee nobis expositum fuit, quod cum quondam Antonia
560 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Lucia de Spiritu Sancto, quadraginta et ultra ab hinc annis, congregatis octo virginibus nobi-
libus virtutique propensis, in quadam domo, intra muros dictas Civitatis empta, de tune
existentis Arcliiepiscopi Limani, iliiusque Vicarii in spiritualibus Generalas, consensu seces-
serit, ibique laudabiliter cum dictis, et alus octodecim virginibus vixerit, ibique dictse Vir-
gines habitum Jesu Nazareni, scilicet tunicam puniceam induerint, et pro cingulo ligent
funem ex junco et coronam spineam in capite deferant, necnon alteram fuñera ex eolio pen-
dentem ac sandalia in pedibus ac nonnullis anni diebus, et praesertim in majori hebdómada et
singulis feriis sextis, Crucem humeris in Redemptoris Nostri Passionis memoriam superim-
ponere soleant, quod etiam singulis diebus faciunt, dum ad refectionem accedunt, ac singulis
noctibus, dum ab hora nona ad decimam pios passus vi» Crucis exercent, eamdem Crucem. in
humeris deferunt, et paucis horis somnum capiunt in lecto conflato ex tribus tabulis absque
alio tegumento, qutim uno stragulo aut ladice ex gossypio altero ipsis inherente, alio vero
propter decentiam cum pulvinari ex lana absque linteis, vel alia tela, prseterquam in casu
infirmitatis ; sub prsefata autem túnica eo tantum habitu, qui ad modestiam requiritur,
utuntur absque subucula, tunicam tantum ex lana habentes super carnibus, pedibus nudse
cum sandaliis tantum ex fuñe, cellaque latitudinis quatuor et longitudinis quinqué tantum
brachiorum illius mensuras inhabitantes, ac tali forma vitam ducentes, talibus austeritate
poenitentia et oratione cum alus partioula'ribus formis, ut ex tránsmisso ad infrascriptam
Cardinalium Congregatiohem processu apparere asseritur, ut exinde ingens illorum populorum
sedificatio exorta fuerit, et in dies augeatur et vigeat; Templum vero diotarum Exponentium
unum ex primariis dictse Civitatis, tam in ornatu, quam in devotorum fidelium frequentia
praefulgeat, ac in eo interior et exterior sacristía existat. Cumque bo. mem. Melchior de
Liguan, dum vixit, Archiepiscopus Limanus methodum vivendi earumdem Exponentium
fuerit admiratus, continuo in encomia hujusmodi Instituti se díffundebat ; et subinde, eo vita
functo, illius Successor, etiam bo. mem. Antpnius de Zoloaga, pariter, dum vixit, Archiepis-
copus Limanus, illarum vitse methodum considerans, illamque summopere laudans, et cupiens,
quod per consueta vota et clausuram perpetuara in forma Religionis confirmaretur, suas
Litteras charissimo in Christo Filio nostro, Philippo, Hispaniarum Regi Catholico, per quas
ipsum de Instituto hujusmodi certiorem reddebat, ad ejus obtinendura assensum dedit, ut
príefati Conventus erectionem permitteret sub Regula Sauctae Theresise a Jesu, cura pro illius
manutentione quinquaginta millia et ultra petia, monetae illarum partium, adessent, et dilecti
Pilii, Capitulum et Canonici etiam dictae Civitatis pro dicta erectione suas queque preces
eidem Philippo Regi porrexerint; Ipse vero Philippus Rex ejusmodi erectioni assentitus fuit,
utinRegiis Diplomatibus constare dicitur; ut autem prsemissa executioni demandentur,
ipsae Exponentes earum Institutum, cum erectione dictse Congregationis in Monasterium cum
clausura et sub Regula Carmelitaru'ra Excalceatorum Sanctse Theresiae, per Nos confirmar!,
dictamque Regulara in ómnibus, quae ejusmodi Instituto minime obstant, observar! deberé,
cum conservatione habitus supradicti, quem gestant, et participatione omniura Indulgentia-
rum alus Religionibus sub eadem Regula Carmelitarura Excalceatarura hujusmodi militanti-
bus» ac etiam numerum Religiosarum dicti novi Conventus erigendi ad triginta tres in
memoriam annorum Domini Nostri Jesu Christi minui nunquara posse, ac pro fundatione dicti
Monasterii et ad institutionera Religiosarum, quse illi adscribentur, ab uno ex duobus Monas-
teriis Carmelitarura prsefata) Civitatis, illas quas Tu, aut tuus Vicarius in spiritualibus
Generalis elegerit cura titula quoad tres Priorissse, Subpriorissse et Vicarise, ad hoc ut ad
annura, tanquam Fundatrices et Magistrae dictis novis Religiosis assistant, transferri posse
pliirimum desíderant cum Constitutionibus per dicta Exponentes observandis tenoris sequentis
vide.licet :
SECCIÓN TERCERA. 56i
« Constitutiones Nazarense, quse a Monialibiis Discalceatis Jesu Nazareni Civitatis Limanse
in Kegno Peruvii, quae sub Eegula et Constitutionibus Sanctse Theresise a Jesu militant
observandse sunt, ultra Constitutiones, quas Moniales Sanctse Theresise profitentur. Primo :
Moniales Nazarense, quse sub Kegula Sauctse Theresise vivero et eam profiteri cupiunt, scire
debent, observare semper teneri, nedum ejusmodi Instituti Theresiani Regulam, adhuc et
Constitutiones, quas observant Moniales Discalceatse ejusdem Sanctse, in iís ómnibus, in qui-
bus noviter adjiciendis non contrarientur, verum etiam citra omne peccatum, nisi in casu
contemptus, peculiares omnes adjectas Constitutiones., quse sequuntur, observare eodem modo
deberé. Secundo: ítem Moniales Nazarense excederé numerum triginta trium non possint, juxta
numerum annorum, quos Salvator Noster vixit in Mundo. Tertio : ítem incedere debent
indutse habitu et túnica talari violacei coloris, prsecinctse fuñe pro cingulo, spinea corona ad
caput, sandaliis ad pedes et fuñe ad coUum pendenti. Quarto : ítem ut vivam praeferant imagi-
nem Jesu Nazareni, in cujus et obsequium et imitationem sunt institutse, debeant portare ad
humeros crucem ligneam in die Veneris singulis septimanis et integra hebdómada sancta et
alus anni diebus et actibus Communitatis ab Archiepiscopo Limano semel injungendis.
Quinto : ítem curare sem{)er ita debent jugem et continuam meditationem Mysteriorum
Passionis Christi et Dolorum SSmse Matris ejus habere, ut die ac nocte in ómnibus suis spiri-
tualibus exercitiis in choro ot extra illum hsec sit earum prsecipua recordatio et singulis nocti-
bus ab hora nona usque ad decimam piis exercitiis Vise Sacrse occupentur, portantes etiam
cruces ligneas ad humeros, juxta earum vires arbitrio Superiorissse. Sexto : ítem in Missa
Conventuali, cui omnes assistere tenentur, bis in septimana Sacram Eucharistiam, prsevia
confessione Sacramentan, juxta discretionem directorum sumant, et post Sacram Communio-
nem dimidiam horam in gratiarum actionem expendant. Séptimo : ítem singulis diebus
recitare in communi debeant coronam Deiparse Virginis cum septem Pater et Ave et alus
septem Salve Regina in memoriam Dolorum ipsius Sacratissimse Virginis, pro exaltatione
Sanctse Ecclesise, Su ramo Pontífice, Sacro CoUegio Cardinalium, atque pro Episcopis, Sacer-
dotibus et ómnibus Ecclesise Ministris. Octavo : ítem debeant adeo aspere corpora propria
pertractare, ut, vestibus moUibus omnino expulsis, nunquam se vestibus lineis, nisi in casu
infirmitatis, induant; sed túnica lanea et excalceatse cum sandaliis semper procedant. Nono :
ítem tribus diebus in hebdómada jejunare teneantur et tenapore Adventus et Quadragesimse,.
Quatuor Temporum et Vigiliarum totius anni aliquse saltem illarum, quarum vires id suppe-
tant, ad discretionem Prselatse, debeant esse solo pane et aqua contentse, ita ut prsefatis diebus
nunquam deficiánt aliquse vel saltem aliqua, quse hac mortificatione reliquas ad exemplum
trahat. Décimo : ítem ter in qualibet septimana debeant in communi propria corpora disciplina
affligere, et singulis diebus in hebdómada sancta. ündecibo : ítem debeant ita demisse
juxta sanctam paupertatem, quam profitentur, vivere, ut in earum dormitoriis cellulse qua-
tuor ulnas latitudinis et quinqué longitudinis non excedant, in quibus non sit supellex, quse
paupertatem Evangelicam non redoleat. Pro lecto non nisi tabulatum breve habeant cum dua-
bus cooperturis lañéis et cervicali et culcitra ex eodem materiali áspero, nisi in casu infirmi-
tatis, et in reliquia ornatus excederé non debeat parvam mensam, sedem ex tabula nuda et
nonnuUas imagines papyreas Jesu Christi, Deiparse Virginis et Sanctorum. Duodécimo : ítem
in horis, in quibus labori vacent, pialectio spiritualis vel alise pise devotiones numquam defi-
ciánt. Décimo tertio : ítem Priorissse Monasterii in laboriosis et valde pcenalibus exercitiis ita
charitative et discreto se gerere quoad Moniales particulares debeant, ut non nisi juxta unius-
cujusque vires illis prsefata laboriosa et pcenalia exercitia permittant, aliud suavius loco
dispensatorum illis injungendo. Curare tamen omnino debent, ne tanta sit earum condescen-
TOM. I. 70
562 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
dentia, ut relaxationi occasionem dent. In quo, sicut et in ómnibus, judicio, dispositionibus,
directionibus et nandatis suorum Superiorum subjectse omnes esse debent, qui interpretan et
moderari prsedictas Constitutiones pro sua prudentia semper poterunt. Die decima séptima
Angustí anno Domini millesimo septingentésimo vigésimo sexto, Sacra Congregatio Eminen-
tissimorum S. R. E. Cardinalium Concilii Tridentini Interpretum, ad quam SSmus Dominus
Noster supplicem libellum remisit, atiento voto Eminentissimi D. Cardinalis Bellugae ad
hujusmodi negotium examinandum ab eadem Sacra Congregatione deputati, censuit, si
Sanctitati Su» placuerit, per suas Litteras Apostólicas, in forma Brevis, Archiepiscopo
Limano, sive Vicario Capitulan, in casu vacationis Sedis Archiepiscopalis, committi posse,
ut veris existentibus narratis, ad fundationem Monasterii Claustralis pro Oratricibus Oblatis
Nazarenis, retento ab ipsis habitu Nazarenarum, sub Regula et Instituto Discalceatarum
Sanctse Théresise et cum participatione gratiarum et indulgentiarum, quibus ipsse Theresianse
potiuntur et gaudent pro suo arbitrio et conseientia, servatis servandis, deveniat, ac tres
Moniales ex dictis düobus Monasteriis Theresianis, debitis adhibitis cautelis in egressu et
regressu extrahat, quarum una Priorissse, secunda Subpriorissse et tertia Vicarise officium,
saltem per annum, in Monasterio erigendo exerceant; necnon prgefatas Constitutiones
Nazarenarum ab Oratricibus observandas, ultra jam approbatas Constitutiones Theresianas,
approbet atque confirme t. C. Cardinalis Origus, Prsefectus. P. Archiepiscopus Theodosiae,
Secretarius : Loco f sigilli. »
Nobis propterea pro parte earumdem Exponentium humiliter supplicatum fuit, ut in prse-
missis opportune providere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur; Nos
igitur ipsarum Exponentium votis, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere et
earum singulares personas a quibusvis Excommunicationis etc. harum serie absolventes et
absolutas fore censontes hujusmodi supplicationibus inclinati, de Venerabilium Fratrum
nostrorum S. R. E. Cardinalium Concilii Tridentini interpretum, qui votum directi Filiinostri
Ludovici, ejusdem S. R.E. Cardinalis Bellugae, ad ejusmodi negotium examinandum áb eadem
Congregatione Cardinalium deputati, attenderunt, consilio;Fraternitatituse,Frater Archiepis-
cope, sive Vicario Capitulan, in casu vacationis Sedis Arcbiepiscopalis Limange, legitime
deputato, per prsesentes committimus et mandamus, ut, veris existentibus narratis, ad funda-
tionem Monasterii Claustralis pro Exponentibus Oblatis Nazarenis, retento ab ipsis habitu
Nazarenarum, sub Regula et Instituto Discalceatarum Sanctse Theresise, cum participatione
gratiarum et indulgentiarum, quibus ipsse Theresianse potiuntur et gaudent, auctoritate nostra
Apostólica, pro tuo arbitrio et conseientia, servatis servandis, deveuias, ac tres Moniales ex
dictis duobus Monasteriis Theresianis, debitis adhibitis cautelis in egressu et re<n*essu,
extrahas, quarum una Priorissse, secunda Subpriorissíe et tertia Vicaria ofiScinm, saltem per
annum, in Monasterio erigendo exerceant, necnon prsefatas prseinsertas Constitutiones Nazare-
narum, ultra jam approbatas Constitutiones Theresianas, dicta auctoritate approbes atque
confirmes, omissis tamen nono et décimo Capitulis, super jejunio tribus diebus in hebdómada
tempere Adventus et Quadragesimse ab illis, quarum vires id suppetunt, ad discretionem
Praelatse, solo pane et aqua contentse esse debeant, servandis : et super verberatioue cor-
porum flagris ter in qualibet septimana, et singulis diebus in majori hebdómada.
Non obstantibus prsemissis ac Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, necnon, qua-
tenus opus sit, dicti Ordinis, aliisve quibusvis, etiam juramento, confirmatione Apostólica vel
quavis firmitate alia roboratis, statutis et consuetudinibus, privilegiis queque, indultis et
Litteris Apostolicis in contrarium prsemissorum quomodolibet concessis, confirmatis et inno-
vatis. Quibus ómnibus et singulis illorum tenores prsesentibus pro plene et sufficienter exprés-
SECCIÓN TERCERA. 563
sis, ac de verbo ad verbum insertis habentes, illis alias in suo robore permansuris, ad prsemis-
sorum effectum, hac vice dumtaxat, specialiter et expresse derogamus, cseterisque coatrariis
quibuscumque.
Datum Romae, apud Sanctam Mariam Majorem, sub anuulo Piscatoris, die 26 Augusti 1727,
Pontificatus nostri anno qaarto.
(Del arxíhivo de Nazarenas de Lima, original en pergamino).
Nota. No se cita en los Fastofi.
Salida de las Carmelitas de Santa Ana para fundar en las Nazarenas.
En 18 de Marzo de 1730, en virtud de lo mándalo por la Bula de Nuestro SSmo Padre
Benedicto XIII, dada en Roma á 26 de Agosto de 1727, y de lo mandado en su ejecución por
el Excmo é Illmo Señor Arzobispo de Lima, D. D. Diego Morcillo y, por su muerte, el Vene-
rable Dean y Cabildo, sede vacante, salieron á fundar el Convento de Monjas Descalzas de
Jesús Nazareno, la Madre Bárbara Josefa de la SSma Trinidad, por Priora, la Madre Grima-
nesa Josefa de Santo Toribio, por Supriora, y la Madre Maria Ana de San Joaquin, por Portera.
(Se registra en el Libro antiguo de Carmelitas de Sta Ana).
ERECCIÓN DEL COLEGIO DE OCOPA.
Clemens Papa Xltl. Ad futuram rei memoriam.
Militantis Ecclesise regimini, per ineffabiiem Divinse bonitatis abundantiam, nuUo licet
meritorum nostrorum suffragio, prsesidentes, Religiosorum virorum Altissimi obsequiis sub
suavi Religionis jugo mancipatorum, uberesque in Ecclesia Dei fructus, adspirante superni
favoris auxilio, proferre jugiter satagentium commodis et felicibus in via mandatorum
Domini progressibus libenter consulimus, sicut ad Omnipotentis Dei gloriam, Religionis
incrementum*et animarum salutem in Domino expediré arbitramur. Exponi siquidem nobis
nuper fecit Dilectus Filiují, Josephus Torrubia, Frater expresse Professus ac in Romana
Curia pro Ultramontana Familia Ordinis Minorum Sancti Prancisci, de Observantia nuncu-
patorum, Commissarius Generalis, quod, cum Charissimus in Christo Filius noster, Fer-
dinandus Hispaniarum Rex Catholicus, sua prosequens férvida vota erga conversionem
gentium in immensis ac dissitis Peruanis regionibus existentium, sui Regii serarii expensis
ad illas partes frequenteff copiosasque Missiones Professorum Hispanicorum dicti Ordinis
mittere pergat ; ad facilius vero assequendum tam pium finem, nuper, per suum Chirogra-
phum concessit permisitquo ut Hospitium Sanctse Rosse de Ocopa nuncupatum, dicti Ordinis,
situm in ipsis finibus terrarum, quas incolunt Infideles illarum partium, erigeretur in
CoUegium sive Seminarium Apostolicum, in quo Missionariorum ipsius Ordinis communitas
degat, qui ibidem Indorum idiomata ediscere, ad eis evangeli^andum prsesto esse, et proximum
babero possint locum aptum commodumque, quó pro tempore secedant ad suas curandas
segritudines, et ab exantlatis laboribus sese recreandos, prout habetur in Regio Chirographi
ténoris sequentis, videlicet : « Rex. — Cum inter nonnullas variasque expósitas praetensiones
a Fratre Josepho de Sancto Antonio, Ordinis Minorum S. Prancisci et Commissario Missionis
Cerri de la Sal, Jauja, Huanuco, et Caxamarquiila ejus Ordinis commendatse, supplicasset
queque ut in CoUegio Missionariorum Apostolicorum de Propaganda Fide confirmaretur
Hospitium Sanctse Rosse de Ocopa, ex eo quia dubitari non posset de illius necessitate et
utilitate, cum in eo stet potissimum illius finis assequutio, ad quem destinantur Missionarii,
564 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
qui ex Europa mittuntur ; hi namque statim ac in Collegio siat constituti, facile Indorum
sermonem aliaque scitu necessaria ad hujusraodi ministerium exercendum ediscere possunt :
et quia CoUegium non longe distat a locis, in quibus Missiones peraguntur, ipsi Missionarii
sibi invicem manus adjutrices prsebere, ex Collegio necessarios assumere, ad illud impeditos
et infirmes remittere, ac sine mora alios subrogare, ita valent, ut numquam spirituale
pabulum Indis sit defecturum, imo quod adquisitum est conservabitur, ac incessanter pro-
cedetur ad delegendos. novos popnlos, eosque ad Christi Pidem convertendos : ñeque etiam
minor futura foret utilitas inde eruenda, tali namque pacto in Collegio coUocatis Missionaiüs,
occasio tollitur se a4 alia divertendi, quse, si non opposita, saltem incompatibilia sunt cura
eorum exercitio, velut Ordinis officia; ad quse, contra dispositiones alias factas, deputari
solent. Hac igitur visa supplicatione congruum duxi, ad Consultationem raei Indiarum Con-
silii, rem pro informatione et voto deferre ad Commissarium Generalera Indiarum in dicto
Ordine, qui exposuit, fundationem Collegii Missionariorum Apostolicorum in regno Peruano
jam dudum consideratam ordinatamque fuisse, tamquam indispensabiliter necessariam ad
Pidei propagationem in Comitiis generalibus Ordinis, totiesque Ordinationera istara confir-
matam fuisse a Summo Pontifico Innocentio XI. In primis enim quia in hisce Collegiis in
modum recoUectioms vivitur, stricta observantia ac fervens viget solitudo, quse sane multum
conferunt ad inducendum spiritus fervorem in illos, qui tantum Ministerium evangelizandi
Gentibus suscipiuniHi enim parati esse debent, aut ad profundendum pro Christo sanguinem,
quod frequenter accidit, aut civiliter eos mori necesse est, ingredientes et procedentes per
asperrima locorum, manducantes non raro cibos, quos avia profert tellus, et recumbentes, nox
atra ubi eos occupat; quse quidem onera, sine magno spirituali fervore pro animarum salute,
supportari nequeunt. Kiirsus etiara, quia si erigi contingat CoUegium cura sui Guardiani,
Discretorum, Officinarumque institutione, melius procurari valent victualia, cseteraque
Neophytorum subsidia, populisque potior prsestari assistentia. Ac demum, quia existente
prope Missionem Collegio cura suo valetudinario, aliisque commoditatibus, consolatione
afficiuntur majori Conversores ; sciunt quippe promptum sibi adesse receptaculura in suis
segritudinibus, locumque quietis pro defatigatis in laboribus : at vero, si eis desit refugii
locus et dispersi vagari debeant per loca, in eorum vocatione frigescunt, in proposito tepidi
evadunt tristesque vivunt. Quibus addebatur circumstantiis alia peculiaris pro confirmatione
Collegii de Ocopa, quod nimirum ibi sepultus est Venerabilis ejusdem Fundator, Prater
Franciscus de Sancto Josepho, a qüo etiam originem acceperunt omnes Peruaníe Missiones;
illiusque situatio in loco, ex quo dividuntur vise tendentes ad Missiones, ab ipso Collegio
administratas et ad alias, quarum curara gerit Limana Provincia ex Conventu Huarensi.
Itaque concludebatur, valde opportunum fore ad tara pium finem assequendum, si Ego
dignarer Kegium concederé Beneplacitum pro dicti Collegii erectione. Quibus ómnibus visis
in meo Indiarum Consilio, juncta etiam allegatione fiscal! desuperque consultus pro approba-
tione hujusmodi instantiae die 17 Martii 1751, placuit mihi eidem annuere, concedendo
meam Regiam licentiam ad hoc, ut ex tune in Apostolicum Missionariorum CoUegium
erigeretur Hospitium Sanctse Roáse de Ocopa. Quaraquam vero istiusmodi mea Regia reso-
lutione promulgata et de ea certior faotus fuerit Commissarius Generalis indiarum, qui suas
patentes Litteras die 31 Maji ejusdem anni 1751, pro eo quod ad ipsum spectabat, expedivit,
ut apparet ex eisdem patentibus Litteris nuper a memórate Pratre Josepho de Sancto Antonio
praesentatis ; Regium tamen Chirographum desuper tune expeditum non fuit, quemadmodum
pro captse resolutionis exequutione necesse erat. Re igitur modo, instante dicto Pratre
Josepho de Sancto Antonio, iterum in praefato meo Consilio proposita, cum nova allegatione
SECCIÓN TERCERA. 565
fiscali, placet Mihi, iit super illa Regium expediatur Chirographum. Propterea jubeo meo
Proregi in Peruanis Regionibus, mese Regise Audientise, in civitate Limana constitutis, et
ómnibus Tribunalibus, siogulisque ejusdem Regni Ministris, et injungo admodum Reverendo
Archiepiscopo Limano, csetorisque Prselatis Judicibusque Ecclesiasticis, illarum partium,
ad quos quomodolibet spectabit, quod unusquisque eorum pro sua faciat virili, ut hsec mea
Regia voluntas debitum consequatur eífectum. Datum apud Bonum Secessum, die 2 Octobris
1757. —Ego Rex. — Jussu D. Nostri Regis — Joseph Ignatiús de Goyeneche — Tribus
rubricis erat rubricatum »
Cum autem, sicut dictus Josephus, Commissarius Generalis, Nobis subinde exponi fecit,
ipse prseinsertum Chirographum, quo firmius subsistat. Apostolice confirmationis nostraí
patrocinio communiri summopere desideret ; Nos ipsum Josephum, CommissariUm Genera-
lem, specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes et a quibusvis Excommunicationis
supplicationibus ejus nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, prseinsertum
Chirographum ab ipso Ferdinando Rege, super facúltate erigendi dictum Hospitium Sanctse
Rosse in Collegium sive Seminarium Apostolicum Missionariorum dicti Ordinis, ut prsefertur,
concessum cura ómnibus et siugulis in eo contentis et expressis, auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium, confirmamus et approbamus, illique inviolabilis Apostolicse fírmitatis robur
adjicimus ; omnesquo et singulos juris et facti defectus, si qui desuper intervenerint, sup-
plemus. Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et eficaces existere
et fore
Datum Romae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 18 Angustí 1758,
Pontificatus nostri anno primo. (Ex BuU. de Propag, PidaTom. 4, pag. 1.)
Nota. No la cita Morelli, cuyos ^Fastos están ya para concluir.
SERIE DE LOS MONASTERIOS BE LIMA, POR ORDEN CRONOLÓGICO,
1558, Marz. 15. Monasterio de la Encarnación, bajo la Regla de San Agustin, fundado por
Da. Leonor de Portoccarrero y su hija Da. Mencia Viuda de Sosa.
1573, Set. 15. Monasterio de la Concepción, bajo la Regla de San Francisco, fundado por
Da, Inés Muñoz de Rivero y Da. Maria de Chavez.
1584, Jun. 2. Monasterio de la Trinidad, bajo la Regla de San Bernardo, fundado por
Da. Lucrecia Sanzolas y su hija Da. Mencia de Vargas.
1594, Jul. 30. Monasterio de Recoletas Descalzas de la Immaculada Concepción, fundado
por Dd. Inés de Sosa.
1604, Set. 1. Monasterio de Recoletas Agustinas de Nuestra Sra del Prado, por D^. Angela
Iriarte y Recaído.
1606, En. 4. Monasterio do Sta Clara, fundado por especial empeño de Sto Toribio.
1620, Peb. 13. Cédula Real para fundar el Monasterio del Cármem alto: se instaló en ib
de Diciembre de 1643, y fué fundado por el Inquisidor D. Juan de la Cantera.
1626, Oct. 13. Monasterio de Sta Catalina de Sena : se instaló en 7 de Junio de 1631, y
fué fundado por Da. Luisa Güera de la Daga y su hermana Da. Clara.
1670, Marz. 21. Beaterío de Amparadas, fundado por el V. P. Francisco del Castillo, de
la Compañía de Jesús.
1674, May. 2. Monasterio de Santa Rosa, por Breve de Clemente X : protegido por Cédula
Real de Felipe V, en 1704, é instalado en 2 de Setiembre de 1708. Tienen la Regla de San
Agustin y el Hábito de Santo Domingo.
566 PAPTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
167'J, Set. 30. Monasterio de Trinitarias Descalzas, establecido por Cédula ileal de ésta
fecha : confirmado por Breve de Inocencio XI, en 10 de Setiembre de 1681, y fundado por
Da. Ana de Kobles.
Iti78, En. 28. Beaterío de Nuestra Señora de Copacabana, fundado por Cédula Real.
1686, Dic. 21. Monasterio de Carmelitas Descalzas, llamado de Santa Ana, fundado por la
Reina Da. Mariana de Austria é instalado en ésta fecha. (Hoy está suprimido.)
1688, Ag. 4- Beaterio del Patrocinio, fundado por el V. P. Francisco Villagomez, de la
Congregación de San Felipe Neri.
1698, D¡c, 31. Monasterio de Capuchinas, llamado de Jesús, María y José. Vinieron las
Capuchinas de Madrid, y entraron en Lima en 4 de Febrero de 1711.
1727, Ag. 26. Monasterio de Nazarenas, bajo la Regla del Carmen y el Hábito de Nazarenas,
aprobado por Benedicto XIII, en ésta fecha. Se instaló en 18 de Marzo de 1730.
1732, Ag. 10. Monasterio de Mercedarias, instalado en ésta fecha, presidiendo el Illmo
Señor Escanden, Arzobispo de Lima.
1735. En éste año se establecieron en Lima los Padres de la Buena Muerte. So fundó la
Religión por San Camilo de Lelis, en el Pontificado de Sixto V, el cual expidió su Bula en
18 de Marzo de 1586, aprobando el Instituto. Después creció tanto la Religión, que se fun-
daron cinco Provincias, á saber ; la de Roma, Ñapóles, Milán, Sicilia y Bolonia. Últimamente
se fundó la Provincia de España, por Bula de Inocencio XIÍ, en 13 de Mayo de 1693, y á los
i O años después pasaron los Padres do España al Perú.
SECCIÓN CUARTA
Ordenaciones varias que afectan a los Regulares de
América.
ELECCIÓN DEL PROVINCIAL DE STO. DOMINGO EN EL PERÚ.
Paulus Papa III. Ad futuram rei memoriam.
Cum, sicut accepimus, Fratres Ordinis Prsedicatorum seu Sancti Dominici, qui sunt apud
Indos in Provincia S. Joannis Baptistse, seu Terree del Perú nuncupatse, secundum morem
dicti Ordinis, propter maximam Conventuum seu Domorum inter se distantiam, ad eligendum
novum Priorem Provincialem ejusdem Provincise de facili congregari non possint, et in
nonnuUis ex dictis Conventibus seu Domibus pauciores quatuor Fratribus existant, quo fit,
ut, juxta ejusdem Ordinis Magistri Generalis statutum, dictarum Domorum Vicarii vocem
in electione dicti Provincialis non habeant. Nos ad puUulantem in illis partibus Eeligionem
Christianam respectum habentes, consideranfcesque, non omnia inibi ita solemniter, sicut
incseteris orbis partibus fieri posse... auctoritate Apostólica, tenore prsesentium. statuimus
et ordinamus, quod modernus Prior Provincialis dictse Provincise per quadriennium post
ñnitum tempus prsesentis sui Provincialatus officii, in eodem officio perseverare ac continuare
debeat ; quodque dictarum Domorum Vicarii, etiamsi in eis minus quam quatuor Fratres
SECCIÓN CUARTA. 567
existant, vocem in electione dicti Prioris Provincialis habeant, non obstantibus prsemissis, etc.
Datiim Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die prima Januarii 1546, Pontifi-
catus nostri anno duodécimo. (Bular. Dominic. Tom. 4, fól. 649.)
SE PONE REMEDIO A LA APOSTASIA DE CIERTOS RELIGIOSOS MENORES, QUE
ABANDONANDO SU RELIGIÓN Y HABITO EN EL PERÚ Y MÉJICO, SE VOLVÍAN A ESPAÑA.
Gregorius XIII. Ad perpetuam rei memoriam.
Ad compescendam eorum licentiam, qui postquam se Keligioni addixerunt, variis exquisi-
tisque rationibus ad sseculum rediré conten dunt, Nos convenit admodum esse intentos. Hoc
in numero nonnullos Professores Ordinis Fratrum Minorum, de Obser^^antia nuncupatorum,
in partibus Indiarum, tam del Perú, quam Novse Hispanige, ponendos esse, non sine gravi
animi nostri molestia accepimus : illi etenim habitu eorum regulari dimisso, et saeculari
reassumpto, ex partibus prsefatis ad regna Hispaniarum revertuntur : quae res apud Indos, ad
Fidem Catholicam conversos, máximum affert scandalum : inspiciunt enim plerosque ex eis,
qui in habitu humilitatis Altissimo famulantur, illo dimisso, negotiis ssecularibus ac con-
gerendis pecuniis admodum esse intentos, et lucri cupiditate Keligionis jugum, quod suave
esse Dominus testatur, detrectasse, idque apud Nos non mediocrem parit admirationem.
Huic igitur incommodo, ex quo per horum Yirorum pervenit scandalum, prsesenti remedio
occurrendum esse existimantes, Commissariis delegatis a Generali Ministro, seu Commissario
Generali Ultramontano dicti Ordinis, seu quavis auctoritate in Fratres ejusdem Ordinis
prsedito, eos, qui habitu regulari dimisso, ad sseculum rediisse, etiam prsetextu Litterarum
Apostolicarum, recognoverit, ex partibus Indiarum expellendi et ad domos, in quibus professi
fuerunt, Litteris Apostolicis per subreptionem vel obreptionem obtentis non obstantibus,
revocandi ac ad illas reducendi, ac in eosdem, tamquam Keligionis Desertores, juxta eorum
excessus et delicta, eorúmque regularia instituta animadvertendi, aliaque citra prsemissa
exequendi licentiam et facultatem, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium, concedimus.
Sic per quoscumque, etc.
Datum Komse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 14 Maji 1578, Pontificatus
nostri anno sexto. (Bular. Rom. de Cocquelines, Const. 85.)
LETRAS COMENDATICIAS EN FAVOR DE LA COMPAÑÍA DE JESÚS.
Venerabili Fratri Episcopo Cuzquensi.
Gregorius Papa XIII. Venerabilis Frater, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
In multis maximisque curis, quibus refertum est hoc munus Pontificium, cui Nos Divina
providentia, sine ullo nostro mérito prsefecit, summam semper rationem habendam duximus
hujus Sanctse atque Apoátolicse Sedis auctoritatis et dignitatis; ad eam vero retinendam et
tuendam. magnopere interesse judicavimus, curare ut privilegia et decreta, quse hinc proficis-
cuntur, quam diligentissime serventur, nec quidquam ab alus mutetur : ac si quid dubita-
tionis aut controversiae inciderit, ad Nos scribatur, indeque interpretatio moderatioque peta-
tur, unde illa sunt profecta» lUud etiam magnopere convenit nostro officio et muneri, ut eos
amplectamur tueamurque, quorum opera fidelissima et fructuosissima utimur. In his Sacer-
dotes Sodalitatis Jesu in primis numeramus ; semper enim perspectam habuimus eorum
pietatem et Christi glorise atque animarum salutis zelum. Quibus de causis et superiores
5G8 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Pontifices et Nos eiim Ordinem multis privilegiis ac decretis ornavimus. Cupimus igitur
eos tuse Praternitati quam commendatissimos esse. Volumus etiam ut ipsos suo ministerio
congruenter Apostolicis privilegiis uti sinas, ñeque obsistas. Erit hoc dignum tua pietate,
eaque observantia, quam debes Nobis atque huic Sanctse atque Apostolicse Sedi. Datum
líomae, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 13 Maji 1578, Pontificatus nostri anno
séptimo. (Del Archivo Nacional de Lima, Legajo 1186.)
En las Indias no es lícito á los Religiosos de la Compañía pasar á otra Orden,
ni aun á la Cartuja.
En 24 de Octubre de 1579 Gregorio XIII prohibió á los de la Compañía de Jesús en las
Indias pasar á otra Orden Kegular, ni tampoco á la Cartuja, Hállase en el Bularlo Romano,
inserta en el Breve de Clemente XI, que empieza Sacri Ápostolatus. Véase en éste Tomo
(Fastos. Ord. 160.)
QUE EL COMISARIO GENERAL DE OBSERVANTES EN LAS INDIAS TENGA VOZ ACTIVA Y
PASIVA EN TODOS LOS ACTOS CAPITULARES.
Sixtus Papa V. Ad perpetuam rei memoriam.
Cum ad regendos fratres Minores de Observantia, degentes inpartibus Indiarum
prseter dúos Commissarios et Ministros Provinciales et dúos Custodes, qui totidem Proviuciis
illarum partium priesunt, etiam unus Commissarius Generalis deputari soleat secundum
Statuta in Congregatione Toletana instituía Vocem tamen activam et passivam in dicto
Capitulo General!, juxta Litteras fel. rec. Leonis Papse X, nostri prsedeceSsoris, et forsan alia
ipsius Ordinis Statuta, minime habeat, non mediocriter expediré et rationi consonum
judicamus, ut quoniam ex ministris Provincialibus et Custodibus quamplures ob locorum
intervaílum ac distantiam ad Capitula Generalia accederé non possunt, et plerumque eorum
aliquis deest, saltem Commissario Generali prsedicto vox activa et passiva concedatur
Quare Nos ut in Generali, in Domo B. Marise de Aracceli de Urbe, jam congrégate
Capitulo, et quibuslibet alus Capitulis Generalibus, Congregationibus, et in ómnibus eorum
Capitularibus, qnaí in futurum ubilibet in locis celebrabuntur, in electione Generalis Ministri
et alias in ómnibus et per omnia vocem activam et passivam omnino habeat, et suavoce
uti, et locum retiñere libere et licite valeat, auctoritate Apostólica, tenore pra^sentium, per-
petuo concedimus et indulgemus
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 15 Maji 1587, Pontificatus nostri
anno tertio.
(Bul. Rom. de Cocquelines, Const. 87).
NOTAS DE LOS FASTOS.
En 15 de Mayo de 1587 Sixto V instituyó en la Orden de S. Francisco el oficio de Comisario
General de Indias con el privilegio de tener voz en el Capítulo. Hállase en el Bulário de la Orden de
Rodriguez, Const. 45.
Siendo General de la Orden Fr. Cristóbal de Capite-Fuenles, accedió desde 1572 á los deseos
del Rey, para que algún Hermano de la Orden, que el mismo Rey Católico. eligiese, fuese Comisario
General de Indias, residiese en Madrid, y se sustentase á expensas del erario real, como dice Solor-
zano citando á Fr. Luis Miranda, De Jnd. jure, tom, ±. L 3, cap. 26. Lo cual se aprobó en el
Capítulo celebrado en Toledo en 1583. Con el nombre de Comisario General se enviaban también
SECCIÓN CUARTA. 569
Visitadores á las Indias, poro no tenían lanía autoridad, y solo tenian el privilegio peculiar de que su
oficio no expiraba por la muerte del General.
Fastos, Ord. 174.
SOBRE LOS VISITADORES DOMINICANOS EN LA PROVINCIA DEL PERÚ.
Sixtus Papa V. Ad perpetuam rei memoriani.
Qu3B regularium personarum quietem perturbare consueverunt, decet Nos pro nostro pasto-
ralis officii debito remedio submovere. Cum itaque compertum sit, quod mittere Visitatores,
Vicarios, vel faceré alias símiles provisiones ad Provinciam S. Joannis BaptistsB del Perú,
Ordinis Fratrum Prsedicatorum, ad instantiam particular ium professorum dicti Ordinis, pro
eorum particulari interesse, sit nutriré lites et continuas dissensiones inter ipsos; Nos hujus-
modi incommodis obviare cupientes, ac supplicaiionibus dilecti Filii Procuratoris Generalis in
hac parte inclinati, de consilio dilectorum Piliorum nostrorum S. R. E. Cardinalium super
negotiis Regularium deputatorum, harum serie statuimus et ordinamus, quod de cíetero non
liceat alicui Superiori dicti Ordinis mittere ad dictam Provinciam Visitatores, Vicarios, vel
faceré alias símiles provisiones ad instantiam alicujus dicti Ordinis professoris, nisi ostendat
petitionem suam confirmatam a Provinciali et Diffinitoribus Capituli, vel majori parte vocalium
dictse Provincise, vel ad minus quod causa petitionis sit talis, quod juridice et secundum Con-
stitutiones dicti Ordinis mereatur exaudiri, etc.
Datum Romee, apud S. Marcum, sub annulo Piscatoris die 23 Julii 1588, Pontificatus nos-
tri anno quarto.
(Bular. Dominio, tom. 5, pág. 466).
Que los Regulares de la Compañía no se reputen extra claustra cuando salen para enseñar la
doctrina Cristiana.
En una causa Límense decidió la Sagrada Congregación, en 10 de Junio de 1591, que aunque
el Obispo pueda visitar y corregir á los regulares degentes extra claustra con ocasión de ense-
ñar la doctrina Cristiana, según la resolución dada para Manila ; esto no tiene lugar en los
Padres de la Compañía de Jesús que ejercen tal ministerio, con tal que tengan en dichos
lugares superiores locales que los cuiden, y á quienes obedezcan viviendo según su Instituto.
Lo trae Barbosa OoZ^^cte. Ses, 6, cap, 3, Trid, w. 5. Fastos, Ord. 182.
Luego veremos como todos los Doctrineros son reputados intra claustra viventes,
QUE EN LAS INDIAS, Y PARTICULARMENTE EN LA PROVINCIA DE LIMA, NO PUEDAN
SER PROMOVIDOS AL PROVINCIALATO Y OTRAS DIGNIDADES SINO LOS ALUMNOS DE LA
MISMA PROVINCIA DE SAN FRANCISCO.
Clemens Papa VIII. Ad perpetuam rei memoriam.
His qure ad Regularium personarum statura et commodum próvido sunt ordinata, cum a
nobis petitur Apostolice confirmationis robur, libenter adjicimus.
Cum itaque, sicut accepimus, dilectus Filius noster Hieronymus, Tituli Sancti Pancratii,
Presbyter Cardinalis Matthseus nuncupatus, Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Obser-
vantia Protector, ad quem nos supplicem libellum nobis pro parte dilectorum Filiorum
Ministrorum Provincialium, et Fratrum Ordinis S. Francisci in partibus Indiarum Occiden-
taliumexistentium, porrectum remiseramus, quo quidera suppíici libello nobis exponebatur,
TOM. I. 71
570 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
nonnuUos Commissarios Generales ex Hispania, ad prredicti Ordinis Provincias in partibus
Indiarum hujusmodi proñciscentes, maximeque ad Provinciam Limensem, quse in regno
del Perú sita cst, privatis alTectionibus motos, potius quam coiiimuni Eeligionis utilitati
inservicntes, illos, qiii secum ex Hispania accesserant, ad Ministratus, Provincialis, et alia
Ordinis officia promoveré consiievisse, in non modicum earumdem Provinciarnm et prsesertim
Liraensis detrimentiim, Nobisqiie liumiliter supplicabatur, ut huic malo occurrere dignare-
miir : maturo consilio et deliberatione, pr^emissis, ac Keligionis Seraplücíe dictarumque
Provinciarum communi utilitati, necnon Keligionum omnium, et pra^cipue eorum, qui in
remotissimis orbis partibus doctrinan exemplarisqiie vitse splendore Catholicam Fidem propa-
gare nituntur, honori prospicere cupiens, ejusdemqiie Keligionis Statutis Generalibus
inhserens, decreverit et statuerit, ut in Provinciis ejusdem Keligionis, in partibus praedictis
Indiarum, et prsesertim in Limensi Provincia, ad Ministratus, Provincialis seu quomodolibet
aliud dignitatis ofíicium assumi non valerent alii dicti Ordinis Keligiosi, quam illi qui ejus-
dem Provincise alumni essent, vel ad eam expresse et nominatim missi ex Hispaniis cum
Ministri Generalis aut Commissarii Indiarum, apud Catholici Hispaniarum Regis Curiam
Assistentis, litteris obedientialibus in illis Provinciis incorporati fuissent; quod si secus
fieri contingeret, iriitum et inane omnino esset; etiam electores, promotores et fautores,
quam electos quoslibet, privatiouis ab eorum ofiBciis ac inhabilitatis ad similia et alia in
posterum obtinendas poenas quas tune infiixit, ipso jure incursuros declaraverit, prout in
eisdem Hieronymi Cardinalis Protectoris Patentibus litteris, sub datis die ultima Januarii
proxime prseteriti expeditis, plenius dicitur contineri.
Cumque firmiora sint ea qujB Apostólica? contirraationis robore muniuntur ; propterea pro
parte Provincialium et Fratrum Provinciarum praidictarum Nobis humiliter supplicatum
fuerit, ut Patentes litteras prsedictas confirmare, ac alias in prsemissis opportune providere
de benignitate Apostólica dignaremur ; Nos igitur earumdem Patentium litterarum totum
tenorem príesentibus pro expresso habentes, ac Ministros Provinciales» et Pratres dictarum
Provinciarum specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et eorum singulos a quibusvis
Excommunicationis, supensionis et interdicti etc., absolutos fore censentes, hujusmodi sup-
plicationibus inclinati, ejusdem Hieronymi Cardinalis Protectoris litteras Patentes prsedictas,
omniaque et singula in illis contenta, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, perpetuo
confirmamus et approbamus, illisque perpetua) atque inviolabilis Apostolicse firmitatis robur
adjicimus, omnesque et singulos juris et facti defectus, si qui in eisdem intervenerint, sup-
plemus, et nihilominus omnia et singula prsemissa de novo statuimus et ordinamus, ac in
Provinciis príedictis observari deberé, volumus et mandamus ; prsecipientes in virtute sanctaí
obedientiai ac sub poenis supra dictis eo ipso incurrendis, tam Commissariis quam alus
Superioribus et Fratribus, ad quos spectat, ac in futurum spectabit ; ut prsemissa omnia et
singula inviolate observent et observari curent et faciant.
Non obstantibus Constitutionibus, et Ordinationibus Apostolicis etc.
Datum Komíe, apud S. Petrum, sub annulo Piscaloris, die 4 Martii 1600, Pontificatus
nostri anno nono. (Del Bularlo Komano Luxemburg. contin. part. la pág. 50.)
La Orden de Carmelitas Descalzos es una de las cuatro Mendicantes.
En 20 de Agosto de 1603 Clemente VIII dirigió un Breve al Arzobispo de Méjico, así
como al Dean y Arcediano de la Santa Iglesia, para que defendiesen á los Carmelitas
Descalzos, contra los adversarios que negaban ser dicha Orden una de las cuatro Mendicantes.
Y se establece que sus prcrogativas no perecen por el trascurso del tiempo, ni por otro modo
SECCIÓN CUARTA. 571
de prescripción, y que no se les puede obligar á asistir á las procesiones. Hállase en el Bulario
de Cherubin, y empieza Romanum^ Fast. Ord. 203.
Declaración sobre el Monasterio de Santa Catalina de Sena, de Córdoba del Tucuman.
Por parte del Monasterio se expuso, que habiéndose erigido aquel Monasterio por el
Ordinario, con autoridad Apostólica, se habian mezclado ciertos estatutos de la Kegla de
Santa Teresa, algún tanto modificados para su régimen. Por lo cual se dudó después si
dichos estatutos serian válidos, así como también ia Profesión que habian hecho las Monjas,
pues llevaban el hábito Dominicano, que tanto discrepa de la Kegla del Carmen. A esta duda
respondió Paulo V, aprobando los estatutos del Monasterio de Santa Catalina de Córdoba del
Tucuman; suple los defectos, si alguno hubo, y declara válidos los estatutos y las Profesiones
de las Monjas. Pero quiere que en lo venidero se observe para dar los hábitos á las Monjas,
el rito prescrito en la Kegla de Santo Domingo. Fastos, Ord. 233.
Alternativa de Agustinos en Méjico.
En 2 de Setiembre de 1623 ordenó la Santa Sede, que en el Convento Máximo de
S. Agustín de Méjico se estableciese la alternativa en los oficios de Priores, Definidores,
Visitadores y Provinciales, según se acostumbraba en otras Provincias de Indias ; á saber que
el Provincial y el Prior del Convento Máximo, en el primer trienio fuesen nacionales : de los
Definidores dos Españoles y dos Nacionales, y lo mismo de los Visitadores, uno español y otro
nacional. Lo trae Solorzano,, lih. 3, cap. 26. Fastos, Ord. 244.
Solos los Custodios pueden ir al Capítulo General.
En 20 de Nov. de 1625, Urbano VIII confirmó ciertos Estatutos del Orden Seráfico,
entre los cuales los que tocan á las Indias son : 1. Que los Provinciales no vayan al Capítulo
General, ni envíen Comisarios. — 2. Que sólo los Custodips pueden asistirá el. — 3. Que los
Comisarios visiten las provincias por sí, y en caso de impedimento nombren Visitador de la
provincia más cercana, y no de las más lejanas. — 4. Que ni al Comisario, ni al Visitador,
ni al Provincial le sea lícito, antes ni después de la elección de Provincial, privar á alguno de
voz activa ó pasiva, ó castigarle con otra pena más grave, sin concluir el proceso, y oir al
reo, so pena de privación de oficio. — 5. Que los Visitadores, celebrado el Capítulo, no per-
manezcan en la Provincia visitada más de veinte días, y si pasasen, cese su oficio. — 6. Que si el
Comisario, Visitador, o Provincial, pidieren suscripción de los subditos, para la elección de
este ó aquel, incurran ipso fado en privación de acto legítimo, así ellos como los que suscri-
bieren. — 7. Que en el Capítulo Provincial juren los electores, delante de un Crucifijo, elegir
al que en conciencia creyeren más digno, según lo dispuesto por Clemente VIH. Empieza
In supremo (Hállase en el Bul. de Querubin tom. 4, pág. 65.) Fastos Ord. 254.
No obsta el Breve de S. Pió V, para la Visita de las Parroquias Kegulares.
En 6 de Febr. de 1627 declaró la Sagr. Congregación de Obispos y Kegulares, que los
Keligiosos que tienen la cura de almas están sujetos a la jurisdicción, visita y corrección de
los Obispos, en todo lo que concierne á la cura de almas, y administración de los Sacramentos,
no obstante el Breve de S. Pió V, de 24 de Marzo de 1567, por el cual se concede á los
Mendicantes de Indias ejercer el ministerio Parroquial sin licencia de los Obispos. Lo
refiere Pittoni CC. ad Regul. n. 2319. — Fastos Ord. 263.
572 PARTE 3*^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
QUE LOS MISIONEROS VAYAN A LAS INDIAS POR EL CAMINO RECTO.
Paulus Papa V. Ad futuram rei memoriam.
Accepimus, non sine animi nostri molestia, Religiosos, qui, Religionis Catholicae propagandge
et alias in vinea Domini laborandi causa, ad Indiarum partes et certas illius Provincias a suis
Superioribus delegantur, destinatas sibi Provincias et loca non petere, verum vel in ipso
itinere immorari, vel alio deflectere, non sine Religionis ejusdem dispendio, etsalutis anima-
rum detrimento.
Quare Nos, pro nostra pastoralis officii sollicitudine, omnium saluti intendentes, Apostólica
auctoritate, tenore prpesentium, ómnibus et singulis cujuscumque Ordinis et Congregationis ac
Societatis regularibus personis, qui ad partes Indiarum ad Pidem Catholicam prsedicandam,
sive alia Ecclesiastica ministeria exercenda, et in messem Domini, operarii mittentur, sub
Excommunicationis poena, ipso facto incurrenda, prsecipimus et mandamus, ut, memores voti
obedientise per eos emissi, ad eas Provincias et loca recta se transferrant, ad quse ab eorum
Superioribus missi fuerint, nec quovis prsetextu, absque eorumdem Superiorum licentia
(legitimo tamen impedimento cessante), in itinere immorentur, vel ad loca eis non destinata
declinent.
Non obstantibus etc.
Datum Eomse, apud S. Marcum, sub annulo Piscatoris, die 8 Julii 1609, Pontificatus nostri
anno quinto.
(Bulário Romano de Cocquelines, Constitución 132).
QUE LOS VISITADORES DE INDIAS NO EJERZAN SU JURISDICCIÓN HASTA MOSTRAR
LAS PATENTES : MERCED ARIOS.
Gregorius Papa XV. Ad perpetuam rei memoriam.
Injuncti Nobis Apostolici muneris sollicitudo postulat, ut circa statum personarum religio-
sarum quarumlibet invigilantes, ad ea per quse prospero felicique illarum statui et directioni
consulitur, sedulo intendamus, aliasque statuamus et ordinemus, prout conspicimus in
Domino salubriter expediré.
Cum autem, sicut dilectus Filius Didacus de Velasco, Provincise del Cuzco in Indiis, Fra-
trum Ordinis Beatse Marise de Mercede, Redemptionis Captivorum, Minister Provincialis,
Nobis nuper exponi fecit, Vicarii Generales qui pro tempere ad Provincias ejusdem Ordinis,
in Indiis similiter existentes, visitare mittuntur, antequam ad Provincias hujusmodi perve-
niant, facultatibus sibi propterea concessis utantur indeque máxima scandala et iuconvenientia
orta sint, et in dies oriantur ; idcirco Nos, pro nostro pastoralis officii muñere, prsemissis,
quantum cum Domino possumus, obviare volentes, supplicationibus ejusdem Didaci nomine,
super hoc Nobis humiliter porrectis, ínclinati, quod de csetero, perpetuis futuris temporibus,
Vicarii príedicti, qui ad hujusmodi Provincias perveniant, juxta regularia dicti Ordinis statuta,
Apostólica auctoritate confirmata, quoadusque patentes eorum litteras ostendant, illis uti
millo modo possint, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium, statuimus et ordinaraus
Datum Romee, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 4 Aprilis 1622, Pontificatus
nostri anno secundo.
(Bulário de la Orden, pág. 242).
SECCIÓN CUARTA. 573
Paulo V expidió otras Letras en favor de los Mercedarios de Indias, en las cuales se modera
el rigor délas Constituciones, para la Presentaturas de América, en atención á que no es tan
fácil como en España ejercer el Profesorado en los Colegios formados. También se concede al
Procurador General de índisis, que desempeñe el oñcio por cinco años para que tenga voz en el
Capítulo General. Se les exime también á los Mercedarios de América, de celebrar el Capítulo
intermedio, si no fuere para elección del General, y que los presentados se puedan con-
firmar por el General de la Orden, sin celebrar Capítulo intermedio. Empieza el Breve :
Onerosa,
Dado en 10 de Marzo de 1616. (Bularlo de la Orden, pág. 223.)
Otro Breve expidió el mismo Paulo V en favor del P. Pr. Juan de Salazar, varón de grande
virtud y muchas letras, el cual habiendo pasado de Lima á Quito, sólo por su salud quebran-
tada, fue proclamado en. Quito por Maestro de Provincia. Lima entonces reclamó, y quiso
tenerle también por Maestro de su Provincia, á lo cual accedió el Papa, concediéndole todos
los privilegios, gracias ó indultos de los Maestros de la Provincia de Lima. Empieza Religionis
causa y su data de 13 de Febr. de 1620. (Ibidem, pág. 229).
Otras Letras de Urbano VIII se encuentran en este Bularlo, por las que se ordena que
ningún Visitador General do Indias pueda volver á España, aunque tenga la oportuna licencia
de su General, sin dar razón de su administración al sucesor que se le diere. Dado en 27 de
Setiembre de 1627 (pág. 249).
El mismo Urbano expidió otro Breve en favor del Provincial del Cuzqo, que pasó en 1633 á
España y Roma, por negocios de la Provincia, en cuyo tránsito se consumieron dos años de su
Provincialato; y se le concede que pueda ser reelecto en el Capítulo próximo. Dado en 13 de
Marzo de 1637 (pág. 281).
El mismo Papa dispuso que el Capítulo Provincial de los Mercedarios, que se celebraba
en 7 de Diciembre, se celebrase en 7 de Setiembre, en cuyo tiempo cesan las lluvias y los
frios, y se podian reunir fácilmente los Vocales en Lima. Dado en 4 de Junio de 1638. (Ibid.
pág. 182.)
SE CONCEDE LA ALTERNATIVA A LOS AGUSTINOS EN MICHOACAN.
Venerabilibus Fratribus Archiepiscopo Mexicano, ac Episcopis Mechoacan, et Guadalaxaren-
sibus in Indiis, seu dilectis Piliis eorum of&cialibus.
Urbanus Papa VIII.
Venerabiles frátres, seu dilecti Pilii, salutem et apostolicam benedictionem.
Alias a fel. recordátionis Gregorio Papa XV, Prsedecessore nostro, emanarunt Litterse tenoris
subsequentis, videlicet : « Grregorius Papa XV — ad futuram rei memoriam. — Ex injuncto
Nobis desuper Apostolicse servitutis officio Cumitaque sicut dilecti Filii, Prior etProcu-
rator Generales Ordinis Pratrum Eremitarum S. Augustini, Nobis nuper exponi fecerunt,
alias ad Congregationem Ven. Pratrum nostrorum S. E. E. Cardinalium,negotiis Episcoporum
et Kegularium prsepositorum, delatum fuerit, in Provincia de Mechoacan in Indiis Occidenta-
libus, Ínter Fratres dicti Ordinis, super electione et distributione Provincialatus, Dignitatum,
aliorumque officiorum Ordinis et Provincise hujusmodi, diversas controversias exortas esse,
majoresque verisimiliter exoriri posse ; Nos discordias hujusmodi de m^dio toUere, ac pacem
et quietem inter ipsos Fratres confovere volentes, Priore et Procuratore Generalibus dicti
574 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Ordinis super hoc auditis, de eorumdem Cardinalium consilio, quod'de csetero, perpetuis
futuris temporibiis, electione Provincialium, Dignitatum et Officiorum Provincise prsedictie de
Mechoacan, fiant alternative ex qualibet partialitate, scilicet pro una, ex Fratribus qui nati in
Hispania, inibi vel in Indiis habitum susceperunt ; pro altero ex iis, quiin índiis nati sunt,
Criollique vulgariter nuncupantur.
Dalum Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 29 Novembris 1621, Pon-
tificatus nostri anno primo. »
Nunc autem Nos, Litteras prseinsertas hujusmodi debitse exequutioni, ut par est, demandari
volantes ; Vobis per prsesentes committimus et mandamus, quatenus vos, vel dúo, autunus
vestrum, prseinsertas Litteras hujusmodi, et in eis contenta qusecumque, ubi efc quando opus
fuerit, et quoties pro parte Superiorum et Fratrum Ordinis et Provincise hujusmodi fueritis
requisiti, solemniter publicantes, eisque in prsemissis efficacis defensionis prsesidio assistentes,
faciatis auctoritate nostra praíinsertas Litteras et in eis contenta qusecumque, ab ómnibus, ad
quos spectat, et infuturum spectabit, inviolabiliter observari
Non obstantibus recolendíe memorise Bonifucii Papse VIII
Datum Eomae, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 9 Februarii 1628, Pontifi-
catus nostri anno quinto.
(Bular. Rom. de Cocquelines, Constit. 256).
Agustinos de Panamá, de la Candelaria y de la Popa.
En 16 de Julio de 1629 ordenó Urbano VIH que los Agustinos de Nuestra Señora de la
Candelaria, de San José de Panamá, y de Santa Cruz de la Popa, en las Indias Occidentales, se
agregasen á la Congregación de España, bajo el mismo General, (Hállase en el Bular, de Que-
rubin, tom. 4, Const. 102.)
PROHIBICIÓN DE VIVIR LOS RELIGIOSOS EN LAS INDIAS, FUERA DE SUS CONVENTOS, SIN
LICENCIA DE SUS SUPERIORES.
Urbanus Papa VIIL Ad perpetuam rei memoriam.
Injunctum nobis desuper Apostolicse servitutis officium postulat, ut religiosorum quorum-
iibet felici prosperoque regimini atque statui jugiter consulentes, ea libenter statuamus,
quíe ad regularis disciplinse observantiam in dies magis promovendam pertinere dignos-
cuntur.
Cum itaque, sicut dilectus Filius Procurator Generalis Fratrum Ordinis Prsedicatorum nobis
nuper exponi fecit, indecens admodum esse videatur, ut ejusdem Ordinis Fratres, pra^sertim in
partibus Indiarum extra domorum regularium claustra, absque suorum Superiorum licentia
vivant ; Nobis propterea humiliter supplicari fecit, ut super prsemissis opportune providere de
benignitate Apostólica dignaremur. Nos igitur, dicti Procuratoris Generalis votis, quantum
cum Domino possumus annuere, illumque specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et
a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti, aliisque Ecclesiasticis sententiis,
censuris et pcenis a jure vel ab homine, quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodo-
libet innodatus existit, ad effectum prsesentium dumtaxat consequendum, harum serie absol-
verites et absolutum fore censontes, hujusmodi supplicationibus inclinati :
2. Ne de csetero dicti Ordinis Fratres in partibus Indiarum existentes, extra conventuüm,
domorum et aliorum dicti Ordinis locorum regularium claustra, absque hujus Sanctse Sedis et
Superiorum ejusdem Ordinis licentia vivant, seu maneant, sub censuris Ecclesiasticis ac
SECCIÓN CUARTA. 575
privationis vocis activse et passivae pcenis, per eosdem Fratres extra claustra hujusmodi manen-
tes, seu viventes, ut praefertur, eo ipso incurrendis, Apostólica auctoritate, lenore prsesentium,
prohibemus.
Non obstantibus
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 8 Novembris 1634,
Pontificatus nostri anuo duodécimo. (Ex Bulla. Rom. sub Pió IX edito.)
Cítase en los Fastos, Ord. 291.
No hay Jubilados entre los Descalzos.
En 3 de Dic. de 1635, Urbano VIII abrogó todos los títulos de Lectores jubilados que exis-
tiesen entre los Descalzos de España é Indias, y estableció que ninguno de los Padres, que
no hubiese sido Ministro Provincial, gozase del título ó exención de Padre de Provincia,
aunque hubiese sido Vicario Provincial. Hállase en Querubín Const. 32 y empieza Religiosos.
Fast. Ord. 292.
QUE LOS PROVINCIALES DE INDIAS, CUANDO NO PUEDEN ASISTIR AL CAPITULO GENERAL,
PUEDAN ENVIAR SUS COMISARIOS CON DERECHO DE SUFRAGIO, HAY ADEMAS UNA
DECLARACIÓN SOBRE EL BREVE ANTERIOR DE CLEM VIII, ESPECIFICANDO LOS OFICIOS
COMPRENDIDOS ENTRE LAS DIGNIDADES.
ürbanus Papa VIH. Ad perpetuara rei memoriam.
Circumspecta Romani Pontificis providentia, ea quae in personarum Regularium Capitulis
Generalibus interdum sancita, et auctoritate Apostólica confirmata fuerunt, ipsa subinde
rerum experientia suadente, prsesertim cum felici earum statui et quieti opportune consuli-
tur, immutat, in hisque suse soUicitudinis partes favorabiliter interponit, prout conspicit
in Domino salubriter expediré.
Alias siquidem in Capitulo Generali Ordinis FratrumMinorum S. Francisci, de Observantia
üuncupatorum, de anno 1625 celébrate, inter alia conditum fuit statutum tenoris sequentis
videlicet : « Caveant ex Indianis Provinciis Ministri Provinciales, ne ad Capitulum Genérale
yel autipsi veniant vel Commissarios suo nomine mittant, solis custodibus veniendi facultas
conceditur. » Nosque Statutum hujusmodi, illius tenore inserto, confirmavimus et approbavi-
mus, prout in nostris desuper in simili forma Brevis expeditis Litteris, quarum tenores
prfesentibus pro expressis haberi volumus, plenius continetur. Cum autem sicut Nobis nuper
exponi fecit dilectus Filius Joannes Merino, dicti Ordinis Minister Generalis, Patres, in
Capitulo generali ejusdem Ordinis in hac Alma Urbe nostra novissime celébrate, congregati,
Ministris Provincialibus prsedictarum Provinciarum Indiarum, antiquum jus quod habebant,
ut ad Capitulum Genérale Commissarios, eorum nomine suffragium laturos, mittere possent,
justis ex causis restituendum esse censuerint. Nobis propterea dictus Joannes Minister
Generalis humiliter supplicari fecit, ut in prsemissis opportune providere de benignitate
Apostólica dignaremur.
Nos igitur ejusdem Joannis Ministri Generalis votis annuere volentes, illumque specialibus
favoribus et gratiis prosequi volentes, et a quibusvis Excommunicationis etc. absolutum fore
censontes, hujusmodi supplicationibus inclinati, Ministris Provincialibus dictarum Provin-
ciarum Indiarum, pro tempere existentibus quod ad Capitulum Genérale dicti Ordinis mittere
possint Commissarios, qui eorum nomine suffragium ferant, ea tamen lege, ut tam Com-
missarii, qui mittentur, quam etiam Custodes, filii earum Provinciarum respective sint, pro
576 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
quibus mittentur, vel in eis incorporati, sive in Indiis sive in alus Buropse partibus existant,
dummodo ad electionis effectum non incorporentur : ac ut tam Commissarii, quam Custodes
prsedicti, a suis Provinciis, non aliter qnam juxta Constitutiones Generales Segovienses eli-
gantur : quodque si Commissarii et Custodes hujusmodi in itinere decedant, suffragium suum
nemini, etiam tamquam Procuratori absenti vel prsesenti committere possint : ac idem in alus
etiam Praelatis et vocalibus, juxta laudabilem dicti Ordinis consuetudinem, servetur, Apos-
tólica auctoritate, tenore prsescntium, concedimus et indulgemus. Et insuper pro commodiori
prsemissorum executione Constitutionem felicis recordationis Clementis Papge VIH, Praedeces-
soris nostri,.quse incipit : His quce ad Begularium personarum statum, die 4 Martii 1600,
Pontificatus sui anno nono, editam, qua cavetur, ut in Provinciis dicti Ordinis, in partibus
Indiarum, prsesertim in Limensi Provincia, ad Ministratus Provincialis seu quodlibet aliud
dignitatis oflScium assumi non valeant alií dicti Ordinis Keligiosi, quam illi qui ejusdem
Provincias alumni sunt, vel ad eam expresse ac nominatim missi ex Hispaniis cum Ministri
Generalis, aut Commissarii Indiarum, apud Catholici Hispauiarum Regis Curiam assistentis,
litteris obedientialibus in illis Provinciis incorporati fuerunt, innovamus, approbamus et
confirmamus ; Declarantes sub illis verbis « seu quodlibet aliud dignitatis officium » in dicta
Constitutione expressis, Ministri Provincialis, Commissarii Provincialis, tam pro regenda
Provincia, quam pro ferenío suffragio in Capitulo tíenerali designari, Vicarii Provincialis,
Custodis, Definitorum, Guardiauorum Conventuum, et Vicariorum officia comprehendi et
comprehensa intelligi.
Sicque in praemissis per quoscumque Judices ordinarios et delegatos, etiam causarum
Palatii Apostolici auditores etc.
Datum Romee, apud S. Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 6 Augusti 1639,
Pontificatus nostri anno XVíI. (Del Bulario Romano Luxemburg, Contin. I, p. pág. 51.)
SE DECLARA QUIÉNES SEAN ALUMNOS DE LA PROVINCIA LÍMENSE, PARA OBTENER
DIGNIDADES EN LA ORDEN DE SAN FRANCISCO.
llrbanus Papa VIII. Ad futuram rei memoriam.
Decet nos opportunre declarationis ministerio providere, ne eorum quse a Romanis Pontifi-
cibus, Prsedecessoribus nostris, pro felici personarum Regularium statu utiliter constituta
sunt, et a nobis conñrmata fuerunt, debita observatio ambiguitatis obtentu, ab illis qui
verba secundum proprios aífectus quandoque interpretantur, temeré negligatur.
Alias siquidem Constitutionem fel. rec. Clementis VIII, Prsedecessoris nostri, quse incipit :
His qum ad personarum Begularium statum, die 4 Martii 1600 editam, qua Ínter alia
cavetur, ut in Provinciis Ordinis Fratrum Minorura S. Francisci, de Observantia nuncupato-
rum, in partibus Indiarum, prsesertim in Limensi Provincia, ad Ministratus Provincialis, seu
quodlibet aliud dignitatis Officium assumi non valeant alii dicti Ordinis Religiosi, quam
illi qui ejusdem Proviucise alumni sunt, vel ad eam expresse ac nominatim missi ex Hispaniis
cum Ministri Generalis aut Commissarii Indiarum, apud Catholici Hispauiarum Regis
Curiam assistentis, litteris obedentialibus in illis Provinciis incorporati fuerint, conñrmamus,
prout in nostris, in simili forma Brevis, desuper expeditis Litteris, quarum tenores prsesenti-
bus pro expressis haberi volumus, ulterius continetur.
Cum autem, sicut nobis nuper exponi fecit dilectus Filius, Gaspar Sánchez, Ordinis
pr^dicti professor et Lector Jub'ilatu?, illiusque in Romana Curia Procurator Generalis,
Commissarii Generales Indiarum hujusmodi Ordinis Constitutione dicti Clementis Praedeces-
SECCIÓN CUARTA. 577
soris et confirmatione, nostris prsedictis parum iattentis, potestateque sibi concessa abutentes,
ex commissione generali plurimos Keligiosos ejusdem Ordinis ad Indias transmittant, et in
illarum Provinciis incorporent, Prselatosque constituant, ex quo máxima oriuntur incommoda,
paxque et earumdem Proviaciarura tranqiiillitas perturbatur ; Nobis propterea ídem Gaspar,
Procurator Generalis, huDiiliter supplicari fecit, ut in prgemissis opportune providere de
benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur exactse Constitutionis hnjusmodi observationi, et Provinciarum prsedictarum
quieti, quantum cum Domino possumus, consulere, dictumque Gasparem, Procuratorem
Generalem, specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes et eum a quibusvis Excommuni-
cationis etc. absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, per verbum
Alúmni in dicta Constitutione, ut supra, expressum, illos solos, qui in praedictis Indiarum
Provinciis Habitum, per Fratres dicti Ordinis gestari solitum, susceperunt regularem, intel-
ligi deberé ; verba autem ejusdem Constitutionis sequentia, videlicet, vel ad eam expresse et
nominaiim missi ex Hispaniis cum Ministri Generalis aut Gommissarii Indiarum, apud
Catholici Hispaniarum Regis curiam assisteniiSy litteris ohedientialihus, in illis Provinciis
incorporan fuerant; intelligenda firmas etc. ut tam Eeligiosorum Ordinis hujusmodi ad
Indias missio, quam eorum incorporatio expresse et nomiuatim, nimirum, nominando per-
sonaliter quemlibet Eeligiosum, qui illuc mittitur, fiat a nunc et pro tempore existentibus
Ministro vel Commissario Generalibus hujusmodi; non autem per commissionem sive ia
genere sive in specie factam, auctoritate Apostólica, tenore pra3seutium, declaramus.
Sicque ab ómnibus censeri et ita in prsemissis per quoscumque Judices ordinarios et
delegatos etiam causarum Palatii etc.
Datum Komse apud S. Potrum sub anniilo Piscatoris die 21 Februarii 1641 Pontificatus
nostri anno décimo octavo. (Del Bularlo Komano Luxemburg. ibid. pág. 52.)
SE CONFIRMA LA FACULTAD DE ENVIAR COMISARIOS DE LAS INDIAS AL CAPITULO
GENERAL.
ürbanus Papa VIII. Ad futuram rei memoriam.
Alias a Nobis emanarunt Litterse tenoris subsequentis, videlicet. « ürbanus Papa VIII ad
perpetuara rei memoriam. Circunspecta Eomani Pontiñcis providentia
Aquí inserta el Pontífice el Breve, que puede verse en otra parte de ésta obra, y después
continua : »
Cum autem sicut accepimus, Gommissarii Generales Indiarum in prsedictis Provinciis
circa provisionem oflBiciorum multa quotidie contra prsedictas nostras Litteras et Statuta in
Capitulo Generali dicti Ordinis, novissime in Urbe celebrato, pro Indianis edita, moliantur....
Idcirco Nos, cupientes praeinsertas nostras Litteras et Statuta hujusmodi debitse, ut par est,
exequuüoni demandan, et ne talia deinceps fiant, providere; Motu proprio et ex certa scientia
et matura deliberatione nostris, Ven. Eratri nostro Archiepiscopo Limano, ac dilectis Filiis
Decano et Archidiácono Ecclesise Limanse, nunc et pro tempore existentibus, per prsesentes
committimus et mandámus, quatenus ipse, .vel dúo aut unus eorum, per se vel alium seu
alios, prsesentes Litteras et in eis contenta qusecumque, ubi et quando opus fuerit solem-
niter publicantes, illisque in prsemissis efficacis defenaionis prsesidio assistentes, faóiant
auctoritate nostra prsedictas nostras prseinsertas, ipsumque statutum ac prsesentes etiam nos-
tras Litteras debitas exequutioni demandari
Non obstantibus fel. rec. Bonifacii Pap^ VIIÍ etc.
TOM. I. 72
.'ilS PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Datum Komse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 27 Septembris
1640, Pontificatus nostri anno décimo octavo.
(Bular. Romano de Cocquelines Const. 661).
QUE LOS COMISARIOS DE LAS PROVINCIAS DE INDIAS TKNGAN CUANDO VOLVIEREN A
SUS PROVINCIAS EL HONOR Y PRECEDENCIA DE LOS QUE HAN SIDO DEFINIDORES,
INMEDIATAMENTE DESPUÉS DE SUS CUSTODIOS,
Urbaniis Papa VIII. Ad perpetuara rei memoriam.
Alias postquam Capitulo Generali Fratrum Ordinis Mioorum S. Francisci, de Observantia
nuncupatorum, in Alma Urbe nostra de anno 1639 celébrate, inter alia statutura fuit, resti-
tuendum esse Ministris Provincialibus Provinciarum Indiarum dicti Ordinis antiquum jus,
quod habebant raittendi Commissarios ad Capitulum Genérale, in eum suffragium suo nomine
laturos, habito subinde ea propter ad Nos desuper recursu, per quondam nostrasin simili forma
Brevis Litteras de eodem anno emanatas, Ministris Provincialibus Provinciarum earumdem,
tune et pro tempere existentibus, quod ad Capitulum Genérale dicti Ordinis mittere possent
Commissarios dicti Ordinis Professores, qui suo nomine suffragium ferrent Apostólica auctori-
tate indulsimus
Cum autem sequum et rationi consentaneum esse censeamus, ut quemadmodum prsefati
Commissarii Provinciarum Indiarum hujusmodi sequales suis Custodibus labores, cum tot et
tantis navigationum ac viarum periculís subeunt, ita ejusdem Commissariis prsemium et
remuneratio paria sint. Idcirco Nos Commissariorum bujusmodi decori, quantum cum Domino
possumus, consulere volentes, motu proprio ac ex certa scientia maturaque deliberatione nos-
tris ac de Apostolicse potestatis plenitudine; quod Commissarii Provinciarum Indiarum
postquam ad suas reversi fuerint Provincias, Definitorum praeteritorum honore et prse-
cedentia gaudeant, immediate post suos Custodios, tenore prsesentium statuimus, concedimus
et ordinamus.
Decernentes praesentes Litteras
Datum Romee, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, di 12 Julii 1642, Pontifi-
catus nostri anno décimo nono.
(Bular. Román, de Cocquelines Const. 712).
DECLARACIÓN SOBRE EL GOBIERNO DE LOS FRANCISCANOS DESCALZOS DE ESPAÑA
E INDIAS.
Urbanus Papa VIIL Ad perpetuara rei memoriam.
1. Alias (postquam, sublatis per recolendse memorise Gregorium Papam XV, Prsedecessorem
nostrum,Patribus Provinciarum in Definitorio Generali Fratrum Ordinis Minorum S.Francisci,
de Observantia nuncupatorum, de anno 1639 in alma Urbe nostra celébrate, de consensu
dilecti Filii nostri Francisci S. Laurentii in Dámaso, Diaconi Cardinalis, Barberini nuncupati,
S. R. E. Vicecancellarii, nostri secundum carnem ex fratre germano nepotis, dictique Ordinis
apud nos et Sedem Apostolicam Protectoris, statutum fuisset :
2. Ut dúo tantum Patres Provincise in siogularum Provinciarum ültramontanse Familise
Definitoria introducerentur, unus scilicet, qui in Provincia reliquis dignior esset, ille nimirum
qui inter Patres Provinciíe primum locum sibi vindicaret, qui quidem in Definitorio semper
SECCIÓN CUARTA. 579
assisteret; alter vero, qui immediate Minístri Provincialis officium absolvisset ut sequenti
etiam immediate triennio dumtaxat eam obtineret dignitatem et in Definitorio assisteret, ea
tamen lege, ut si iste ex qualibet causa deficeret, in ejus locum subrogatus eo ipso esset qui
ante ipsum Minister Provincialis immediate extitisset, triennio autem hujusmodi transacto,
alius, qui Ministri Provincialis ofiScio etiatü immediate functus fnisset, subsequeretur, et sic
deinceps, de triennio in triennium dumtaxat servaretur, ita quod nunquam hi dúo Patres in
dictarum Provinciarum Definitoriis desiderarentur ; quodque si contigeret, ut qui hujusmodi
assistens alio titulo de eodem definitorio esset dignior, et perpetuus in definitorio existeret,
sibique jus in illud ingrediendi competeret, tune in ejus locum ipso facto subrogatus esset ille
Pater Provincise, qui eidem dignitate proximus fuisset, subinde nos institutionem seurestitu-
tionem praefatorum duorum Patrum Provincise pro Definitoriis Provinciarum prsedictarum in
dicto Generali Definitorio factam, et postmodum omnia et singula statuta in Capitulo Generali
dicti Ordinis de eodem anuo celebrato edita, sine tamen prejudicio observantise regularis ac
Statutorum Apostólica auctoritate confirmatorum ac Ordinationum et Brevium Apostolicorum
pro Fratribus Discalceatis dicti Ordinis Hispaniarum et Indiarum factorum et emanatorum
confirmavimus.
3. Ac demum, cum nobis innotuisset quod institutio seu restitutio praefatorum duorum
Patrum Próvincise, quoad eosdem Fratres Discalceatos Hispaniarum et Indiarum dicti Ordinis
nedum eorum Statutis ac Litteris Apostolicis pro ipsis emanatis adversabatur, sed etiam
causa perturbationum fuisset ; idcirco nos motu proprio ac ex certa scientia meraque delibe-
ratione nostris, praefatos Fratres Discalceatos Hispaniarum et Indiarum, ac eorum Provincias
et Custodias praesentes et futuras, quoad introductionem duorum Patrum Provincise in singula
Provinciarum suarum Detinitoria, sub prsefato Definitorio Generali hujusmodi edito, ac certis
nostris Litteris incipientibus Onerosa etc., aut quibusvis alus dicti Ordinis Statutis aut
Decretis, Litterisque Apostolicis circa eamdem materiam emanatis (quse et quas, quoad hoc
revocavimus, cassavimus et annuUavimus), nuUatenus comprehendi nec esse comprehensos
declaravimus.
4. Et insuper statuimus et ordinamus, ut in Provinciarum Hispaniarum et Indiarum
eorumdem Fratrum Discalceatorum Capitula, Congregationes et Definitoria nullas omnino
Pater Provincise quovis sub prsetextu introducerentur. sed in illis dumtaxat Minister Provin-
cialis, aut Vicarius Provincialis et Definitores actuales ; Custodes autem juxta usum et morem
Provinciarum et Custodiarum admitterentur; quódque, si in alicujus ex dictis Provinciis Defi-
nitorium prsefati dúo Provincise Patres introducti fuissent, illi ipso facto amoverentur, et
elcctio per eos facta, sub privationis suorum officiorum aliisque arbitrii nostri poenis, ómnibus
et singulis Superioribus, qui dictes dúos Patres Provincise et Definitorium hujusníodi adini-
sissent, nuUa et irrita existeret ; ipsique Fratres Discalceati Hispaniarum et Indiarum hujus-
modi, sub eisdem poenis per contrafacientes eo ipso incurrendis, juxta Statuta et Ordinationes
provinciarum hujusmodi viverent et regerentur ac alias, prout in diversis nostris in simili
fprma Brevis Litteris desuper expeditis, quarum tenores prsesentibus pro expressis haberi
volumus, uberius continetur.
5. Cum autem, sicut nuper accepimus, dilecti Filii Minister et Procurator Generalis dicti
Ordinis prsemissis sese oppo3uerint,pr«textu quod aliquse ex Provinciis eorumdem Fratrum Dis-
calceatorum Hispaniarum et Indiarum hujusmodi qusddam generalia seu particularia ordina-
tiones et statuta seu privile^^^ia habeant, juxtse quse diversimode et alias quam inprsefatis nostris
Litteris statutum dispositumque fuit, gubernantur ; idcirco nos pro majori et uniformiori
eorumdem Fratrum Discalceatorum Hispaniarum et Indiarum hujusmodi perfectione etpuritate,
580 PARTE 3»^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
in prsemissis opportune providere volentes, motu, scientia ac deliberatione similibus, deque
Apostolicse potestatis plenitudine, quod prtefatse nostrse litteríe pro eisdem Fratribus Discalcea-
tis Hispanianim et ludiarum emanatse, ut praofertur, sive illorum aliquse Provincise habeant
aliqua statuta et ordinationes seu privilegia generalia aut particularia, sive non babeant,
omnino et inviolabiliter observentur, observarique debeant in ómnibus eorumdem Fratrum Dis-
calceátorum Provinciis et Cugtodiis nunc et pro tempere existentibus in partibus Hispaniarum
et Indiarum hujusmodi, quodque pra^fatse Proviñcise et Custodia dictorum Fratrum Discalcea-
torum, nunc et pro tempore existentes in eisdem Hispaniarum et Indiarum partibus per sua
propria statuta, ordinationes et leges gubernentur, absque eo quod generalibus totius Ordinis
statutiset consuetudinibus subjaceant, ea tamen lege, ut ad receptionem prsedictorum duorum
Patrum Provincise, nuUum, sive genérale, sive particulare et proprium statutum possit ipsis
Fratrum Discalceatorum Provinciis et Custodiis Hispaniarum et Indiarum hujusmodi suffragari,
sed semper Litterae nostrs^ prsedictai inviolabiliter et inconcusse ac generaliter observentur,
tenore prsesentium decernimus, statuimus et ordinamus.
6. Si vero forte contingat in eisdeni Provinciis et Custodiis Fratrum Discalceatorum prsedic-
torum Hispaniarum et Indiarum hujusmodi, aliqua Capitula, Congregationes seu actiones, in
quibus prsefati dúo Patres Provincise, vel eorum aliquis intersint et reperiantur celebrari, eo
ipso omnia et singula quse inibi decreta et constituta fuerint, irrita et nulla, nuUiterque et
invalide gesta et facta fuisse et esse ac fore declaramus.
7. Dantos eisdem Fratrum Discalceatorum Provinciis et Custodiis Hispaniarum et Indiarum.
hujusmodi facultatem raittendi ex eisdem Fratribus Discalceatis suos proprios Procuratores ad
Romanam Curiam,quotiescumque sese obtulerit occasio pro negotiis earumdem!Provinciarumet
Custodiarum Hispaniarum et Indiarum hujusmodi pertractandis. Volumus autem ut, salvia
supradictis, dicti Fratres Discalceati Hispaniarum et Indiarum hujusmodi in reliquis subjecti
remaneant jurisdictioni, visitationi et correctioni Ministri eorumdem Fratrum de Observantia
Generalis pro tempore existentis, ita quod ipse Minister Generalis'per se ipsum vel alium seu
alios ex ipsis Discalceatis dicti Ordinis tantum possit eosdem Fratres Discalceatos corrigere,
visitare etin eos jurisdictionem exercere ; quodque si Jyíinister Generalis prsedictus abfuerit
non deputatis ab eo hujusmodi Fratribus Discalceatis ad supradictum effectum, tum omnés et
singulse Provincise ac Custodias prsedictse per Ministros ac Custodos suos gubernentur, juxta
quasdam alias nostras in simili forma Brevis, die 8 Aprilis proxime prseteriti expeditas, Litteras,
quarum etiam tenores prsesentibus pro expressis haberi volumus.
8. Mandantes propterea ómnibus et singulis dicti Ordinis Superioribus,Fratribus et personis,
cseterisque ad quos spectat et pro tempore spectabit, in virtute sancfse obedientise, acsub
Excommunicationis majoris, a qua non nisi a nobis, seu Romano Pontífice pro tempore existente,
prseterqüam in mortis articulo constituti, absolví possint, aliisque arbitrii nostri, necnon offi-
ciorum suorum privationis, perpetuseque inhabilitatis ad illa et alia in posterum obtinenda,
pcenis» ut eosdem Fratres Discalceatos Hispaniarum et Indiarum hujusmodi prsemissorum
omnium commodo et effectu frui et gaudere sinant ef faciant.
Decernentesque prsesentes Litteras etin eis contenta qusecumque de subreptionis....
Datum Romse, apudS. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 30 Julii 1642, Ponti-
ficatus nostri auno décimo nono. (Ex. Bull.Rom. sub Pió IX edito.)
Nota. — La Reforma ele los Padres Descálzoa comenzó on Éspafla y se constituyó en Provincia por ía Bula
de Clemente VII, In suprema militántis Ecclesia, dada en 1532, la cual confirmó Gregorio XIU por otras dos
Bulas : la primera que empieza Cum illius vicem de 1579,.y la segunda, que empieza -á¿¿ hoc tios Dem de
1578. En ésta confirmó y declaró la regla de los Padres Descalzos, de la Provincia de San' José endos Reinos de
SECCIÓN CUARTA. 581
España. Después habiéndose extendido ésta Reforma por toda España, Clemente VIII á instancia de Felipe II
la dividió, en 10 de Marzo de 1594, en dos Provincias : una fué la de San José en Toledo, y otra la de San Pablo
en León. Poco después se formó la de San Juan Bautista, y se extendió ésta Santa Reforma á las Américas, y en
éstas Letras se dispone que los Descalzos de Espaíía é Indias no se gobiernen por los estatutos generales, y por
las costumbres de la Orden do Menores observantes ; sino por los estatutos y ordinaciones peculiares que tienen
aprobados por la Santa Sede, asi para formar su Definitorio, como parala observancia de su Reglas.
SE DECLARAN Y CONFIRMAN LAS LETRAS ANTERIORES, Y SÉ HACEN EXTENSIVOS A LOS
DESCALZOS DE INDIAS TODOS LOS PRIVILEGIOS CONCEDIDOS, Y QUE EN ADELANTE
SE CONCEDIEREN A LOS DE LAS PROVINCIAS DE ESPAÑA. CONFIRMACIÓN ESPECIAL DE
PRIVILEGIOS EN FAVOR DE LOS PP. DESCALZOS DE INDIAS.
ürbanus Papa VIH. Ad perpetuam rei memoriam.
Alias pro felici prosperoque regimine et gubernio, ac uniformi Fratrum Ordinis Minorum
S. Francisci de Observantia, Discalceatorum nuncupatorum, Provínciarum et Custodiarum
Hispaniarum et Indiarum i)erfectione et puritate, a nobis enianarunt Litterse tenoris subse-
quentis, videlicet : « ürbanus Papa VIII, ad perpetuam rei memoriam. Alias postquam subía-
tis etc. Inserto el Breve anterior, añade : »
2. Cum autem sicufc acccpimus in prsefatis Indiarum partibus, ob ingentes distantiam, et
quae ínter ípsos fratres Discalceatos cum Observantibus ejusdem Ordinis intercedit, contra-
dictionem, expediatut Litteras Apostolicse quai eo perveniunt máxime ciarse sint, clausulasque
contineant efficaces, earumdemque Litterarum exequutio Venerabilibus Fratribus Archiepiscopis
et Episcopis illaruna partium, in quibus nuUus Sedis Apostolicse nuncius existit, committatur;
idcirco nos, pro nostra pastorali soUicitudine in praemissis opportunc, ut infra, providere
volentes, motu, scientia ac deliberatione paribus, deque Apostolicse potestatis plenitudine
prseinsertas nostras Litteras cum ómnibus in eis contentis, tenore prsesentium confirmamus,
illisque inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus, ac omnes etsingulos, tam juris,
quam facti, defectus, si qui desuper quomodolibet intervenerint, supplemus. Et insuper quod
dicti Ordinis Fratres Discalceati bujusmodi, qui, absentibus eorum Ministris Generalibus,
supradictas Provincias et Custodias Indiarum prsesentes et futuras regere et visitare debebunt,
earumdem Provínciarum et Custodiarum Indiarum aut Hispaniarum ex Díscalceatis bujusmodi
filií esse, et in íllis habítum per eosdem Discalceatos gestari solitum suscepisse, et Profes-
sionem per eos emíttí consuetam expresse emisisse dcbeant, quodque nuUus ex dicti
Ordinis Observantibus (prseter íllius Ministrum Generalem pro tempere existentem) aut qui
alias de Observantia fuerít, etíamsí ínter eosdem Fratres Discalceatos, eos regere nec visitare,
ñeque in eos ullum actum quoquomodo Superioritatis exercere queat : in eventum vero, ín
quem Mínistri Generales, prsemíssis, aut illorum cuilibet, contravenirent, prsefatse Provincise
et Custodise eorumdem Fratrum Discalceatorum Indiarum bujusmodi, juxta quasdam alias,
in simili forma Brevis die 8 Aprilis proxime prseteriti, ad hunc effectum pro Provinciis
eorumdem Fratrum Discalceatorum Hispaniaruía concessas et emanatas, vívere et guber-
nare possint.
3. Ac demum quod dictae Províncíse et Custodise eorumdem Discalceatorum Indiarum,
prsesentes et futurse, quarumvis Litterarum, privilegiorum, et gratiarum a Sede Apostólica
Provinciis Fratrum Discalceatorum Hispaniarum, videlicet, S, Josephi, S. Pauli et S. Joannis
Baptistse, concessorum et cóncedendorum participes sint, statuimus et ordinamus.
4. Decernentes prsesentes Litteras et in eis contenta qusecumque, de subreptionis etc.
Datum Komse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 22 Decembris 1642, Pontificatus
nostrianno vigésimo. (Ex Bull. Kom. sub Pió IX edito.)
582 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
PRECEDENCIA DE LOS FRANCISCANOS DESCALZOS SOBRE LOS AGUSTINOS.
Urbanas Papa VlIT. Ad futuram rei memoriam.
Cura sicut dilectus Eilius, Paulus a Matrito, Ordiais Fratrum Minorum S. Francisci,
Discalceatorum niincupatorum, Professor et in Romana Curia eorumdem Fratrum Provincise
S. Josephi Procurator et filius, Nobis nuper exponi fecit, licet alias fel. rec Clemens
Papa VIII, Prsedecessor noster, per quasdam suas in simili forma Brevis Litteras de anno
1602 emanatas, declaraverit Fratres Minores S. Francisci Strictioris Observantiíje, Keformatos
nuncupatoá, qui non novam, sed eamdem Eegulam, quara ipse B. Franciscus condidit, et
similis memoriae Honorius Papa III, etiam praedecessor noster, confirmavit, quamque pariter
fratres de Familia dicti Ordinis, nuncupati de Observantia, observant, licet ipsi Fratres
Keformati Regulara hujusraodi purius observent, esse veros et indubi tatos Fratres Ordinis
S. Francisci, et in conscientia tutos existere, ac oranibus et singulis privilegiis, gratiis et
indultis, tara spiritualibus, qiiam temporalibus, quibus ipsi Observantes gaudent, ubilibet
frui et gaudere posse ac deberé, modo et forma tune expressis, mandaveritque in virtute
sanctse obedientise, ut nuUus ex tune deinceps dictos Fratres Reformatos, appellare auderet
sen prsesumeret noves Religiosos, aut novse Regulse professores.
Subindeque Ven. Fratres nostri S. R. E. Cardinales, sacris Ritibus propositi, super certis
controversiis alias excitatis inter ipsos Fratres Reformatos, necnon dilectos Filios, Fratres
Ordinis Eremitarum S. Augustini, in quadam Provincia Hispañise, super jure prsecedendi
in processionibus etc.
Nobis propterea dictus Paulus... humiliter supplicari fecit, ut in prsemissis opportune, ut
infra, providere, de Apostólica benignitate dignaremur. Nos igitur euradem Paulum specia-
libus favoribus et gratiis prosequi volentes hujusraodi supplicationibus inclinati, de
Congregationis super negotiis dicti Ordinis deputatse voto et scientia, prsefata, dicti Clementis
Prsedecessoris, nostrasque Litteras, necnon ipsura eorumdem Cardinalium Decretum et sen-
tentiara sen sententias hujusraodi circa praemissa respective, ut prsefertur, emanata, Apostólica
auctoritate, tenore prsesentium, confirmamus et approbamus... et insuper declaramus, quod
omnes et singuli Fratres Reformati Discalceati primodicti Ordinis S. Francisci, omnium et
singularum illius Provinciarum et Custodiarura, nunc et pro terapore existentium et futu-
rarum in regnis Hispaniarum et partibus Indiarum, semper babcantur et teneantur, haberique
teneri et reputari debeant pro veris S. Francisci filiis, uti sunt toto rigore et puritate...
Quodque iidera Fratres Reforraati Discalceati earumdem Provinciarum et Custodiarura
semper in ómnibus actibus publicis, nedum Processionum, sed etiam quarumvis aliarura
functionum, eosdem locura et prsecedentiam, quos habent et quibus gaudent ipsi Fratres
Observantes primodicti Ordinis habeant etc.
Mandantes propterea ómnibus et singulis, quos spectat...
Datura Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 20 Aprilis 1644, Pontificatus
nostri anno vigesirao primo,
(Bular. Rora. de Cocquelines Const. 781.)
SECCIÓN CUARTA. 583
QUE TENGAN SUFRAaiO EN EL CAPITULO GENERAL DOS DEFINIDORES DEL CUZCO, QUE
LLEGARON A ROMA ACABADO SU TRIENIO : DE LA MERCED.
Alexander Papa VIL Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius Michael de Alcántara, Vicarius Generalis Italiae et
Sicilise, et Procurator Generalis Ordinis Beatse Marise de Mercede Kedemptionis Captivorum,
quod in Capitulo Provinciali Provincise Cuzquensis ejusdem Ordinis in Indiis Occidentalibus
de anno 1654 celébrate, dilecti pariter Pilii Gasparus de Yilches et Joseptius Ortiz in Diffini-
tores Generales ad hoc, ut Provincise prsedictse nomine vocem in Capitulo Generali Ordinis
hujusmodi haberent ad triennium, sive usque ad tune proximum Capitulum Provincialejuxta
Constitutiones ejusdem Ordinis canonice electi fuerint.
Cum autem sicut eadem <ixpositio subjuñgebat praedicti Gasparus et Josephus magnis labo-
ribus et expensis, longoque itinere ad interveniendum Capitulo Generali hujusmodi venerint,
dictum vero triennium ante celebrationem ejusdem Capituli Generalis finiri debeat, seu
forsan jam finitum sit etc Nos specialem ipsis Michaeli ac Gasparo et Josepho gratiam
faceré volentes....... prsedictis Gasparo et Josepho Diffinitoribus Generalibus a supradicta
Provincia, sicut prsemittitur, deputatis, ut in Capitulo Generali Ordinis prsedicti proxime
celebrando, licet tune temporis triennium eorum deputationis elapsum sit, vocem nihilommus
pro ea vice habeant; dummodo tamen non advenerint alii Diffinitores ab eadem Provincia
deputati, ante celebrationem ejusdem Capituli Generalis, auctoritate Apostólica, tenore prse-
sentium, concedimus et indulgemus.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annülo Piscatoris, die 13 Julii 1657, Pontifi-
catus nostri anno tertio..
(Bularlo de la Orden, pág. 307).
El mismo Alejandro YII concedió que los vocales de Méjico y del Perú, si llegasen á Roma
pasado el Capítulo General, pudiesen dar su voto en el siguiente, con tal que no llegasen otros
nuevos. Dado en 7 de Enero de 1666. (En el mismo Bularlo.)
A petición del Rey de España Carlos II, concedió el Papa Clemente X la Alternativa á
los Mercedarios en Lima y Quito. Dado en 16 de Junio de 1675. (Ibid. pág. 357.)
No hay dispensa de edad para los Ordenandos Dominicanos.
En 30 de Marzo de 1663 á petición del General de la Orden de Predicadores, estableció y
declaró Alejandro VII, que no menos en las Provincias de Indias que en las de Europa, nin-
guno de la Orden se pudiese ordenar de Subdiácono, Diácono y Presbítero, sin haber comple-
tado la edad prescrita por el Tridentino, sin que valgan para el caso las facultades de los
Obispos, ni comunicación alguna de privilegios. Empieza Creditce nohis. (Bular. Lugdunen.
tom. 5,) Fast. Ord. 326.
SOBRE LA ELECCIÓN DE PROVINCIAL DE LOS PP. DOMINICANOS EN LAS INDIAS.
PARA LOS PP. DOMINICANOS.
Alexander Papa VII. Ad futuram rei memoriam.
Sacrosancti Apostolatus soUicitudo quam, meritis licet et viribus longe impares, auctore
Deo, gerimus etc.
Exponi siquidem Nobis nuper fecit dilectus Filius, Magister Generalis Ordinis Praedicato-
584 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
rum, quod dudum Provinciis Indiarum dicti Ordinis ob immanem eorum ab hac alma Urbe
distantiam, mox ab' earumdem iastitutionis initio provisum fuit de indulto aut privilegio
respective, quo illic Capitulis Provincialibus conceditur primo Definitori vel Definitorio
facultas confirmandi statim Provincialem ibidem electum, vel quod ipsa electio sit simul
confirmatio
Verum ne hujüsmodi concessiones, quge provisionales sunt, cum ingenti Ordiñis praejudicio
ei sinistra íntelligentia traherentur in perniciosum abusum, ac sensum a mente concedentium
alienura, intelligendo, quod essent solemnes et definitivas, Capitulum Genérale dicti Ordinis,
Eomse anno 1589 celebratum, remedium adhibuit, ac ordinavit, quod Provinciales Provincia-
rum Indiarum statim post eorum electionem, juxta privilegia ipsis Provinciis concessa,
muñere suo fungerentur : tenerentur tamen saltera intra biennium ad Magistrum Generalem
ejusdem Ordinis mittere decretum suse electionis, pro sui et totius Ordinis Capitis debita
recognitione, et hoc sub pcena privationis officii ipso facto incurrendaj, et inhabilitatis in
posterum..... Quod si in aliquibus harum Provinciarum adsit, vel adesse prsetendatur quale-
cumque indultum, priviiegium, exceptio, dispensatio, aut qualiscumque nominis exemptio
toUens, minuens atque suspendens Ordinationem supradictam, ejusve obligationem aut poenas
oppositas, nos hodie comrauni ac publico nomine totius Ordinis Prsedicatorum, quem in hoc
Generali Consessu legitime reprsesentamus, hujuscemodi privilegio, indulto, exceptioni, dis-
pensationi ac cujuscumque nominis exemptioni, si qua esí vel putatur esse, tamquam regu-
laris obedientise pernicioso detrimento, seu facillimse schismatum occasioni, delibérate, serio
ac expresse renunciamus, ac renunciatum esse denunciamus
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, praeinsertis ordinationibus non obstanti-
bus, prsefata Provincia S, Jacobi de México sub moderno Generalatu destiterit sponte
Nos igitur eumdem Magistrum Generalem specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes
etc. ipsum Statutum auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, approbamus et confir-
mamus
Datum Romee, apud S. Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 7 Augusti 1663,
Pontificatus nostri anno nono.
(Bullár. Ord. Prsed. 1 6, pág. 205.) Hállase también en el Bularlo Romano de Cocquelines,
Constit. 449.
REQUISITOS PARA SER PRESENTADO DE LA ORDEN DE LA MERCED EN EL PERÚ.
Alexander Papa YII. Ad futurara rei raemoriara.
Exponi nobis nuper fecit dilectus Filius Franciscus de la Rosa, Procurator Generalis Ordinis
Eratrum B. Mariae de Mercede Redemptionis Captivorura, quod pro Provincia Limana in Indiis
dicti Ordinis, ad hoc ut promovendi ad Prsesentaturae et Magisterii gradus, et virtute conspicui
et litteris satis superque condecorati sint, statutura fuit quod nullus ex Fratribus Provincise et
Ordinis hujüsmodi ad Presentaturse et Magisterii gradus promoverl possit, nisi prius infras-
criptas conditiones adimpleverit, et secundum eas qualificatus existat ; videlicet : — 1. Ut
nullus ad Prsesentaturse de lectura laureara exponatur, qui non legerit, ultra tres annos Logicse
et Philosophise, dúos alios annos Theologise Scholasticse, assistendo conferentiis et alus actibus
pro magistris designandis; idque non ubique locorum, sed tantura in aliquaUniversitate appro-
bata vel inaliquo Conventu ejusdem Ordinis studiis litterariisque exercitationibus deputato.
Pot hoc ut de eorum sufficienta constet in Collegio S. Petri ÍTolasco Limano nuperrime sedi-
ficato, sequentibus actibus litterariam reducatur ad trutinam : semel, sedpublice conclusiones
SECCIÓN CUARTA. 585
defendens, ad semihoram, prsemissa príefatione, a quatuor Magistris proposita argumenta dis-
solvat ; deinde per horse spatium punctiim ex sententiarum Magistro desumptum, quod ante
viginti quatuor horas sibi sorte contigerit, elucidet, et sententiam propositam impugnantibus
quatuor Magistrorum telis obsistat.
Tune Examinatores ad rem dijudicandam electi (pracmisso in Rectoris manibus fidelitatis
juramento, nempe nec se directe nec indirecto Prsesentaturse candidato suggessisse argumenta,
nec se, nisi benemeritum et dignum approbaturos) secreto ferant calculum, et faventibus plu-
ribus suífragiis, Rector ad prolistse seu licentiati gradum evehat, quo capax evadet Prsesenta-
turse de numero Provincise. Et nemo ad prsedicta suffragia admittatur, quin prius de materia
sibi a sorte prsescripta, saltem per tres horae quadrantes, disséruerit.
Insuper et Examinatores, ad hanc functionem nominandi, sint Magistri de numero üniversi-
tatis, Cathedratici Ordinis prsedicti, Regens prsefati Collegii, et primarius Lector, quibus Col-
legii ejusdem Rector, uti Prseses, assistat.
Deinde ut is tantum de Prsedicatorum Prsesentaturse benemeritus habeatur, qui decem
annis alicujus domus conventualis concionator speciali rescripto assignatus, triplicis quadra-
gesimse feriis cum approbatione verbum Dei prsedicaverit ; quo tempore transacto in CoUegio
prsedicto concionetur semelper unam horam de Evangelio ex materia sortita per viginti quatuor
horas antecedentes : quo finito, ad suffragia admittatur eadem forma et eisdem supra relatis
Examinatoribus approbandus.
Postremo ut qui in dicta Provincia Magisterii laureola condecorandi fuerint, prius lecturi
sint quotidie unam Theologise Scholastic3D lectionem per trium annorum spatium, supra illos
quinqué ad Príesentaturam requisitos : probationes autem et informationes lecturarum in Capi-
tulo Provinciali et faciendas et approbandse sint, ac in CoUegio (prseter ea quse ad licentiatus
gradum obtinendum effecerat) viginti quatuor horis antecedentibus per semihoram leget punc-
tum super íScripturam Sacram sortitum, et per spatium alterius semihorse duorum Magistrorum
oppositis argumentis obsistet. Quibus peractis ad suffragia admittatur et numerosiori examina-
torum calculo approbatus a Rectore Collegii ejusdem Magister eligatur, quoprsecedente gradu,
ad gradum Magistri de numero dignus judicetur.
2. Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, prsemissa omnia uti justa et rationi
consona dilectus Filius Magister Generalis dicti Ordinis approbaverit et confirmaverit, ñrmiora
vero et validiora sint illa, quae hujus Santse Sedis patrocinio roborantur ; nobis propterea dictus
Franciscus, Procurator Generalis, humiliter supplicari fecit ut in prsemissis opportune provi-
dere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur,
3. Nos igitur ipsum Franciscum, Procuratorem Oeneralem, specialibus favoribus et gratiis
prosequi volentes.... hujusmodi supplicationibus inclinati, de Venerabilium Fratrum nostrorum
S. R. E. Cardinalium negotiis et consultationibus Episcoporum et Regularium Príepositorum,
qui preinsertas ordinationes et dispositiones, mature considerarunt, consilio, easdem ordina-
tiones et dispositiones, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium approbamus et confirmamus,
et in posterum vim statuti in prsefata Limana, Provincia haber e decernimus ; salva tamen
semper in praemissis auctoritate Congregationis eorumdem Cardinalium...
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, dio 18 Pebruarii 1664,
Pontificatus nostri anuo nono. (Ex. Bull. Rom. sub Pió IX edito).
TOM. I. 73
586 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
QUE LOS RELIGIOSOS DOCTRINEROS DE SANTO DOMINGO NO PUEDAN NOMBRAR VICARIOS
DE SU PARROQUIA SIN LICENCIA DEL PROVINCIAL.
Alexander Papa VIL Ad futuram rei memoriara.
Militantis EcclesiíB regimini per ineífabilem divinee bonitatis abundantiara, nullo licet
meritorum nostrorum suftragio prsesidentes, iii eatn prsecipue soUicitudinem propensis studiis
inciimbimiis. nt fidelibus populis cura pastoralis non desit; sed ejusmodi cura per operarios
idóneos sahibri assiduaqiie sedulitate exerceatur, quo horrea Doinini uberiori messe, adspi-
rante siiperni favoris auxilio, magis magisque in dies locupletentur.
L Exponi siquidem nobis nuper fecit dilectus Filius Magister Generalis Ordinis Prsedica-
torum, quod in vastis Indiarum partibus varií3e sparsira illarum gentium ad Fidem Catholicam
conversarum Parochia^, quasquidem illic usitatiori vocabulo doctrinas et vicarias appellant,
a Eeligiosis dicti Ordinis, ex indulto Sedis Apostolicse, adrainistrantur. His autem Religiosis
Parochis, seu Vicariis, de more per singulos districtus, prsefectura ad summum biennii vel
triennii respective, prseest unus, ex ipsorum numero Prior vocem in Capitulo Provinciali habens,
quem statutis temporibus ipsi canonice eligunt, et, ad ejuscemodi capitularem electionem
celebrandam, procul a suis residentiis in certum aliquem locum solent evocari.
Porro cum juxta Con sti tu tienes Ordinis prsedicti, Electoribus Priorum integer mensis
debeatur a notitia vacantis officii, ut intra bunc terminum congregentur, deliberent et
eligant, nimis frequenter contingit hosce Parochos seu Vicarios eo titulo, et longissime et diu
abesse a suis doctrinis seu Ecclesiis, dum plerique foris transigunt totum hunc mensera
electionis, imo et menses, si forte contingat primam electionem a priori Provinciali ob
justas causas non confirman, quo casu alius denuo, aliusque mensis iisdem vocalibus debetur.
3. Cum autem sicut eadem expositio subjungebat, hsec longa et crebra Parochorum
absentia, prsecipue in illis regionibus fideli plebi, et prsesertim moribundis, debito interea
Sacramentorum Ecclesise ministerio destitutis, plurimum noceat : nobis propterea memoratus
Magister Generalis liumiliter supplicari fecit, ut de opportuno in prseraissis remedio providere,
et, ut infra, indulgere de benignitate apostólica dignaremur. Nos igitur piis ejusdem Magistri
Generalis votis hac in re, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere cupientes...
hujusmodi supplicationibus inclinati.
4. Quod deinceps in prsedictis Indiarum partibus tales Fratrum dicti Ordinis Parochorum
Priores seu Vicarii non ab ipsismet Parochis, sed a siugularum Provinciarum Provincialibus,
in graviori earumdem Conventu, per vota secreta decisiva duodecim ad minus antiquorum
Fratrum, si extra Capitulum Provinciale fuerit, rite et canonice eligantur ; si vero durante
Definitorio a Provinciali et Definitoribus eodem modo eligantur ; quodque Priores Parochorum
ad id muneris assumi nequeant, nisi revera sat calleant proprium idioma plebis, cui tamquam
Priores seu Vicarii prseficientur, et quod iidem suo populo continué assistant, ita ut ñeque
Capitulum Provinciale adire, ñeque alias unqtiam a sua Parochiali residentia ultra spatium
trium leucarum elongare sepossint, nisi relicto ibidem idóneo substituto, illius idiomatis bene
gnaro, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, decernimus, statuimus et ordinamus...
Non obstantibus... — Datum JRomae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris,
die 8 Novembris 1664, Pontificatus nostri anno décimo. (Ex Bull. Kom. sub Pío IX edito
Etiam in Bull. Ord. Prsedic. T. 6. pag. 214.)
SECCIÓN CUARTA. 587
SOBRE LA ALTERNATIVA EN LAS PRELATURAS DE LA ORDEN DE SAN FRANCISCO, EN LA
PROVINCIA DEL NOMBRE DE JESÚS, DE GUATEMALA.
Alexander Papa VIL Ad furam rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii, Alphonsi de Ortega, Custodis ProviaciíB Nominis Jesu, do
Guatimala, in nova Hispania, Ordinis Pratrum Minorura Sancti Prancisci, de Observaatia nun-
cupatorum, Congregationi Venerabilium Pratrum nostrorum S. Remanse Ecclesise Cardinalium
negotiis et cónsul tationibus Episcoporum et Regularium praepositse, expósito, quod in Capitulo
Generali dicti Ordinis anno 1645, Toleti celebrato, facta fuerat Constitutio tenoris, qui sequitur,
videlicet :
« Praeterea Definitorium genérale declaravit, quod in Provincia Nominis Jesu de Guatimala,
in nova Hispania, observetur alternativa inter Patres dictos criollos ex una parte, et inter
Patres dictos cachapinos et lilios Provincise ex alia, et quod csetera officia sequaliter dividantur
inter prgedictas duas partes. » Quíb Constitutio confirmata fuerat in Capitulo ejusdem Ordinis,
anno 1658 habito, sub titulo pro Indiis Occidentalíbus n. 1. his verbis : « Confirmatur alter-
nativa in Provincia Nominis Jesu de Guatimala inter Patres criollos ex una parte, et Patres
cachapinos et filies Provinciíe ex altera, quemadmadum in Capitulo Toletano, anno 1645 cele-
brato, instituta est, sicque servari debet, subpoena nullitatis aliter factorum. »
Etin eadem expositione, suhjuncto quod dictus Alphonsus prsefatus Constitutiones auctori-
tate dictse Congregationis confirmari plurimum desiderabat : emanavit ab eadem Congrega-
tione decretum tenoris qui sequitur, videlicet :
« Sacra Congregatio Eminentissimorum S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus
Episcoporum et Regularium prseposita.attentis narratis, ac ándito Ministro Generali Ordinis
hujusmodi, prseinsertum Decretum Capitulorum Generalium benigne approbavit et confirmavit
et juxtaillorum tenorem in posterum omnino servari mandavit. »
2. Cum autem, sicut prsefatus Alphonsus nobis subinde exponi fecit, ipse decretum hujusmodi,
pro firmiori illius subsistentia, Apostolicse confirmationis nostrse robore communiri summo-
pere cupiat ; nosipsum Alphonsum specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes.... suppli-
cationibus ejus nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, prseinsertum pr^efatse
Congregationis Cardinalium Decretum auctoritate Apostólica, tenore prsesentium confirmamus
et approbamus, illique Apostolicse firmitatis robur adjicimus; salva tamen semper in prsemissis
auctoritate ejusdem Congregationis Cardinalium..,.
Non obstantibus Constitutionibus....
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 26 Maji 1664, Ponti-
ficatus nostri anno décimo. (Ex Bullar. Rom. sub Pió IX edito.)
Nota. — Con fecha 20 de Jnnio del mismo año se hizo extensiva ésta Constitución á las siete Provincias de
Perú, de la misma Orden. Véase dicho Bulario, tomo 17, pág. 270.
COMUNICACIÓN DE PRIVILEGIOS DE LOS RELIGIOSOS FRANCISCANOS DESCALZOS DE ESPAÑA,
A TODAS LAS PROVINCIAS DE DESCALZOS DE LAS INDIAS
Alexander Papa VII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi nobis nuper fecerunt dilecti Filii Fratres Provinciarum in Hispania et Indiis consis-
tentium, Ordinis Fratrum Minorum Sancti Francisci strictioris observantise, Reformatorum,
seu Discalceatorum nuncupatorum, quod dudum felicis recordationis Gregorius Papa XIII,
588 PARTE S*^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Prsedecessor noster, diversa privilegia Fratribus ReformatisProvinciarum S. Josephi et S. Joan-
nis Baptistse in Hispania coQsistentibus, strictioris observantise hujusmodi concessit, quse
prsesertim respectu Fratrum de Observantia a recolenda) memorise Clemente VIH et Urbano
VIII, Eomanis Pontificibus, Prsedecessoribus nostris, confirraata fuerunt.
1. Ciimaiitem sicuteadera expositiosubjnngebat, Provincise Fratrum Reformatorum stric-
tioris observan tise hujusmodi, ad numerum duodeuarium cum divini cultus augmento crevisse,
de prsesenti reperiantur, dicti vero exponentes privilegia praedicta ómnibus Provinciis Refor-
matis supradictis suffragari deberé, a nobis declarari summopere desiderent : nobis propterea
humiliter supplicari fecerunt, ut sibi in prsemissis opportune providere, et, ut infra, indulgere
de benignitate Apostólica dignaremur.
2. Nos igitur ipsos Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes.... hujus-
modi supplicationibus inclinati, de Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium,
negotiis et consultationibus Episcoporum et Regularium priepositorum, qui dilectum Filium
Procuratorera Generalem Ordinis hujusmodi audierunt, et prsecitata privilegia eorumque con-
firmationes viderunt, consilio, attentis narratis, privilegia, memoratis Provinciis S. Josephi et
S. Joannis Baptistse, ut prsefertur» concessa et confirmata, reliquas omnes Provincias Fratrum
Reformatorum seu Discalceatorura strictioris observantiíe hujusmodi, in Hispania et Indiis
consistentes, comprehendere, cisque in ómnibus et per omnia suífragari deberé, auctoritate
Apostólica tenore prsesentium, declaramtis ; salva tamen semper in prsemissis auctoritate Con-
gregationis eorumdem Cardinalium....
Non obstantibns....
Datum in Arce Gandulphi, Albanensis Dioecesis, sub annulo Piscatoris, die 5 Novembris
1665, Pontificatus nostri anno undécimo. (Ex Bull. Rom. sub Pió IX edito.)
SE CONCEDE A LOS RELIGIOSOS MENORES ESTABLECER LA COFRADÍA DEL
CORDÓN EN LAS INDIAS,
Clemens Papa X.
Dudum fel. rec. Paulus Papa V, Prsedecessor noster, qui certas unicuique Archiconfrater-
nitati indulgentias et gratias spirituales, quibus in postor um fruerentur, duxerat prsescriben-
das : omnes et singulas indulgentias et peccatorura remissiones ac poenitentiarum relaxationes
Archiconfraternitati Chordigerorum in Ecclesia Domus Fratrum Sancti Francisci Assisien.,
Ordinis Minorum Conventualium canonice erectse, et illius Confratribus, per quoscumque
Romanos Pontífices, Prsedecessores suos, concessas, revocans et annujlans, ac nuUius roboris
ac momenti exinde fore declarans, de Omnipotentis Dei misericordia ac Beatorum Petri et
Pauli Apostolorum ejus, auctoritate confisus, ómnibus utriusque sexus Christifidelibus, qui
in memoriam Sancti Francisci chordam benedictam ab ejusdem Ordinis Superioribus susci-
pientes, prsedictam Archiconfraternitatem de csetero ingrederentur, die primo eorum ingressus,
si veré pcenitentes et confessi Sanctissimum Eucharistise Sacramentum sumpsissent, plena-
riam, ac tam ipsis pro tempore describendis, quam jam descriptis in dicta Archiconfraternitate
Confratribus et Consoribus, etiam veré poenitentibus et confessis ac sacra Communione
refectis, qui prsedictse Archiconfraternitatis Ecclesiam seu Oratorium, in festo principali
ejusdem Archiconfraternitatis a primis vesperis usque ad occasum solis ejusdem festi,
singulis annis, devote visitassent, et ibi pro Christianorum Principum concordia, hsercsum
extirpatione et S. Matris Ecclesise exaltatione pias ad Deum preces effudissent etiam
plenariam etc.
SECCIÓN CUARTA. 589
Cum autem, sicut dilectus Filius Franciscus Mariá a Bononia, Prior Generalis dicti Ordinis
Eratrum Minorum S. Prancisci, de Observantia nuncupatorum, Nobis nuper exponi fecit,
quod, quo firmiora sint ea, quse iterato Apostólicas Sedis patrocinio muniuntur et aliquod
dubinm exortum decidatur : « An dilectis pariter Filiis Ministro Generali et Commissario
Generali ejusdem Ordinis hujusmodi Chordigerorum Confraternitates, in Indiis tam Orien-
talibus quam Occidentalibus, erigendi, illisque indulgentias et gratias spirituales supradictas
communicandi, facultas, per posteriores Paiili Praedecessoris Litteras prsefatas, attributa
reperiatur. » Nobis propterea dictus Franciscus Maria, Procurator Generalis, etiam eorumdem
Ministri Generalis ac Commissarii Generalis nomine, humiliter supplicari fecit, ut in
prsemissis opportune providere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur ipsos Franciscum Mariam Procuratorem Generalem, ac Ministrum et Commis-
sarium, Generales, spiritualibus favoribus et gratiis annuere volentes, et eorum singulares
personas a quibusvis Excommunicationis... absolutos fore censentes, hujusmodi supplicationi-
bus inclinati, facultatem erigendi et instituendi Confraternitates Chordigerorum S. Francisci
utriusque sexus in Ecclesiis Ordinis Fratrum Minorum ejusdem S. Francisci de Observantia
tantum, nempe. in locis in quibus non extent Conventus vel Ecclesise dicti Ordinis Minorum
S. Francisci Conventualiura, illisque sic erectis et instituíis indulgentias et gratias spiri-
tuales supradictas, sicut prsemittitur, communicandi pro tempere existentibus. Ministro
Generali et Commissario Generali ejusdem Ordinis Fratrum Minorum de Observantia, a
memórate Paulo praedecessore concessam, ut prsefertur, expeditasque desuper ipsius Pauli
Praedecessoris Litteras prsefatas, cum ómnibus et singuiis in eis contentis, auciboritate
Apostólica, tenore praesentium perpetuo confirmamus et approbamus, ac innovamus, illisque
inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus.
Sic ac eisdem Ministro et Commissario Generalibus, eorumve cuilibet ejusmodi Confrater-
nitatis Chordigerorum S. Francisci in Ecclesiis eorum Ordinis tantum, ubicumque, etiam in
Indiis tam Orientalibus quam Occidentalibus, consistentibus, in locis tamen ubi non sint
Ecclesiae vél Conventus pnefati Ordinis Minorum S. Francisci Conventualium, erigere et
institüere, illisque omnes et singulas indulgentias et peccatorum remissiones ac poenitentia-
rum relaxationes, aliasque gratias spirituales praefatas ; servata tamen dictarum Constitutio-
num Sixti et Clementis ac Litterarum Pauli, Praedecessorum praefatorum, forma et dispositione,
communicare licuisse et deinceps perpetuis futuris temporibus licere, auctoritate et tenore
praedictis, declaramus, etc.
Datum Eomae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, dio 13 Julii 1673,
Pontificatus nostri anno quarto. (Del Bul. Rom. Luxemburg. tom. 11, pág. 62.)
ALTERNATIVA. EN LA ORDEN DE MENORES OBSERVANTES EN LAS INDUS OCCIDENTALES.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Illius, qui charitas est et Deus pacis, vices, licet immeriti, gerentes in terris, illa, quse
pro stabilienda inter Religiosos viros, Altissimi obsequiis sub arctioris vitae regula manci-
patos, animorum concordia, felicique eorum gubernio provide constituta esse noscuntur, ut
firma atque illibata persistant, Apostólici muniminis praesidio, cum id a Nobis petitur,
libenter corroboramus.
Exponi siquidem Nobis nuper fecerunt dilecti Filii Fratres Provinciarum, in Indiis Occi-
dentalibus consistentium, Ordinis Minorum S. Francisci, de Observantia nuncupatorum,
quod alias postquam, in Capitulo Generali dicti Ordinis, anno 1664 celébrate, auditis partibus
590 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
contendentibus, declarata fuorat certa Alternativa, in electione Ministri Provincialis, Custodis
et Diffinitorum, in dictis Provinciis inposterum observanda, partes recursum habuerunt, una
ad feL record. Alexandrum Papam VII, Praidecessorem nostrum, pro confirmatione dictse
Alternativae, altera vero hanc impugnando ad Congregationem S. R. E. Cardinalium tune
existentium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Regularium príepositam ; unde una
eademque die 20 Junii dicti anni emanarunt a dicto quidem Alexandro Prsedecessore
LitteríE in simili forma Brevis pro dicta Alternativa, a prsefata vero Cardinalium Congrega-
tione Decretum de nihil super ea innovando.
Cumque in Capitulo etiam Generali ejusdem Ordinis anno 1670, auditis similiter partibas,
iterum statutum fuisset Alternativam hujusmodi deberé observari, nec tamen observatum
altera ex partibus obedire renuente; novissime in próximo prseterito Capitulo Generali
Ordinis hujusmodi, causa iterum proposita, ejus resolutio, a Generali Dififinitorio compro-
mittente, dilectis Filiis, Ministro Generali dicti Ordinis, et Commissario Indiarum, in Curia
Madritensi residenti, ejusdem Ordinis, fuit commissa, et prsefata Cardinalium Congregatio
die 12 Junii 1676 commisit eisdem, ut, etiam auctoritate ipsius Congregationis, litibus
finem imponerent, et, prout secundum Deum judicavissent expediré, providerent.
(Se omite aquí el Decreto del Ministro General y del Comisario de Indias.)
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, omnia, in Decreto hujusmodi contenta,
sint justa et rationi consentanea, nec aliter melius quam per eorum observantiam, paci ac
quieti dictarum Provinciarum consuli posse credatur; Nobis propterea dicti Exponentes
humiliter supplicari fecerunt, ut sibi in prsemissis opportune providere et, ut infra, indulgere
de benigñitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur ipsos exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et eorum
singulares personas a quibusvisExcommunicationis... absolventes, et absolutas fore censentes,
hujusmodi supplicationibus inclinati, de Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardina-
lium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Regularium prsepositorum consilio, et
attenta relatione dilecti Filii Prioris Generalis dicti Ordinis eisdem Cardinalibus facta,
prseinsertum Decretum a dictis, Ministro Generali et Commissario Indiarum, Compromis-
sariis, auctoritate dictsé Congregationis Cardinalium factum, illiusque tenorem et disposi-
tionem circa electionum Alternativam, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium approbamus
et confirmamus, ac Apostolicse auctoritatis prsesidio munimus, ita ut in ómnibus plenarium
sortiatnr effectum et alus, ad quos spectat, inviolabiliter observetur.
Irritum enim et inane quidquid secus attentatum fuerit
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 26 Junii 1677, Pontificatus
nostri anno primo.
(Ex BuUar. Román. Luxemburg. tom. 11, pag. 209.)
ALTERNATIVA EN LA ORDEN DE SAN AGUSTÍN.
Innocentius Papa XI.
Dilecto Filio Nicolao Olivse, Priori Generali Ordinis Fratrum Eremitarum Sancti Augustini.
Dilecto Fili, salutem et Apostolicam Benedictionera.
Exponi Nobis nuper fecisti, quod tu alias, videlicet, ante biennium vel circiter,* ad instan-
tiam Cbarissimi in Cbristo Filii Nostri, Caroli Hispaniarum Regis Catholici. statuisti, ut in
Provincia Quitensi tui Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini, in Indiis Occidentalibus.
obseívaretur Alternativa inter Fratres in Hispania natos, et illarum partium indigenas, quos
SECCIÓN CUARTA. ÍJ^Í
Criollos vulgariter vocant, tum quoad Provincialatum, quam quoad sequalitatem ia ómnibus
generaliter alus officiis Gubernii dictse Provincise, hsecque omnia a felic. recor. Clemente
Papa X, Prsedecessore Nostro, per quasdam suas in simili forma Brevis, die 7 Angustí 1675
expeditas Litteras, approbata et confírmala fuerunt.
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, prsedictus Carolus Rex ex informationibus,
quaeadipsum ex partibus prsedictis subinde pervenerunt, cognoverit, propter modicum nume-
rum JPratrum Hispanorum, qui in Indis reperiuntur, vix posse Alteruativam et sequalitatem in
ómnibus officiis hujusmodi, quae ad omnia exercenda Fratres idonei illic non adsint, observan,
eaque de causa tibi nuper significaverit, ut ejusdem Alternativse moderationem, illiusque ad
officia Provincialatus et Diffinitorum restrictionem, ab hac Sancta Sede concedi procurares,
ita ut de csetero ad Priorum et reliqua officia non extenderetur : Nobis propterea humiliter
supplicari fecisti, ut tibi de opportuna in prsemissis facúltate, per quam Religiosis memorati
Caroli Regis votis, ad conservandam in illis remotis partibus religiosam disciplinam atque
observantiatn laudabiliter tendentibus, obsecundare valeas, providere de benignitate Apos-
tólica dignaremur.
Nos igitur te speciali favore gratise prosequi volentes, et a quibusvis Excommunicationis...
absolventes et absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, de voto Fra-
trum nostrorum S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Regula-
riumprsepositorum, qui dilectum Filium Procuratorem Generalem Ordinis prsedicti audiverunt
consilio; tibi Alternativam a te statutam, ut prsefertur, auctoritate Apostólica moderandi et
restringendi, ita ut deinceps Provincialatus et Diffinitorum Provincise prsedictse Officia dum-
taxat comprehendat, quamcumque necessariam et opportunam facultatem, eadem auctoritate,
tenore prsesentium concedimus et impartimur
Datum Romae, apudS. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 19 Julii 1677, Pontifi-
catus nostri anno primo.
(Ex BuUar. Rom. Luxemburg. tom. 11, pag. 223.)
Por otras Letras del mismo Inocencio XI que empiezan Pro parte Charissimi se confirmó
el Decreto del General de la Orden, Fr. Nicolás Oliva, sobre la Alternativa de Prelados, de
cuatro en cuatro años, entre Españoles y Nacionales de la Provincia de Quito. Dado en 26 de
Enero de 1678. (Hállase en el Bulário de Luxemburgo, tom. 11, pág. 223.)
Dos meses después, con el fin de mirar por la tranquilidad de la Provincia de los Padres
Agustinos de Quito, y cortar las discordias que se suscitaban en las elecciones por falta de
Estatutos, el Rmo Fr. Nicolás Oliva, que después fué promovido á la Silla Episcopal de
Cortona, dio varios Decretos en 20 de Octubre de 1677, siendo General de la Orden, intimando
su observancia bajo la severidad del juicio divino, y amenazando á los transgresores con
otras penas. Poco después el Vicario General Fr. Domingo Valvasor, añadió otros estatutos
con acuerdo de su Congregación, en 30 de Julio de 1678. De todos los cuales se formó un
cuerpo de Estatutos para las elecciones y demás casos que pudiesen ocurrir en la Provincia,
los cuales á petición del R. P. Francisco Montano, Procurador de la Provincia de Quito, fueron
aprobados y confirmados por el mismo Papa, en sus Letras que empiezan In supremo mili-
tantis Ecclesice, dadas en 17 de Marzo de 1678.
(Hállanse en el mismo Bulário, continuat. part. 1, pág. 15.)
PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
SE CONCEDEN LAS PREROQATIVAS DE EX-PROVINCIAL A LOS PROCURADORES DE LA
ORDEN DE ERMITAÑOS DE SAN AGUSTÍN DE FILIPINAS.
Innocentius Papa XL Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte Piliorum Fratrum Provincise Insiüarum, Philippinarum nuncupatarum, in
mari Occeano, Ordinis Eremitarum Sancti Augiistini, Nobis expositum fait, quod cum ipsi
ad procuranda in Romano et Regia Hispanise Curiis urgentia dictse Provincise negotia, aliquem
Religiosum mittere debeant, nec reperiatur ullus Religiosus, qui id oneris in se suscipere
velit, tum propter adeo longum serumnosumque iter, quod sine gravibus incommodis vitseque
periculo, peragi nequit, tum etiam quia hujusmodi Procuratores, postquam triennio et amplius
in suo muñere exercendo laboraverunt, nuUa praerogativa fruuntur ; iidem Exponentes pluri-
mum cupiunt a Nobis indulgeri, ut illi, qui per triennium continuum Procuratoris hujusmodi
munus in dictis Curiis exercuerint, privilegiis Ex-Provincialium fruantur. Cura autem, sicut
eadem expositio subjungebat^ non solum tota Provincia prsedicta, sed etiam nuperus Prior
Generalis dicti Ordinis, indulti hujusmodi concessioni consensum prgestiterit : Nobis propterea
dicti Exponentes humiliter supplicari fecerunt, ut in praemissis opportune providere de benig-
nitate Apostólica dignaremur.
1. Nos igitur ipsos exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et eorum
singulares personas a quibusvis Excommunicationis absolutas fore censentes, hujusmodi
supplicationibus inclinati, de Venerabilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium negotiis
et consultationibus Episcoporum et Regularium prsepositorum consilio, attento consensu
memorati Prioris Generalis, ut in posterum iili Religiosi dictae Provinciae, qui Procuratoris
ipsius Provinciae munus in Curiis supradictis, saltem per triennium exercuerint, ómnibus
privilegiis, prserogativis et exemptionibus, quibus illi, qui Prioris Provincialis ejusdem Pro-
vincise muñere functi sunt, potiuntur et gaudent, pari modo potiri et gaudere libere et licite
possint et valeant, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium concedimus et indulgemus,
salva tamen semper in prsemissis auctoritate Congregationis eorumdem Cardinalium.
2. Decernentes ipsas praesentes Litteras semper firmas validas et efficaces existere et fore,
suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere etc
Datum Romas, apud Sanctam Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 17 Decembris
1677, Pontificatus nostri anno secundo.
(Del Bular. Romano Luxemburg, tomo 11, pág. 220.)
QUE ÑÓ SE SUSPENDA EL OFICIO DEL PROVINCIAL DE S. AGUSTÍN EN LAS INDIAS, CUANDO
SE ALEGA NULIDAD EN SU ELECCIÓN.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriara.
1. Exponi nobis nuper fecit dilectus Filius Dorainicus Valvasorius Mediolanensis, Vicarius
Generalis Ordinis Fratrura Ereraitarum S. Augustini, quod inProvinciis lüdiarum, et praeser-
tira Quitensi dicti Ordinis, non raro evenit, ut post solemnem celebrationem Capitulorum
Provincialium, habitara in loco specialiter ad id designato, post legitimara electionem Prioris
Provincialis per scrutinum factam a majori parte electorum, unanimi consensu in unura in-
tendentium, post electi Prioris Provincialis conñrmationera a Praesidente Capituli pu-
blico promulgatara, et post caeteras electiones, tum Definitorura et Visitatorum, tura Priorum
localium ac doctrinarura rite similiter expeditas ; vix hujusmodi electionibus factis, aut im-
SECCIÓN CUARTA. 593
mínente ejusdem Capituli dissolutione, vel immediate post absolutionem, ac etiam post aliquot
meases, imo et annos, quibus tam Prior Provincialis quam cseteri Superiores legitime, ut
prsefertur, electi, respective muñere suo pacifice f uncti fuerint : nihilominus nonnuUi malo spi-
ritu adducti, eo quod fortassis inprsedictis Capitulis non obtinuerint ea, quse sibi antea conse-
quenda proposuerant, et alte cordi hserebant obtinenda, contra jam electum confirmatum et
actualiter exercentem officium, Provincialatus pótissime, insurgant...
2. Tune enim indubium vocantur receptiones Novitiorum ad regularem habitüm, solemnes
eorumdem Professiones, facultates ad excipiendas confessiones, institutiones Doctrinariorum
seu Parochorum pro administratione Sacramentorum, sententiae translatse in auctoritatem reí
judicatae, tum absolutorise tum condemnatorise a prsedicto Priori Provinciali vel Definitorio aut
a Prioribus localibus prolatai, cseterique actus judiciales et extrajudiciales, utilitatem publicam
vel privatam respicientes, pro nullis et invalidis habentur....
3. Quum autem, sicut eadem expositio subjungebat, ob ímmanem terree marisque ab hac
Alma Urbe Indiarum distantiam, non facile succrescentibus hujusmodi malis opportuna possit
a Superiore Generali dicti Ordinis aptari medela, Nobis propterea dictus Dominicus Vicarius
Generalis humiliter supplicari fecit, ut in prsemissis opportune providere, et, ut infra, indul-
gere, de benignitate Apostólica dignaremur.
4. Nos igitur, eífrsenem illam licentiam insurgendi contra Superiores, cisque debitam obe-
dientiam denegandi compescere, ac Provinciarum quieti, quantum Nobis ex alto conceditur,
consulere cupientes, dictumque Dominicum Vicarium Generaiem a quibusvis Excommunica-
tionis.... absolutum fore ceosentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, de Venerabilium
Pratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Regula-
rium pra3positorum, qui dilectum filium Procuratorem Generaiem Ordinis praedicti audiverunt,
consilio, auctoritate Apostólica, tenore praesentium perpetuo statuimus et ordinamus, ut, siin
Quitensi vel alus Indiarum Provinciis prsedictis electio Prioris Provincialis facta fuerit per
scrutinium secretum amajore parte Electorum, eaque a Prsesidente Capituli successive con-
firmata, omnes et singuli Provinciarum hujusmodi respective Religiosi, cujuscumque gradus,
dignitatis et conditionis existant, sub privationis vocis activas et passivse... non solum ab alia
electione Prioris Provincialis abstinere, sed etiam ipsi Priori Provinciali seu Rectori Provin-
ciali aliisque, ut, supra, respective electis et institutis, secuta coníirmatione praedicta a Prae-
sidente facta, debitam exhibere obedientiam, tamin temporalibus quam in spiritualibus, non
obstante quacumque protestatione aut appellatione, etiam post confirmationem hujusmodi,
facta vel ínter posita de jure, etc.
Datum Romae, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 24 Martii 1678, Pontificatus
nostri anuo secundo. (Del Bularlo Romano Luxemburg. contin. parte primera, pág. 7.)
Dos años después, el mismo Papa confirmó los Estatutos para las Elecciones de Superiores y
Oficios de la Provincia de Agustinos de Quito.
La petición de éste Breve se hizo por el mismo General Agustino, cuya exposición en resumen
es la siguiente.
Con motivo de haberse anulado las elecciones de Provincial y demás Superiores de la Orden
en el Capítulo Provincial de Quito, había expedido el mismo Inocencio XI, en 14 de Marzo de
1678, las Letras anteriores, que empiezan como éstas, Exponi nobis, por las cuales se estable-
ció que, una vez hechas las elecciones con escrutinio secreto, mayoría de votos y confirmación
del Presidente, se reconocian por válidas, aun cuando interviniese algún otro defecto en ellas,
quedando subsanado hasta que la Santa Sede dispusiese otra cosa.
Después de éstas Letras una nueva dificultad ocurrió en Quito, á saber, cómo debería ejer-
TOM* I. 74
594 PARTE 3*^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
cer el Presidente del Capítulo su autoridad de confirmar las elecciones, cuando, concluido el
Capítulo, se despojaba de la autoridad; cuya^ dificultad resolvió el Emo P. General, Fr. Domingo
Valvasor» ordenando que en dichas elecciones de Provincial, Definidores, Visitadores, Priores
locales, Jueces de causas y de escrutinio, así como del Discreto para el Capítulo General, y
demás oficios de la Orden, los Presidentes del Capítulo juntamente con los Provinciales, ó
cualesquiera otros que tienen jurisdicción Ordinaria, están obligados á confirmar las elecciones
sin retardo algimo ; y que si á pesar de esta obligación se retardara la confirmación, quedasen
confirmadas por las presentes LeirdiS perpetuis futuris temporibus, de manera que lícitamente
puedan ejercer sus respectivos oficios los electos ; y que así, y no de otro modo, se ha de juz-
gar por los Jueces de las causas. Todo lo cual se manda bajo excomunión, y bajo privación de
voz activa y pasiva, por un decenio. Cuyo Decreto aprueba y confirma el Papa en las presentes
Letras, dadas en 8 de Agosto de 1680, (Del Bulario Luxemburgeuse, tom. II, pág. 286.)
SE APRUEBA LA COMPRA DE HABITACIÓN EN EL CONVENTO DES. FELIPE DE MADRID,
PARA EL PROCURADOR DE LOS AGUSTINOS DE QUITO.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Exponi nobis nuper fecit dilectus Filius Franciscus Montano, Frater expresse Professus, et
Procurator Provincia Quitensis, in Indiis Occidentalibus, Ordinis Fratrum Eremitarum
S. Augustini, in S. Theologia Magister, quod cum dicta Provincia quamdam Cellam, intra
clausuram Conventus S. Philippi, Oppidi Matriti, ejusdem Ordinis Toletanse Dioecesis, exis-
tentem pro usu et habitatione Procuratoris ejusdem Provincise pro tempere existentis, sub
certis conditionibus tune expressis emisset, dilectus etiamPlius Dominicus Valvasorius, Vica-
rius Generalis dicti Ordinis, vigore facultatis sibi super hoc a Congregatione Ven. Fratrum
nostrorum S. K. E. Cardinalium, negotiis et cónsul tationibus Episcoporum et Eegularium
prseposita, attributa, emptionem Cellae ejusmodi cum ómnibus et singulis conditionibus, aliis-
que íq publico desuper confecto instrumento contentis, confirmavit et approbavit, et alias prout
plenius continetur in ejus Patentibus Litteris desuper emanatis, tenoris qui sequitur, videli-
cet : (Se omiten las Letras Patentes del General).
Cum autem, sicut eadem expositiosubjungebat, dictus Franciscus Procurator prsemissa, quo
firmius subsistant, Apostolicse queque confirmationis nostrse patrocinio communiri, summopere
desideret; Nos ipsius Francisci Procuratoris votis hac in re, quantum cum Domino possumus,
favorabiliter annuere volentes, eumque a quibusvis Excommunicationis absolutnm fore
censentes, supplicationibus ejus nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, de
memoratorum Cardinalium consilio, emptionem praedictam a dicto Dominico Vicario Gene-
rali confirmatam et approbatam, ut prsefertur, expeditasque desuper illis Patentes Litteras
prseinsertas, cum ómnibus et singulis in eis contentis, auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Apostolicse firmitatis robur
adjicimus, etc.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die20 Decembris 1678, Pontificatus
nostri anno tertio.
(Del Bularlo Rom. Luxemburg. pág. 13).
SECCIÓN CUARTA. 595
EXTIÉNDESE EL DECRETO DEL GENERA^L DE LA. ORDEN DE SAN AGUSTÍN, SOBRE LOS
RELIGIOSOS CONSANGUÍNEOS Y AFINES, A LOS AGUSTINOS DESCALZOS DE ESPAÑA É
INDIAS.
Innocentius Papa XI. Ad perpetuam rei memoriam.
Dudum felicis recordationis Innocentius PapaX, Praedecessor noster, quoddam Decretum a
quon. Andrsea Fívizano, dum vixit, Priore Generali Ordinis Fratrum Eremitarum Sancti
Augustini, pro felici ejusdem Ordinis regimine inter alia editum auctoritate Apostólica con-
finnavit, per suas in simili forma Brevis, die 23 Februarii 1647, desuper expeditas Litteras,
tenoris qui sequitur, videlicet : « Innocentius Papa X. Ad perpetuam rei memoriam. Injuncti
Nobis (reliqua legi possunt in suo loco). »
1. Cum autem sicut dilectus Filius Joannes a Prsesentatione, Vicarius Generalis Fratrum,
Discalceatorum nuncupatorum, Congregationis Hispanise et Indiarum dicti Ordinis Eremita-
rum S. Augustini, Nobis nuper exponi fecit, eadem Congregatio ad observantiam Constitutio-
num Fratrum Calceatorum Ordinis pra^fati non teneatur, ac proinde dubitari possit, illam nec
Decretum prsedictum servare teneri; Ipse vero Joannes, Vicarius Generalis, pro felici et
prospero suse Congregationis pr^fatse regimine et gubernio, Decretum hujusmodi, sublato
quocumque usu vel consuetudine, qui vel quse in contrarium allegari possit, in eadem Con-
gregatione observari plurimum desideret :
2. Nos igitur ejusdem Joannis, Vicarii Greneralis, votis hac in re, quantum cum Domino
possumus, favorabiliter annuere volentes, eumque a quibusvis Excommunicationis etc. absol-
ventes et absolutum fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinati, Decretum prseinser-
tum a memórate Andrea Fivizano, Procuratore (Jenerali, editum, et a praifato Innocentio
Prsedecessore confirmatum, iit prsefertur, in universa Congregatione praedicta Fratrum Discal-
ceatorum Hispanise et Indiarum, ac ab ómnibus et singulis ipsius Congregationis Superioribus
et Fratribus, ad quos spectat et in futurum quandocumque spectabit, sublato quocumque usu
vel consuetudine, qui vel quai in contrarium quovis modo allegari valeret, de caetero inviolabi-
liter observari deberé, auctoritate Apostólica tenore prsesentium statuimus et ordinamus
3. Decernentes easdem presentes Litteras semper firmas, validas et efíicaces existere et
fore, suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere, etc.
Datum Eomae, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 14 Septembris
1680, Pontificatus nostri anno quarto.
(Ex Bull. Luxemburg. tomi. ll,pag. 290).
SE CONFIRMA EL DECRETO DE LA SAGRADA CONGREGACIÓN SOBRE LA ALTERNATIVA
DE LOS FRAILES MENORES EN LAS INDIAS.
Innocentius Papa XL Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius Petrus Marinus Sormanus, Minister Generalis
Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci, de Observantia nuncupatorum, quod cum causa
Alternativse inter Fratres nativos Hispanos Provincise Limanae et de las Charcas, in Indiis
Occidentalibus, dicti Ordinis ex una, et Fratres, Criollos nuncupatos, earumdem Provinciarum
ex altera, partibus, jam dudum vertens a Congregatione Venerabilium Fratrum nostrorum
S. B. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Eegularium prsepositas
596 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
acerrime discussa fuisset, emanavit desuper ab eadem Congregatione Cardinalium Decretum
tenoris, qui sequitur, videlicet :
« In causa Peruana Alternativsa vertente inter Patres nativos Hispanos Professos Provia-
ciarum Sanctorum duodecim Apostolorum Limse et S. Antonii Charcar;, Ordinis Minorum
Observan tium S. Francisci in Indiis Occidentalibus, ex una ; et Patres, Criollos nuncupatos,
Professos earumdem respective Provinciarum partibus ex altera, de et super validitate et
respective confirmatione ac executione decreti prsedictse Alternativse emanati in Capitulo
Generali anni 1664, et per hanc S. Congregationem et Breve San. mem. Alexandri VII, ac
per subsequens Capitulum Genérale anni 1670 confirmati, rebusque alus etc. — Sacra
Congregatio Eminentissimorum S. K. E. Cardinalium negotiis et consultationibus Episcopo-
runa et Regularium prseposita, partibus hinc inde in binis caussD propositionibus pluries
infonnantibus, reque maturo discussa, referente Eminentissimo Columna, declaravit atque
decrevit, prsefatam Alternativam esse confirmandam, prout prsesentis Decreti tenore confir-
mavit, omnes et singulos juris et facti defectus, si qui intervenerint, sanando. Contrariis
quibuscumque minime obstantibus, etc. Romse, 9 Julii 1683. — G. Cardinalis Carpineus. —
B. Panciaticus Secretarius. »
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat prsefatus Petrus Marinus, Minister Gene-
ralis, Decretum hujusmodi, quo promptius executioni mandetur atque ita multis incommodisi
inquietudinibus et relaxationibus, quibus duse Provincise prsedictse occasione diutinse venti-
lationis causse hujusmodi, quse multis annis tam in Capitulis Generalibus Ordinis prsefati
quam in Romana Curia agitata fuit, multipliciter vexantur, finis tándem imponatur, Apostolicae
confirmationis nostrae patrocinio communiri plurimum desideret ; Nos ipsius Petri Marini,
Ministri Generalis, votis hac in re, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere
voientes, eumque a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti etc. absolutum
fore censontes, supplicationibus ejus nomine nobis super hoc humiliter porrectis, inclinati
Decretum prseinsertum auctoritate Apostólica tenore praesentium confirmamus et approbamus,
illique inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus, salva tamen semper in praemissis
auctoritate memoratae Congregationis Cardinalium.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces existere et fore etc.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 7 Septembris
1683, Pontificatus nostri anno séptimo. (Del Bul. Romano Luxemburg. Tom. 11, pág. 405.)
ün mes después el mismo Papa Inocencio XI, expidió el Breve Exponi Nobis sobre
la alternativa de oficios entre Españoles y Nacionales en Lima y Charcas, cuya relación
es la siguiente :
El General de la Orden Seráfica, Fr. Pedro Marino Sorman, deseoso de poner fin á las
disputas de Alternativa en la Provincia de Lima, convocó el Capítulo General en 1664, á
instancia de los Custodios y Proministros de las siete Provincias del Perú, en el cual, oidas
las partes, se decretó en 5 de Junio, que tuviese lugar en ellas la Alternativa entre Nacionales
y Españoles, del mismo modo que en las Provincias de Méjico. Convinieron todos, y solo
se opuso á este Decreto el Proministro de la Provincia de Lima, por ser pocos los Españolea
Conventuales, cuya reclamación no fué aceptada, y el dia siguiente, 6 de Junio, fué aprobado
dicho Decreto por la Sagrada Congregación de Obispos y Regulares, el cual pocos dias
después fué confirmado por un Breve expedido en 20 de Junio de 1664. Los Religiosos nacio-
nales, llamados Criollos, poco contentos con el Decreto por ser mayor el número de Nacionales
que de Españoles, recurrieron por segunda vez al Capítulo General, que se celebró en Vallado-
SECCIÓN CUARTA. ^97
lid en 1670, en el cual tampoco se admitió su petición, áutes bien se confirmó el expresado
Decreto, cometiendo su ejecución al Comisario General de Indias, residente en Madrid.
Volvieron á instar los Nacionales de Lima, á quienes se unieron por primera vez los de
Charcas, y en la Congregación reunida en Toledo en 1673, consiguieron se suspendiese la
ejecución de dicha Alternativa, hasta que se recibiesen los informes de los Padres Definidores.
Entre tanto se volvió á reunir el Capítulo General en 1676, y para dar un corte á esta
controversia tan molesta, nombró el Capítulo dos Compromisarios, á saber; al Ministro General
de la Orden, y al Comisario General de Indias, para que fallasen en la cuestión ; pero fué
necesario acudir antes á la Sagrada Congregación, para que derogase el Decreto mencionado
de 1664, y todo el negocio se sujetase al juicio de los dos Compromisarios, la cual accedió
á las súplicas de los Nacionales, en 12 de Junio de 1676. Reunidos por fin en Madrid dichos
Compromisarios, después de oir á las partes, no solo decretaron en favor de la Alternativa,
sino que prescribieron también el modo de practicarla, á saber, que el Provincial alternase
por trienios, y si muriese antes de acabar, se nombrase otro de la misma parte hasta concluir
el trienio ; que los Definidores fuesen cuatro, y siempre dos de cada parte; que los Guardianes
y demás oficios de voto se nombrasen indiferentemente según sus méritos, excepto el Guardian
de la Casa principal que se alternaria por trienios ; que en todo caso debia nombrarse en la
parte que menos diez oficios de voto para poder elegir con libertad los dos Definidores; por
último, que los Lectores se eligiesen indiferentemente, según su idoneidad y méritos como
lo prescriben las Constituciones. Lo propio se decretó para la Provincia de San Antonio
de Charca,s, con solo la diferencia, que, atendido el menor número de oficios en ella, los diez
señalados arriba para Lima, se redujesen en Charcas á seis. Todo lo cual se dio en San
Francisco de Madrid, en 20 de Junio de 1677, cuyo Decreto fué confirmado poco después
por dos Breves : el primero con fecha de 26 de Junio de 1677, y el segundo en 6 del mes
siguiente, comisionando al Arzobispo de Lima para la ejecución. Mas no por eso se calmaron
las diferencias, y volviendo la cuestión á la Sagrada Congregación de Obispos y Regulares,
obtuvieron los Nacionales, en Enero de 1682, que se sometiese el negocio al voto solamente
consultivo del Capítulo General, que debia reunirse en el mes de Mayo siguiente. Reunido
en efecto el Capítulo en dicho mes, recayó el voto consultivo favoreciendo la Alternativa
prescrita anteriormente, y estando en Roma los dos Procuradores de Lima y Charcas,
Fr. Antonio Fernandez y Fr. Martin Moreno, se confirmó el Decreto que nuevamente dio la
Sagrada Congregación, por líti Breve que empieza Exponi Nóbis, dado en 7 de Setiembre
de 1683. En vista de esto el Reverendísimo P. Fr. Pedro Marino Sorman, General de la
Orden, dio un Mandato en AracoBli, con fecha 10 de Setiembre del mismo año, nombrando
Ejecutores del dicho Decreto al Comisario General de Indias, residente en Madrid, y al Comi-
sario General de las Provincias del Perú, para que llevasen á efecto la Alternativa en la
Provincia de los Doce Apóstoles, de Lima, y en la de San Antonio, de Charcas. Todo lo cual
aprueba y confirma el Papa en las presentes Letras. — Hállase toda esta narración en la
parte expositiva de este Breve, dado en 4 de Octubre de 1683. -— (Del mismo Bularlo
Tom. 11, pág. 407.)
598 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES,
NO SE OíaA AL RELIGIOSO QUE ALEGA LA NULIDAD DE SU PROFESIÓN, SI PASARON CINCO
ANOS DESDE EL DÍA EN QUE LA HIZO.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii Francisci de Kossellon, Procuratoris Geueralis Pratrum Mino-
rum Ordinis S. Francisci, de Observaatia nuncupatorum, in Indiis Occidentalibus degentium,
Congregationi Venerabilium Pratrum nostrorura S. R. E. Cardinalium Concilii Tridentini In-
terpretum, expósito, qiiod,quamvis vigoreDecreti dicti Concilii Sess. 25,cap. 19 de Regularibus,
Eeligiosi prsetendentes se professionem emisisse per vim, aut ante debitam setatem, aut demum
ex alia causa professionem irritante, non sunt audiendi, nisi intra quinquenium a die profes-
sionis computandum; nihilominus in regno Peruano invaluerat haec corruptela seu abusus, ut,
etiam elapso quinquennio, passim audirentur, signanter vero Religiosi praefati Ordinis, ínter
quos ab anno 1664 citra obtinuerant, declarar! nullam eorum professionem; Fratres mox recen-
sondi, nempe dilecti Filii Petrus Merca, transacto jam quinquennio suse professionis sub prse-
textu quod quadam iufirmitate babituali laboraret : Nicolaus Rodriguez, décimo octavo suse
professionis anno, cum allegasset sibi a matre incussum metum : Franciscus de Quiros, suse
professionis anno décimo sexto : Alphonsus Quintana, professionis anno vigésimo, et Didacus
de Torres, longe elapso quinquennio, cum deduxissent sibi illatam vim a parentibus : Et in
eadem expositione subjuncto, quod de praesenti instabant pro simili declaratione dilecti etiam
Filii Marcellus Crespo, actualis Custos, Bartholomseus Tibero, anno trige&imo sexto suse profes-
sionis, Isidorus de Zepeda, anno trigésimo, Franciscus Magaburu, anno vigésimo secundo, ac
demum Antonius de Requena et Franciscus de la Rea, pluresque alii Fratres expresse professi
Ordinis prsedicti. Qaoniam vero plurimum Religionum interest omnium, ne illi, qui eis nomen
dederunt, tam facilem exitum a Religione inveniant, pro parte dicti Francisci Procuratoris
prsefatse Congregationi Cardinalium supplicato, quatenus decerneret, ut inposterum nullatenus
audiantur seu admittantur, transacto quinquennio, nisi obtenta prius ab hac Sancta Sede in
integrum restitutione, ac retento Religionis habitu ; Emanavifcab eadem Congregatione Car-
dinalium Decretum tenoris qui sequitur, videlicet : u Die 28 Augusti 1683. — Sacra Congre-
gatio Eminentissimorum S. R. E. Cardinalium Concilii Tridentini Interpretum censuit
servandam esse dispositionem ejusdem sacri Concilii cap. 19, Sess. 25 de Regularibus: et
proinde injungendum prout Decreti prsesentis tenore districte injungit ómnibus Ordinariis
locorum regni Peruani, quatenus dispositionem prsefatam omnino servent. — F. Cárdinalis
Columna Prsefectus — A. Almictus Secretarius. »
Cum autem, sicut idem Franciscus Procurator Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum
hujusmodi, quo firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicse confirmationis nostrse patro-
cinio communiri, plurimum desideret ; Nos ipsius Francisci Procuratoris votis hac in re, quan-
tum cum Domino possumus, favorabiliter annuere volentes, eumque a quibusvis Excommuni-
cationis etc. absolventes et absolutum fore censontes, supplicationibus ejus nomine Nobis
super hoc humiliter porrectis inclinati, Decretum prseinsertum auctoritate Apostólica, tenore
praesentium approbamus et confirmamus, illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur ad-
jicimus, salva tamen in prsemissis auctoritate memoratse Congregationis Cardinalium.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces existere et fore,
suosque plenarios effectus sortirí et obtinere : ac illis ad quos spectat et pro tempere spectabit
inviolabiliter observari etc.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die ISoctobris 1683,
Pontificatus nostri annooctovo. (Ex Bull. Luxemburg. tom. 11. pag. 409.)
SECCIÓN CUARTA. 599
RESUMEN DE LOS FASTOS ORD. 403.
Se confirma en éstas Letras el Dccn'to de la Sagrada Congregación del Concilio, de 28 de Agosto
de 1683j disponiendo que los Religiosos» que alegasen nulidad en su Profesión, no sean oídos, pasado
el quinquenio, según lo dispuesto por el Tridcntino, Ses. 25, cap. 19, cuya observancia encomienda á
la vigilancia de los Obispos del Perú.
LA SAGRADA CONGREGACIÓN DE OBISPOS Y REGULARES RESUELVE QUE EL CONVENTO
DE SANTA CATALINA DE QUITO PERMANEZCA SUJETO NO AL ORDINARIO SINO A LOS
RELIGIOSOS DOMINICANOS.
In causa vertente inter majorem partem Monialium Monasterii S. Catharinse Senensis iu
Civitate S. Francisci de Quito ex una, et aliam partem Monialium ejusdem Monasterii, ac
Religionem S. Dominici ex altera, partibus, de et super subjectione Monialium pr^edicti
Monasterii gubernio Religiosorum dicti Ordinis S. Dominici, a quo de facto, per modum
tamen provisionis, et, ut dicitur, pro interim, prsedicta major pars Monialium subjiciendo
Monasterium subjectioni et gubernio Ordinarii dictan civitatis Quitensis se subtraxit :
Sacra Congregatio Eminentissimorum S. R. E. Cardinalium negotiis et consultationibus
Episcoporum et Regularium prseposita, censuit : manutenendam Religionem Ordinis Sancti
Dominici in quasi possessione gubernii Monialium dicti Monasterii Sanctai Catharinse Senen-
sis dictse Civitatis Quitensis, eidem gubernio prseficiendos noves Religiosos, remotis iis, qui
usque in prsesens dicto gubernio prsefuerunt, ac monendos eosdem Religiosos amotos, quod
pro ingressu in Monasterium, qui supponitur sine legitima causa, et respective pro asserta
violenta manus injectione in Moniales, ad effectum retinendi eas in Monasterio, consulant
proprice conscieatise. Romaí 15 Decembris 1684 — Cardinalis Carpineus. (Bular. Domin.
Tom. 7 fól. 494.)
RESUMEN.
Suscitóse en el Convento de Santa Catalina de Quilo una cuestión : la mayor parte de los Monjas
quería que el Convenio estuviese bajo la jurisdicción del Ordinario, las restantes y los PP. Domini-
canos querían, que estuviera a estos sujeto, de los cuales se habia sustraído de hecho, provisional é
interinamente la mayor parte de las Monjas, sometiendo el Convento á la jurisdicción y gobierno del
Ordinario. Llevada á la Sagrada Congregación de Obispos y Regularos, resolvióse que debia con-
servarse la Religión de Santo Domingo en la casi posesión del gobierno de las Monjas del Convento
de Santa Catalina, á condición de poner nuevos directores, separando á los antiguos, á los cuales
debia amonestarse, que mirasen por su conciencia por los desmanos que habian cometido.
SK CONFIRMA EL DECRETO DE LA SAGRADA CONGREGACIÓN DE RITOS EN LA CUESTIÓN
ENTRE LOS DOMINICANOS Y MENORES OBSERVANTES DE QUITO, SOBRE PRECEDENCIA
Y PROCESIÓN EN LA DOMINICA INFRA OCTA VA DEL CORPUS.
Innocentius Papa XI.
Emanavit nuper a Congregatione Ven. Fratrum ncstrorum S. R. E. Cardinalium Sacris
Ritibus prsepositorum, ad favorem dilectorum Eiliorum Fratrum Provincias Quitensis in Indiis
Occidentalibus Ordinis Prsedicatorum Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet : « In causa
Quiten, prsecedentise proposita per Emmum. et Rmum. Dominum Cardinaiem Pampbüium,
pro Patribus Dominicanis Provincise Quiten, contra Pratres S. Francisci Minor. Observan.
600 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ejusdem Provincise, Sac. Rituum Congregatio auditis ac discussis juribus hinc inde deductis
atque allegatis ab utraque parte et informante, censuit decernendum esse, prout decrevit
ad favorem Patrum Dominicanorum, tum quoad prsecedentiam eisdem Patribus Dominicanis
debitam supra prsefatos Patres S. Francisci Minor. Observan., in ómnibus actibus publicis
et Processionibus, tum quoad jus peragendi Processionem Dominica infra Octavam Corporis
Christi privative quoad dictos Patres Franciscanos et signanter in Civitate Quitensi. Ac
insuper declaravit licere pradictis Patribus Franciscanis eadem die Dominica infra Octavam
Corporis Christi faceré Processionem intra Claustra eorum Conventus et Ecclesise ; et ita
sancivit et servari mandavit die 10 Februarii 1685. N. Cardinalis Lud. Beniardus Casalius,
Sac. Rituum Congr. Secretarius, »
Cum autem, sicut dilectus pariter Pilius Ignatius de Quesada dicti Ordinis Pratrum Prgedi-
catorum Professor, in Sacra Theologia Magister, ac dictas Provincise Quitensis Procurator,
Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum hujusmodi, quo firmius subsistat et servetur
exactius, Apostolicse confirmationis nostrse patrocinio communiri plurimum desideret ; Nos
ipsum Ignatium Procuratorem specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et a quibus-
vis Excomraunicationis etc. absolutum fore censentes, supplicationibus ejus nomine Nobis
super hoc humiliter porrectis inclinati, Decretum prseinsertum auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium confirmamus et approbamus, illique inviolabilis Apostólicas firmitatis robur
adjicimus, salva taraen semper in praemissis auctoritate príefatse Congregatiouis Cardinalium.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas,validas et efficaces existere et fore etc.
Datum Romse, apud S. Mariam, Majorem, sub annulo Piscatoris, die 26 Martii 1635, Pon-
tificatus Nostri anno Nono.
(Ex BuUar. Luxemburg. pag. 4G2.)
RESUMEN SEGÚN LOS FASTOS ORD. 406.
Confirma Inocencio XI el Decreto de la Sagrada Congregación de Ritos del 10 de Febrero
de 1685 en favor de los Padres Dominicanos, tanto acerca de la precedencia respecto á loS Padres
Franciscanos en las procesiones y demás actos públicos, cuanto acerca del derecho de hacer la
procesión en el Domingo infra Octava del Corpus, especialmente en la Ciudad de Quilo. Asi
mismo se declara que los Padres Franciscanos pueden también hacer la procesión en el mismo
Domingo intra claustra Conventus et Ecclesim,
SE ERIGEN COLEGIOS DE MISIONEROS DE FRAILES MENORES EN ESPAÑA É INDIAS Y SE
DAN ESTATUTOS PARA SU GOBIERNO.
Innocentius Papa XL Ad perpetuam rei memoriam.
Ecclesise Catholicse per universum terrarum orbem diffusse regimini, meritis licet imparibus,
Divina dispositione prsesidentes, ea,quse a Superioribus Kegularibus, pro Christianse Religionis
Catholicseque Fidei propagatione, rectaque Christifidelium instructione ac morum reformatione
et animarum salute, ubique locorum congruis rationibus procuranda, pie prudenterque statuta
atque ordinata esse noscuntur, ut firma semper et illibata persistant, et optati exinde bonorum
operum fructus, ad Dei gloriam et Christiani populi sedificationem, benedicente Domino,
consequantur, Apostolici muniminis nostri praesidio, cum id a Nobis petitur, libenter consta-
bilimus.......
Exponi siquidem nobis nuper fecit dilectus Pilius, Pranciscus Diaz a S. Bonaventura, pro
Ultramontana Familia fratrum Minorum S. Francisci, de Observantia nuncupatorum, in
SECCIÓN CUARTA. 601
Eomana Curia Commissarius Generalis, quqd cum dilectus pariter Filius, Antonias de Linaz,
dicti Ordinis Professor ac in Indiis Occidentalibus Missionum Prsefectus, ad Fidel propagatio-
nem et morum in terris Fidolium reformationem,unius Conventus vel duorum ex jam fundatis,
in unaquaque ex Provinciis Ordinis prsedicti, in ditionibus Charissimi in Christo Pilii nostri,
Caroli Hispaniarnm Regis Catholici, tam apud Hispaniam quam apud Philippinas, Mexicanas,
Peruanas et caíteras Occidentales Indias, existentibus, erectionem in Seminaria seu Collegia
pro Missionariis Fratribus educandis ac instruendis a suis Superioribus petiisset, dilectus
etiam Filius, Petrus Mariniis Sormanus, Minister Generalis eju^dem Ordinis, erectiones Semi-
nariorum seu Collegiorum hujusmodi, consensum Provinciarum auctoritate sui officii sup-
plendo, fieri sub forma, in suis Litteris contenta, decrevit, ac sub pcenis, per easdem Litteras
praescriptis, praedictarum erectionum protractionem et impedimentum illarum partium
Superioribus interdixit; insuper Seminaria in Hispanise Provinciis jam erecta et in posterum
erigenda, non solum ad optatam Fidelium instructionem et pravorum morum reformationem
ordinavit, sed etiara ea ad id destinata esse voluit, ut transitas in Indiarum Missiones ómnibus
Provinciarum Hispanise Religiosis, qui per dúos anuos vel aliud temporis spatium, ab India-
rum Commissario Generali Matriti residente, assignandum, in aliquo ex prsedictis Seminariis
suae religiositatis, idoneitatis ac vocationis indicia et testimonium non dederint, servatis ser-
vandis prohibeantur, ac simul Provinciarum in Indiis existentium reformationi, si illa carent,
consulatur, Fideliumque taminillis, quam in Hispaniae partibus, degentium sedificationijinfi-
delium conversioni ac ómnibus animarum saluti et Sanctse Romanss et üniversalis Ecclesise
dilatationi ubique indefesso inserviatur : ob idque pro prsefatorum Seminariorum omnium
gubernio nonnalla, matura deliberatione et de aliquorum gravissimorum Fratrum consilio,
condidit et disposuit, ac alias, prout plenius continetur in ejus Litteris patentibus desuper ema-
natis, tenoris qui sequitur, videlicet : (Véanse en castellano los Estatutos del General).
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dicta Statuta absque Sedis Apostolicse
approbatione, et defectuum supplemento, ac contrariorum, quibus ejusdem Sedis accedat
auctoritas, legitima derogatione, subsistere non valeant ; nobis propterea tam Pranciscus,
Commissarius Generalis Curise, quam Antonius, Missionum Prsefectus, prsefati, humililér
supplicari fecerunt, ut in prsemissis opportune providere, et, ut infra, indulgere de benignitate
Apostólica dignaremur.
Nos igitur ipsos Franciscum et Antonium specialibus favoribus et gratiis prosequi volen-
tes hujusmodi supplicationibus inclinati, de nonnuUorum ex Yenerabilium Fratrum
nostrorum S. R. E. Cardinalium Congregationis, negotiis propagandas Fidei prsepositae, super
hocnegotio specialiterdeputatorum, consilio, Collegia seu Seminaria, pro educandis Fratribus
dicti Ordinis ad Missiones, jam erecta, tam in Conventu Sanctse Crucis de Queretaro Provincise
de Mechoacan, quam in alus Hispaniae Provinciis, auctoritate Apostoliza, tenore praesentium,
approbamus et confirmamus, illisque inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus. Ac
facultatem erigendi alia Collegia seu Seminaria hujusmodi, unum scilicet vel dúo, in qualibet
ex provinciis Ordinis prsedicti, quse in ditionibus dicti Caroli Regis, tam quae apud Hispaniam,
quam apud Philippinas, Mexicanas, Peruanas ac cseteras Occidentales Indias ipsi Carolo Regi
subjectas, consistunt, eidem Ordihi, de Ecclesia Dei et S. Sede Apostólica benemérito, aucto-
ritate et tenore praedictis, benigne concedimus : confirmando supplementum consensuum per
dictum Petrum Marinum Ministrum Generalera, ut exponitur, factura, et interdicendo Supe-
rioribus Generalibus illarum partium, sub poenis in praeinsertis Litteris contentis, et alus
arbitrio dictae Congregationis Cardinalium reservatis, ne ultra quatuor menses a requisitione,
per Religiosos ad id facultatem habentes, facta seu facienda, computandos, dictas erectiones
TOME I. 75
602 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
protraliere seu suspeadere possint. Salva semper in ómnibus supra relatis auctoritate ejusdem
CoDgregationis Cardinalium ad formam Constitutionis fel. rec. Gregorii Papse XV, Prsedeces-
soris nostri. Praeterea Statuta prseinserta pro dictis CoUegiis seu Seminariis, tam erectis quam
erigendis, ac eorurn Fratribus et Superioribus a prsefato Petro Marino Ministro Generali, ut
prsefertur, condita, dicta auctoritate, harum serie, confirmamus pariter et approbamus, illisque
inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus.
Datum Romse, apud S. Mariana Majorem, sub annulo Piscatoris die 16 Octob. 1686, Ponti-
ficatus nostri anno undécimo.
(Del Bulário de Mainardo) ítem BuU. de Propag. Pide Ap. tom. 1, pag. 325.
Nota. Estas Letras están vigentes y se llaman familiarmente Bulas Inocencianas. Por ellas se gobiernan
todos los Colegios de Misioneros de la Orden Seráfica en España é Indias, Hállanse traducidasi al castellano en
dichos Colegios para ponerlas al alcance de todos, y sirven de norma para los Misioneros. Los Fastos hacen
mención de ellas en la Ordenación 410. Y por ser tan interesantes se ponen á continuación en castellano las
dos Constituciones llamadas Inocencianas.
TEXTO CASTELLANO DE LAS LETRAS ANTERIORES.
Inocencio Papa XI. Para perpetua memoria.
1. Estando á nuestro cargo por disposición divina el régimen de la Iglesia Católica, extendida
por todo el universo, corroboramos gustosamente con el auxilio de nuestra firmeza Apostólica,
siempre que se nos pide lo que se ha determinado y ordenado por los Superiores Eegulares
para la propagación de la Religión Cristiana y de la Eé Católica, recta instrucción de los Fieles
Cristianos, reformación de las costumbres, y para procurar la salvación de las almas en todas
partes, con los modos conducentes á ñn de que lo así establecido y dispuesto permanezca
siempre firme é indemne y con la bendición de Dios se siga de ello el apetecido fruto de las
buenas obras, á honra y gloria de Dios y edificación del pueblo Cristiano, é interponemos sobre
ello los demás oficios de nuestro cargo pastoral, como juzgamos que corresponde saludable-
mente en el Señor, reflexionando con madurez las calidades de las cosas, personas, lugares y
tiempos.
2. El amado hijo Francisco Diaz de San Buenaventura, Comisario General en la Curia
Romana por la Familia Ultramontana de Religiosos Menores de San Francisco, de la Obser-
vancia, nos ha hecho exponer poco hace, que habiendo el amado hijo Antonio Linaz Religioso
profeso de la dicha Orden y Prefecto de las Misiones en las Indias Occidentales pedido, que
para la propagación de la Fé y reformación de las costumbres en los paises de Fieles, se erigie-
sen por sus Superiores en Seminarios ó Colegios para educar é instruir Religiosos Misioneros,
uno ó dos Conventos de los ya fundados en cada una de las Provincias de la sobredicha Orden,
sitas en los Dominios de nuestro muy amado en Cristo Hijo Carlos, Rey Católico de España,
así en la misma España, como en Filipinas, Méjico, el Perú, y las demás Indias Occidentales.
3. El amado hijo Pedro Marin Sorman, Ministro General de la misma Orden determinó que
se hiciese la erección de los dichos Seminarios ó Colegios en la forma contenida en sus Letras,
supliendo con la autoridad de su oficio el consentimiento de las Provincias : y so las penas
prescritas par las mismas Letras prohibió á los Superiores de aquellos parajes que difirieran ó
impidieran las sobredichas erecciones. Ademas de esto, no solo aplicó los Seminarios ya erigi-
dos y que en adelante se erigieren en las Provincias de España para la mayor instrucción de los
fieles y reforma de las malas costumbres, sino que también quiso que fuesen destinados para
que, observado lo que se debia observar, se prohibiese pasar á las Misiones de las Indias & todos
SECCIÓN CUARTA. 603
los Keligiosos de las Provincias de España, que primeramente por dos años, ú otro espacio de
tiempo, que se señalase por el Comisario General de Indias, residente en Madrid, no hubiesen
dado muestras y pruebas manifiestas en alguno de los enunciados Seminarios de su religiosi-
dad, idoneidad y vocación, y al mismo tiempo se atendiese á la reforma de las Provincias sitas
en las Indias, si carecen de ella, á la edificación de los fieles que viven así en aquellos parajes,
como en los de España, y se trabajase continuamente en la conversión de los Fieles, la salvación
de todas las almas y dilatación de la Santa y Universal Iglesia Romana; y por esta razón, con
madura deliberación, y con el parecer de algunos Religiosos muy graves, determinó y dispuso
algunas cosas para el gobierno de todos los sobredichos Seminarios, como esto y lo demás
se contiene con mayor extensión se sus Letras Patentes expedidas sobre esto, cuyo tenor es el
siguiente :
« Fr. Pedro Marin Sorman de Milán, Lector Jubilado, Calificador de la Santa Inquisición, Ex-
Guardian de Jerusalen, y Ministro General de toda la Orden de Religiosos Menores y Siervos
etc. A nuestro muy amado en Cristo el P. Fr. Antonio Linaz, Lector Jubilado de la misma
Orden y con la autoridad Apostólica Prefecto délas Misiones de nuestra Orden en las
Indias Occidentales, salud para siempre en el Señor.
4. Entre las demás obras del agrado de la Divina Majestad, el cual deseamos de todo nuestro
corazón, es verdaderamente la más principal, que con el cuidado, trabajo y continua solicitud de
los Religiosos de nuestra Orden, se exalte y amplié en todas partes la Fé Catolicai la Religión
Cristiana y la reformación de las costumbres de los Fieles, y se dilate en todo el Orbe con pro-
vecho de las almas de los fieles, reducción de los infieles á la Santa Fé, y atracción de los
Naciones bárbaras : Y estando inteligenciado que tú con otros veinte y cuatro Religiosos de
buenas costumbres y literatura; y celosos de la salvación de las almas, de los cuales habias sido
elegido Prelado y Superior por el Ministro General Predecesor nuestro y el Comisario General
de las Indias, y confirmado por el Capítulo General próximo pasado, con la ayuda de Dios y á
expensas del Rey Católico que contribuyó paro ello, habias pasado antes de ahora á las Indias
Occidentales de Nueva España, sin rehusarte de ningún peligro para procurar la reforma de
los Fieles y atraer á los infieles al verdadero conocimiento de la Fé Católica y á la obediencia
debida al Pontífice Romano : habias cultivado la viña del Señor trabajando con fervososo
anhelo y zelo incansable, y erigido loablemente en Seminario para dichos veinte y cuatro Reli-
giosos Misioneros el Convento de Santa Cruz de Querétaro de la sobredicha Provincia de
Mechoacan, bajo de algunos Estatutos que fueron revistos en el sobredicho Capítulo General y
especialmente aprobados y confirmados por Nuestro Santísimo Señor Inocencio XI por sus
Letras que empiezan Sacrosancti, expedidas á 8 de Mayo de 1*382 ; y habiendo obtenido de la
Sagrada Congregación de Propaganda Fide las demás facultades requeridas, fuiste elegido
Guardian del enunciado Seminario, según la forma prescrita en los sobredichos Estatutos y
trabajaste incesantemente en aquellos parajes, juntamente con tus compañeros en el ejercicio de
las sobredichas Misiones ; y que se ha experimentado con harto dolor que se necesitan muchos
más Misioneros para un cargo tan provechoso : y que por ésta razón con el dictamen de Padres
muy graves de nuestra Orden y asenso de los Superiores, á instancia de los Ordinarios por la
necesidad de las costumbres de los Fieles é infieles, dejaste á los sobredichos compañeros en el
enunciado ejercicio de las Misiones, y con la ayuda de Dios volviste felizmente á España, en
donde expusiste con toda especificación á la Majestad Católica y al Comisario General de la
Familia Ultramontana de Indias la necesidad y escasez que habia de Misioneros en aquellos
parajes.
5. Y que obtuviste legítimamente del Comisario General muchísimas gracias y facultades
604 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
para la conducción de otros Religiosos, erección y gobierno de nuevos Seminarios para el sobre-
dicho ejercicio de las Misiones, y venir á esta Curia Romana, y conseguir la aprobación Apos-
tólica, y que con todo afecto deseas que aprobemos las dichas Con.stituciones facultades y
erecciones, cuya aprobación has obtenido del sobredicho Comisario General ; Hemos tenido á
bien concederte la enunciada aprobación, y á tí, y á tus compañeros los demás Misioneros, así
presentes como futuros» las demás gracias y erecciones con que puedas proseguir con más
fervoroso animo y con los medios más conducentes, éste santo y loable propósito empezado por
Dios immortal para honra y gloria del mismo Señor, propagación de la Fe Católica, instrucción
del Pueblo Cristiano, aumento de nuestra Observancia y salvación de todas las almas, lo cual
hemos querido concederte á tí y á tus compañeros y franquearos benigna y favorablemente en
la forma siguiente.
En primer lugar para que los dichos Seminarios en cuanto fuere posible con el auxilio de
Dios, se dirijan á la primitiva observancia de la Orden, se observará estrechísimamente en ellos
la Regla según las declaraciones contenidas é innovadas, por Nuestro Santísimo Señor Inocencio
XI en su Motu propio que empieza : Sollicitudo ¡mstoraliSy y tengan cuidado los Misioneros
de estimar en todas las cosas más que las delicias del mundo la santa pobreza, á la cual N. P. S.
Francisco llamaba la Señora ; pues Dios proveerá á los Operarios de su viña, si haciendo un
trabajo tan provechoso pusieseí;! su consideración solamente en Dios.
6. Pero por cuanto ha crecido muchísimo el numero de Religiosos Mendicantes y la piedad
de los Fieles se experimenta al presente, acaso por nuestros pecados, que es cada vez monos
fervorosa que era al principio de la Orden, será lícito á todos los Seminarios y á los Religiosos
de ellos usar de aquellas constituciones Apostólicas que dejando indemne la observancia de
nuestra pobreza no contienen ninguna dispensa de la Regla ; pues los que la observaren como
Dios ha concedido á los Sumos Pontifices que la entiendan y la expliquen,tendrán una vida Evan-
gélica y ocuparán un lugar feliz en la eternidad y en la gloria entre los más verdaderos hijos de
S, Francisco.
7. Pero se les prohibe á los enunciados Seminarios y Religiosos el sobredicho uso, si no
es conforme en todo á los estatutos expresados en dicho Motu propio que se observen y manda-
dos llevar á efecto (de los cuales estatutos estén obligados á usar los sobredichos Seminarios en
todas las cosas, que no van aquí expresadas; ; y los Prelados, Discretos ó Religiosos, que hicie-
ren lo contrario, incurran indispensablemente en las penas fulminadas en los Estatutos y todos
los Religiosos, así subditos como Superiores, mientras estuvieren ejerciendo las Misiones dentro
6 fuera de los Seminarios, se abstengan de pedir limosnas y de recibir las que les den espontá-
neamente j bien que podran pedir mendigando y recibir lo que les den que sea necesario para
su alimento cuotidiano, sin que se atrevan á usar de comidas y bebidas delicadas, ni elijan ir á
las casas, en que se les presenten cosas semejantes ; antes bien queremos que se les recuerde
que N. P. S. Francisco, cuando le convidaban á comer los potentados y ricos, llevaba pedazos
de pan que mendigando habia juntado, y como pobre verdaderamente humilde, no queria comer
los manjares delicados que le ponian en la mesa.
8. Se han de observar puntualmente en todos los Seminarios y so las penas fulminadas en
ellos los estatutos de la Orden y de los Recoletos, en los cuales se prescribe el modo de socorrer
las necesidades de los Religiosos, así estando enfermos como en sana salud, sin que ningún
Religioso necesite para esto de peculio particular ni de limosnas especiales, y para que la
devoción de los bienhechores no se aplique á la comodidad de ningún particular y se defraude
de algún modo la Comunidad ; no sea permitido de ninguna manera á ningún Padre tener en
poder del Síndico Apostólico, ni de otro amigo especial ninguna limosna en dinero de cual-
SECCIÓN CUARTA. 605
quier derecho que sea para sus necesidades particulares, ni ninguno tampoco pueda íar ni
recibir algunas dádivas por leves que sean, sino que todas las cosas estén á la orden y disposi-
ción del Prelado, y sin su licencia no se dé ni se reciba cosa ninguna en los sobredichos Se-
minarios.
9. Los enunciados Conventos erigidos en Seminarios, y Seminarios que se fundaren no sean
de ninguna Provincia en cuanto al régimen y estén subditos immediatamente al Superior
General de aquellos parajes en que estuvieren ; pero tengan comunicación fraternal en cuanto
álos sufragios por los Religiosos difuntos, con las Provincias de las cuales han sido separados.
ó dentro de cuyos límites estuvieren, de suerte que los Religiosos del sobredicho Convento
celebren Oficios y Misas según los Estatutos Generales, por cualquier Religioso hijo de la
misma Provincia que haya fallecido ; y celebren mutuamente lo mismo cada uno de los Con-
ventos y Religiosos de la Provincia por cada Religioso del sobredicho Seminario que muera en
cualquier parte : á cuyo efecto el Provincial dará noticia al Guardian, de todos los difuntos de
su Provincia, y el Guardian la dará al Provincial de los difuntos de su Seminario.
10. Pero para que nó se origine jamás ninguna contienda ni oposición entre los Misioneros y
los Religiosos y Superiores de las enunciadas Provincias, y que álos que una misma Madre
engendró espiritualmente y educó, no los separe la diversidad de cargo, sino que los una más
estrechamente la amistad fraternal, la comunicación y mutua hospitalidad :
11. Mandamos rigurosamente álos Superiores de los sobredichos Seminarios, que cuando el
Provincial de aquella Provincia, en que estuviere el Seminario, llegare allí á hospedarse, lo re-
ciban caritativamente, así á él, como á su familia, y estén obligados á servirle por espacio de
tres dias con todo cuidado y reverencia ; y el sobredicho Ministro Provincial tendrá el mismo
lugar y precedencia en las Comunidades de los Seminarios, que tiene en los demás Conventos de
su Provincia ; pero podra predicar alguna plática espiritual á los Misioneros en el Refectorio,
y presidir en él y dispensar en algunas penitencias impuestas á los Religiosos del Seminario,
sin atreverse á ejercer de ningún modo otra ninguna jurisdicción en él, ni respecto de los sobre-
dichos Religiosos, sino es que para ello reciba alguna delegación del Superior General, el cual
nunca se la podrá dar absoluta y general ; y solamente en algunos casos y para; algunas particu-
lares indigencias podrá comunicarla una ú otra vez al sobredicho Provincial y aun será más
conveniente y con menos peligro de pleitos el comunicarla á otro Religioso grave.
12. Los Guardianes de los sobredichos Seminarios tendrán en los Conventos de las dichas
Provincias aquella precedencia, que se acostumbra conceder en fuerza de los estatutos y
costumbres al Guardian del Convento principal de cualquiera Provincia i y asi los Guardianes
como los demás Religiosos de los enunciados Seminarios se hospedarán en Conventos de
Religiosos de la Observancia, si los hubiere ; y si no, en los de Recoletos ; y faltando estos,
en ios Descalzos; todos los cuales estén obligados indispensablemente á recibirlos y tratar-
los caritativamente, so las penas impuestas á los perturbadores de la unión de la Orden.
13. En segundo lugar, que en los enunciados Seminarios así erigidos como que se erigieren,
no se admitan más que treinta y tres Religiosos de familia, de los cuales cuatro serán Legos
y los demás idóneos para el ejercicio de las Misiones : de suerte que ninguno haya de ser reci-
bido en los enunciados Seminarios que no sea útil para promover el fin do la erección de los
mencionados Seminarios,predifcando la palabra de Dios, asistiendo al Confesonario 6 enseñando
la Doctrina cristiana y los rudimentos de nuestra Fé.
14. Si hubiere bastantes limosnas para el alimento y vestuario y se juzguen necesarios más
Religiosos según las varias y nuevas circunstancias de los lugares y tiempos ; el Superior
General respectivo, con el consentimiento y asenso del Discretorio de cada Seminario podrá
aumentar el número así de Legos como de los demás Religiosos.
606 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
15. Pero por cuanto el loable ministerio de los sobredichos Religiosos no decaerá de su
esplendor con el cúmulo de todas las virtudes, el progreso total de la oración y perfección
y con la solidez estrechísima de la observancia de nuestra Regla ; antes bien, siendo Dios
servido, se manifestará más perfecto cada día con los ejercicios de los enunciados Religiosos,
cuyo objeto será ganar con su industria almas para el cielo, y con solicitud arrancar las plantas
bastardas, sembrar las virtudes en la heredad del Señor, extirpar las raices de los vicios,
reducir el género humano al camino del conocimiento y de la salvación, y ejercer loablemente
el oficio de los Apóstoles, que ya no están en el mundo ; adheriéndonos á los estatutos
confirmados por Nuestro Santísimo Señor Inocencio XI en su Breve que empieza, Ecclesice
CatJiolicce; Ordenamos y mandamos en virtud del Espíritu Santo por la Santa Obediencia y
so las penas de Excomunión mayor, de privación de los oficios y dignidades y de inhabilidad
para obtenerlos en que incurrirán ijpso fado, á todos y cada uno de los Prelados y Religiosos
que viven bajo de nuestra obediencia, aunque sean de cualquiera Provincia Reformada ó
Descalza, que de ningún modo directa ni indirectamente, por sí, ni por interpuesta persona,
impidan, perturben ó aparten á los Religiosos subditos ó consúbditos suyos, que quieran
pasar á la sobredicha santa obra ; antes bien los persuadan caritativamente á seguir la inspi-
ración y vocación Divina.
16. Los Guardianes de los enunciados Seminarios con el dictamen y asenso de los Discretos
y el Comisario de las Misiones en la forma aquí antecedentemente prescrita, despacharán
sus Letras dirigidas al Prelado local del Religioso recibido ; y el sobredicho Prelado lo enviará
al instante con los libros de su propio uso, y después remitirá las enunciadas Letras al
Ministro Provincial, para que toda la Provincia se alegre de que aquel subdito haya pasado
á mas perfecto cargo y ejercicio.
17. Este tal no saldrá á Misiones el primer año de su entrada en el Seminario, si no hubiese
estado antes otro tanto tiempo en otro Seminario, ni tendrá voto en la elección de Prelado ;
pues estará como en año de probación para que conste más bien de su suficiencia.
18. Y si dentro del año ó después, resultare que es insuficiente ó por algún vicio 6 crimen
6 por algún escándalo que haya dado en el ejercicio de las Misiones 6 por escusa por la cual
sin causa legitima, que se haya de aprobar por los Discretos, se escusare de hacer Misiones,
según se le mandare por el Guardian 6 Comisario, ó por algún defecto cometido en la obser-
vancia de los presentes estatutos y de la paz del Seminario y decoro del ejercicio, ó por
habérsele mudado de algún modo la vocación, por cuya mudanza en tres distintas veces, en
tres distintos meses quiera retroceder, no desdeñándose de querer sacudir el yugo, ni aver-
gonzándose de apetecer salir del Seminario, se tenga por indigno de la compañía de los
Obreros de la Viña del Señor y de consentimiento de la mayor parte del Discretorio sea
remitido á su propia Provincia, en la cual le admitan nuevamente los Superiores, so las
mismas penas, so las cuales debieron darle licencia, é incurra en las penas contenidas en
los estatutos contra los incorporados en Provincia ajeua y que vuelven después á la
suya propia.
19. Y si el Religioso fuere Español y sea expulso de algún Seminario sito en las Indias, el
Superior General de aquellos parajes, le señalará alguna Provincia, en la cual cumpla dichas
penas ; y allí permanecerá hasta el tiempo, en que según los estatutos generales pueda venir
á España. Pero si hubiere tomado el hábito en el Seminario ; allí se le corrija por todos los
medios conformes á la prudencia ; y si permaneciere incorregible por el espacio de cuatro
años, siendo avisado el Superior General por la mayor parte del Discretorio, lo pondrá en
alguna de sus Provincias, para que con ésta providencia se liberten del contagio pestífero los
SECCIÓN CUARTA. 607
Ministros Evangélicos que deben ser la sal de la tierra, la luz del mundo, y ciudades puestas
sobre un monte.
20. El Guardian con la aprobación de los Discretos por votos secretos podrá recibir Novicios
en el enunciado número; pero los que hayan de ser recibidos, ademas de las cualidades pres-
critas en los estatutos de las respectivas familias Ultramontana y de las Indias, han de tener
tal literatura, que después de pasado el estado Clerical ó de Coristas, puedan ser empleados
seguramente y con provecho de las almas en algún ejercicio de aquellos, para los cuales son
erigidos los enunciados Seminarios ; y antes de tomar el hábito, le informará por extenso el
Maestro de Novicios de la cualidad y perfección de la vida que desea profesar.
21. Pero no se admita por Novicio en los enunciados Seminarios al que no haya cumplido
veinte y un años de edad, si no es que alguna vez al Superior General respectivo, con el
asenso de la mayor parte del Discretorio, pareciere ser útil y conveniente otra cosa á alguno
de los Seminarios, así erigidos, como que se erigieren, acerca dé recibir uno ú otro bajo de
tales ó tales circunstancias.
22. Ademas de esto podrá el Guardian recibir Religiosos Legos con el asenso de los
Discretos de cualquiera Provincia bajo de la forma que se deberá observar en la recepción,
en los demás Seminarios, así erigidos como que se erigieren, y así los subditos como los
Superiores de las sobredichas Provincias estarán obligados so las enunciadas penas á no
impedirles el pasar á sus Seminarios : pero los Legos que se hayan de recibir habrán de ser
devotos, de buena vidajustificada y totalmente aptos para los oficios, que deben ejercerlos
Legos en los Seminarios.
23. El Superior General de los parajes en que estuvieren los Seminarios, podrá mudar los
Religiosos de uno á otro con el consentimiento de la mayor parte de los Discretos, así del
Seminario de donde salieren, como del adonde fiieren.
24. Y cuando pasaren de un Seminario de España á otro de Indias, bastará sin ser necesaria,
otra cosa, el consentimiento del Comisario General de Indias, residente en la Corte de Madrid, y
del Comisario de las Misiones, quo estuviere encargado en cualquier tiempo, de conducir los
Religiosos á las Indias : y ni los Seminarios de España y de las Indias m sus Guardianes y
Discfetos se atreverán con ningún pretexto á oponerse alo que hayan determinado con madura
reflexión los sobredichos Comisarios de las Misiones y de las Indias, acerca de los enunciados
Religiosos, que espontáneamente quieran pasar á las Indias, sino que procuren llevar á efecto
luego al instante, en todo y por todo las enunciadas determinaciones.
25. Los Misioneros, que habiendo cumplido loablemente un decenio en el ejercicio de las
Misiones, quisieren volver á su propia Provincia, pedirán facultad para ello al Guardian del
Seminario y Testimoniales de él y de los Discretos, y todos estos no le podrán negar ni la facul-
tad ni las Testimoniales : y el Provincial de la sobredicha Provincia estará siempre obligado
so las enunciadas penas á recibir al Misionero que vuelva, y éste podrá usar y gozar desde
entánces en su propia Provincia de los mismos privilegios, antelaciones y gracias, de que goza-
rla, si al tiempo de su vuelta hubiese cumplido loablemente en dicha Provincia un trienio de
Guardian.
26. Pero el que antes de haber cumplido el decenio y sin Testimoniales, en las cuales testi-
fique el Discretorio el zelo y plausible progreso del sobredicho Misionero en las Misiones, vol-
viere á su Provincia, incurra indispensablemente en las penas aquí antecedentemente impuestas
á los expulsos, si la dicha expulsión no fuere con motivo ó por causa de alguna enfermedad
incurable, por la cual pueda cualquiera ser expelido de los Seminarios antes del dicho decenio,
y no después, aunque sea de avanzada edad; por que en éste caso no deberá incurrir en ninguna
pena.
608 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
27. Si. aconteciere alguna vez que alguno de los Misioneros fuese elegido por Visitador,
Reformador, ó Ministro Provincial de alguna Provincia, queremos que se tenga por ratificada
la enunciada elección, y que se lleve á efecto : pero el elegido, después que haya cumplido el
dicho cargo, vuelva al mismo Seminario, con tal que no traiga consigo alguna cosa que sea
contraria á la desnudez Apostólica.
28. Y si antes ó después de haber finalizado su oficio, se atreviere á recibir de la dicha
Provincia 6 de algún Convento ó de algunos Superiores 6 subditos de uno y otro sexo algunas
dádivas, aunque sean de poco valor que juntas asciendan al valor, de un escudo de oro, aunque
sea con el pretexto de memoria devota ó paralas indigencias del Seminario ó para libros, imá-
genes, reliquias 6 cosas sagradas, que puedan servir para radicar la devoción de los fieles y la
suficiencia y eficacia de los Misioneros ; por. el mismo hecho quede privado por siete años de
los actos legítimos, é incurra en la misma pena que si, acabado el oficio, sin causa legitima, que
haya de ser aprobada por la Sede Apostólica, hubiere elegido domicilio en la sobredicha Pro-
vincia ; ó si dentro de cuatro meses que haya salido de ella, no volviere al Seminario.
29. Ademas del numero de Religiosos prescrito aquí antecedentemente, se podrá admitir uno
en cada Seminario, el cual pueda y cuide de escribir el progreso, frutos y casos 6 acontecimien-
tos extraordinarios de las Misiones, los hechos y vida ejemplar de los Misioneros, el estado do
los privilegios, la decisión de las dudas quf hayan ocurrido en las Misiones, compendios, libros
y sumarios de las doctrinas más seguras, que se han de seguir y predicar \; y observado lo que
se debe observar y con licencia del Ordinario, imprimir los enunciados libros : y éste tal Reli-
gioso se llame Escritor del Seminario y goce pacíficamente de las exenciones é indultos, que se
prescribieren por el Discretorio.
30. En tercer lugar, que la elección de Guardian de cada Seminario se haga por el Superior
General de aquellos parajes, en que estuviere el Seminario ó por un Comisario suyo, delegado
especialmente para ello de tres Padres del mismo Seminario, que hayan de ser elegidos canó-
nicamente por votos secretos de todos los Sacerdotes profesos de la Comunidad, y se hayan de
presentar al sobredicho Comisario.
31. El Guardian podrá durar en el oficio solo por un trienio ; y tendrá facultad el sobredicho
Superior Gene;ral para deponerlo del oficio al medio del trienio, si le constare que no cumple
con lo que debe en él, habiendo hecho su información en conciencia y sin estrépito judicial,
como se hace en toda la Orden en las Juntas intermedias.
32. Se elegirá un Presidente ó Vicario, el cual sea juntamente Maestro de Novicios, cuya
elección se hará por votos del nuevo Guardian y de los Discretos ; y estando ausente el Guardian
presidirá en íos actos de Comunidad.
33. En cada Seminario habrá cuatro Discretos para tratar los mas graves negocios de él, los
cuales áñtes de la elección del nuevo Guardian, han de ser elegidos por el mismo cuerpo de la
Comunidad, y se deberán nombrar de los cuatro los tres, que han de ser presentados para
Guardian, y luego al instante serán confirmados por el sobredicho Superior General, y tendrán
en la Comunidad el lugar y precedencia que tienen los Lectores de Prima de Teología en sus
propias Provincias, y en ausencia de cualquiera de los Discretos, el más antiguo y digno Padre
del Seminario se declarará ser substituto por el tiempo de la ausencia.
34. El Discretorio de cada Seminario se compondrá de dichos cuatro Discretos y de los Padres,
que hayan ejercido loablemente el oficio de Guardian por un trienio en el dicho Seminario, y
de los Comisarios habitual y actual de las Misiones, y del Guardian actual.
35. Estos Discretos tendrán voto en todos los negocios, que se cometen á los Discretos ó al
Discretorio del Seminario por los presentes y los demás estatutos de la Orden ; y habiendo
SECCIÓN CUARTA. 609
igualdad de votos por una y otra parte, el Guardian decidirá ; y cuando fueren secretos, se admi-
tirá al Presidente, solo para semejante caso, á fin de que de éste modo, cuando fuere más con-
veniente, se resuelva cualquier asunto caritativamente y sin estrépito ni recursos.
36. A los Comisarios de las Misiones, que estén en los paises de las Indias, corresponderá,
con el dictamen de tres Discretos de los Seminarios de sus parajes, destinar Religioso, que
cuando urja la necesidad venga á las Provincias de España y escoja, observado lo que se debe
observar, los Religiosos residentes en los Seminarios de ellas (si se ofrecieren voluntariamente)
que se juzguen necesarios por los enunciados Discretorios y el sobredicho Comisario de
las Misiones, para las conversiones y para la conservación de los Seminarios.
37. Pero ni los Comisarios de las Misiones, ni los Religiosos enviados por ellos, tendrán
ninguna superioridad respecto de los que estuvieren de familia en algún Seminario, si no
es en los casos, en que queda aquí antecedentemente dispuesto, y con las limitaciones que
van mencionadas, y quedando ante todas cosas siempre indemne la superioridad de los
Guardianes de los Seminarios concedida aquí.
38. Siempre que aconteííiere que fallezca el Guardian antes de finalizar el trienio, el
Presidente ó Vicario gobernará el Seminario hasta la elección de nuevo Guardian ; pero
estará obligado so pena de privación de su oficio, en que incurrirá por el mismo hecho, pasados
tres dias de la muerte del Guardian á convocar á los Padres ausentes, y después de haber
llegado los que pudieren venir dentro de veinte dias, juntar 1 Comunidad para la presen-
tación que se ha de hacer al Superior General, como va dicho, y remitir al instante al dicho
Superior General los presentados ; y éste nombrará uno que dure igualmente por el trienio :
y la misma duración tendrá el que fuere elegido, precediendo renuncia ó privación de otro ;
peroel oficio de Presidente y Discretos durará por el mismo tiempo, sin nueva elección en
los sobredichos tres casos de muerte, privación y renuncia.
39. En ausencia del Guardian y del Presidente, el Discreto más antiguo presidirá en las
Comunidades y Seminarios.
40. La antigüedad entre los Religiosos del Seminario, así presentes como futuros, se
contará según los estatutos generales de la Orden, exceptuada la prescrita aquí.
41. Pero con los que no han tenido ninguna en sus propias Provincias ó en Seminario, se
entenderá la antigüedad desde el tiempo de haber tomado el hábito.
42. Mias los que hubieren ejercido el Guardianato loablemente un trienio, precederán á los
Discretos de aquel Seminario, aunque no al Comisario de las Misiones.
43. Todos asistirán indispensablemente hora y media á la oración mental, la media hora
después de Prima (y no más por razón de las confesiones, que frecuentemente ocurren, y los
demás ejercicios de la mañana) y una hora entera después de Completas, ó á otra hora acaso
más oportuna, según la variedad de los tiempos y ejercicios.
44. Las Horas Canónicas se cumplirán devotamente en el tiempo y con la pausa compe-
tente; pero sin cantarlas, para que lo demás del tiempo se emplee en el estudio.
45. Los Domingos y dias de fiestas clásicas se podrán cantar las Horas con el canto, que
acostumbran los Observantes ; y todos, sin exceptuar ninguno, asistirán al enunciado Oficio
Divino, á la Oración mental y á la Misa Conventual.
46. Todos los Sacerdotes gradatim desde el mismo Guardian inclusive, harán la heb-
dómada.
47. Todos los dias tendrán dos horas de lecciones y conferencias, una después de la Misa
Conventual, de materia conducente al ejercicio de las Misiones ó de inteligencia de idiomas
6 de Teología Mística : otra después de Vísperas, de Teología Moral y Casos de conciencia,
TOM. I. 76
61 0 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
de las cuales lecciones Dinguno se podrá excusar, ni de dar razón de la materia de la lección,
si se la pregunta el Guardian ú otro diputado por él.
48. Pero si estuvieren los Misioneros ocupados, 6 necesitaren ocuparse en confesar 6 en
otros ejercicios mas útiles, el Guardian con el dictamen de los Discretos podrá abreviar la
lección de por la mañana.
49. Mientras los Misioneros estén en el Seminario, deben ocupar en ejercicios espirituales
ó en el estudio todo el tiempo, que les reste después de aquello que se necesita para vivir.
50. Pero si se viere, que alguno se dedica al estudio de fábulas ú otras cosas vanas y á
curiosidades, sea castigado con penitencia pública en la Comunidad.
51. A ninguno se le conceda licencia para salir de casa, si no es alguna vez, con motivo de
recreación á pasear por el campo con un compañero ; ni deba salir de la Ciudad 6 Villa, sino
para tratar algún negocio inevitable, y esto sea muy rara vez; para que cuanto con mayor
menosprecio del trato público, en la soledad doméstica estuvieren más vigilantes, tanto más
aptos estarán para reprender las diversiones de los fieles.
52. No saldrá del Seminario la Comunidad sino rara vez, y por causa gravísima, como á
exequias de algún Religioso de nuestra Orden ó del Síndico Apostólico ; pero no á entierros
de otros difuntos ni á procesiones públicas.
53. Se evitarán en todas partes las conversiones aun brevísimas con mujeres ; solamente
se podrá confesarlas ; pero sin otra conversación.
54. De ningún modo se admitirán en el Seminario sermones de fiestas ; y solo se predicarán
los que se juzguen necesarios con motivo de las Misiones.
55. Todos sin excepción se enviarán á pedir limosnas ; de suerte que en cualquier servicio
de la Comunidad, todos hasta el Guardian, en cuanto pueda ser, sean iguales.
56. Por lo que mira á las limosnas de los libros, de difuntos, y aumento y conservación
de las Bibliotecas, se observará en todos los Seminarios, como en todos los demás Conventos
sujetos á nuestra obediencia, el Breve de Nuestro Santísimo Señor Inocencio XI, que empieza :
Exponi Nobis.
57. No se permitirá á ningún seglar entrar en lo interior del Convento ; por lo cual se dis-
pondrá algún cuarto decente y devoto en el claustro bajo con asientos humildes, en donde sean
recibidos y consolados los seglares, que busquen á algún Padre para su consuelo espiritual.
58. En cuanto á la entrada y estancia y á quedarse de noche los seglares, como en cuanto
á prestar las alhajas y ornamentos, se observarán en dichos Seminarios, como en los demás
Conventos de dicha Provincia Ultramontana, los Decretos de la Sagrada Congregación, con-
firmados con la autoridad Apostólica, mandados observar en dicha Familia.
59. Todos los Padres del Seminario sin ninguna notable diferencia entre ellos, vestirán el
hábito exterior de los Observantes, en el cual se manifieste siempre el menosprecio y hu-
mildad, y solo de color ceniciento, que se componga de lana blanca y negra sin ninguna
tintura ; y en cuanto á la hechura, será según la forma hecha en la última Congregación
Toledana, la cual se ha de observar á la letra.
60. Y en las disciplinas, ayunos fuera de la Regla, capítulos de culpa y otras austeridades y
demás cosas, que correspondan á la vida monástica y á la observancia de la disciplina regular,
se conformarán alas Constituciones generales de la Orden.
61. El Guardian ó, en su ausencia,el Presidente, en los tiempos oportunos ó cuando lo juzga-
ren necesario, enviarán dos ó cuatro Misioneros 6 más, según se considerare conveniente parala
necesidad de las almas, señalándoles los pueblos, lugares y territorios de los parajes de fieles,
en que cada uno deba hacer sus Misiones; pero con licencia del Ordinario.
SECCIÓN CUARTA. 611
62. Quedarán algunos en el Seminario, que hagan los ejercicios de la Comunidad, y estos se
enviarán, cuando vuélvanlos otros; pero ninguno de ellos estará más de seis meses cada vez
fuera del Seminario, en las expresadas tierras de fieles; y cada uno, so pena de expulsión
del Seminario, después que haya cumplido el expresado tiempo, debe cesar de la Misión
y volverse al Seminario, para restablecer las fuerzas espirituales y corporales, y se podrán
destinar otros, para que prosigan la obra, que aquél haya empezado y acaso no concluido.
63. A las tierras de infieles sólo el Comisario de las Misiones, si se hallase presente, podrá
destinar los Operarios necesarios, en la forma aquí antecedentemente prescrita, y estando
ausente el enuncíalo Comisario, el Guardian, con el consentimiento de la mayor parte del
Discretorio, podrá del mismo modo enviar los Ministros idóneos que quieran ir.
64. Los sobredichos Superiores Generales estarán respectivamente obligados á visitar cada
trienio los enunciados Seminarios por sí, ó por su Comisario nombrado especialmente para
esto, y en cada visita se averigüe muy por menor, si observan todas las sobredichas Consti-
tuciones: se corregirán Ioíj defectos, si hubiere algunos; y según sus calidades podrá el
enunciado Superior General proceder á la expulsión de los Misioneros y privación del
Guardian.
65. El Delegado del Superior General solo podrá suspender al Guardian ; y habiendo hecho
las correcciones necesarias, avisar, al Superior General, para que ponga mayor remedio.
66. T por cuanto esperamos que, con la gracia y favor de Dios, por medio de estos Ministros
de su palabra, se han de convertir á la Fó muchos pueblos de Gentiles, á cuyos recien converti-
dos es necesario conservar en la Fé, que hayan abrazado y administrarles los Sacramentos ; se
manda que en los pueblos convertidos queden algunos de los enunciados Misioneros, los que
sean necesarios para lo que va expresado, avisando al Guardian del Seminario y obteniendo
licencia de él; los cuales Misioneros quedarán siempre subditos del mismo Guardian, y sujetos
á su corrección, como va dicho.
67. Los que estén en los Pueblos nuevamente convertidos, no se contarán en el número
señalado de Misioneros del Seminario, sino que en su lugar se podrán recibir otros en él.
68. En la Cura animarum de los así convertidos á la Fé, solamente podrán permanecer
hasta que el Obispo á quien pertenece, ó en lo sucesivo perteneciere el Territorio, quiera desti-
nar Presbíteros seculares, á los cuales cometa la Cura animarum,
69. T mientras los enunciados Misioneros permanecieren ejerciendo la dicha Cura animarum
no podrán recibir cosa ninguna con motivo de los Curatos ó Doctrinas, sino que precisamente
deberán vivir de las limosnas, que pidan mendigando 6 que de otro modo les den.
70. Establecida ya nuestra Pé, y habiendo Curas seculares en los Pueblos grandes y capaces,
se podrán fundar Conventos de nuestra Orden, con licencia del Obispo y del sobredicho Superior
General, en los cuales Conventos puedan vivir Eeligiosos de limosnas bajo de la disciplina
regular, según la Eegla y estatutos.
71. T los enunciados Conventos estarán sujetos en todo, y por todo como el sobredicho Semi-
nario,al Guardian de aquél, al cual pertenezca aquella nueva viva conversión, y con cuya solici-
tud se hubiere conseguido, ó al del Seminario más cercano (el cual se haya de elegir por el
Comisario de las Misiones, si la conversión ha sido promovida y conseguida con su cuidado y
solicitud) : la cual sujeción les durará hasta que de ellos se pueda formar Custodia, ó se provea
de otro modo de ellos en el Capítulo, 6 algunos de ellos, como será lícito, fueren erigidos en
Seminarios de Misioneros bajo los dichos estatutos.
72. Pero por cuanto con el cuidado y solicitud de los Misioneros pertenecientes á los sobre-
dichos Seminarios, se podrá atender suficientemente á las necesidades espirituales de los
612 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Reinos de España, aunque no á ios de las Indias, para que la santa obra de la Misión no decaiga
por el vario modo de proceder de los Misioneros, ningún Keligioso de nuestra Orden, que viva
fuera de los sobredichos Seminarios, podrá ejercer el oficio de Misionero en fuerza de cuales-
quiera Letras concedidas, ó que se concedieren por nos ó por nuestros Predecesores 6 por
cualquiera inferior ó sucesor en nuestro oficio, con ningún colorido por más afectado que
sea, ó pretexto en los paises de España, luego que fueren erigidos en ella tres Seminarios.
73. Mas en las Provincias así de España como de las Indias, que no tuvieren Convento idóneo,
y que para la sobredicha erección no esté expuesto a inconvenientes insuperables, se podrá
fundar nuevo Seminario, observando Ips requisitos que se deben observar, y se deja al arbitrio
del Comisario de las Misiones, sin que lo pueda impedir ningún Religioso de nuestra Orden ó
Superior de cualquier dignidad que sea ; y el que hiciere lo contrario, por el mismo hecho
incurra en las penas impuestas aquí antecedentemente á los que impidan el ejercicio de las
Misiones, y el que pasen los Religiosos álos Seminarios,
74. Si los expresados Seminarios, erigidos y que se erigieren en las sobredichas partes de
España y de las Indias, se relajaren en algún tiempo y decayeren notablemente de la perfección
y loable fin, para que son instituidos, ó no observaren los estatutos aquí contenidos y los demás,
que no son contrarios á las presentes, y se hallan aprobados, como va dicho, por la Sede Apostó-
lica para otros Seminarios,ó pidieren á la Sede Apostólica, ó á los Superiores de la Orden, nuevo
gobierno ó alguna separación de la observancia ó por sí, ó por la interpuesta persona lo procu-
raren obtener, ú ofreciéndoselo espontáneamente, lo admitieren, sean incorporados otra vez los
Seminarios á las mismas Provincias, de las cuales fueron tomados los Convendos para la erec-
ción de ellos, y estén sujetos indispensablemente al régimen del Ministro Provincial, como los
demás Conventos de aquella Provincia.
75. Pues solo bajo de las condiciones y disposiciones, que queremos que tengan la fuerza
de la indisoluble obligación y contrato, que pueda haber entre los Religiosos Misioneros y los de
las Provincias, los Superiores de los Seminarios y los de Observancia, loamos y aprobamos la
presente erección de Seminarios, y mandamos, so las penas expresadas, que sea admitida por
todos aquellos á quieneg corresponde.
76. En cuarto, lugar por cuanto sabemos cuan grandísimos absurdos se pueden originar cada
dia, de la mucha licencia de opinar y operar con el pretexto de privilegios, y qué escándalos y
relajaciones se pueden suscitar, amonestamos en el Señor y mandamos a todos los Misioneros
de nuestra Orden,y demás personas, que viven bajo de nuestra dirección ú obediencia, que siem-
pre enseñen y sigan las doctrinas más seguras y más probables.
77. Y á fin de que lo que es provechoso en lo temporal se amplíe también con aumentos es-
pirituales en las dichas Misiones, y para que no carezca de firmeza perpetúalo que se determina
con sola nuestra autoridad, por el tenor de las presentes, concedemos nuestra bendición paternal
y facultad á nuestro Comisario General en ésta Curia, para que tome á su cargo éste asunto,
como un negocio honroso de nuestra Orden, y pida con toda instancia á la Santa Sede Apostó-
lica la confirmación y validación perpetua de las cosas, que se contienen en éstas Letras,
y obtenida la enunciada confirmación, todos los Seminarios, así erigidos como que se
erigieren, estarán obligados á gobernarse según éstas Letras nuestras.
78. Y si alguna vez se originase cualquiera duda acerca de alguna cláusula de ellas, el
Superior General de aquellos parajes respectivos, y no ningún delegado, pero con el dictamen
y asenso de la mayor parte del Discretorio de algún Seminario, al tiempo de la visita, y no en
otro, ni de otra suerte, podrá proveer sobre ello, hasta que se consulte á la Santa Sede ó á la
Sagrada Congregación de Propaganda Pide.
SECCIÓN CUARTA. 613
79. Pero nunca se podrá dispensar en cosa alguna, sin la autoridad de la Sede Apostólica.Y
echamos la bendición de N. P. S. Francisco así á los dichos Comisarios de las Misiones como á
todas las demás personas, que prestaren su auxilio para el establecimiento de éstas erecciones
y promoción de las sobredichas Misiones.
80. Y si fueren seglares, ademas de la dicha bendición, desde ahora para entonces las ad-
mitimos á la participación de todas las indulgencias y obras espiriutales, que les podemos co-
municar, y las declaramos admitidas, y que lo hayan de ser para siempre.
8L Dado en Koma, en nuestro Convento de Santa Maria de Ara-Cceli, el dia 7 de Abril de
1686. — Fr. Pedro Marin, Ministro General.... (Continúa el Pontífice, confirmando.) >
Y respecto de que, según también se exponia en la enunciada representación, los dichos
estatutos no pueden subsistir sin que se aprueben por la Sede Apostólica, se suplan los defec-
tos y se deroguen legítimamente las cosas contrarias á que ha deferido la autoridad de la
misma Sede ; por tanto nos han hecho suplicar humildemente, así el enunciado Francisco,
Comisario General de la Curia, como el sobredicho Antonio, Prefecto de las Misiones, que con
la benignidad Apostólica nos dignásemos proveer lo conducente en lo que va expresado, y con-
ceder lo que aquí adelante se dirá. Y nos, queriendo hacer especiales favores y gracias á los
referidos Francisco y Antonio y absolviéndolos á cada uno en particular de cualquiera Exco-
munión condescendiendo á las enunciadas súplicas, con el dictamen de algunos de nuestros
Venerables Hermanos los Cardenales de la Santa Iglesia Romana de la Congregación destinada
para conocer de los negocios de Propaganda Fide, diputados especialmente para éste asunto,
con la autoridad Apostólica, por el tenor de las presentes, aprobamos y confirmamos los Cole-
gios 6 Seminarios ya erigidos, á fin de educar Religiosos de la dicha Orden para las Misiones,
así en el Convento de Santa Cruz de Quérétaro de la Provincia de Mechoacan, como en las
demás Provincias de España, y corroboramos los enunciados Colegios ó Seminarios con el vigor
de la firmeza Apostólica ; y por la autoridad y por el tenor sobredichos concedemos benigna-
mente á la mencionada Orden benemérita de la Iglesia de Dios y de la Santa Sede Apostólica,
la facultad de erigir otros iguales Colegios ó Seminarios, es á saber,uno ó dos en cada una de las
Provincias de la sobredicha Orden, sitas en los dominios de dicho Rey Carlos, así en España
como en las Indias, Filipinas, de Méjico, del Perú y demás Occidentales sujetas al enunciado
Rey Carlos ; confirmando el suplemento de los consentimientos, hecho, como va dicho, por el
expresado Pedro Marin, Ministro General, é interdiciendo á los Superiores Generales de aquel-
los parajes, só las penas contenidas en las Letras aquí antecedentemente insertas, y otras
reservadas al arbitrio de dicha Congregación de Cardenales, el que puedan detener ó suspender
las enunciadas erecciones más de cuatro meses, contados desde el dia del requerimiento, que se
les haya hecho ó hiciere por los Religiosos, que tengan facultad para ello, quedando siempre
salva en todas las cosas aquí antecedentemente relacionadas, la autoridad de la enunciada
Congregación de Cardenales, según la forma de la Constitución del Papa Gregorio XV, de feliz
memoria, Predecesor nuestro. Ademas de esto, con la dicha autoridad, por la serie de las
presentes, confirmamos igualmente y aprobamos los estatutos aquí antecedentemente insertos,
dispuestos, como va dicho,por el referido Pedro Marin,Ministro General para los dichos Colegios
óSeminraiosy sus Religiosos y Superiores, y corroboramos los enunciados estatutos con el
vigor de la inviolable firmeza Apostólica ; pero quedando siempre salva la autoridad de la
mencionada Congregación de Cardenales, para aumentarlos ó moderarlos en caso de que sea
necesario, y pareciere que os más conveniente en el Señor; y suplimos cualesquiera defectos de
hecho y de derecho, en cuanto á los sobredichos Colegios ya erigidos. Declarando, ^ue las
presentes y las Letras -Patentes aquí antecedentemente insertas, sean siempre y hayan de ser
firmes, válidas y eficaces, y surtan y produzcan sus plenos é íntegros efectos....
614 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Dado en Eoma, en Santa Maria la Mayor, sellado con el sello del Pescador, el dia 16 de
Ootubre 1686» año nndécimo de nuestro Pontificado (Del Archivo de Ocopa, en un libro impreso
titulado c< Estatutos Generales para los Misioneros Observantes de Nueva España ») Hállase el
texto latino en el Bularlo Komano Luxemburg. tom 11, pág. 504: empieza tdmhien lEcclesim
Catholicce, — ítem en el Bulario de Propaganda Fide, Apéndice tom. 1, pág. 325.
INDULGENCIA PLENARIA CONCEDIDA POR SIETE ANOS EN CADA UNA DE LAS MISIONES,
QUE DEN AL PUEBLO LOS MENORES OBSERVANTES.
Innocentius XI Papa.
A todos los fieles Cristianos, que vieren las presentes Letras, Salud y Bendición
Apostólica.
Con toda benevolencia hacemos partícipes de los tesoros de los dones celestiales, de que ha
sido voluntad del Altísimo hacernos dispensadores, á aquellos, que por su amor á Dios y á los
prójimos y celo de la Religión Cristiana, conocemos que procuran con toda solicitud la salva-
ción de las almas; y conociendo ser de ésta clase los Religiosos Menores de la Orden de San
Francisco de la Observancia y especialmente aquellos, que los amados Hijos sus Superiores han
determinado enviar por ésta causa éste mismo año y otros continuados á varias Provincias do
la República Cristiana; deseando fomentar con gracias especiales la piedad y cuidado de los
enunciados Religiosos, y aumentar la Religión y devoción de las personas de los parajes, á donde
fueren enviados, condescendiendo alas súplicas, que se nos han presentado humildemente por
el amado hijo Pedro Marin Sorman de Milán, Ministro General de la dicha Orden, y queriendo
promover, en cuanto podemos en el Señor, su piadosa deliberación, confiados de la misericordia
de Dios Todopoderoso y de lo autoridad de San Pedro y San Pablo sus Apóstoles, por las pre-
sentes echamos nuestra bendición á todos y cada uno de los Religiosos de la dicha Orden, así
Reformados como no Reformados, sujetos al Ministro General de la enunciada Orden, que en
adelante fueren enviados á ejercer Misiones en cualesquiera pueblos, con licencia de los
respectivos Ordinarios (pero no en donde hubiere Misioneros de la Congregación de Pro-
paganda Fide) y á los demás fieles Cristianos de. los parajes, á donde llegaren los que fueren
enviados.
Ademas de esto, con la autoridad Apostólica, por el tenor de las presentes concedemos
misericordiosamente en el Señor Indulgencia plenaria y remisión de todos sus pecados á los
expresados que, verdaderamente arrepentidos, y habiéndose confesado y recibido la Sagrada
Comunión, rogaren fervorosamente á Dios por la exaltación de la Santa Iglesia Romana, paz y
concordia entre los Principes Cristianos, conversión de los infieles y extirpación de las herejías,
según á cada uno le dictare su devoción : la cual concesión les hacemos por una vez solamente
por cada Misión, que se predicare con licencia de los respectivos Ordinarios locales.
Exhortando á los venerables Hermanos los Patriarcas, Primados, Arzobispos, Obispos y Rec-
tores de las Iglesias de Dios y Predicadores de su palabra, que en sus Iglesias, cuando hubiere
más concurso del pueblo, publiquen y hagan publicar las presentes Letras y todo lo contenido
en ellas, y den todo favor y auxilio, en lo que va expresado, á los sobredichos Religiosos, así
Reformados como no Reformados. Habiendo de valer las presentes por un septenio
Dado en Roma, en S. Pedro, el dia 10 de Mayo de 1686, año décimo de nuestro Pontificado.
(Del archivo de Ocopa).
SECCIÓN CUARTA. 615
SE CONFIRMAN LOS ESTATUTOS DEL MINISTRO GENERAL DE MENORES OBSERVANTES
PARA LOS COLEGIOS DE MISIONEROS EN ESPAÑA É INDIAS.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Ecclesise Catholicse per iiniversum terrarum orbem diífusae regimini, meritis licet imparibus,
divina dispositione prsesidentes, ea, quíB a Superioribus Kegularibus ad ChristiansB Religionis
Fideique Catholicse propagationem, rectamque fidelium in sacra doctrina et moribus Christianis
instructionem, ac etiam Religiosorum ministrorum, in Seminariis ad eura finem institutis
et instituendis pro tempore degentium, felicem directionem, pie prudenterque decreta atque
ordinata esse noscuntur, ut firma semper atque inviolata persistant, Apostolici muniminis
prsesidio, cum id a nobis petitur, libenter corroboramus.
Exponi siqíiidem nobis nuper fecit dilectus Filius, Pranciscus Diaz a S. Bonaventura,
Charissimi in Christo Filii nostri, Caroli, Hispaniarum Regis Catholici, Concionator et Theo-
logus, ac pro Ultramontana Familia Fratrum Minorum Ordinis S. Francisci, de Observantia
niincupatorum, in Romana Curia Commissarius Generalis, quod dilectus etiam Filius, Petrus
Marinus Sormanus, Minisiter Generalis dicti Ordinis» per suas Patentes Litteras dilecto
pariter Filio Antonio Linaz, Missionum ejusdem Ordinis in Indiis Occidentalibus Príefecto,
directas, diversa decreta et ordinationes edidit,prout continentur in eisdem Patentibus Litteris
tenoris qui, sequitur. (Véanse los Estatutos del General en castellano.)
Et subinde Ven. Frater noster Alderanus, Episcopus Portuen. S. R. E. Cardinalis, Cybo
nuncupatus, Ordinis prícfati apud Nos et Sedem Apostolicam Protector, dictas Patentes
Litteras earumque prseinsertam dispositionem approbavit et confirmavit...
Cum autem, sicut eadern expositio subjungebat, prsefatus Franciscus Commissarius Gene-
ralis, praemissa quo firmiuis subsistant et serventur exactius, Apostolicse confirmationis nostrse
patrocinio communiri plurímum desideret ; Nos ipsius Francisci Commissarii Generalis votis
hac in re, quantum cum Domino possumus, benigne annuentes... supplicationibus ejus
nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, prseinsertas prsefatas Petri Marini
Ministri Generalis Patentes Litteras a memorato Alderano Episcopo et Cardinale et Pro-
tectore approbatas et confirmatas, ut prsefertur, cum ómnibus et singulis in eis contentis,
auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, confirmamus pariter et approbamus, illisque
inviolabilis Apostolicse ñrmitatis robur adjicimus...
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 28 Junii 1686, Pontificatus
nostri anno décimo.
(Del Bular. Rom. de Mainardo.) — Hacen mención los Fastos de éstas Letras, en la
Ordenación 408.
TEXTO CASTELLANO DE LAS LETRAS ANTERIORES.
Inocencio XI Papa. Para futura memoria
Estando á nuestro cargo por disposición divina, aunque con cortos méritos nuestros, el go-
bierno de la Iglesia Católica extendida por todo el Universo, corroboramos con el auxilio de la
confirmación Apostólica, siempre que se nos pide, lo que se ha determinado y ordenado piadosa
y prudentemente por los Superiores Regulares, para la propagación de la Religión Cristiana y de
la Fé Católica, recta instrucción de los fieles en la doctrina sagrada y en las costumbres
Cristianas^ feliz dirección de los Ministros Religiosos,qae residan en los Seminarios instituidos,
616 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
y que en cualquier tiempo se instituyeren para éste efecto, á fin de que lo determinado y des-
puesto permanezca siempre firme y válido.
Y en atención á habernos hecho exponer, poco hace, el amado Hijo Francisco Diaz de San
Buenaventura, Predicador y Teólogo de nuestro muy amado en Cristo Hijo Carlos, Rey Católico
de España, y Comisario general en la Curia Eomana por la Familia Ultramontana de los Reli-
giosos Menores de San Francisco de la Observancia, que el amado Hijo Pedro Mar in Sorman,
Ministro General de dicha Orden, por sus Letras Patentes dirigidas al amado Hijo Antonio
Linaz, Prefecto de las Misiones de dicha Orden en las Indias Occidentales, promulgó varios
Decretos y disposiciones, que constan de las enunciadas Letras Patentes, las cuales son del
tenor siguiente : « Fr. Pedro Marin Sorman de Milán Lector Jubilado, Calificador de la Inquisi-
ción, Ex-Guardian de Jerusalen, Ministro General de toda la Orden de Religiosos Menores y
Siervo, etc. A nuestro muy amado en Cristo el P. Fr. Antonio Linaz, Prefecto délas Misiones
de nuestra Orden en las Indias Occidentales por la autoridad Apostólica, salud para siempre
en el Señor.
1. Teniendo presente que San Francisco, ínclito Fundador de nuestra Orden, conoció por
revelación divina, que él y sus Religiosos habían sido llamados para la salvación de otros, según
lo que la Iglesia le canta : « San Francisco, sabiendo lo que habia de hacer, movido del zelo de
« Dios, no quiere vivir para sí solo, sino para ser provechoso á otros. » Y ademas de esto, consi-
derando con reflexión, que el mismo Seráfico Padre el año undécimo de su conversión á Dios,
con muchos peligros emprendió con gran fervor un viaje para ir a los Reinos del Soldán, y des-
tinó cinco Religiosos observantísimos á Miramamolin, para convertir casi todo el mundo á la
Santa Fé, predicando el Sagrado Evangelio de Cristo, él en los parajes del Oriente, y ellos en
los del Occidente, en cuya solicitud, según consta de muchísimas Bulas de los Sumos Pontífi-
ces; ha resplandecido admirablemente nuestra Orden por Misioneros observantes desde su.
fundación hasta el presente, y deseando atender á la conservación del enunciado cargo en nuestra
Seráfica Orden, y al loable aumento del sobredicho ejercicio délas Misiones, habiendo tenido
primero las consultas necesarias, determinamos con madurez mandarte, como por el tenor de
las presentes, en virtud de Santa Obediencia te mandamos, que como Comisario Delegado para lo
que aquí adelante se dirá, recorras cuidadosamente las Provincias que estén bajo de nuestra
obediencia en los Paises Ultramontanos de los Reinos é Islas de Epaña y ejerzas el santo mi-
nisterio de las Misiones en las Ciudades, Lugares y Castillos, que más bien te parecieren, con el
consentimiento de los Ordinarios, y procures exhortar y amonestar á abrazarlo á los Religiosos,
que en las enunciadas Provincias hallares aptos para el sagrado ejercicio y conservación de las
Misiones, y admitas caritativamente á los que inspirados de la Divina gracia, quisieren espon-
táneamente pasar á los Paises de las Indias, y procures destinarlos en nuestro nombre al sobre-
dicho loable encargo, y por tus Letras les podrás señalar uno de los Seminarios ó Colegios
erigidos ó que se erigieren en España y en las Provincias de las Indias, según los Estatutos
aprobados por nuestro Santísimo Señor Inocencio XI el dia 7 de Mayo de 1680.
2. Y los enunciados así admitidos estarán obligados á ir inmediatamente á morar al dicho
Seminario ó Colegio ; y para que no se pierda el mérito de la obediencia en tan santa obra,
mandamos en virtud de santa obediencia á todos los que, como va dicho, se dedicaren espon-
táneamente, y bajo la forma sobredicha fueren destinados á algún Seminario, que hagan el
enunciado viaje y obra devotamente á ejemplo de los Discípulos de Cristo Nuestro Señor,
según lo prescrito por los sobredichos Estatutos, esperando ciertamente que conforme los imi-
taren en el trabajo, así les serán iguales en el premio ; y en virtud de la naisma obediencia y só
las penas contenidas en los mencionados Estatutos aprobados por la Santa Sede, mandamos á
SECCIÓN CUARTA. 617
todos los Religiosos de nuestra Orden de cualquier grado, condición y reforma que sean, que
con ningún pretexto, especie, ó colorido, ni de ninguna forncia detengan, distraigan 6 impidan á
los dichos Religosos elegidos y admitidos por tí, como va dicho, sino antes bien, al instante les
den las licencias y les permitan ir á los Seminarios, por cuanto nos desde ahora para entonces,
de todo corazón echamos la bendición de nuestro Santo Padre así á los que vayan como á los que
lo permitan, persuadan y cooperen á ello,
3. Pero encargamos la. conciencia sobre que cuides exactamente de que no sean admitidos á
tan santa obra Religiosos incapaces, poco idóneos ó que sean de mala vida y costumbres en sus
Provincias ; pues así se atenderá ala salvación de las almas y se quitarán las ocasiones de los
escándalos á los fieles é infieles. Y para que los sobredichos Religiosos elegidos por tí, mientras
fueren contigo de viaje y permanecieren en el ejercicio de las Misiones fuera de los Colegios dé
Misioneros, no estén sin Superior, te mandamos que los gobiernes, y á ellos les imponemos por
obediencia que te veneren y obedezcan en todo, y por todo como á su verdadero y legítimo
Prelado Delegado, y del mismo naodo, que nos obedecerían, si estuviésemos presente.
4. Ademas dé esto, adheriéndonos á los sobredichos Estatutos y recomendando su observancia
te damos plena facultad para enviar á sus Provincias á los Religiosos ya recibidos, y que aun
no estén incorporados en algim Colegio, que reconocieres ser inhábiles ó poco idóneos para ejer*
cer el cargo de las Misiones, y recibir otros en lugar de aquellos. Y si algún compañero tuyo 6
Misionero, que esté ocupado en el ejercicio' de las Misione3,cayere enfermo fuera del Colegio, y
aconteciere que resida en alguno de los Conventos, que están bajo de nuestra obediencia, el Su-
perior y los demás Religiosos del enunciado Convento estén precisamente obligados a curarlo,
hasta que se ponga enteramente sano, y servirlo según lo previene la Regla.
5. Asimismo te permitimos que, si no pudieres ir personalmente á algunas de las sobredi-
chas Provincias Ultramontanas é Indianas, por la gran distancia 6 po:^ otra cualquier causa,
puedas subdelegar en todo j por todo y comunicar á alguno 6 algunos de tus compañeros ó á
otro de los Misioneros de nuestra Orden, la autoridad para hacer todas las cosas, que hicieras
por tí mismo, si te hallases allí en persona con la superioridad y facultades, que se te han
concedido en las presentes Letras ; pero aquel ó aquellos, que delegares, no podrán subdele-
gar otros-.
6. Por lo respectivo á las facultades, queremos y por el tenor de las presentes concedemos,
que tú y los enunciados Religiosos, que fueren subdelegados, como vá dicho, en las expresadas.
Provincias de España y de las Indias, gocen de la misma autoridad y facultad de absolver,
dispensar y commutar en el fuero de la conciencia, en cuanto á los Religiosos, Monjas y Secu-
lares, de que pudiera gozar y usar el Ministro General, si se hallase allí; y para que las sobre-
dicha» autoridades y facultades no dejen de surtir su efecto, ordenamos y mandamos á todas y
cada una de ías personas de ambos sexos,que están bajo de nuestra obediencia en las expresadas
Provincias, de cualquiera grado, dignidad y superioridad que seari^ en virtud de santa obedien-
cia y so pena de Excomunión mayor ipso fado incurrendá y de privación de voz activa y pasiva
por ún trienio, que coadyuvando á tus intentos, siempre que les fuere pedido poi: cualquiera de
vosotros, os reciban benigna y caritativamente y sin ninguna repugnancia á tí y á tus Compañe-
ros Subdelegados en la forma sobredicha en sus Lugares, Conventos, Capillas, Oratorios é
Iglesias para cualquiera plática privada, secreta y fraternal, 6 á predicar sermones públicos ó
confesar con licencia de los Ordinarios, y si fuere necesario entrar en algún Monasterio para
administrar los Sacramentos á alguna Monja enferma, ó que esté en el artículo de la muerte
para ayudarla á bien morir, se entienda concedida y referida la sobredicha facultad 1¡ambien
para éstos casos.
TOM. I. 77
618 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
7. Pero cuando llegares á algún Seminario 6 Colegio de Misioneros, erigido hasta ahora ó
que se erigiere ó fundare en los paisas de las Indias y de la Familia Ultramontana, y mientras
morares en él con los sobredichos compañeros, ó estos Subdelegados residieren allí separada-
mente, determinamos que podáis usar de la autoridad y facultades correspondientes solo para
en cuanto al fuero de la conciencia, y os declaramos despojados de otra cualquiera jurisdicción,
que no haya sido obtenida con el título de otra Prelacia ; pero por esto no suspendemos el efecto
de las Letras Patentes y Comisiones, que hayas dado precedentemente, antes bien queremos que
los surta y só las dichas penas te mandamos rigurosamente á tí y á tus compañeros, ordenando
también á los demás Subdelegados que, aunque no seáis de la Familia de dicho Colegio, vene-
réis y obedezcáis inviolablemente al Guardian de él, según lo prescrito en los enunciados
Estatutos aprobados por la Santa Sede, como va dicho, en todas las cosas, que corresponden á
los huéspedes y moradores ; y esto mismo haréis en los demás Conventos de la Orden en señal
de reverencia, cuando no redunde en perjuicio del ejercicio de las Misiones ó no fuere incom-
patible con él.
Cuando determinares salir del Seminario ó Colegio, en que estuvieres de familia ó huésped,
podrás elegir y llevar contigo los compañeros y Misioneros, que creyeres ser mas idóneos para
el enunciado encargo de las Misiones en aquellos paises de infieles, en que juzgares que son
necesarios, precediendo la espontánea voluntad de los mencionados sujetos, que se requiere para
esto, y con el dictamen del Discretorio del sobredicho Seminario : pero si el Guardian, con la
mayor parte del Discretorio se te opusieren á ello darás parte al Superior General,bajo de cuya
jurisdicción estuviere el expresado Seminario, y habido su consentimiento, y no de otra suerte,
si antes no tuvieres delegación legítima para ello, el Guardian y Discretos estarán obligados á
condescender á tu elección, pues no hay ninguna razón que dicte, que el que fuere Comisario de
las Misiones, no pueda hacer elección de los Operarios, según la necesidad de los Lugares y
paises de los infieles.
8. Después que hayas solido como va dicho, y anduvieres nuevamente por las sobredichas
Provincias de España y de las Indias, ó cuantas veces, como va expresado, envies á otros Reli-
giosos ó vayas personalmente á buscar otros Misioneros ó erigir otros Colegios de Misiones,
determinamos y declaramos que tú y los expresados Eeligiosos podáis usar y gozar de la enun-
ciada superioridad, y como queda establecido, determinamos que vosotros los expresados y todos
los demás Predicadores y Confesores de nuestra Orden incorporados en los sobredichos Cole-
gios de las Misiones, así erigidos como que se erigieren, debas y deban gozar de ella, mientras
aconteciere que ejerzan la santa obra y loable cargo de las Misiones, en los paises así de fieles
como de infieles, ó estuvieren aplicados en los sobredichos Colegios.
9. Ningún Guardian de alguno de los mencionados Colegios se atreva á impedir con ningún
pretexto, que salgas del Convento ó partas del Lugar en que estuviere el Colegio, ni á ocupar
en otros ejercicios al compañero que, siendo de tu agrado, por el tenor de las presentes, eligieres
y mudares, siempre que fuere conveniente, sino que, luego que le pidas la bendición, esté obli-
gado á darte licencia para que partas con el enunciado compañero, á fin de que así puedas más
fácil y convenientemente ejecutar tu encargo en los paises así de fieles como de infieles, y en
todo acontecimiento y necesidad; pues si los Eeligiosos, que están dedicados á la Tierra Santa ó
á juntar limeñas para ella, gozan de ésta independencia de los Superiores Locales, con más razón
debe gozar y aprovecharse de ella el Comisario de las Misiones, dedicado con todo esfuerzo á la
conversión de los infieles y al provecho de las almas.
10. Ademas de esto, para que al presente, y en lo sucesivo se atienda mejórala conversión
de los infieles y más saludablemente á la salvación de todas las almas, en las enunciadas
SECCIÓN CUARTA. 619
Provincias de la Familia Ultramontana y de las Indias, queremos y por el tenor de las
presentes ordenamos, que en cualquiera de las enunciadas Provincias, en que no estuviere
erigido ó aprobado algún Seminario ó Colegio de Misioneros de nuestra Orden con la autoridad
de la Sagrada Congregación de Propaganda Pide, ni estuviere permitido que se erija ó funde
en lo sucesivo ; se erija en Colegio y Seminario para educar Misioneros de nuestra Orden,
uno de los Conventos ya fundados, y eMw siempre obligados íl gobernarse los dichos Colegios
erijidos y que se erijieren en las enunciadas Provincias, en todo lo que no sea en menosprecio
de la autoridad de dicha Sagrada Congregación, del modo y forma, en que en los sobredichos
Estatutos aprobados por la Santidad del enunciado Papa Nuestro Señor el dia 7 de Mayo,
mandamos que se rigieran y gobernaran.
11. Los sobredichos Conventos, que se hayan de destinar para tan loable fin, puedan y
deban ser de los Recoletos , y si no hay alguna razón inevitable para lo contrario, lo cual
hemos tenido por conveniente cometer al juicio y arbitrio de los Superiores Generales de
aquellos parajes, que al presente son y en cualquier tiempo fueren, mandándoles igualmente
so la indignación de Nuestro Padre San Francisco y las penas que impusiere á su arbitrio
nuestro Eminentísimo Protector y sus Sucesores, que siempre que fueren requeridos por tí 6
por otro Keligioso que destinares, asignen un Convento en cada Provincia para la dicha edu-
cación de Misioneros, y no se atrevan á dilatar ó suspender el enunciado señalamiento por
más de cuatro meses, y si hicieren lo contrario, recuérdense de la sentencia de Nuestro Padre
S. Francisco,en la cual impone las penas de la maldición suya y de toda la Corte Celestial a los
que confunden y destruyen lo que el Altísimo ha edificado y no cesa de edificar por medio
de los Santos Eeligiosos de esta Orden.
12. Y te exhortamos en el Señor, que cuides con la mayor vigilancia por tí mismo y por
otros Misioneros idóneos para ello, ó Religiosos de probidad y de santa^ costumbres, y que
con madura reflexión eligieres para las sobredichas erecciones, así en las Provincias de España
como de todas las Indias sujetas al Rey Católico y trabajes continuamente en su ejecución,
promoción y establecimiento, y no ceses nunca de servir á Dios y á nuestra Orden en obra
tan santa.
13. Para lo cual te recomendamos encarecidamente á tí y á tus compañeros y á todos los
demás Religiosos, que fueren destinados por tí y que trabajaren espontáneamente en las
sobredichas erecciones, á los Superiores Generales y Particulares de aquellas Provincias, en
que se hicieren las enunciadas erecciones, y por las presentes por ahora y para en adelante
con la autoridad de Ministro General, de que usamos, suplimos jurídica y legítimamente el
consentimiento de las mencionadas Provincias, en cuanto sea necesario, siguiendo el ejemplo de
nuestro Predecesor, que lo suplió para las erecciones hechas y dispuestas en el tiempo de su
Generalato, y declaramos que ño se les deba pedir ni esperar de ellas el enunciado consen-
timiento.
14. Ademas de esto, con la mayor sumisión y veneración te recomendamos á tí y á dichos
Religiosos á los Príncipes Crisliauos, especialmente al Rey Católico y á los Consejeros de su
Majestad, esperando que en un tribunal de tanta piedad nada sojuzgará más útil y conducente,
que hacer que se perfeccione con la Real protección ésta obra comenzada, para que se conceda
la ida y k entrada en las Provincias de las Indias y demás parajes de infieles solamente á
tantos bien instruidos y educados operarios como hay, y se niegue enteramente á los que
buscan, lo que Dios no quiera, el fruto suyo y no el de Jesu Cristo.
15. Luego pues que estuviesen erigidos siete Seminarios en la forma sobredicha, y estén
aplicados á las Misiones en las Provincias de España, por el tenor de las presentes establece-
620 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
mos, que esté prohibido totalmente el paso á las Misiones de las Indias, á todos los Religiosos
de las Provincias de España, que antes por el discurso de dos años ó por otro espacio de tiempo,
que se asignare, aumentare o disminuyere por nuestro Comisario General de Indias residente
en Madrid, no hubiesen dado pruebas y muestras de su religiosidad, idoneidad y vocación, y
con el consentimiento y permisos necesarios ; pues con ésta providencia se atenderá á la
reforma de las Provincias sitas en las Indias, si la necesitan, á la edificación de los fieles, así
en aquellos paises como en los de España, conversión de los infieles, salvación de las almas de
todos, más pura observancia de nuestra Eegla, y se servirá en gran manera al decoro de toda la
Iglesia, y siendo Dios servido, no se reputará superfino ó redundante tan gran número de
Seminarios en las Provincias de España.
16. Pero, por cuanto no bastarán tus fuerzas corporales para tan immenso trabajo, por tanto,
por el tenor de las presentes determinamos que te unas fraternalmente con el P. Pr. Francisco
Salmerón, Brector del Seminario de Sahagun y celantísimo Predicador, Misionero en toda
España, y os instituimos y declaramos á tí y al referido P. Salmerón por Comisarios delegados,
para que tengan efecto las dichas erecciones con omnímoda independencia uno de otro, cada
cual en la mitad de las Provincias de España, según la repartición que primero se ha de con-
venir entre vosotros, recomendando encarecidamente la solicitud á vosotros y á vuestros com-
pañeros y á los demás Religiosos de probidad que, con vuestro consentimiento, trabajaren en
dichas erecciones.
17. T para que el sobredicho P. Salmerón y sus compañeros y los demás Religiosos, que lo
quisieren seguir en una obra tan santa, no carezcan de la debida autoridad, facultades y supe-
rioridad necesaria, queremos y declaramos que puedan y deban usar y gozar respectivamente y
sin ninguna distinción, de todas las gracias, facultades, superioridades y privilegios concedidos
por el tenor de las presentes respectivamente á tí y á tus compañeros y á todos los que deter-
minen seguirte.
18. Y á tí, como experto en las cosas y necesidades -de las Indias Occidentales, te concedemos
facultad paraque de los Predicadores Misioneros existentes en las Provincias, en nuestro nombre
elijas uno, el que te pareciere más idóneo, que cuide con toda vigilancia de las sobredichas
erecciones en las enunciadas Provincias sujetas al Comisario General de aquellos parajes, y se
denomine allí Comisario de Misiones y podrás nombrar otro de los existentes en las Provincias
de la Nueva España y de Filipinas para el mismo efecto y con el mismo título para aquellos
parajes, cuando no fueres á ellos ; y si fuese necesario que se destine otro distinto á las Provin-
cias de Filipinas, lo podrás destinar para ellas.
19. Tíos eaunciados Comisarios de las Misiones, que fuesen elegidos por tí, podrán usar y
gozar de la misma autoridad y superioridad y de iguales facultades, así paralas erecciones
coino para ejercer las Misiones y buscar Religiosos para ellas, de que tú por el tenor de las
presentes puedas usar, gozar y aprovecharte ; las cuales te servirán también á tí páralos mismos
parajes y nunca se acabarán con ningún pretexto, si no se determinare otra cosa por la Sede
Apostólica; y por el mismo tiempo durarán las facultades concedidas al P. Francisco Salmerón,
si tampoco no fuere establecida otra causa por la dicha Santa Sede.,
20. T mandamos á cada uno de vosotros que así para los Seminarios erigidos y que se erigieren,
como para aumentar el ejercicio de las Misiones en ios parajes de las Indias, admitáis los Reli-
giosos idóneos, y cuando os pareciere conveniente pasar á aquellos parajes en virtud de las
presentes, podáis ir á ellos.
21. Falleciendo tú ó el sobredicho P. Salmerón, ó pasando á/ las Indias el uno ó el otro, y
luego que los GoDaisarios de las Misiones que, según va dicho, eliegieres en los Reinos y Pro-
SECCIÓN CUARTA, 621
vincias de las Indias, hubiesen ejercido el sobredicho cargo por el discurso de siete años, los
respectivos Superiores Generales de aquellos parajes, que en cualquier tiempo fueren, elegirán
otros en lugar de vosotros ó de los enunciados Comisarios ; pero en la elección de ellos se deberá
observar la forma,que se ha establecido para la elección de cualquiera de los Guardianes de los
Seminarios; y para que la igualdad del honor, que proviene del sobredicho Comisariato se comu-
nique á todos los Seminarios, el primer Comisario para cualquiera parte de las Provincias á la
cual, como va dicho aquí antecedentemente, te concedimos, uno se sacará del Seminario que haya
sido primeramente erigido en aquella parte, el segundo, y así de los demás hasta el último, el
cual orden se observará siempre, cuando se empiezo otra vez, si al Superior General de las
Provincias de aquella parte, con el asenso del mayor número de los Guardianes de los Colegios
de dicho Comisariato,no pareciese más conveniente otra cosa para el más próspero aumento de
las Misiones.
22. En estos términos síí deberá conceder á cada Colegio ó Seminario un Comisariato, que
ha de durar por un septenio íntegro, aunque fallezca el primer elegido ó fuese privado de oficio,
observando la misma forma, que se observa en los Seminarios para deponer y privar á los Guar-
dianes, y no de otra suerte, 6 quede inhábil por otra razón 6 fuese elegido para oficio incompa-
tiblCjComo lo será el de Guardian ó Provincial ; pues en estos casos será promovido al Comisa-
riato de las Misiones otro Predicador Misionero del mismo Seminario, según la forma de la
primera elección.
23. Los sobredichos Comisarios tengan el primer lugar después del Guardian, en todos los
Colegios de su Comisariato y mientras estuvieren en el Convento, serán Discretos por el tiempo
de su Comisariato,fuera de los nombrados en los Estatutos de los Colegios aprobados legítima-
mente, como se ha dicho ; pero nunca usurpen el título de General, ni se puedan llamar
Comisarios Generales de las Misiones, ni tampoco se atrevan á usar ni gozar de ninguna juris-
dicción ni facultad, fuera de lo que aquí antecedentemente les está concedido, ni á perturbar el
gobierno regular de los Colegios, y solo corresponderá á los Guardianes el recibir novicios, pre-
sentar á los Ordinarios Locales, Religiosos para predicar y confesar á seglares, y aumentaré
disminuir el número de Misioneros y demás Religiosos, observando lo que se debe observar,
según los Estatutos, todas las cuales cosas se hagan por los enunciados Guardianes, con tal que
no se viole de ningún modo la forma de los Estatutos aprobados por la Santa Sede.
24. Pero corresponderá á solos los Superiores Generales de aquellas partes, la primera insti-
tución de Predicadores y Confesores así de Religiosos como de Monjas y seglares, é igualmente
corresponderá á solos los Superiores Generales de aquellos parajes, en que hubiere Seminarios,
destinarlos clérigos ó coristas para recibir órdenes ; pero estos no instituirán, promoverán, ni
destinarán á ninguno si no es con el dictameny asenso que se haya de dar por escrito,despues de
un examen exacto, y no dfe otra suerte, de la mayor parte del Discretorio de aquel Seminario, en
que resida el que ha de ser examinado : interviniendo el enunciado consentimiento, el Superior
General estará obligado á expedir sus Letras, para que por su culpable negligencia, los Semina-
rios no carezcan de los operarios necesarios, sino que se conserven.
25. Si alguna vez aconteciere, que algún Religioso que haya tenido el oficio de Definidor
General, Comisario General en la Curia, Procurador General de la Orden, Comisario General
de la Familia, Ministro General, Vicario 6 Vice-Comisario General pasare á cualquiera de los
dichos Seminarios ó Colegios, y quisiere ocuparse allí en el ejercicio de las Misiones, luego al
punto sea admitido por el Guardian y Discretos; pero,para que su propia Provincia ó la Familia
Ultramontana ó toda la Orden no esté totalmente privada de unos varones expertos por Dios
para el Gobierno, aunque el tal que va dicho, viva de familia en un Colegio ó Seminario, no
622 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
pierda el tener voto ni las subrogaciones, preeminencias y privilegios, que le son debidos según
los estatutos, así en su Provincia como en la Familia Ultramontana y en toda la Orden, y pueda
gozar de ellos allí, del mismo modo que si no hubiese salido de su propia Provincia ; pues de
éste modo estará honrado el ejercicio de las Misiones con Varones de mucha autoridad y
experiencia, sin que por su falta ó separación se siga ningún detrimento á la Orden.
26. T porque, cuando por las presentes atendemos al decoro de la primera Orden de Nuestro
Padre San Francisco, y al consuelo y á las necesidades espirituales de la segunda, no debemos
olvidarnos de la Tercera Orden de Penitencia muy amada del mismo Santo Fundador ; para que
se aumente más cada dia la enunciada Venerable Orden de Penitencia instituida por Nuestra
Padre San Francisco para personas de ambos sexos, que viven en el siglo, y dividida por Cle-
mente VII y Paulo III en tres Estados bajo una misma denominación de Orden Tercera, y con
la comunicación de los mismos privilegios, gracias, concesiones, indulgencias y favores, y solo
bajo de diversos Estatutos según la exigencia de cada estado y los Santos de ella, que como
refiera el mismo Paulo III en su Breve, que comienza Trkim Statuum, se tienen por Santos
de dicha Orden, y no deje de tener personas que la sigan en las Provincias de las Indias y de
todo el Orbe Cristiano, y se formen las costumbres de los ñeles con el ejemplo de las personas,
que viven bajo de la sobredicha regla, en virtud de las Constituciones Apostólicas aprobadas
por la Santidad de Alejando Vil en unas Letras suyas, que comienzan Exponi Nóbis, su
data á 28 de Julio de 1657, las cuales Constituciones mandó observar el expresado Pontiñce
juntamente con los Estatutos de la Orden : instituimos á los sobredichos Comisarios de las
Misiones, Guardianes de los Seminarios y demás Misioneros, que se destinaren por ellos por
solicitadores del aumento de dicha Orden; les damos omnímoda facultad para recibirá los
fieles á la enunciada Orden Tercera, á la profesión de ella y al seguimiento exactísimo de la
regla, según los sobredichos Estatutos y las Constituciones de la Orden, contenidas y esplicada»
en el Espejo Seráfico : y las enunciadas personas de ambos sexos, admitidas bajo la forma
sobredicha al estado, que les corresponda en dicha Orden Tercera, podrán gozar de todas las
gracias ó indulgencias y concesiones hechas, como va dicho, por la Santa Sede á la enunciada
Orden Tercera, del mismo modo que pueden y han acostumbrado á usar y aprovecharse de ellas
las demás personas de dicha Orden.
27. Ademas de esto, exhortamos en el Señor, así á las personas de dicha Orden Tercera, como
á las demás de ambos sexos, sujetas á nuestra obediencia ó direccion,que residan dentro ó fuera
de los sobredichos Seminarios, que frecuenten, según se acostumbra, los pasos del Via-Crucis y
la devota meditación de ellos, y antes ó después de algún rato de meditación, recen las oraciones
de la acostumbrada estación del Santísimo Sacramento, para que mediante ella y la conmuta-
ción de las diligencias, puedan ganar seguramente las indulgencias, que no estuvieren revoca-
das por la Santa Sede, según las concesiones de los Sumos Pontífices.
28. Finalmente mandamos rigorosamente á todos los Comisarios de las Misiones y fíeligiosos
de los Colegios,así Superiores como Subditos, que se muestren continuamente en todas las cosas/
Ministros de Dios, seguidores de los Discípulos del Señor, alumnos de la Santa Observancia,
imitadores de los Santos de la Orden ó hijos del eximio ardor de Nuestro Padre San Francisco!
y ejerzan indispensablemente la mayor pobreza en todas las cosas, y se contenten con el uso dé
aquellos libros, que juzgaren ser necesario ó indispensable llevar consigo en las Misiones :y si
recibieren otros de los bienhechores al instante los den ¿las Bibliotecas délos Colegios, y solo
para éste fin podran aceptar la sobredicha donación.
29. Y si aconteciere que con limosnas de bienhechores se dieren á luz las obras de algún
Misionero, el Eeligioso, que percibiere las enunciadas limosnas por medio del Síndico (como
SECCIÓN CUARTA. 623
corresponde) y con licencia de los Superiores, que la hayan de dar para ésta necesidad determi-
nada, de ningún modo se reserven la repartición de los ejemplares y donación de los libros, sino
que de ellos se haga lo que pareciere más útil y religioso al Discre torio del Colegio, prefiriendo
siempre á los bienhechores y amigos espirituales, que el autor ó el solicitador de la impresión
expusiere que son dignos.
Y para que las presentes Letras y maduras determinaciones no carezcan de la firmeza neces-
saria por algunos defectos, ó de autoridad para determinar siempre en lo sucesivo, ó por otra
razón; por el tenor de las mismas presentes damos plena facultad al P. Francisco £)iaz de San
Buenaventura, Comisario General en ésta Curia, para que solicite así del Eminentísimo Señor
Protector nuestro, como de la Santa Sede las confirmaciones necesarias y corroboraciones con-
ducentes y la manutención perpetua, y le cometemos con las facultades necesarias la promo-
ción de las enunciadas erecciones y el tratar del negocio de las Misiones en ésta Curia, y de
grado le concedemos y damos licencia para pedir en la Sagrada Congregación de Propaganda
Fide las Prefecturas ó Prelacias de las Misiones para los enunciados Comisarios, y hacer todas
las demás cosas que fueren necesarias para perfeccionnar una tan santa obra.
30. Y encomendamos con el mérito de la santa obediencia la observancia de éstas Letras á
todos aquellos á quienes corresponde, echándoles con toda benignidad la bendición de nuestro
Padre San Francisco. En éste nuestro Convento de Ara-Coeli, el dia 11 de Mayo de 1686. Fr.
Pedro Marin Ministro General En lugar f del Sello. Por mandado de su Paternidad Reveren-
dísima, Fr. José de León, Secretario General de la Orden. (Registrado tit. ProvincicB.) »
31. Después de lo cual nuestro Venerable Hermano Alderano Cybo, Obispo de Porto,Cardenal
de la Santa Iglesia Romana, Protector de la enunciada Orden cerca de nos y de la Sede
Apostólica aprobó y confirmó las dichas Letras-Patentes por su Decreto del tenor siguiente, es
á saber :
« Alderano Cybo, Obispo áe Porto, Cardenal de la Santa Iglesia Romana, Protector etc. de la
Seráfica Orden de San Francisco cerca de la Santa Sede, por el tenor de las presentes aprobamos
y confirmamos las Letras-Patentes, que anteceden del P. Ministro General y la diposicion
inserta en ellas, y ordenamos y mandamos que surtan su efecto só las penas prescritas en los
Estatutos Generales contra los desobedientes. En Roma, á 13 de Marzo de 1686. Alderano
Cybo Cardenal Protector. En lugar f del sello. Juan Bautisa Rusca etc. »
32. Y respecto de que, según se contenia también en la enunciada representación, el sobre-
dicho Francisco, Comisario General en la Curia, desea en gran manera que las cosas expresadas
se corroboren con el patrocinio de nuestra confirmación Apostólica, para que subsistan más
firmemente y se observen con más exactitud ; nos condescendiendo benignamente en ésta parte,
en cuanto podemos en el Señor, á los deseos de dicho Francisco Comisario General, y queriendo
hacerle especiales favores y gracias, absolviéndole por el tenor de las presentes y declarándole
absuelto de cualquiera Excomunión, suspensión, entredicho y demás sentencias, censuras y
penas Eclesiásticas fulminadas con cualquier motivo ó causa a jure \el ab homifie, si de cual-
quier modo está incurso en alguna, solo para que consiga con efecto ésta gracia, defiriendo á las
súplicas, que se nos han presentado humildemente en su nombre sobre esto, con la autoridad
Apostólica por el tenor de las presentes confirmamos y aprobamos las sobredichas Letras-
Patentes aquí antecedentemente insertas del enunciado Pedro Marin,MinistroGeneral,aprobadá3
y confirmadas, como va dicho, por el mencionado Alderano, Obispo Cardenal y Protector, con
todas y cada una de las cosas contenidas en ellas ; y les añadimos el vigor de la inviolable
firmeza Apostólica y suplimos todos y cada uno de los defectos de hecho y de derecho, si hubiese
habido algunos de cualquier modo en ello. Declarando que las presentes y las preinsertas
624 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Letras-Patentes sean y hayan de ser siempre, firmes, válidas y eficaces, y surtan y produzcan su
pleno é íntegro efecto, y sufraguen plenísimamente en todo y por todo á aquellos á quienes
corresponde y pudiese corresponder en lo sucesivo, y se observen respectiva é inviolablemente
por ellos.
Dado en Roma, en San Pedro, sellado con el sello del Pescador, el dia 28 de Junio de 1686,
año décimo de nuestro Pontificado. — (Sacado del Archivo de Ocopa, de un libro impreso
titulado : « Estatutos Generales para el Gobierno de los Misioneros de Nueva España. »
Edición de Madrid, 1781.)
SE CONFIRMAN LOS DECRETOS DEL CAPITULO DE SAN JUAN DE DIOS PARA
ESPAÑA É INDIAS.
Innocentius Papa XL Ad perpetuam rei memoriam.
Ex injuncto Nobis divinitus Apostolicae servitutis muñere peculiarem Christifidelium, qui
e fluctibus sseculi in portum vitse Religiosse confugerunt, uberesque bonorum operum fructus
in Ecclesia Dei assidue proferre satagunt, solicitudinem gerentes, illis, quse pro felici pros-
peroque eorum regimine et gubernio próvido prudenterque constituta esse noscuntur, ut
firma semper atque illibata persistant, Apostolici rauniminis, cum id a Nobis petitur, libenter
adjungamus firmitatem.
Exponi siquidem Nobis nuper fecit dilectus Filius, Joannes Emmanuel de Herrera, Pro-
curator Generalis Ordinis Fratrum Beati Joannis Dei, Kegnorum ^ispanige et Indiarum, quod
cum per Constitutiones dicti Ordinis a fel. rec. Urbano Papa VIII, Prsedecessore nostro,
confirmatas, cap. 102, Capitulis Generalibus et intermediis ipsius Ordinis Constitutiones ípsas
mutandi vel declarandi, novasque etiam adjungendi, prout recti gubernii ratio exegerit,
facultas tribuatur; ideo in Capitulo intermedio Ordinis prsedicti, quod die 3 Maji 1683
celebratum fuit, pro felici prosperoque Ofdinis hujusmodi regimine et gubernio facta fuerunt
nonnulla acta et Decreta tenoris, qui sequitur, videlicet. — (Véanse estos Decretos en el
Bularlo de la Orden.)
Cum autem, sicut eadem expositio subjuugebat, acta et Decreta hujusmodi ad bonam
Ordinis prsedicti directionem, rectamque illius gubernationem utilia atque necessaria sint,
firmiora vero et stabiliora esse soleant, quge Apostolicse confirmationis pra?sidio roborantur ;
Nobis propterea prsefatus Joannes Emmanuel Procurator Generalis, totius Ordinis supradicti
nomine humiliter supplicari fecit, ut in prsemissis opportuue providere et, ut infra, indulgere
de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur ipsum Joannem Emmanuelem Procuratorem Generalem specialibus favoribus et
gratiis prosequi volantes, et a quibusvis Excommunicationis absolutum fore censentes,
de Ven. Fratrum nostrorum S. E. E. Cardinalium negotiis et consultationibus Episcoporum
et Regularium prsepositorum, qui rem mature discusserunt, consilio, omnia et singula acta et
Decreta in supradicto Capitulo intermedio, ut prsefertur, facta príeinserta, auctoritate
Apostólica tenore prsesentium confirmaraus et approbamus, illisque inviolabilis Apostolicse
firmitatis robur adjicimus
Datum Komse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscataris, die 17 Augusti 1686,
Pontificatus nostri anno décimo. (Del Bular. Rom. de Mainardo.)
Nota. Hablan los Fastos de ésto Breve, en la Ordenación 409.
SECCIÓN CUARTA. 625
NO SE NOMBREN VISITADORES DE LA MERCED QUE NO SEAN A LO MENOS PRESENTADOS I
NI SE DE OFICIO ALGUINO A LOS RELIGIOSOS, SINO PASADO EL QUINQUENIO DE SU
ADOPCIÓN POR HIJO DE LA PROVINCIA.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam,
Militantis Ecclesise regimini, per ineffabilem divinse bonitatis abundantiaiu, nullo licet
meritorum nostrorum sufragio, prsesidentes, ea, quae pro felici prosperoque Christifidelium,
qui e fluctibus sseculi in portum vitíe religiosse coufugerunt... cum id a Nobis petitur, liben-
ter concedimus.
Exponi siquidem Nobis niiper fecit dilectus Filius Bartholomseus de Eivero, Vicarius, ín
Romana Curia Procurator Generalis, Ordinis Fratrum Beatse Marise de Mercede, Kedemptionis
Captivorum, in sacra Theologia Magister, quod in Capitulo Generali dicti Ordinis illiusque
Dififinitorio die la Junii anni proxime prseteriti 1686, a dilectis pariter Piliis, Magistro Generali
et Diffinitorio ejusdem Ordinis, unanimi consensu edita et promulgata fuerunt nonnuUa ¡Statuta
sen Decreta tenoris, qui sequitur, videlicet :
« Cupiens SanctumDiffinitorium majores intotoOrdineprogressus litterarum....(Omítense
los Decretos, y solo se pone el siguiente, que pertenece á las Indias.) Animadvertens etiam Sane-
tum Diflinitorium gravissima damna et inconvenientia, quse sequuntur in Provinciis Indiarum,
ex hoc quod RE. PP. Vicarii Generales earum instituunt Visitatores Provinciarum vel Con-
ventuum Religiosos non Prsesentatos nec Magistros ; et similiter ex eo quod, re non debita
maturitate considerata, socios suos ofíiciis et honoribus dictaruní Provinciarum affiCiunt, decer-
nit et prsecipit RR. PP. Vicariis Generalibus Indiarum, quod in posterum non audeant nec
possint nominare vel instituere Visitatorem aliquem, qui non sit ad minus Prsesentatus, nec
conferre officium vel honorem Religioso alicui, si ve sit ejus socius, si ve non, nisi per quinquen-
niiim completum a die adoptionis ejus in Filium illius Provincise, in qua officium vel honorem
coijisequuturupsit.... »
Cum autem, sicut eadem oxpositio subjungebat. . ., statuta hujusmodi, quo firmius subsistant
et serventur exactius, Apostolicae confirmationis nostrae robore communiri summopere deside-
rent ; Nos.... prseinserta Statuta sen Decreta cum ómnibus et singulis in eis contentis et
expressis, Apostólica auctoritate, tenore prsesentium confirmamus et approbamus, etc.
DatumRomse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 15 Maji 1687,
Pontificatus nostri anno undécimo. — (Bular. Rom. de Mainardo.)
Nota. — Se cita en los Fastos, Ord. 412.
SE AUMENTAN LOS MAESTROS DE NUMERO HASTA DOCE EN LA PROVINCIA DE
SAN AGUSTÍN DEL PERÚ.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Pastoralis officii, quod auctore Deo gerimus, cura animum nostrum solicitat, ut fovendis
promovendisque inter viros Religiosos, vota sua Altissimo in sanctitate et justitia reddere
satagentes, sacrarum eisquo ancillantium bonarum litterarum studiis, propensa charitate
incumbamus, ac proinde ea, quse consimili consilio statuta atque ordinata esse noscuntur, ut
firma atque illibata persistant, Apostolici munirainis nostri praesidio libenter corroboramus.
1. Exponi siquidem nobis nuper fecit dilectus Filius, Joannes de Suazo, Procurator Provincise
TOM. I. 78
626 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Peruanse, Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini, quod ciim alias Congregatio Venerabi-
lium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium negotiis et consultationibus Episcoporum et
Eegularium prseposita, animadverterit in prsefata Provincia Peruana, nonnullis ab hincánnis,
numerum Fratrum valde excrevisse, et plurimos ad príesens in illa esse, qui, studiorura cur-
riculis peractis, digni et idonei sunt, quibus Magisterii gradus conferatur, inter alia pro
salubri ac felici ejusdem Provincite regimine decreta, sub die 19 mensis Novembris 1683
demandavit, ut in Capitulo Generali ejusdem Ordinis tune proxime celebrando, de numero
Magistrorura ejusdem Provínciíe augendo ageretur, ac subinde idem Capitulum Genérale, ut
debitus virtuti honor rependeretur et Fratres praefatse Provinciíe congruis honorum pra^miis, ad
sacrarum bonarumque litterarum studia amplectenda et prosequenda, alacriores etferventiores
r^dderentur, re maturo perpensa atque discussa, ac dilecto Filio nostro, Palutio, titulo
S. Marise Transtyberim S. R. E. Presbytero Cardinali, de Alteriis nuncupato, Ordinis prsedicti
apud nos et Sedem Apostolicam Protectore, approbante, inter cseteras pro dicta Peruana
Provincia editas ordinationes, senarium ejusdem Provincise Magistrorum numerum (si ita
nobis placeret) ad dnodenarium in posterum extendendum esse sancivit, decretumque hac in
re sub titulo : pro Peruana Provincia § 11, edidit tenoris, qui sequitur, videlicet : « Quoniam
prsefata Provincia satis ampia lateque extensa, Divino favente numine, viris eximiis abundat,
quos debita prsemiorum vicissitudine non decet esse destitutos, ac eadem Sacra Congregatio ad
Capitulum Genérale commiserit agere de augendo numero Magistrorum, declaratur in Provincia
Peruana duodecim in posterum futuros esse Magistros de numero, si SSmo. D. N. placuerit,
habito respectu proportionatse distributionis, ita ut pro natis in Indiis, qui sunt in majori
numero, novem designentur Magisteria, et tria pro Hispaniis longe paucioribus, »
2. Cumautem, sicut eadem expositio subjungebat, dic tus. Joannes decretum hujusmodi in
prsefato Capitulo Generali factum, ut firmius subsistat et exacte servari valeat, Apostolicai
confirmationis nostraí patrocinio communiri plurimum desideret : Nos ipsum Joannem specia-
libus favoribus et gratiis prosequi volentes et a qui bus vis Excommunicationis absolutum
fore censentes, supplicatiouibus ejus nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati,
Decretum prseinsertum, auctoritate Apostólica, tenore prsescntium, approbamus etconfirmamus,
illudque executioni mandari deberé decernimus.
3. Decernentes pariter easdem praesentes Litteras semper validas, firmas et efficaces existere
etfore, suosque plenarios et Íntegros eífectus sortiri etobtinere, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 22 Januarii 1688,
Pontificatus nostri anno duodécimo. (Del Bul. Rom. Luxemburg. tom. 11, pág. 531.)
Nota. Hablan los Fastos de éstas Letras, en la Ordenación 414. — En ellas se concede aumentar hasta doce
el número de Maestros entre los Agustinos del Perú, en ésta forma; á saber, que de los Americanos fuesen nueve,
y de los Españoles, por ser menos en número, fuesen tres.
SE CONFIRMA EL DECRETO DEL CAPITULO GENERAL DE LA ORDEN DE SAN AGUSTÍN, EN
EL QUE SE PROHIBE A LOS RELIGIOSOS DE LAS PROVINCIAS DE MÉJICO Y MICHOACAN
SALIR SIN COMPANERO Y LLEVAR CAPA Y SOMBRERO.
Innocentius Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Ex debito Pastoralis officii, quod inscrutabilis DiviníB sapientise altitudo humilitati nostrse.
viribus licet et meritis longc impari, impouere dignata est, paternam Christifidelium, qui e
fluctibus sseculi in portum vitse Religiosíe confugerunt, curam peculiari charitate assidue
gerentes, ea, qu£e pro felici prosperoque illorum regimine et gubernio provide constituta atque
SECCIÓN CUARTA. 627
ordinata esse noscuntur, ut firma et illibata persistant, Ápostolici muniminis prsesidio, cum
id a nobis petitur, roboramus.
Exponi siquidem nobis miper fecit dilectns Filius, Procurator Generalis Ordinis Fratrum
Eremitarum S. Augustini, quod alias in Capitulo Generali dicti Ordinis in hac Alma Urbe
nostra celebrato de anno 1073, pro Mexicana et Mechoacanensi Provinciis Ordinis prsedicti
edita et facta fuerunt nonnuUa decreta sen ordinationes tenoris, qui sequitur, videlicet :
« Decreta Capituli Generalis anno 1673 Romse celebrati, edita specialiter pro Mexicana et
Mechoacan. Provinciis, etc. Magister Frater Nicolaus Oliva Señen, etc. Quoniam vero audi-
vimus in iisdem Mexicana et Mechoacan. Provinciis damnabilem irrepsisse abusum, ut
Keligiosi nostri per Urbes, Oppida, perqué loca, in quibus immorantur, dissociati incedant,
pallium et galerum deferentes. Idcirco Decreto resolutum fuit in Congregatione Diñinitoriali
Capituli Generalis, ut stricte et sub pcenis infra exprimendis probibeatur, prout nos tenore
prgesentiumprohibemus, ne aliqui ex Religiosis nostris prgedictarum Mexicanse ñeque Mechoa-
can. Provinciarum e Conventibus, etiam associati, cum pallio ñeque cum galero exire audeant,
et per publicas Urbium aliorumque locorum vias incedere sine socio. Mandantes in meritum
jsalutaris observantise et sub pcenis privationis graduum et officiorum aliisque nostro et
successorum arbitrio reservatis, ut quoties Eeligiosis prsedictis erit exeundum, serventur
praescripta sacrarum nostri Ordinis Constitutionum et, postulata atque obtenta a Patre
Superiore licentia, semper associati incedant, juxta Christi Domini exemplum, qui Apostólos
Discipulosque suos non solos, sed binos semper mittere consuevit. Romae, die 2 Junii 1673. »
Et sane Decretum contra usum pallii et galeri pro praedictis Provinciis subinde innovatum
et confirmatum fuit in nupero Capitulo Generali ejusdem Ordinis in eadem Urbe celebrato
de anno 1685 per aliud Decretum ibidem editum sub titulo : pro Mexicana Provincia, sub
numero 10, tenoris qui sequitur : « Innovatur et confirmatur Decretum Reverendissimi Olivse
contra usum pallii et galeri in Mexicana et Mechoacanensi Provinciis. »
Cum autem, sicut eaden?. expositio subjungebat, eorumdem Decretorum observantia in
prsedictis Provinciis hucusque neglecta fuerit et de praesenti etiam negligatur, ideoque idem
supradictus Procurator Generalis, quo illa firmius subsistant et serventur exactius, Aposto-
licse confirmationis nostrse patrocinio communiri summopere desideret; Nos ejus votis hac
in re, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere volentes ; ipsumque a quibusvis
Excommunicationis, suspensionis et interdicti absolventes et absolutum fore censentes,
supplicationibus ejus nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, prseinserta Decreta
et Ordinationes, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, confirmamus et approbamus,
illisque inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus, ac omnes et singulos juris et facti
defectus, si qui desuper quomodolibet intervenerint, supplemus.
Decernentes prseinserta Decreta et Ordinationes ac easdem prsesentes Litteras semper
firmas, validas et efficaces existere et fore, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 27 Januarii 1688,
Pontificatus nostri anno duodécimo. (Del Bul. Rom. Luxemburg. tom. 11, pág. 532.)
Nota. Hablan los Fastos de ésta Constitución, en la Ordenación 415, y en ella se confirma el Decreto del
Capítulo General de los Agustinosi, en que se manda, que los Religiosos no anden por la calle sin compañero, á
ejemplo de los Discípulos del Sefior, á quienes enviaba do dos en dos : asimismo que, aunque salgan acompaíía-
dos, no vayan con capa y sombrero.
628 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
MODIFICACIÓN DE LOS ESTATUTOS PARA LOS COLEAOS DE MISIONEROS DE MENORES
OBSERVANTES, EN LAS INDIAS OCCIDENTALES.
Decreto de la Sagrada Congregación de Propaganda Pide, en 16 de Noviembre de 1688.
La Sagrada Conoregacion en atención á la instancia del Ministro General de la Orden de
S. Francisco, en que pedia, que se hiciese alguna moderación ó declaración acerca de los Estatu-
tos aprobados por la misma Congregación el dia 16 de Abril de 1686 para los Misioneros de las
partes Ultramontanas y de las Indias Occidentales y para sus Colegios ó Seminarios ya erigidos
y que en adelante se erigieren en los dominios del Rey Católico y Provincias de la enunciada
Orden; habiendo examinado nuevamente él asunto con toda reflexión, para la mayor paz de las
Provincias, quietud de los Misioneros y mayor aprovechamiento en su ejercicio, ha establecido
y determiando lo siguiente :
1. Que las Provincias de Nueva España no estén obligadas á dar más que un Convento for-
mado, fuera del de Querétaro, para que se pueda erigir en Colegio ó Seminario de Misioneros ;
pero en lugar de Convento les deberán conceder algunas Doctrinas ó Lugares regulares, en que
no haya doce Religiosos, y esto se haga precisamente en los territorios más cercanos á las
nuevas conversiones, solas penas prescritas en los sobredichos estatutos, las cuales se impon-
drán á los rebeldes y contradictores.
2. Que las Provincias del Perú estén obligadas á destinar otros dos Conventos formados
para éste mismo efecto, y en lo demás observen solamente lo que está determinado para las
Provincias de la Nueva España.
3. Que los Seminarios 6 Colegios así erigidos como que se erigieren, se denominen Colegios
de aquella Provincia, dentro de cuyos límites estén sitos y fundados, y tengan comunicación
espiritual con ella, así por los vivos como por los difuntos. T para que jamas se juzguen miem-
bros de otra Provincia, separados é independientes, los Superiores Generales así de las Indias
como de la Familia Ultramontana, estén obligados á delegar su facultad en cuanto á las cosas,
que les correspondan á ellos mismos, á los Ministros Provinciales de las enunciadas Provincias,
y no á otros, si ño es que alguna vez haya razón urgente ó causa grave para hacerlo de otra
suerte ; porque entonces conviene que el Superior mande determinar lo que sea justo.
4. Manda la dicha Congregación, que en cada Seminario se destinen Limosneros idóneos.
Legos ó Terceros, para que los Misioneros jamas cesen de su continuo encargo por razón de
pedir alguna limosna, y que nunca salgan del Seminario con motivo de recreación, si no es en
comunidad, cuando pareciere conveniente al Padre Guardian y á los Discretos.
5. Que cada dia tengan dos horas de oración mental, las cuales se dividirán, como lo juzgare
más conveniente el Discretorio del Seminario, según las circunstancias y ocupaciones de los
lugares, y si no es que alguna vez, por justa causa, les pareciere commutar media hora en
otra obra piadosa.
6. Que el Stiperior General con el Discretorio de cada Colegio decrete y establezca, por
constituciones municipales, lo que conduzca para el mayor bien del enunciado Colegio, y más
buen régimen de los Misioneros ; pero siempre con la debida dependencia de ésta Sagrada
Congregación ; y si fuere conducente establecer algo para aliviar á algunos Religiosos del
Coro, y de asistir á otras cosas que deban, así dentro, como fuera de los Seminarios, esté obli-
gado á prescribirlo el Superior General con el sobredicho Discretorio ; pero dejando siempre
ilesa en todo la estrechísima rigidez y observancia de la comunidad.
7. Que lo definido por los Ex-Difinidores Generales y demás Padres de la Orden, que fueren
SECCIÓN CUARTA. 629
Misioneros en los sobredichos Seminarios, se entienda también establecido por todos los Padres
de las Provincias que gozan en ellas del derecho de subrogar, y por los Lectores Jubilados que
tienen voto perpetuo, que fueren Escritores de algún Colegio 6 Seminario.
8. Y para que las cosas sobredichas se observen inviolablemente por todos aquellos, á
quienes corresponden, las manda y ordena estrechamente so las penas prescritas en los men-
cionados estatutos á los rebeldes y contradictores ; sin que obsten cualesquiera Constituciones
Apostólicas, etc. Dado en Eoma, á 16 de Noviembre de 1688. — P. Cardenal de Ateri Pre-
fecto.— O. Arzobispo de Selencia, Secretario etc. (Del archivo de Ocopa.)
SE EXTIENDEN AL NUMERO DE DOCE LOS MAESTROS AGUSTINOS DE QUITO.
Alexander Papa VIH. Ad perpetuam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Pilius Philippus de Zamora, Prater expresse Professus
et Procurator Provincise Quitensis, Ordinis Eremitarum S. Augustini, in Sacra Theologia
Prsesentatus, quod cum in próximo prseterito Capitulo Generali dicti Ordinis, anno 1685
celébrate, pro eadem Provincia sancitum fuerit, ut ad illam omnia Decreta, quse pro cseteris
Indiarum Occidentalium Provinciis dicti Ordinis edita fuerant, extendenda essent ; in eodem
vero Capitulo Generali inter osetera pro Mexicana Provincia ejusdem Ordinis decretum fuerit,
quod senarius Magistrorum numerus usque ad duodenarium extenderetur, si tamen desuper
hujus Sanctse Sedis facultas accederet, ipse Philippus Procurator plurimum expediré existi-
mat, ut non obstan, quibusdam fel. rec'CIementis Papa VIH, Prsedecessoris nostri, in simili
forma Brevis Litteris, super senario, in ómnibus fere Indiarum Provinciis prsefatis, Magistro-
rum numero non excedendo emanatis, quse incipiunt Admonet nos, duodenarius Magistrorum
hujusmodi numerus pro dicta Provincia Quitensi a Nobis statuatur, ita tamen ut quoad
promovendos ad Magisterii gradum hujusmodi postulatio a Diffinitorio facienda indispensabi-
liter requiratur
Nos igitur ipsum Philippum Procuratorem specialis favore gratise prosequi volentes ut
de csetero senarius dictse Provincise Quitensis Magistrorum numerus ad duodenarium augeatur,
auctoritate Apostólica, tenore praesentium concedimus et indulgemus
Datum Eomse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 31 Julii 1690, Poutifi-
catus nostri anno primo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 20).
Nota. Hablan los Fastos de éstas Letras, en la Ordenación 421.
SE CONCEDE EL MISMO NUMERO DE MAESTROS A LOS AGUSTINOS DE MÉJICO.
Innocentius Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Cum, sicut dilecti Filii Prior Provincialis et Diffinitores Provincise Mexican. in Indiis
Occidentalibus, Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini, Nobis nuper exponi fecerunt,
Capitulum Genérale dicti Ordinis, anno 1685 in alma Urbe nostra celebratum, senarium
Magistrorum numerum in Provincia prsedicta, benedicente Domino, multum terris diftusa,
usque ad duodenarium extendendum esse censuerit, si nostra et hujus Sanctse Sedis facultas
desuper accederet,similis vero extensio numeri Magistrorum, pro Peruana et Boetica Provinciis
ejusdem Ordinis, in dicto Capitulo Generali facta a fel. rec. Innocencio XI et Alexandro VIII,
Eomanis Pontificibus, per quasdam eorum in simili forma Brevis Litteras, die 22 Januarii
630 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
1668 et die 21 Januarii 1690 respective expeditas, approl)ata et confirmata fuerit : Nobis
propterea Exponentes prsefati humiliter supplicari feceruht, ut sibi pariter in prsemissis oppor-
tune providere, et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur, eosdem Exponentes specialibus favoribus et gratiis proseqiii volentes ,
ut de csetero senarius dictse Provincise Mexicanae Magistrornm ad duodcnariuiu, servata
tamen in reliquis, quoad promovendos ad Magisterii gradum, forma per Apostólicas et dicti
Ordinis Constitutiones , augeatur, auctoritate Apostólica, tenore praesentium, concedinaus
et indulgemus
Datum Komse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 28 Septembris 1692,
Pontificatus nostri anno secundo.
(BuL Kona. de Mainardo, Const. 33).
Nota. Se hace mención de éste Breve en los Fastos, Ordenación 425.
SE PUEDE EXPULSAR A LOS INQUIETOS DE LA MERCED, EN LAS INDIAS.
Innocentius Papa XII. Ad futuram rei mcmoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii moderni Vicarii et Procuratoris Generalis Ordinis Fratruna
Beatse Mariae de Mercede, Redemptionis Captivorum, Congregationi Ven. Fratrum nostroruna
S. R. E. Cardinalium, Concilii Tridentini Interpretum, expósito, quod in Constitt?tionibus dicti
Ordinis cap. 6, dist. 5,^soli Magistro Generali pro tempore existenti ejusdem Ordinis, cum
assistentia tamen sex Keligiosorum ejusdem Ordinis, tribuatur facultas cognoscendi de causis
Pratrum inquietorum et incorrigibilium ipsius Ordinis, ita ut, postquara de iis cognoscant
atque in illis rationes et circumstantias a Constitutionibus prsedictis requisitas, adesse compe-
rerit, ipse solus Magister Generalisadsententiameorum ejectionis, juxta formamin eisdem
Constitutionibus prsescriptam, procederé possit ; Ordo vero prsefatus lon^e lateque diffusus in
Indiis reperiatur, inquietorum et incorrigibilium Fratrumhujusmódi, in tamremotis partibus
degentium, scandalis et perturbationibus opportunum remedium adhibere nequibat. Ac proinde
pro parte dicti Yicarii et Procuratoris Generalis praedictis Cardinalibus supplicato, ut ad dúos
Vicarios Generales dicti Ordinis, in eisdem Indiis commorantibus, prsedicti Magistri Generalis
facultatem extendere dignaretur, ita ut eorum quilibet, itidem cum assistentia aliorum sex
digniorum Keligiosorum in casibus necessariis, juxta eariimdem Constitutionum prsescriptum,
ad inquietorum et incorrigibilium Fratrum hujusmodi ejectionem procederé possit Ema-
navit a prsedicta Cardinalium Congregatione Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet : « Die
5 Septembris 1693 : Congregatio Emorum. S. R. E. Cardinalium Concilii Tridentini Interpre-
tum, attenta relatione Emi. Domini Cardinalis Otthoboni, Ordinis prsedicti Protectoris, censuit,
petitam facultatis extensionem concedí posse, facto verbo cum SSmo. Et facta per Secretarium
sub die 17 ejusdem mensis relatione, Salictitas Süa benigno annuit, accedente consensu Gene-
ralis pro tempore et juxta normam in Decreto de Apostatis et Ejectis prsescribendum. »
Cum autem, sicut dictus Vicarius et Procurator Generalis nobis subinde exponi fecit, ipse
Decretum hujusmodi, quo firmius subsistat, Apoátolicse confirmationis nostrse patrocinio com-
muniri, plurimum desideret; Nos Decretum prseinsertum auctoritate Apostólica tenore
prsesentium approbamus et confirmamus
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 24 Octobris 1693, Pon-
tificatus nostri anno tertio. (Bular. Rom, de Mainardo.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 427.
SECCIÓN CUARTA. 631
LOS FRANCISCANOS DE INDIAS TIENEN HOSPICIO EN EL CONVENTO DE
ARA-CGELI, DE URBE.
Innocentius Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius Nicolaus de León, Frater expresse Professus
Provincia3 Sanctorum duodecim Apostolorum, in Kegno Peruvise, Ordinis Minorum,... quod,
cum alias ipse ex eleemosynis Provinciarum Indiarum Occidentalium ipsius Ordinis Hospi-
tium quoddam in Conventu Sanctse Marise de Ara-Coeli nuucupat. de Urbe, Ordinis hujnsmodi,
pro Keligiosis dictarum Provinciarum privativo ad alios constriiere intenderet, eaque de
causa Ven. Fratri Bonaventurse Poerio, Archiepiscopo Salernitano, qui tune Ministri Generalis
ejusdem Ordinis muñere fungebatur, supplicem libellum super prsemissis porrexisset...
ídem Bonaventura Arciiiepiscopus, tune Minister Generalis, super supplici libello hujusmodi
Decretum edidit tenoris sequentis, videlicet : « Fr. Bonaventura Poerius, Sacrse Theologi»
Lector Jubilatus, etc. Oratoria precibus utpote fraternae religiosseque charitatis conformibus,
ut Hospitium pro Religiosis Provinciarum Indiarum Occidentalium dumtaxat, et in eodena
loco, ubi usque modo habitavit et adhuc de prsesenti habitat, Procurator causas Canonizationis
nostri B. Francisci Solani, Hospitium, in meliorem atque ampliorem formam a novis funda-
mentis construendum, erigi possit, vigore prsesentis nostri Decreti facultatem et assensum
nostrum benigno indulgemus et concedimus, atque adeo id exequi injungimus et man-
damos »
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, prsedictus Nicolaus, Decreta hujusmodi,
quo fifmius subsistant et serventur exactius, Apostolicse confirmationis nostrse patrocinio
communiri, summopere desideret ; Nos ipsum Nicolaum specialis favore gratise prosequi
volentes Decreta prseinserta, cum ómnibus et singulis in eis contentis et expressis, aucto-
ritate Apostólica, tenore prsesentium, confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Aposto-
licse firmitatis robur adjicimus
Datum Romee, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 23 Augusti 1698,
Pontifica tus nostri anno octavo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 164.)
Nota. Se habla en los Fastos de éstas Letras, en la Orden. 438.
QUE LOS HERMANOS CONSANGUÍNEOS NO PUEDAN SUCEDER A LOS PRIORES DE SANTO
DOMINGO, EN EL PERÚ.
Innocentius Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Hieronymus Salcedo, Frater expresse Professus
Provincise S. Joannis Baptistse inRegno Peruano, Ordinis Prsedicatorum, quod, cum dilectus
Filius Didacus Moratto, Prior Provincialis dictse Provinciíe in novissimo illius Capitulo Pro-
vinciali, die 24 Julii 1697 celébrate, ad ofScium Prioris Provincialis hujusmodi electus, ejus-
que Procurator ad hanc Almam ürbem missus, varia consilia et conatus meditarentur, ut
ipsius Didaci Fratres secundum carnem, dicti Ordinis Professores, ad succedendum el in dicto
ofíicio habilitari obtinerent ; ipse vero Hieronymus ad eamdem ürbem, ut illorum consilia
hujusmodi príevenirel, pariter missus, Nobis supplicasset, ut quo in Ordinationibus, quse in
próxima et in alus subsecuturis electionibus Priorum Provincialium Provincige pr^edictse, prse-
632 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
sertim ex prsetensa habilitatione hujusmodi, oriri poterant, occurreretur, Constitutiones prsedicti
Ordinis, per quas expresse prohiben dicitur, ne frater fratri secundum camem in eodem
Frovincialatus aut Prioratus ófficio immediate succedere valeat, omnino observan deberé
decerneremus
Nos igitur, ejusdem Hieronymi votis hac in re, quantum cum Domino possumus, favorabi-
liter aunuere volentes enunciatas Constitutiones Capitulorum Generalium Ordinis supra-
dicti, in memorata Provincia Sancti Joannis Baptistae in Kegno Peruano, ita ut fratres illius,
tam in primo quam in secundo gradu conjuncti in officiis Priorum, tam Provincialiuiía, quam
Conventualium, immediate succedere nequeant, observari, auctoritate Apostólica, tenóre prse-
sentium, mandamus......
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 9 Octobris 1699, Ponti-
fícatus nostri anno nono.
(Bul. Kom. de Mainardo, Const. 187).
Nota. Hablan los Fastos de éste Breve, en la Orden. 441.
QUE EN LA PROVINCIA DE NUEVA ESPAÑA SEA RECOLETO UNO DE LOS DEFINIDORES.
Innocentius Papa XII. Ad faturam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Filii, Fratres Provincise S; Evangelii nuncupatse, in
Nova Hispania, Ordinis Minórum S. Francisci áe Observ^iniid. BecoUectorum nuncupatorum,
quod, cum in Cqnstitutionibus Generalibus dicti Ordinis disponatur, ut singulis Capitulis
Provincialibus Provinciarum Familise Ultramontanse ejusdem Ordinis pro tempere celebrandis,
unus Religiosus ex statu RecoUectionis Ordinis hujusmodi assumatur et in Diffinitorem
omnino eligatur, hcecque dispositio in dicta Provincia usu recepta reperiatur, inter Fratres
vero, qui de Observantia dicuntur, in eadem Provincia existentes, qusedam vigeant partiali-
tates, quas Fratres de Observantia prsedicti etiam inter ipsos Exponentes introducere tentarunt;
iidem Exponentos, agnoscentes partialitates bujusmodi eorum quieti et religiosis institutis
repugnare, non solum eas omnino rejecerunt, verum etiam quo firmius suajura tuerentur,
curarunt, ut die 13 Decembris 1696, tota Provincia prsedicta illiusque Diffinitorio consentien-
tibus et subscribentibus, inter alia ederetur Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet : « ítem
determinatum fuit, quod, quia semper Sancta RecoUectio istius Provincise Diffinitorem per-
petuo teneat, conformiter ad nostras leges, eligatur semper unus Diffinitor RecoUectionis
absque eo quod attendatur ad aliquam parfcialitatem : et casu, quo vel ex morte vel ex alia qua-
cumque causa Diffinitoris RecoUectionis votum vacaret, Statutum Genérale de hoc puncto
servabitur.... »
Nos, ipsos Exponentes specialibus favoribus etgratiis prosequi volentes Decretum prsein-
sertum, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium confirmamus et approbamus, illique inviola-
bilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 13 Decembris 1699,
Pontificatus nostri anno octavo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 181.)
Nota. Hablan los Fastos de éste Breve, en la Orden. 442.
SECCIÓN CUARTA. 633
PRECEDENCIA DE LOS MENORES DESCALZOS SOBRE LOS AGUSTINOS DE MÉJICO.
Innocentius Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Emanavit nuper a Congregatione Ven. Fratrnm Nostrorum S. R. E. Cardinalium Sacris
Eitibus pvaepositoriim, ad favorem dilectorum Piliorum, Pratrum Provincise S. Didaci Novse
Hispanice in Indiis, Ordinis Fiatrum Minorum de Observantia Discalceatorum nuncupatorum,
Decretnm tenoris, qui sequitur, videlicet : « Mexicana pracedentise. — Remissa ad Auditorem
SSmi. Dni. Nostri Innocentii PP. XII ad Sac. Rituum Congregationem causa prsecedentise ínter
Patres Discalceatos strictioris Observantisc S. Prancisci, Provincise S. Didaci ex unaet Patrcs
Augustinianos Provincise SSmi. Nominis Jesu ex altera partibus, in Regno Mexicano ultimo
loco agitata super executione Decretorum ejusdem Sacrge Congregationis diversis temporibus
ad favorem eorumdem Patrum Discalceatorum Sancti Prancisci alias editorum, et signanter
lati sub die 3 Junii 1676, et per Litteras in forma Brevis datas 19 Junii ejusdem anni sa : me :
Clementis PP. X approbati et confirmati : Propositoque ab Emo. et Rmo. D. Cardinale
Petruccio in eadem Sac. Rituura Congregatione infrascripto Dubio, videlicet : An Fratribus
Discalceatis strictioris Observantisc Ordinis S. Francisci, non solum in processionibus solitis
et sub propria Cruce, sed etiam in Concionibus, Disputatiouibus, Concurrentia Prselatorum
aliisque actibus, tam publicic! quam privatis, interveniente vel non interveniente Familia de
Observantia, competat praecedentia supra Fratres Sancti Augustini. — Sacra eadem Rituum
Congregatio, tam in voce, quam in scriptis, partibus acerrime informantibus auditis, respondit:
In casu de quo agitur praícedentiam competeré Patribus Discalceatis Sancti Francisci, ac
amplius Dubium.proponi vetuit. Et itadecrevit et servar! et exequimandavit,die 13 Martii 1700.
A. Card. Cybo »
Cum autem, sicut dilectus pariter Filius, Josephus Montoro, prsedicti Ordinis Fratrum
Discalceatorum Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum hujusmodi, quo firmius subsistat
et servetur exactius, Apostolice confirmationis nostrse patrocinio communiri plurimum desi-
deret ; Nos Decretum príeinsertum, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium,confirmamus
et approbamus, illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus
Datum Romas, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 4 Aprilis 1700, Pontifi-
catus nostri anuo nono.
(Bul. Rom. de Mainardo, Oonst. 193.)
Nota. So hace mención de éstas Letras en los Fastos, Ord. 444.
PRIVILEGIOS DE LOS COMISARIOS AGUSTINOS DE FILIPINAS Y TIERRA FIRME.
Clemens Papa XL Ad futüram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii Joannis Antonii a S. Agustino expósito, quod, cum
Capitulo et Diffinitorio Geuerali dictas Congregationis Hispaniae proxime celébrate, conve-
nientissimum visum fuisset, ut Commissariis, qui ex Insulis praidictis ad Hispanias ad
deducendum Religiosos pro instruendis Fidelibus ilíarum partium in ministeriis Fidei mitti
solebant, aliquod prsemium assignaretur... decreverat ut Commissarii tam dict» S. Nicolai,
quam Candelariae alterius Provincise in prsedictis Insulis seu Terra-Firma ejusdem Congre-
gationis Hispania3, qui statim afcque in Hispaniam prsemissorum causa pervenissent, exemptio-
nibus Ex-provincialium ac voce et voto sive sufragio in ómnibus Capitulis Provincialibus
TOM. I. 79
634- PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
eariimdem Provinciarura perfrui valerent.... Ideoqiie pro parte ejusclein Joannis Antonü
eidem Cardinalium Congregationi supplicato, ut Decretiim hujusmodi confirmare digna-
retur; Eadena Congregatio... per siium Decrctiim die 18 Pebr. proxime prteteriti editum, eidem
Josepho Kenato, Cardinali et Protector!, benigne remisit, ut, veris existentibus narratis, et
quatenus expediré censuisset, prajdictum Decretum Diffinitorü Generalis pro suo arbitrio et
pnidentia approbaret et confirmaret : lpb'8 vero Josephus Cardinaliset Protector Decretum
edidit tenoris, qui seqiiitur, videlicet : « Josephns iíenaUís, etc. vigore susprascriptse com-
missionis et facultatis a Sacra Congregatione Episcoporum et Kegularium emauatse, et de
veritate et rationabilitate expositorum satis instructi, coufirmamus supradictum Decretum
Capituli et Diffinitorü Generalis Congregationis Discalceatorum S. Augustini Hispanise et
Indiarum, et concedimus ut Commisscirii, quos Provinciíe S. Nicolai de Tolentino in Philip-
pinis, et Candelarise in Terra-Firma mittunt in Hispaniam ad deduceudos in easdem Provincias
Religiosos, qui illuc Fideles instruant et in vinea Domiui laborent, vocem et votum habeant
in Capitulis Provincialibus suarum Provinciarum, necnon honoribus, privilegiis et exemptio-
nibus eorum, qui fuerunt Provinciales, in ómnibus et per omnia fruantur et gaudeant statim
ac in Hispaniam pervcnerint : quibuscumque in conírarium non obstantibus. Volumus autem
ut, si prsedicti Commissarii congruo tempore in suas Provincias non redierint, ita ut integrum
Missionis suse munus actualiter non expleverint, statim eadem privilegia amittant
DatumRomse, ex asdibus nostris, hac die 28 Februarii 1701. I. R. Card. Imperialis »
Cum autem, sicut dictus Joannes Antonius Nobis subinde exponi fecit Nos Decretum
príeinsertum a memórate Joseplio Cardinale et Protectore editum, ut pra^fertur, auctoritate
Apostólica, tenore praísentium, conñrmamus et approbaraus
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 15 Aprilis 1701, Pontificatus
nostri anno primo.
(Bul. Rom.ibid. Const. 17.)
Nota. Hablan los Fastos de éstas Letras, en la Ord. 448, y en ellas, se confirma el Decreto del Cardenal
Protector, disponiendo que los Procuradores Generales de Filipinas y Tierra-firme tengan voz en los Capítulos
Provinciales de sus Provincias y gocen los privilegios de Exprovincial, con tal que, después de haber desem-
peñado su cargo durante todo el tiempo debido, volvieren, cuando deben, á sus -Provincias.
CONCÉDENSB LOS PRIVILEGIOS DE LOS MENDICANTES A LA ORDEN DE SAN HIPÓLITO.
Clemens Papa Xl. Ad perpetuam rei memoriam.
Injuncti Nobis cselitus pastoralis officii ratio postulat, ut paternam sacrarum Religionum et
Congregationum Christianse charitatis et hospitalitatis operibus ex professo laudabiliter incum-
bentium, curam gerentes, pium illarum exercitium et institutum, quo labores expeditius
suscipiendo, illud alacrius continuent et ferventius exequantur, liberalibus gratiarum et
privilegiorum muneribus confovearaus, prout in Domino conspicimus salubriter expediré.
Cum itaque, sicut dilectus Filius Joannes de Cabrera, Procurator Generalis Congregationis
Charitatis sub titulo S. Hippolyti Martyris in Civitate Mexicana aliisque partibus Indiarum
Occidentalium a fel. rec. Innocentio Papa XIÍ, Prsedecessore nostro, in Religionem erectse,
Nobis nuper exponi fecit. Pratres dictan Congregationis, ab ipso illius initio, multiplicia atque
insignia pictatis et Chrístianíe charitatis opera erga Pauperes et Infirmes, in eorum Hospita-
libus degentes, non sine spirituali animarum beneficio exercuerint et in dies exercere non
desinant; quo vero illa semper impensius et indefessi obeant et continuent, ipse Joannes
Procurator Generalis plurimum cupiat gratias et privilegia Ordinum Mendicantium et Con-
SECCIÓN CUARTA. 635
gregationis Clericorum Eegularium Ministrantium infirmis, quse alias rec. me. Urbanus
Papa VIH, Praedecessor pariter noster, Ordini, tune Congregationi iiuncupat., Fratrum
S. Joannis Dei comraunicavit et concessit, príedictse Congregationi Charitatis, quse (ut
asseritur) in suis Regularibus Institutis cum dicto Ordine S. Joannis Dei máxime con-
venit
Nos, eamdem Congregationem Charitatis et pia illius Instituta confovere et promoveré, ac
proinde dictúm Joannem Procuratorem Generalem ac dilectos, etiam Eilios Fratres Congrega-
tionis bujusmodi specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes omnia et singula
privilegia, praerogativas, concessiones, favores, facultates, declarationes , conservatorias,
immunitates, exemptiones, iibertates cseterasque gratias, prseeminentias et indulta cujusvis
generis existentia, spiritualia et temporalia, qualiacumque illa sint, dummodo tamen sint in
usu et non sint revocata vel sub aliquibus revocationibus comprehensa, ac Sacris Canonibus et
Concilii Tridentini Decretis aut Apostolicis Constitutionibus et Ordinationibus vel memoratis
Regularibus dictae Congregationis Charitatis Institutis non adversentur, prsedictis Ordinibus
Mendicantium et Congregationi Clericorum Regulariura Ministrantium infirmis concessa
sunt et conceduntur aut alias quomodolibet utuntur, fruuntur, potiuntur et gaudent ac
uti, frui, potiri et gaudere possnnt et poterunt in futurum, ad prsedictam Congregationem
Charitatis et singula illius Hospitalia, Domos et alia loca regularía, illorumque Superiores
Praelatos et quascumque Regulares personas, auctoritate Apostólica, tenore praesentium, per-
petuo extendimus et de novo concedimus ac suffragari volumus.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper et perpetuo firmas, validas et efficaces
existere et fore, etc.
Datum Romíe, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 25 Junii 1701, P^ntificatus nostri
anno primo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 22).
Nota. Los Fastos hacen mención de éstas Letras, en la Ord. 451, donde se encuentran notas muy útiles sobre
los privilegios Regulares, que subsisten después del Tridentino.
INDULTO A LA CONGREGACIÓN DE SAN HIPÓLITO PARA RECIBIR ORDENES
« EXTRA TÉMPORA. »
Clemens Papa XL Ad futuram rei memoriam.
Cum, sicut dilectus Filius Joannes de Cabrera, Procurator Generalis Congregationis Charitatis
sub titulo S. Hippolyti Martyris in Civitate Mexicana aliisque partibus ludiarum Occidenta-
lium afel.rec. Innocentio PapaXÍI, Prsedecessore nostro, in Religionem erectee, Nobisnuper
exponi fecit, per Constitutiones dictse Congregationis statuatur, ut in singulis Hospitalibus
seu Domibus ipsius Congregationis unus dumtaxat Frater Presbyter esse possit, et id quidem
quia scilieet varia et prsesertim vilia infirmis exhibenda ministeria proprius ac decentius per
Fratres Laicos obeuntur, plurimum expediat; verum, eveniente in aliquo ex dictis Hospitalibus
seu Domibus unici illius Fratris Presbyterí obitu, futurum sit, ut doñee alius Frater dictse
Congregationis ad omnes Sacros Subdiaconatus, Diaconatus et Presbyteratus Ordines promo-
veatur et in Defuncti locumsubrogetur..., tote eo tempere Hospitale seu Domus hujusmodi
absque Presbytero Religioso remaneat
Nos, ejusdem Joannis Procuratoris Generalis votis hac in re, quantum cum Domino possu-
mus, favorabiliter annuere volentes , ut quandocumque memoratus unicus Frater Presbyter
636 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
cujuscumque exdictis Hospitalibiis seu Doraibns abhuraanis decesserit, alius Frater expresse
Professus prsedictse Congregationis in illiiis lociim subvogandus Clericali cliaractere, si illo
nondum insignitus sit, insigniri et ad qiiatiior minores, quatuor feriatis vel non feriatis, seu
única, et subinde ad Sacros Subdiaconatus, Diaconatus et Presbyteratiis Ordines, tribus
Dominicis seu alus festivis diebus (non tamen continuis, sed semper aliquo temporis spatio
arbitrio Ordinarii definiendo interpolatis) etiam extra temiera ad id a jure statiita, ac intersti-
tiis a dicto Concilio Tridentino designatis minime servatis, anniqne curriculo non expectato,
etiamsiin unoquoque ex Sacris Ordinibus proedictis, antequam ad aliiim promoveatur,se minime
exercuerit de Snperiorum suorum licentia promoveri et promotus in illis etiam in Altaris
ministerio ministrare libere et licite possit et valeat, auctoritate Apostólica, tenore praesentium
concedimuset indulgemus
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 25 Junii 1701, Pontificatus nostri
anno primo.
(Bul, Rom; de Mainardo, Const. 23).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 452.
primacía be la provincia de san diego sobre los agustinos, en nueva ESPAÑA.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Aliasafel. reo. Innocentio Papa XII, Prsedecessore nostro, emanarunt ad favorem dilecto-
rum Filiorum, Fratrum Provincise S. Dídaci Novse Hispanise in Indiis. Ordinis Minorum
Sancti Francisci de Observantia, Discalceatorum nuncupatorum, Litterse in simili forma
Brevis tenorig, qui sequitur, videlicet : « Innocentius Papa XII. Ad futuram rei memoriam,
Eraanavit nuper (Vide hanc sect. pag. 633.) »
Cum autem, sicut dilectus Filius Paulus López, Frater expresse Professus.... Nobis nuper
exponi fecit, prsedicti Archiepiscopus Mexican. et antiquior Canonicus Metropolitana Ecclesise
Mexican.,quibus dictus Innocentius Príudecessor executionemprseinsertarum suarumLitterarum
demandaverat, easdem Litteras executioni demandare neglexerint seu renuerint, ac interea
Fratres secundo dicti Ordinis apud Nos recursum habuerint, ut causam hujusmodi cum du-
biorum distinctione iterum ad eamdem Congregationem Cardinalium examinandam remit-
teremus
Nos ipsum Paulum Difíinitorem et Procuratorem Generalem specialibus favoribus et gratiis
prosequi volentes.... prseinsertas Innocentii Prsedecessoris Litteras, auctoritate Apostólica,
tenore praesentium, confirmamus Ac earumdem praíinsertarum Litterarum executionem
dilectis etiam Filiislnquisitoribus contra hsereticampravitatem in Civitate Mexican. auctoritate
prsefata deputatis.... harum serie committimus et deraaudamus.
Decernentes easdem prsesentes etc.
Datum Romíe, apud S, Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 24 Nov. 1702, Ponti-
ficatus nostri anno tertio. (Bul. Rom. de Mainardo, Const. 43.)
Nota- — Se cita en los Fastos, Ord. 455.
SECCIÓN CUARTA. 637
SE APRUEBA ÉL MANUAL DE CEREMONIAS DE MENORES OBSERVANTES DE MÉJICO,
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam,
Nnper pro parte dilectorum Filiorum, Pratrum Provincise S. Evangelii Mexican. in Indiis
OccidentaUbus Ordinis Minorum S. Francisci, de Observantia nuncupatoriim, Congregationi
Venerabilium Pratrum nostroriim S. R. E. Cardinaliun], negociis et Consultationibus Episco-
porum et Regulariiim prsepositse, expósito, quod alias in Capitulo Generali dicti Ordinis in
hac Alma Urbe anno 1700 celébrate, pro bono regimine spirituali et temporali omnium Pro-
vinciarum Indiarum dicti Ordinis, ac ad occurrendum incommodis et gravibus malis, qusa
oriebantur ex instabilitate (^Jseremonarium et Rituum, quos Comraissarii Novae Hispanise et
Regni Peruani, Ordinis prsedicti, Ritibus propriae alteriusque Provincias conformare hitebantur,.
sancitum ac sub privationis officii posna dictis Commissariis injunctum fuerat, ut permitterent
Provincias vivere juxta suas laudabiles Caeremonias et Ritus in bis, quae non erant contra
Sanctse Sedis prsescriptum, nec ea quoquomodo innovare aut alterare attentarent, decernendo
irritum et inane quidquid in contrarium fecissent, committendo insuper pro tempore existenti
Ministro Generali et Commiíssario itidem Generali Indiarum dicti Ordinis in Oppido Matriti
pro tempore commoranti, ut Statutum bujusmodi inviolabiliter observari facerent, et alias
prout in dicto Statuto uberius dicebatur contineri.
Sub^nde vero ad instantiam tune etiam existentium Pratrum dictse Provincise, ac etiam de
ejus Superiorum jussu, hujusmodi Cseremonise et Ritus per dilectum Pilium Isidorum Alphon-
sum de Castañeira, Pratrem dicti Ordinis expresse Professum, in septem paragraphos, quibus
titulus : Manuale Cmremoniarum ProvincicB Sancti Evangélii de México, juxta ordinem
prsedicti Capítuli Generalis coUectae fuerant. Et in eadem expositione subjuncto, quod vereba-
tur ne temporis decursu prsemissa ab aliquo Superiore, non sine gravi dictse Provincise spiri-
tuali temporalique jactura, raoderarentur aut innovarentur ; ideoque ipsi Exponentes, quo
Statutum seu Decretum hujusmodi perpetuo servaretur, nec illud uUo umquam tempore a
Superioribus dictse Provincise nisi de ejus consensu immutaretur, plurimum cupiebant,
Decretum hujusmodi una cum dictae Provincise Cseremoniis, sicut prsemittitur, congestis, auc-
toritate dictse Congregationis Cardinalium confirmari. Emanavit ad eorum supplicationem ab
eadem Congregatione Cardinalium Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet : « Sacra Congre-
gatio Emorum. et Rmorum. S. R. E. Cardinalium, negociis et Consultationibus Episcoporum et
Regularium prseposita, audito Patre Procuratore Generali Ordinis, et attentis narratis, petitam
confirmationem oratoribus benigno concessit. Romse, 7 Augusti 1705. — N. Cardinalis Accia-
jolus. Loco t Sigilli. »
Cum autem , sicut dicti Exponentes Nobis subinde exponi fecerunt, ipsi Decretum hujusmodi,
quo firmius subsistat, Apostolicse confirmationis nostrse patrocinio communiri summopere
desidereut : Nos ipsos Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et eorum
singulares personas a quibusvis Excommunicationis, etc. absolutos fore censontes, supplica-
tionibus eorum nomine Nobi» super hoc humiliter porrectis, inclinati, Decretum prseinsertum
auctoritate Apostólica, tenore prsesentium coafirmamus et approbamus, illique inviolabilis
Apostolicse firmitatis robur adjicimus : salva tamen semper in prsemissis auctoritate dictse
Congregationis Cardinalium.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces existere et fore,
suosque plenarios et integres eíFectus sortiri et obtinere, etc.
638 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Datum Romse, aqud S. Alariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 15 Septembris 1705,
Pontificatus nostri anno quinto. (Del BuL Rom. Luxemb. p. 2. cont. p. 36.)
Nota. — Hablan los Fastos de éste Breve, en la Ord. 465, en el cual se confirma el Decreto de la Sagrada
Congregación expedido en 7 de Agosto de 1705, aprobando el Manual de Ceremonias de los Menores Observan-
tes de Méjico, que para mayor unidad y buen régimen espiritual y temporal de las Provincias de Méjico y del
Perú habia designado ya el Capitulo General de la Orden, celebrado en Boma en 1700, para. las Provincias de
Indias.
AL PROVINCIAL DÉ SAN DIEGO DE MÉJICO QUE NO PUEDE RENUNCIAR LA PRECEDENCIA,
SIN EL CONSENTIMIENTO DEL DEFINITORIO Y DISCRETORIO.
Dilecto Filio moderno et pro tempore existenti. Ministro Provinciali Provincite
S. Didaci Mexican.
Clemens Papa XI.
Dilecto Pili, salutem et Apostolicam Benedictionem.
Cum, sicut dilectus Filius Isidoras a Jesu, verbi Dei Prsedicator et Procurator Provinciarum
SS. Josephi, Joannis Baptistse et Petri de Alcántara, Ordinis Fratrum Miaorum S. Francisci de
Observantia, Discalceatorum nuncupatomm, Hispaniarum, Nobis nuper exponi fecit alias ad
favorem Fratrum Provincise S. Didaci Mexican. a fel. rec. Innocentio Papa XII, Prsedecessore
nostro, die 14 Junii 1700 emanarunt in símili forma Brevis Litterae expeditse confirmatoria
cujusdam Decreti Congregationis tune existentium S. R. E. Cardinalium, Sacris Ritibus pr£e-
positorum, per quas dispositum reperitur praecedentiam Fratribus supradictse Provincias
supra Fratres Provincise SSmi. Nominis Jesu, Ordinis Ereraitarum S. Augustini competeré;
et subinde Nos prsedictas Innocentii Prsedecessoris Litteras per alias nostras pariter in simili
forma Brevis die 14 Nov. 1702 expeditas Litteras conñrmaverimus : ipse vero Josephus, ut
dicto juri prsecedendi primo dictas Provincise, sicut preemittitur, a te seu tune existente illius
Ministro Provinciali, sine totius Provincise consensu renunciari nequeat per nos decerni pluri-
mum desideret
Nos igitur ipsum Isidorum specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes tibi et pro
tempore existenti Ministro Provinciali dictse Provincise committimus et injuugimus, ut sine
consensu Patrum Diffinitorii et Discretorii Juri prsecedeutise, de quo agitur, renunciare
nequeas ; salva tamen semper in prsemissis auctoritate Congregationis eorumdem Cardinalium...
Datum Eomse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 12 Dec. 1705, Pontificatus nostri
anno sexto. (Bul. Rom. de Mainardo, Const. 11.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 4C6.
QUE NO SE ADMITAN ILEGÍTIMOS EN LA ORPEN DE PREDICADORES, DE LA PUEBLA
DE LOS ANGELES.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Ferdinandus de Espinosa, Frater expresse Pro-
fessus Ordinis Prsedicatorum, Provincite Angelopolitan. etc., quod dilectus pariter Filius
Antoninus Cloche, Magister Generalis Ordinis hujusmodi, spirituali quieti Religiosorum
ejusdem Provincise, non módicas, ob frequentem in illis partibus illegitimorum ad habitum
Regularem Ordinis hujusmodi receptionem, perturbationes patientium, consulere peroptans,
suo peculiari Decreto die 9 Septembris anni próximo prseteriti edito, ómnibus et singulis
SECCIÓN CUARTA. 639
Superioribus Provincise prsedictss in virtute Spiritus Sancti et Sanctse Obedientise sub formali
prsecepto, necnon sub poena absolutionis ab officio ipso facto incurrenda, proMbuit et iuter-
dixit, ne sub quovis titulo seu prgetextu ad habitum et Ordinem hujusmodi quempiam ille-
gitime genitum, etiam ex soluto et muliere soluta, cujusvis conditionis et qualitatis existat,
absque expressa pro tempore existentis Magistri Generalis Ordinis prsedicti in scriptis, et cum
specifica derogatione probibitionis hujusmodi concedenda licentia, admittant...
Cum autem, sicut eadem expositio subjuugebat, dictus Ferdinandus, Decretum hujusmodi,
quo firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicse confirmationis nostrse patrocinio com-
muniri, plurimum desideret : Nos supradictum Decretnm auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium, confirmamus et' approbamus
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 15 Januarii 1706, Pontificatus
nostri anno sexto.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 84.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 467.
A LA CONGREGACIÓN DE LOS BELEMITAS SE CONCEDEN LOS PRIVILEGIOS DE LOS
MENDICANTES.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Injuncti nobis coelitus Pastoralis officii ratio postulat, ut paternum Sacrarum Religionum et
Congregationum Christianas Charitatis et Hospitalitatis operibus, ex professo laudabiliter
incumbentium curam gerentes, pium illarum exercitium et Institutum, quo labores expeditius
suscipiendo, illud alacrius continuent et ferventius exequantur, liberalibus gratiarum et privi-
legioruin muneribus confoveamus, proutin Domino conspicimns salubriter expediré.
Cum itaque, sicut dilectus Filius Michael de Jesu et Maria, Congregationis Fratrum Beth-
lemitarum nuncupat., in Hospitalibus Pauperum Convalescentium in Indiis Occidentalibus se
exercentium, in Romana Curia Procurator, Nobis nuper exponi fecit, dicta Congregatio alias a
fel. rec. Innocentio Papa XI, Prsedecessore nostro, per quasdam suas desuper in simili forma
Brevis die 26 Martii 1687 expeditas Litteras in Religionem erecta fuerit; Fratres vero dictse
Congregationis tria essentialia vota in illa ad instar cseterorum Ordioum et ínstitutorum, a
Sede Apostólica Confirmatorum, de praesenti emittant, aliaque multiplicia atque insignia pie-
tatis et Christianse charitatis opera erga Pauperes et Convalescentes, in eorum Hospitalibus
degentes, non sine spirituali animarum beneficio exercuerint, et in dies exercere non desinant.
Ut autem illa semper impensius et indefessi obeant et continuent, ipse Michael plurimum
cupiat gratias et indulgentias Ordinum Mendicantium et Congregationis Clericorum Regula-
rium Ministrantium Infirmis, quse alias rec. mem. ürbanus Papa VIII, Prsedecessor pariter
noster, Ordini, tune Congregationi, nuncupat. Fratrum S. Joannis Dei communicavit et con-
cessit : Nosque subinde, nenipe die 25 Junii 1701, per quasdam nostras in simili ítidem forma
Brevis desuper expeditas Litteras, ad Congregationem Charitatis sub titulo S. Hippoliti
Martyris in Indiis, sub certis modo et forma tune expressis, extendimus, pr^dictae Congrega-
tioni Fratrum Betblemitarum illiusque Fratribus et locis a nobis pariter communicari et
concedi.
Nos eamdem Congregationem Fratrum Betblemitarum et pia illius instituta confovere et
promoveré, ac proinde dictum Michaelem et Dilectos Filies Fratres Congregationis hujusmodi
specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, et eorum singulares personas a quibusvis
6^0 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Excommunicationis, suspensionis et interdicti, etc. absolventes et absolutas fore censentes,
supplicationibus ejusdem Michaelis nomine Nobis super hoc humiliter porrectis, inclinati, de
Venerabilium Fratrum Nostrorum S. E. E.Cardinalium, negociis et consultationibns Episcopa-
rum etEegularium prsepositorum consilio, et attenta relatione dilecti Filii Nostri Thomse Mariae
Ferrari, tituli S. Clementis, ejusdem S. E. E. Presbyteri Cardinalis S. Clementi^ nuncupati,
super praimissis dictis Cardinalibus facta omnia et singula privilegia, proerogativas, conces-
siones, favores, facultates, declarationes, conservatorias, immunitates, exemptiones, libertates
cseterasque gratias, prseeminentias et indulta cujusvis generis existentia, spiritualia et tempo-
ralia, qualiacumque illa sint, dummodo tamen sint in usu et non sint revocata, vel aliquibus
revocationibus comprehensa, ac Sacris Canonibus et Concilii Tridentini Decretis aut Apostolicia
Constitutionibus et Ordinationibus, vel memoratis Eegularibus dictoe Congregationis Bethle-
mitanim Institutis non adversentur, prsedictis Ordinibus Mendicantium et Congregationi
Ciericorum Eegularium Ministrantium Infirmis, eorumque Conventibus, Domibus et alus locis
Eegularibus ac Ordinum et Congregationis hujusmodi Generalibus, Prsesidentibiís et quibusvis
aliis Superioribus, Prselatis et Oapitulis, etiam Generalibus, Provincialibus seu intermediis,
eorumque Definitoribus, Prioribus, Novitiis, Fratribus, Conversis, Donatis, et quibusvis
eorum Eegularibus personis, tam in Urbe quam etiam in quibuscumque mundi partibus exis-
teatibus, et illorum intuitu aut alias quomodolibet per quoscumque Eomanos Pontifices,
Prsedecessores Nostros, seu per nos et Successores nostros aut alias auctoritatem habentes,
concessa sunt etconcedentur, ac quibus de jure, usu, consuetudine, privilegio seu concessione
Apostólica in genere vel in specie, ac tam eonjunctim quam divisim aut alias quomodolibet
utuntur, fruuntur, potiuntur et gaudent ac uti, frui, potiri et gaudere possunt et poterunt in
futurum, ad prsedictam Congregationem Bethlemitafum et singula illius Hospitalia, Domos et
alia loca Eegularia, illorumque Superiores, Praelatos et quascumque Regulares personas, auc-
toritate Apostólica, tenore prsesentium, perpetuo extendimus, illaque eis communicamus et de
novo concedimus ac suffragari volumus.
Decernenies easdem prsesentes Litteras semper et perpetuo firmas, validas et efficaces
existere etfore, suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere, etc.
DatumEomai, apud S. Mariam Majorem, subannuloPiscatoris, die 28 Julii 1707, Pontifi-
catus nostri anuo séptimo. (Del Bular. Eom. Luxemburg. contin. p. 2, pág. 55.)
Nota. So cita en los Fastos, Ord. 472.
SE REVOCA LA ALTERNATIVA DE LOS AaUSTINOS. EN LA PROVINCIA DE GRACIA
DE AMERICA.
Clemens Papa XL Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nóbis nuper fecit dilectus Filius» Augustinus Garcia de Galves, Frater expresse
Professus ac in Eomana Curia Procurator Provincise Beatse Marise Virginis de Gratia nuncu-
pat., in Indiis Occidentalibus, Eremitarum S. Augustini in Sacra Theologia Magister, quod
alias, videlicet, die 3 Octobris proxime prseteriti, dilectus etiam Filius, Adeodatus Nuzzi,
Prior Generalis Ordinis príEdicti, Decretum super nullitate Alternativse dictse Proviucise inter
Eeligiosos Hispanos in Europa, et Hispanos ex alia parte in America natos, Criollos mmcu-
patos, ab aliis tune existentibus Prioribus Generalibus, Prsedecessoribus suis, in dicto
Decreto emanatis prsescriptse, edidit tenoris, qui sequitqr, videlicet : {Sequitur Decretum
Prioris Generalis).
SECCIÓN CUARTA. 641
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, prsedictus Augustinus García, Procurator,
praemissa, quo firmius subsistant et serventur exactius, Apostolicse confirmationis nostrse
patrocinio communiri plurímum desideret : Nos ipsius Augiistini Garcise votis hac in re,
quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere volentes prseinsertum memorati
Adeodati Prioris Generalis Decretum cum ómnibus et singulis in eo contentis, auctoritate
Apostólica, tenore prsesentium confirmamus et approbamus...
Non obstantibus prsemissis Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis...
Datum Eomse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, dio 14 Angustí 1708
Pontificatus nostrí anno octavo.
(BuL Eom. de Mainardo, Const. 118.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 473.
QUE EN LAS PROVINCIAS BE S. ANTONINO Y SANTA CRUZ DE LAS INDIAS OCCIDENTALES
PARA LA ELECCIÓN DEL PROVINCIAL DE STO. DOMINGO TENGAN SUFRAGIO LOS
PRIORES DE LOS CONVENTILLOS, NO OBSTANTE EL BREVE DE PAULO V.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii Didaci de HeiTera Lobaton, Ftatis expresse Professi Ordinís
Prsedicatorum, Procuratoris Provinciarum S. Antonini Novi Regni Granatensis et Sanctse
Crucís ejusdem Ordinis in Indiis Occidentalibus, Congregationi Venerabilium Fratrum
nostrorum S. E. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporura et Regulariura
praepositse, expósito, quod inconcussa et inveterata praxis in dictis Provinciis semper viguerat,
utlicet ab carura Conventibus seu Domibus exiguus nempe duorum, trium vel quatuor
Religiosorum numerus aleretur et in aliqua ex Domibus hujusmodí unus tantum Religiosus
nomine Prioris habitare, eo quia aliquot ex dictis Domibus pro Doctrinis seu Parochiis ad
instructionem populorum illarum partium destinatse erant ; nihilominus Domorum prsefata-
rum priores seu Vicarii votum sive suffragium in eorum Capitulis Provincíalibus semper
tulerant, ac in electione proprii Prioris Provincialis, tamquam legitimi Vocales habiti fuerant,
quemadmodum dicta praxis approbata et príEscripta reperiebatur, ad formara propriarum
Constitutionum, a diversis Romanis Pontificibus, Príedecessoribus nostris, videlicet a fel. rec
Clemente Papa VII, Prsedecessore nostro, vigore quarumdara suarum Litterarum in simili
forma Brevis die 11 Julii 1533 expeditarum, ac a rec. mem. Paulo Papa III, itidem Priede-
cessore nostro, per binas suas itidem in forma Brevis, primo quidem sub dat. 10 Aprilis 1540,
in quibus per sequentia verba disponebatur, id est : « Et quatenus Domus et Loca ejusdem
Ordinis duodenarium numerum Fratrum non habuissent, et numerum quatuor Fratrum
hujusmodí dumtaxat continuissent, illarum voces pro electione hujusmodí Prioris Provincialis,
juxta earumdem Constitutionum formara sufficerent ; » alteras vero Litteras hujusmodí sub
dai prima Januarii 1546, per infrascripta verba indulgebatur, ut « Dictarum Domorum
Vicarii, etíamsi in eis minus quam quatuor Fratres extitissent, vocera in electione dicti
Prioris Provincialis haberent. »
Praeterea ídem coUigebatur ex quibusdam alus pise mera. Gregorií Papse XIII, similiter
Praedecessoris nostri, idibus Julii 1580, sub plumbo signanter ad favorem memoratse Provincia
S. Antonini expeditis Litteris ; et denique per alias rec. pariter mem. Alexandri Papse VII,
itidem Praedecessoris nostri, die 8 Novembris 1664, in eadem forma Brevis expeditas Litteras,
statuebatur et ordínabatur, ut eorumdem Priorum electiones ín Capitulo Provinciali fierent ;
TOM. I. 80
6^2 PARTE 3=* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
si vero electio extra Capituliim Provinciale facienda esset, illa per vota sive suffragia secreta
a Priora Provinciali una cum duodecim alus Keligiosis antiquioribus ac in Conventu princi-
pali fieret ; ipsique Priores postea dictum votum sive suffragium in Capitulo prsefato libere
ferré possent.
Porro hoc minime obstante, ssepe prsetensum fuerat, illam electionem Prioris Provincialis
fuisse nuUam, quse celebrari contigisset in aliqua ex dictis Provinciis cum voto sive suffragio
Priorum seu Vicariorum Domorum seu Conventuum, in quibus non alebatur saltem octo
Religiosorum numerus, juxta prgescriptum quarumdam Litterarum similis mem. Pauli
Papse V, etiam Prsedecessoris nostri, die 23 Septernbris 1611 in simili forma Brevis pariter
expeditarum, per quas statuebatur, ut Conventus prsefati, qui numerum octo Religiosorum
sustentare non potuissent, supprimi deberent ; si vero id executioni demandari non valuisset.
Regulares ad alios Conventus, seu ad alias Domos Regulares transferrentur : ita ut in partibus
Indiarum non reperiretur Monasterium aut Regularis Domus, in quo seu qua minor numerus
octo Monachorum seu Fratrum Regularem vitam duceret ; et alias, prout in supradictis
Clementis, binis Pauli III, Gregorii, Pauli V et Alexandri, Prsedecessorum prsefatorum, expe-
ditis Litteris» quarum tenores príjesentibus pro expressis et insertis haberi volumus, uberius
dicebatur contineri. Et in eadem expositione subjuncto, quod memorati Pauli V, Prsedecessoris
Litterse alus supradictis, et prae cseteris illis ejusdem Alexandri Prsedecessoris Litteris, quse
posterius emanarunt, adversabantur, minusque ejusmodi Pauli V Prsedecessoris Litterse,
quarum executio arbitrio Episcoporum, tune in eisdem partibus existentium, commissa fuerat,
ut si ita pro Divini cultus augmento et regularis disciplinse observantia expediré judicassent,
super quo eorum conscientia onerabatur, ab eis executioni minime demandatse reperieban-
tur, etc. Proindeque eidem Congregationi Cardinalium supplicato, ut ipsa circa pr^emissa
solitum juxta antiquam praxim Ordinis et Provinciarum praBfatarum servari mandaret
« Sacra Congregatio Emorum. et Rmorura. S. R. E. Cardinalium negotiis et consultationibus
Episcoporum et Regularium praíposita, ad quam ySmus. D. N. supplicem liunc libellum
remisit, audito P. Magistro Generali Ordinis, referente Emo. de Abdua, censuit ac decrevit
servandum solitum, non obstante enunciato Brevi Pauli V et alus quibuscumque. Romse
10 Junii 1712. )>
Cumautem, sicutdictusDidacus nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum hujusmodi,
quo firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicíe confirmationis nostrte patrocinio com-
muniíi plurimum desideret; Nos hujusmodi supplicationibus inclinati, Decretum prsein-
sertum, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, approbamus et confirmamus, illique
inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus : salva tamen semper in prcemissis auctoritate
memoratse Congregationis Cardinalium.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et eflficaces existere et
fore etc.
Datum Romge, apud S. Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 2 Julii 1712, Ponti-
ficatus nostri anno duodécimo.
(Del Bular. Rom. Luxemburg. contin. p. 2, pág. 108.)
Nota. Se hace mención en los Fastos, Qrd. 481. Esta Constitución favorece á los Conventillos de América,
aunque no tengan el número de doce Religiosos, prescrito por Paulo V. (Véase la Ordenación siguiente.)
SEGCÍON CUARTA. 6i3
LOS SUPERIORES DE LOS CONVENTILLOS EN AMÍBRICA TIENEN VOTO EN EL CAPITULO
PROVINCIAL.
Clemens Papa XL Ad futuram rei memoriam.
Alias pro parte Provinciarum S. Antoniíii Novi Uegni Granatensis et Sanctse Crucis, Ordinis
Fratrum Prsedicatorum, ia Indiis Occidentalibus, Nobis expósito, quod licet praxis inconcussa
inolevisset, Priores seu Vicarios illorum Conventuum seu Domorum, tametsi sufficientem
Keligiosorum iiumerum minime alerent, ita ut in nonnuUis ex eisdem Conventibus quatuor
Religiosi, ac etiam uaus uti Prior seu Vicarias permanserit, ad Provincialia Capitula cum
voto et loco in SuperiorisProvincialis electione, juxta etiam approbationem fel. rec. Clemen-
tis VII, Pauli III, Gregorii XIII et Alexandri etiam VII, Romanorum Pontificum, Prsedeces-
sorum nostrorum, semper accessisse ; nihilomiuus nonnullis ab hinc añnis ab aliquibus
factionariis scandalose pr^tensum fuerat, Provincialium et Vicariorum electiones, cum votoet
suffragio eorumdem Priorum seu Vicariorum sic celebratas, nullas et irritas fuisse, et quidem
vigore quarumdam piae mem. Pauli Papae Vdie 23 Decembris 1611, expeditarum Litterarum...
Etin eadem expositione subjuncto, quod ejusdem Pauli V Praedecessoris Litteras hujusmodi
per Episcopos et Archiepiscopos earumdem Indiarum, quorum arbitrio illarum executio
remissa fuerat, executioni unquam demandatas fuisse nou constabat;.... Nos controversiam
hujusmodi ad Congregationem Ven. Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, negotiis et
consultationibus Episcoporum et Regularium praepositorum, examinandam remisimus. Ipsa
vero Congregatio per suum Decretum die 10 Junii anni próximo praeteriti emanatum rescripsit,
quod solitum servaretur, preedictis Pauli V Litteris et alus quibuscum que non obstantibus.
Cum autem, sicut dilectus Filius modernus, Procurator Generalis dicti Ordinis, Nobis
nuper exponi fecit, ne eiedem prsetensíones et scandala in ómnibus alus dictarum Indiarum
Occidentalium Provinciis príedicti Ordinis vigeant seu irrepant, ac proinde in ilUis, id queque
quod pro prsedictis Provinciis S. Antonini et Sanctse Cucis Decretum fuit, servari plurimum
desideret....
Nos.... ut de caetero in reliquis earumdem Indiarum Provinciis ejusdem Ordinis, prsedictis
Pauli VPrsedecessoris Litteris, et alus quibuscumque minime obstantibus, servetur solitum,
auctoritate Apostólica, tenoro prsesentium, decernimus et declaramus.....
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 11 Octobris 1713,
Pontificatus nostri anno décimo tertio.
(Bul. Kom. de Mainardo, Const. 192.)
Nota. Véaso otro privilegio Exponi Nobis de Clemente XII en favor de los Conventillos de América.
REVOCASE LA ALTERNATIVA. EN LA PROVINCIA DE SAN ANTONINO.
En 10 de Octubre de 1715 Ciem. XI revocó la Alternativa en la elección de Provincial , para
la Provincia de San Antonino de Predicadores, en la Nueva Granada. (Bul. Kom. Const. 223.)
Fast.,Ord.485.
eu PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES
QUE EL VISITADOR DE LOS CONVENTOS DE MENORES OBSERVANTES DE LA PROVINCIA DE
CHILE SE TOME DEL TUCUMAN .
Clemens Papa XI. Ad perpetuam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Pilius, Joannes Murillo, Frater expresse Professus ac
Gustos et Procurator Provincise Chilensis in Indiis Occidentalibus, Ordinis Minorum de Obser-
vantia nuncupatorum, quod alias dilectus Filius, Josepbus Sauz, Commissarius Generalis
Provinciarum earumdem ladiarum, ad parcendum innumeris expensis, quíe pro Visitatoribus
euntibus ad visendos CoDventus supradictge Provincise Chilen. requiruntur, per suas Patentes
Litteras desuper emanatas, etc, tenoris, qui sequitur; videlicet : «Frater Josephus Sanz, Ordi-
nis SanctiPatris nostri Francisci, etc. Reverendo Patri Provinciali et Ven. Diffinitorio nostrse
Provincise SSmaí. Trinitatis de Chile, salutem et pacem in Domino Nostro Jesu Christb, etc. »
Cum certiorati simus de excessivis expensis, quibus gravantur illse nostrse prsefatse Provincise,
quando Reverendi Patres Visitatores ad eas visendas nominantur ex alus longinquis Provin-
ciis, et quod sint ilise gravissimse et magn^e expenste indispensabiles et necessarise propter
longissima itinera prsecipimus et ordinamus, ut deinceps non admittatur nec recipiatur
in prsefata nostra Provincia aliquis Visitátor ex alia Provincia nisi ex illa Assumptionis Vir-
ginis Marise Tucumanis, quse proximior est
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictas Joannes Procurator, prsemissa quo
firmiora subsistant Apostolicse confirmationis nostrse patrocinio communiri, summopere desi-
deret; Nos prseinsertas Patentes Litteras a memórate Josepho, Commissario Generali
Indiarum, expeditas, ut prsefertur, cum ómnibus et singulis in eis contentis, auctoritate
Apostólica, tenore prasentium confirmamus et approbamus, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 25 Januarii 1717, Pon-
tificatus nostri anno décimo séptimo.
(Bular. Rom. de Mainardó).
Nota. Se cita en los Fastos^Ord. 490. Hácese también mención en los Fastos, de otro Breve, por el cual so
manaa que cuando el Comisario no pueda acercarse al Tucuman para celebrar por sí mismo el Capítulo Pro-
vincial, designe un Comisario Visitador de la misma Provincia. Empieza Nuper pro par te, y so expidió en 20
de Diciembre de 1724. (Véase en el Bularlo Bom, de Benedicto XIII. Constit. 43).
SE PROHIBE EL TRANSITO A OTRAS ORDENES EN LAS INDIAS A LOS RELIGIOSOS DE LA
compañía de JESÚS.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam,
Sacri Apostolatus ministerio per abundantiam divinse gratite, licet nuUis Nobis sufficienti-
bus meritis, prsesidentes, ex injuncti Nobis muneris debito, Religiosorum Ordinum quorum-
cumque in Ecclesia Dei militante prosperum statum felicemque directionem sümmis
desiderantesaífectibus, eisque propterea, quse prsesertim a Romanis Pontificibus, Prsedecesso-
ribus nostris, provide sancita et ordinata comperimus, ut firma et illibata persistaat exactius-
que observentur, Apostolicse nostrse confirmationis robur libenter adjicimus, ejusdemque
muneris partes perpensis studiis irapertimur, prout conspicimus in Domino salubriter
expediré^
Exponi siquidem Nobis fecit dilectus Pilius, Michael Ángelus Tamburinus, Prsepositus
SECCIÓN CUARTA. 645
Generalis Societatis Jesu, quod alias fel. rec. Gregorius Papa XIII, Prsedecessor noster, ut
tam in Indiis Orientalibus et Occidentalibus, quam ómnibus et singulis alus regionibus extra
Europam, nemo sive ex Clericis Regularibus ejusdem Societatis sive Professis sive Scliolaribus
sive Coadjutoribus, post emissa in dicta Societate vota etiam Simplicia, sub Excommunicatio-
nis, aliisque censmis et poBnis, ad quemcumque alium Ordinem, nisi de expressa Romani
Pontificis vel Praeposití Generalis prsedictsB Societatis licentia, etiam perfectioris et melioris
vitse pr33tentione seu contemplatione, transiré auderet seu prsesumeret, decrevit et ordinavit
per suas Lltteras sub plumbo, anno Incarnationis Dominicte 1579, ÍX Kalendas Octobris
expeditas, tenoris sequentis, videlicet : (Omítense aquí éstas Letras).
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, prsemissis nequáquam obstantibus, aliquis
ex dicta Societate, nuper in eisdem Indiis prseinsertarum Litterarum obstantiam, necnon cen«
suras et poenas in eís contentas, eludere ac contemnere prsesumpserit, ab ipsis cum insubstan-
tialibus prietextibus falsisque interpretationibus appellando, asserens, quod Litteris prfein-
sertis per non usum derogatum fuerit, nulliusque valoris et efficacise existant, quippe quse in
jure communi nec in Bullario, minusque in príedictse Societatis Instituto inserta reperiantur,
et in casum quo valoris essont, jus commune in Cap. Licet, de Regularibus, ubi ad alium
Ordinem zelo strictioris observantise transe undi facultas tribuitur, prsevalere deberet; quod-
que, cum ille quatuor votorum Professus non sit, in dictis censuris minime comprehendatur ;
necnon ulterius ejusmodi prseinsertíe Litteríe alteri privilegio, admittendi Religiosos etiam
Professos aliorum Ordinum, diverso Ordini concesso, derogare neqüeant : ac tándem per eas
legitimse appellationes, et in casu denegatse justitise non prohibeantur, sed manifesté frivolse
dumtaxat, admitti nequáquam possint ; ideoque dictus Michael Ángelus, Prsepositus Gene-
ralis, considerans simile exemplum máximum eidem Societati prsejudicium in iisdem Indiis
aflFerre posse in eventum, in quem alii dictis prsetextibus et subterfugiis uti vellent, ad hoc ut
a regulari obedientia et a censuris praedictis sese eximant, praeinsertas Gregorii Prsedecessoris
Litteras, pro firmiori illarum subsistentia ac inviolabili observantia, Apostolicse confirma-
tionis nostrse patrocinio confimuniri plurimum desideret; Nobis propterea humiliter supplicari
fecit ut in prsemissis opportune providere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica
dignaremur.
Nosigitur.... prseinsertas Gregorii Praidecessoris Litteras cum ómnibus et singulis in eis
contentis, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, confirmamus et approbamus, illisque
inviolabiliter robur adjicimus, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 1 Decembris 1719,
Pontificatus nostri anno vigésimo.
(Bular. Román, de Mainardo).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 493.
SE ELEVA A VEINTE Y CUATRO EL NUMERO DE MAESTROS DE LA ORDEN DE SAN
AGUSTÍN, EN LA PROVINCIA DEL PERÚ.
Clemens XI. Ad perpetuam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Filii Fratres Provinciae Peruanse Ordinis Eremitarum
S. Augustini, quod cum in eadem Provincia numerus Religiosorum auctus sit iUiusque
Conventus in statu sat diviti reperiantur, necnon in ultimo examine peracto Religiosi hábiles
et capaces ad consequendum Magisterii in Sacra Theologia gradum usque ad numerum
646 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
quinquaginta, qni tamen laurea emérita donari nequiverunt, ex quo in Provincia hujusmodi
octodecim Magistri in eadem Sacra Theologia nuraerantur, reperti fueriut, etc.
Nos octodecim Magistrorum prsedictse Provincias numerum, pro nunc ad viginti quatuor
auctoritate Apostólica tenore praesentium extendimus, et in reliquis votum futuri Capituli
Generalis exquiri mandamus, etc.
Datum Romae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 7 Octobris 1720,
Pontificatus nostri anno vigésimo. (Ibid.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 496.
SE AÑADEN OTROS SEIS GRADOS DE MAESTRO PARA LOS PREDICADORES DE LA ORDEN
DE SAN AGUSTÍN, EN EL PERÚ.
Innocentius Papa XIII. Ad fnturam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Eratres Provincise Peruanae Ordinis Eremitarum, quod
cum, in Definitorio Generali ejusdem Ordinis novissime celebrato, decretum fuerit, ut in
eadem Provincia, quse viginti quatuor in sacra Theologia Magistrorum indulto fruitur, et in
qua mille et amplius Religiosi, necnon ex his ducenti Jubilati et in Cathedris et Lecturis se
exercentes, una cum quinqué Collegiis, quge Studii Generalis üniversitates existunt, nume-
rantur, eorumdem Magistrorum numerus ad tricenarium augeretur, si tamen nostra et hujus
Sanctse Sedis facultas accéderet, etc.
Nos igitur ipsos Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes Provincise
Peruanse praedictse sex gradus perpetuos Magisterii de numero nuncupat. pro sex verbiDei
prsedicatoribus auctoritate Apostólica tenore praesentium concedimus
Datum Komse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 24 Aprilis 1722,
Pontificatus nostri anno primo.
(Bular. Kom. de Mainardo.)
SE CONCEDEN OTROS OCHO GRADOS DE MAESTRO A LA PROVINCIA DE AGUSTINOS
DE MÉJICO.
Innocentius Papa XIII. Ad futuram- rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Filii Fratres Provincise Mexicanse Ordinis Eremitarum
S. Augustini, quod cum in dicta Provincia duodecim in sacra Theologia Magistri et quadra-
ginta quinqué Conven tus ac quinquaginta quinqué Parochia3 cum nomine Doctrinarum
necnon mille circiter Religiosi, ac inter hos centum Jubilati ac Lectores numerentur, etc.
Nos Provincise Mexicanse octo gradus perpetuos Magisterii, quatuor videlicet pro Lecto-
ribus, et alios quatuor pro verbi Del prsedicatoribus auctoritate Apostólica, tenore praesentium,
concedimus
Datum Romae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 24 Aprilis 1722
(ut supra).
SE. CONCEDEN SEIS GRADOS DE MAESTRO A LA PROVINCIA DE AGUSTINOS DE MICHOACAN.
Innocentius Papa XIII. Ad fnturam rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Filii Fratres Provincias Mechoacan Ordinis Eremitarum
S. Augustini, quod cum in praedicta Provincia sex tantum in sacra Theologia Magistri repe-
riantur, ac in.ea triginta tres Conventus et trecenti Religiosi, et éx his triginta Lectores cum
SECCIÓN CUARTA. 647
quinqué Collegiis, quorum unum üniversitas Studii Generalis existit, quse prima in Indiis
institutio fuit, numerentur, etc. Nos prsedictse Provincise Mechoacan sex potitos gradus
Magisterii in eadera sacra Theologia, tres videlicet pro Lectoribus, et alios tres pro verbi Dei
prsedicatoribus auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, concedimus
Datum (ut supra).
Nota, Se citan estos tres Breves en los Fastos, Ord. 498-
ESTATUTOS DE LA CONaREaACION DE SAN HIPÓLITO.
Venerabili Fratri Archiepiscopo Mexicano.
Innocentius Papa XÍII.
Venerabilis Frater, salutom et Apostolicam benedictionem.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius modernus, Prater Major, Cougregationis Charitatis
subtitulo S. Hippolyti in Civitate Mexican., aliisque partibus Indiarum Occidentalium, in
Keligionem erectse, quod alias postquam fel. rec. Innocentius Papa XII, Praedecessor noster,
dictam Congregationem in Keligionem erexerat, illius Constitutiones, toto illarum tenore
inserto, per quasdam suas Litteras desuper in simili forma Brevis die 21 Junii 1700 expeditas,
ad supplicationem dilecti pariter Pilii Joannis de Cabrera, tune temporis ejusdem Congrega-
tionis Procuratoris Generalis, sub certis modo et forma tune expressis, confirmavit et appro-
bavit. Verum quia experientia compertum fait, prsedictas Constitutiones sen earum aliquas
pací et bono regimini Cougregationis hujusmodi minime profuisse, sed illas reformatione,
clariori explicatione, ac etiam nova additione indigere, idem Frater Major una cum eodem
Definitorio, pro prospero statu ac felici gubernio memorat^e Cougregationis Decreta seu
Statuta edidit teuoris, qui sequitur, videlicet : (Véanse los Estatutos en el Bulário de la
Orden).
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, prsedictus Frater Major Statuta seu Decreta
hujusmodi, pro firmiori illorum subsistentia et exactiori observatione Apostolicee confirma-
tionis nostrse patrocinio communiri plurimum desideret ; Nos ipsius Majoris votis, bac in re,
quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere volentes.... Fraternitati tu83 per prse-
sentes committimus et mandamus, ut, veris existentibus narratis, ándito tamen prius Capitulo
General! supradictae Cougregationis, ad prseinsertorum Statutorum confirmationem, auctoritate
nostra Apostólica, pro tuo arbitrio et prudentia procedas, etc,
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 7 Augusti 1722, Ponti-
ficatus nostri auno secundo.
(Bular Rom. de Mainardo).
Nota. ¡Se cita en los Fastos, Ord. 499.
ESTABLECEN LOS RELIGIOSOS DESCALZOS DE SAN FRANCISCO SEMINARIOS PARA
MISIONES EN LAS INDIAS.
Benedictus Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilectorum Filiorum Fratrum Provinciarum FamiliíB UltramontaníB, ac
Indiarum, tam Orientalium quam Occidentalium Ordinis Minorum Sancti Francisci, Discal-
ceatorum et Recollectorum nuncupatorum, Congregationi Venerabilium Fratrum nostrorum
S. R. E. Cardinalium negotiis et consultationibus Episcoporum et Regularium príepositíE,
expósito, quod ipsi, ut animarura pretioso sanguino Domini Nostri Jesu Christi redemptarum
US PARTE > PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
saluti proficere possent, in unaquaque ex dictis Provinciis unum ex earum Conventibus per
Fratres Diffinitorii Provincialis cujuslibet respective Provincise hujusmodi designandum in
Collegium seu Seminarium Missionariorum, qui Apostolicis Missionibus unice essent dediti,
erigendi facultatem sibi concedi plurimum desiderarent, eujus quidem CoUegii et Seminarii
Guardianus et alii Fratres, pariterque ipsum Collegium seu Seminarium strictissimis earum-
dem Provinciarum constitutionibus gubernarentur, et Ministris et Diffinitoriis Provinciaiibus
pro tempere existentibus subjici deberent, quibus etiam electiones Guardianorum ejusmodi
CoUégiorum et Seminariorum, necnon Novitiorum receptio competeret, sicuti in alus Conven-
tibus observabatur, non autem Prselato Generali subjicerentur, quemadmodum in quibusdam
recolendse memorise Innocentii Papoe XI, Prsedecessoris nostri, in simili forma Brevis expeditis
Litteris pro Collegiis Missionariorum, ad Familiam Hispanicam spectantibus, disponebatur,
prphibendo simul expresse quod, dummodo in dictis Provinciis príEdicta Collegia seu Semina-
ria jam erecta existerent, nullus Frater miius ex memoratis Provinciis de illa, titulo Missionis,
ad aliam Provinciam transiré posset; concedendo pariter his no vis Missionariis omnia et
singula privilegia ac prserogativas Jn dictis Innocentii Prsedecessoris Litteris contenta, qui-
busque alia Missionariorum etiam Kegularis Observantise Seminaria fruebantur, remanente
tamen intacta et illaesa eadem Prselati Generalis auctoritate et superioritate, quam in ómnibus
Provinciis et Conventibus totius Ordinis exercebat, exceptis immediata subjectione, clectione
Guardianorum, ac Novitiorum receptione, quse, ut supra dictum est, ad Ministros et Diffini-
toria Provinciana spectare deberent, quemadinodum ab eadem Congregatione Cardinalium
diebus 20 Augusti 1723, et 7 Septembris 1725, Provinciis Sanctorum Pauli et Gabrielis
Ordinis prsedicti indultum, aó subinde per quasdam nostras desuper in pari forma Brevis
editas Litteras confirmatum fuerat. Emanavit ab eadem Congregatione Cardinalium üecretum
tenoris qui sequitur ; videlicet : « Sacra Congregatio Eminentissimorum et Eeverendissimorum
S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Eegularium prseposita,
attentis narratis, referente Eminentissimo Belluga, benigne indulsit, utPatres Provinciales
praedictarum Provinciarum, veris existentibus narratis, ad fundationem praidictorum CoUégio-
rum, seu Seminariorum Missionariorum in uno ex Conventibus earumdem Provinciarum
sibimet subjectis et Diffinitoribus Provinciaiibus bene viso, juxta formam, prserogativas, pri-
vilegia contenta in prsecitatis Brevibus Sanctse memorise Innocentii XI, pro eorum arbitrio et
conscientia, servatis servandis, deveniant; immediata tamen jurisdictione et electione Guar-
dian! et receptione Novitiorum exceptis, quse reservata intelligantur eisdem Provinciaiibus
modo supra descripto et cum expressa etiam conditione, ut Religiosi prsedictarum Provinciarum
de uno in aliud Seminarium alterius Provincise transiré, et Guardiani horum Seminariorum
erigendorum Religiosos aliarum Ordinis Provinciarum acceptare minime possint et valeant ;
firmis cseteroquin, integris et illíesis remanentibus ómnibus alus prserogativis, auctoritatibus
ac superioritatibus debitis et competentibus P. Pra3lato Generali Ordinis : Constitutionibus
Apostolicis et Ordinis prsedicti non obstantibus etc. Romffi, 24 Januarii 1727. Cardinalis
Barberinus. P. A. Archiepiscopus Sarissse, Secretarius. »
Cum autem, sicut dilectus Filius Joannes Diaz a Conceptione, Sacras Theologise Lector,
et Fratrum Discalceatorum et RecoUectorum dicti Ordinis in Romana Curia Procurator Gene-
ralis, Nobis subinde exponi fecit, ipse prsemissa, quo firmius subsistant et serventur exactius,
Apostolicse confirmationis nostrse patrocinio communiri summopere desideret ; Nos specialem
ipsi Joanni Procuratori Generali gratiam faceré volentes, eumque a quibusvis Excommunica-
tionis absolventes et absolutum fore censontes, supplicationibus ejus nomine Nobis super
hoc humüiter porrectis inclinati, Decretum .pr^insertum, auctoritate Apostólica, tenore prse-
SECCIÓN CUARTA. U9
sentium, approbamus et confirmamiis , illiqíie inviolabilis Apostolicse firmitatis robur
adjicimxis; salva tamen semper in praimissis auctoritate memoratse Congregationis Cardi-
nalium.
Decernentes easdem praíseníes Litteras firmas, validas et efíicaces existore et fore, etc.
Datiim Beneventi, sub annulo Piscatoris, die 3 Aprilis 1727, Pontificatus nostri anno
tertio.
(Del Archivo de Ocopa, impresas en los Estatutos).
Kota. í5e cita en los Fastos, Ord. 512.
SE CONCEDE A LOS PADRES FRANCISCANOS DESCALZOS ERIGIR UN SEMINARIO PARA
MISIONES EN CADA PROVINCIA DE INDIAS.
Benedictus Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilectorum Piliorum Fratrum Provinciarum Pamilise ültramontanse ac
Indiarnm tam Orientalium qnam Occidentalium Ordinis Minorum S. Francisci de Obvervantia
Discalceatorum et Recollectorum nuneupatorum, Congregationi Venerabilium Fratrum Nos-
trorum S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporura et Regularium praepo-
sitse, expósito, quod ipsi ut animarum pretioso Sanguino Domini Nostri Jesu Christi
redemptarum saluti proficere possent, in unaquaque ex dictis Provinciis unum ex earum
Conventibus per Fratres Definitorii Provincialis cujuslibet respective Provinciíe hujusmodi
desiguandum in Collegium seu Seminarium Missionariorum, qui Apostolicis Missionibus unice
essent dediti, erigendi facultatem sibi concedí plurimum desiderabant, cujus quidem CoUegii
seu Serainarii Gnardianus et alii Fratres pariterque ipsum Collegium seu Seminarium strictis-
simis earumdem Provinciarum Constitutionibus gubernarentur, etMinistris et Definitoriis Pro-
vincialibus pro tempere existentibussubjici deberent, quibus etiam electiones Guardianorura
ejusmodi Collegiorum seu Seminariorum necnon Novitiorum receptio competeret, sicut in alus
Conventibus observabatur, non autem Prselato General! subjicerentur, quemadmodum in qui-
busdam rec. mem, InnocentiiPap3eXI,Prsedecessoris nostri, in simili forma Brevis expeditis
Litteris pro CoUegiis Missionariorum ad Familiam Hispanicara spectantibus disponebatur, pro-
hibendo simul expresse, quod dummodoin dictis Provinciis praedicta CoUegia seu Seminaria
jam erecta existerent, nullus Frater unius ex raemoratis Provinciis de illa, titulo Missionis, ad
aliam Provinciam transiré posset ; concedendo pariter his novis Missionariis omnia et singula
privilegia ac prserogativas iu dictis Innocentii Prsedecessoris Litteris contentas, quibusque alia
Missionariorum etiam Regularis Observantice Seminaria fruebantur, remanente tamen intacta
et illsesa eadem Príelati Generalis auctoritate et superioritate, quam in ómnibus Provinciis ct
Conventibus totius Ordinis exercebat, exceptis immediata subjectione, electione Guardianorum
et Novitiorum receptione, quse, ut supra dictum est, ad Ministros ct Definitoria Provincialia
expectare deberent... « Sacra Congregatio Eminentissimorum et Reverendissimorum S. R. E.
Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Regularium prseposita, attentis
narratis, referente Rmo Belluga, benigne indulsit, ut Patres Provinciales prjedictarum Pro-
vinciarum, veris existentibus narratis, ad fnndationem praedictorum Collegiorum seu Semina-
riorum Missionariorum in uno ex Conventibus earumdem Provinciarum sibimetipsis et
Definitoribus Provincialibus bene viso, juxta formam, príerogatlvas, privilegia et onera
contenta in prsecitatis Brevibus san. me. Innocentii XI, pro eorunique arbitrio et conscientia,
servatis servandis deveniant, immediata tamen jurisdictione et electione Guardiani et recep-
TOM. I. 81
650 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
tione Novitiorum exceptis, qua3 rcservatíi intelligantur eisdem Provincialibiis modo supra
descripto, et cum expressa etiam conditione iit Keligiosi pradictanim Provinciarum de uno ad
aliud Seminarinm alterius ProvinciaB transiré, et Guardiani horum Seminariorum erigendorum
Keligiosos aliarum Ordinis Provinciarum acceptare minime possint et valeant, firmis cetero-
quin¡, integris et illaesis remanentibus ómnibus alus pra^rogativis, auctoritatibus ac superiori-
tatibus debitis et competentibus P. Pra^lato Generali Ordinis, Constitutionibus Apostolicis....
non obstantibus. Romai, 24 Januarii 1727 »
Nos specialem ipsi Joanni Procuratori Generali gratiam faceré volentes Decretura
príeinsertum, auctoritate Apostólica, tenore pra^sentium, approbamus et confirmamus, illique
inviolabilis Apostolicíe firmitatis robur adjicimus
Datum Beneventi, sub annuio Piscatoris, die 3 Aprilis 1727,Pontificatusnostri annotertio.
(Ex BulL de Pr(»pag. Fide. tom 2. Append. pag. 29,)
QUE EL PROCURADOR GENERAL DE AGUSTINOS Y EL SUPERIOR DEL CONVENTO DE
MANILA TENGAN VOTO EN EL CAPITULO PROVINCIAL.
Bcnedictus Papa XIII. Ad perpetúan! rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecerunt dilecti Filii, Prior Provincialis et Diffinitorium Provincise
Pliilippinarum, Ordinis Fratrura Eremitarum S. Augustini, quod ab immeraorabili tempore,
ct forsan a primajva dictan Provincise fundatione, attenta Religiosorum Vocalium paucitate, et
ratione alicujus Indulti, sen ipsius Proviuciae determinatione, cautum reperitur, quod Procu-
rator Generalis et Superior Conventus Manilensis prsecipui et principalis in dicta Provincia,
vocem et votum habeant in Capitulis Provincialibus, cujus tamen Indulti seu determinationis
memoria minime reperitur Nobis propterea humiliter supplicari fecerunt ut sibi in prse-
raissis opportune providere, et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nosigitur ipsos Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes Indultum
seu determinationem, per quse Procurator Generalis et Superior Conventus Manilensis prsedicti
vocem et votum habent in Capitulis Provincialibus, ut prtefertur, auctoritate Apostólica,
tenore prsesentium, confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Apostólicas firmitatis
robur adjicimus
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annuio Piscatoris, die 26 Januarii 1728, Pontificatus
nostri anno quarto.
(Bul. Rom. de Maiuardo, Const. 213).
Nota, Se cita en los Fastos, Ord. 517.
QUE EL PREFECTO GENERAL DE LOS BELEMITAS PUEDA CONVOCAR EL CAPITULO
GENERAL Y PRESIDIR EN EL.
Benedictos Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Cum sicut Dilecti Filii Definitores Generales Ordinis Bethlemitarum, in Indiis Occidenta-
libus, Nobis nuper exponi fecerunt, in Constitutionibus ejusdem Ordinis, auctoritate
Apostólica approbatis, nulla expressa mentio fiat, quod Praífectus Generalis Ordinis hujus-
modi facultatem convocandi Capitula Generalia, et in eis prsesidendi habeat; ac proinde
ipsi Exponentes opportune in prsemissis a Nobis provideri et, ut infra, indulgeri summopere
desiderent ;
Nos ipsos Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes ut tam dilectus
SECCIÓN CUARTA 651
Filias modermis Príefectus Generalis dicti Ordinis, quam cieteri illius Siiccessores proxime
ab ofíicio expirantes ; seu ad ultimum annum novennii sui Generalatus accedentes, perpetuum
jus habeant convocandi Vocales ad Capituliim Genérale pro novennio immediate sequenti, ac
etiam praesidendi in eodem Capitulo Generali.
Si vero intra officii Generalatus novennium e vita decesserint, tune Vicariatus Generalis
spectet ad Praefectum, qui tune temporis confirmatus existeret, et in actuali gubernio Hospi-
talis de Guatimala reperiretur auctoritate Apostólica, tenore prsesentium concedimus et
indulgemus.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 9 Aprilis 1723, Pontificatus
nostri anuo quarto.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 220.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 518. También se cita en la Ordenación 520 otro Breve dado en 30 de
Setiembre de 1729» que empieza Nuper, concediendo indulto para recibir en la Orden algunos Presbíteros
Seculares, para el hábito y profesión. Se encuentran éstas Letras en el Bulario de la Orden, y en el,Eomano
Constit. 288.
Otras varias Ijctras Apostolica,s se encuentran en el Bulario de los Belemitas, las cuales se omiten aquí por
no ser tan interesantes, fuera de la Orden.
SE MANDA OBSERVAR LAS BULAS INOCENCIANAS EN LOS COLEGIOS DEL PERÚ, DE LA
ORDEN DE MENORES.
Benedictus Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Apostolatns oñicium, qiiod inscrutabilis DiviniB sapientige atque bonitatis altitudo humilitati
nostrae committere dignata est, salubriter exequi, adjuvante Domino, jugiter satagentes, illa,
qu3e a Romanis Pontificibus, Prsedecessoribus nostris, pro Ghristianíe Religionis Catholicse
Fidei, prsesertim in remotissimis ab hac Sancta Sede Apostólica locis, propagatione et pro-
gressu salubriter constituta et ordinata esse noscuntur, ut firma atque stabilia persistant,
Apostolici muniminis nostri patrocinio libenter roboramus. Dudum siquidem felic. record.
Innocentius Papa XI, Prsedecessor noster, per quasdam suas in simili forma Brevis Litteras
die 28 Juuii 1686 expeditas,quondam Petri Marini Sormani, tune temporis Ministri Generalis
Ordinis Pratrum Minorum Sancti Francisci de Observantia nuncupatorum, Patentes Litteras a
bo. mem. Alderano, dum vixit, tune Episcopo Portuensi S. R. E. Cardinali Cybo nuncupato,
Ordinis prsefati apud eumdem Innocentium Prsedecessorem et dictam Sedem Protectore,
approbatas, quibus continebantur diversa decreta et ordinationes oirca serainariorum pro Mis-
sionibus in Conventibus Hispanise et Indiarum ejusdem Ordinis erectionem, et in eis pro
tempore degentium Missionariorum directionem, toto illorum tenore inserto, auctoritate
Apostólica confirraavit pariter et approbavit; et subinde ídem Innocentius Prsedecessor per
alias ibidem suas in simili forma Brevis Litteras die 16 Octobris dicti anni emanatas, de non-
nullorum tune existentium ex Venerabilibus Fratribus ejusdem S. R. E. Cardinalium Congre-
gationis Propagandse Fidei praepositse, Collegia seu Seminaria pro educandis Fratribus Ordinis
hujusmodi ad Missiones tune erecta, tam in Conventu Sanctse Crucis de Queretaro, Provincise
Mecboacan, quam in alus Hispaniaa Provinciis eadem auctoritate etiam approbavit et confir-
mavit, ac facultatem erigendi alia Collegia seu Seminaria, unum scilicet vel dúo in qualibet
ex Provinciis Ordinis prsefati, quse in ditionibus cía. mem. Caroli II, dum vixit, Hispaniarum
Regis Catbolici, tam apud Hispaniam, quam apud Philippinas, Mexicanas, Peruanas ac csete-
ras Occidentales Indias ipsi Carolo Regi subjectas, consistebant, eidem Ordini de Ecclesia
Dei et prsedicta Sede Apostólica benemérito simili auctoritate benigno concessit, confirmando
652 PAUTE a^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
supplementum consensunm per dictum Petriim Marinum Ministrum Generalem factum, et
iüterdicendo superioribus Geueralibus illarum partiiim sub poenis in ejiís Litteris Patentibus
contentis et alus arbitrio memórate Cong'regauiouis Cardinalium reservatis, ne ultra quatiior
Ilienses a requisitione perReligíosos^ad id íacultatem habentes, facta seu facienda time com-
piitandos, dictas erectiones protrahere, sea suspendere possent, salva semperin. ómnibus supra
relatis auctoritate ejusdem Congregationis ad fonnam Constitutionis rec. mem. Gregorii
Papa) XV,pariterPr£edeces3orisnostri. Praítereu statuta, toto etiara illorum tenore inserto» pro
dictis Collegiis seu Seminariis, tam erectis quam erigendis, ac eorum Fratribus et Superio-
ribus a príedicto Petro Mariao, Ministro Generali, condita, eadeni auctoritate confirmavit
quoque et approbavit, illisque inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjecit, salva tamen
ejusdem Congregationis Cardinalium auctoritate ea augendi seu moderandi, quatenus opus et
raagis in Domino expediré visum faisset, et quoscumque juris et facti defectus quoad Collegia
prsefata supplevit, et alias prout in binis Innocentii Pra3decossoris prsedicti Litteris desuper
expeditis, quarum tenores pra?sentibus pro expressis haberi volumus, plenius continetur.
Cum autem, sicut dilectus Pilius Simón Erauciscus Clavisani a Cruce, Frater expresse
Professus Ordinis hujusmodi, et Missionum in Provincia Sanctorum duodecim Apostolornm
Limana in Regno Peruano Procurator, nobis nuper exponi fecit, ipse a dilecto itidem Filio
Francisco a Sancto Josepho earumdem Missionum in praífato Regno Commissario ad hanc
Almam TJrbera nostram missus fuerit, ut nobis spatiosum in illis vastissimis Regionibus
campumpro Evangelii propagatione apertum esse, et Dei benedictione Operarios Apostólicos
post gravissimas íerumnas et persecutiones virili pr^esentique animo ab eis sub bona directione
et zélo ejusdemfFrancisci toléralas, non modicum fructum percepisse referret, ita ut in pos-
terum majores progressus in beneficium et salutem populorum infidelium illarum partium et
Catliolicse Fidei ac Religionis Christianse araplificationem sperandi sint ; infensissimus vero
humani generis hostis, cum de animarum conversione agatur, ei impedimenta aíferre non
cesset, adeo ut binse ejusdem Innocentii Prsedecessoris Litterse et Statuta a Superioribus
Ordinis prsedicti condita et ab eadem Congregatione Cardinalium cum eorum explicatione pro
ejusmodi Missionum bono, sicut prsemittitur, confirmata, in eisdem Regnis exacte non obser-
ventur, dando illis ad eorum arbitrium explicationem ob deücientiam Operarioram Apostoli-
corum, non sine gravi conversionum animarum detrimento, ac proinde dictus Simón de
opportuno in prínmissis remedio provideri, et, ut infra, indulgeri summopere, desideret.
Nos igitur, Siraonem speoialibus favoribus et graliis prosequi volentes et a quibusvis
Excommunicationis absolutum fore censontes, supplicationibus ejus nomine Nobis su per
hoc humiliter porrectis inclinati, binas Innocentii Prsedecessoris Litteras supra expressas, cum
ómnibus et singulis in eis respective contentis et specificatis, auctoritate Apostólica, tenore
prí3esentium, approbamus pariter etconfirmamus ac innovamus, illisque ómnibus et singulis
inviolabilis et irrefragabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus, ac omnes et singulos juris
et facti defectus, si qui in pra^missis intervenerint, seu intervenisse dici, censeri, intelligi vel
prsetendi possent, ad majorem cautelam et quatenus opus sit, penitus et omnino supplemus,
sanamus, tollimus et abolemus, illaque omnia in Provinciis prsefati Regni Peruani, tam in
Collegiis erectis quam erigendis, cum dicta explicatione a supradicta Congregatione Cardina-
lium facta, ab illis, ad quos spectat etpro témpora quandocumque spectabit, inconcusse et
inviolabiliter observan, auctoritate et tenore praefatis, praecipimus, volumus et mandamus ;
ita ut déinceps neminialiam explicationem faceré licitum sit, sed in terminisjamexplicatis
omnino observentur,
üecernentes easdem presentes Litteras semper firmas, validas et eficaces existere et
fore, etc.
SECCIÓN CUARTA. 653
Datum Eomge, apud Sanctum Petrum, snb annuloPiscatoris,die 16 Juiíii 1728» Pontificatus
nostri anno quinto.
(Del archivo de Ocopa, donde se halla impresa con los Estatutos.)
Nota. No se cita en los Fastos..
un ,
LOS COLEGIOS DE MISIONES DE OBSERVANTES EN ESPAÑA E INDIAS QUEDAN SUJETOS A
SUS RESPECTIVOS PROVINCIALES.
Benedictas Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii Joannis Bermejo, Commissarii Generalis Curi» pro Ultramon-
tana Familia, Urdinis Fratrum Minorum S.Francisci de Observantia nuncupatorum, Gongrega-
tioni Venerabilium Fratrum nostrorum S. E. E. Cardinalium, negotiis Propagandas Fidel
prsepositse, expósito, quod non semel ad supplices preces Officialiüm ejusdem Curise pro
Provinciis, tam Observantibus quam Excalceatis, dictse Familise, ipsa Congregatio Cardinalium
de Superiorum Generalium utriusque Familise ejusdem Ordinis consenso, facultatem destinandi
nonnullos Conveutus erectos in Collegia seu Seminaria Missionum ad excolendam Domini
vineam, Divinum Verbum disseminandum, vitia extirpanda, peccatoresque in viam salutis
reducendos, concesserat; ea tamen lege ut prsefati Conventus Ministris Provinciarum imme-
diate subjecti remanerent, non obstante dispositione quarumdam Litterarum Apostolicarum
felicis recordationis Innocentii Papse XI, Praedecessoris nostri, per quas dicta Collegia seu
Seminaria erigenda immediate regimini et dispositioni Superiorum Generalium ipsius Ordinis
sübjecta fuerant. Et in eadem expositione subjuncto, quod iidem Superiores Generales experti
fuerant, non facile dicta Seminaria per se ipsos dirigere et gubernare posse : exindeque plura gra-
via quidem inconvenientia exoriri in hujusmodi salutaris instituti detrimentum ac decrementum,
obedientiamque debitam et promissam, non ea, qua par erat, perfectione observari : ideoque iidem
Superiores Generales libenter assentiebant et consentiebant, ut prsefata Collegia seu Seminaria,
non tantum in posterum erigenda, sed etiam jam erecta in ómnibus efc per omnia jurisdictioni
ordinarise Ministrorum Provincialium respective subjicerentur. Ideoque pro parte dicti Joannis
Commissarii Generalis eidem Congregationi supplicato, ut Conventus, tam erigendi quam
erecti, in Seminaria Missionum, in praefatis Provinciis Observantibus Familise üitramontanse,
Ministris earum, quoad visitationem, régimen et directionem, immediate subjiciantuf, ad prse-
scriptum Statutorum Generalium memorati Ordinis ab hac Sancta Sede confirmatorum et pro
hujusmodi instituto Missionum editorum. E^nanavit ab eadem Congregatione Cardinalium
Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet : « Decretum Sacrse Congregationiá Generalis de
Propaganda Fide, habita die 6 Julii 1728. Eelatis per Eminentissimum et Eeverendissimum
D.ü. Cardinalem Nicolaum Spinola Ponentem, suprascriptis precibus P. Commissarii Generalis
Curiíe pro Familia Ultramontana Ordinis S. Francisci, Sacra Congregatio, re mature perpensa,
censuit consulendum Sanctissimo pro gratia, juxta votum P. Commissarii Generalis dictse
Familiíe Ultramontanse, ut nimirum exceptis Seminariis tam erectis quam erigendis in
Eegnis Mexicano et Peruano aliisque Indiarum Provinciis erectis pro conversione infidelium,
et pariter exceptis duobus in Regno Lusitano erectis, csetera quse sunt erecta in Provinciis
Hispanise sub dominio Eegis Catholici reducantur sub ob,edientia et regimine Ministrorum
Provincialium subeisdem Eegulis, ordinationibus et conditionibus prsescriptis in novissimo
prsefatai Sacrse Congregationis Decreto edito sub die 24 Januarii 1727, pro Seminariis erigen-
dis in Provinciis EecoUectorum et Excalceatorum Ultramontanse Familiae .et a Sane tit ate Saa
confirmato sub die 3 Aprilis ejusdem anni. Quam Sacrse Congregationis sententiam per
654 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Eminentissimiim et Reverendissimura D. D. Cardinalem Lercari, Secretarium Status
SS. D. N.Benedicti Papa XIII, Sanctitati Suserelatam in sólita audientia, habita die 31 prse-
fati mensis Julii, Sanctitas Sua benigue approbavit et annuit. Datum Romse, 7 Augusti 1728.
— V. Cardinalis Petra, Prsefectus. — B. Euspulus, Secretarius. »
Cum autem, sicut dictus Joannes, Commissarius Generalis, Nobis subinde exponi fecit, ipse
pr^semissaquo firmius siibsistant et serven tur exactius, Apostolicse confirraationis nostrse patro-
cinio communiri summopere desideret ; Nos specialem ipsi Joannni Commissario Generali
gratiam faceré volentes, eumque a quibusvis Excomraunicationis.... absolutum fore censen-
tes, supplicationibus ejus nomine Nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, Decretum
prseinsertum, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, approbamus et confirmamus, illique
inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus; salva tamen in prsemissis auctoritate
memoratse Congregationis Cardinalium.
Decernentes easdem praesentes Litteras firmas, validas et efficaces existere et fore, etc.
Datum Komse, apud Sanctum Petrura, sub annulo Piscatoris, die 6 Septerabris 1728, Pon-
tificatus nostri anoo quinto (Del Archivo de Ocopa : impresas con los Estatutos).
SE PROHIBEN LAS PRELACIAS A LOS PRESBÍTEROS BE S. HIPÓLITO.
Ciemens Papa XIL Ad futuram rei memoriam.
Emanavit nuper a Congregatione Ven. Pratrum nostrorum S. E. E. Cardinalium, negotiis
et coQSultationibus Episooporum et Eegularium praeposita, decretum tenoris, qui sequitur,
videlicet ; « Supplicante Generali Ordinis Hospitalarii Sancti Hippoliti Mexici Sacrse Con-
gregationi Episcoporum et Eegularium pro facúltate habendi in suis Hospitalibus dúos
Sacerdotes sui Ordinis, non obstantibus, etc., et annuente ipsa Congregatione pro gratia,
additis quibusdam conditionibus et praecipue quod Sacerdotes prsedicti Eegulares eligi non
posfcint ad Prselaturas Religionis : excepto tamen quod possint esse Discreti Conventuum
Magistri Novitiorum, ac Provincise Assistentes; iteriim Orator ipse dedit preces pro deletione
prsedictse exceptionis ab enunciato Decreto.
Sacra idcirco eadem Congregatio Emorum. et Emorum. S. E. B. Cardinalium, negotiis et
consultationibus Episcoporum et Eegularium prseposita, re mature discussa, referente Emo.
Cardinale Belluga Ponente, benigno rescripsit. Promoti ad Sacros Ordines non possint habere
aliquam Prselaturam in Religione, nisi cum Apostólica dispensatione, juxta decretum Sacrse
Congregationis sub die 30 Septembris 1729, quod iterum confirmatur : sed tantum possint
esse Discreti Conventuum, et Magistri Novitiorum, non vero Provinciae Assistentes. Eomse,
die 15 Martii 1731. — Card. Franciscus Barberinus, Prsefectus. — A. Archiepiscopus Petren.
Secretarius. »
Cum autem, sicut pro parte dilecti Filii moderni Prioris Generalis ejusdem Ordinis, nobis
subinde expositum fuit, ipse Decretum hujusmodi, quo firmius subsistat, Apostolicse confir-
mationis nostrse patrocinio communiri summopere desideret.
Nos, ipsum Priorem Generalem specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes,....
Decretum prseinsertum auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, approbamus et confir-
mamus, illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus...
Datum Eomse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 19 Aprilis 1731,
Pontificatus nostri anno primo.
(Bular. Eom. de Mainardo, Constit. 30.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord, 522.
SECCIÓN CUARTA. 655
CONFIRMANSE VARIAS LETRAS APOSTÓLICAS, EN FAVOR BE LOS DESCALZOS.
En 25 de Enero de 1730, Benedicto XÍII confirmó el Breve de Paulo V, de 19 de Abril
de 1618, sobre la erección de la Provincia Mejicana de San Diego de Padres Descalzos, con
todos los privilegios y estatutos de la Orden. También confirmó el Breve de Urbano YIII, de
22 de Setiembre de 1642, donde se confirman los enunciados privilegios : asimismo se con-
firman los Breves de Clemente X, de 19 de Junio de 1674, y de Clemente XI, de 24 de
Noviembre de 1702, acercado la precedencia y otras controversias. Empieza : Debitum, (Bul.
Bom., Constit. 297.) Fast., Ord. 524.
QUE ALGUNOS FRAILES FRANCISCANOS DESCALZOS GOZEN DEL TITULO DE PADRES DE
PROVINCIA.
Clemens Papa XIL Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Gildardus Duflos, Procurator Generalis Ordinis
Pratrum Minorum S. Francisci Excalceatorum et Recollectorum, quod in Proviuciis Excal-
ceatorum dicti Ordinis ad Hispaniam, Lusitaniam et Indias nationes pertinentibus, ii, qui
Vicarii Provincialis muñere functi sunt, titulo et prseeminentiis Patrum Provincise minime
gaudent, ideoque fel. rec. ürbanus VIII, Praedecessor noster, per quasdam suas desuper in
simili forma Brevis die 3 Decembris 1633 expeditas Litteras, quarum initium : Eeligiosos
tiros, nullum in prsedictis Provinciis prseeminentiis hujusmodi, nisi qui Minister Provincialis
fuerit, frui et gaudere declaravit
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictüs Gildardus consideráns congruum
esse, ut qui pares sunt oi:ere, pares sint et honore, nomine etiam dictarum Provinciarum,
prsedictas Urbani Prsedecessoris Litteras, ut, eis non obstantibus, illi tantum Vicarii Provin-
ciales, qui ultra biennium Provinciam gubernarunt, titulo et prseeminentiis Patrum
Provincise, post eos vero qui Ministri Provinciales ante vel post eorum Vicariatum fuerint,
gaudere debeant, per Nos moderari et concedí summopere desideret
Nos igitur, dicti Gildardi votis hac in re, quantum cum Domino possumus, benigne annuere
volentes ut Patres, qui saltem per biennium Provinciam, uti Vicarii Provinciales guber-
narunt, completo officio vocentur, et Patres Provincise sint, cum prserogativis, quibus istí
gaudent, auctoritate Apostólica, tenore praesentium, decernimus et statuimus
Datum Bomse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 29 Maji 1731, Pontifi-
catus nostri anno primo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Constit. 38).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 529. Se hace mención también de otra Ordenación, por la cual se concede
á los Vocales Descalzos el privilegio de Padres de Provincia, como lo tienen los Observantes : fué expedida
por Benedicto XIII, en 39 de Setiembre de 1729, y empieza Exponi. Hállase en el mismo Bularlo Eomano,
Constitución 287.
SE EXIME DEL CANTO GREGORIANO A LOS FRANCISCANOS DESCALZOS .
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Gildardus Duflos, Procurator Generalis Ordinis
Pratrum Minorum S. Francisci Excalceatorum et Recollectorum nuncupatorura, Familite
Ultramontanse, quod alias, nempe, anno 1727, postquara tune existens Minister Generalis dicti
656 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Ordinis, per suas Encyclicas ad universum Ordinem directas, de consüio feí. rec. Bene-
dicti XIII, Prsedecessoris nostri, ordinaverat, ut Fratres in ómnibus Conventibus et Provinciis
totius Ordinis etiara Pratrum Discalceatorum Cantu Gregoriano in Divino üfficio et Missa
Conventuali uterentiir ; subinde Ídem Benedictus Prsedecessor suo Kescripto per Secretariam
Status tune expedito, Capitulo Generali ejusdem Ordinis, in Civitate Mediolanen., tune proxime
celebrando, mandavit ut prsedictum Cantum sub gravibus poenis iptimarefc et prseciperet....,
Verum Provincise Hispaniarum et Indiarum dicti Ordinis a S. Petro de Alcántara institutse,
ab eo cum cjeteris rigidissimis statatis modum canendi humilem et simplicem a musicis notis
omnino alienum acceperunt
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, Religiosi in novo Cantu Gregoriano hujus-
modi non levia incomraoda et difficultates experiantur, ob defectum peritorum, qui alus
prsecepta musiese tradant, ejusque libri pro servitio chori et alioriim ad id necessariorum, non
nisi magnis expensis comparan possint...., Nobis propterea dictus Gildardus tam suo, quam
pluriura ex dictis Provinciis nomine, humiliter supplicari fecit, ut de opportuno remedio in
prsemissis opportune providere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur, ipsum Gildardum specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes.... Manda-
tum a memorato Benedicto Prsedecessore Capiitulo Generali super Cantu Gregoriano in Officio
Divino et Missa Conventuali factum, et ab eodem Capitulo sub gravibus poenis Guardianis
Conventuum Provinciarum hujusmodi ordinatum et intimatum, ut prsefertur, pro, iis tantum
Provinciis, in quibus totius Definitorii Provincialis consensus accesserit, et in quibus prsete-
ritis temporibus fuerit usus Cantu simplici et non Gregoriano canendi : ita tamen, ut in
unaquaque Provincia uniformis sit Cantus in tota Provincia, auctoritate Apostólica, tenore
príesentium, moderamur
DatumEomsD, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 12 Julii 1731, Pontifi-
catus nostri anno primo.
(BuUar Rom., ibid. Constit. 40).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 530.
QUE SE GUARDE LA CLAUSURA EN LAS CASAS DE FRANCISCANOS DESCALZOS
DE FILIPINAS.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii, Josephi a Santaella, Congregationis Missionis et Procuratoris
Provincise S. Gregorii in Insulis Philippinis, Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de
Observantia, Discalceatorum nuncupatorum, Congregationi Yen. Fratrum Nostrorum S. R. E.
Cardinalium, negótiis et consultationibus Episcoporum et Regularium praepositae, nomine
dilecti etiam Filii moderni Ministri Provincialis dictse Provincise, expósito, quod eadem
Provincia, licet plus quam sexaginta Religiosis Doraibus constet, sacrasque Missiones in
Sinarum Regnis sedulo conservet, trecentorum tameu Fratrum Presbyterorum numerura
non excedebat, nec omnino excederé valebat ; cum illius conservatio unice penderet a Fratribus
dicti Ordinis, qui zelo Dei et lucri animarum ducti ex Hispania de Superiorum suorum licentia
ac Catholicorum Regum sumptibus iri partes illas remotissimas trajiciunt ; indeque fiebat
quod, tamctsi Domus Religiosse prsedictse haberent ampias Ecclesias et curam animarum,
necnon conversiones infidelium, qui in iis regionibus, prsesertim montanis et iocis sylvestri-
bus, adhuc supersunt, et capaces forent sustentaníji integram Fratrum Famiiíam ; nihilominus
ob deficientiam Relígiosorum, non nisi quatuor aut quinqué, imo quandoque tres, dúo aut
SECCIÓN CUARTA. 657
etiam unus dumtaxat dictorum Pratrum in unaquaque ex Domibus Keligiosis hujusmodi
residebant : exceptis dumtaxat Domibus Manilensi, ubi integra, et de Dilao, ubi media
Familia haberi solet
Et in eadem expositione subjuncto, quod cum aliquibus in dubium revocaretur an prsedicta
Eegulañs Clausura in iisdem Domibus observanda foret emanavit a memorata Congrega-
tione Cardinaliura Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet : « Sacra Congregatio Emorum.
et Emorum. S. K. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episcoporum et Eegularium
praeposita, ad quam ¡SSmus. Dominus Noster Papa supplices preces remisit, attenta relatione
Procuratoris Generalis, referente Emo. Domino Cardinali Belluga Ponente, statuit et decrevit,
in Domibus Eeligiosis tatrum Minorum Discalceatorum S. Petri de Alcántara, Provincise
Philippinarum S. Oregorii, servandam esse Clausuram, utque gaudeant privilegiis Conven-
tuum, sine praijudicio tamen jurium Episcoporum, Parochorum et aliorum Eegularium, atque
Constitutionum Apostolicarum et particulariüm Discalceatorum : et quoad accessum Beligio-
sorum prsefatarum Domorum ad Capitula Provincialia nihil innovetur, sed solitus et antiquus
illins ProvincisB modus servetur, sub poena nullitatis actorum ; ac demum in primo dictis
Insulis Philippinis erigere non possint Paires Excalceati novas Provincias, nisi cum consensu
Capituli Generalis. Eomse, 20 Julii 1731. C. Barberinus. — A. Archiep. Petren. »
Cum autem, sicut dictus Josepbus Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum hujusmodi,
quo firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicae confirmationis nostrae patrocinio ;Com-
muniri summopere desideret; Nos eumdem Josephum specialibus favoribus et gratiis prosequi
volentes Decretum praeinsertum, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, approbamus
et confirmamus, illique inviolabilis Apostolicae firmitatis robur adjicimus
Datum Eomse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 24 Angustí 1731,
Pontificatus nostri anuo secundo.
(Bul. Eomano de Mainardo, Const. 45.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 531.
QUIENES DEBEN HACER LA ELECCIÓN PARA CIERTOS OFICIOS EN LA ORDEN DE LOS
BELEMITAS.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilectorum Filiorum Vocalium Capituli Generalis Ordinis Bethlemitarum,
in Indiis Occidentalibus, Congregationi Ven. Fratrum nostrorum S. E. E. Cardinalium, negotiis
et consultationibus Episcoporum et Eegularium prsepositse, expósito, quod in Constitutionibus
ejusdem Ordinis a fel. rec. Innocentii Papse XI, Prsedecessore nostro, confirmatis, statuebatur
electiones Prsefecti, Vice-Praefecti, quatuor Discretorum, et Majorum Infirmariorum ac Pro-
curatorum cujuscumque Domus et Hospitalis, spectare ad Eeligiosos Domus et Hospitalis
hujusmodi, ad formam earumdem Constitutionum votum habentes : verum quia experientia
quadraginta et ultra annorum compertum erat, quamplura inconvenientia in prsejudicium
etiam Eegularis observantise orta fuisse et in dies oriri , emanavit aprsedicta Congrega-
tione Cardinalium Decretum tenoris sequentis, videlicet :
« Sacra Congregatia Emorum. et Eemorum. S. E. E. Cardinalium negotiis et consultatio-
nibus Episcoporum et Eegularium praeposita, ad quam SSmus. Dominus Noster PP. Cle-
mens XII libellum rémisit, attento suffragio Emi. Gardinalis Pico, Ordinis Bethlemitarum
apud Apostolicam Sedem Protectoris, ac re undique mature discussa, referente pro Emo.
TOM I. 82
658 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Cardinale Belluga Ponente absenté, Emo Cardinali Barberini, benigne rescripsit. Prsevia
derogatione Cap. 9. § 16. Constitutionum in ea parte, qua disponitur electiones Prsefectorum,
Vice-Príefectorum, quatiior Discretorum, Majoris Infirmarii, ac Procuratoris faciendas esse a
singulis Communitatibus Conventuum, in posterum illas esse faciendas a Generali, quatuor
Assistentibus, Secretatio Generali, Proefecto Domus, ubi fit electio, et duobus Religiosis, qui
fuerint vel Generales aiit Assistentes Generales aut Prsefecti, et, illis non existentibus, a
Religiosis viris magis antianis ejusdem Domus : et electio intelligatur facta in personara ejus,
qui habuerit majorem numerum suffragiorum : Quod electiones fiant de triennio in triennium,
absque facúltate eas prorogandi ; et, si dum expirat triennium, ob absentiam Generalis non
pervenisset provissio ab eodem capta, tune Vice -Generalis cum suis Assistentibus eligat
Praesidentem illius Domus, ubi erat facienda electio, qui eam gubernet pro interim : Quod erit
observandum in casu obitus aut renunciationis Electorum ante triennium : Et quod ob absen-
tiam Generalis, valeat Vice-Generalis admittere renuntiationes Electorum, cum obligatione
tamen de iis certiorandi P. Generalera ad hoc, ut possit daré opportunas providentias pro
electione successorum. EomEe, die 2 Maü 1732. — Cardinalis Pranciscus Barberinus.
Loco t sigilli — I. Arclnepiscopus Cor., Secretarius. »
Cum autem, sicut prsedicti Vocales Nobis subinde- exponi fecerunt, ipsi prsemissa, quo
firmius subsistant et serventur exactius, Apostolicse confirmationis nostrae patrocinio commu-
niri, plurimum desiderent; Nos ipsos Vocales specialibus favoribus et gratiis prosequi
volantes Decretum praeinsertum auctoritate Apostólica, tenore praesentium, approbamus et
confirmamus, illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjicimus.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 27 Maji 1732, Pontifi-
catus nostri anno secundo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 61).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 534.
QUE EL VISITADOR DE T.OS FRANCISCANOS DESCALZOS DE FILIPINAS SEA DE LA MISMA
PROVINCIA.
Clemens Papa XII, Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Vincentius Ingles, Minister Provincialis ProvinciíB
S. Gregorii in Indiis Pliilippinis, Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci, Discalceatorum
nuncupatorura, quod dilecti Filii Joannes de Soto et Dominicus Losada, ultimus ac modernus
respective Commissarii Generales Indiarum dicti Ordinis, qusedam Decreta pro bono dictse
ProvinciíB regimine ediderunt, quibus Commissariorum Generalium bujusmodi antecessorum
suorum Ordinationes confirmando, mandarunt Commissario Generali Novíb Hispanise Ordinis
prsefati pro tempere existenti, ut nullatenus mittere valeat ad dictam Provinciam Visitatorem
ex aliena Provincia : ñeque eligat vel nominet ex eadem Provincia alium prseter tres a suo
Definitorio propósitos ad Visitationem : similiter ne detineat Vocales et Procuratores missos
ab eadem Provincia, nevé se intromittatin eorum eleemosynis, ñeque in negotiis sibi commis-
sis, et alias prout uberius continetur in ípsorum Joannis et Dominici Commissariorum bujus-
modi Patentibus Litteris desuper confectis
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, praedictus Vincentius priemissa, quo firmius
subsistant, Apostólicas confirmationis nostrse patrocinio communiri summopere desideret ;
Nos ipsum Vincentium specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes praeinserta
Decreta, expeditasque desuper Patentes Litteras prsedictas auctoritate Apostólica, tenore
SECCIÓN CUARTA. 659
prsesentium, confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Apostólicas firmitatis robur
adjicimus,....
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 17 Martii 1733, Pontifi-
catus nostri anno tertio.
(Bul. Rom. deMainardo, Const. 87.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 536.
laLESU DE LOS CUARENTA MÁRTIRES.
Eq 1 de Junio de>1737, Clemente XII declaró que el nuevo Convento é Iglesia de los Cuarenta
Mártires de Z7r6e pertenece á los PP. Descalzos de España é Indias. Empieza Exponi.
(Bul. Rom., Const. 202) Pastos, OrJ. 553.
EL SEMINARIO DE FRANCISCANOS DESCALZOS DE PACHÜCA SE EXTIENDE A LAS MONTANAS
DE GÍMAPAN Y LUGARES LIMÍTROFES, Y SE LES PROHIBE EL PASAR, SIN PECULIAR Y
EXPRESA LICENCIA DE LA S. CONGREGACIÓN DE OBISPOS Y REGULARES, A NINGUNA
OTRA PROVINCIA.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoria m.
Emanavit nuper a Congregatione Ven. Pratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, negotiis
Propagandas Fidel prseposita, ad supplicationem dilectorum Piliorum Definitorum Provincise
S. Didaci in México, Ordinis Pratrum Minorum S. Prancisci, Discalceatorum nuncupatorum,
Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet :
« Decretum ¡Caerse Congregationis Generalis de Propaganda Pide, habita die 6 Julii 1733,
Referente Emo. et Rmo. Domino Cardinale Nicolao Spinola, libellum supplicem porrectum
pro parte Definitorii Provincise Pratrum Minorum Discalceatorum S. Didaci in México
supplicantis, ut Collegium seu Seminarium Missionum>rectum vigore faciillatis sibi concessae
per Breve Apostolicum san. me. Benedicti XIII, sub datum die 3 Aprilis 1727, et cum con-
sensu Ordinarii in Conventu ejusdem Provincise S. Prancisci de Pachuca deputetur pro
conversione infidelium, signanter existentium in montibus de Cimapan, locisque conterminis,
in quibus usque adhuc nulla alia Missio fundata reperitur, cum potestate sacras Missiones
in praedictis montibus erigendi ab eodem Collegio dependentes; utque ómnibus ipsius
Provincíae S. Didaci Fra tribus districte prohibeatur transitus, nedum ad alias Provincias et
CoUegia Missionum Regularis observantise, verum etiam ad Missiones Provincise Discalceato-
rum S. Gregorii in Insulis Philippinis, absque peculiar! et expressa hujus Sacrse Congrega-
tionis licentia. Emi. Patres, audito super expositis P. Procuratore Generali Discalceatorum
et Recollectorum, in utroque benigne annuerunt, mandaruntque, ut Religiosi ad Missionario-
lum muñera in prsefatis locis obeunda, destinati pro necessariis facultatibus Dominum
Axchiepiscopum Mexicanum Ordinarium adire teneantur. Datum Romae, die et anno,
quibus supra »
Cum autem, sicut pro parte eorumdem Definitorum Nobis subinde expositum f uit, ipsi
Decretum hujusmodi, quo firmius subsistat, Apostolicse confirmationis nostrse patrocinio
communiri plurimum desiderent; Nos, ipsos Exponentes specialibus favoribus et gratiis
pcosequi volentes,.... Decretum praeinsertum auctoritate Apostólica, tenore prsesentium,
approbamus et confirmamus, illique Apostolicae firmitatis robur adjicimus
660 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Datum Komse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 23 Julii 1733, Ponti-
ñcatus üostri anno quarto.
(Bular. Kom. de Mainardo.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 537.
QUE NO SE SAQUEN SUJETOS DE LA PROVINCIA DE SAN DIEGO DE MÉJICO, SIN
CONSENTIMIENTO DEL CAPITULO Ó DEFINITORTO.
Clemens Papa XII. -Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii, Josephi de Herize, Vicarii Provincialis Provincise S. Didaci in
México, Ordinis Pratrum Minorum S. Franciscide Observantia, Discalceatorum nuncupíitorum,
Congregationi Ven. Fratrum nostrorum S. K. E. Cardinalium, negotiis et cónsul tationibus
Episcoporum et Kegularium prsepositorum expósito, quod licet inter alias Ordinationes Apos-
tólicas pro felici prosperoque regimine Provínciarum eorumdem Fratrum Discalceatorum
editas, ssepius ac districte vetitum ac decretum fuisset, ne iilli Commissarii Generales, nec
etiamipse Minister Generalis Ordinis prsedicti, aliquem Religiosum e dictis Provinciis extra-
here praesumerent et ad alias partes et Provincias mitterent, nisi praevio consensu Capituli
Provincialis vel Definitorii pleni uniuscujusque Provincia hujusmodi respective Nihilo-
minus, quia Commissarii Generales Novse Hispanise ejusdem Ordinis, contra prsescriptum
Decretorum Apostolicorum atque Statutorum prsedictorum Religiosos e supradicta Provincia
Sancti Didaci extrahere ac in alus Provinciis incorporare attentabant emana vit adicta
Congregatione Cardinalium Decretum tenoris, qui sequitur :
« Sacra Congfegatio Emorum. et Rmorum. S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultatio-
nibus Episcoporum et Regularium praeposita, attenta relatione Patris Procuratoris Generalis,
benigno commisit Archiepiscopo Mexicano, ut veris existentibus narratis, nomine et auctori-
tate ipsius Sacrae Congregationis mandet omnino exeqai remediis sibi benevisis Decreta
Apostólica, necnon Decretum P. Generalis emanatum sub die 21 mensis Julii anni 1730,
et pro hujusmodi effectu revocari ad suas Provincias quotquot ab eisdem excorporati fuerint
post editum enunciatum Decretum P. Generalis. Romse, 15 Maji 1733. A. Card. Sancti Clemen-
tis. J. Archiep. Corinthien., Secr. »
Cum autem, sicut prsedictus Josephus Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum hujusmodi,
quo firmius subsistat ac servetur exactius, confirmationis nostrse prsesidio communiri sum-
mopere desideret; Nos, eumdem Josephum specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes....
Decretum prseinsertum auctoritaté Apostólica, tenore prsesentium, approbamus et confirma-
mus, illique inviolabilis Apostolicae firmitatis róbur adjicimus
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 7 Augusti 1733, Ponti-
ficatus nostri anno quarto.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 103).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 538.
QÜB EL CAPITULO GENERAL DE S. HIPÓLITO DE MÉJICO SE CELEBRE DE SBÍS EN
SEIS ANOS.
Clémens Papa XIL Ad futuram rei memoriam.
Cum sicut dilecti Filii, Fratres Ordinis Hospitalis S. Hippolyti Mexican., tam suo quam
ejusdem Ordinis nomine Nobis nuper exponi fecerunt, per Constitutiones dicti Ordinis aucto-
ritaté Apostólica confirmatos, expresse disponatur, quod illius Capitulum Genérale quolibet
SECCIÓN CUARTA. 661
triennió celebretur, id vero, eum ejiísmodi Ordo per diversas Americse regiones dilatatus sit,
gravem incommoditatem offerat, ac Superior Generalis Ordinis hujusmodi visitationem suam
in triennió prsedicto complere nequeat, ciipiantque propterea iidem Exponentes opportiine in
praemissis a Nobis provideri et, ut infra, indulgeri.
Nos, ipsos Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes ut de csetero
(prsedictas Constitutiones ejusdem cap. 4, hac in parte reformantes) Capitulum Genérale
prffidicti Ordinis Hospitalarü quolibet sexennio a próximo futuro Capitulo Generali, quod anuo
proxime venturo celebrandum est, incipiendo, atque ita de sexennio in sexennium continuando,
celebretur, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium statuimus et ordinamus
Batum Komse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 9 Aprilis 1735, Ponti-
fícatus nostri auno quinto.
(Bular. Rom. de Mainardo, Constit. 153).
Nota. Se cita en los Fastos, Ordenación 544.
EN LA CONGREaACION DE S. HIPÓLITO LOS SACERDOTES NO PUEDEN SER NI
ASISTENTES NI MAESTROS DE NOVICIOS.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriara.
Nuper pro parte dilectorum Filiorum Fratrum Definitorii Generalis Congregationis Chari-
tatis sub titulo S. Hippolyti Martyris, in Givitate Mexican.aliisque partibus Indiarum Occiden-
talium, a fel. reo. Papa Innocentio XII, Prsedecessore nostro, in Religionem erectse, Congrega-
tioni Ven. Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium.,... expósito, quod cum per Constitutiones
dictse Congregationis Fratrum, auctoritate Apostólica confirmatas, caveretur illiu? Fratres esse
deberé Laicos, utpote deputatos assistentiae segrotorum in Hospitalibus degentium et in
unaquaque Domo unum tantum ad Presbyteratum promoveri posse, sed deinde compertum
fuisset unum dumtaxat Presbyterum spiritualibus necessitatibus Hospitalium et segrotorum
hujusmodi non sufficere, die 30 Septembris 1729 praefata Congregatio Cardinalium, referente
dilecto Filio nostro, Ludovico ejusdem S. R. E. Cardinale Belluga et Moneada nuncupato,
indulserat, ut dúo in singulis Hospitalibus prsedictis esse possent Presbyteri et in Domibus
matricibus tres
Cumque postmodum supradictse Congregrationi Cardinalium renunciatum fuisset in Reli-
gione prsefata non adesse Provincise Assistentes, ipsa Congregatio Cardinalium die 15 Mar-
tii 1731 ad relationem memorciti Ludovici Cardinalis rescripserat, promotos ad sacros Ordines
non posse habere aliquam Praelaturam in dicta Religione, nisi ex Apostólica dispensatione, sed
tantum esse posse Discretos Conventuum et Magistros Novitiorum, non vero Provincise Assis-
tentes. Et in eadem expositione subjuncto, quod nec prsefatum officium Disóretorum Conven-
tuum in prsedicta Congregatione Fratrum reperiretur Emanavit ab eadem Cóngregatione
Cardinalium Decretum tenoris qui sequitur, videlicet : « Sacra Congregatio Emorum. et
Rmorum. Sanctse Remanse Eoclesͣe Cardinalium , re mature perpensa, prsevio recessu a
decisis sub die 15 Martii 1731, iterum decrevit, quod promoti ad sacros Ordines nequeant
habere in Religione, ñeque a^l breve tempus, aliquam Prselaturam, nisi cum Apostólica dis-
pensatione, nec esse possint Assistentes Provincise, nec Magistri Novitiorum, sed dicti Sacer-
dotes primi advocentur pro consilio in ómnibus Congregationibus et Coadunationibus faciendis
in singulis Conventibus. Rom®, 23 Junii 1735. Card. Franciscus Barberiuus. C. Archiepiscopus
Chalcedonensis, Secretarius. Loco f sigilli. »
Cum autem, sicut supradicti Fratres Diffinitorii Generalis Nobis subinde exponi fecerunt,
662 PAUTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ipsi Decretum hujusmodi, quoíirmius subsistat et exactius servetur, Apostolicse confirmationis
nostrse patrocinio communiri, summopere desiderent; Nos ipsos Exponentes specialibusfavoribus
etgratiis prosequi volentes Decretum prseinsertum auctoritate nostra Apostólica, tenore
prsesentium, confirmamus et approbamus, illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur
adjicimus.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces
Datum Komse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Pisca toris, die 7 Octobris 1735, Ponti-
ñcatus nostri amio sexto.
(Bulario Eom. de Mainardo, Constit. 167.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 547.
NO HAYA PROVINCIALES HONORARIOS EN LA ORDEN DE SAN AOUSTIN.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Nuper pro parte dilecti Filii, Alphonsi a Magdalena, í'ratris expresse Professi ac Vicarii
Generalis Congregationis Hispaniae et Indiarum, Ordinis Eremitarum S. Augustini Discalcea-
torumnuncupatorum,Congregationi Ven. Fratrum nostrorumS. K. E. Cardinalium, negotiis
et Consultationibus Episcoporum et Regularium prsepositse, expósito, quod pluribus ab hinc
annis in eadem Congregatione abusus conferendi nonnuUis Eeligiosis Congregationis praefatse,
qui miinus Ministri Provincialis minime exercuerant, gradus, honores, vocem, privilegia et
exemptiones, quibus gaudere solebant lili, qui Provincialatus hujusmodi muñere functi f uerunt,
cum nomine Provincialium Honorariorum irrepserat, totumque id in detrimentum Regularis
observanti3B redundabat, ambitionis causam prsebebat, et in Eeligionis ruinam tendebat..,.
ideoque pro parte ejusdem Alphonsi prsefatae Congregationi Cardinalium supplicato, ut ad
prsecludendam januam ad tam perniciosas postulationes,... símiles gradus et exemp tienes
conferendi facultatem interdici plurimum cupiebat, et casu quo illi deinceps contra prohibi-
tionem prsefatam ejusmodi gradus conferre auderent, nuUi et irriti haberentur ; emanavit a
priedicta Congregatione Cardinalium Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet : « Sacra
CongregatioEmorum. et Emorum. S. E. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus Episco-
porum et Eegularium prseposita, attenta relatione Procuratoris Generalis super expositis,
censuit rescribendum, prout príesentis Decreti vigore benigne rescribit : Pro prohibitione in
futurum Capitulo Generali concedendi gradus honorarios. Eomse, die 16 Decembris 1735. Card.
Franciscus Barberinus. — C. Arch. Chalcedonemis, Secr. Loco f sigilli. »
Cumautem, sicut dictus Alphonsus Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum hujusmodi,
quo firmius subsistat, Apostolicse confirmationis nostrae patrocinio communiri summopere
desideret; Nos specialem ipsi Alphonso gratiam faceré volentes... Decretum praeinsertum
auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, confirmamus 'et approbamus
Datum Eomae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 9 Jan. 1736, Pontificatus
nostri anno sexto.
(Bular. Eom. deMainardo, Constit. 171.)
SECCIÓN CUARTA. 663
NUEVOS ESTATUTOS PARA LOS BBLEMITAS.
Clemens Papa XIII. Ad perpetuam rei memoriam.
Crediti nobis ccelitus sacrosancti Apostolatus exigit
Exponi siquidem Nobis nuper fecerunt dilecti Pilii, Pr^fectus ac Definitores Generales et
Fratres Ordinis Bethlemitariam niincupat., in Kegnis Mexicano ac Peruano reliquisque Indiis
Occidentalibus, dudum a Sede Apostólica instituti, quod ipsi in novissimo eorum Capitulo
Generali, anno 1730 in Civitate Mexican. celebrato, nonnullas novas Constitutiones et Ordina-
tiones pro salubri ac prospera Ordinis ac Fratrum prcefatorum directione ediderunt tenoris,
qui sequitur, videlicet :
« I. In posterum expulsiones Fratrum incorrigibilium, quotiescumque casus contigerit, fiant
reservatis exacta dispositionibus fel. rec. Ciernen tis VIII, Urbani VIH et Innocentii XII
II. Cum máxima, ut notum est, Ínter utriusque Kegni Conventus distantia, et rara admo-
dum atque difScillima ab uno ad alteram sit transfretatio, Vice-Generalis pro tempere illius
Regni, in quo Prsefectus Generalis non resídet, contra incorrigibiles aliosque delinquentes
super quibuscumque excessibus procederé, eosque carcerare, processus compilare et, ita
exigentibus eorum criminibus, ex capite incorrigibilitatis ejicere possit et valeat
III. In celebratione Capitulorum Generalium pro electione Praefecti Generalis concurrere
debeant personaliter vel per Procuratorem omnes illi Vocales, qui in Constitutionibus Ordinis
cap. 9, sunt designati
IV. Nedum Assistentium Generalium munus, verum etiam Assistentium cujuslibet Pro-
vincise semper et quandocumque sit incompatibile, tam cum ofíicio Secretarii Generalis, quara
cum officio Praefecti cujuscumque Conventus vacet eo ipso, illudque sic vacans alteri...,.
conferatur.
V. Quotiescumque unus aut plures ex Assistentibus Generalibus suo officio justis ac legiti-
mis de causis renunciaverit, aut ab humanis discesserit, tune idem Generalis una quoque
cum ipsius Detinitorio eligat aut substituat alium
VI. NuUus in Assistentem Generalem eligatur, nisi prius vel Assistentis Provincise vel
Secretarii Generalis munus per triennium exercuerit (Alise sequuntur Ordinationes). «
Quare ipsi Exponentes Nobis humiliter supplicari fecerunt, quatenus in prgemissis opportune
providere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur. Nos igitur, eosdem
Exponentes specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes, Constitutiones et Ordina-
tiones prseiiisertas cum ómnibus et singulis in eis contentis, auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium, confirmamus et approbamus, illisque inviolabilis Apostolicae ürmitatis robur
adjicimus
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 17 Februarii 1736,
Pontificatus nostri anno sexto.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 172.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 519.
664 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
CUATRO DOCTRINEROS, LOS MAS ANTIGUOS, GOZAN DE LOS PRIVILEGIOS DE PROVINCIAL,
EN LA PROVINCIA DE AGUSTINOS, DE MÉJICO.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filias Didacus Salinas et Cabrera, Assisteus Generalis
Hispaniarum ac Provincias SSnai. Nominis Jesu ia Regno Mexicano Ordinis Fratrum Eremita-
rum S. Auguslini Procurator, in Sacra Theologia Magister, quod cum ex septuaginta sex
Conventibus in dicta Provincia existentibus, sexaginta sex Doctrinas seu Parochise annexam
habentes Sacramentorum administrationem et curam animarum in totidem ferme numerosis
populis Christiano antiquorum dictse Provincise Fratrum zelo ad Fidem Catholicara conversis,
reperiantur, quibus sane Doctrinis seu Parochiis in ministerio Parochiali, praevia canónica
Ordinarii collatione, dictíe Provincias Fratres ministerio hujusmodi Parochorum perpetuo
addicti, et non sine ingentibus laboribus et gravi incommodo inservientes, intra Ordinem et
Provinciam hujusmodi Dignitatibus et Officiis principalioribus, nempe Magistrorum, Defini-
torum, Yisitatorura et Priorum Conventuum praecipuorum orbati usque modo fuerunt et
sunt : ac proinde dictus Didacus Assistens et Procurator, ne deinceps Fratres hujusmodi
condigna mercede privati maneant, et simul alus incitamento sint, ut Apostolicum onus
sustinendo Parochi ministerium obire satagant, et intuitu praemii ad illud amplectendum
Fratres fortius alacriusque alliciantur; quatuor dictarum Doctrinarum seu Parochiarum
antiquioribus Rectoribus omnia jura, privilegia, gratias et exemptiones dictae Provinciae
Ex-Provincialium, nempe, Provincialium absolutorum ut iidem pariformiter potiantur et
gaudeant, ac si Exprovinciales potiuntur et gaudent, sequentibus conditionibus
Nos igitur, ejusdem Didaci Assistentis et Procuratoris votis hac in re, quantum cum
Domino possumus, favorabiliter annuere volentes ut quatuor dumtaxat antiquiores Doctri-
narii, seu Parochi Provinciae et Ordinis praedictorum muñere perfuncti tam de jure, usu et
consuetudine, (juam alias quomodolibet utuntur, fruuntur et gaudent, ac uti, frui et gaudere
possunt et poterunt in futurum, pari modo et absque uUa prorsus differentia uti, frui et
gaudere libere et licite possint et valeant, auctoritate Apostólica, tenore praesentium conce-
dimus et indulgemus.
Decernentcs easdem praesentes Litteras semper firmas
Datum Romae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 28 Maji 1738, Pontifi-
catus nostri anno octavo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 234.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 556.
QUE SOLO TRES GRADUADOS GOCEN DEL TITULO DE MAESTROS, EN LA PROVINCIA DEL
SSMO. NOMBRE DE JESÚS, DE S. AGUSTÍN.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius Didacus Salinas et Cabrera, Assistens Generalis
Hispania;, a Provincia SSmi. Nominis Jesu in Regno Mexicano, Ordinis Fratrum Eremitarum
S. Augustini Procurator specialiter deputatus, in Sacra Theologia Magister, quod in Civitate
Mexicana, publica auctoritate et privilegio regio, Studii Generalis üniversitas ómnibus
numeris celebérrima existit, in qua plures Cathedrae sumptibus Charissimi in Christo Filii
nostri, seu bo. mem., dum vixerunt, Hispaniarum Regum, iustitutae et fundatse reperiuntur,
SECCIÓN CUARTA. 665
quse per publicam oppositionem, seu concursum, ut vocant, obtinentur. Etsi aufcem plurimum
splendoris et ornamenti, tam Ordini quam Provinciae hujusmodi, inde allatum iri constat,
quod illius Religiosi Doctoratus laurea in Universitate prsedicta decoren tur, et ad concursus
públicos pro ádipiscendis Lecturis idonei reddantur, nullus tamen eorumdem Religiosorum,
viginti ab hinc circiter annis, invenitur, qui tam laudabili exercitio oppositionum seu con-
cursuum prsedictorum, ad Cathedras earumque lectionem assidue applicatus, Cathedram
aliquam aut lectoriam hujusmodi obtinuerit. Enimvero prseter plura incommoda, quibus
subjacere debent similia munerum extra consecuturi, intra vero Provinciam hujusmodi etiam
honoris gradum propterea promereantur, sed tanquam alii quicumque Ordiois praedicti
Lectores et habentur et existimantur.
Cum autem, sicut eadom expositio subjungebat, dictus Didacus Assistens et Procurator,
utdeinceps.ejusdem Provinciae alumni intuitu priemii avidius alacriusque, tam ad Doctoratus
lauream assumendam quam ad sustinendam talem oppositionem seu concursum, pro hujus-
modi publicis lecturis capesaendis excitentur, tribus antiquioribus Doctoribus dictse Univer-
sitatis tamquam Magistri eorumdem Ordinis et Provinciae sint et habeantur
Nos igitur, ejusdem Didaci Assistentis et Procuratoris votis hac in re, quantum cum
Domino possumus, favorabiliter annuere volentes uttres dumtaxat antiquiores Doctores
dictae üniversitatis Mexicanae, in quibus supradictae conditiones et declarationes concurrerint,
Ínter Magistros Provinciae et Ordinis praedictorum adnumerentur, ac uti tales habeantur
auctoritate Apostólica, tenore praesentium, statuimus et ordinamus
Datum Komae, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 3 Julii 1738, Ponti-
ficatus nostri anno octavo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Constit. 236.)
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 557.
QUE LOS PROVINCIALES AGUSTINOS PUEDAN EXPULSAR A LOS INCORREGIBLES.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Nicolaus Antonius Schiaffinati, Prior Generalis
Ordinis Fratrum Eremitarum S. Augustini, quod alias, nempe die 24 Julii 1694 in Congre-
gatione particular! nonnuUorum tune existentium S. R. E. Cardinalium a fel. rec. Innocentio
Papae XI, Praedecessore nostro, ad instantiam tune pariter existentis Procuratoris Generalis
ejusdem Ordinis, deputata pro moderatione Decretorum de Apostatis et Ejectis a Congrega-
tione tune queque existentium Cardinalium Congregationis Concilii Tridentini Interpretum,
et a bo. me. Urbano Papa VIII, itidem Praedecessore nostro, editorum, sancitum fuit inter
alia, ut facultas in dictis Decretis de anno 1624 Prioribus et Magistris Generalibus Ordinum
Regularium concessa ad ejiciendos incorrigibiles de consilio et assensu sex ex gravioribus
Patribus in Congregationibus Generalibus eorumdem Ordinum eligendis, etiam ad Priores et
Ministros Provinciales extenderetur....
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, in Provinciis Indiarum ejusdem Ordinis,
ob summam earum ab hac alma Urbe distantiam, approbatio Prioris Generalis pro tempore
existentis hujusmodi, sive eloctiones judicum expulsionis in Capitulis Provincialibus Provin-
ciarum praedictarum factse, sive sententiae a Prioribus Provincialibus hujusmodi et praedictis
sex Patribus latae, absque magno Provinciarum príedictarum detrimento et incommodo expec-
tari non possit, utpote quia reu§^ cujus incorrigibilitas probata et uti talis per sex menses
TOME I. 83
666 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
in carcere detentas fuerit, per longum tempus in eadem carceris custodia detineri non
potest
Nos igitur, ipsum Nicolaum Antonium, Priorem Generalem, specialibus favoribus etgratiis
prosequi volentes.... modernis et pro tempore existentibus earumdem Provinciarum Indiarum
dicti Ordinis Prioribus Provincialibiis, ut ipsi, servatis de jure servandis et alus in supradictis
Decretis contentis, non expectata ejusdem Nicolai Antonii aliorumque dicti Ordinis pro tem-
pore existentium Priorum Generalium approbatione, sive electionis sex Conjudicura, sivo
sententiae expulsionis ab ipsis Conjudicibus una cum Provincialibus prsedictis latse sive
ferendíe cum effectu, incorrigibiles ejicere possint et valeant, facultatem auctoritate nostra
Apostólica, tenore prsesentium, concedimus et impartimur.
Decernentes easdem prsesentes Litteras....
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoria, die 7 Octobris 1738, Pon-
tificatus nostri anno nono.
(Bul. Kom. deMainardo, Const. 243).
Nota. Se cita en los Fastos, Ord. 558.
SOBRE LOS AGUSTINOS, QUE BUSCAN ASILO EN OTRAS ORDENES.
Clemens Papa XII. Ad perpetuam rei memoriam.
Alias pro parte dilecti Pilii, Ignatii Padilla, Fratris expresse Professi, in Sacra Theologia
MagistriProvinciseSSmi. Nominis Jesu Mexicanse, Ordinis Eremitarum S. Augustini Procu-
ratoris ad specialia negotia missi, Nobis expositum fuit, quod in dicta Provincia abusus valde
observantise Regulari pra^judiciales, nempe, quod aliqui Religiosi inquieti et parum observan-
tise sui Instituti amatores, obedientiam reverentiamque ac subjectionem suis Prselatis debitas
parvifacientes, ad Coenobia aliorum Ordinum vel Congregationum aut Institutorum, prsetextu
evadendse violentise et effugiendi rigorem suorum Superiorum confugiant, irrepserant... Cum
autem minime lateat quod sihsec janua asyli aut refugii Religiosis pateat, funditus disciplina
Eegularis ac debita propriis Superioribus obedientia corruant, necnon jurgia et discordias inter
Superiores respective Ordinum, cum ssecularium scandalo, procul dubio pullulent....
Nos, supplicem libellum nobis porree lum ad Congregationem Ven. Fratrum Nostrorum
S. R. E, Cardinalium... remisimus, a qua emanavit Decretum tenoris, qui sequitur, videlicet :
« Sacra Congregatio Emorum. et Rmorum. S. R. E. Cardinalium, negotiis et consultationibus
Episcoporum et Regularium prseposita, ad quam SSmus. Dominus Noster supplicem libellum
remisit, attenta relatione Emi. Firrao prsefati Ordinis apud S. Sedem Protectoris, re maturo
perpensa, decrevit. Regulares unius Religionis confugientes ad Ecclesias et Monasteria alterius
Religionis, Superioribus proprise Religionis restituí deberé a Praelatis alterius Religionis, ad
quorum Ecclesias et Monasteria confugiunt,prsestito tamen abiisdem Superioribus confugien-
tium juramento et facta obligatione de servanda immunitate Ecclesiastica, et de restituendo
confugientes prsefatos Ecclesiis vel Monasteriis, ad qu3e confugerunt, casu quo procedendum
sit ad pcenas corporales, carceris perpetui, mortis et triremium propter delicta ab ipsis confu-
gientibus commissa ; secus, si ipsi Superiores procederé deberent ad posnas ordinarias et ad
correctionem Regularium per Constitutiones Ordinis proscriptas, cujus rei declaratio ad Defi-
nitorium Provinciale, vel ubi illud non fuerit, ad Consilium Conventus spectabit. Quod si
constito Regulares confugientes pcenas dumtaxat ordinarias, et per Constitutiones Ordinis ad
correctionem prsescriptas, promeren., Prselati alterius Religionis renuant eos propriis Superior!-
SECCIÓN CUARTA. 667
bus restituere, vel ipsi Regulaiv,s ad proprias "Religiosas domos rediré recusent, Sacra eadem
Congregatio utrosque ad instar Apostatarum vel Apostatas recipientium, in Excommunicatio-
nem Siimmo Pontifici reservatam incursos declaravit. Romae 5 Septembris 1738. J. Cardinalis
Firrao.C. Arcliiep. DamatiseSecretariiis. »
Cum autem, sicut dictus Ignatius Procurator Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum
hujusmodi, quo firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicie coafirmationis nostrae patro-
cinio communiri plurimum cupiat :
Nos ipsum Ignatium Procuratorem specialibas favoribus et gratiis prosequi volentes...
Decretum prseinsertum auctoritate Apostólica, tenore praisentium, confirmamus et approbamus
illique inviolabilis Apostolicse fiumitatis robur adjicimus...
Datum Romíe, apud S. Mariam Mijorem, sub annulo Piscatoris, die 20 Decembris 1738,
Pontificatus nostri auno nono.
(Bul. Rom. de Mainardo, Constit. 246.)
Nota, ¡i'e cita en los Fastos, Ord. 559; donde nota Morelli que los que se refugian á las haciendas y granjas del
campo pertenecientes á los Regulares, no gozan del privilegio de inmunidad, sino solo cuando se refugian á sus
Monasterios ó Conventos. Obse'rvese también lo que dice éóta Constitución, que cuando un Religioso se asila en
otro Convento por temor de las penas quo le pueden imponer sus Superiores, el Prelado extraño le puede asilar
en su Convento, si las penas que se temen fueren cxtraOL'dinarias, pero no si fueren ordinarias, como lo son las
prescritas en las Constituciones de la Orden. En cuyo caso el Prelado extraño está obligado á entregar el sub-
dito á su propio Superior, y si no lo hace, incurre en la pena de receptor de Apóstatas, así como el delincuente
incurre en las penas de Apóstata, si rehusare obedecer.
CUESTIÓN ENTRE LOS TERCEROS DEL CARMEN Y LOS DE S. FRANCISCO, EN MéjICO.
Clemens Papa XII. Ad faturam rei memeriam.
Nuper pro parte dilecti Pilii, Vincentii a Conceptione, Fratris expresse Professi ac Procu-
ratoris Generalis Ordinis B. Marise de Monte Carmelo, Discalceatorum nuncupatorum,
Congregationis Hispanise, Nobis expositum fuit, quod ia quamplurimis ex Conventibus
Ordinis et Congregationis liujusmodi in Indiis existentibus, in vim privilegiorum eidem
Ordini a fel. rec. Nicolao V, et Bonifacio VIII, concessorum, et a Sixto IV, et Clemente
itidem VIII, Romanis Pontificibus Priedecessoribus nostris, confirmatorum, Tertius Ordo
ejusdem B. Marise erectus et institutus reperitur.
Verum, quia non pauci ex Tertiariis praedictis Tertio Ordini Pratrum Minorum S. Francisci
adscripti existunt in oppido, Civitate nuncupata de Toluca, Mexican. Dicecesis ; dubium exci-
tatum fuit, an Tertiarii utriusque Ordinis hujusmodi Indulgentiis gratiisque spiritualibus
promiscué fruí possent, et licet primodicti Ordinis et Congregationis Superiores nuUam in
hac re difficultatem haberent, nihilominus Tertiarii ejusdem S. Francisci absque ulla ratione,
ñon solum contradicere, verum etiam ex eorum libris omnes illos, qui Tertio Ordini B. Marise
hujusmodi adscripti erant, deleri ausi fuerunt. Quare dicti Tertiarii B. Marise de Monte
Carmelo, qui sseculares existunt et privilegio fori minime gaudent, sed tantummodo indul-
gentiarum et gratiarum spiritualium indulto fruuntur, ea de causa ad Ven. Pratrem moder-
num Archiepiscopum Mexican. recursum habuerunt, qui, auditis rationibus hinc inde deductis,
consideransque charitatem piamque devotionem Christifidelium erga Regulares Ordines nos
esse restringendam, sed ómnibus ad animar um salutem mediis amplificandam, mandavit
Tertiarios B. Marise prsedictos reintegrandos, et Tertio Ordini S. Francisci, unde deleti
fuerant, iterum adscribendos esse
668 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Nos igitur, piis ejusdem Vincentii Procuratoris Generalis votis hac in re, quantum cum
Domino possumus, annuere volentes... eidem moderno et pro tempere existenti Archiepiscopo
Mexicano per prsesentes committimus et mandamus, ut veris existentibus narratis, ad supra-
dictam declarationem juxta petita, auctoritate nostra Apostólica pro suo arbitrio et conscieutia
gratis deveniat
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 13 Maji 1739, Pon-
tificatus nostri anuo nono.
(Bul. Rom. de Mainardo, Const. 257.)
Nota. Se menciona éste Breve en los Fastos, Ord. 561 ; y por él so declara que los Terciarios de San
Francisco pueden ser al mismo tiempo Terciarios del Carmen, por ser personas seculares y no gozar del privi-
legio del foro, sino solo de las indulgencias del Carmen. Por lo cual, se comete el negocio al Arzobispo de
Méjico, para que por autoridad Apostólica haga manifiesta ésta Declaración, y no sean borrados de los libros
de íS. Francisco los Terciarios del Carmen.
QUE NO SE ADMITAN MULATOS Y MESTIZOS EN LOS AGUSTINOS DE MÉJICO.
Clemens Papa XII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectas Filius, Ignatius Padilla, Prater expresse Professus, et
in Sacra Theologia Magister ac Provincia) Mexicanse Ordinis Eremitarum S. Augustini Pro-
curator, quod in Capitulo General! dicti Ordinis, nuper in Civitate Ariminen. celébrate, inter
alia decreta a Ven. Fratre Nicolao EpiScopo Isclauo, tune dicti Ordinis Magistro General!
condita, approbatum fuitillud tenoris, qui sequitur, videlicet: « Cum compertum sit, sum-
mum dedecus nostríe Religión! inferri, si ex ignobili vulgo ad illam admittantur, qui in sseculo
suis inhonestis et depravatis moribus despectum communem merentur, cujusmodi sunt omnes
illi, qui vulgo Mulatos et Mestizos appellantur, nimisque indecens existimetur, quod isti,
auimarum regiraini incumbentes, Superiorum sedes occupare sinantur; stricte prsecipimus
ut tales in posterum ad habitum Religionis non admittantur »
Cum autem, sicut dictus Ignatius Nobis subinde exponi fecit, ipse Decretum hujusmodi,
quo firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicse confirmationis nostríe patrocinio com-
muniri summopere desideret.
Nos,ipsum Ignatium specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes.... Decretum pra3in-
sertum ac omnia et singula in eo contenta a prsedicto Nicolao Episcopo et Magistro General!
condita, et a Capitulo General! prsedicto approbata, auctoritate Apostólica, tenore praesentium,
approbamus et confirmamus
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 6 Augusti 1739, Ponti-
ficatus nostri anno décimo.
(Bul. Rom. de Mainardo, Constit. 262).
Nota. Se menciona en los Fastos, Ord. 562.
SECCIÓN CUARTA. 669
SE PROHIBE CON PENAS CANÓNICAS PONER IMPEDIMENTOS PARA QUE VENGAN AL PERÚ
MISIONEROS DE LA ORDEN SERÁFICA.
Clemente Papa XIIL Para perpetua memoria.
La obligación del pastoral oficio, que de Dios tenemos, pide que cuidando paternalmente
de los Fieles Cristianos, dedicados á los obsequios Divinos bajo el suave yugo de la Religión,
procuremos incesantemente, en cuanto de arriba se nos concede, los felices progresos de la
Viña del Señor.
Nuestro amado Hijo, Josa Torrubia, Comisario General de Curia de la Orden de los Frailes
Menores de S. Francisco, llamados de la Observancia, nos hizo presente, que nuestro amado
Hijo, Clemente de Palermo, Ministro General de dicha Orden, supuesto que habia mucha
falta de Misioneros en las Provincias del Perú, y por consiguiente que para remediar ésta
necesidad se debian subrogar otros operarios en la Viña del Señor; arreglándose á las Consti-
tuciones dadas en otras ocasiones por ésta Santa Silla Apostólica, y á los estatutos de la
misma Orden, hechos sobre éste punto en varios tiempos, expidió ciertas Letras-Patentes del
tenor siguiente :
« Pr. Clemente de Palermo Lector Jubilado, de la Real Junta de Teólogos de la Inmaculada
Concepción y Ministro General de toda la Orden de N. P. S. Francisco,- Visitador y Refor-
mador Apostólico y Siervo : A todos los amados en Jesucristo Hermanos de la misma Orden,
así Superiores como subditos de nuestra Familia Ultramontana, salud y perfecta caridad de
Dios y del prójimo.
Conviene en gran manera á nuestra Orden Seráfica, que siempre trabaja con fruto bajo la
regla de N. S. P. en convertir las almas de los pecadores é infieles, el emplearse con el mayor
cuidado en el ejercicio de ésta Cristiana piedad, y remover oportunamente cualesquiera
obstáculos ó impedimentos, á fin de que no parezca que en ningún tiempo declina y
se entibia.
Habiendo pues, según nos ha representado nuestro amado en Cristo Padre, Fr. José de
San Antonio, actual Prefecto de las Misiones de nuestra Orden en el Perú, gran falta en el
presente tiempo, de Operarios para cultivar la Viña del Señor en aquellas regiones, ya por la
abundancia de Naciones y lenguas, á las cuales llega cada dia el sacrosanto nombre de Jesús,
ya por haber padecido muerte gloriosa por la Fé Católica muchos Operarios én estos últimos
años, cuyo número ya pasa de setenta ; es necesario para reparar ésta pérdida, el que se
subroguen otros, que con ardor de caridad Cristiana y celo de extender la Fé á los que están
sentados en las tinieblas y en la sombra de la muerte, los encaminen á la verdadera y
perfecta luz del Evangelio.
Y ofreciéndose por beneficio de nuestro Soberano y por la piedad de los Frailes de nuestra
Orden, franca y abierta puerta para propagar la Fé en el citado Reino del Perú, imploró
nuestra autoridad para que se remueva cualquier obstáculo, que por nuestros subditos se
interponga, ó interponerse pueda á aquellos Religiosos, que por Divina inspiración llamados
á éste santo ministerio, se alisten en nuestras Provincias, para ser conducidos entre los demás
Operarios á aquellos Reinos.
Nos, pues, recomendando los piísimos deseos del mencionado P. Fr. José de San Antonio, ó
insistiendo firmemente en las Constituciones Apostólicas expedidas frecuentemente por los
Sumos Pontífices sobre éste punto (las cuales queremos se tengan aquí por insertas), y en los
estatutos de nuestra Orden, hechos en varias ocasiones y principalmente en los de Toledo, de
670 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
1682; por autoridad de nuestro empleo y la Apostólica de que gozamos, á todos vosotros y á
cada uno de por sí, de cualquiera dignidad, prelatura, grado y oficio que sean, y también los
que sean dignos de especial mención, sin excepción alguna, en mérito de santa obediencia, en
virtud del Espíritu Santo, y so pena de Excomunión mayor latee sententice, ipso fado et
absque alia declaratione incurrendce^ de la cual nadie pueda absolverle, si no es nosotros, ó la
Silla Apostólica, fuera del artículo de la muerfce, mandamos y encargamos que siempre y
cuando os sean presentadas Cartas Encíclicas, que suelen expedirse por las Provincias, para
alistar Operarios, ó por el referido P. Fr. José de San Antonio, ó por los demás Comisarios,
ya de la Observancia, ya de los Descalzos, diputados ó que deban diputarse para conducir
Misiones alas Indias, hagáis leerlas y publicarlas sin demora en vuestras Provincias, Custo-
dias, Conventos y Colegios ó Seminarios, y deis auxilio á todos los alumnos de nuestra
Orden, que voluntariamente y en realidad se alistaren para ser conducidos á las Misiones
de las Indias.
Asimismo prohibimos rigurosamente, bajo las mismas penas, ac divini inferminatione
judicii^ que ninguno de vosotros, bajo ninguno pretexto ó so color, directa 6 indirectamente,
por vos mismos ó por interpuestas personas, impidáis, molestéis, hagáis ó intentéis detener á
semejantes Religiosos, aunque estén en sus oficios de ConfesoreSi Predicadores, Lectores,
Guardianes, Definidores, Custodios, Ministros y Comisarios, aunque sean Generales, de su
verdadero y sincero propósito de pasar á las referidas Misiones ; pues tendremos semejantes
impedimentos y obstáculos, que puedan ponérseles, por de ninguna fuerza y valor, sino que
antes bien los graduaremos de atentados ; porque Nos, semejantes impedimentos (á menos
que no sean de idoneidad ó buena conducta) desde ahora para entonces los removemos, y
mandamos que se tengan por revocados y removidos.
Y para que nuestras Letras presentes lleguen á noticia de todos, y muevan á todos nues-
tros subditos, queremos que á sus traslados escritos ó impresos y firmados de mano de dicho
P. Fr. José de S. Antonio, ó de otros Comisarios se les dé la misma fé, que si fueran origi-
nales..... Dado en Roma, en nuestro Convento de Ara-Coeli, á 18 de Julio de 1760... »
Pero deseando el dicho P. José Comisario General, como anadia su representación, que
dichas Letras Patentes fuesen corroboradas con el patrocinio de nuestra Apostólica confirma-
ción, para que subsistiesen más firmes, y más exactamente se guardasen; Nos, amando con
especial favor de gracia al citado José, Comisario General, y para el efecto de las presentes,
absolviéndole , inclinados á las reverentes súplicas, que sobre esto se nos han hecho en su
nombre, por el tenor de las presentes, confirmamos y aprobamos por autoridad Apostólica las
citadas Letras de Clemente, Ministro General de dicha Orden, y todas y cada una de las cosas
contenidas en ellas, y les damos toda la fuerza de inviolable firmeza Apostólica, y suplimos y
enmendamos todos los defectos de hecho y de derecho, si hubiere alguno. Decretando que las
presentes Letras son y serán siempre firmes, valederas y eficaces Dado en Roma, en Santa
María la Mayor, bajo el anillo del Pescador, dia 30 de Agosto de 1760, de nuestro Pontificado
el tercero,. (Del ArchivQ de Ocopa : impresas en el expresado Libro de los Estatutos). Pállase
el texto latino en la Biblioteca Nacional de Lima « Papeles varios >> tom. 2 : empiezíi. Pasto-
ralis officii.
SECCIÓN CUARTA. 671
NO SE PERMITE INNOVACIÓN ALaUNA EN LOS ESTATUTOS DEL COLEGIO BE FRANCISCANOS
DESCALZOS DE PACHUCA.
Clemens Papa XIII. Ad fiituram rei memoriam.
Exponi Nobis niiper fecit dilectiis Filius, Joannes Lutre, Procurator Generalis Ordinis Fra-
trum Minorum S. Francisci de Observantia, Excalceatorum et Recollectorum nuncupatorum,
quod alias felicis recordatiouis Benedictus Papa XIII, Prsedecessor noster, per quasdam suas
in simili forma Brevis die 3 Aprilis 1727, mcipienies Niiper 207^0 parte, expeditas Litteras,
ómnibus et singulis Ministris Provincialibus Provinciarum Familiae ültramontaníe et Indiarum,
tam Orientalium, qiiam Occidentaliiim ejiísdem Ordinis Sancti Francisci de Observantia
Excalceatorum et Recollectorum, facultatem concessit, ut ipsi in unaquaque ex memoratis
Provinciis unum Collegium seu Seminarium Missionariorum in altero ex Conventibus utriusque
Provincise sibi bene viso, erigere valerent ; Provincia vero S. Didaci de México eorumdem
Fratrum, seu tune existens Minister Provincialis ad erectionem hujusmodi Collegii seu Semi-
narii processit in Conventu S. Francisci, de Pachuca nuncupato, Conventum prsefatum in Mis-
sionariorum Seminarium seu Collegium immutando, particularibus pro iliius spirituali et
temporali regimine et gubernio tune etiam et pro tempere conditis Statutis et Constitutionibus.
Deinde rec. mem. Clemens Papa XIÍ, Prsedecessor itidem noster, per alias suas, quarum
initium eat, Emanavitnu'per a Co7igregat¿onet áie 23 Jnlii 1738 i n pari forma Brevis expe-
ditas Litteras, confirmavit Decretum, quo idem sic erectum Collegium sive Seminarium
Missionum, deputatum fuit pro conversione infidelium et signanter existentium in montibus
de Cimapan nuncupatis, locisque conterminis, in quibus eo usque nuUa alia Missio fundata
reperiebatur, cum potestate sacras Missiones in supradicto Monte et locis conterminis erigendi
ab eodem CoUegio dependentes, districte prohibendo ómnibus ipsius Provinciae S. Didaci
Fratribus, ne Fratres prsedicti, non solum ad alias Provincias et CoUegia Missionum ejusdem
Ordinis S. Francisci de Observantia, verum ad Missiones Provincise S. Gregorii in Insulis
Philippinis memorati Ordinis S. Francisci, Excalceatorum nuncupatorum, absque licentia
tune et pro tempere existentium S. R. E. Cardinalium negotiis Propagandas Fidei prsepositorum,
transiré possent, et alias prout in dictis, tam Benedicti quam Clementis, Prsedecessorum
prsefatorum, Litteris, quarum tenores prsesentibus pro expressis haberi voUtous, uberius
continetur.
Nuper vero dilectus queque Filius, Bartholomseus de Tolete, Frater expresse Professus ac
Minister Provincialis tune existens memoratíe Provinciae S. Didaci, prsetendens quod aliquse
fierent reformationes in Constitutionibus et Statutis memorati Collegii sub prsetextu melioris
iliius regiminis exactiorisque Alumnorum in eo existentium disciplinss, ad prsedictam Venera-
bilium Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium Congregationem, negotiis Propagandae Fide
prsepositorum, recursum habuit, et ab eadem Cardinalium Congregatione, die 20 Septembris
nuper elapsi editum fuit Decretum tenoris sequentis, videlicet : « Relato per Eminentissimum
et Reverendissimum Dominum Cardinalem Ganganelli Ponentem supplici libello P. Bartho-
lomsei de Tolete, Ministi-i Provincialis Minorum Discalceatorum Provinciee S. Didaci de
México, in quo proposuit nonnullas reformationes per S. Sedem Apostolicam faciendas in Con-
stitutionibus seu regulis Collegii Pachucani, quse ad bonum ejusdem régimen atque exactiorem
Alumnorum disciplinam sibi opportuna videbantur, Sacra Congregatio, auditis primum quos
oportuit et re mature deliberata, censuit nihil esse innovandum. — Datum Romse, ex ^dibus
672 PARTE 3"^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
(lictíe Sacrse Congregationis, die et anuo, quibus supra. — I. Cardinalis Spineirus, Prsefectus.
Loco f sigilli — Marefuscus, Secret. »
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictus Joannes Procurator Generalis ad
prsecavendos ulteriores dicti Bartholomsei et aliorum quorumcumque recnrsus, ex quibus potius
quamin dictum CoUegium ejusque disciplinam reformatio inducatur, jurgia, lites ac discordise
timeri possunt, pro suimunerís ofíiciopacem, tranquillitatemque super bis, aliisque ad dictiim
Collegium seu Seminarium attinentibus firmare exoptans, ne illius Alumnos, qui suura minis-
terium implore exacte deprehenduntur, his de causis ab eorum proposito retrabi contingat,
Decretura prsefatum per nos confirmar! summopere desideret ; Nobis propterea humiliter
supplicari fecit, ut sibi in prsemissis opportune providere, et, ut infra, indulgere de benignitate
Apostólica dignaremur.
Nos igitur, ipsum Joannem, Procuratorem Generalera specialibus favoribus et gratiis prose-
qui voleutes eta quibusvis Excommunicationis.... absolutum fore censentes, hujusmorti sup-
plicationibus inclinati, prseinsertum Decretura, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium,
confirmamus et approbamus, illique inviolabilis Apostolicse firmitatis robur adjiciraus, omnes-
que et singulos, tam juris quam facti defectus, si qui desuper quoraodolibet iutervenerint,
supplemus etsanamus, salva tamen semper in prsemissis auctoritate Congregationis memora-
torum Cardinaliura.
Decernentes easdem prsesentes Litteras firmas, validas et efíicaces existere etfore, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 20 Decembris 1762,
Pontiticatus nostri anno quinto.
(Del Bularlo de Propaganda Pide, tora. 4. pág. 70.)
Nota. No se cita en los Fastos, sin duda por ser ésta Constitución de las últimas, quo salieron antes de poner
fin el Autor á su obra.
CONFIRMASE DE NUEVO LA COMPAÑÍA DE JESÜS, LOS EJERCICIOS DE S. IGNACIO Y LAS
CONaREGACIONES DE ESCOLARES,
Clemens Episcopus Servus Servorum Dei. Ad perpetuara rei meraoriam.
Apostolicum pascendi Dominici Gregis munus Beatissimo Apostólo Petrb, ejusque Succes-
sori, Komano Pontifici, delatuma Christo Doraino, nuUa locorura, nulla temporum conditio,
nullus humanarum rerum respectus, nulla denique ratio circumscribere aut suspendere potest,
quominus idem Romanus Pontifex ad oranes ejusdem ofíicii partes, nulla ex iis prseterraissa,
nulla neglecta, curas suas dirigere debeat, atqué ómnibus incurrentibus in Ecclesia necessita-
tibus providere. Harum partium inter prsecipuas postrema non est Regularium Ordinum
approbatorum ab Apostólica Sede tutelaní gerere, ac fortibus piisque viris, qui eisdem Regu-
laribus Ordinibus sese solemni Sacramento addixerunt, suamque pi;o tuenda atque amplificanda
Catbolica Religione agroque Dominico excolendo, strenuam operara impendunt, alacritatera
addere et aniraum; lánguidos et infirmes excitare et corroborare ; jacentibus afflictisque con-
solationem aferré ; pra3cipue vero ab Ecclesia fidei suse et custodias concredita, omnia, quse in
aniraarura ruinara in dies suboriuntur, scandala summovere.
Institutura Societatis Jesu ab homine conditum, cui ab universali Ecclesiaidem, qui Sanctis
Viris cultus et honor tribuitur, a felicis recordationis Preedecessoribus Nostris, Paulo III, et
Julio itidera III, Paulo IV, Gregorio XIII et Gregorio XIV, Paulo V, diligenti examine per-
pensum, approbatura, ssepius confirmatum, et ab iisdem pluribusque alus, ad noveradecim,
Prsedecessoribus Nostris ornatum peculiaribüs favoribus et gratiis ; Episcoporum, non modo
SECCIÓN CUARTA. 673
hujus, sed superiorum etiam setatum prseconio commendatum, ut máxime frugiferum et fruc-
tuosum, et ad promovendum Dei cultum, honorem et gloriam, seternamque animarum salutem
procurandam aptissimum ; potentissimorum piissimorumque Kegum et clarissimorum in
Christiana República Principum prsesidio et tutela usque munitum; cujus ex disciplina novem
prodiere viri in Sanctorum vel Beatorum numeram relati, quorum tres Martyrii gloriam sunt
consequuti; a pluribus Sanctitaté claris viris,quos Beatos in Coelo novimus sempiterna perfrui
gloria, collaudatum ; quod Ecclesia universa longo duorum saeculorum spatio in suo sinu aluit
et fovit, ejusque Professoribus praecipuam sacri ministerii partem semper commisit magno cum
emolumento animarum; quod ipsa denique Catholica Ecclesia in Tridentina Sjnodo decíaravit
ut pium ; hoc idem Institutum novissime fuerunt, qui per pravas interpretationes, tum privatis
sermonibus, tum scriptis, etiam Typis in lucem editis, irreligiosum et impiumappellare, con-
tumeliis lacerare, probro et ignominia afficere non sunt veriti, atque eo devenerünt, ut privata
sua non contenti opinione, hujusmodi virus de Regione in Regionem, nullis non adhibitis arti-
bus, derivare atque undequaque diffundere sint aggressi, ñeque adhuc cessant, incautis, si quas
inveniant, Christifidelibus, ut in proprios pertrahant sensus, subdole propinare : quo in Eccle-
siam Dei nihil injurium magis, nihil contumeliosius, quasi adeo erraverit turpiter, ut, quod
impium et irreligiosum est, solemniter existimaverit Deo charum et pium, eoque decepta sit
flagitiosius, quo diuturnius, ad annos scilicet amplius d acentos, cum máximo animarum detri-
mento, sinui suo tantam hserere labem et maculam sustinuerit. Huic tanto malo, quod
eo longius dissimulatum, tanto altius radices agit viresque acquirit in dies, diutius differre
reinedium, Justitia, quíe sua cuique asserere et fortiter tueri jubet, et Pastoíalis nostraerga
Ecclesiam sollicitudo non sinit.
Ut igitur tam gravem injuriam a Sponsa Ecclesia divinitus Nobis concredita, atque etiam
ab hac Apostólica Sede propulsemus, et hujusmodi injustas irreligiosasque voces in animarum
perniciem et seductionem, et contra omnes sequi bonique rationes longe lateque diífusas, nostra
auctoritate Apostólica compescamus; ut Clericis Regalaribus Societatis Jesu, id a Nobis pro
justitia exigentibus, suus maneat status, eadem nostra auctoritate firmius constabilitus,
eorumque nunc temporis summe afflictis rebus aliquod aíferamus levamen : Ut demum Vene-
rabilium Fratrum Nostrorum Episcoporum, qui ex ómnibus regionibus Catholicis eamdem
Societatem Nobis per Litteras magnopere commendarunt, et ex ea máximas utilitates in suis
quisque Dioecesibus se capero profitentur, justis desideriis obsecundemus; Motu proprio et ex
certa scientia, deque Apostolicse potestatis plenitudine, omuium Prsedecessorum nostrorum
inhgerendo vestigiis, hac nostra perpetuo valitura Constitutione, eodem modo, ratione et
forma, quibus ipsi dixerunt et declararunt, Nos quoque edicimus et declaramus : Institutum
Societatis Jesu summopero redoleré pietatem et sanctitatem, tum ob precipuum finem,
quo máxime spoctat, defensionem scilicet propagationemque Catholicse Religionis, tum
ob media, quíe adhibet ad ejusmodi finem consequendum, quod vel ipsa Nos hactenus docuit
experientia; cum ex eadem disciplina tam multes ad hanc usque setatem prodiisse novimus
Orthodoxse Fidei propugnatores sacrosque prsecones, qui invicto animi robore térra marique
subiere pericula, ut ad gentes immanitate barbaras Evangelicse doctrinse lumen afferrent, et
quotquot idem profitentur laudabile Institutum, partim intentos juventuti Religione et bonis
Artibus erudiendse ; partini operam daré spiritualibus Exercitiis tradendis; partim assidue
versari in Sacramentis, prsecipue Pcenitentise et Eucñaristise, adrainistrandis, et ad eorum fre-
quentiorem usum Fidelibus excitandis ; tum homines in agris degentes Divini Verbi pábulo
recreare ; ac propterea idem Institutum Societatis Jesu ad hsec eximia perpetranda, Divina
Providentia, excitatum Ipsi quoque approbamus, et Praedecessorum Nostrorum approbationes
TOM. I. 84
674 PARTE 3»^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ejusdem Instituti Apostólica Auctoritate Nostra confirmamus. Vota, quibus iidem Clerici
Repfulares Societatis Jesu,jiixta idem eorum Institutum, se devovent Deo, grata illi et
accepta esse declaramus : spiritualia Excercitia, qnse ab iisdem Clericis Regularibus traduntur
Fidelibus a mundi strepitu semotis per dies aliquot, ut de seterna sui ipsorum salute serio et
unice cogitent, ut máxime conducibilia ad reformandos mores, et ad Christianam pietatem
hauriendam nutriendamque, magnopere probamus et laudamus : Congregationes prseterea seu
Sodalitia, non modo adolescentium, qui ad Scholas ventitant Societatis Jesu, sed quíevis alia,
sive scholarium tantum, sive aliorum Christifidelium tantum, sive utrorumque simul, sub
Invocatione Beatse Marise, seu quovis alio titulo erecta, et qu3e in iis pia opera ferventi studio
exercentur, probamus ; prsecipuamque ergaBeatam Dei Genitricem semper Virginem Mariam
devotionem, quíein iis Sodalitiis alitur et promovetur, magnopere commendamus, Nostrorumque
felicis recordationis Prsedecessorum Gregorii XIII, Sixti V, Gregorii XV, et Benedicti XIV,
Constitutiones, quibus ea Sodalitia approbarunt, Nos Apostólica auctoritate Nostra confirma-
mus, cseterasque omnes Constitutiones a Komanis Póntificibus, Prsedecessoribus Nostris, in
ejusdem Instituti Societatis Jesu functionum approbationem et laudem conditas, quarum
singulas hic baberi volumus pro insertis, auctoritate itidem Nobis a Deo tradita, Apostolicse
confirmationis Nostrse robore, per hanc Nostram Constitubionem, munitas volumus, et, si
opus sit, velut a Nobis ex integro conditas editasque censeri prsecipimus et mandamus.
NuUi ergo omnino hominum liceat hanc paginam Nostrae approbationis et confirmationis
infringere, vel ei ausu temerario contraire : si quis autem hoc attentare praesumpserit, indigna-
tionem Omnipotentis Dei et Beatorum Petri et Pauli, Apostolorpmejus, se noverit incursurum.
Datum Romse, apud Sanctam Mariam Majorem, Auno Incarnationis Dominiese millesimo
septingentésimo sexagésimo quarto, Vil Idus Januarii, Pontificatus Nostri Anno séptimo.
C. Card. Pro-Datarius. — N. Card. Antonellus. —
Visa* De Curia J. Manassei. — L. Eugenius. —
Loco t Plumbi.
Kegistrata in Secretaria Brevium.
TEXTO CASTELLANO DE LA CONSTITUCIÓN ANTERIOR.
Clemente Obispo Siervo de los Siervos de Dios. Para perpetua memoria.
El Apostólico Empleo de apacentar el Rebano del Señor, conferido por Christo al Beatísimo
Apóstol Pedro, y al Pontífice Romano, Sucesor suyo, no puede limitarse, ni suspenderse por
ninguna circunstancia de lugar, ni de tiempo, por ningún respeto humano, ni por otra razón
alguna, á fin que el mismo Romano Pontífice no deba dirigir sus cuidados á todas las partes
de ese mismo oficio, sin omitir ni descuidar alguna de ellas, y proveer de remedio á todas las
necesidades, que afligen á la Iglesia. Entre las principales de éstas obligaciones no es la última
el proteger los Ordenes Regulares aprobadas por la Apostólica Sede; el añadir esfuerzo y
ánimo á los Varones fuertes y piadosos, que han profesado esas mismas Regulares Ordenes y
trabajan animosamente en defender y amplificar la Religión Católica, y en cultivar el Campo
del Señor; el excitar y corroborar los débiles, y desalentados; el consolar álos postrados y
afligidos ; y principalmente el apartar de la Iglesia encomendada á su fe y vigilancia todos
los escándalos, que de dia en día van naciendo para ruina de las Almas.
El Instituto de la Compañía de Jesús dispuesto por un hombre, á quien la Iglesia Universal
da el mismo Culto y honor, que á los Varones Santos ; visto con diligente examen, aprobado y
muchas veces confirmado por nuestros Predecesores, de feliz memoria, Paulo III, Julio III,
SECCIÓN CUARTA. 675
Gregorio XIII, Gregorio XIV, Paulo V, y honrado por los mismos y otros muchos, hasta diez
y nueve, Predecesores nuestros, con particulares favores y gracias ; recomendado con alabanzas
de los Obispos, no solo de nuestros tiempos, sino también de las anteriores, como útil y fruc-
tuoso, y muy á propósito para promover el Culto, honra y gloria de Dios, y procurar la salva-
ción eterna de las Almas; defendido siempre con la protección y amparo de poderosísimos y
piadosísimos Beyes y Príncipes muy esclarecidos en la República Cristiana; Instituto, de cuya
observancia han salido nuevo Varones puestos en el número de los Santos ó Beatos, entre los
cuales tres han conseguido la gloria del Martirio ; Instituto también alabado por muchos
Varones Ilustres en Santidad, que sabemos gozan ya Bienaventurados en el Cielo la gloria
eterna; Instituto, que la Iglesia Universal en el largo espacio de dos siglos ha mantenido y
fomentado en su Seno, y siempre ha encomendado á los que lo profesan la principal parte del
Sagrado Ministerio con grande aprovechamiento de las Almas; finalmente Instituto, que la
misma Católica Iglesia en el Concilio de Trente declaró por piadoso, ha habido novísimamente
algunos, que con malas interpretaciones, ya en conversaciones particulares, ya en Impresos,
han tenido la osadia de llamar impio á este mismo Instituto; despedazarlo con baldones, y
tratarlo con ignominia y desprecio ; y han llegado á tanto, que no contentos con su particular
opinión se han atrevido, sin perdonar artificio alguno, á llevar de Región en Región, y difundir
por todas partes óste veneno, y aun no cesan de darlo á beber á los Fieles, que hallan incautos,
para atraerlos á su propio sentir : lo cual es la mayor injuria y la mayor contumelia, que se
puede hacer á la Iglesia de Dios, como si pudiese haber errado tan torpemente, calificando con
solemnidad por cosa agradable á Dios y piadosa, lo que es impio é irreligioso; y que se haya
engañado tanto más culpablemente, cuanto por tan dilatado tiempo, esto es, por más de decien-
tes años, haya sufrido en su seno con tanto detrimento de las Almas tan fea mancha. Ni la
Justicia, que manda dar á cada uno lo que es suyo, y defenderlo con fortaleza, ni nuestra
solicitud Pastoral para con la Iglesia permiten dilatar por más tiempo el remedio á tan gran
mal, que cuanto más se ha disimulado, tanto más profundas raices echa, y adquiere cada dia
mayores fuerzas.
Para rechazar tan grave injuria de ésta Apostólica Sede y de la Iglesia, que Dios nos ha
confiado por Esposa; y para refrenar también con nuestra Apostólica Autoridad éstas injustas
ó irreligiosas voces, difundidas por todas partes contra toda razón y equidad con daño y seduc-
ción de las Almas; para que á los Clérigos Regulares de la Compañía de Jesús; á quienes de
Justicia lo debemos, se les mantenga Su estado más firmemente establecido con nuestra Auto-
ridad; para que les demos algún alivio en sus presentes sumas aflicciones; y finalmente para
condescender á los justos deseos de los Obispos, nuestros Venerables Hermanos, que de todas
las Regiones Católicas eficacísimamente nos han recomendéido la misma Compañía por Cartas,
en las cuales confiesan, que cada uno en sus respectivas Diócesis coge de ella grandísimas
utilidades : Motu proprio y de cierta Ciencia, y de la plenitud de nuestro poder Apostólico,
siguiendo el ejemplo de todos nuestros Predecesores, en el mismo modo, razón y forma, con
que ellos promulgaron y declararon, Nos también por ésta nuestra Constitución, que ha de
valer para siempre, promulgamos y declaramos : que el Instituto de la Compañía de Jesús
respira en gran manera piedad y Santidad, ya por el excelente fin, á que principalmente mira,
conviene á saber, ala defensa y propagación de la Religión Católica; ya por los medios, de que
se vale para conseguir ese fin; lo que hasta ahora nos ha mostrado la experiencia; habiendo
visto, que de la misma Compañía han salido hasta nuestros tiempos tantos defensores de la Fó
Católica, tantos Sagrados Missioneros, que con ánimo invencible por Mar y Tierra han vencido
tantos peligros para llevar la luz de la Doctrina Evangélica á Naciones por su crueldad Bar-
676 PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
baras ; y que cuantos profesan el mismo laudable Instituto, parte están aplicados á instruir la
Juventud en la Religión y buenas Artes; psírte en dar los Ejercicios Espirituales; parte
empleados en la continua administración de los Sacramentos, con especialidad de la Penitencia
y Eucaristía, y en mover á los Fieles á su frecuente uso ; y en dar el Pasto de la Divina Palabra
íl los hombres, que viven en los Campos : Por tanto Nos también aprobamos el mismo Instituto
de la Compañía de JesuSí inspirado por la Divina Providencia para ejecutar cosas tan grandes,
y con nuestra Autoridad Apostólica confirmamos las Aprobaciones del dicho Instituto hechas
por nuestros Predecesores : Declaramos, que los Votos, con que los mismos Clérigos Regulares
de la Compañía de Jesús, según su Instituto, se dedican á Dios, le son agradables y aceptos.
Aprobamos y alabamos sumamente los Ejercicios Espirituales» como muy conducentes para
reformar las costumbres, y conservar la Piedad Cristiana, que los mismos Clérigos Regulares
dan á los Fieles apartados del ruido del Mundo por algunos dias, para que únicamente, y con
toda seriedad piensen en su propia salvación.
Además de lo dicho, aprobamos las Congregaciones ó Hermandades, no solo de Jóvenes, que
frecuentan las Escuelas de la Compañía de Jesús, sino también cualesquiera otras, sean solo de
Estudiantes, ó solamente de otros Fieles, ó de unos y otros, erigidas bajo la invocación de la
Santísima Virgen, ó de otro cualquiera Título, y las obras Piadosas, que en ellas fervorosa-
mente se practican ; y en gran manera recomendamos la grande Devoción para con la Biena-
venturada Virgen Maria Madre de Dios, que se promueve y fomenta en éstas Congregaciones ;
y confirmamos con nuestra Autoridad Apostólica las Constituciones de Gregorio XIII, Sixto V,
Gregorio XV, y Benedicto XIV, con las cuales aprobaron dichas Congregaciones ; y queremos
que las demás Constituciones expedidas por los Romanos Pontífices, nuestros Predecesores,
en alabanza y aprobación de los Ministerios del Instituto de la Compañía de Jesús, cada una
de las cuales, queremos que se tengan aquí por insertas con la Autoridad, que Dios nos ha
dado, queden fortalecidas con nuestra Constitución Apostólica; y si fuere necessario, ordena-
mos y mandamos, que se tengan, como si Nos las hubiésemos dado y publicado enteramente.
Ninguno se atreva á oponerse á ésta Constitución de nuestra Aprobación y Confirmación ;
ó á contradecirla temerariamente. Si alguno presumiere atentarlo, sepa, que incurrirá la indi-
gnación del Omnipotente Dios, y de sus Apóstoles, San Pedro, y San Pablo.
Dado en Roma, en Santa Maria la Mayor, el año de la Encarnación del Señor de mil sete-
cientos sesenta y cuatro, á los 7 de Enero, año séptimo de nuestro Pontificado.
C. Card. Pro-Datario. — N. Card. Antonelli. —
Vista. Por la Curia J. Manassei, — L. Eugenio.
— En lugar f del Sello.
Registrada en la Secretaría de Breves.
QUE EN LAS INDIAS OCCIDENTALES LOS PREFECTOS DE MISIONES TENaAN LUaAR ENTRE
LOS DISCRETOS DE LA ORDEN DE SAN FRANCISCO.
Clemens Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Exponi nobis nuper fecerunt dilecti Filii moderni Prsefecti Missionum Seminariorum Ordi.nis
S. Francisci, de Observantia nuncupatorum, in partibus Indiarum Occidentalium erectorum,
quod licet ipsi tamquam deputatia Venerabilibus Fratribus nostris S. R. E. Cardinalibus,
negotiis Propagandte Fidei prsepositis, in dictis Seminariis atque Missionibus quoadspiritualia
omnimodam gerant prsefecturam, nihilominus ñeque a felic. rec. Innocentio Papa XI, Praede-
cessore nostro, in suis, super statutis, regimine ac gubernio Seminariorum hujusmodi, in
SECCIÓN CUARTA. 677
simili forma Brevis die 8 Maji 1682 et die 18 Junii 1686 ac die 16 Octobris ejusdem anni
expeditis Litteris, ñeque a Constitutionibus Generalibus Ordinis hujusmodi Apostólica aucto-
ritate confirmatis, eisdem Exponentibus ullus assignatus fuit locus standi ac incedendi tam in
casu, quo ipsi operam dant Missionibus preedictis, quam quoties extra Missiones hujusmodi
moram faciunt.
2. Cum autem, sicut eadom expositio subjungebat, quam máxime conveniat muneri prsefec-
turae hujusmodi, quod dicti Exponentes, qui eisdem Missionibus quoad spiritualia prsesunt,
certum incedendi et standi locum obtineant et, eodem muñere durante, inter Discretos Semi-
nariorum hujusmodi numerentur. Nobis propterea humiliter supplicari fecerunt, ut, tam in
dictis Missionibus, quam in Seminariis hujusmodi, ipsis locum sedendi, standi ac prsecedendi
assignare, eosque in numerum Discretorum, qui in quolibet Seminario Missionum hujusmodi
sunt, referre, ac sibi in prsemissis providere de benignitate Apostólica dignaremur.
3. Nos igitur, ipsos Exponentes specialibus gratiis et favoribus prosequi vo lentes... hujus-
modi supplicationibus inclinati, de eorumdem Cardinalium, qui Ministrum Generalem dicti
Ordinis prius audiendum esse censuerunt, consilio, dictos Exponentes, eorumque in oiíicio
prsefecturse Missionum dictorura Seminariorum Successores, inter Discretos Seminariorum
hujusmodi recensendos esse, eosdemque Prsefectos in ómnibus consessibus, congregationibus,
aliisque actibuscommunibussecundum locum post primum Discretum eorumdem Seminario-
rum obtinere deberé, ita ut primus tantum Discretus eos praecedere possit, Apostólica aucto-
ritate Congregationis eorumdem Cardinalium.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas...
Datum Eomse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 23 Pebriiarii 1767,
Pontiñcatus nostri anno nono.
(Ex Bull. de Propag. Pide, tom. 4, pag. 109.)
Nota. — Morelli termina sns Fastos, con la Ordenación 606, dada en 10 de Setiembre de 1766 j por lo cual
éstas Letras y las que siguen no se mencionan por éste célebre y distinguido Escritor.
EN EL REINO DEL PERÚ SE CONCEDEN A LOS MISIONEROS MINORITAS LOS PRIVILEGIOS
QUE GOZAN EN LA ORDEN LOS PREDICADORES GENERALES.
Clemens Papa XIV. Ad futuram rei memoriam.
Exponi nobis nuper fecit dilectus Pilius, Joseph de Ampuero, Frater expresse Professus
Ordinis Minorum Sancti Francisci de Observantia nuncupatorum, ac Prsefectus et Commissa-
rius Missionum in Regno Peruano, quod cum ipse alias a dilecto Filio moderno Ministro
Generali, et Definitorio Generali dicti Ordinis petiisset, ut serio perpensis laboribus Fratrum
Professorum Ordinis hujusmodi, qui munus Missionariorum in Indiis exercent, quique, tam
propter longum iter térra marique peragendiim, quam ob parcitatem ac etiam deficientiam
victus in locis prsecipue desertis, ac demum propter laboriosum ejusdem itineris genus, non
sine gravi eorum incommodo illuc vitam ducunt, ipsi titulo Prsedicatorum Generalium, de
jure nuncupatorum, suarum respective Provinciarum Ordinis ejusmodi, decorandi essent, ne
alias post tot incommoda et labores sine uUo penitus honoris gradu ad proprios Conventus
rediré cogantur.
2. Ídem Minister seu Definitorium Genérale hujusmodi die 9 Julii 1768 Decretum edidit,
cujus tenor est, qui sequitur videlicet : « In hoc Conventu S. Francisci, Matriti, die 9 Junii
1768,. Rmus. P. N. Minister Generalis, Frater Pasqualisde Varisio, benigne annuens petitioni
Patrum Missionariorum degentium in partibus Indiarum, et desiderans promoveri magis et
678 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
magis hujusmodi sanctum ministeñum, concedit privilegia Prsedicatorum Generalium cum
siiis emolumentis et gratiis, ómnibus illis Prsedicatoribus, qiii per quatuordecim anuos inser-
vierunt laudabiliter Collegiis Missionum, dummodo per sex annos perfecerint Missiones uno-
quoque anno, sive ínter Fideles, sive ínter Infideles ; quod debeat constare per Litteras
Testimoniales P. GuardianietDiscretorum Coliegii cui inservierint. Quibus Litteris prsesen-
tatis Provincia respectivse, prsecipitReverendissimus, ut serventur ista, uti conformia legibusí
et Summorum Pontificum concessionibus. Ita est, Frater Joannes Baptista Galbis, Secretarias
Generalis Ordinis. »
Cüm autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictas Joseph Decretum hujasmodi, quo
firmius subsistat et servetur exactius, Apostolicae confirmationis nostríB patrocinio comraaniri
summopere desideret. Nos, ipsum Joseph specialibus favoribus etgratiis prosequi volentes....
supplicationibus ejus nomine nobis super hoc humiliter porrectis inclinati, Decretum prsein-.
sertum, a.uctoritate Apostólica, tenore prsesentium, confirmamus et approbamus, iliique invio-
labilis Apostolicsefirmitatis robur adjicimus....
DatumRomse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 21 Junii 1769, Pontifi-
ca tus nostri anno primo.
(Ex Bull. de Propaganda Pide, tom. 4. pag. 119.)
RESUMEN.
El Prefecto y Comisario de Misiones del Perú, Fr. José de Arapuero expuso que hallándose los
Misioneros de San Francisco en los desiertos de América trabajando entre los infieles con grandes
privaciones y sacrificios, era muy justo que talos Operarios fuesen condecorados con el titulo de Pre-
dicadores Generales, porque no volviesen á sus Conventos sin recompensa alguna, después de tantas
fatigas. Por lo cual el Ministro General, Fr. Pascual de Varisio, por Decreto del Dcfinitorio General,
celebrado en Madrid á 9 do Junio de 1768, dispuso que todos los Misioneros, que hubiesen servido
\A anos en los Colegios de Misiones, con tal que por seis aílos consecutivos se hubiesen ejercitado en
dar Misiones entre Fieles ó Infieles, gozasen de todas las gracias y emolumentos de los Predicadores
Generales de la Orden. Cuyo Decreto del Delinilorio aprobado ya por el General de la Orden, se
confirma con el sello Pontificio en éstas Letras, dadas en 21 de Junio de 1769.
SE REFUNDE EL CARGO DE COMISARIO EN EL DE PREFECTO EN LOS COLEGIOS DE
S. FRANCISCO DE QUERÉTARO, ZACATECAS, GUATEMALA Y MÉJICO.
Clemens Papa XIV. Ad futuram rei meraoriám.
Alias pro parte dilecti Pilii, Micbaelis del Eosal, Fratris expresse Professi Ordinis Minorum
Sancti Francisci, de Observantia nuncupatorum, ac Procuratoris quatuor Collegiorum Mis-
sionum, de Queretaro nempe, de Zacatecas, de Guatimala et Mexicani in America Septem-
trionali, Congregationi Venerab. Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium, negotiis propa-
gandse fidei prsepositse, expositum fuit, quod usque ab initio erectionis hujusmodi Collegiorum,
ofíicium Commissarii Apostolici prsedictarum Missionum cum altero officio earum Prsefecti
in una eademque persona unitum reperiebatur ; postmodum vero, quamvis officia prsedicta
duabus distinctis personis fuerint concessa, nibilominus, cum totum id, quod prius curae
dicti Commissarii Missionum a statutis felic. rec. Innocentii Papse XI, Prsedecessoris nostri,
tributum fuerat eo tempere, quo omnia dicta Collegia minime ibidem existebant, nunc a
Collegiis ipsis deinde erectis peragatur ; inutilis prorsus reddebatur ejusdem officii Commis-
SECCIÓN CUARTA. 679
sarii continuatio ; aut saltem, ex quo illius functiones omnes cum Prsefectura Missionum
compatibiles simt in una eademque persona, utrumque officium hujusmodi denuo uniendum
esse, Collegia prsedicta eorumque Fratres expostulabant. Atque prseterea, cum ab erectione
CoUegiorum hujusmodi usque ad hsec témpora praefectura earumdem Missionum a solis
Fratribus duorum dumtaxat CoUegiorum de Queretaro et de Zacatecas obtenta et exercita
fuerit, neglectis iis aliorum CoUegiorum de Guatimala et Mexicani seque cseteroquin digáis :
hinc Discretoria omnium quatuor CoUegiorum hujusmodi decernere putarunt, ut prsefatse
Congregationi supplicandum esset pro constitutione alternativaB, vi cujus in posterum nomi-
natio trium Fratrum, ad Prsefecturam hujusmodi deputandorum, non amplius a Prsefecto
peragenda sit; sed prsevio canónico scrutinio et electione expleri debeat ab illo Collegio, ad
quod per turnum seu alternativam id pertineret. Super autem hujusmodi precibus memorata
Congregatio audiendum esse censuit votum dilecti Filii Paschalis a Varisio, Ministri
Generalis ejusdem Ordinis, qui tara unionem officiorum hujusmodi in una eademque persona
tanquam utiliorem, quam electionem Comraissarii sinaulque Prsefecti dictarum Missionum
alternatim una vice pro unoquoque ex CoUegiis prsedictis, ut ita pax et tranquillitas in eis
conservetur, ac propositionem trium personarum^ ex quibus Commissarius ac Praefectus
hujusmodi eligendus erit, alternatim ab unoquoque Collegio, canónico scrutinio peracto,
pertinere putavit, quatenus ita eidem Congregationi visum fuerit.
Memorata itaque Congregatio die quarta Septerabris próximo prseteriti edidit decretum
« Eelato per K. P. D. Marlum Marefuscum, Secretarium, supradicto libello supplici, una
cum voto P. Generalis ; Eminentissimi Patres annuerunt, juxta votum prsedictum, post
vacationem Prefectura, quaí exercetur vigore Decreti sub die 28 Novembris 1757 expediti,
non obstante confirmatione ad aliud duodennium a prsesenti Prsefecto sub die 13 Junii 1769
ob pendentiam príenotati recursus nulliter obtenta »
Cum autem, sicut dictus Michael nobis nuper exponi fecit Apostolicse confirmationis
nostrae patrocinio communiri summopere desideret; Nos ipsum Michaelem specialibus
favoribus et gratiis prosequi volentes hujusmodi supplicationibus inclinati, Decretum
prseinsertum, auctoritate Apostólica, tenore praesentium, approbamus et confirmamus, illique
inviolabilis Apostólicas firmitatis robur adjicimus
Datum Ilomae, apud S. Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 22 Noverabris 1769,
Pontificatus nostri anno prirao,
(Ex Bull. de Propag. Fide, tom. 4, pag. 122.)
SEPARACIÓN BEL COLEGIO DE PACHUCA DE LA PROVINCIA DE MENORES OBSERVANTES,
DE MÉJICO.
Cleraens Papa XIV. Ad futuram rei memoriam.
Sedula Eomani pon tifiéis providentia omnium Christifidelium quieti, paci ac tranquillitati
consulere studet, et si inter eos praesértira, qui divinis obsequiis mancipati sunt, aniraorum
dissidia et contentiones suboriantur, pro illis penitus extirpandis eliminandisque, Apostolicae
suae auctoritatis partes interponit, et Catholicorum Principum id anhelantium votis libenter
annuit, prout in Domino conspicit salubriter expediré.
Exponi siquidem nobis nuper fecit dileclus Flius, Emmanuel de la Vega, Frater expresse
Professus Ordinis Minorum S, Francisci, de Observantia nuncupatorura, et Coraraissarius
Generalis Indiarum, quod alias rec. mem. Innocentius Papa XI, Praedecessor noster, per suas
in simili forma Brevis die 16 Octobris 1686 expeditas Litteras, nonnuUa decreta et statuta a
680 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Petro Maña Sormano tune temporis ejusdem Ordinis Ministro Generali, pro meliore regimine
ac directione Collegiorum seu Seminariorum in Provinciis ejusdem Ordinis in Indiis Occiden-
talibus existentium ad propugnandam Catholicam Fidem erectorum Apostólica auctoritate
confirmavit et approbavit, prsedictaque Collegia seu Seminaria juxta eorumdem statutorum
seu decretorum praescriptum immediate jurisdictioni pro tempore existentis Ministri Generalis
dicti Ordinis subjecta esse voluit ac declaravit, et alias prout. in ipsius Innocentii Prsedeces-
soris Litteris, quarum tenores prsesentibus pro plene et sufficienter expressis ac de verbo ad
verbum insertis, haberi volumus, uberius continetur. Postmodum vero felicis recordationis
Benedicto Papse XIII, Praidecessori itidem nos tro, pro parte tune existentis Commissarii Gene-
ralis Curise pro Ultramontana Familia dicti Ordinis expósito, quod cum Collegia praedicta
propter locorum distantiam ab ipsis Superioribus Generalibus ejusdem Ordinis regí etguber-
nari facile non possent, idcirco tune existentes S. R. E. Cardinales, negotiis Propagandas
Pidei prsepositi, Decretum ediderunt, quo Collegia et Seminaria hujusmodi, sive erecta sive
erigenda, in Provinciis Hispanise, dominio Eegis Catholici subjectis (aliquibus tamen exceptis),
sub obedientia et regimine ministrorum Provincialium reducebantur, Decretum hujusmodi
Ídem Benedictus Prsedecessor per suas in simili forma Brevis die 6 Septembris 1737 expeditas
Litteras, Apostólica auctoritate confirmavit et approbavit, ac alias prout in ejusdem Litteris,
quarum pariter tenores prsesentibus, pro plene et sufficienter expressis ac de verbo ad verbum
insertis, haberi volumus, uberius continentur. Subinde tamen instantibus Guardiano ac Dis-
cretis et alus tune existentibus Missionariis Collegii Seminarii S. Spiritus, de Afowíe nuncupati,
dicti Ordinis Valeutin., memorati Cardinales negociis Propagandse Pidei prsepositi, quibus
expositum fuerat ab instantibus ipsis, quod rcgiminis methodo immutata per memoratas ejus-
dem Benedicti Prsedecessoris Litteras. non parum languebat Missionum fructus et ipsa regu-
laris observantia, die 12 Novembris 174G, decreverunt quod, eisdem Litteris non obstantibus,
omnia Collegia erecta in Regnis Hispanise pro Missionibus Ordinis Minorum de Observantia,
restituenda essent in pristinum statura ad formam Litterarum alias, ut prsefertur, in forma
Brevis a memorato Innocentio Prsedecessore expeditarum. Quod sane decretum pise memorise
Benedictus Papa XIV, etiam Prsedecessor noster, per suas in pari forma Brevis die 1 Decem-
bris 1746 expeditas Litteras, eadem auctoritate Apostólica approbavit et confirmavit, ac alias
prout in suis Litteris hujusmodi, quarum similiter tenoribus prsesentibus, pro plene et suffi-
cienter expressis ac de verbo ad verbum insertis, haberi volumus, uberius continetur. Interea
vero ab eodem Benedicto XIII Prsedecessore, per alias suas in eadem forma Brevis die3 Aprilis
1728 Litteras expeditas, tributa fuerat facultas Fratribus dicti Ordinis Minorum S. Franeisci
Discalceatorum et Recollectorum, Strictioris Observantise nuncupatorum, erigendi unum Col-
legium seu Seminarium Missionum hujusmodi in unaquaque ex eorum Provinciis, cujus facul-
tatis vigore Conventus S. Franeisci de Pachuca in Novo Regno Mexicano ad Provinciam,
S. Didaci mmcupatam, et ad eosdem Fratres Minores Excalceatos spectan., in Collegium seu
Seminarium Missionum hujusmodi erectus fu it et husjumodi erectionem fel. roe. Clemens
Papa XII, Prsedecessor pariter noster, per suas in simili forma Brevis die 3 Julii 1733 appro-
bavit et confirmavit, ac alias, prout in eorumdem Benedicti XIII etClementis Prcedecessorum
Litteris, quarum itidem tenores prsesentibus, pro plene et sufficienter expressis ac de verbo ad
verbum insertis haberi volumus, fusius continetur, Quamvis autem, juxta legem in fundatione
ejusdem Collegii seu Seminarii S. Franeisci príescriptam, illud juxta formam, privilegia et
onera contenta in primodictis memorati Innocentii Prsedecessoris Litteris regi et gubernari
deberet, excepta tamen immediata jurisdictione et electione Guardiani ac receptione Novitio-
rum, quse intelligenda erant reservata Ministris Provincialibus dict» Provinciae S. Didaci,
SECCIÓN CUARTA. 681
cum expressa insuper conditione, ut Fratres de uno Seminario seu Collegio Missionum unius
Provinciae ad aliud SemiDarium seu Collegium hujusmodi alterius Provinciíe transiré minime
possent, atque ut fratres aliarum Provinciarum Guardiani locum in CoUegiis seu Seminariis
acceptare et obtinere nequáquam valerent, firmis cíeteroqui et illsesis integris remaneutibus
ómnibus alus pra?rogativis, auctoritatibus et superioritatibus debitis et competentibus Supe-
riorlGeneralidictiOrdinis, ac alias prout a Benedicto XIII, Praídecessore prsedicto, in suis
Litteris prsedictis statutum fiierat ; nihilominus Collegium seu Seminarium príedictum S. Fran-
cisci de Pachuca ita deinde rectum gubernatumque non fuit, sed nounullis arbitrarle exceptis,
in reliquis ómnibus pariformiter et íeque ac alii Conventus dictse Provincia) regi et gubernari
assuevit, in eo designatis alus ex Fratribus pro Missionibus, et alus uti tantum Conventuali-
bus, ita üt nec esset Collegium seu Seminarium quemadmodum oportebat, ñeque Conventus ad
instar aliorum ejusdem Provincias, sed mixtum quoddam de utroque participans, contra
expressam fundationis legem prsescribentem, ut CoUegiorum seu Seminariorum hujusmodi
Fratres Apostolicis Missionibus unice incumbere deberent : indeque orta fuerunt innúmera
mala, contentiones, dissensiones et scandala, tam intra quam extra dictum Collegium seu
Seminarium S. Francisci, non solum ínter Fratres Missionarios et memoratam Provinciam
S. Didaci, ac ínter ipsos aliosqué Religiosos Conventuales ejusdem CoUegii, sed etiam in Chris-
tianis popiüis illarum partium, Ut ígitur tot malis prícdictis eíñcax adhibeatur remedium,
nonnulli ex Missionariis, cordis dolore tacti, recursum liabuerunt ad tune in humanis agentem
Placidum de Sinedo, Commissarium Generalem Indiarum, qui suis Litteris maudavit, ut
Guardianus dicti CoUegií seu Seminarii S. Francisci de Pacliuca semper ex Missionariis eli-
gendus esset, aliaque utilia et opportuna pr^scribere curavit. Verum prsemissa non solum
executioni mandata minime fuerunt, sed electus insuper deinde extitit in Guardianum Collegii
praídicti unus ex Fratribus, qui ñeque in eodem Collegio morabatur. Vita postmodum functo
memórate Placido, dictus Emmanuel, Exponens, ejus ofíicio Commissarii Generalis Indiarum
successor, ut et ipse queque necessarium tot malis remedium afferret, dicti Placidi Prsedeces-
sorisLitteras preedictas confirmavít, atque insuper dúos Procuratores, unum ncmpe pro Colle-
gio seu Seminario hujusmodi, alterum qui jura Provincise príedictse tueretur, cum opportunís
facultatíbus ad se venire permisit.
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, auditis ómnibus per utrumque Procuratorem
hujusmodi hinc inde deductis et allegatis, dictus Emmanuel juxta sensum queque trium Fra-
trum dicti Ordinis, prudentia et ín his rebus experientia ac virtute queque príestantium, nul-
lum aliud efficacius prsemissis malis remedium excogitare et ínvenire valuerit, quam illud
dívisionis et separatíonis memorati Collegii seu Seminarii S. Francisci de Pachuca a Provin<íia
prsedicta S. Didaci, íUíusque Superiorum jurisdictione, et ejusdem Provincise Procurator
prsedictus, in casu, quo príedictum Collegium, prout prius eratnon relinquatur, cuicumque
juri super Collegio priedicto renuntiaverit ; hinc ipse Emmanuel, ut litibus et conten-
tionibus ómnibus motis et movendisfinis omnino ímponatur, Collegium hujusmodi apraídicta
Provincia per nos dividí ac separari plurimum cupiat, ídque etiam Charissimus in Christo
Filius noster, Carolus, Hispaniarum Rex Catholicus, ea» qua pollet, singulari et veré eximia
píetate, quam máxima desideret ; Nobis propterea humiliter supplicari fecit dictus Emmanuel,
ut in prsemissis opportune providere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica digna-
remur. Nos igítur, píis ejusdem Carolí Regis votis annuere, ipsumque Emmanuelem specia-
líbus gratíis et favoribus prosequi vojentes et a quíbusvis Excommunicationiá.... absolutum
fore censentes, hujusmodi supplicationibus inclinatí, Collegium seu Seminarium S. Francisci
de Pachuca prsedictum, a memorata Provincia S. Didaci illiusque Superiorum jurisdictione,
TOM. I. 85
682 PARTE 3* PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
aiictoritate Apostólica, tenore prsesentiiini, perpetuo dividimus, separamus et segregamus,
idemque Collegium seu Seminarium io ómnibus et per omnia ad instar aliorum Collegiorum
dicti Ordinis Fratrum Minorum S. Francisci de Observanlia et juxta formara, privilegia et
enera in primodictis ejusdem Innocentii Prcedecessoris Litteris contenta et expressa in posterum
perpetuis futuris temporibus regi et gubernari deberé, auctoritate ct tenore prsedictis decer-
nimus et mandamus.
PríBterea volumiis quod tam Pratres Hispani et Europoei quamalii illarurapartium, üriollos
vulgo nuncupati, ejusdem Collegii seu Seminarii, completo decennio sui Apostolici ministerii,
possint, si velint, remanere, vel in dicta Provincia S. Didaci incorporari, ita ut tanquam veri
illius Filii deinceps habeantur, cosque aptos ad orania officia juxta cujuscumque capacitatem
et proportionem, sicuti statutum est in alternativse legibus pro Indiarum Provinciis dicti Or-
dinis, declaramus -, qua de causa conditionem in prcedicta renunciatione super bis a memórala
Provincia appositam cassamus, annuUamus et irritamus ac nuUius roboris et momenti esse
decernimuset statuimus. Ómnibus insuper ejusdem Provincise S. Didaci Piljis, qui divino
spiritu et zelo salntis animarum ducti transiré velint ad dictum Collegium seu Seminarium,
ob Apostolicum ministerium exercendum, plenam et liberam facultatem adillud transeundi,
et decennio ibidem transacto, libere ad Provinciam ipsam eodem ferme modo sicut alii ipsius
Provincise Fratres, et non aliter redeundi, auctoritate et tenore prsedictis concedimuset indul-
gemus. Cseterum, per prassentes non intendimus facultati alias a Benedicto XIII Praidecessore
per memoratas suas Litteras Fratribus ejusdem Ordinis Minorum S. Francisci Discalceatorum
et Kecollectorum, Strictioris Observantioe nuncupatorum, erigendi, ut praefertur, in unaquaque
ex eorum Provinciis unum Collegium seu Seminarium Missionum, in aliquo esse derogatum,
sed facultatem ipsam in suo robore firmam omnino remanere deberé, auctoritate et tenore
praedictis sancimus atque decernimus ; ac prseterea volumus, quod omnia per prsesentcs statuta
ac disposita et qusecumque derogationes in illis contentíe locum sibi vindicare debeant, et
intelligenda tantummodo sint respectu Collegii seu Seminarii S. Francisci de Pachuca prsc-
dicti, ñeque uUo modo protrahi et extendi possint ad omnia alia Collcgia seu Seminaria Mis-
sionum, siveusque adhuc erecta sive in posterum erigenda in Provinciis corumdem Fratrum
Discalceatorum et Kecollectorum in Regnis Hispanise existeutia ; qu3e quidem CoUegia seu
Seminaria juxta leges a nostris Príedecessoribus prsescriptas in posterum queque regi et gu-
bernari deberé, parí auctoritate et tenore volumus et jubemus.
Decernentes easdem prsesentes Litteras semper firmas, validas et efíicaces existere, etc.
Datum Romae, apud Sanctam Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 9 Julii 1775,
Pontiñcatus nostri anno tertio.
(Del Bulario de Propaganda Fide, tom. 4. pág. 131.)
QUE LOS VISITADORES Y COMISARIOS NO PUEDAN EN LAS INDIAS REMOVER DE SU OFICIO
NI PRIVAR DE VOZ ACTIVA Y PASIVA A LOS GUARDIANES O VOCALES QUE TIENEN
DEIiECHO A CONCURRIR AL PRÓXIMO CAPITULO, ANTES DE CELEBRARLE.
Pius Papa VI. Ad futuram rei memoriam.
Exponi Nobis nuper fecit dilectus Filius, Emraanuel de la Vega, Sacerdos et Frater expresse
Professus Ordinis Minorum S. Francisci, de Observantia nuncupatorum, et Cbramissarius
Géneralis Indiarum, quod alias fel. rec. Urbanus Papa VIII, Prsedecessor noster, ad toUendas
in Provincia S. Antonii Fratrum Ordinis Minorum ejusdem S. Francisci Discalceatorum
nuncupata Portugallise, quascumque occasiones ambitíonis et injustitiae, quse sub simúlate
SECCIÓN CUARTA. 683
zelo apparentis correctionis ot reformationis, dum Provincia hujusmodi visitabatur obrepere
solebant, per suas in simili forma Brevis die prima Decembris 1039 nonnulla constituit atque
prgescripsit in paragrapbo sexto earumdem Litterarum, cujus tenor est, qui sequitur, videlicet :
« Ut autem omnis ambitionis et injustitise occas iones, quíe sub simulato et apparentis cor-
rectionis et reformationis zelo, obrepere solent, e medio penitus evellantur, postquam praedicti
Visitatores et Commissarii suam jurisdictionem et visitationem in Provincia hujusmodi
coeperint exercere, nulli Guardianl millique Vocales, quibus concursus ad Capitulum próximo
futurum de juro competit, possint ante ipsum celebratum Capitulum ob aliquam seu aliquas
causas ab oflQcio removeri, nec voce activa aut passiva privari. Si autem in ipsa Visitatione
aliquibus delictis et culpis quidam prsedictorum reperiantur obnoxii, vel eorum punitio et
correctio post omnes electiones Capituli factas differatur, vel alus canonicis et regularibus
poenis prseter privationem officii, ac vocis activse et passivae arbitrio Superiorum puniri
debeant »
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, dictus Emmanuel pro bono atque utilitate
Provinciarum sui Ordinis Minorum S. Francisci in Indiis existentium, ea quae in praeinserto
paragrapho Litterarum ipsius ürbani Prsedecessoris disposita atque statuta sunt, quoad
memoratam Provinciam S. Antonii, ad dictas queque Provincias in Indiis existentes ampliari
et extendi per Nos plurimum desidcret ; Nobis propterea humiliter supplicari fecit, ut in
praemissis opportuneprovidere et, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur, ipsum Exponentem specialibus favoribus et gratiis prosequi volentes et a qui-
busvis Excommunicationis harum serie absolventes et absolutum fore censontes, hujus-
modi supplicationibus inclinati, attenta super prscmissis relatione et voto dilecti Pilii nostri
Aloysii Marioe, Sanctse Romanse Ecclesiae Diaconi Cardinalis Torrigiani nuncupati, Ordinis
Minorum ipsius S. Francisci apud Nos et Sedem Apostolicam Protectoris, omnia et singula
contenta et expressa in praeinserto paragrapho earumdem Litterarum ipsius ürbani Prsede-
cessoris et quoad Provinciam S. Antonii hujusmodi disposita, mandata ad omnes Provincias
dicti Ordinis Minorum S. Francisci in Indiis existentes, auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium, extendimus et ampliamus, atque in illis queque contenta inviolabiliter in
posterum observari prfecipimus et mandamus.
Decernentes ipsas praesentes Litteras firmas, validas et efficaces existere et fore, suosque
plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere, etc.
Datum Romae, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 6 Maji 1776, Pontificatus
nostri anno secundo. — J. Card. de Comitibus.
ATESTADO DEL CONSEJO DE INDIAS.
Don Francisco Eduardo Paniagua, del Consejo de S. M., su Secretario y Oficial Mayor de
la Secretaría del Supremo Consejo y Cámara de Indias, por lo tocante al Perú y á lo Indife-
rente, certifico que, habiéndose presentado ésta Bula pidiendo su pase, y vista en el Consejo
con lo expuesto por el Señor Fiscal, acordó en 30 de Octubre último, se le diese en la forma
regular. Y para que conste donde convenga, doy ésta Certificación, y lo firmo en Madrid, á 18
de Noviembre de 1776. — • Francisco Eduardo Paniagua. — (Sacada del Archivo de Ocopa.)
684 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
Expuso el Comisario General de Indias,. Fr. Manuel do la Vega, que en otro tiempo Urbano VIH,
para quitar toda ocasión do ambición ó do injuria, que so podia introducir en la Provincia do San
Antonio de Portugal, bajo celo fingido de corrección, no pudiesen los Visitadores ó Comisarios, :ü
comenzar su régimen, privar de voz activa y pasiva, ni deponer ningún Guardian ó Vocal, antes de
celebrar el Capítulo Provincial : y que, si en algún caso mereciesen la pena de ser castigados, so
sustituya con cualquiera otra, fuera do la de ser depuestos de su Oficio y privados do voz activa y
pasiva. Cuya disposición, á petición del enunciado Comisario, se extendió á todas las Provincias de
San Francisco, en América. — Dado en 6 de Mayo do 1776.
LETRAS APOSTÓLICAS SOBRE LAS CUSTODIAS DE LA ORDEN SERÁFICA,
EN NUEVA ESPAÑA.
Pió VI Papa. Para futura memoria.
Por parte de nuestro muy amado en Cristo Hijo Carlos, Rey Católico de España, Nos ha
expuesto, poco hace, el amado Hijo y noble varón Jerónimo, Duque de Grimaldi, su Embaja-
dor cerca de Nos y de ésta Santa Sede, que Fr. Antonio de los Reyes, Sacerdote Religioso Pro-
feso de la Orden de Menores de San Francisco de la Observancia, Misionero que ha sido, al<?un
tiempo hace, en la América Septentrional, y que habiendo vuelto á España, ademas de otras
cosas que ha expuesto en una representación hecha por escrito, han sido los muchos y graves
perjuicios, que sufren las Misiones de California, Monterey, La Sonora, Pimeria alta y baja,
Sinaloa, Nueva Cantabria, Parral, Chiguagua, Tarumaray el Nuevo Méjico; pues ademas de
los Religiosos de la Orden de Predicadores, que se ocupan en las enunciadas Misiones en'
California, todos los otros Misioneros de la sobredicha Orden de San Francisco de la Obser-
vancia están sujetos á seis Superiores de la misma Orden, que distan muchísimo unos de otros
y de las Provincias y Misiones, en las cuales sus subditos trabajan en la viña del Señor. De
ésta diversidad de Superiores y de la distancia de las Residencias, se conoce que han acaecido
algunos disturbios, repugnancia en obedecer los mandatos, imposibilidad de conocer, castigar
y corregir los abusos de los Misioneros en perjuicio de la Religión y de los Católicos, como
asimismo perturbaciones molestas entre los mismos Misioneros, originadas de emulaciones
excitadas entre ellos, acerca del modo de regir las Misiones y de administrar los Sacramentos,
por la variedad y diversidad de opiniones de los Prelados ; de lo cual resulta que, aunque los
Misioneros profesan la misma Orden, con todo eso disientan y discorden entre sí, desviándose
de las reglas de una verdadera hermandad, causando ruina y escándalo á los Católicos y detri-
mento en la conversión de los infieles.
Con el mismo escándalo, y detrimento son muy frecuentes las emulaciones entre los Párrocos
seculares, por razón de los emolumentos parroquiales, pues para conservarlos, proceden algunas
veces con tanta violencia, defendiendo que les deben éstas obvenciones los Indios y gentes
llamadas de razón, vagos ó forasteros, que siendo naturales de aquellas Provincias, se pasan á
vivir álos Pueblos, en donde los Misioneros administran los Sacramentos y dan el pasto espi-
ritual graciosamente y sin llevar ningún estipendio, que se atreven muchas veces á vituperar
é injuriar al Misionero, que los admite en sus pueblos; y ademas de esto haciendo recursos á
los Vicarios Episcopales, éstos expidiendo sus mandamientos sobre ello, envian ejecutores, los
cuales á sü arbitrio exigen los emolumentos contra la voluntad de los que los satisfacen : de lo
cual resulta, que aquellas míseras gentes frecuentemente se vean precisadasy 6 á pasarse de
SECCIÓN CUARTA. 685
una á otra Provincia, 6 á huir á- los montes, por no experimentar las opresiones de los ejecutores
de la cobranza de las dichas obvenciones y emolumentos : por lo cual también acaece que las
dichas gentes no tengan fija ni determinada residencia.
Y no son de menor, sino acaso de mayor consideración, las causas, por las cuales los Indios
aborrecen también los Curatos espirituales y Pueblos de sus Misioneros ; pues ejerciendo la
cura animarum graciosamente y sjn llevar ningún estipendio, sin embargo con el pretexto de
construir ó adornar la Iglesia, ó de la incapacidad de los mismos Indios, de regirse ellos
mismos en sus cosas económicas, los gravan con servidumbres personales y otras varias ; por
lo cual se sienten vivir sin libertad y despojar poco apoco de sus predios, casas y bienes
propios.
Para evitar estos males, dispuso algunos Estatutos saludables José de Galvez, Visitador
General que fué antes de ahora de la Nueva España; pero apenas salió de aquella Provincia,
las cosas fueron á peor, de tal manera, que no pocos Misioneros, horrorizados de tantas per-
turbaciones, tuvieron por conveniente dejar algunas Misiones, en que se ocupaban, y volverse
á sus propios Colegios : en cuyas circunstancias era el único remedio de tantos males que,
según la forma de las Constituciones Apostólicas, promulgadas para los Colegios de Misione-
ros de Propaganda Fide^ erigidos antes de ahora en la América Septentrional, y principal-
mente por el Papa Inocencio XI, de feliz memoria, Predecesor Nuestro, por sus Letras expedidas
en forma de Breve, que empiezan Ecclesica CathoUcce, su data el dia 16 de Octubre de 1686,
se formasen algunas y varias Custodias de Religiosos Menores de San Francisco de la Obser-
vancia, según la necesidad del tiempo y de los lugares; cada una de las cuatro Custodias se
debe gobernar, en cuanto á la disciplina Regular, con su peculiar Custodio, con independencia
de los Ministros de las Provincias y de los Guardianes de dichos Colegios ; y que éstas Provin-
cias y Colegios estén obligados á suministrar el numero de Religiosos necesarios para ejercer
las funciones ; y que los tales Religiosos luego que hayan llegado á las respectivas Misiones, á
que fueren destinados, estén exentos desde allí adelante, de prestar obediencia á dichos sus
Prelados, ya sean Ministros 6 Guardianes, y estén sometidos enteramente al Custodio de aquel
distrito, y que las sobredichas Custodias se dividan y distribuyan en las enunciadas Provincias
y demás lugares ó territorios, en los cuales pareciere ser más conveniente para la conversión
de los infieles, el aumento de la Religión Católica y conservación de los mismos Católicos en la
Santa Religión.
Y para que todas las enunciadas Custodias, que se erigieren, se instituyan y gobiernen con
la rectitud que corresponde, se deberán hacer unos Estatutos Regulares conformes, en cuanto
se pueda, á los Estatutos y usos de los Colegios instituidos para la Propagación de la !Fé, como
está prescrito en las expresadas Letras Apostólicas del Papa Inocencio XI; principalísiinamente
que los Religiosos de las sobredichas Custodias, como verdaderos Misioneros Apostólicos, puedan
gozar de las mismas gracias y privilegios concedidas y concedidos por los Sumos Pontífices y
los Reyes Católicos á los sobredichos Colegios.
Pero por cuanto los Custodios, que se constituyeren en el centro de dichas Provincias, esta-
rán tan distantes de sus subditos, ocupados en las Misiones en muchos y remotos parajes, que
no puedan inquirir sus costumbres y el exacto ejercicio de las Misiones é invigilar sobre uno
y otro, se juzga ser conveniente y conducente que nombren Superiores subalternos, que se hayan
de llamar Vicarios ó Presidentes, siempre sujetos á dichos Custodios, que puedan continua-
mente indagar todas las cosas, y habiéndolas indagado, dar parte de ellas al Custodio propio :
y por tanto en el Lugar principal de cada Provincia so debe constituir uno de éstos Vicarios,
al cual estén inmediatamente sujetos los Misioneros de su distrito ; y así en cada Custodia se
«8« PARTE 3a PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
deberá señalar el competente número de Vicarios, cuyos oficios y los de los Custodios hayan de
durar por un trienio, el cual finalizado, los Custodios y Vicarios, congregándose capitularmente
como Vocales, deberán elegir otros por nuevos Custodios y Vicarios, según las Constituciones y
Estatutos de la Orden. Mas para la subsistencia de las enunciadas Custodias y Vicariatos parece
necesario, q\ie en el principal Lugar, en donde se hubiere de colocar cada Custodia, se instituya
un Hospicio ó una Casa cómoda, para el cual ó la cual se destinen seis Eeligiosos, 6 tantos
cuantos se puedan mantener con las limosnas, que den los Fieles : y en el enunciado Hospicio
6 Casa los Custodios ó sus Vicarios puedan dar el hábito á los que conocieren que tienen voca-
ción de Dios para esto, de suerte que á los Ministros antiguos se subroguen otros nuevos y que
sean operarios en erigir Misiones en adelante, y los ancianos y enfermos que no puedan ya
soportar el trabajo y grave peso de las conversiones, tengan segura acogida en la Casa del Hos-
picio, en la cual acaben su vida. T en el Lugar principal, en donde el Presidente ó Vicario
establezca su residencia, se podrá también instituir otra Casa ú Hospicio con tres 6 los máa
Religiosos que se puedan mantener cómodamente en ella, del modo aquí antecedentemente
expresado, y para el mismo fin, pero sin que tenga facultad para dar el hábito ni admitir á
hacer la Profesión ; pues ésta facultad ha de residir solo en el Custodio, como Superior.
Y habiendo entendido el dicho Serenísimo Eey, á consulta de su Consejo de Indias, que la
erección délas enunciadas Custodias era el más eficaz y conducente remedio para cortar los
males y aumentar la Keligion en las enunciadas Provincias, nos hizo suplicar humildemente en
su Real nombre, que con la autoridad Apostólica nos dignásemos erigir las dichas Custodias de
Misioneros'de la Orden de Menores de San Francisco de la Observancia, según el modo y forma
y en los Lugares aquí antecedentemente expresados, y así erigidas franquearles todas las
gracias y privilegios concedidos á los Misioneros de los Colegios de Propaganda Fide.
Y nos, que por razón del oficio del Apostolado, que nos está encargado, deseamos no solo
abrazar ésta piedad del Rey, Príncipe religiosísimo y verdaderamente Católico, sino fomentarla
aún con todas las gracias y favores ; recomendando encarecidamente en el Señor los dones
liberalmente expendidos de su Real Erario, para erigir nuevos Obispados y Presidencias de
Misiones ; visto el dictamen de Nuestros Venerables Hermanos, los Cardenales de la santa Iglesia
Romana, encargados de los negocios de Propaganda Fide, del cual nos dio cuenta el amado
Hijo Esteban Borja, Secretario de la Congregación de dichos Cardenales, y con la plenitud de
nuestra potestad Apostólica, concedemos y damos facultad para que se hagan las erecciones
de las Custodias, que van dichas, según parecieren necesarias y conducentes á dicho Serenísimo
Rey en las mencionadas Provincias de la América Septentrional, es á saber ; de California,
Monterey, la Sonora, Pimeria alta y baja, Sinaloa, Ostimuri, Nueva Cantabria, Parral, Chi-
guagua, Tarumara y el Nuevo Méjico ; pero quedando salvos los derechos, así ordinarios como
delegados, de los Obispos de Guadalajara, de Durango y de la Sonora, en el modo y forma,
que van expresados aquí antecedentemente. Y á las enunciadas Custodias así erigidas damos y
concedemos todas las gracias y privilegios concedidos á los Misionero» de los Colegios institui-
dos para la propagación de la Fé.
Encargando al religioso varón, Fr. Manuel de la Vega, Comisario General de Indias, que
disponga la forma del régimen de las tales Custodias, y los Estatutos que se deben observar en
ellas, los cuales tengan su vigor hasta tanto que se celebre Capitulo General de la expresada
Orden, en el cual se deberán examinar y aprobar, quedando siempre salva la autoridad de la
enunciada Congregación de Propaganda Fide, para aumentarlos 6 moderarlos en cuanto sea
necesario y pareciere más conveniente en el Señor.
Y es nuestra voluntad, que así las sobredichas Custodias, como los Hospicios que se insti-
SECCIÓN CUARTA. 687
tuyeren en ellas, no estén soraetidos á las órdenes de ninguna Provincia, sino snjetos inmediata-
mente al Superior General do aquellos parajes, en que estuvieren sitos. Concediendo al sobre-
dicho Serenísimo Eey y á sus sucesores para diputar las personas Eclesiásticas, que les
parecieren convenientes, que hagan llevar á efecto éstas nuestras Letras ; y determinando que,
luego que fuere erigida é instituida cada una de las sobredichas Custodias por el enunciado
Rey, se haga saber al Ministro General de la Orden, que en aquel tiempo fuere.
Declarando que las presentes Letras sean y hayan de ser siempre firmes, válidas y eficaces, y
surtan y produzcan sus plenos é íntegros efectos, y sufraguen plenísimamente en todo y por
todo á aquellos, á quienes importa é importare de cualquier modo en lo sucesivo ; y que así se
deba sentenciar y determinaren lo que va expresado, por cualesquiera Jueces Ordinarios y
Delegados, aunque sean Auditores de las causas del Palacio Apostólico y Cardenales de la
Santa Iglesia Romana, aunque sean Legados a Latere y Nuncios de la Sede Apostólica, y otros
cualesquiera que tengan cualquiera autoridad y dignidad ; y que sea nulo y de ningún valor lo
que de otra suerte aconteciere hacerse por atentado sobre esto, por alguno con cualquiera auto-
ridad, sabiéndolo 6 ignorándolo.
Sin que obsten las Constituciones y Disposiciones Apostólicas, ni los Estatutos y costumbres
de dicha Orden, aunque estén corroborados con juramento, confirmación Apostólica ó con otra
cualquier firmeza, ni los privilegios, indultos y Letras Apostólicas concedidos, confirmados é
innovados de cualquier modo, en contrario de lo que va expresado.... Dado en Roma, en Santa
Maria la Mayor, sellado con el Sello del Pescador, el dia 17 de Noviembre de 1779, año quinto
de nuestro Pontificado, Inocencio Cardenal Conti.
Certifico yo Don Felipe de Samaniego, Caballero del Orden de Santiago, del Consejo de S. M.,
su Secretario y de la interpretación de lenguas, que ésta traducion está bien y fielmente hecha
en Castellano del ejemplar Latino, que me fué remitido para éste efecto, de acuerdo del Supremo
Consejo de Indias. Madrid y Febrero 14 de 1780. — - Por indisposición del Señor Secretario de
la Interpretación, como Oficial Mayor, D. Manuel Osorio y Manso. (Del archivo del Colegio de
Ocopa, en un libro impreso año de 1781, titulado : Breve Apostólico de Fio VI y Estatutos
Generales de las Custodias de llueva España.)
PREROGATIVAS DEL SECRETARIO DEL COMISARIO GENERAL.
En 11 de Setiembre de 1781, Pío VI, á petición del Comisario General de Indias, Fr. Manuel
do la Vega, concedió que el Secretario del Comisario General de Indias ya fuese de España ó de
las Indias, que hubiese desempeñado laudablemente su oficio por dos años cumplidos, goce de
todos los privilegios, gracias, exenciones y prerogativas, de que gozan por derecho, uso y cos-
tumbre, los Secretarios de la Orden, tanto del Ministro General como del Comisario, sin dife-
rencia alguna y con precedencia inmediata después de los dichos Secretarios : pero quiere el
Papa que para éste oficio sean escogidos los que antes hubiesen sido Definidores 6 Lectores
Jubilados, y que de otro modo no gocen los Secretarios del Comisario de Indias, de los expresa-
dos privilegios. Empieza ínter cceteras. (Hállase impresa en la Biblioteca Nacional de Lima,
Papeles varios^ tom. 2., la primera Bula.)
688 PARTE S*» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
SOBRE LA REFORMA DE LOS HOSPITALES DE SAN JUAN DE DIOS, EN AMÉRICA.
Pius Papa VIL Ad perpetuam rei memoriam.
Inscmtabili Divinas providentise consilio ad regendam Christi Ecclesiam, licet immerentes
consütuti, nostrarum parfcium intelligimus esse, curas omnes et sollicitudines nostras eo
conYertere, unde non modo mala, si qua sunt, a Fidelibus, quantum fieri potest, arceantur et
amoveantur, verum etiam qu^e eorum bono utilitatique sunt, in eos provenire possint. Quibus
in cogitationibus dum dies noctesque, quantum in Nobis est, sine intermissione versamur,
accidit, ut Charissimus in Christo Pilius noster, Carolus, HSspaniarum Kex Catholicus. pro
flagranti studio, quo in utilitates omnes et commoda incensus est, homínum Regise su3e ditioni
subjectorum, atque in primis eorum, qui morbis atque infirmitatibus afflicti et vexati. propter
rerum omnium inopiam ad Hospitalia confugere, atque in iis levamen subsidiumque sais
necessitatibus quserere ác postulare coguütur, cognoverit, Hospitalia qusedam ex eorum nu-
mero, quorum cura et administratio Congregationi Fratrum, Sancti Joannis de Deo nuncu-
patse, credita est, et quaj in Americanis ipsius Regis Catholici ditionibus sunt constituía, eo
in statu ac conditione versari, ut aptiór in iis atque utilior earum reruná administratio
constitui necesse sit, quge ad levandos infirmes destinatse sunt, idque tam circa prsedia,
quorum possessionibus jam pridem gaudent, quam circa eleemosynas, quse a Fidelium pietate
etcharitate conferuntur; cognoveritque propterea hanc aptioris utiliorisque administrationis
necessitatem ex eo máxime proficisci, quod nimis pauci sunt prsefatáe Congregationis Sancti
Joannis de Deo Commissarii, et impares omnino sint prospiciendis providendisque rebus
ómnibus, quse sunt eorum muneris, ac necessaria, prsesertim in tanta et tam dissita illarum
regionum Catholico Regi subjectarum amplitudine, ita, ut his ipsis de causis etiam Concilium
Provinciale. IV celebratum anno 1771, cui Venerabilis Frater Noster Cardinalis, de Lorenzana
nuncupatus, tune Archiepiscopüs Mexicanus, praefuit, existimaverit ac proposuerit incommo-
dis, quíB ob allatas causas in Hospitalia proveniebant, auctoritate Sedis Apostolicse consulen-
dum esse. Harum igitur rerum cognitione permotus Rex Catholicu^, pro ea, qua in subditos
suos, prsesertim pauperes, fervet charitate, humiliter Nobis supplicare fécit, ut, malis hujus-
modi remedium afferre, atque auctoritate nostra Apostólica providere dignaremur, et qub res
succedere facilius maturiusque posset, ipse quasdam Nobis rationes proponi jussit et fecit,
quibus aptior illa et utilior prsedictorum Hospitalium in rebus temporalibus administratio
possit instituí, prout latius in precibus nomine Catholici Regis ab ejusdem Ministro Plenipo-
tentiario, in hac ajma Urbe nostra degente, continetur.
Nos igitur piis religiosisque ejusdem Caroli Regis votis, quantum cum Domino possumus,
pro nostra in eum benevolentia annuere volentes, illud etiam in animo considerantes, Congre-
gationem prsedictam Sancti Joannis de Deo conflatam esse Religiosis viris máxima ex parte
Laicis, qui solemni voto pauperibus infirmis omni ope juvandis sese dicant; Motu proprio
ac certa scientia et matura deliberatione nostris, deque Apostolicse potestatis plenitudine,
quemadmodum a prsedicto Concilio Mexicano IV propositum fuera t, Commissaria hujusmodi
ofiBcia seu gradus, in dictis Provinciis et alus ipsius Caroli Regis Dominiis Americanis
dumtaxat, ut prsefertur, existentibus, abolemus, supprimimus, extinguimus ac perpetuo
abrogamus, atque in eorum loco Provinciales et Definitores Provinciales, ut infra, eligendos,
eo numero et locorum intervallis, quse ab Episcopis, tamquam specialiter ad id ab hac Sede
Apostólica Delegatis,.annuente Rege Catboíico', magis expediré judicab un tur, substituimus et
subrogamus, cum iisdem facultatibus, prseeminentiis, honoribus et onerib)is (cohserenter
SECCIÓN CUARTA. 689
tamen ad ea, quge infra statuemus), et auctoritatibus, quibus dicti Coramissarii Generales
pollebaiit. Statuentes, ut praidictorum Provincialium electio libere a sexennio in sexennium
fiat a Keligiosis Vocalibus ipsius Ordinis Sancti Joannis de Deo, juxta formam et tenorem in
Constitutionibus ejusdem Ordinis pro hujiismodi electionibus peragendis constitutum, prsesi-
dentibus iisdem Episcopis, salva tamen et integra remanente exemptione et libértate electionis.
Mandamus insuper, ut qugecumque ad Hospitalium régimen et eorumdem bonorum et eleemo-
synarum administrationem dumtaxat pertinebunt, respectivorum Ordinariorum pro tempore
existentium, utpote Delegatorum Apostolicorum, directioni, curse et vigilantise subjiciantur,
ita ut possint ac debeant in id potissimum intendere, ne Hospitalium redditus et eleemosynse
prsedictse ad alios usus distrahantur, sed ad infirmorum, pro quibus data sunt, subsidium
prorsus erogentur; utque prseterea ratioues bonorum et eleemosynarum hujusmodi a dictis
Confratribus repetere possint ac debeant, omninoque invigilent atque attente provideant, ut
dicti redditus quam optime rectissimeque administrentur, erogenturque in utilitatem, subsi-
dium et levamen pauperum infirmorum, cseterosque fines, quorum gratia, vel a piis Funda-
toribus prsedia et bona legata fuerunt, vel a benefactoribus donata, qui manualibus quotidianis
eleemosynis ad conservationom, incrementumque operis tam salutaris concurrunt, salvo
semper jure patronatus ad prsedictum Regem Catholicum pertinente. In bis vero, quse ad
interius Conventuum régimen et ad conservationom, integritatem, incolumitatem, et observan-
tiam Regularis discipliníB pertinent, volumus et mandamus, ut prsedicti Confratres, Priores
Provinciales, Definitores et Conventus quicumque in ea, in qua hactenus fuerunt, a Confratre
Majori in Hispania degeüte, dependentia, permaneant et perseverent, et a quacuraque respecti-
vorum Ordinariorum potestate exempti sint, juxta privilegia, quse, ut prsefertur, eidem Ordini
concessa fuerunt, ut, servata uniformi membrorum ab eodem Generali Capite dependentia,
uniformitas quoque disciplinse servetur, Regularis observantia consistat, ac illius integritas
ipsiusque Congregationis unitas habeatur.
Prseterea locorum Ordinariis, quibus vigore prsesentium, ut prsefertur, cura invigilandi
super recta quorumcumque reddituum dictorum Hospitalium administratione demandata est,
facultatem concedimus, utpote hujus Santse Sedis Delegatis, cognoscendi in gradu appellatio-
üis de ómnibus decretis et provisionibus, ad administrationem dictorum Hospitalium perti-
nentibus, emanatis aut emanandis a Provincialibus et Definitoribus eligendis, ut supra, quin
ad Superiorem Generalem dictse Congregationis, in Hispania residentem, recurratur, ita pos-
tulante dictorum decretorum ac provisionum natura, quse, cum ad bonum publicum tam
urgens ac necessarium pertineant, qualis est infirmorum curatio, providendum est, ut, quam
celérrimo fieri potest, executioni mandentur, quin eorum executio tamdiu retardetur, quamdiu
necessarium esset, si ante illorum executionem expectanda essent prsedicti Superioris Gene-
ralis, in Hispania residentis, rosponsa et decisiones, salva tamen ac firma remanente ipsi
Superiori Generali facúltate agnoscendi ac decidendi super quibuscumque alus causis et quses-
tioüibus, quae oriri possent circa internam Conventuum disciplinam, et circa régimen Commu-
nitatis Religiosae, itemque salva et firma remanente prsedicti Ordinis sive Congregationis sub
uno Capite unitate. Ordinariis autem locoruna, quibus ea cura demandata est, de qua supra,
volumus, ut ad formam decretorum alias a Congregatione Concilii editorum et a felicis recor-
dationis Urbano Papa VIII, Prsedecessore nos tro, Apostólica auctoritate confirmatorum, nihil
prorsus solvatur, nec eorum Officialibus pro rationibus exigendis et cseteris primitiis exequen-
dis, ñeque a visitatis procuratio sive in pecunia sive in victualibus debeatur.
Decernentes prsesentes Litteras semper firmas, validas et efficaces existere et fore, etc.
TOM. I. 86
690 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
Datum Romee, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 15 Novembrig
1803, Poütificatus nostri anno quarto.
(Cedulario Arz. de Lima, tora. XI, pág. 8.)
RESUMEN.
A petición de Carlos IV, Rey do España, que deseaba mejor administración en las rentas de los
Hospitales de S. Juan de Dios, en América, como ya lo habia pedido el Concilio IV do Méjico en
1775, presidiéndole el Cardenal Lorenzana, Arzobispo de Méjico; el Papa, favoreciendo la pro-
puesta del Concilio de Méjico y la petición del Rey, anula la Comisaría de S. Juan de Dios, en los
Dominios de España solamente, y en su lugar instituye Provincialesí y Definidores (con los mismos
privilegios, que tcnian los Comisarios), en el número y en los lugares, que á los Obispos, como espe-
cialmente Delegados para el objeto, les pareciese conveniente, con anuencia del Rey Católico ;
mandando que las rentas y limosnas de los Hospitales estén sujetas á la inspección y vigilancia de los
Obispos, como Delegados Apostólicos ; los cuales procurarán que dichas rentas y limosnas no se dis-
traigan á otro objeto, que al servicio de los enfermos. En cuanto al régimen y disciplina interior do
los Hermanos, se manda que los nuevos Provinciales estén sujetos al Hermano Mayor de España y
exentos de los Obispos. Y por último, se dispono que la nueva ingerencia de los Obispos en los Hos-
pitales se ejerza sin detrimento alguno de los Hermanos, y gratis, sin llevar cosa alguna por la loma
de cuentas, visita ú Oficiales necesarios para el caso.
Dado en 15 de Noviembre de 1803.
SE RESTABLECE LA COMPAÑÍA DE JESÚS EN EL IMPERIO DE RUSIA,
Dilecto Filio Francisco Kareu, Presbytero ac Superiori Congregationis Societatis
Jesu, in Imperio Russiaco.
Pius Papa VIL
Dilecto Pili, Salutem et Apostolicam Benedictlonem.
Catholicse Fidei in amplissimis Russiaci Imperii regionibus conservandse et excolend93, nec-
non spirituali Fideliiim regimine instaurando prospiciens, reciñera. Pius Papa VI, Praedeces-
sor noster, annuente Catharina II, tune in humanis agente, totius Russise Imperatrice, per
Apostolicum Legatuna, Joannem Andrseam, Archiepiscopum Chalcedonensem, nunc S. R. E.
Cardinalem et Episcopum Sabinensem, unam Cathedram Archiepiscopalem cum suo Capitulo in
civitate Mohilovige erexit, eidemque in Archiepiscopum et Pastorem prsefecit Venerabilem
Fratrem Stanislaum Siestezencewiez cum ordinaria facúltate ac potestate super Catholicos
Latini Ritus in iis' ómnibus Provinciis ac regionibus totius Russiaci Imperii, in quibus nuUa
esset erecta,Sedes Episcopalis. Novis alus Provinciis, quse pridem Regi ac Reipublicse Poloniae
suberant, Imperio Russiaco adjectis, prseclara Serenissimi Imperatoris Pauli I in Catholicos
volúntate factum est, ut idem Prsedecessor noster, Pius Papa VI, per alterum Legatum, Vene-
rabilem Fratrem" Laurentium, Archiepiscopum Thebaram, Episcopales Catholicorum Grseci ac
Latini rlituSjCathedras, in iisdem regionibus dudum erectas,firmaverit, stabiliverit atque Apos-
tólica auctoritate muniverit ; ipsam queque Mohiloviensem Ecclesiam Metropolitica potestate
auxerit et decoraverit. Verum, quamvis multa bine sint ex Apostólicas Sedis providentia et su-
premi Principis Pauli I benignitate Catholicis ad eorum spiritualem salutem comparata subsi-
dia; quid tamen iUa sunt, aut quomodo satis esse possunt in tanta Regnorum latitudine, quse in
Europse et Asise partes protenditur, in quibus nec uUse sunt Sedes Episcopales neo Regularium
SECCIÓN CUARTA. 691
uUius Ordinia Coenobia, exiguus vel nuUus sacerdotum numerus, plurimi pascua quserentes,
sed non habentes, qui pascua salutaria demonstret ? ut idcirco Nos, qui Pastores sumus in uni-
versa domo Israel, repetere saepius cum Christo Kedemptore Nostro debeamus : « Messisqui-
dem multa, operarii autem paud, » Quamobrem, cum nonnulli extinctaB per Apostólicas
Clementis Papse XIV, Prsedecessoris nostri, Litteras, Societatis Jesu Presbyteri in illis par-
tibus a pluribus annis commorantes, erudiendse ac bonis moribus et Fidei Catholicserudimentis
imbuendse juventuti, verbiDei prsedicationi ac Sacramentis administrandis sese obstringere
valde exoptent ; eorum praesertim opera uti se vello ad spiritualcm Catholicorum subditorum
suorum curam ac institutionem Clementissimus Imperator Paulus I declaravit, eosque in
unum Corpus conjungi ac nostra auctoritate muniri, enixe postulavit. Tu itaque tuo ac prse-
dictorum isthic degentium Presbyterorum nomine, humillimas ad Nos dedisti preces, in quibus
obsequenti animo supplicasti, ut, quo ne Ccetus iste ac Societas vestra nullis fulcita prsesidiis,
quibus Apostólica Sedes Regulares Ordines ac Congregationes muñiré consuevit, eorum qui
nunc vivunt, interitu dilabatur, in Societatem vos pristinam uniri et canonice posse existere,
Apostólica auctoritate decerneremus. Nos, qui ad Apostolicse servitutis onus, quamvis impari-
bus viribus, subeundum a Deo vocati sumus, nuUum pro nostra pastorali sollicitudine prseter-
mittere officium debemus, quin Clericos et Presbyteros, qui studium et laborem in excolenda
vinea Domini non refugiunt, novis stimulis excitemus et gratiis etiam ac favoribus prosequa-
mur. Nil vero ad vitia resecanda, ád morum disciplinam retinendam ac Fidei prseceptis Chris-
tianam plebem informandam aptius remedium adhiberi censemus, quam Ecclesiasticos yiros
in unum Corpus consociatos communibus legibus ac institutis sub unius Prsesidis potestate
conjungere, ut dimicando adversus humani generis hostem, quse ejus multiplices atque insi-
diosa artes nocendisunt, non dispersis et disjunctis viribus, sed uno veluti agmine facto, ac
districto verbi Dei gladio frangant illum penitus et expugnent. Veré enim tune expletur Regii
Psaltis votum : O quam bonum etjucundum hahitare fratres in unuin.,, quoniam illic man-
davit Dominus benedictmiem et vitam usque in smculum : et iterum alio loco: Habitantes in
domo Domini unius nioris et labii sunt, dulces simul capientes cibos in domo Domini cum
consensu : non eos sane cibos, qui ad alimoniam corporis inserviunt, sed spirituales cibos, qui
animes vires augent reficiuntque famélicos panem quserentés nec invenientes qui illum eis
porrígat, Mqm igitur ac honesta cum sit et Catholicaí Religionis cultoribus perutilis haec
postulatio tua, máximum vero ei pondus accedit ex potentissimi ac prseclarissimi Imperatoris
Pauli 1 commendatione. Jam enim humanissimis sui3 ad Nos datis Litteris die 11 Augusti
superioris anni millesimi octingentesimi, benévolo se admodum erga vos esse animo ostendit,
vestramque postulationem a Nobis admitti, gratissimum sibi fore significavit ; utilissimum
ratus Catholicos subditos suos hoc novo spirituali subsidio ju vare : nihil enim magis ad juven-
tutem in Dei cultu, in morum disciplina, in obsequio erga sublimiores potestates informandam,
conducere posse arbitratus est, quam si Ecclesiastici probatique viri huic subeundo oneri prse-
ficiantur, quod de vestra fide, integritate ac scientia sibi máxime poUicetur. Quare jam in
primis Temp^um, quod pro Catholicis Petropoli sedificatum est, vobis custodiendum ac sacris
ministeriis celebrandum, magna liberalitate commisit ; Collegia instaurare, ac vobis com-
mendare, aliaque moliri paratus est, quse nostrse communionis hominibus máxime profutura
confidimus. His autem tantis ac tam magni Principis in nostros Catholicos collatis beneficiis,
nonne gratiam reférre debemus, ej usque votis assentiri, nec sinere irritam ac inanem apud
Nos esse vestram ab eo susceptam comnaendationera ? Perpensis itaque rebus ómnibus, ac
preesertim mature consideratis iis temporum, locorum ac personarum varietatibus, quae nova
consilia capessenda aut priora moderanda, prout Ecclesise utilitas postulat, Nobis, qui supremi
692 PARTE 3^^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
ejusdem moderatores sumus, auadrent ac prope imperant ; implórate primiira enixis precibus
Divini Numinis prsesidio, accitisqiiéin consiliumnonnullis S. R. E. Cardinalibus, postulationea
vestras benigno excipere volentes, te, tuosque Socios a quibusvis Excommunicationis, suspensio-
nis et interdicti aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris.et poenis a jure vel ab homine,
quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodolibet innodati existitis, ad effectum prse-
sentium tantum conseqiiendum harum serie absolventes et absolutos fore censontes, motu
proprio, certa scientia et ex Apostolicse nostríe potestatis plenitudine, te cseterosque Presby-
teros isthic degentes, aut qui in posterum adventuri sunt, quique dudum istiusmodi Congre-
gationi nomen dederunt, aut deinceps daturi sunt in. unum Corpus et Congregationem
Societatis Jesu uniri, adunari, conjungi posse, intra tamen Russiaci Imperii fines dumtaxat et
non extra, in una aut pluribus Domibus arbitrio Superioris designandis, eadem Apostólica auc-
toritate permittimus et indulgemus. Hujus autem Congregationis Superiorem seu Prsesidem
Generalem ad nostrum et Sedis Apostolicse beneplacitum, te, Dilecte Mi, deputamus et
constituimus cum ómnibus facultatibus necessariis et opportunis ; primigeniam Sancti Ignatii
Regulara a Paulo Papa III, Prsedecessore Nostro, suis Apostolicis Constitutionibus confirma-
tam et approbatam sequi et teneri posse concedimus ; tuosque, quos in Congregationem coop-
taveris. Socios ad puerorum institutionem in bonis moribus et disciplinis incumbere, CoUegia
et Seminaria regere et, probantibus et consentientibus Locorum Ordioariis, confessiones
Fidelium excipere, verbum Dei annuntiare, Sacramenta administrare, libere et valide posse
Ítem decernimus ac declaramus. Vosqué prseterea omnes in Congregationem istam Societatis
Jesu sub Nostra et Sedis Apostolicse immediata protectione ac subjectione recipimus, et qu^e
ad illam firmandamet coramuniendam, atque ab abusibus et corruptelis, si quseirrepserint,
repurgandam, in Domino visum fuerit expediré, Nobis et Successoribus Nostris prsescribenda
et sancienda, reservamus. Decernentes has Nostras pr?Dsentes Litteras semper firmas....
Non obstantibus....
Datum RomsE!, apud S. Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 7 Martii 1801, Pontifi-
catus nostri anuo primo.
(Ex Bullar. de Prop. Fide, App. tom. 2, p. 304.)
SE RESTABLECE LA COMPAÑÍA DE JESÚS EN LAS DOS SICILIA S,
Dilecto Filio Gabrieli Gruber, Presbytero Superiori ac Pra^sidi General! Congregationis
Societatis Jesu, in Imperio Russiaco.
Pius Papa VIL
Dilecte Fili, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Per alias nostras in forma Brevis datas Litteras die 7 Martii 1801, pétente Serenissirao
Paulo I, tune totius Russise Imperatore, justisque de causis animum nostrum moveutibus,
praevia ad infrascriptum tantum effectum derogatione similium in forma Brevis Litterarum
Clementis XIV, Prsedecessoris nostri, incipien. Dominus ac Bedemptor, super suppressione
ac extinctione Regularis Ordinis Societatis Jesu datarum die 21 Julii 1773, Presbyteris
ssecularibus in Imperio Russiaco degentibus, qui novse Congregationi Societatis Jesu adscribi
vellent, facultatem dedimus in unum corpus sese uniendi, adunandi et conjungendi. Sacra-
menta de consensu Ordinariorum administrandi, juventutem bonis moribus ac liberalibus
disciplinis imbuendi, et sub regimine tune in humanis degentis Francisci Kareu, Superioris
ac Preesidis Generalis hujusmodi Congregationis a Nobis ad nostrum et Sedis Apostolicse
SECCIÓN CUARTA. 693
beneplacitum deputati, intra fines diimtaxat Imperii Eussiaci vivendi juxta Regulam Sancti
Ignatii a felic. rec. Paulo III, Prsedecessore nostro, suis Constitutionibiis conñrmatam et
approbatam, prout in iisdem Litteris latiiis continetur. Nuper vero Charissimus in Christo
Filiiis noster, Ferdinandus, utrinsque Sicilise et Hierusalem Rex illustris, exponi Nobis fecit,
videri sibi máxime in prsesentium temporum circiimstantiis profuitiirum ad Regni sui juven-
tutem bonis moribus informandam ac rectis salutaribnsqiie doctrinis instruendam, si qnemad-
modiim in Russise imperio, ita in siiis Dominiis constitueretur eadem Congregatio Societatis
Jesu, sub ipsa Regula S. Ignatii a prsefato Paulo III Pontifice confirmata, inter cujus
prsecipua munia Sodalibus eidem adscriptis incumbentia illud recensetur, adolescentes, aut
in CoUcgiis altos aut in publicis Gymnasiis congregatos, instruendi ac erudiendi. Nos igitur
dicti Ferdinandi Regís vota suorum subditorum spiritualem ac temporalem utilitatem prse-
seferentia ac majorem Dei gloriam ct animarum Christifidelium salutsm in primis respicientia,
pro pastoralis nostri ofBcii debito, benigno animo excipientes, ex certa scientia ac matura
deliberatione nostris, deque Apostolicse potestatis plenitudine, prsefatas nostras Apostólicas
in forma Brevis Litteras pro Imperio Russiaco datas, ad Regnum utriusque Sicilise extendi-
mus;ideoque facultatem tibi concedimus et impertimur, ut sive per te, sive per Dilectum
Filium Cajetanum Angelini, antedictíB Congregationis Procuratorem Generalem, omnes et
singulos, quiin utriusque Siciliía Regno Congregationi hujusmodi, quse Petropoli ac imperio
Russiaco auctoritate nostra per supradictas in forma Brevis Litteras constituta existit, nomen
daré velint, eidem Congregationi uniré ac conjungere intra fines Regni utriusque Sicilise
libere et licite poasis et valeas. Hos autem in una seu pluribus Domibus congregatos, ac sub
tua et pro tempore existentis Prsepositi Generalis, juxta primigeniam S. Ignatii Regulam a
Paulo Papa III, Prsedecessore nostro, suis Apostolicis Constitutionibus confirmatam, obe-
dientia viventes, ut pariter intra fines utriusque Sicilice, ad puerorum institutionem in
Catholica Religione ac bonis moribus et disciplinis incumbere, Collegia et Seminaria regere,
itemque Christifidelium confessiones excipere, verbum Dei annunciare et Sacramenta admi-
nistrare, respcctivis locorum Ordinariis approbantibus et consentientibus, libere et licite
similiter posse decernimus et declaramus, eosdemque ac Domus, Collegia et Seminaria sic,
ut praifertur, erigenda Congregationi Societatis Jesu in Russiaco Imperio constitutse unimus
atque aggregamus et sub nostra et Sedis Apostolicse immediata subjectione et protectione
recipimus. Reservantes nobis ot Successoribus nostris, Roraanis Pontificibus, ea decernere ac
prsescribere, quse ad Societatem ipsam firmandam et communiendam in Domino noverimus
expediré, quemadmodum etiam in prsememoratis nostris Litteris die 7 Martii 1801, quas hic
pro expressis haberi volumus, nobis ac Successoribus reservavimus.
Decernentes has nostras praesentes Litteras semper firmas, validas et efíicaces fore et esse
suosque plenarios et Íntegros offectus sortiri et obtinere deberé, ac illis, ad quos spectat et
pro tempore spectabit, in ómnibus et per omnia plenissime suífragari, et ab eis respective
inviolabiliter observari Non obstantibus, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 30 Julii 1804, Pon-
tificatus nostri auno quarto.
(Ex Bailar, de Propag. Fide, App. tom. 2, pag. 310.)
694 PARTE 3** PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
SE RESTABLECE LA COMPAS'iA DE JESÚS POR TODO EL ORBE.
Pius Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
Sollicitudo ouinium Ecclesiarum humilitati nostrse meritis licet et viribus impari, Deo sic
disponente, concredita, Nos cogit, omnia illa subsidia adhibere, quse in nostra sunt potestate,
quseque a Divina providentia nobis misericorditer subministrantur, ut spiritualibus Christiani
orbis necessitatibus, quantum quidem diversas multiplicesque temporum locorumque vicissi-
tudines férunt, nuUo populorum et nationum habito discrimine, opportuue subveniamus.
Hujus nostri pastoralis ofBcii oneri satisfacere cupientes, statim ac, tune in vivis agens,
Pranciscus Kareu, et alii Sseculares Presbyteri a pluribus annis in amplissimo Russiaco Impe*
rio existentes, et olim addicti Societati Jesu, a felic.recordationis Clemente XIV, Prsedecessore
nostro, suppressse, preces nobis obtulerunt, quibus facultatem sibi fieri supplicabant, ut auc-
toritate nostra in unum corpus coalescerent, quo facilius juventuti Fidei rudimentis erudiendse
et bonis moribus imbuendse, ex proprii Instituti ratione, operam darent, munus praedicationis
obirent, confessionibus excipiendis incumberent, et alia Sacramenta administrarent : eorum
precibus eo libentius annuendum nobis esse diximus, quo Imperator Paulus I, tune temporis
regnans, eosdem Presbyteros impense nobis commendavisset humanissimis Litteris suis, die
undécima Augusti anni Domini millesimi octingentesimi, ad nos datis, quibus singularem
suam ergaipsos benevolentiam significans, gratum sibi fore declarabat, si Catholicorum Im-
perii sui bono Societas Jesu auctoritate nostra ibidem constitueretur.
Quapropter Nos, attento animo perpendentes, quam ingentes utilitates in amplissimas illas
regiones Evangelicis operariis propemodum destitutas, essent proventurse, quantumque incre-
mentum ejusmodi Ecclesiastici viri, quorum probati mores tantis laudum prseconiis commeu-
dabantur, assiduo labore intenti saluti animarum procurandíe, studio et indeféssa verbi Divini
prsedicatione, Catholicse Keligioni essent allaturi ; tanti tamque benefici Principis votis obse-
cundare rationi consentaneum existimavimus. Nostris itaque in forma Brevis Litteris, datis die
séptima Martii anni Domini millesimi octingentesimi primi, prsedicto Francisco Kareu, alus-
que ejus Sodalibus iñ Russiaco Imperio degentibus, aut qui aliunde illuc se conferre possent,
facultatem concessimus, ut in unum corpus seu Congregationem Societatis Jesu conjungi
unirique liberum ipsis esset, in una vel pluribus Domibus arbitrio Superioris intra fines dum-
taxat Imperii fiussiaci designaudis, utque ejus Congregationis Prsepositum Generalem eumdem
Presbyterum, Pranciscum Kareu, Ad Nostrura et Sedis Apostolicae beneplacitum deputavi-
mus, cum facultatibus necessariis et opportuuis, ut Sancti Ignatii de Loyola Regulam a felic
recordationis Paulo III, Prsedecessore nostro, Apostolicis suis Constitutionibus approbatam et
confirmatam, retinerent et sequerentur ; atque ut hoc pacto Socii in uno Religioso Ooetu con-
gregati juventuti Religione ac bonis artibus imbuendae operam daré, Seminaria et CoUegia
regere, et, probantibus ac consentientibus locorum Ordinariis, confessiones excipere, verbum
Dei annunciare et Sacramenta administrare libere possent, et Congregationem Societatis Jesu
sub nostra et Apostolicae Sedis immediata tutela et subjectione recepimus, et quse ad illam
firmandam et communiendam atque ab abusibus et corruptelis, quae forte irrepsissent, repur-
gandam, visum fuisset in Domino expediré, Nobis ac Successoribus nostris prtescribenda et
sancienda reservavimus : atque ad hunc effectum Constitutionibus Apostolicis, statutis, con-
suetudinibus, privilegiis et indultis quomodolibet in contrarium praemissorum concessis et
confirmatis, pra^sertim Litteris Apostolicis memorati Clementis XIV, Priedecessoris nostri,
incipientibus Dominus ac Redemptor noster^ expresse derogavimus, in bis tantum, quae con-
SECCIÓN CUARTA. 695
trarise essent dictis nostris in forma Brevis Litteris, quarum initium CatJiolicwy et dumtaxat
pro Russiaco Imperio elargitis.
Consilia, quse pro Imperio Russiaco capienda decrevimus, ad utriusque Sicilia} Regnum nou
ita multo post extendenda ceusuimus, ad preces Charissimi in Christo Filii nostri, Ferdinandi
Regis, qui a Nobis postulavit, ut Societas Jesu eo modo, quo in prsefato Imperio stabilita a
nobis fuerat, in sua quoque ditione ac statibus stabiliretur ; quoniam luctuosissimis ilUs tem-
poribus» ad juvenes Christiana pietate ac timore Domini, qui est initium sapientise, informan-
dos, doctrinaque et scientiis instruendos, prsecipuein Collegiis scholisque publicis Clericorum
Reguiarium Societatis Jesu opera uti in primis opportune sibi arbitrabatur. Nos ex muneris
nostri pastoralis debito piis tam illustris Principis desideriis, quse ad majorem Dei gloriam,
animarumque salutem unice spectabant, morem gerere exoptantes nostras Litteras, pro Rus-
siaco Imperio datas, ad utriusque Sicilise Regnum extendimus, nobis in simili forma Brevis
Litteris incipientibus Per alias expeditis die trigésima Julii anni Domini millesimi octingen-
tesimi quarti.
Pro ejusdem Societatis Jesu restitutione, unañimi fere totius Christiani Orbis consensu,
instantes urgentesque petitiones a Venerabilibus Fratribus Archiepiscopis et Episcopis, atque
ab omnium insignium personarum ordine et coetu quotidie ad nos deferuntur ; prsesertim, post-
quam fama ubique vulgata est uberrimorum fructuum, quos hsec Societas in memoratis regio-
nibus protulerat, quseque prolis in dies crescentis foecunda, Dominicum agrum latissiine
ornatura et dilatatura putabatur.
Dispersio ipsa lapidum Sanctuarii ob prsesentes calamitatés et vicissitudines, quas defiere
potius juvat, quam in memoriam revocare, fatiscens disciplina Reguiarium Ordinum (Religio-
nis et Ecclesise Catholicse splendor et columen)» quibus nunc reparandis cogitationes curseque
nostrse diriguntur, eíflagitant, ut tam sequis et communibus votis assensum nostrum prsebea-
mus. Gravissimi enim criminis in conspectu Dei reos Nos esse crederemus, si in tantis
Reipublicse necessitatibus ea salutaria auxilia adhibere negligeremus,quae singulari providentia
Deus Nobis suppeditat, et si Nos, in Petri navícula, assiduis turbinibus agitata et concussa,
coUocati, expertos et validos, qui sese Nobis offerunt, Remiges ad frangendos pelagi naufra-
gium Nobis et exitium quovis momento minitantis fluctus respueremus.
Tot ac tantis rationum momentis, tamque gravibus causis animum nostrum moventibus,
exequi tándem statuimus, quod in ipso Pontificatus nostri exordio vebementer optabamus.
Postquam igitur üivinum auxilium ferventibus precibus imploravimus, suífragiis et consiliis
plurium Venerabilium Pratrum nostrorum, Sanctse Romanse Ecclesiss Cardinalium, auditis,
ex certa scientia, deque Apostolicse potestatis plenitudine, or diñare et statnere decrevimus, ut
revera hac nostra perpetuo valitura Constitutione ordinamus et statuimus, ut omnes concessio-
nes et facultates a Nobis pro Russiaco Imperio et utriusque Siciliae Regno unice datse, nunc
extensse intelligantur et pro extensis habeantur, sicut veré eas extendimus, ad totum nostrum
Statum Ecclesiasticum, aeque ac ad omnes alios Status et Ditiones.
(Juare concedimus et indulgemus dilecto Filio, Presbytero Thaddseo Brzozowski, nioderno
Prseposito General! Societatis Jesu, aliisqué ab eo legitime deputatis, omnes necessarias et
opportunas facultates ad nostrum et Sedis Apostolicse beneplacitum, ut in cunctis prsefatis
Statibus et Ditionibus omnes illos, qui in Regularera Ordinem Societatis Jesu admitti et
cooptari petent, admittere et cooptare libere ac licite valeant, qui in una vel pluribus Domi-
bus, in uno vel pluribus Collegiis, in una vel pluribus Provinciis, sub Prsepositi Generalis pro
tempere existentis obedientia conjuncti et, prout res feret, distributi, ad prsescriptum Regulas
S. Ignatii de Loyola, Apostolicis Pauli III Constitutio nibus approbatse et confirmatíe, suam
696 PARTE S** PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
accommodeni vivendi rationem : concedimus etiam et declaramus, quod pariter juventuti
Catholicae Keligionis rudimentis eriidiendsD ac probis moribus instítuendse operam daré :
necnon Seminaria et Collegia regare et, consentientibus atque approbantibus Ordinariis loco-
rum, inqiübuseos degere contigerit, confessiones audire, verbum Dei predicare, et Sacra-
menta administrare libere et licite valeant : omnia vero Collegia, Domiis, Provincias,
Sociosque sic conjunctos, et quos in posterum conjungi et aggregari contigerit, jam nimc sub
immediata nostra et hujus Apostolicse Sedis tutela, prsesidio et obedientia recipimiis; Nobis et
Romanis Pontificibus, Successoribus nostris, reservantes ea statuere ac príescribere, quje ad
eamdem Societatem magis magisque constabiliendam et communiendam, et ab abusibus, si
forte (quod Deus avertat) irrepserint, repurgandam, statuere ac prtescribere visum fuerit
expediré.
Omnes vero et singulos Superiores, Prsepositos, Rectores, Socios, et alumnos qualescumque
hujus restitutse Societatis, quantum in Domino possumus, commonefacimus et exhortamur,
ut in omni loco ac tempore sese fideles asseclas et imitatores tanti sui Parentis et Institutoris
exhibeant, Eegulam ab ipso conditam et prsescriptam accurate observent, et utilia mónita ac
consilia, quse Piliis suis tradidit, sumnio studio exequi conentur.
Denique dilectis in Christo Eiliis illustribus et nobilibus viris, Principibus ac Dominis
Temporalibus, necnon Venerabilibus Pratribus Archiepiscopis et Episcopis, aliisque in quavis
dignitate coustitutis, siepedictam Societatem Jesu, et singulos illius Socios plurimum in
Domino commendamus, eosque exhortamur ac rogamus, non solum ne eos inquietar! a
quocumque permittant ac patiantur, sed ut benigno illos, ut decet, et cum charitate
suscipiant.
Decernentes prsesentes Litteras et in eis contenta quíecumque semper ac perpetuo firma,
valida et eficacia existere et fore, suosque plenarios et Íntegros effectus sortiri et obtinere et
ab illis, ad quos spectat et pro tempore quandocumque spectabit, inviolabiliter observari
deberé. Sicque et non aliter per quoscumque judices, quavis potestate fungentes, judicari et
definiri pariter deberé; ac irritum et inane, si secus super his a quoquam, quavis auctoritate,
scienter vel ignoranter contigerit atteutari.
Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, ac príBsertim supra memo-
ratis Litteris in forma Brevis fel. rec. Clementis XIV incipien. Dominus ac Redemptor noster,
sub annulo Piscatoris expeditis, die vigésima prima Julii anni Domini millesimi septingente-
simi septuagesimi tertii, quibus ad prsemissorum effectum expresse ac speciatim intendimus
derogare, cseterisque centrar iis quibuscumque.
Volumus autem, ut earumdem prsesentium Litterarum transumptis sive exemplis, etiam
impressis, manu alicujus Notarii publici subscriptis et sigillo personai iu Ecclesiastica digni-
tate constitutse, munitis, eadem prorsus fides iu judicio et extra adhibeatur, qua3 ipsis prsesen-
tibus adhiberetur, si forent exhibitse vel ostensse.
NuUi ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrse Ordinationis, statuti, extensionis,
concessionis, indulti, declarationis, faculta tis, receptionis, reservationis, moniti, exhortatiouis,
decreti et derogationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare
prsesümpserit, indignationem Omnipoteutis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum
ejus, se uoverit incursurum.
Datum Komse, apud S. Mariam Majorem, anuo Incarnationis Dominicse millesimo octingen-
tesimo quartodecimo, VIL Idus Augusti, Pontiñcatus nostri anno quintodecimo.
(Ex BuUar. de Propag. Pide, App. tom. 2, pag. 315).
SECCIÓN CUARTA. 697
CÉDULA REAL RESTABLECIENDO LA COMPAÑÍA DE JESÚS EN TODOS LOS DOMINIOS DE
ESPAÑA.
Transcribo á V. ***la siguiente Real Orden para que, enterado de las Soberanas Resoluciones
insertas en ella, proceda á su cumplimiento en la parte que le toca, comunicándolas á quienes
corresponda en ese distrito la ejecución de cuanto se encarga.
« El Rey Nuestro Señor se sirvió expedir con fecha de 29 de Mayo de 1815 el Real Decreto
siguiente :
« Desde que por la infinita y especial misericordia de Dios Nuestro Señor para conmigo y
para con mis muy leales y amados vasallos, me he visto en medio de ellos restituido al glo-
rioso trono de mis mayores, ison muchas y no interrumpidas hasta ahora las representaciones,
que se me han dirigido por Provincias, Ciudades, Villas y Lugares de mis Reinos, por Arzo-
bispos, Obispos y otras personas Eclesiásticas y seculares de los mismos, de cuya lealtad,
amor á su patria é interés verdadero, que toman y han tomado por la felicidad temporal y
espiritual de mis vasallos, me tienen dadas muy ilustres y claras pruebas, suplicándome muy
estrecha y encarecidamente me sirviese restablecer en todos mis Dominios la Compañía de
Jesús, representándome las ventajas que resultarán de ello á todos mis vasallos, y excitándome
á seguir el ejemplo de otros Soberanos de Europa, que lo han hecho en sus Estados, y muy
particularmente el respetable de S. S., que no ha dudado revocar el Breve de la do Cle-
mente XJ V, de 21 de Julio de 1773, en que se extinguió la Orden de los Regulares de la Compa-
ñía de Jesús, expidiendo la célebre Constitución de 21 de Agosto del año último : SoUicitudo
omnium Ucclesiarum, etc. ("on ocasión de tan serias instancias he procurado tomar más
detenido conocimiento, que el que tenia sobre la falsedad de las imputaciones criminales, que
se han hecho á la Compañía de Jesús por los émulos y enemigos, no solo suyos sino más pro-
piamente de la Religión Santa de Jesucristo, primera ley fundamental de mi Monarquía, que
con tanto tesón y firmeza han protegido mis gloriosos Predecesores, desempeñando el dictada
de Católicos, que reconocieron y reconocen todos los Soberanos, y cuyo celo y ejemplo pienso
y deseo seguir con el auxilio, que espero de Dios ; y he llegado á convencerme de aquella
falsedad, y de que los verdaderos enemigos de la Religión y de los Tronos eran los que tanto
trabajaron y minaron con calumnias, ridiculeces y chismes para desacreditar á la Compañía de
Jesús, disolverla, y perseguir á sus inocentes individuos. Así lo ha acreditado la experiencia,
porque si la Compañía acabó por el triunfo de la impiedad, del mismo modo y por el mismo
impulso se ha visto en la triste época pasada desaparecer muchos tronos ; males, que no habrían
podido verificarse existiendo la Compañía, antemural inexpugnable de la Religión Santa de
Jesucristo, cuyos dogmas, preceptos y consejos son los que solos pueden formar tan dignos y
esforzados vasallos, como han acreditado serlo los mios en mi ausencia, con asombro general
del universo. Los enemigos mismos de la Compañía de Jesús, que más descarada y sacrilega-
mente han hablado contra ella, contra su Santo Fundador, contra su gobierno interior y
política, se han visto precisados á confesar que se acreditó con rapidez, la prudencia admira-
ble, con que fué gobernada : que ha producido ventajas importantes por la buena educación de
la juventud puesta á su cuidado, por el grande ardor con que se aplicaron sus individuos al
estudio de la literatura antigua, cuj^os esfuerzos no han contribuido poco á los progresos de la
bella literatura : que produjo hábiles maestros en diferentes ciencias, pudiendo gloriarse de
haber tenido un más grande número de buenos escritores, que todas las otras Comunidades
Religiosas juntas : que en el nuevo mundo ejercitaron sus talentos con más claridad y esplen-
TOM. I. 87
698 PAUTE 'á^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULAIIES.
dor, y de la manera más útil y benéfica para la humanidad : que los soñados crímenes se
cometían por pocos : que el más grande nilmero de los Jesuítas se ocupaba en el estudio de las
ciencias, en las funciones de la Keligion, teniendo por norma los principios ordinarios, que
separan á los hombres del vicio, y los conducen á la honestidad y á la virtud. Sin embargo de
todo, como mi Augusto Abuelo reservó en sí los justos y graves motivos, que dijo haber obli-
gado á su pesar su Real ánimo á la providencia, que tomó, de extrañar de todos sus Dominios á
los Jesuítas, y las demás que contiene la Pragmática-Sanción de 2 de Abril de 1767, que forma
la ley 3, libro 1, título 26 de \^ Novísima Becopilacion ; y como me consta su religiosidad, su
sabiduría, su experiencia en el delicado y sublime arte de reinar; y como el negocio por su
naturaleza, relaciones y trascendencias debia ser tratado y examinado en el mi Consejo, para
que con su parecer pudiera Yo asegurar el acierto en su resolución, he remitido á su consulta
con diferentes Ordenes, varias de las expresadas instancias, y no dudo que en su cumplimiento
me aconsejará lo mejor y más conveniente á mi Real Persona y Estado, y á la felicidad tem-
poral y espiritual de mis vasallos. Con todo no pudiendo recelar siquiera que el Consejo desco-
nozca la necesidad y utilidad pública, que ha de seguirse del restablecimiento de la Compañía
de Jesús; y siendo actualmente más vivas las súplicas, que se me hacen á éste fin, he venido
en mandar que se restablezca la Religión de los Jesuitas por ahora en todas las Ciudades y
Pueblos, que los han pedido, sin embargo de lo dispuesto en la expresada Real Pragmática-
Sanción de 2 de Abril de 1767, y de cuantas leyes y Reales Ordenes se han expedido con
posterioridad para su cumplimiento, que derogo, revoco y anulo en cuanto sea necesario, para
que tenga pronto y cabal cumplimiento el restablecimiento de los Colegios, Hospicios, Casas
Profesas y de Noviciado, Residencias y Misiones establecidas en las referidas Ciudades y Pue-
blos, que los hayan pedido; pero sin perjuicio de extender el restablecimiento á todos los que
hubo en mis Dominios, y de que asilos restablecidos por éste decreto, como los que se habiliten
por la resolución que diere á consulta del mismo Consejo, queden sujetos á las leyes y reglas,
que en vista de ella tuviere á bien acordar, encaminadas á la mayor gloria y prosperidad de la
Monarquía, como al mejor régimen y gobierno de la Compañía de Jesús, en uso de la protec-
ción, que debo dispensar á las Ordenes Religiosas instituidas en mis Estados, y de la suprema
autoridad económica, que el Todopoderoso ha depositado en mis manos para la de mis vasallos
y respeto de mi Corona. »
Publicado éste Real Decreto en el Consejo de las Indias, expidió para su más puntual cum-
plimiento en esos Dominios la Real Cédula correspondiente, en 10 de Setiembre del mismo año;
previniéndose en ella ser la voluntad de S. M., que, luego que se presentasen en ellos los
individuos de la Compañía de Jesús, fuesen admitidos y hospedados en sus antiguas Casas y
Colegios, que estaban sin destino ó aplicación, para que se hiciera con prudencia el restableci-
miento de la misma Orden Religiosa; á cuyo fin los Vireyes y Gobernadores, Capitanes Gene-
rales de mando superior, con acuerdo de los M. RR. Arzobispos, RR. Obispos y voto consultivo
de las Reales Audiencias procediesen á su restablecimiento, para que con la brevedad posible
se verificasen los santos fines, que Nuestro Santísimo Padre Pío VII se habia propuesto, y
S. M. esperaba de la ciencia y virtud de los Padres Jesuitas, sin perjuicio de darle cuenta con
testimonio de los expedientes formados para su Real aprobación, y demás disposiciones conve-
nientes al progreso de nuestra Santa Religión y bien del Estado, y mandando también á los
mismos Jefes y á las Juntas superiores de Real Hacienda suspendiesen la enajenación 6 apli-
cación de las Casas, Colegios y demás Temporalidades, que existían, y fueron de dichos
Religiosos, para devolvérselos á su debido tiempo.
Deseoso S. M. de ver cuanto antes realizadas las benéficas intenciones, que se propuso al
SECCIÓN CUARTA. 699
acordar el restablecimiento de la Compañía de Jesús en sus Dominios» y estrechando la nece-
sidad de acordar prontas providencias, determinó crear una Junta de Ministros de su confianza,
de los Consejos de Castilla. Indias, Ordenes y Hacienda, que se dedicara privativamente á tan
importante empresa; y con éste objeto se sirvió expedir en 19 de Octubre del mismo año de
1815 el Keal Decreto, que se sigue.
« Estando para llegar á España los Padres de la Compañía de Jesús, á consecuencia de las
Ordenes comunicadas para que pueda realizarse el restablecimiento de la Orden en los Pueblos
de mis Dominios, que le han pedido, en cumplimiento de mi Decreto de 29 de Mayo de éste
año, y siendo indispensable tomar prontas y enérgicas providencias al logro de mis justos
deseos sobre los diversos particulares, que las exigen, á lo que no puede atender el mi Consejo
por sus muchas y graves ocupaciones ; he venido en crear una Junta compuesta del Presidente
del mismo Consejo; de los Ministros de él. Conde del Pinar y D. José Antonio Larrumbide ; de
D. Antonio Martinez Salcedo, del de Indias; de D. José Lledó, del de Ordenes, y de D. Sancho-
Llamas y Molina, del de Hacienda; y en nombrar para Fiscal de ella al más antiguo del Con-
sejo Keal, á cuya Junta concedo toda la autoridad y jurisdicción privativa y necesaria para el
expresado objeto, dispensando á dichos Ministros de la assisteucia á sus respectivos Tribunales
en los dos dias á la semana, en que por ahora se han de reunir, cuyo señalamiento, y el nom-
bramiento de Secretario dejo (i su arbitrio y facultad ; y quiero que se le pasen todos los papeles,
expedientes y noticias, que pida y necesite, por las Secretarías de Estado y del Despacho
Consejos, Tribunales, Archivos y Oficinas, donde existan, y me consultará lo que estime nece-
sita mi Real aprobación ; sin perjuicio de darme cuenta de lo que se adelante en tan importante
asunto, por la Secretaría de Estado y del Despacho de Gracia y Justicia. »
Tuvo efecto la instalación de la Junta creada por S. M. en el anterior Decreto, y el nombra-
miento de su Secretario D. Manuel Abad; con cuyo motivo no pudo menos de tomar desde
luego en consideración, entre otrospuntos interesantes, la necesidad de proporcionar medios, con
que subvenir al pago de pensiones, gastos de viaje, traslación y subsistencia de los individuos
Jesuítas desde Italia á estos Keinos, y desde ellos á los diversos puntos de España y América,
á que so destinasen á poblar las Casas y Colegios de la Orden, que se fuesen restableciendo, y á
las demás erogaciones imprescindibles, para llevar al cabo su restauración : y por cuanto tocó
á los primeros pasos las dificultades y embarazos de toda especie, que se ofrecían para poder
disponer de pronto de los ingresos de las Temporalidades, que han quedado sin enajenar de las
que se ocuparon á la Compañía en ambos mundos al tiempo de su extrañamiento ; á finde remover
estos estorbos, y con el de dar á la conservación y recaudación de dichos fondos la facilidad, la
exactitud y el orden, que no se consiguen nunca sin la unidad de sistema en la administración,
hizo presente á S. M. lo que estimó conveniente en 22 de Diciembre del propio año ; y confor-
mándose el Rey con su dictamen, se sirvió mandar que cesase luego la Junta del Crédito
público en toda intervención en el ramo general de Temporalidades, y que su dirección, admi-
nistración, recaudación y gobierno se pusiese bajo la única inmediata inspección de la Junta
creada para el restablecimiento, á cargo de la Contaduría General de las propias Temporalida-
des, según y en la forma, que lo estuvo en tiempos anteriores ; debiendo en su consecuencia
cortar la Dirección del Crédito público su cuenta por lo respectivo á dichos fondos en fin del
año próximo pasado de 1815, y entregar sus papeles y existencias al Contador General del
ramo, D. Casiano Manuel González de Castro, igualmente que los réditos de los capitales de
las fincas vendidas y censos redimidos de la pertenencia de las Temporalidades, que hubiesen
entrado en Consolidación, para que con estos precisos conocimientos y auxilios pudiera la Junta
acordar por sí, ó consultar con S. M. por ésta Secretaría de Gracia y Justicia de. mi interino
700 PARTE 3» PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
cargo, las providencias convenientes al logro de los fines, que se le liabian encargado, y según le
está prevenido.
Con motivo de ésta soberana resolución, suscitó la Dirección del Crédito público la duda de
si deberla continuar percibiendo las rentas de las Temporalidades vencidas hasta el 31 de
Diciembre de 1815, en que debia cesar, y cumpliendo las cargas y obligaciones devengadas
hasta el mismo dia, y con presencia de lo que la Junta de Kestablecimiento hizo presente por
la via reservada de Hacienda en consulta de 9 de Abril próximo pasado, tuvo á bien S. M.
resolver, conformándose con su dictamen, que la Dirección del Crédito público pague las obli-
gaciones vencidas, que contra sí tengan las Temporalidades hasta donde alcancen los productos
de éstas, que haya recaudado en el tiempo de su administración, y que forme un estado cir-
cunstanciado de los créditos activos y pasivos que, después de verificado dicho pago, resulten
en favor y contra de las mismas Temporalidades, para que con éste conocimiento pueda la
Junta acordar las providencias correspondientes á la recaudación de los primeros y á la satis-
facción de los segundos.
En éste estado, cumpliendo el Consejo Supremo de Castilla el encargo, que S. M. se sirvió
encomendarle por su Real Decreto preinserto de 20 de Mayo del año último, le hizo presente
cuanto estimó oportuno en consulta de 22 de Enero del corriente, acerca del modo y calidades,
con que deberían ser admitidos en sus dominios los individuos de la Compañía de Jesús al ejer-
cicio de la vida Kegular y funciones de su Instituto ; y en vista de lo que propuso, ha tenido á
bien S. M. tomar la Real resolución, que á la letra dice así :
« Mando que el permiso, que tengo concedido por mi Real Decreto de 29 de Mayo último,
con derogación de la Pragmática, leyes y Reales cédulas que en él se citan, para el restableci-
miento de la Orden de la Compañía de Jesús en las Ciudades y Pueblos del Reino, que me lo
hablan pedido en aquella época, sea extensivo, general y sin limitación á todos los demás de
mis Dominios, así de España como de las Indias é Islas adyacentes, en que se hallaba estable-
cida dicha Religión al tiempo de su extrañamiento. Autorizo con la licencia necesaria á los
Superiores é individuos, que son y fueren de la Compañía, para que puedan volver á dedicarse
en estos Reinos al ejercicio y práctica de la vida Regular y funciones de su Profesión Religiosa,
con arreglo en todo al Instituto, ordenaciones y régimen establecido por su Santo Fundador
con aprobación de los Sumos Pontífices, y en conformidad á lo declarado últimamente por S. S.
en la Constitución Apostólica, que comienza Sollicitudo omnium Ecdedanim, dada en Roma
á 7 de Agosto del año precedente de 1814. Mando que lo dicho se entienda sin perjuicio de las
regalías de mi Corona y derechos de la jurisdicción Eclesiástica ordinaria, con sumisión á las
leyes del Reino, y bajo la más perfecta observancia de las derogaciones, reformas y declaracio-
nes hechas por el Santo Concilio de Trento y Sumos Pontífices en punto á privilegios, exen-
ciones y otras cosas de la disciplina de los Regulares. A fin de que se verifique la restauración
de la Compañía con la brevedad, que deseo y conviene á la felicidad espiritual y temporal de
mis Reinos, es mi soberana voluntad que se le devuelvan y restituyan las Casas, Colegios,
Iglesias. Hospicios, Residencias, bienes y rentas, que se le ocuparon al tiempo de la expulsión,
y se hallan existentes en la actualidad, con obligación de cumplir las cargas de enseñanza y
demás de justicia, á que estén afectos, y se declaren corresponderías. Exceptúo de la restitución
las fincas, bienes y efectos vendidos ó de cualquier modo enajenados por título y causa onerosa
á favor de Cuerpos ó particulares, y los donados ó aplicados á objetos y establecimientos públi-
cos, que no puedan separarse de ellos sin menoscabo de los mismos y ofensa de la común utili-
dad. Y encargo finalmente á la Junta, creada de nuevo para entender privativamente en la
ejecución del restablecimiento, que al acordar el de los Colegios y Casas de la Compañía por el
SECCIÓN CUARTA. 701
drden, que más convenga, ajuste en todos casos sus providencias á las reglas, que van indica-
das, y me consulte en los dudosos las que estime más conformes á evitar perjuicios y quejas, y á
que se consiga el mejor servicio de Dios, y el mió, y la felicidad de mis pueblos, que son los
fines, que rae propongo. »
Publicada en el Consejo la antececente Real resolución, acordó su complimiento ; y para que
le tenga, se ha expedido en 3 de Mayo último con su inserción la Real cédula correspondiente.
Con éste motivo y el de haber notado el Fiscal más antiguo del Consejo Real, D. Francisco
Gutiérrez de la Huerta, que lo es de la Junta de Restablecimiento, al tiempo de reconocer
varios expedientes, en que promueven el de los Jesuitas diversas Ciudades de esos Dominios en
las Casas y Colegios, que tuvo en ellas la Compañía, la oscuridad y perplejidades, que se tocan
acerca del destino y aplicaciones, que se dieron á los edificios, bienes y rentas de su respectiva
pertenencia, estado que en el dia tienen, y el de los valores y cargas de las Temporalidades
existentes, todo por resultas do la menos puntual diligencia, con que se ha mirado el cumpli-
miendo de las Reales cédulas, órdenes y resoluciones expedidas en diversos tiempos, encar-
gando la remisión á la Península, de las noticias, estados, cuentas y caudales de la procedencia
de dicho ramo, y á lo que han contribuido también las largas distancias y la interrupción tem-
poral de las comunicaciones, no pudo menos de llamar la atención de la Junta sobre la nece-
sidad de poner orden, y de reunir las luces y conocimientos necesarios para evitar ulteriores
extravíos ; y que tanto los bienes cuanto sus rendimientos sirvan á los^ fines, á que están desti-
natos y á que puedan realizarse oportunamente los votos de S. M. por el restablecimiento de la
Compañía de Jesús en esos Reinos é Islas Filipinas.
La Junta, que desde que se confió á su celo ésta interesante empresa, no ha cesado de
meditar y proponer cuanto ha creido oportuno para llevarla al cabo, y que tiene la satisfacción
de ver restablecidos ya en la Península hasta diez Colegios y Casas de dicha Orden, ha hecho
ahora presente á S. M., que allanadas ya por la soberana resolución antedicha á la consulta
del Consejo Real las dudas sobre el modo y circunstancias de la rehabilitación general de la
Compañía de Jesús en la Península y Ultramar, era llegado el caso, de que se sirviera mandar
se hiciese entender á las Autoridades de ambas Américas é Islas Filipinas lo dispuesto por
S. M. acerca de su creación, objeto y privativa autoridad, que se ha servido conferiiia, así
en punto á disponer el restabkcimiento de las Casas y Colegios de la Compañía en aquellos
Dominios por el orden, que más convenga, como en cuanto al gobierno, empleo y disposición
de las Temporalidades existentes de la pertenencia de los primeros ; á fin de que la reconoz-
can, se entiendan derechamente con ella, cumplan con exactitud sus órdenes, y remitan
con toda puntualidad las razones, noticias y estados, que se les pidan de los bienes, rentas,
derechos y acciones, que correspondan á las Temporalidades de sus respectivos distritos, su
actual estado y existencias, cargas y sobrantes que resulten, con todas las demás circunstan-
cias y pormenores conducentes á formar concepto seguro de la administración, cuentas y
responsabilidades de los que las han manejado y manejan,
S. M., que anhela porque se cumplan sus benéficas intenciones, y que está íntimamente
persuadido de los bienes, que ha de traer á la Religión y al Estado el restablecimiento de la
Compañía de Jesús en todos sus Dominios, y particularmente en esos Reinos é Islas Filipinas,
y muy satisfecho también del celo y conato, con que la Real Junta se ha dedicado y dedica
á que cuanto antes tengan efecto, no ha podido dejar de condescender con sus justos deseos,
y ha tenido á bien mandar, que por el Ministerio de Gracia y Justicia de mi interino cargo se
expida ésta Orden circular á los Vireyes, Presidentes, Reales Audiencias, Capitanes Genera-
les, Gobernadores y demás Autoridades de arabas Araéricas é Islas Filipinas, para que.
702 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
enterados de las soberanas resohTciones, que quedan insertas, cumplan con el mayor celo y
exactitud lo dispuesto en ellas ; y á su consecuencia reconozcan la privativa autoridad y
facultades, que ha tenido á bien confiar á la Eeal Junta, creada para el restablecimiento de
los Jesuitas, obedezcan y respeten sus órdenes y providencias, y coadyuven con enérgicas y
activas disposiciones á que se cumplan sin demora, tanto las que se dirijan á la reposición
posible de los Colegios, Hospicios, Casas Profesas y de Noviciado, Residencias y Misiones,
que se conocieron en esos Keinos é Islas Filipinas, en los pueblos y parajes, que estime más
á propósito al bien y utilidad de los mismos, cuanto las que digan relación, al régimen,
administración, recaudación y manejo de sus Temporalidades sujetas á su única y privativa
dirección y gobierno.
A éste propósito, y para que la Real Junta pueda realizarla con la brevedad apetecida y con
el conocimiento necesario, los Vireyes, Presidentes, Gobernadores y Capitanes Generales de
mando superior, con acuerdo de los M. RR. Arzobispos, RE. Obispos y voto consultivo de las
Reales Audiencias le propondrán los Colegios y Casas, que más convenga restablecer en el
distrito de su mando respectivo, prefiriendo por ahora los de capitales de Obispados, mediante
á que por el corto número .de individuos de la Compañía, que han quedado, no es fácil poblar
todos los que tenian al tiempo de su extrañamiento. Al efecto se instruirá expediente dirigido
á acreditar el estado, en que se halle el edificio material y el de su Iglesia : si tienen destino,
cuál sea, y á virtud de qué orden. Si estuvieren aplicados á algún establecimiento público por
disposiciones superiores, meditarán y propondrán á la Junta el modo y medios de la traslación
de los últimos á otros acomodados, con cuanto entiendan más oportuno sobre el particular.
Asimismo se acreditarán en éste expediente las Temporalidades, que se ocuparon de la per-
tenencia del Colegio ó Casa, que se trate de restablecer, los bienes que se hayan enajenado por
causa onerosa á favor de Cuerpos y particulares, y los donados ó aplicados á objetos y estable-
cimientos públicos, que no puedan separarse de ellos sin menoscabo de los mismos y ofensa de
la común utilidad, conforme á lo ordenado por S. M., y los que subsisten sin enajenar y sus
rendimientos; expresando también las obligaciones, que se desempeñaban por los Padres de la
Compañía al tiempo del extrañamiento, las que ahora tengan las Temporalidades existentes, y
por quién se cumplen, con lo demás que se estime necesario al esclarecimiento de éste punto ;
y caso de que las Temporalidades remanentes del Colegio ó Casa, que convengan restablecer
sean insuficientes para la subsistencia de los individuos Jesuítas, que hayan de destinarse á
ocuparla, se instruirá el expediente con las noticias oportunas de las que pertenezcan á alguno
ó algunos de los Colegios y Casas más inmediatas en la misma Diócesis, para que con todo
conocimiento pueda la Junta disponer la aplicación de las que se consideren necesarias al
intento.
Instruidos los expedientes con éstas noticias y demás que se estimen oportunas para darles
toda la luz y claridad necesaria, se remitirá copia auténtica de ellos por duplicado á la Real
Junta de Restablecimiento, para que en su vista resuelva ó consulte á S. M. lo que considere
conforme al más pronto y efectivo cumplimiento de sus benéficas intenciones.
T porque lo dicho uo podria verificarse acertada y cumplidamente, careciendo la Junta de
las instrucciones y medios necesarios para acordar y hacer exequibles sus providencias, no
menos que para procurar el fomento y repoblación de la Orden, y que se realicen oportuna-
mente los envíos de operarios útiles á esas regiones, destinando invariablemente á dichos
objetos y al pago de las obligaciones de justicia, con que está gravado el ramo general de
Temporalidades, los fondos, que éstas produzcan, sin permitir el menor extravío ; es la soberana
voluntad del Rey, que sin embargo de que por Real Decreto y orden de 19 de Setiembre de
SECCIÓN CUARTA. 703
1798 fué incorporado el ramo de Temporalidades á la Real Hacienda con destino ala amor-
tización de vales Eeales, 6 á otras urgencias del Estado, desde ahora, y en virtud de los
últimos Eeales Decretos, que quedan citados, se considere ramo particular y distinto, con
obligaciones generales y cargas gravísimas que cumplir, en el ínterin que á su capital y
productos no se les da la aplicación, que queda referida.
Al propio tiempo quiere S. M. que la admistracion de los bienes de Temporalidades subsista
y continúe por ahora con arreglo á lo que se previene en la Real cédula é instrucción de 15 de
Enero de 1789, y posteriores Reales Ordenes de 27 de Mayo de 18t)l, y 27 de Diciembre de
1807, que mandan pasar por meses ó tercios los caudales de dichas Temporalidades á las cajas
Reales, y presentar sus cuentas en los Tribunales mayores para su glosa y fenecimiento ; y
que no haciéndose novedad en ésta práctica, se establezca en la administración, recaudación é
inversión de dichos bienes el orden, economía y actividad, que requiere el piadoso destino, que
el Rey nuestro ¡Señor les ha dado.
En cuyo concepto y el de lo prevenido en las soberanas resoluciones, que quedan manifesta-
das, todo caudal, que proceda del ramo de Temporalidades, esté en poder del Administrador
el mes ó tercio del año, que queda referido, ó en las cajas Reales, ó en otra cualquiera parte,
deberá tenerse desde el recibo de ésta Circular á la orden y disposición de la Real Junta de
Restablecimiento de Jesuítas, y darse el debido cumplimiento á las órdenes, que ésta comuni-
que á sus Administradores ó cualesquiera otros Jefes ó Autoridades constituidas; siendo la
voluntad de S. M. que el ramo de Temporalidades en los Dominios de Indias é Islas Filipinas
esté bajo la inmediata vigilancia y dirección de los Vireyes, Presidentes, Gobernadores y
Reales Audiencias, para que por su parte cooperen á que tengan cumplido efecto las paternales
intenciones de S. M.
Bajo de éste supuesto, y de que las resoluciones anteriores no coarten en manera alguna el
celo y eficacia de los expresados Jefes de Indias, manda S. M. que cuiden muy particularmente
de que, al tiempo de presentarse todos los años las cuentas en el Tribunal mayor, se forme y
remita á la Junta de Restablecimiento un estado general y circunstanciado de los bienes de
Temporalidades, con expresión de lo debido cobrar, lo cobrado y lo existente, así en dinero,
fincas é imposiciones, como en débitos ; para que haciendo comparación entre dichas razones
anuales, se venga en conocimiento de la actividad ó morosidad de la administración en las
cobranzas, y puedan dictarse en su vista las providencias oportunas, y las que convengan á que
se verifiquen las remesas precisas de las cantidades del fondo de Temporalidades, que deban
venir para sufragar á las erogaciones generales y particulares, que quedan expresadas ; y aten-
diendo á la perentoriedad y urgencia de las necesidades del dia, en que son indispensables
mayores fondos para dar impulso á la empresa del restablecimiento, ordena S, M. que los
Yireyes, Presidentes y Gobernadores cuiden de remitir inmediatamente que se presente ocasión,
todos los fondos existentes de Temporalidades : y de que tanto estos, como las remesas, que se
hicieren en lo sucesivo, vengan con las seguridades, que se practican con los caudales déla
Real Hacienda, consignados al Presidente y Vocales de la Real Junta, y con una razón circuns-
tanciada de su procedencia.
Asimismo dispondrán, que inmediatamente formen y remitan aquellas oficinas de Adminis-
tración ó Administradores parciales, por medio del expresado Contador General de Temporali-
dades, relaciones expresivas y exactas de las fincas rústicas y urbanas propias de Temporalidades
y de cualesquiera imposiciones, créditos activos, censos y demás efectos redituables, ó no
redituables, como alhajas de oro y plata, y bienes muebles del propio ramo, con expresión de
lo que produzcan anualmente, y de lo que se estuviese debiendo de atrasos ; individualizando
704 PARTE 3^ PRIVILEGIOS DE LOS REGULARES.
los créditos pendientes contra dichas Temporalidades, los capitales de censos pasivos, 6
que carguen sobre el ramo en general, ó en particular sobre algunas de sus posesiones, y las
cargas piadosas ó de justicia, que en la actualidad se estén cumpliendo, aprobadas ú ordenadas
por S. M., con la debida separación de las tocantes á cada Colegio, Casa ó Residencia que
fué de la Compañía.
Lo participo áV. E. de Real Orden para su inteligencia y cumplimiento en la parte que le
toca, y á fin de que lo haga entender á los Administradores y domas á quienes corresponda ;
esperando de su celo por el mejor servicio del Rey nuestro Señor, que procederá en la ejecución
de cuanto se encarga con toda la actividad y eficacia, que le es propia, para que sin pérdida de
tiempo puedan verificarse las piadosas intenciones de S. M. ; avisándome el recibo para su
soberana noticia.
Dios guarde á V. E. muchos años. Madrid 11 de Junio de 1816. — Pedro Cevallos. — Sr.
Virey de Lima. »
Dios guarde á V*** muchos años. Lima, 22 de Mayo de 1817.
FIN ÜE LA TERCERA PARTE.
CUARTA PARTE
Privilegios comunes a todos los fieles 5 y ciertas Costum-
bres de América.
Habiendo hablado ya de los Privilegios particulares, concedidos á los Reyes,
á los Indígenas y á los Obispos, nos resta hablar ahora de los Privilegios comunes,
que corresponden á todos los Fieles de América. Estos los podemos reducir á tres :
Primero, á los Privilegios y gracias de la Cruzada : Segundo, á los Indultos de
Carnes y Lacticinios : Tercero, á la Costumbre, que alega la América, sobre
Lacticinios y Oratorios. Por cuya razón ésta tercera parte se dividirá en tres
Secciones, según las materias mencionadas ; ocupándonos en la primera, de la
Bula de la Cruzada ; en la segunda, de los Indultos de Carnes y Lacticinios ; y
en la tercera, de la enunciada Costumbre de América. Al pié de cada Sección 6 de
cada época se hallarán los Documentos comprobantes que que se han podido con-
seguir sobre la materia.
SECCIÓN PRIMERA.
DE LA BULA DE LA SANTA CRUZADA.
I. NOCIONES PRELIMINARES.
La Bula de la Santa Cruzada concede gracias especiales á los pueblos de las Indias ; y en
otro tiempo fué tal su eficacia, que los demás Privilegios concedidos por la Santa Sede quedaban
suspensos, si no se tomaba la Bala. De aquí las dificultades y dudas suscitadas entre los Escri-
tores Americanos, como Villarroel, Avendaño, Montenegro y otros varios» sobre la pupension
de las gracias y concesiones, hechas en favor de los Neófitos. Razón por la cual, al estudiar los
Privilegios de Indias, según lo hago por comisión del Concilio Quitense, me ha sido necesario
TOM. I. 88
706 PARTE -4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
contar á cada paso con los límites puestos por ésta Bula tan grande y tan rica de gracias, in-
dultos y concesiones para la España y todos los Keinos, que antiguamente le pertenecieron.
Esta es la causa de haberme tomado el trabajo de registrar con diligencia, dicha Bula con
las modificaciones, que ha sufrido, durante los tres siglos, que ha estado vigente en las Indias,
y que cabalmente se cumplieron en el pasado año de 1873. Por el estudio serio, que he hecho
sobre su texto latino, he observado con dolor, que apenas tenemos noticia de su origen ni de su
historia. Todo el conocimento que tenemos de la Bula se funda en los sumarios, que anual-
mente se distribuyen á los Fieles, como son el de Vivos, de Difuntos, de Composición, do
Carnes, y de Lacticinios ; pero apenas se encuentra un documento para averiguar de dónde
vienen estos privilegios, ó quien fué el Pontífice que por primera vez los concedió. Comun-
mente se ignoro si todas éstas gracias se concedieron en la misma fecha y se contienen bajo el
mismo plomo, ó si son distintas las fechas y distintos los plomos, con que se despacharon. Por
desgracia, los Expositores de la Bula se han ocupado solo en resolver sus dudas ; pero en cuanto
al tenor de las Letras Apostólicas y su contexto, apenas se encuentra en ellos una Bula com-
pleta. El texto de la Bula de la Cruzada no se encuentra completo en ningún Expositor Español
de los varios, que he registrado ; solo Nogueira, Expositor de la Bula de Portugal, se tomó el
trabajo de insertar en su obra el texto latino de la Bula Lusitana, cuyo tenor difiere bastante
del de la Española. Sin embargo, la Bula de la Cruzada É?e tradujo al castellano desde el prin-
cipio do su concesión, y ésta traducción la trae Mendo en el principio de su obra ; pero no basta
la traducción Castellana para hacer un estudio serio de la Bula, por hallarse algún tanto
modificada por los mismos Comisarios, según el indulto, que tienen para ello. Por lo cual ha
sido preciso buscar el texto latino, y obtenido éste poner en claro lo que la Cruzada concedió al
principio, y las modificaciones que sufrió después.
II. ORIGEN Y OBJETO DE LA CRUZADA.
El Imperio Mahometano, religioso y político á la vez, intentó sustituir los torpes errores de
su falso Profeta á la Eeligion inmaculada del Divino Eedentor, y someter al mismo tiempo á su
yugo con el poder de sus armas á los pueblos Cristianos. Para atajar sus intentos, invitaron
los Papas ó los Fieles, á tomar las armas contra los Turcos, ofreciéndoles bienes espirituales en
abundancia, muy estimados en aquella época, en que la Fé estaba profundamente arraigada en
las almas. Dóciles los Fieles á la voz del Pastor ¡Supremo, corrieron á las armas en gran número
á defender juntamente la Iglesia de Jesucristo y la independencia de su patria. Los soldados,
que hicieron éstas guerras santas, tomaron por divisa la Cruz, de donde les vino el nombre de
Cruzadas, así como al Diploma Pontificio, en que se concedian gracias y privilegios especiales
á los que de algún modo tomaban parte en ellas, se le dio el nombre de Bula de Cruzada. El
primer Pontífice, que concedió la Bula de Cruzada, fué Urbano II, hacia el 1166. Por lo que
hace en particular al Reino de España, Bardi opina, que la Cruzada le habia sido ya concedida en
tiempo de Alejandro VI ; pero Trullench, Mendo, los Salmanticenses y otros, siguiendo á Lara,
sostienen qiie fue Julio II, guien la concedió por primera vez al Reino de España, en 1509.
III. SOBRE LAS MODIFICACIONES DE LA BULA.
Siguiendo la historia de la Cruzada desde la fecha, en que se concedió á las Américas hasta el
dia de hoy, he observado que la Santa Sede ha hecho varias modificaciones, de cugo origen no
todos tienen noticia, y merece averiguarse y conservarse en la memoria. Así, por ejemplo, el In-
SECCIÓN PRIMERA. 707
dulto Cuadragesimal, que actualmente se halla vigente, comparado con el Indulto de Carnes,
que concedió la Cruzada, es mucho más amplio, y nos pone en el deber de examinar el tiempo, en
que se hizo ésta modificación, así como las causas, que motivaron dicho Indulto, introducido en
las Américas á petición de Carlos IIL Lo mismo sucede con la Bula de Lacticinios, acerca de la
cual, si consultamos el texto primitivo de la Cruzada, observaremos que todo el Clero tanto Se-
cular como Kegular no gozaba del Privilegio de Lacticnios. Pero, ¿ cuánto tiempo permaneció el
Clero sin éste Privilegio ? ¿ Cuándo salió la Bula de Lacticinios para él ? ¿ Quién fué el Pontí-
fice, que la concedió ? Esto es lo que comumente se ignora, y lo que vamos á exponer aquí, pre-
sentando la misma Bula, que es el mejor comprobante.
Por otra parte, el uso de la grasa y de Lacticinios, que la Iglesia de América alega tener
por costumbre introducida desde los tiempos de la conquista, pedia gran diligencia y un estu-
dio serio para revisar los Escritores Americanos, que hablan sobre la materia, aclarar un punto
de tanta importancia, y satisfacer los deseos del Venerable Concilio.
Otras muchas modificaciones se encuentran pertenecientes á prórogas y publicaciones de la
Cruzada, tanto en las Letras Apostólicas, como en las Cédulas Keales y Edictos del Comisario,
las cuales aunque no son sustanciales, son sin embargo muy interesantes, para formar un Tra-
tado completo de ésta santa Bula; y no me ha parecido conveniente despreciarlas. No obstante,
se omite el texto literal de algunos Breves, que corresponden á cosas poco necesarias en el dia,
por no cansar la atención de los lectores, y por no aumentar el volumen sin objeto de mayor
interés.
:iV. SOBRE sus DECLARACIONES.
Como son tantos y tan extraordinarios los Privilegios, que concede ésta Santa Bula, son
muchas las dudas, que se han suscitado sobre ellos, durante los tres siglos y medio, que lleva
de existencia en la América ; á las cuales la Silla Apostólica, maestra de la verdad, ha ido
respondiendo según las consultas, que se le han dirigido, y ha declarado la doctrina, que se
debe seguií. La colección de éstas declaraciones no se puede encontrar en ninguno de los
Expositores de la Bula, por la razón sencilla de haber escrito cada cual en su siglo ; de donde
sucede, que los que escribieron en el primer siglo de la Bula, no alcanzaron las declaraciones
del último, y los Expositores de éste dejaron en silencio algunas de las primeras. Hay otra
circunstancia desfavorable para la América, y es que los Expositores de la Bula han sido por
lo general Europeos, y se ocupan poco de las modificaciones, que ha sufrido la Cruzada en
América. Rodriguez, Trullench, Mendo, Bardi y Nogueira, célebres Expositores de la Santa
Bula, escribieron en España, en Sicilia y en Portugal ; solo el P. Menacho escribió en el Perú,
y por él he llegado á averiguar la existencia de algunos Breves, relativos á la América, como
el que expidió Gregorio XIII, en 5 de Setiembre de 1578, para que se publicase en América la
Bula por bienios; del cual apenas se ocupan los Expositores Europeos, contentándose solamente
concitar el Privilegio, sin mencionar las Letras Apostólicas, ni el dia, en que se expidieron.
Pero, por desgracia, Menacho escribió en 1596 poco después que se publicó la Bula en éstas
tierras, y solo da noticia de los Breves y declaraciones, que hablan salido hasta sus dias. Ade-
mas, sus obras (que, según las citas de Morelli en sus Fastos Novi Orlis, fueron varias) son
inéditas : de ellas he tenido la dicha de encontrar solamente la que necesitaba para mi objeto,
que es la exposición de la Bula, aunque sea en letra antigua y algo difícil de entender. Por
otra parte, los Expositores de la Bula no están al alcance de todos : son libros raros y escondi-
dos en las Bibliotecas ; son tomos grandes, que no presentan las declaraciones de la Bula en un
708 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
solo tratado, sino que las traen esparcidas en sus obras. Era, pues, necesario sacar una colec-
ción completa y linapia de todas éstas declaraciones Apostólicas, que afectan sustancialmente
á la Bula, para saber resolver los casos, y tener una doctrina sólida, en que fijarnos.
V. DIVIDENSE EN CINCO ÉPOCAS SUS MODIFICACIONES Y DECLARACIONES.
Las principales declaraciones, que han salido de la Santa Sede sobre la Cruzada, son relativas
álos privilegios de Indulgencias, de Oratorios, de elegir Confesor para reservados, y en particu-
lar sobre Carnes y Lacticinios. T para proceder por orden, y tejer con claridad y limpieza la
historia de éstas declaraciones, y modificaciones, que ha sufrido, seguiremos el curso del
tiempo, escogiendo cinco modificaciones principales de la Bula, que nos servirán de base, para
dividir éste Tratado en cinco épocas muy señaladas. — La primera será, desde el año 1509, en
que Julio II concedió la Bula de la Cruzada para los Keinos de España. Le segunda, desde
1573, en que se extendió á las Indias. La teraera, desde 1624, en que salió la Bula de Lactici-
nios. La cuarta, desde 1778, en que se publicó el Indulto Cuadragesimal. La quinta, de 1820,
en que se emancipó la América hasta el año 1874, en que nos hallamos, colocando al fin do cada
época los documentos justificativos.
PRIMERA ÉPOCA DE LA BULA DE LA SANTA CRUZADA DESDE EL ANO 1509, EN QUE
JULIO II CONCEDIÓ LA BULA PARA LOS REINOS DE ESPAÑA, HASTA EL ANO 1573,
EN QUE GREGORIO XIII LA EXTENDIÓ A LAS AMÉRICAS.
Año de 1509.
El primer documento, que se desea en ésta época, es la misma Bula, que despachó Julio II,
en favor de los Beyes Católicos;; la cual no se ha podido conseguir, ni se encuentra en los Archi-
vos de América, ni en los Expositores de Europa. Pero, para nuestro objeto poca es la falta, que
nos hace éste documento, y se suple ventajosamente con la Bula concedida por Gregorio XIII,
que es más amplia y más rica de gracias, y es la que se halla vigente hasta el día de hoy.
Véase éste precioso documento al principio de la segunda época, en donde siguiendo el orden
cronológico debia colocarse. Allí se encontrará tal como salió de la Curia Komana, en 10 de
Setiembre de 1573. Por ella, mejor que por ningún otro Expositor, se informará cada uno del
fin y objeto de la Cruzada, y de los Privilegios, que contiene. Hubiéramos deseado ponerla tam-
bién en Castellano ; pero los Comisarios, en virtud de sus facultades, han variado la traducción
castellana, según los tiempos y circunstancias. Sirva de ejemplo la Bula de Lacticinios, de la
cual no se hace mención en las traducciones antiguas de la Cruzada, porque todavía no existia
ésta Bula ; y sin embargo se menciona en la traducción castellana, que corrió desde el
Pontificado de Urbano VIII; porque éste Pontífice, que concedió dicha Bula para
los Clérigos, dio también facultad á los Comisarios para refundirla en el Sumario de
Cruzada, traducido al idioma vulgar. A éste tenor se encuentran otras declaraciones de la Santa
Sede, refundidas en los mencionados Sumarios, los cuales, confrontados con la Bula original,
no están del todo conformes con ella. Los Sumarios mismos difieren entre sí en alguna cosa
según los tiempos, en que se han publicado ; así, por ejemplo, el que trae Mendo, en el año de
1648, difiere del que se encuentra en el Boletín Eclesiástico de Chile, en algunas palabras y en
el modo de frasear. Por ésta razón se ha preferido el original latino, que se encuentra siempre
el mismo, y en las dudas, que se ofrezcan, se puede consultar.
En cuanto álos Privilegios, que concedía la Cruzada en su primitiva Institución del año 1509,
SECCIÓN PRIMERA. 709
no se han podido obtener datos exactos, por falta de documentos en ésta América. Lo tínico, que
refieren algunos Escritores es, que la Cruzada se instituyó en defensa de la Fé, para hacer la
guerra á los Turcos, enemigos del nombre Cristiano :; que la Bula se publicaba de año en año, y
que desde Julio II se fué prorogando y coufirmando por los Pontífices León X, Clemente VII,
Paulo III, Julio III, Pío IV y San Pió V ; pero dejando en silencio las fechas. Sabemos sin
embargo que los Privilegios primitivos no eran tan amplios, como los que actualmente gozamos ;
porque asilo dice nuestra Bula original, que fué ampliada por San Pió V y por Gregorio XIII.
1510. 20 de Febrero. A petición del Provincial de Santo Domingo declara el Papa Julio II,
que los Keligiosos no pueden elegir Confesor en virtud de la Bula de. Cruzada. Este docu-
mento es precioso por su antigüedad y por las noticias, que nos da, de haberse publicado poco
antes la Cruzada en España, por concesión del mismo. Empieza el Breve Exponi Nohis (Véase
al pié de ésta Época N. 1°).
1511. 14 de Abril. Cédula Real del Católico Eey Fernando, sobre la Cruzada. (Véase el
N. 20.)
1518. 29 de Junio. Non sine mentís dispUcentia : Por éste Breve prohibe León X á los Co-
misarios de Cruzada ocupar á los Religiosos de San Francisco en predicar la Bula, sin contar
con la licencia de sus Prelados. (Véase el N. 3o).
1522, 10 de Mayo. Exponi Nohis : Por éste Breve concedió Adriano VI á los primeros
Religiosos, que envió el Emperador Carlos V á las Indias, facultades omnímodas; por consi-
guiente tuvieron facultad para dispensar en carnes, huevos y lacticinios, y es de creer harian
uso de ella según las necesidades de los Pieles. (Véase ésta Bula en el Tratado de Privilegios
de los Regulares. Sección I'*).
1537. 1® de Junio. Altitudo : Por ésta Bula concede Paulo III á los Indios grandes Privile-
gios. Aquí solo haremos mención del Indulto de carnes, huevos y Lacticinios, cuyas palabras
son éstas. « Eisque etiam concedimus, quod, quadragesimalibus et alus prohibitis anni tempo-
ribus, Lacticiniis, ovis et carnibus, tune temporis dumtaxat, vesci possint, cum cseteris
Christianis, ob aliquod sanctum opus obeundum, similibuá cibis vesci posse á Sede Apostólica,
pro tempere fuerít concessum. » De éstas palabras emanadas de la Santa Sede en los primeros
tiempos del descubrimiento de América, se sacan previosos datos, no solo para inquirir el
indulto de los Neófitos, sino también el indulto, que entonces estaba vigente para los Españo-
les. A los Indios se les concede el indulto de carnes, huevos y Lacticinios en los mismos dias,
que los blancos están indultados por la Santa Sede, y practican alguna buena obra prescrita en
dicho Indulto, De donde se saca : primero, que los blancos tenían éste indulto con ía obliga-
ción de hacer alguna buena obra : segundo, que los Indios quedaban plenamente indultados
sin ninguna otra obligación. (Véase la Parte 1*. Tratado 2^ Sección T).
1542. Indulto de Lacticinios, concedido á Méjico por 30 años. (Véase en la Sección 2^).
1543. lo de Mayo. Con ésta fecha despachó el Emperador Carlos V, desde Barcelona, una
Cédula, mandando que no consientan los Comisarios de Cruzada predicar Bulas en Pueblos de
Indios, ni apremien á ningún Indio para que las reciba ó vaya á los sermones contra su
voluntad.
1546¡. 29 de Noviembre. En éste dia se despachó otra Cédula por el Príncipe Gobernador del
Reino (después Felipe II) mandando publicar la Cédula anterior en el Perú. (Véanse el N^ 4 (1).
(1) Nota do los EB, Fácil cosa es que, al leer éstas dos Reales Cédulas, so le occurra al Lector la duda de si
1). Carlos V y D. Felipe II pudieron, atendida solo su potestad política, legislar en ésta materia. Para que en
éste caso, y siempre que se trata de competencia ó incompetencia del poder civil, pueda juzgarse con acierto.
710 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Es de notar : primero, que éstas dos Ce'dulas se insertaron después entre las Leyes de Indias,
cuya Kecopilacion se publicó por el Uey Católico Carlos II, en 18 de Mayo de 1680. Por eso
remitimos al lector á aquella fecha, en donde corresponde tratar la cuestión de si los Privile-
gios de los Indios quedaban suspensos por la Bula de la Cruzada. Segundo se hade notar la
fecha de estas dos Cédulas, que datan de 1543 y 1546 ; de donde se deduce que la Cruzada era
conocida en éstas tierras, antes qué Gregorio XIII expidiese la Bula Cum alias.
1548. 14 de Noviembre. Expidió un Breve Paulo IV, prohibiendo Í7i virtute sanctce obedicn-
tim que en la Orden de San Francisco y Sancta Clara, así como en la 3a regla, se elija Confesor
vigore Cruciatw aut prcetextu cujuscwnque Fnvüegii para la absolución Sacramental, sin
licencia del propio Prelado. Estas Letras se hallan insertas en el Breve de Pío IV, que
vamos á mencionar en seguida.
1560. 10 de Julio. Exponi nolis : por éste Breve prohibe de nuevo Pió IV, que en virtud de
la Cruzada se elijaConfesor en la Orden de San Francisco, así como en los Monasterios de Santa
Clara, de la Concepción y de la 3a Orden. Ademas, en razón de la cláusula de la Cruzada, por la
cual se suspenden todas las gracias y Privilegios extraños á la Bula, parece que en algunos Con-
ventos se pretendía suspender el Breve anterior de Paulo IV; y por ésta razón Pió IVirenueva la
misma prohibición en éste Breve, y declara ademas, que las Religiosas pueden libre y lícita-
mente negar la entrada en sus Conventos á cualesquiera personas de qualquier estado, grado,
orden, condición y preeminencia, que la pretendan en virtud de la Cruzada ú otros Indultos Apos-
tólicos, si no es que tuvieren licencia por escrito, del Prelado General ó Provincial.
(Bular, de Eoderico, pág. 340.)
1562. 12 de Agosto. Con ésta fecha expidió un Breve Pió IV, concediendo á todos los habi-
tantes de Indias por 30 años, que pudiesen comer huevos y lacticinios en Cuaresma y en los
demás dias prohibidos del año. Hace mención de él, el Comisario Don Felipe de Tassis en su
Edicto de 1602, aunque pudo confundirle con el de Paulo III, de 1542.
De aquí se colige, que la Cruzada no se publicaba por ésta época en América ; pues en ella se
concede el Indulto de Lacticinios para todos los Fieles, exceptuando al Clero así Secular como
Regular, y solo en tiempo de Cuaresma.
1571. 21 de Mayo. En éste dia concedió San Pió V al Rey D. Felipe II, la Bula de
Cruzada, enriquecida con nuevas gracias. Difícil era en éste tiempo la situación de la Iglesia.
Dueño Selim H de la Isla de Chipre, amenazaba seriamente con su numerosa escuadra á
Venecia y toda la Italia. Mas por singular beneficio de la Divina Providencia ocupaba la
Cátedra de San Pedro otro Santo, Pió V, y se sentaba en el trono de San Fernando otro Monarca
profunda y sinceramente Católico, D. Felipe II, quien dócil á las amonestaciones del Pontífice,
no vaciló en unir sus fuerzas con las de la Santa Sede y las de la Señoría de Venecia, para
combatir juntos al implacable enemigo de la Cristiandad.
El Santo Pontífice, para excitar más y más el celo de los Fieles y dar más impulso á la
guerra, dispensó liberalmente los tesoros de la Iglesia, en una Bula llena de gracias y Privi-
legios concedidos á los que tomaran parte en ésta santa expedición. Esta Bula es la de Cruzada,
de que nosotros disfrutamos, herederos por la gracia de Dios, de la Fé de nuestros mayores.
1571. 22 de Mayó. Al die siguiente dio el Papa otro Breve, en que concedia las gracias y
téngase presento ésta regla, que da el Cardenal Tarquini : « Quibus in rebus, sive per se, sive per accidens
ratio seu necessitas concurrit finis spirltualis, id est Ecclesiíe, in lis, licet temporales sint, potestatem suam
Ecclesiajure exerit civilis autem societas eidem cederé debet. (Véase su obra: Juris Eeclesiastici publicí
Instüutiones, Lib. 1, c. 1, Seo. 2, art. 2, § 1).
SECCIÓN PRIMERA. 711
Privilegios de la Bula, no solo á los que se alistaran en la milicia contra los Turcos, sino tam-
bién á los que contribuyesen con sus limosnas para la guerra : y esto con el fin, primero de
hacer extensivas las gracias á todos los subditos del Rey Católico; porque si se hubieran limi-
tado á los expedicionarios, no hubieran gozado de ellas los demás Fieles ; segundo, de allegar
recursoü para la guerra ; pues sabido es que los gastos de la expedición pesaron principalmente
sobre el Eey Católico, el cual por el tratado firmado por el Cardenal Pacheco y D. Juan de
Zúñiga, como sus representantes, debia cubrir la mitad de los gastos de guerra. A la liberali-
dad del Eey correspondióla del Pontífice, quien quiso extender las gracias y Privilegios de la
Cruzada á todos los subditos del Rey de España, con tal que contribuyesen á la expedición con
una pequeña limosna, T para que las gracias de la Bula llegaran á manos de los Fieles, puras
y sin alteración alguna, hizo el mismo Pontífice un sumario de todas ellas, y mandó que so
diese un ejemplar á cada uno de los contribuyentes. De aquí tuvieron su origen los sumarios,
que aun hoy se distribuyen.
1571. 22 de Mayo. En el mismo dia expidió otro Breve San Pió V, prorogando la Cruzada
por otros dos años ; y pocos dias después la volvió á prorogar por otros dos. Estas repetidas
prórogas de la Bula extendiéndola en pocos dias á nueve años y el expedir dos Breves en un
mismo dia, revelan, al mismo tiempo que la situación angustiosa del Papa, la importancia de
la expedición y la esperanza, que en ella tenia.
1571. 21 de Julio. Expidió San Pió V el Breve Romani Ponfificis, prohibiendo en la Orden
de Predicadores elegir Confesor en virtud de la Bula de Cruzada para ser absueltos sus Reli-
giosos de reservados, sin licííncia de sus Superiores ; pero, para que los Religiosos no sean de
peor condición que los seglares, concede el Pontífice á los Prelados Regulares que tengan para
con sus subditos las facultades concedidas á los Obispos en el cap. Liceat, C, de la sesión 24
del Concilio de Trento. (Véase el N° 5.)
1571. 7 de Octubre. En éste dia tuvo lugar el combate naval entre Católicos y Musulmanes,
en el golfo de Lepante. En él, según el cálculo más verosímil, tuvieron estos veinte y cinco
mil hombres muertos y cinco mil prisioneros : su armada quedó destruida ; de doscientas
cincuenta galeras, que tomaron parte en el combate, á lo más cuarenta lograron escaparse ;
ciento treinta fueron apresadas, las demás incendiadas ó echadas á pique. Las pérdidas de los
aliados fueron incomparablemente menores : pues no llegaron á ocho mil hombres. El botin
cogido al enemigo fué riquísimo. Doce mil esclavos encadenados al remo recobraron su
libertad, y á bordo de las galeras enemigas encontraron inmensa cantidad de oro, joyas y bro -
cados. San Pió V, supo por revelación ésta gloriosa victoria, y la anunció á sus familiares en el
mismo momento, que se habia conseguido,
1571. 26 de Octubre. Despáchase una Real Cédula, en que se comunica la victoria conse-
guida en Lepante, y se encarga dar á Dios gracias por ella. (Véase el N^ 6.)
1572. lo de Mayo. En éste dia murió San Pió V, con sentimiento de Roma y de toda la
Cristiandad, la cual era deudora de su salvación en gran parte á éste Santo Pontífice. Sobre-
vínole la muerte, cuando andaba meditando atacar al enemigo del nombre Cristiano en la
misma capital de su Imperio. Aunque la Bula de Cruzada fué concedida la primera vez por
el Papa Julio II en 1509, San Pió V la enriqueció con nuevas gracias, y fué el primero que
hizo de ellas im sumario,
1572. 23 de Junio. Con ésta fecha despachó el primer Breve sobre la Cruzada el Santo Padre
y Sucesor de S. Pió V. Murió, como vimos arriba, el Santo Pontífice en 1** de Mayo de 1572 ;
y en el dia 16 del mismo mes fué creado Gregorio XIII. Apenas ocupó la Silla Apostólica éste
dignísimo, venerando y esclarecido Santo Padre, cuando comenzó á promover la Santa Cruzada.
712 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Habia conocido muy bien por el resultado de la batalla de Lepante, que la victoria entre dos
campos contrarios no se debe tanto á la multitud del Ejército, cuanto al auxilio del Cielo. Agra-
decido además el magnánimo Pontífice y sumamente reconocido á los servicios prestados por el
Key Católico, no podía olvidarse de España, tan fiel en el tiempo de su aflicción, tan denodada
en arrostrar los peligros, y tan llena de gloria por sus victorias sobre los enemigos de la Pé de
Jesucristo. Por ésta razón, al mes siguiente de su exaltación, despachó en 23 de Junio unas
Letras Apostólicas, confirmando la Bula, que habia expedido San Pió V. Pero no se contentó
solamente con renovarla, sino que después expidió varios Breves, en 3, 4 y 9 de Febrero, en 3 de
Marzo, en 15 y 17 de Abril y últimamente en 3 de Julio de 1573. En los Breves el Pontífice
ostentó su liberalidad para con el Rey Católico y sus vasallos, ampliando la Bula y enrique-
ciéndola con nuevas gracias é indulgencias. Tanta fué la liberalidad de éste memorable Pon-
tífice para con los defensores de la Cristiandad, que el sumario redactado por San Pió V para
distribuir á los Vencedores de Lepante, ya no servio en adelante, y fué necesario que el Pontí-
fice formulase otro nuevo sumario con todas las gracias, indultos y concesiones añadidas por él.
Este es el mismo que pasó á nuestras Américas, y que sin alteración alguna ha llegado hasta
nosotros, y le disfrutamos hasta el dia de hoy. Nueva satisfacción para los pueblos fieles de nues-
tra Cristiana y Católica América, recordar la fuente, de donde salieron las gracias de la Cru-
zada, y el Pontífice benigno, que concedió ésta Bula.
DOCUMENTOS
de la primera Época de la Cruzada desde 1509 a 1573.
L
QUE LOS REGULARES NO ELIJAN CONFESOR EN VIRTUD DE LA CRUZADA.
Delecto Filio ProvincialiProvincise Hispanise, Ordinis Prsedicatorum.
Julius Papa 11. Dilecto Pili, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Exponi Nobis nuper fecisti,quod ex Fratribus Ordinis Praedicatorum,cujus tu Prior Provincia-
lis existís, diversas Litteras Apostólicas sub plumbo etin forma Brevis a Ñobis et Sede Apos-
tólica variis expressis causis, per quas se ab eorum Snperioribus et Ordine hujusmodi exeiiiptos
fecerunt et faciunt aliqui licentiam ad Ordinem Canonicorum Kegularium transferendi, etc.
alii, clausula in Litteris Cruciatse nuper in partibus illis pnblicatse opposita, ut cujuscumque
Ordinis Fratres se aá partes Infidelium ad Sacramenta administranda et alia opera pia exer-
cendum et VerbunrDei prsedicandum libere se transferre possint, utuntur, alii vero confessorem
idoneum Ssecularem vel Kegularem, etiam absque licentia sui Superioris eligere, qui eos a
quibuscumque casibus absolvere possit, impetrarunt et in dies impetrare conantur, etc. Nos
igitur concessiones quascumque vigore Bullíe Cruciatse in partibus illis nuper, ut praemit-
titur , publicatse, eisdem Fratribus minime suífragari, nec illarum vigore confessores eligere
posse, nec ad dictes Fratres Ordinis Prsedicatorum se extendere declarandi, eisdem auctoritate
et tenore, facultatém concedimus. Te nihilominus exhortando, ut sanctissimse illi expeditioni
de confessoribus idoneis pro viribus ex tibi subjectis Fratribus provideas, requisitus, etc.
Datum Eomsei apud S. Petrum, sub auuulo Picatoris, die 20 Februarii 1510, Pontificatus
nostri anno séptimo.
(Bular. Dominic. tom. 4, pág. 263.)
SECCIÓN PRIMERA. 71S
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
El Provincial de Espafla, do la Orden de Predicadores, expuso al Papa Julio II, que apoyados algu-
nos de sus subditos en ciorlas Letras Apostólicas que habían conseguido de la Sania Sede, se creian
con derecUo-para pasar á la Orden de Canónigos Regulares, y otros en virtud de la Bula de la Cruzada
pretendian serles permitido el trasladarse á las tierras de infieles sin permiso del Superior, y que
podian escoger confesor, fuera de la Orden, para ser absueltos de sus culpas sin dicha licencia.
El Pontífice, por el amor que tiene á toda la Orden de Sanio Domingo, declara que todos los
indultos y gracias de la Cruzada, que poco ha se ha publicado en España, de ningún modo favorecen
las pretensiones expresadas arriba, y que tales Religiosos no pueden escoger confesor para ser absuel-
tos, por no extenderse á los Religiosos éste indulto de la Cruzada : dando facultad al Provincial
por el tenor de éstas Letras, para declararlo así á sus Religiosos con autoritad Apostólica. No obstante
exhorta el Papa á dicho Provincial, que si fuese requerido para ayudar á la obra de la Cruzada, no
deje de cooperar á ésta santa expedición, enviando confesores idóneos de los subditos, que le per-
tenecen.
Dado en Roma, á 20 de Febrero de 1510, ano séptimo de su Pontificado.
Nota. Este documento es muy interesante por las noticias, que da del origen de la Cruzada en Espafia. Consta
por él, que existia en Febrero de 1510, y que poco antes se habia publicado en el Reino : lo cual concuerda muy
bien con lo que comunmente se dice de haberse publicado en 1509.
11.
CÉDULA REAL DEL CATÓLICO REY FERNANDO.
Don Fernando, por la gracia de Dios, Key de Aragón, de las dos Sicilias, etc. A los Vene-
rables y amados nuestros Comisarios Tesoreros y Receptores de la Santa Cruzada en los dichos
Reinos de Aragón y Valencia y Principado de Cataluña.... salud y dilección.
A Nos lia sido recurrido por parte de los Venerables y amados nuestros, el Ministro General
de la Orden de Nuestra Señora de la Merced y de los Comendadores Vicarios y Frailes de la
dicha Orden, diciendo que loa Receptores de la dicha, y señaladamente del nuestro Principado
de Cataluña piden á los dichos Comendadores y Frailes del dicho Monasterio do la Merced,
ciertas responsiones, que acostumbran hacer á su misma Eeligion, las cuales (según añrman)
sirven para los créditos, así de censales como otros^ que ocurren á la dicha Religión, y no
ocurriendo tal necesidad para la Redención de Cautivos, que se obligan de hacer : Las cuales
responsiones pretenden ellos no dar á dicha Cruzada, ni ser comprendidas por Bula, por no
ser deja ni manda, salvo de lo que sobra de las limosnas, que ellos piden : Diz que vosotros, ó
algunos de vosotros proveísteis, que fuesen los dichos Religiosos ojecutados, y que se les
impida la demanda, que hacen para redimir cautivos, siendo ellos por el voto de su Religión
obligados á acudir y hacer la dicha redención.... Por ende, con tenor de las presentes.... Vos
decimos y mandamos expresamente.... que no les demandéis, ni consintáis les sea demandada
cosa alguna, etc. Dada en la Ciudad de Sevilla, á 14 dias del mes de Abril, en el año del Naci-
miento de Nuestro Señor de 1511.
{Becuerdos Históricos de la Merced, pág. 271.)
l^OM. I. 8^
HA PAUTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
IIL
SE PROHIBE A LOS COMISARIOS DE CRUZADA IXEVAR RELIGIOSOS MENORES PARA
PREDICAR LA BULA, SIN LICENCIA DE SUS PRELADOS.
Leo Papa X.
Dilccti Filii, sahitem et Apostolicam benedictionem.
Non sine mentis displicentia intelleximus, quod nonniilH Indulgentiarnm ei faciiltatiira
Crnciatíe Eegi Catholico concessa3 asserti Commissarii et forsan alii dictai Cruciata) praítextu
nonniülos vestrai Keligionis et Ordinis Fratres sine Praílatorum siiorum licentia ad hujusmodi
Cruciatam publicandara per diversas mnndi partes destinare nituntur. Quo fit, ut Fratres
jiigum Religionis excutere, ab obedientise voto se liberare, et a suorum Praílatorum jurisdic-
tione et correctione eximere desiderantes, ut dicere possint : Laqiietis coniritus est, et nos
Uberati smnuSj ad hnjusmodi príedicationis officiiim assurai procurent, ipsis ac alus prsebetur
occasio delinquendi. Nos considerantes quod, ubi Regularis disciplina conteinnitur, necesse est
ut Religio naufragium patiatur, in praemissis de opportuno reformationis remedio providere
volentes ; Motu proprio et ex certa nostra scientia universis et singulis dictan et alterius cujus-
cumque Cruciata;, moJernis et pro tempore existentibus Commissariis et alus quibusvis per-
sonis, quacumque etiam Arcbiepiscopali etEpiscopali dignitate fulgentibus, in virtute Sanctaí
Obedientiae, Afchiepiscopis et Superioribus sub prohibitione ingressus Ecclesige, alus vero sub
Excommunicationis latse sententite ac officiorum suorum privationis, et inhabilitatis ad illa et
alia in posterum obtinenda, poenis, ipso facto (absque ulteriori declaratione) incurrendis, pra3-
cipimus et mandamus, ne de csetero, perpetuis futuris temporibus, aliquos dicti vestri Ordinis
Minorura de Observantia Fratres extra eorum Conventus seu domos sine suorum Superiorum
et Prselatorum expressa licentia extrabere, seu ad prsedicaudum Cruciatam, sive quascumque
alias Indulgentias seu Litteras Apostólicas destinare, aut vestri Ordinis Fratres et domos
ipsarura Cruciatse seu Indulgentiarum aut alterius facultatis prsetextu molestare, perturbare
aut inquietare ; seu a vobis, qui in paupertatis spiritu et ex Fidelium eleemosynis vitam ducitis,
aliquid cxigere vel gratias, libertates, facultates, seu indulgentias et peccatorum remissiones
vobis et vestri Ordinis Fratribus de Observantia, necnon Monialibus Sanctse Ciarse, tam prim»
qnam secundas Regulan ac tertii, Beati Francisci de Po^nitcntia nuncupati, Ordinis Ministris et
Sororibus sub vestra obedientia degentibus, sine vestra licentia concederé vel impartiri Ac ipsi
Fratres Moniales, Ministra? et Sórores hujusmodi gratiis, Indulgentiis, libertatibus, imraunita-
tibus praídictis quovis qu£esito colore, contra obedientiam vestri Ordinis, sine speciali licen-
tia suorum Prselatorum, nuUo modo uti sub Excommunicationis lata sententioe pcena prsesu-
mant... Non obstautibus.... Datis Romaí, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die
29 Junii 1519.
(Ex Bullar. Regular, apud Rodericum, pag. 269.)
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
El Pontífice León X, para que se observe la disciplina regular, prohibe á los Comisarios do ésta y
cualquiera otra Cruzada y á cualesquiera otras personas constituidas en cualquiera ciignidati, aunque
sean Arzobispos ú Obispos, en virtud de Santa Obediencia, bajo pena de prohibición do entrada en la
SECCIÓN PRIMERA. 715
Iglesia á los Arzobispos y Superiores, y á los demás, bajo las penas de Excomunión laCce sententice,
privación do sus oficios y de inhabilidad para obtener esos y otros en adelanto en que se ha de incur-
rir ipsofacto, que jamás se atrevan á sacar algunos de la Orden de Menores Observantes, de sus Con-
ventos, sin expresa licencia de sus Superiores, ó á destinarlos á predicarla Cruzada ó cualesquiera
otras Indulgencias ó Letras Apostólicas, ó á molestar, inquietar y perturbar á los Frailes y sus Con-
ventos, bajo pretexto de la Cruzada, Indulgencias ú otra facultad; ó á exigirles alguna cosa, y á
conceder sin licencia de los Supcrioi;es, gracias, libertades, facultades y remisión de pecados á
ellos y á los Frailes de la Orden y á las Monjas de Santa Clara, tanto de la primera como de la
segunda regla, y á las Ministras y Hermanas de la Tercera Orden de San Francisco, que viven bajo su
Obediencia. Prohibe también á los Frailes, Monjas, Ministras y Hermanas terciarias, bajo pena de
excomunión latee sententice, el usar, bajo cualquier pretexto, sin licencia exprosa de sus Prelados, de
las dichas gracias, Indulgencias, etc.
IV.
CÉDULA. SOBRE LA CRUZADA EN NUEVA ESPAÑA Y EL PERÚ.
El Príncipe. Comisarios de la Cruzada, que residis en las Provincias del Pertí ; Sabed que el
Emperador y fíey mi Señor mando dar para los Comisarios de la Cruzada de la Nueva
España, el año pasado de 1543, una Cédula, su tenor de la cual es éste, que sigue : « El Rey.
Nuestros Comisarios de la Cruzada, que residis en la Nueva España : Nos somos informados,
que de se haber predicado Bulas en pueblos de Indios, se han seguido algunos inconvenientes,
y que no conviene que al presente se prediquen en ellos, ni que seen apremiados á que las tomen,
por no estar tan instruidos en las cosas de nuestra Santa Pé Católica como convernia. Por
ende, yo vos mando, que de aquí adelante no prediquéis ni consintáis que se prediquen Bulíis
algunas en esas Provincias, si no fuere en pueblos de Cristianos, y enlengua castellana; ni apre-
miéis á ningún Indio á que las tome, ni que venga á los sermones, contra su voluntad. Fecha
en Barcelona, á 1° de Mayo de 1543 años. Yo el Rey. » Y porque la dicha Cédula suso incor-
porada conviene que se guarde también en esa Provincia, porque en una tierra nueva, donde
hasta ahora están poco instruidos en las cosas de nuesta Santa Pé Católica los naturales de ella,
no conviene que se prediquen Bulas algunas en pueblos de Indios por ninguna via que sea, vos
mando que veáis la dicha Cédula, que suso va incorporada, y como si para vosotros se hubiera
dado, la guardéis y cumpláis Fecha en la villa de Madrid, á 29 dias del mes de Noviembre
de 1546 años. Yo el Príncipe.
(Cedul. Arz. de Lima, tom. 1.)
V.
PROHIBE SAN PIÓ V A LOS RELIGIOSOS DE LA SAGRADA ORDEN DE PREDICADORES HACER
USO DE LA FACULTAD DE ELEGIR CONFESOR EN VIRTUD DE LA BULA.
Pius Episcopus, Servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
Romani Pontificis circumspecta benignitas honestis petentium votis, quae personarum sub
Religionis jugo Altissimo famulantiura statum et salubrem directionem respiciunt, ad exaudi-
tionisgratiam libenter admittit, et favoribus prosequitur opportunis.
§ 1. Exponinobis nuper fecit dilectas Filius Prior Provincialis Provincise Hispanise, Ordinis
Fratrum Prsedicatórum, quod cumin Bulla Cruciatge Sanctse, et alus privilegiis, quae ab Apos-
tólica Sede concedí solent, detur facultas eligendi Confessorem idoneum, ab Ordinario appro-
batum, qui possit Christiíideles absolvere a casibus Ordinario reservatis, et a quibusdam
etiam, quse dictse Sedi reservata sunt : Religiosi dicti Ordinis, seu eorum nonnuUi etiam his
716 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
facultatibus uti prsesumunt, et illarum prsetextu eligunt Confessorum aliquando, prseter eos,
qui a suis Prselatis, pro audicndis eoriim confessionibus deputati sunt quod aliquando in
speciale eorum vergit detrímentum.Qiiare piredictus Prior Nobis humiliter supplicari fecit,
quatenus in prsemissis opportiioe providere de benignitate Apostólica dignaremur.
§2. Nos igiturliujusmodi obviare volentes, ac enmdem Priorem a quibusvis Excommuni-
cationis, suspensionis et interdicti, aliisqiie sententiis, eensuris et poenis a jure vel ab homine,
quavis pccasione vel causa latis, si quibus qiiomodolibet innodatus existit, ad eífectum prsesen-
tium dumtaxat cousequendum, liarum serie absolventes et absolutum fore censeníes, hujus-
modi supplicationibus inclinati talem conccssionem Cruciatse sanctíe et aliorura indultorum
particularium, quantum ad prsedictum articulum eligendi confessorem et absolvendia casibus
reservatis, cum Fratribus et Sororibus, Mouialibus totius Ordinis prsedicti, tam Provinciíe
Hispanice hujusmodi, quam extra eam ubilibet, locum minime habere nec censeri, sed nostrse
intentionis existere, quod iidein Fratres et Moniales, quantum ad Sacramenti Poenitentise seu
Confessionis administrationem, dispositioni suorum Prixilatorum subjecti sint, Apostólica auc-
toritate. tenore prsesentium, perpetuo declaramus : eisdera taraen Prselatis, ut in usu hujus
potestatis se cum subditis benignos et fáciles exbibeant, prsecipi entes et mandantes.
§ 3. Et insuper, quia Sacrum (Ecumenicum Genérale Trident. Concil. concessit Episcopis,
nt absolvere possint in foro animse seu conscientise ab ómnibus peccatis, et dispensare in
irregularitatibus, prout sess. 24, cop. C, habetur; ne Prior Conventuaiis et Superiores Prselati
dicti totius Ordinis, tam in dicta Provincia, quam extra eam ubilibet in hac parte deterioris
conditionis, quam Clerici, aut sseculares existant, eisdem Priori Conventuali et Superioribus
Prselatis, ut ipsi per seipsos idem omnino possint in Prátres et Moniales dicti Ordinis sibi
subditos, quod possunt Episcopi in Clericos et Laicos sibi subjectos, tam quoad absolvendi et
dispensandi hujusmodi, quam alias quascumque facultates, eadem auctoritate et tenore, etiam
perpetuo concedimus etindulgemus, ac etiam declaramus.
§ 4. Decernentes prsesentes Litteras perpetuo durare et valere, et sub quibusvis illarum
cousimilium, vel dissimilium concessionum, indúlgentiarum et gratiarum revocationibus,
suspensionibus, alterationibus, derogationibus, vel alus contrariis dispositionibus, etiam per
Nos et successores nostros, Romanos Pontifices, pro tempere existentes aut Sedem Apostoli-
cam, etiam ex quavis causa, aut alias quomodolibet, canonice vel de facto, nuuc et pro tempere
factis et faciendis nullatenus comprehensas, sed semper ab illis exceptas, et quoties illge
emanabunt, toties in pristinum et validissimum statum restituías, et de novo concessas
existere et fore, ac censeri et suffragari deberé. Irritum queque et inane, si secus super his a
quoquam, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit attentari.
§ 5. Non obstantibus praemissis, et quibusvis Apostolicis ac Universalibus, Provincialibus
et Synodalibus Conciliis editis, specialibus vel genGralibus Constitutionibus et Ordinationibus.
Necnon quibusvis etiam juramento, confirmatione Apostólica, vel quavis firmitate alia robo-
ratis statutis et consuetudinibus, privilegiiis queque, indultis, et Litteris Apostolicis quibus-
vis personis, sub quibuscumque tenoribus et formis, ac alias quomodolibet concessis, approbatis
et innovatis. Quibus ómnibus et singulis, etiamsi de illis eorumque totis tenoribus specialis,
specifica, individua et expressa mentio habenda, aut aliqua alia exquisita forma ad hoc
servanda foret, tenorenl suum, ac si de verbo ad verbum, nihil penitus omisso, et forma in
eis tradita observata insererentur praesentibus, pro sufíicienter expressis habentes, illis alias in
suo robore permansuris, hac vioe dumtaxat specialiter et expresse derogamus, cseterisque
contrariis quibuscumque, aut si aliquibus communiter vel divisim, ab eadem sít Sede indul-
tum, quod interdici, suspendí vel excommunicari non possint per Litteras Apostólicas non
SECCIÓN PBIMERA. 717
facientes plenam et expressam, ac de verbo ad verbum de indulto hiijusmodi raentionem.
Datum Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 21 Julii 1571, Poatificatus
Nostri anno sexto.
(Bular. Rom. tom 8, pág. 172.)
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
1. Habiendo expuesto al Pontífice el Provincial de la Orden de Predicadores, de la Provincia de
España, que algunos Religiosos de su Orden usaban de la facultad de la Cruzada y de otros privilegios
para elegir confesor y ser absueltos por él de los reservados Episcopales papales, y que con éste pre-
texto elegian alguna vez en detrimento suyo Confesores fuera de los designados por el Provincial ;
2. El Santo Padre, haciéndose cargo de lo expuesto, declara que la facultad concedida por la Cru-
zada o por otros privilegios, en cuanto al artículo de elegir Confesor y ser absueltos de reservados,
no tiene ningún lugar con los Religiosos y Religiosas de dicha Orden, tanto en la Provincia de España
como fuera de ella; sino que su intención es que los dichos Religiosos y Religiosas en cuanto al Sa-
cramento de la penitencia, se sujeten ala disposición de sus Superiores.
3. Pero recomienda á los Prelados, que en el uso do sus facultades se muestren benignos y fáciles
con sus subditos.
A. Mas, como el Concilio Tridentino concede a los Obispos la facultad de absolver de todos los peca-
dos ocultos, y dispensar las irregularidades, ses.^A, c, 6. ; para que el Prior Conventual y Prelados
Superiores de la dicha Orden, tanto en la mencionada Provincia, como fuera de ella, no sean de peor
condición que los Clérigos ó Seculares ; concede á los mismos. Prior Conventual y Prelados Superiores,
ut ipsi per se ipsos idem omnino possint^ acerca de sus Religiosos y Religiosas, tanto en lo sobredicho,
acerca de absolver y dispensar, cuanto en cualesquiera otras facultades. Para lo cual concedeá sus
Letras un valor perpetuo, por éstas palabras : atque etiam declaramus, decernentes prcesentes LUteras per-
petuo durare el valere. Dado en 21 de Julio de 1571, de su Pontificado año sexto.
OBSERVACIONES.
1. Este motü proprio de S. Pió. V fué expedido para la sagrada Orden de Predicadores.
2. En todo lo gracioso es comunicable á los Mendicantes, y por él tienen los Prelados de las Orde-
nes Religiosas, tanto mediatos como inmediatos, para con sus subditos, la mismu facultad, que el
Tridentino concede á los Obispos respecto de sus Diocesanos en el Cap. Liceat EpUcopis» ses. 24, c. 6**.
VI.
CÉDUIiA CON MOTIVO DB LA VICTORIA DE LEPANTO.
El Eey. Muy ReVdo.en Cto.Padre Arzobispo de la Ciudad de los Reyes de las Provincias del
Perú del nuestro Consejo.Esta os mando escribir para que sepáis la victoria,que N.Señor ha sido
servido darnos en siete de Octubre pasado, contra toda la armada del Turco, yendo por General
de la nuestra el Serenísimo Don Juan de Austria, mi hermano, que ha sido cosa de grande
importancia para la quietud y sosiego de toda la Cristiandad ; por que se le deben dar y doy
muchas gracias á su Majestad eterna, de cuya Divina mano y voluntad todo procede. Y así
os encargo, deis orden como en esa Santa Iglesia, y en las de vuestra Diócesi, en las oraciones
y sacrificios, que se hacen, se le den por la Merced, que en esto y en todo, continuamente nos
hace, suplicando á su Divina Majestad lleve adelante estos buenos sucesos para su santo ser-
vicio, y conservación y aumento de nuestra Santa Pé Católica, y asimismo ordenéis se hagan
718 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
oraciones por las ánimas do los que hubieren muerto en ello, en que me haréis placer y servicio.
De San Lorenzo, á 26 de Setiembre de 1571 años. Yo el Rey.
(CeduL Arz. de Lima, tom. 1.)
Nota. La fecha de ésta Cédula data del 26 de Setiembre, pero debe sufrir algún error ; pues la batalla se dio
en 7 do Octubre. Por lo cual parece debe ser su fecha del 26 de Octubre.
SEGUNDA ÉPOCA DE LA CRUZADA, DESDE 1573 A 1624.
1573. 10 de Julio. El Papa Gregorio XIII enriqueció con nuevas gracias y privilegios la
Bula dé la Cruzada en su Breve Cum alias felicis recordationis, expedido con ésta fecha.
(Véase el n.l.)
1573. 15 de Setiembre. En éste dia se despachó la primera Cédula Real sobre la Cruzada, por
la que Felipe II manda se publique en las Américas dicha Bula, y se guarde la Instrucción del
Señor Obispo de Segorbe, Comisario General de Cruzada. (Véase el n. 2.)
1574. 5 de Marzo. Con ésta fecha concedió Gregorio XIII, que se pudiesen sacar dos Bulas,
ai!Í de vivos como de difuntos, para ganar dos veces las Indulgencias. Cita ésta concesión el
P. Menacho, trat 1, duh, 17, pág: 243.
En el mismo dia. Declaró el Pontífice que el Clero, tanto Secular como Regular, excluido en
la Bula del Privilegio de Lacticinios en tiempo de Cuaresma, podia libremente en virtud de la
misma Bula de Cruzada, comer huevos y Lacticinios en los demás ayunos y dias prohibidos del
año. Esta es la primera Declaración, que se encuentra de la Bula. Hace mención de ella Mena-
cho; y trae las palabras sustanciales de éste Breve, Manuel Roderico, que son éstas : « Insuper
« declaramus intentionis nostrae fuisse et esse, sub indulto vescendi ovis et Lacticiniis Prsela-
c< tos, Archiepiscopos, Episcopos aliosque Superiores et inferiores, necnon alias personas
« Ecclesiasticas, Regulares et qui in ordine Presbyteratus fuerint sseculares, etsi .sexagenarii
« non fuerint, extra quadragesimalia jejunia tantum, in ómnibus autem teraporibus et jcjuniis
« totius anni comprehensos esse, et ipsis extra dicta témpora quadragesimalia uti licere. »
(Explic. de la Bula § VI, Duda la.)
1574. 18 de Noviembre. Declaró también el Pontífice, que su mente nohabiá sido suspender
las gracias de la Cruzada por el Jubileo, y lo mismo declaró después Clemente VIH. (Trul-
lench, Exp. Bull. lib. I. § 1. Dub. XIV,)
1575. 14 de Enero. Se despachó la segunda Cédula Real sobre la Cruzada, y por ella consta :
lo que la primera publicación de la Bula en América se hizo el año 1574 : 2^ que la segunda
debia hacerse en 1575 : 3» que la Bula se publicaba de año en año. (Véase el n, 3.)
1575. 15 de Enero. Declaró el Papa por medio de su Nuncio en Madrid, que la abstinencia de
huevos y Lacticinios obliga en los Domingos de Cuaresma á los no dispensados en la Bula.
(Véase la Sección 2% Época 2a.)
1575. 3 de Mayo. Se prohibe en la Compañía de Jesús elegir Confesor en virtud de la Bula,
sin previa licencia del Superior, Empieza el Breve : Decet Romanum Pontifícem, (Bull. Soc.)
1576. 17 de Febrero. Se proroga la Bula por otros seis años, según el Breve, que comienza :
Alias felicis, por el cual consta : 1° que San Pió V concedió la Bula para tres bienios, y que
se publicaba en España de dos en dos años : 2^ que el Comisario nombrado por el mismo S. Pió,
fué el Obispo de Cuenca, D. Bernardo Fresneda, y que el Sucesor fué D. F. Francisco, Obispo
de Segorbe y Albarracin. (Véase el n. 4.)
1576. 22 de Setiembre. Habiendo sabido el Pontífice, que algunos daban á la Bula una inter-
SECCIÓN PRIMEHA. 719
pretacion sutil y curiosa más que verdadera, y que pretendían en su virtud tener facultad para
elegir Confesor y ser absueltos, á lo menos en el fuero interno, de la herejía mixta ; declaró por
su Breve : Ofjlcii nostri partes, que no habia sido tal su intención, ni la de su Predecesor
S. Pío V. Y desde entonces se añadió en el Sumario de la Cruzada aquel paréntesis con éstas
dos palabras excepta hwresi. (Véase el n. 5.)
1677„ En éste ano, según Claudio Clemente, Decad, 9, expidió Gregorio XIII una Constitu-
ción, concediendo á los que tienen la Bula, que en su navegación á las Indias gocen de las
Indulgencias de la Cruzada, rezando las preces delante de alguna sagrada Imagen. Alcedo la
refiere al año 1573, y la llama Declaración. (Fastos, Ord. 152.)
1578. 10 de Abril. Se despachó la Cédula para la tercera predicación de la Cruzada en Amé-
rica. (Véase el n. 6.)
1578. 5 de Setiembre. Considerando el Pontífice la dificultad de publicar en América la Bula
dentro de un año, por la mucha extensión de sus Provincias; motu proprio expidió el Breve :
In tanta negotiorum mole^ disponiendo que, así en lapróroga presente como en lo que faltase
de la anterior concesión, la publicación de la Bula se haga de bienio en bienio. (Véase, el n. 7.)
1512. 30 de Julio. Se despachó la Cédula Real, para que conforme al Breve de Su Santidad
se publicase en América la Bula de bienio en bienio. Consta también por ésta Cédula, que en
Quito fué nombrado Comisario Subdelegado de Cruzada el limo. Sr. Obispo D. Fr. Pedro de la
Peña, segundo Obispo de Quito, y el primero que en éste Obispado tuvo el carácter Episcopal,
por haber muerto su predecesor sin consagrarse. Fué Religioso Dominico, y tomó el hábito y
profesó en el Convento de San Pablo de Burgos : de allí pasó á la América, visitó la Provincia
de la Nueva Galicia, y fué Provincial de la de Méjico : después fué promovido á la Silla de
Verapaz, y de ésta á la de Quito, en 28 de Febrero de 1563. Vivió en ésta silla 20 años, y murió
en Lima el 7 de Marzo de 1583, donde fué convocado por Santo Toribio para el segundo Concilio
Límense. (Véase el n. 8.)
1583. 1 de Enero. Expidió Gregorio XIII su Breve : Cüm sicut exponi, en favor de los
Indios. Esta Constitución se dio á causa de las dudas, que se suscitaron con el Breve Offícii
nostri partes, del 22 de Setiembre de 1576, de que antes hicimos mención. En aquella fecha el
Papa prohibió absolver de la herejía mixta en virtud de la Cruzada, y de ésta prohibición nació
el escrúpulo de algunos para absolver á los Indios de la herejía : escrúpulo á la verdad mal
fundado, porque los Indios tenían privilegio para ser absueltos de la herejía por Bula de
Paulo III, y no por la Bula de Cruzada, de que habló el Pontífice en el expresado Breve de 1576.
Al escrúpulo dicho respondió el Papa, declarando que su mente no fué restringir en nada las
facultades concedidas á los Arzobispos y Obispos de América en favor de los Indios. Pero no
fué inútil la propuesta de éste escrúpulo al Romano Pontífice; pues en éste Breve extiende la
facultad de absolver de la herejía ad utrwnqne fonim : concediendo ésta gracia á todos los
Indios de uno y otro sexo y á los hijos de Moros é Indias, ó de Indios y Moras, para ser absuel-
tos no solo de la herejía, sino también del cisma, idolatría y de todos los reservados á la Santa
Sede, etiam in Bulla Ccence contenta. (Véase la la Parte, Tratado 2**, Secion 3a.)
1584. 25 de Mayo. Declaró el Papa en la Bula Ascendente Domino, que los Religiosos de la
Compañía de Jesús, que hacen los votos simples, son verdaderos Regulares, y que los desertores
ó Apóstatas no pueden en virtud de la Cruzada elegir confesor para ser absueltos de la Exco-
munión. (Bullar. Cherub. tom. 2, Const. LXXXIX.)
1585. 27 de Octubre. Sixto V prorogóla Bula de la Cruzada por su Breve, Indulgentias et
gratias. (Yésise el n** 9.)
1588. 30 de Diciembre. Cédula Real dirigida al Predicador de la Cruzada. (Véase el n*» 10.)
720 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
1591. 6 de Abril. Expidió Gregorio XIV la Bula de la Cruzada, para la Corona de Portugal
contra los Africanos enemigos del nombre Cristiano. Aunque ésta Bula no pertenece á la Corona
de España, se halla vigente en la India Oriental y en el Brasil» donde escribió el P. Márquez
su Brasilia Pontificia. T para comprender bien ciertas materias, que se tratan en ésta obra,
conviene tener presente ésta Bula concedida & Portugal, en la cual no se encuentra restricción
alguna para el Clero respecto á lacticinios ¡ lo que no sucede en la Española. (Véase el n** 11.)
1599. 23 de Noviembre. Clemente VIII declara por su Breve, Bomani Pontificis^ que en los
Conventos y Monasterios del Carmen no se puede hacer nso de la facultad concedida por la
Cruzada para elegir Confesor, sin licencia de sus Superiores.
Esta misma prohibición se hace extensiva á las demás Eeligiones Mendicantes y no Mendi-
cantes, en España ó fuera de ella. (Véase el n° 12.)
1600. 20 de Diciembre. El mismo Clemente, por su Breve, Cum nos Venérábilium, confiere
el cargo de Comisario General de Cruzada al Sr. D. Felipe de Tassis. Hállase éste nombramiento
impreso en un pergamino juntamente con la Bula de la Cruzada, cuyos documentos son apre-
ciables por su antigüedad, y por ser de los primeros, que pasaron á la América sobre dicha
Bula. (Véase el n° 13.)
1601. 22 de Marzo. — Primera Cédula auxiliatoria de la Cruzada por el nuevo Rey Felipe III.
(Véase el n» 14.)
1602. 20 de Noviembre. Adjunta á los documentos, que acabamos de expresar, se halla el
Edicto del Señor Tassis con ésta fecha, en el mismo pergamino. Por él se vé la práctica de la
antigüedad en la suspensión de todas las indulgencias y gracias extrañas á la misma Bula, con los
mismos mandatos, que impuso su Sucesor, el Comisario Sotomayor, de cuyo Edicto se ocupa el
limo. Villarroel. Por ésta razón se inserta aquí, como norma de los Edictos de la antigüedad.
(Véase el no 15.)
DOCUMENTOS
de ésta seonnda épooa.
I.
BULA DE LA CRUZADA,
Gregorius Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
Cum alias felicis recordationis Pius Papa V, Prsedecessor noster, cupiens ut indul-
gentiae et alise gratiae, indulta et facultates, tam spirituales quam temporales, quas
Ídem Prsedecessor proticiscentibus seu mittentibus ad exercitum Charissimi in Christo
Pilii nostri Pbilippi, Hispaniarum fíegis Catholici, contra Turcas comparatum, seu ad
prsedictum bellum contribuentibus, et certa alia sibi incumbentia, adimplentibus conces-
serat, ea, qua decet, puritate publicarentur, illarum omnium summarium (quod etiam per
omnes, qui illisuti voluissent, recipi, et per eos retineri deberé decrevit) sub certis modo et
forma confecerit. Cumque postmodum, tam ipse Pius PraBdecessor, quam etíam (ipso de medio,
sicut Dno. placuit, subíate) Nos, divina favente clementia ad Summi Apostolatus apicem
assumpti, illas omnes ampliaverimus, et nonnullas etiam de novo concesserimus, prout in
diversis tam ipsius Prsedecessoris, quam nostris desuper confectis Litteris plenius continetur :
ac propterea summatium illud sic confectum etiam ampliatione indigeat : ac non minori
quam ipse Pius Prsedecessor, zelo zelantes, ut illud quam purissimum in hominum manus
perveniat. illud de novo confici curavimus, infrascripto sub tenore, videlicet : « Hoc est Sum-
marium Indulgentiarum et aliarum gratiarum, per feL recor. Pium Papam V. primo, et deindo
SECCIÓN PRIMERA. 7f 1
per sanctiss. in Christo Patrem et Dnm. nostrum Dnm. Gregor. Divina providentia Papam XIII,
per suas Litteras concessaram, per omnes Christi Fideles, qui illis uti voluerint, recipiendum
etretinendum. Pius itaque V, el; siiccessive Greg. XIII, Eomani Pontífices prsedicti, ex causis
in Litteris eorum expressis. Primo concedunt praedicto Philippo Regi, huic defensioni et
expeditioni contra Turcas et Infideles assidua cura et diligentia incumbenti : necnon ómnibus
et singulis utriusque sexus Christi Pidelibus, in Hispaniarum Begnis et Insulis illis adjacenti-
bus, ac etiam Sardinise, necnon Sicilise, ultra Pharum similiter Regnis, locis, terris, oppidis
etdominiis Terrsefirmse et Indiarum Maris Occeani.seu alias nuncupatis, eidem Philippo Regi,
tam mediato quam immediate, et alias quomodocumque et qualitercumque subjectis consis-
tentibus, et ad illa declinantibus, qui intra annum adié publicationis prsesentium, in singulis
locis praedictis faciendse inchoandum Eidei zelo moti ad exercitum prsedicti Serenissimi Regis
Qispaniarum contra Turcas et alios Infideles in illos pugnaturi aut aliud genus servitii gratis
facturi suis sumptibus accesserint, et ibidem usque in finem expeditionis ejusdem anni per-
manserint, Plenam omnium peccatorum suorum (si de illis corde contriti et ore confessi fue-
rint, aut, non valentes confiten, id corde desideraverint) Indulgentiam et remissionem, quse
proficiscentibus ad recuperationem Terrse Sanctse, quseque in anno Jubilsei concedí consuevit.
ítem declaran!, quod eamdem Indulgentiam assequan tur, qui ante finem expeditionis^ aut in
itinere ad exercitum, aut in eodem exercitu obierint; et illi, qui, propter infirmitatem seu
aliam super venientem veram necessitatem, inde recesserint. ítem, qui alios suis impensis
miserínt, dummodo si mittens fuerit S. Román» Ecclesise Cardinalis, Primas, Patriarcha, aut
Episcopus, Regís Pilius, Princeps, Dux, Marchio, aut Comes, mittant quot homines, usque ad
decem inclusive, commode poterít : nec mittat pauciores quatuor, si plures non poterit : aiius vero
cujuscumque sit conditionis, sive laicus sive Clericus ssecularis, unum mittere teneatur : quod
si tenues adeo fuerint facultates, ut id prsestare non possit, eo casu dúo vel tres aut quatuor,
stipendium uní persolvant, pro rata facultatum inter eos distribuendum. ítem. Capitula Eccle-
siarum, Monastería et loca ctiam Regularium et Mendicantium, tam foeminarum quam mas-
culorum, si pro decem personis eorumdem Capitulorum et locorum praecedente Capitulan seu
Conventuali deliberatione, unum miserint. ítem, eadem Indulgentia suffragabitur per modum
suffragii etiam animabus defunctorum, pro quibus in hujusmodi subsidium proficisci, vel
milites mitti contigerit : aut pro quibus non cuntes, nec mittentes de bonis suis, juxta taxam
per Commissarium, personarum qualitate inspecta, faciendam, pro Religionis defensíone con-
tuleriut. ítem, eamdem indulgentiam assequantur etiam omnes, qui mittentur, si pauperes
fuerint. ítem, Clerici sseculares, qui ab Ordinariis, et Regulares a suis Superioribus habita
licentia verbum Dei in eodem exercitu pra^dicaverint, confessiones audierint, seu Missas
celebraverint, vel alia Ecclesiastica et pia ministeria exercuerint. Quibus^ etiam conceditur,
ut beneficiis tam Ssecularibus, quam Regularibus per idóneos Vicarios deserviré possint,
exceptis beneficia curam animarum habentia obtinentibus. ítem, Milites in bello occupati a
jejuniis votivis vel Ecclesiíe excusantur, et quod in die festo belli negotiis vacare possint
declaratur. ítem, conceditur ómnibus prsedictis, necnon iis, qui nec ibunt nec mittent, si
tamen infra dictum annum, ex bonis sibi a Deo collatis, in hanc expedí tionem pro Religionis
defensione liberaliter contulerint, ut, dicto anno durante, possint in Ecclesiis, in quibus alias
Divina officia, interdicto durante, quomodolibet celebrare permissum fuerit, vel in privato
Oratorio ad Divínum cultum tantum deputato, ab Ordinario visitando et designando, etiam
tempere interdicti, cui ipsi causam non dederint, vel per eos non steterit quominus amoveatur ;
et qui facultatem ad id a Commissarío General! habuerínt, etiam per horam antequam illu-
cescat dios, et per horam post meridiem, in sua ac familiarium et domesticorum ao consan-
TOM I, 90
1ñ PAftTE 4» PhlVÍLEGÍOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
guineorum suorum praesentia, Missas et alia Divina officia per seipsos, si Presbyteri fuerint,
celebrare, vel per alium celebrari faceré, et tempere interdicti Divinis interesse : eis tamen,
qui privato Oratorio ad prsemissa, uti yoluerint, ut quoties id fecerint, aliquas preces Deo pro
iinione Prineipum Christianorum contra infideles, eorumque contra eosdena victoria fundere
tcneantur, imponitur. ítem, Eucharistiam et alia Sacramenta, prseterquam in die Paschatis
recipere. ítem, mortuorum corpora (nisi forte vinculo Excommunicationis innodati decesserint)
cum moderata funerali pompa sepeliri. ítem, ut, dicto aano durante, in ómnibus et singulis
Kegnis, Insulis, locis, terris, oppidis, et dominiis prsedictis (et non extra illa) carnibus de
consilio utriusque Medici temporibus jejuniorum totius anni, etiam quadragesimalibus, vesci,
ac pro eorum libito, ovis et lacticiniis ; ita, quod qui carnes non (1) comederint, servata ia
caeteris jejunü Ecclesiastici forma, dicto jejunio satisfecisse censeantur : et sub hoc indulto
vescendi carnibus, ovis et lacticiniis comprehenduntur omnes cujusvis militise Kegulares :
Patriarchis vero, Archiepiscopis et Episcopis, aliisque inferioribus Praelatis, necnon alus per-
sonis Ecclesiasticis Regularibus, et qui in Ordine Presbyteratus fuerint ssecularibus, id minime
conceditur, nisi sexagenarii fuerint. ítem, erogantes prsedicti, qui diebus jejunio non suppo-
sitis, ad implorandum Divinum auxilium pro unione et victoria praedictis, voluntarium
jejunium, vel, si jejunare legitime irapediti fuerint, aliud opus pium, arbitrio eorum Confes-
soris vel Parocbi, assumpserint, et simul preces ad Deum pro unione, et victoria prgedictis
fuderint, toties quoties id fecerint, dicto anuo durante, quindecim annos et totidem Quadra-
genas de injunctis eis et quoraodolibet debitis posnitentiis misericorditer in Dno. relaxantur :
ot insuper omnium precum, eleemosynarum, peregrinationum, etiara Hierosolymitanse, et
aliorum bonorum operum, quaí in universal! militante Ecclesia, et singulis ejus membris
fiünt, participes redduntur. ítem, qui, dicto anno durante, in singulis diebus stationum almse
Urbis quinqué Ecclesias seu altaria seu, in illorum defectum, quinquies unum altare devota
visitaverint, precesque ad Deum pro unione et victoria prgedictis fuderint, omnes et singulas
Indulgentias Stationum intra et extra muros praedictse Urbis, tam per se, quara per modum
suffragii pro defunctis, pro quibus visitaverint, consequantur. ítem, quo omnes et singuli
praídicti purius ad Deum preces fundere et eflRcacius Divinum auxilium implorare possint,
conceditur, ut possint eligere confessorera saícnlarem vel cujuscumque etiam Mendicantium
Ordinum Regularem ex iis, qui ab ordinario, et quoad Regulares, semel tantum approbati
fuerint : et ab co quorumcuraque peccatorum et censurarum (etiam Sedi Apostolicae et in
Bulla Coense Dni. reservatorum et reservatarum) Plenariam Indulgentiam et remissionem
semel in vita et semel in mortis articulo : aliorum vero Scdi ApostolicíB non reservatorum ac
reservatarum, toties quoties confitebuntur, absolutionem et remissionem, mediante salutari
poenitentia secundum culparum exigentiam, obtinere : modo etiam, in casibus, in quibus
necessária erit, per ipsos, vel dato impedimento, per haeredes aut alios, satisfactio ñat : et illis
vota omnia (ultramarino, bastitatis et Religionis dumtaxat exceptis) in aliquod subsidium
hujus expeditionis per eumdem confessorem commutari. ítem, si dicto anno durante, contingat
ob repentinammortem, vel confessorum absentiam, sine confessione decedere (modo contriti
decesserint, et prius statuto tempere confessi fuerint, ñeque hujus concessionis fiducia negli-
gentiores fuerint) Plenariam, ut supra, remissionem consequantur. ítem mandatur, ut sum-
marium hoc per omnes Christi Fideles, ad prsedictum bellum contribuentes, qui hujusmodi
gratiarum participes esse voluerint, recipiatur^ et retineatur : neo circa sibi coucessas
(I] Este non parece que debe suprimirse, como bien se advierto en el Bulario publicado recientemente en
Turin, en una nota puesta al Breve de Urbano VIII : Alias félicis recordationis, dado á 14 de Junio do 1624.
SECCIÓN PRIMERA. 723
gratias errare, nevé alii illas sibi usurpare possint, et unusquisque qua facúltate eisdem gratiis
et facultatibus utatur, doctíre valeat. ítem, Pius prsefatus voluit alias Litteras ab ipso, sub
data VIH Kalendas Januarii, Pontificatus sui anno tertio, concessas, viribus omnino carere,
nuUiusque roboris vel momenti esse. ítem omnes Ordinarii Episcopi et Archiepiscopi dictorum
Regnorum, Insularuín, terrarum, oppidorum et dominiorum praedictorum enixe rogantur, et
in virtute Sanctse Obedientise eis prsecipitur, ut omnes poenas pecuniarias, etiara loco corpora-
lium:, durante dicto anno iraponendas seu exigendas, huic tam pió operi omnino velint applicare,
eseque pcense omnes, de quarum tamen quantitate assertioni Ordinariorum, quorum conscientise
oncrantur, standum esse decernitur, thesauro ejusdem expeditionis contra Turcas et alios
Infideles ex nunc, prout ex tune, applicantur et appropriantur, una cum pcenis eorum, qui
aliquidin hujus expeditionis príejudicium, vel ad eara euntium patraverint. ítem, Reverendo
Patri Dno. Episcopo Segobricensi et Albarrazinensi, Commissario et Receptori Generali hujus
expeditionis deputato et constituto, ut supra Ordinariorum hujusmodi pcenis inquirere, et
contra eos, qui in prsejudicium hujus expeditionis, aut ad eam euntium aliquid patraverint,
procederé. Ac super illicite habitis, necnon super raedietate legatorum omnium, quce propter
male ablata facta sint, si logatarii per annum in exactione negligentes fuerint, ac super illis,
quse facta erunt, et quse, dicto anno durante, fient, si legatarii inveniri non poterunt : necnon
etiam super raale ablatis et per usurariam pravitatem, aut aliter male acquisitis, si in ómnibus
pn-emissis casibus (prseterquam dictse annalis negligentise) persouse, quibus restitutio seu
solutio facienda est, prsestito per restituentem juramento de diligentia per eum facta pro
inveniendo legatario seu creditore et minime invento, non reperiantur, componere, et ita
debitores liberari possint. ítem, prsedicto Commissario et Receptori Generali datur facultas,
ut suspendere possit, dicto anno durante, omnes similes aut dissimiles Indulgentias et facul-
tates ab eisdem et Sede Apostólica, vel ejus auctoritate, quibusvis Ecclesiis, Monasteriis,
Hospitalibus, piis locis, Universitatibus, Confraternitatibus et singularibus personis in Regnis,
Insulis, terris, locis et dominiis prsefatis (etiam in favorem fabrica Basilicíe Principis
Apostolorum de Urbe, vel alterius similis Cruciatse, si quse in Regnis, Insulis, terris, locis et
dominiis prgefatis recepta, adhuc durent) concessas hujusmodi : etiamsi clausulas aliquas,
contra suspensionem faoientes, continerent : ita ut interim ñeque publicari ñeque prsedicari
possint, ñeque publicatse cuivis hominum communiter vel divisim suflfragentur : exceptis
tamen concessis Ordinum Mendicantium Superioribus, quoad eorum Pratres tantum. Ítem,
dicto Commissario etiam conceditur facultas, ut ipse, per se vel alium seu alios, quando et
quoties sibi videbitur,Indulgentias et alias gratias per eum suspensas in favorem illoruní, qui
prsesentium gratiarum, in hanc causam pro Religionis defensione concessarum, participes
effecti fuerint, revalidare absque aliquo praemio possit. ítem etiam datur facultas eidem Com-
missario, componendi'^cum his, qui ad restitutionem fructuum, ex omissione horarüm Canoni-
carum tenentur : ita ut quantitas compositionis, pro medietate Ecclesiis vel alus locis, quarum
vel quorum ratione horas prsedictas recitare debent, et pro altera medietate in subventionem
hujus negotii detur. ítem, similiter conceditur facultas dicto Commissario, dispensandi et
componendi super irregularitate cum his, qui quibusvis Ecclesiasticis censuris ligati, Missas
^t alia Divina officia (non tamen in contemptum clavium) celebraverunt, seu alias se immis-
cuerunt : et super alias íUííí qualibet irregularitate, praeterquam ratione homicidii voluntarii^
aut Simonise, vel Apostasiai a Pide, aut Hseresis, vel propter malam Ordinum susceptionera,
contracta, cum retentione Beneficiorum et fructuum ex eis perceptorum, et infamige ac
inhabilitatis exinde provenientis, abolitione et execulione Ordinum non male susceptorum : ac
(nuUis datis Litteris, seu per confessores laceratis) cum his, qui primo ct secundo affinitatis
7U PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
ex fornicatione contractse, gradibus conjuncti, matrimonium contraxerunt : dummodo, si post
Concilium Tridentinum illius formam servaverint ; ac impedimenta hujusmodi penitus occulta
sint : et alter contralientíum tempore contracti raatrimonii impedimenti ignarus extiterit, ut
altero, ita iit prsedicitur, impedimentum ignorante, de nuUitate prioris consensus prius certi-
ficato, tacitaque, si videbitur ad evitanda scaudala, causa nuUitatis, matrimonium inter se
etiam secrete, de novo contrahere possint, in foro conscientise durataxat, si ad evitanda gravia
scandala dispensandum judicaverit; dispensare ; prolemque susceptam et suscipiendam exinde
legitimam decernere ; necnon etiam in superveniente simili affinitatis impedimento similiter
dispensare, ut debitum petere possint. ítem, etiam conceditur facultas dicto Commissario
quod personis nobilibus et qui, juxta ipsius Commissarii arbitrium, qualificatse fuerint, ut
Missas per lioram antelucem et post meridiem audire et celebrare faceré valeant, indúlgere
possit. ítem eidem Commissario datur etiam facultas ad singulas Provincias Commissarios
deputandi et eligendi per Ordinarios locorum, prsevia matura delibera tione (on erando eorum
conscientias) approbandos, cum simili et limitata facúltate, etiam pro collectione pecuniarum.
ítem etiam, eidem Commissario conceditur facultas deputandi Notarios, quorum opera uten-
dum erit, ab Ordinariis tamen locorum, in quibus illi deputandi sunt, similiter approbandos.
Necnon cogendi tabelliones et quemlibet alium ad exhibitionem quarumcumque scripturarum
vel instrumentorum, huic negotio pertinentium : et deinde inhibendi quibus inhibendum erit :
ñeque possit Commissarius Generalis prsedictus coram alio quam nobis, ñeque ab eo deputandi
possint coram alio, quam ipso Commissario, pro re ad hoc munus pertinente, quamdiu istis
negotiis vacaverint, in judicium trahi : possint tamen a locorum Ordinariis, quibus subeunt,
si ibi deliquerint, coerceri et puniri. Publicatio autem harum Litterarum per probos et idóneos
Prsedicatores, Sseculares et Regulares quorumvis, etiam Mendicantium Ordinum (1) a suis
Superioribus approbatos, qui fideliter in hoc summario contenta populo exponant : quibus
etiam Prsedicatoribus alimenta per quotas constitui prohibetur, eisque injungitur auditores
ita hortari, ut clare intelligatur, neminem cogi ; sed tantum eorum devotionem excitari. ítem,
quod si in loco, ubi erit facienda publicatio, fuerit interdictum, possit hujusmodi interdictum
per octo dies ante et post suspendere. ítem, quod monere possit habentes pecunias et bona in
hoc opus destinata, seu instrumenta, vel scripturas hoc negotium principaliter vel secundario
concernentes, ut statfm cum copiam Commissarii aut ab eo deputati habuerint, propalare
teneantur : sub poenis pecuniariis, et in subsidium, quoad Episcopos et alios majores Prselatosj
suspensionis a Divinis et interdicti in Ecclesiam ingressus ; quoad alios, Excommunicationis
latae sententi», a qua nonnisi a Sede Apostólica absolvi possint ; et qui scienter aliquod
praedictorum retinuerit, nuUomodo possit harum Litterarum, et gratiarum in eis contentarum,
beneficio frui. ítem, declarandi quod expirante anuo, oroLCs supradictse facultates, gratise et
indulta exspirent, tantumque poterunt causse pendentes ad finem perduci. ítem, prohibentur
quicumque ministri et officiales Sanctse Inquisitionis in Prsedicatores, Commissarios, aut
alios quoscumque ad hujus negotii ministerium assumi. ítem, conceditur facultas eidem
Commissario, ut dictam subventionis quantitatem a Fidelibus, ut prsedicitur, pro vivis et
defunctis erogandam, juxta personarum qualitatem, et bonorum quantitatem, arbitrari possit.
Caeterum, ut illud ómnibus patefiat, hoc prsesens summarium de Latino idiomate in vulgari
lingua, juxta ritus Provinciarum, ubi publicatio facienda erit, non mutata illius substantia,
ac prsemisso aliquo convenienti, ac, pro prsesentium temporum conditione, idóneo procemio,
convertí, illudque de ejusdem Commissarii, seu ab eo deputandorum mandato simul, vel ad
(1) Facienda est. Nos parece claro, que éstas ú otras palabras equivalentes omitidas en él manuscrito del
Autor, deben hallarse en el original. (Nota de los EE.)
SECCIÓN PRIMERA. 725
partem, additis etiam nomiaatim, pro singulorum notitia, diebus Staüonum totius anrii intra
et extra muros hujus AIiüíb Urbis, ipsorum Commissarii et Deputandorum arbitrio imprimi :
et Commissarii prsedicti seu similiter ab eo ad hoc specialiter deputandorum sigillo munitum,
ómnibus Christi Fidelibus, qui prsemissorum participes esse volueriut, consignar! volumus.
Qnod etiam indubiam fidem, tam in judicio, quam extra faceré omnino decernimus. » Insuper»
quia difficile foret prsesentes Litteras ad singula quseque loca, in quibus fides de eis facienda
est, deferri; volumus, et dicta auctoritate etiam decernimus. quod prsesentium transsumptis,
manu alicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo Commissarii seu alicujus personas in
dignitate Ecclesiastica constitutse, munitis, eadem prorsus fides adhibeatur, quse ipsis origi-
nalibus, adhiberetur si forent exhibitse vel ostensae. Datum Romae, apud Sanctum Marcum,
sub Annulo Piscatoris, die 10 Julii 1573, Pontiñcatus nostri anno secundo. Caes, Glorierius.
Así se halla en el Edicto del Comisario- General de Cruzada, D.Felipe de Tassis: Año de 1602.
RESUMEN DE LA BULA DE LA CRUZADA.
1. Concede al Rey de Espafia y á todos sus subditos, que movidos del celo por la Fé se alistaren
en el ejército do su Rey, durante el atio de la publicación de la Bula, para pelear contra los Turcos y
otros infieles, ó prestar gfra/íí algún otro servicio, si permanecieren en él hasta concluir la expedición
del mismo ano, la indulgencia plenaria, que suele concederse el año del Jubileo á los que van á reco-
brar los Sanios Lugares. La misma indulgencia se concede á los que muriesen en el ejército antes de
concluir el ano do servicio. La misma Indulgencia ganan los que á sus expensas enviasen gente para
la dicha guerra. Se especifica como han de contribuir las diferentes clases de personas, para ganar las
gracias de la Bula ; á saber, los Cardenales, Primados, Patriarcas, Arzobispos, Obispos, Hijo del
Rey, Principes, Duques, Marqueses y Condes pueden enviar hasta 10 soldados para la guerra, pero
no monos de cuatro. De los domas, sean Clérigos ó seglares debe enviar cada uno un soldado ; y si
las facultades fuesen cortas pueden unirse dos, tres, ó cuatro para pagar el estipendio de un soldado
á pro rata de sus facultades.Los Cabildos y Coraumidades Religiosas por cada 10 personas deben pa-
gar un soldado.
2. La misma Indulgencia se concede á los difuntos, por cuyo sufragio los vivos se alistasen en el
ejército, 6 enviasen un soldado, ó pagasen la limosna señalada por el Comisario. (En ésta cláusula
se funda la Bula llamada de Difuntos,)
3. Ganan la sobredicha Indulgencia los Clérigos seculares, que con licencia de su Ordinario, y los
Regulares, que con licencia de sus Prelados fuesen sirviendo á la Expedición en sus propios ministerios!
excepto los que tienen cura de almas.
4. Los soldados están exentos de cualquier ayuno, y pueden ocuparse en las fiestas en negocios
propiosde la guerra.
3. Se concede también á los expedicionarios, y á los que contribuyeren con sus limosnas, que
puedan en las Iglesias que no estuvieren entredichas ó en oratorio privado dedicado solamente para
al culto Divino, visitado antes y designado por el Ordinario, aunque sea en tiempo de entredicho en
su presencia y de los demás familiares y domésticos, celebrar Misas y otros Divinos oficios por si
mismos, si fueren Presbíteros, ó hacerios celebrar por otro y asistir á ellos, con tal que no hayan
dado causa al Entredicho, ni obsten para que se levante : así como también celebrar una hora antes
del amanecer y otra después de mediodia, con licencia del Comisario General. Pueden asimismo
recibir allí la Eucaristía y los demás Sacramentos, fuera del dia de Pascua, y enterrar los cadáveres
con moderada pompa, si no estuvieren excomulgados, rogando á Dios cada vez por la unión y o 1
triunfo de los Príncipes Cristianos, contra los Infieles,
6. Pueden comer carnes de cpnsilio utriusque medid y ademas huevos y lacticinios en los ayunos do
726 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Cuaresma, y en los demás del ano. Exceptúanse de éste Indulto los Patriarcas, Arzobispos, Obispos»
Regulares de ambos sexos, y Presbíteros Seculares, si no fuesen sexagenarios ó .Caballeros no
Presbíteros de las Ordenes Militares.
7. Los contribuyentes, que voluntariamente ayunaren durante el año para implorar el auxilio
Divino por la unión délos Príncipes Cristianos y victoria contra los Infieles, ó si no pudieren ayunar,
hicieren alguna obra piadosa al arbitrio del Confesor, ganan quince anos y quince cuarentenas de
perdón, rogando por dicha unión y victoria, y se hacen participantes de todas las oraciones, limosnas,
peregrinaciones, aun de la de Jérusalem, y de todas las obras buenas do la Iglesia militante.
8. Visitando cinco Iglesias ó cinco altares, y en su defecto un altar cinco voces, ganan todas las
Indulgencias do las Estaciones de Roma, aplicables á los difuntos.
O, Pueden elegir Confesor Secular ó Regular, aprobado por el Ordinario, para ser absueltosde
pecados y censuras Papales, aun de las contenidas en la Bula in Ccena Domini (excepta hmresi) semel
in vita, et semel in articulo mortis ; y de los Sinodales y Episcopales toties quoties, Y éste mismo Con-
fesor puede aplicarles una Indulgencia plenaria semel in vita^ et semel in articulo mortis,
10. Pueden ser conmutados todos los votos por el Confesor, excepto el de Jerusalcn, de Casti-
dad y Religión, en algún subsidio para la Cruzada.
í\. Los que durante el ano dicho murieren sin confesión, ó por muerte repentina ó por ausencia
del Confesor (modo contriti decesserint, etprius statuío (emporc confessi fnerint, ñeque hujns concessionis
fiduda negligentiores fuerint) consigan plenaria remisión de sus pecados.
i2. Obliga á cada uno á sacar y tener consigo el Sumario.
13. Deja sin vigor S. Pió V en lo que perjudican á las presentes,las Letras dadas por él, en 25 de
Diciembre de 1568, 3° de su Pontificado.
14. Se prescribe á los Ordinarios que todas las multas se apliquen en subsidio de la Cruzada, y
queda encargado el Comisario de inquirirlo.
15. (Bula de composición.) Se concede al Comisario la facultad de componer los bienes mal habi-
dos, cuyo dueño es desconocido, en beneficio de la Cruzada ; así como la mitad de lodos los legados
hechos de bienes mal habidos, si los legatarios fueren negligentes en reclamarlos diirúnle el ano dicho,
y los que se han hecho, ó harán durante el ano, si no pudieren encontrarse los legatarios. Se com-
ponen también los bienes mal adquiridos por usuras ó de otro modo, precediendo en todo lo dicho
juramento de no haber encontrado al legatario ó acreedor á pesar de la diligencia puesta para encon-
trarlos. Ademas se compone en beneficio de la Cruzada la mitad de las restituciones, que so deben
hacer por omitir el Oficio Divino, quedando la otra mitad en favor de la Iglesia ó lugar pió, por él
cual debiera haberse rezado.
16. El Comisario puede suspender otras semejantes ó desemejantes Indulgencias y. facultades con-
cedidas por la Silla Apostólica, ó por su autoridad á cualesquiera Iglesias, Monasterios, Hospitales,
Lugares píos, Universidades, Cofradías ó personas particulares en todos los Reinos, Islas, tierras,
y dominios dichos : de suerte que á ninguno sea lícito publicarlas, ni publicadas tengan valqr, á no
serlas concedidas á los Prelados de las Ordenes Mendicantes, en cuanto á sus Religiosos solamente.
Y asimismo puede el referido Comisario por sí ó por otro levantar la suspensión, cuantas veces qui-
siere, en favor de aquellos, que hubieren sido hechos participantes de las presentes gracias.
17. Puede cl mismo Comisario dispensar en la irregularidad contraída per violationem Censurís, con
tal que no haya sido íncontemptum clavium, y en cualquiera otra irregularidad (excepto la de homi-
cidio voluntario, Simonía, Apostasía, Herogía y mala recepción de Ordenes), pudicndo retener los
beneficios y sus frutos, y continuar en el ejercicio de las Ordenes bien recibidas.
18. Puede también el Comisario conceder á personas nobles ó calificadas, según su juicio, el cele-
brar ú oír Misa, una hora antes de amanecer y otra después de medio dia.
SECCIÓN PRIMERA. 727
19. Asimismo puede el Comisario nombrar Subdelegados y Notarios, aprobando los unos y los
oíros el Ordinario del lugar. Y puede obligar á los Escribanos ó exhibir cualquier documento ó Escri-
tura concerniente á la Cruzada, ú ocultarlos á quien convenga. Ni se puede obligar á los Subdelega-
dos á comparecer en juicio, en lo que atalie á éste oficio, sino ante el Comisario, y éste ante el Papa ;
pero podrán ser reprimidos por el Ordinario y castigados, si faltaren. Puede también el Comisario
obligar á los que tengan dineros ó bienes destinados á la Cruzada, ó Escrituras, ó documentos, á que
los manifieslqn, bajo ciertas penas.
20. La publicación se hará por Sacerdotes idóneos gratis y expondrán las gracias de la Bula. Y si
en tiempo de la publicación hubiere entredicho, se puede levantar ocho dias antes y después.
21. Los Oficiales ó Ministros de la Inquisición no podrán ejercer ningún Ministerio de la Cruzada.
22. El Comisario puede señalar la tasa de las Bulas, según la calidad de las personas.
23. Puede traducir también en lengua vulgar el Sumario, y variarle como convenga, guardando la
sustancia y añadiendo algún proemio conveniente, así como los dias de Estaciones de Roma, para que
lleguen á noticia de lodos.
Este es el resumen de la Bula de la Cruzada, que por primera vez llegó á la América : por la cual
so saca, que las tres Bulas llamadas de Vivos, de Difuntos y de Composición están incluidas en las
dichas Letras de Gregorio XIIÍ, de 10 de Julio 4573. La Bula de lacticinios, para el Clero Secular no
se concedió hasta el 14 de Junio de 1624, según se verá en laSecc. 2^, Epoc. 3^.
II.
PRIMERA PREDICACIÓN DE LA CRUZADA EN INDIAS, SIENDO COMISARIO GENERAL EL
OBISPO DE SEGORBE.
El Rey. Presidente y Oidores de la nuestra Audiencia y Chancillería, que reside en la Ciudad
de Quito y otros cualesquiera Gobernadores, Corregidores, Alguaciles y otras cualesquiera
Justicias de todas las Ciudades, Villas y lugares de su Obispado : y á cada uno y cualquiera de
vos, á quien ésta nuestra Cédula, ó su traslado signado de Escribano Público fuere demostrada,
sabed : Que entendido por el Papa Pió V, de felice memoria, los grandes gastos que hemos
hecho y continuamente hacemos en la defensa pública de toda la Cristiandad contra el Turco
y los otros Infieles, enemigos de nuestra santa Fé Católica, nos concedió la Bula de la Santa
Cruzada ,para que se predicase y publicase en todos estos nuestros Reinos y Señoríos de España;
y lo que de ella procediese, se aplicase y sirviese para ayuda á los dichos gastos, y resistencia
y ofensa de los dichos Infieles ; y ahora Nuestro muy Santo Padre Gregorio XIII, que al pre-
sente preside en la Santa Sede Apostólica ha confirmado y de nuevo concedido, ampliado y
extendido la dicha Santa Cruzada, para que asimismo se predique y publique en las Indias,
Islas y Tierrafirme del Mar Océano : y los Fieles Cristianos, que en ellas viven y moran, puedan
gozar de las Indulgencias, que en ellas se conceden, dando para los dichos santos efectos la can-
tidad de limosna, que va tasada por el Reverendo en Cristo Padre, Obispo de Segorbe, de
nuestro Consejo, á quien su Santidad ha nombrado por Comisario General de la Santa Cruzada.
Y porque para la predicación, expedición y cobranza de ella el dicho Comisario General y los
Comisarios, que ha subdelegado ó subdelegare en esas Provincias y Diócesis de «lias, han dado
y han de dar sus cartas, provisiones y mandamientos, y al servicio de Dios nuestro Sor. y Nuestro
conviene que aquellos sean obedecidos, cumplidos y ejecutados ; os mandamos á todos y cada
unodevosen vuestros lugares y jurisdicciones, que cada y cuando que se os presentáronlos
dichos mandamientos, provisiones 6 cartas, que sobre la dicha predicación hubieren dado y
dieren el dicho Comisario General ó los dichos subdelegados, en conformidad de la Bula de Su
Santidad y de la Instrucción impresa, que para ello ha dado el dicho Obispo de Segorbe, Comi-
728 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
sario General, las cumpláis y ejecutéis, y hagáis cumplir y ejecutar en todo y por todo, según
y como en ellas se contuviere, sin que les deis ni admitáis dar otros entendimientos, ni declara-
ciones algunas : guardando y haciendo que se guarde la dicha Instrucción, y dando y haciendo
dar al tesorero, factores y predicadores y ministros que en ello entendieren, todo el favor y
ayuda, que conviniere para la ejecución de todo lo susodicho : y los unos ni los otros no faga-
des ni fagan ende al, por alguna manera. Fecha en el Pardo, á 15 de Setiembre de 1573 años.
Yo ElEey. Por mandado de Su Majestad, Antonio de Eraso. (Cedulario de la Audiencia, hoy
Corte Suprema, de Quito : Tom. 1, pág. 111.)
OBSERVACIÓN.
Confróntese la fecha de ésla Cédula, con la dala de la Bula de la Cruzada, expedida para las Indias
en 10 de Julio de 1573, y se verá que ésta fué la primera Cédula Real que vino á la América como
auxillaloria de la Cruzada despachada por Felipe II, dos meses después que se expidió la Bula por
Gregorio XIII.
III.
SEGUNDA PREDICACIÓN DE LA CRUZADA, EN INDIAS.
El Rey. Presidente de la nuestra Audiencia Real, que reside en la Ciudad de San Francisco
de Quito de las nuestras Provincias del Perú, y en vuestra ausencia la persona que en vuestro
lugar sucediere, Ya sabéis y tenéis entendido que el Papa Pió V, de felice recordación, nos
concedió la Bula de la Santa Cruzada por tres bienios, para que se predicase y publicase en
nuestros Reinos y Señoríos de España, para ayuda á los grandes gastos, que hemos hecho y
continuamente hacemos en la guerra y defensa contra los Infieles, enemigos de nuestra Santa
Fó Católica. T después Nuestro muy Santo Padre Gregorio XIII, con el mismo deseo y santo
celo de su antecesor, y procurando la salvación de las ánimas de los Fieles Cristianos nuestros
subditos, y para que Nos mejor podamos ser ayudados á llevar ésta tan grande y necesaria carga
de la general defensión de la Cristiandad, por sus Bulas y Letras Apostólicas no tan solamente
confirmó la dicha Santa Cruzada, mas la amplió y extendió y de nuevo concedió, para que se
predique y publique cada año así en estos dichos nuestros Reinos, como en las nuestras Indias,
Islas y Tierrafirme del Mar Océano, para ayuda á los dichos santos y necesarios fines y efectos.
Conforme á lo cual se ha predicado y publicado la dicha Santa Cruzada en esas Provincias el
año pasado de 574. Y como quiera que, cumplido el ano de la dicha predicación, expiran y se
acaban las gracias y facultades, que su Santidad por la dicha Santa Bula tiene concedidas á
los que la tomaron ; y á la seguridad de las ánimas y conciencias de los Fieles Cristianos con-
viene se torne luego á predicar, porque no esté ningún tiempo sin gozar, ganar y conseguir las
dichas gracias y facultades, por las dudas, escrúpulos y dificultades, que de ello podrian resul-
tar; en cuya ejecución se envia ahora á predicar la dicha Santa Cruzada á esas nuestras Indias,
Islas y Provincias, para que se predique en ellas luego que hubiere expirado el año de la pre-
dicación, que de ella se hubiere hecho en esos partidos. Por ende yo os encargo y mando, que
cada y cuando se fuere á presentar y predicar la dicha Santa Cruzada á esa Ciudad de San
Francisco de Quito, proveáis como los vecinos y moradores estantes y habitantes en ella la
salgan á recibir con mucha solemnidad : Y lo mismo ordenéis se haga en las otras Ciudades,
Villas y lugares, pueblos y repartimientos de esas Provincias,donde la dicha Santa Bula se ha
de presentar y predicar, según más largamente manda se haga por mí á carta patente y por las
provisiones é Instrucción, que el Reverendo en Cristo Padre, Obispo de Segorbe del nuestro
Consejo, y Comisario General de la dicha Santa Cruzada, ha dado 6 diere para ello, que vos
SECCIÓN PRIMERA. 729
serán presentadas ; las cuales haréis guardar y cumplir como en ellas se contuviere, sin que por
ninguna causa se ponga en ello dificultad ni embarazo alguno : y daréis y haréis dar todo favor
al Tesorero General y á sus factores y predicadores, y álos otros ministros, que en lo susodicho
entendieren, para que libremente puedan ejercer sus cargos y oficios : que en ello recebiremos
mucho placer y servicio. De Madrid, á 14 de Enero de 1575 años. Yo El Eey (Felipe II). Por
mandado de su Majestad, Antonio de Eraso.
(Cedulario de la Audiencia, hoy Corte Suprema de Quito, tom. I, pág. 118).
OBSERVACIONES.
Consta por ésta segunda Cédula auxiliatoria : lo que Gregorio XIII fué el Pontífice que extendió la
Bula á las Amcricas : 2» que la Cruzada se publicó en América, por primera vez, el ano 1574 :
30 que se publicaba de ano en ano.
IV.
PROROaA BE LA CRUZABA POR OTROS SEIS ANOS.
Gregorius PP. XIII. Ad futuram rei memoriam.
Alias felicis recordationis Pius P. P. V, Prsedecessor noster, justis et urgentissimis causis
adductus Charissimo in Christo Filio nostro Philippo Hispaniarum Kegi Catholico, Religionis
Christianse contra Turcas defensioni et illorum expugnationi incumbenti, ómnibus et singulis
Christi Pidelibus in Hispaniarum Kegnis, et illis adjacentibus etiam Sardinise Insulis, qui
intra biennium a die publicationis Litterarum prsedictarum in singulis locis, in quibus publi-
qarentur computandum, ad exercitum prsedicti Philippi Kegis in hostes pugnaturi suis sump-
tibus accessissent, et ibidem usque ad certum tempus mansissent, seu aliquos misissent, aut
aliud genus servitii eam ob causam prsestitissent, nonnullas indulgentias, concessiones et
gratias ac indulta pro vivis et defunctis concessit liberaliterque elargitus fuit : dictoque
biennio expirante, ipsas indulgentias et alia, ut prsefertur, concessa expirare declaravit : ac
deinde biennium prsedictum ab illius fíne, et deinde secundo dictum biennium ad aliud simile
biennium a secundi dicti biennii fine computandam, ita de novo concessit, ut sex annis duran-
tibus, Venerabilis F, Bernardus Fresneda, tune Episcopus Conchensis, quem etiam tune
Commissarium super prsemissis deputaverat, seu qui pro tempere esset, illas de novo, modo
et forma in concessione prsedicta prsescriptis, publicare posset, ac Venerabilem P. Franciscum
nuper Segobricensem et Albarracinensem, nunc vero Salmanticensem Episcopum in dicti
Bernardi tune Episcopi Conchen, locum quoad prsemissa omnia et alia in ejus Litteris contenta
subrogavit, et successive, dicto Prsedecessore, sicut Domino placuit, ab hac luce subtracto.
Nosque, Divina volúntate ad Summi Apostolatus apicem evecti, dum animadvertimus Chris-
tianse Keipublicse utilitati non mediocriter expediré opus prsedictum tam pium exerceri, per
varias nostras Litteras, nonnullas indulgentias etiam plenarias ac plenissimas, peccatorumqüe
remissiones, necnon gratias, facultates et indulta pro vivis et pro defunctis concessimus, ac
declaratíones seu extensiones super ejusdem Prsedecessoris concessionibus a Nobis prodire
curavimus : bienniique tempus prsedictum, ad annum reduximus, ita ut quatuor anni quoad
Hispaniarum Kegna et alia loca in Litteris Pii Prsedecessoris hujusmodi contenta, ubi prima
bienni publicatio jam ccepta esset, et quoad Siciliae Kcgnum, necnon Eegna, loca, térras, oppida
et dominia Terrse firmsejndiarum et Maris Occeani, seu alias nuncupata, et alia Eegna, ínsulas
et loca eidem Philippo Eegi subjecta, ad quse Nos indulgentias, gratias, facultates et indulta
hujusmodi extendimus et prorogavimus sex annis durantibus, respective singulo queque anno
TOM. I. 91
730 PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
expirante, easdem indulgentias, facultates, concessiones et indulta, tamper dictumPrsedeces-
sorem quara per Nos, occasione dictse expeditionis et defensionis, quomodolibet concessa
omnino expirare voluerimus : et quod ídem Pranciscus Episcopus et Commissarius dictis
duobus ultimis et tribus respective bienniis durantibus, non jam singulo biennio, sedsingulo
queque anno easdem gratias, indulgentias, facultates, concessiones et indulta qusecumque, tam
perPrsedecessorem prsedictum quam per Nos occasione expeditionis et defensionis hujusmodi
concessa de novo, modo et forma in eisdem concessionibus expressis, publicare posset, aliaque
concessimus, statuimus, decrevimus et ordinavimus, prout in variis dicti Prsedecessoris ac
nostris desuperconfectis Litteris plenius continetur. In prsesentia vero animo revolventes, quod,
ubi aliqua a Prsedecessoribus nostris, Eom. Pontificibus ad communem universorum Fideljum
utilitatem concessa, et nostra auctoritate comprobata fuerunt ac ad usum redacta, non medio-
criter expediré dignoscuntur, curandum esset ut longiori temporis spatio perdurent : ac
propterea quarumcumque Litterarum, tam a dicto Prsedecessore quam a Nobis emanatarum,
etiam prsedictarum summarium indulgentiarum, et aliarum gratiarum, indultorum videlicet
et facultatum, tam spiritualium quam temporalium seriem complectentium tenores ac si de
verbo ad verbum insererentur, prsesentibus pro sufíicienter expressis et insertis habentes, Motu
proprio, non ad ipsius Philippi Kegis vel alterius pro eo nobis super hoc oblatse petitionis
instantiam, sed ex nostra mera deliberatione sex annorum spatium in dictis et alus forsan
desuper confectis Litteris adjectum et prsefixum, aliud simile sexennium a fine ultimi anni ex
sex annis ante dictis prout in qualibet Provincia seu Regno finem habebunt. numerandum. ita
similiter ut omnia in dictis Litteris contenta singulo quoque anno sex annis per prsesentes
prorogatis, cum ómnibus et singulis indulgentiis, gratiis, facultatibus, concessionibus, indul-
tis, conditionibus, clausulis et decretis,in prioribus Litteris priedictis contentis et juxta illarum
tenorem publicarentur et expirent, Apostólica auctoritate tenore prsesentium extendimus et
prorogamus, et novo concedimus : ita quod eisdem modo et forma quibus dicti Christi Fideles
dictas indulgentias etiam pro defunctis consequuntur : ac tam spiritualibus, quam temporalibus
gratiis de prsesenti fruuntur, et durante priori sex annorum spatio frui poterunt in futurum, sic
sex prioribus annis exactis per sex annorum spatium sequentium, juxta publicationes faciendas,
omni prorsus diíferentia sublata, uti, frui et gaudere possint, etc.
Datum Komse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 17 Februarii 1576, Pontificatus
nostri anno quárto.
Ep. Glorierus.
(Consta de la misma Bula en pergamino, del Archivo de Quito.)
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
1. S. Pió Vliabia concedido anteriormente la Bula para un bienio, y expirado éste, la concedió
para otro bienio, y llegado el fin de éste segundo, la prorogó para otro bienio, de suerte que la pu-
blicación se hiciese de dos en dos anos.
2. La Comisión de ejecutarla Bula se habia encargado al limo. Obispo de Cuenca, D.Bernardo de
Fresneda.
3. Muerto éste limo. Obispo y Comisario de Cruzada, fué nombrado en su lugar el limo, F. Fran-
cisco, Obispo de Segorbe y Albarracin con las mismas facultades, que su antecesor.
4. Por último elevado Gregorio XIII al Pontificado confirmó la Bula concedida por su Predecesor,
y amplió y extendió sus gracias (á las Indias) ; pero reduciendo el bienio concedido por su Santo Ante-
cesor á un solo ano. De suene que, concedida la Bula por seis anos, se debiese publicaren cada uno,
y expirado que fuese, expirasen también las gracias.
SECCIÓN PRIMERA. 731
5. Al presente considerando el Pontífice, que conviene prorogarla para la universal y común ulili-
dad de los Fieles, la proroga por otros seis anos, con la misma condición de publicarla en cada año.
Dado en 17 de Febrero de 1576.
OBSERVACIONES.
Consta por éste Breve : !<> que S. Pió V concedió la Bula para tres bienios. 2" Que el Comisario en
tiempo de S. Pió V fué D. Bernardo de Fresneda, Obispo de Cuenca. 3^ Que después fuó nombrado
el limo. F. Francisco, Obispo de Segorbe y Albarracin. 4° Que Gregorio XIII prorogó la Bula por
otros seis años. 5^ Que la Bula se publicaba anualmente.
LOS CONFESORES ELEGIDOS EN VIRTUD DE LA BULA DE CRUZADA, NO PUEDEN ABSOLVER
DE LA HEREJÍA.
Gregorius Papa XIII. Ad perpetuam rei memoriam.
OfiBciinostri partes seduloprsestaretenemur, ne gratiseet privilegia a Sede Apostólica ad
animarum salutem emanata in illarum detrimentum interpretentur aut extendantur.
§ 1. Nuper siquidem accepimus nonnuUos curiosa et subtilimagis quam vera interpretatione
pretendere, in vim privilegiorum Cruciatae Sanctae ab eadem Sede concessorum eligendi Con-
fessores, qui a nonnullis criminibus et excessibus absolvere possint, a lapsu et incursu in Hsere-
sim absolvendi facultatem et auctoritatem, saltem in foro conscientise, habere.
§ 2. Nos autem omnem dmbitandi occasionem in prsemissis removendam esse existimantes,
ne circa id uUo tempore hsesitare contingat, Motu proprio et ex certa nostra scientia fel. recor.
PüPap» V, Prsedecessoris nostri, ac nostrae intentionis nunquam fuisse vel esse, dictis con-
fessoribus aliquo modo absolvendi ab incursu et lapsu in Hseresim, quod crimen uti cseteris gra-
vissimüm speciali nota est dignum, facultatem concederé, nec illam per dictum Praedecesso-
rem et Nos unquam concessara fuisse vel esse censeri, aut ipsis confessoribus dictorum
privilegiorum auctoritate electis absolutionem impartiri licuisse, ñeque in posterum licere,
aut absolutiones, quse jam forsan eo casu subdatorum privilegiorum praetextu per confessores
impensas, nemini suífragari potuisse sive posse, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium,
decernimus et declaramus.
§ 3, Et ut Christifideles supradictse declarationis commodius notitiam habere possint, licen-
tiam et facultatem concedimus Commissario Generali dictse Cruciatse illam de latino sermone
in vulgari juxta linguam provincias, ubi publicatio ipsius Cruciatae facienda erit, redactam,
una cum facultatibus dictas Cruciatse, et per modum exceptionis, in suo loco sive ad partem
imprimí posse faceré; in contrarium facientibus quibuscumque non obstantibus.
§ 4. CaBterum, quia difficile foret prsesentes Litteras ad singula quaeque loca, in quibus de eis
fides facienda erit, deferri, volumus et dicta auctoritate decernimus, quod illorum transsump-
tis etiam impressis manu alicujus Notarii Apostolici subscriptis et sigillo dicti Commissarii,
seu alicujus personie in dignitate Ecclesiastica constitutae munitis, eadem prorsus fides adhi-
beatur, quas ipsis originalibus adhiberetur, si forent exhibitae vel ostensae.
Datum Eomae, apud Sanctum Petrura, sub annulo Piscatoris, die 22 Septembris millesimo
quingentésimo septuagésimo sexto, Pontiñcatus nostri auno quinto.
(Bular. Romano, tom. 8 pág. 318.)
732 PARTE 4" PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
1. Es del deber del Pontífice evitar que los privilegios concedidos en favor do las almas so vuelvan
en su detrimento.
2. Y habiéndose sabido que algunos, dando una interpretación sutil y curiosa más bien que verda-
dera, á la Bula de la Cruzada, pretenden en su virtud tener facultad, á lo menos en el fuero do la
conciencia, para elegir confesor y ser absueltos del crimen de la Herejía.
3. Para quitar toda ocasión de duda, el Papa declara que ni la intención do su Predecesor,
S. Pió V, ni la suya ha sido conceder á dichos confesores tal facultad.
A, Y para que llegue más fácilmente á noticia do los Fieles, concede facultad al Comisario de
Cruzada, para que en el Sumario ó fuera de él se haga excepción de la Herejía. — Roma, 22 do
Setiembre 1576.
VI.
TERCERA PREDICACIÓN DE LA CRUZADA, EN INDIAS.
El Eey.
Presidente de la nuestra Audiencia, que reside en la Ciudad de Quito, y en vuestra ausencia
al Oidor más antiguo de ella. Por las provisiones y Ce'dulas y otros despachos nuestros y del
Eeverendo Comisario General de la Santa Cruzada, que con éstas se os envían, entenderéis la
orden y forma, que se ha de tener en el recibimiento, administración, predicación y cobranza
de la Bula de la Santa Cruzada de la tercera predicación, que está acordado se envié á pre-
dicar á esas Provincias, juntamente con la Bula de Composición, que Su Santidad en favor
de la dicha Cruzada y para los mismos fines y efectos de ella tiene concedida. Y porque la
cantidad de Bulas para ésta predicación ha parecido suficiente, así de Vivos como de Difuntos
y de Composición, juntamente con los demás despachos y provisiones que de vuestra mano
y por vuestra orden se han de entregar á los tesoreros de la dicha Santa Cruzada, se os envian
con estos navios registradas y dirigidas á vos mismo, aderezadas y encajadas, como particu-
larmente lo veréis por la razón y cuenta, que con ésta se os envia por los nuestros Contadores
de la dicha Santa Cruzada; yo 03 encargo y mando asistáis al dicho entrego y ala cuenta y
distribución de todas las dichas Bulas, como cosa, que toca á nuestro servicio Fecha en
Madrid, & 10 de Abril de 1578 años. — Yo El Bey.
(Del dicho Cedulario de la Audiencia. Tom. 1, pág. 119.)
VIL
DISPONE GREGORIO XIII POR ESTE BREVE, QUE LA BULA DE CRUZADA SE PUBLIQUE EN
LAS INDIAS DE DOS EN DOS ANOS.
Gregorius Papa XIII. Ad futuram rei memoriam.
In tanta negotiorum mole, quse ad nos undique deferuntur. pro rerum et locorum qualitate
nova in dies statuenda sunt.vel in his praesertim, qu« Pidei Catholic» defensionem ac Catholi-
corum Eegum subventionem inducta ac excogitata fuerunt. Alias siquidem fel, recor. Pius
Papa V, Prsedecessor noster, ómnibus in Hispaniarum Regnis et Insulis illis adjacentibus ac
etiam Sardinise consistentibus, qui Fidei Catholicse zelo adducti intra biennii témpus ad exer-
citum Charissimi in Christo Pilii nostri Philippi, Hispaniarum Regis Catholici, contra Turcas
tune comparatum, contra illos pugnaturi, aut aliud genus servitii facturi, suis sumptibus
a^cessissent, et ibidem usque ad finem expeditionis ejus biennii permansissent, aut de bonis
sibi a Deo collatis expeditionem priefatam adjuvassent plures indulgentias. et peccatorum
remissiones, et relaxationes pro vivis et defunctis, aliasque spirituales concessiones, necnon
SECCIÓN PRIMERA. 733
privilegia, facultates et indulta', vel quovis alio nomine nuncupatas gratias concessit; dictum-
que biennium ad aliud biennium a fine dicti biennii, et deinde secundo dictum biennium ad
aliud sinaile biennium a secundo dicti biennii fine computando ita de novo concessit, ut sex
annis durantibus singulo quoque biennio Commissarius, qui pro tempere esset, modo et forma,
prout in concessione continebatur, publicaret. Nosque indulgentias, concessiones et gratias ac
facultates hujusmpdi nonnuUis additis, immutatis et novo concessis, ad Indiarum partes et
ínsulas, ac Regna, ac Terram firmam Maris Occeani Regis prsefatí imperio subjectas extendi-
mus et ampliavimus ; easdemque indulgentias, concessiones, ac indulta, necnon gratias et
facultates, tam per dictum Pr3edecessorem nostrum quam per Nos concessa, non jam singulo
biennio, sed singulo quoque anno, biennium praefatum ad annum reducendo, publicari, et per
annum tantum durare, ita ut sex annis durantibus, sex publicationes fieri, singulo anno finito,
onmes concessiones, indulgentias, gratias, facultates, et indulta hujusmodi expirare, et illas de
novo publicari, et tempus singulorum annorum hujusmodi computari deberé a die publicationis
in singulis locis fiendae;et deinde considerantes, his temporibus non mediocriter expediré,
quod ubi aliqua a Romanis Pontificibus, Prsedecessoribus nos tris, ad communem universorum
Pidelium utilitatem concessa, et auctoritate nostra comprobata fuerunt ac ad usum redacta,
curandum esset, ut longiori temporis spatio perdurarent; ac propterea Motu proprío sex anno-
rum spatium dictis concessionibus et illarum Litteris adjectum et praefixum ad aliud simile
sexennium ita similiter, ut omnia in dictis Litteris contenta singulo quoque anno sex annis
per Nos prorogatis cum ómnibus et singulis indulgentiis, gratiis, facultatibus, concessionibus,
indultis, clausulis et decretis, ut in prioribus Litteris contentis, et juxta illarum tenorem
publicaren tur et expirar ent, extendimus et proragavimus, et novo concessimus, ut alias, prout
latius in singulis prsedicti Praedecessoris ac nostris desuper confectis Litteris continetur. Cum
autem, Bicut accepimus, ob latitudinem provinciarum earumdem Indiarum et Insularum, et
Terraefirmse Maris Occeani, difficile sit infra unius anni spatium et tempus semel dictas gratias,
indulgentias et facultates in qualibet provincia dictarum partium publicare, seu earum occa-
sione in qualibet earumdem Provinciarum et Regnorum Indiarum partibus prsBdicationem
haberi; Nos Christi Fidelium in dictis partibus degeatium animarum saluti et commodis, ac
quo diutius gratiis prsefatis, tam justa honestaque de causa concessis, uti ac frui valeant con-
sulere volentes, ac quarumcumque Litterarum super praemissis confectarum tenores, ac si de
verbo ad verbum insererentur, praesentibus pro expressis babentes, Motu proprio non ad alicu-
jus nobis super hoc oblatas petitionis instantiam, sed ex mera deliberatione et volúntate nostra,
harum serie quod in Regnis, Insulis, Terris, oppidis, et dominiis ac Terrse firmse Indiarum
Maris Occeani, seu alias nuncupatis hujusmodi, eidem Philippo Regi, tam mediato, quam
inmediato, et alias quomodocumque et qualitercumque subjectis prsedicationes et publicationes,
quse ex dicta prima concessione fienda remanent, si nondum finitse existunt; et singulge sex
publicationes et prsedicationes, quse occasione dictaí nostrse prorogationis fieri debent, non
amplius per annum sed per biennium durare volumus, ita ut sicuti juxta formam praefatarum
Litterarum omnes gratias, concessiones, indulgentiae, facultates, privilegia et indulta, tam pro
vi vis quam pro defunctis, ut praefertur, concessa per annum duraturse erant ; simili modo, et
cum eisdem facultatibus sed per biennium extendimus et prorogamus, et per biennium durare
decernimus. Ac propterea praedicatoribus et Verbi Dei concionatoribus juxta prsefatarum
Litterarum formam eligendis, quod cceptas ac infra annum non perfectas publicationes etiam
anni tempere lapso prosequi biennium, indulgentias, gratias, concessiones et privilegia prsefata
juxta illarum summarium in dictis Regnis, dominiis, locis et Terrse firmse Indiarum Maris
Occeani ratione primse concegsionis prsefatse per dictum Praedecessorum, et Nos concessse pro-
734 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
mulgare et publicare aliisque subsequentibus sex publicationibus juxta dictam nostram proro-
gationem et extensionem faciendis juxta biennium alias jaxta voluntatem ac extensionem
prsefatam easdem denuntiare valeant ; ita ut illa de biennio in biennium publicentur et expi-
rent, et sic per duodecim anuos durent, et quod per quoscumque etiam locorum Ordinarios aut
alios quavis auctoritate prseditos molestari, perturbari, aut impediré nequeant : sicque per
Commissarium Generalem, ac quoscumque alios, ad quos spectat, praemissa omnia observar!,
ac inilliajudicari definirique deberé : irritumque et inane quidquid secus super hisaquoquam
quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit attentari decernimus.
Non obstantibus, etc.
Datum Komse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 5 Septembris 1578, Ponti-
ficatus nostri anno séptimo. Caes. Glorierius.
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
1. Según la calidad de las cosas y lugares debe el Pontiñce hacer cada día nuevas modificaciones,
particularmente en lo introducido para la defensa de la Fé Católica y subvención de los Reyes
Católicos.
2. En otro tiempo S. Pió V concedió para los Reinos de España, Gerdetia y demás Islas adyacentes
muchas indulgencias y gracias para los vivos y difuntos, á todos los Fieles que movidos del celo do la
Fé Católica fuesen en la Expedición contra ios Turcos, ó ayudasen á ella con sus bienes durante un
bienio. Después la prorogó por otro bienio, y concluido éste segundo, por otro, de suerte que durante
seis anos el Comisario publicaba las gracias de bienio en bienio, según el tenor de la concesión.
3. Después el mismo Gregorio XIII extendió las dichas gracias y facultades á las Indias, y las
amplió añadiendo, mudando, y concediendo algunas de nuevo : y mandó se publicasen, no de bienio
en bienio, sina de ano en ano : de suerte que, hecha la concesión por seis anos, seis veces se debiese
publicar la Cruzada, y por solo un año durase la gracia.
A. Después, considerando que lo concedido por los Romanos Pontífices para la utilidad común y
universal de los Fieles, debe durar por más largo tiempo, Motu proprio prorogó el mismo Grego-
rio XIII dicha concesión por seis anos ; pero de tal suerte, que en cada ano se publicasen las gracias,
y pasado el ano« expirasen, según el tenor de sus Letras anteriores.
8. Mas ahora, considerando el Pontífice que en las Indias es difícil, como le han referido, hacer la
dicha publicación dentro de un ano en todas las Provincias , por la mucha extensión de ellas ; aten-
diendo por otra parte al bien y salud de las almas de todos sus moradores, y para que puedan gozar
por más tiempo de las gracias concedidas en favor de una causa tan justa y honesta ; Motu proprio
y sin instancia ni petición alguna, quiere que asi en la próroga poco ha hecha por seis anos,
como en lo que falte para terminarse la concesión anterior, la publicación de la Bula no se haga de
ano en ano,sino de dos en dos afíos.Y todas las gracias concedidas en las Letras anteriores asi para los
Vivos como para los Difuntos, y que debían según ellas durar por un ano, las proroga por un bienio.
6. Por lo cual participa el Padre Santo á los Predicadores de la Bula, que pueden anunciar á los
pueblos, que las publicaciones comenzadas y no concluidas, prosiguen de bienio en bienio, y la nueva
próroga concedida en ésta fecha continúa también de bienio en bienio ; de suerte que las seis predi-
caciones correspondientes á esta próroga se hagan de bienio en bienio, y expiren á los 12 anos,
sin que puedan ser molestados por los Ordinarios, ni por ninguna otra autoridad.
Dado en 5 de Septiembre de 1578.
Nota. — Consta por éste Breve : 1*» que en tiempo de San Pío V se prorogó la Bula de bienio en bienio, y que
estuvo vigente por tres bienios en el Pontificado de éste Santo Pontífice : 2° Que la primera vez, que expidió la
Bula Gregorio XIII, la concedió por mi año, y ésta fué la que llegó á las Indias : 3° Más tarde, el mismo Grego-
rio extendió la concesión á seis años, pero con la condición de que la publicación de la Bula se hiciese cada afio.
SECCIÓN PRIMERA. 735
Y ftsí 80 debió practicar en los cinco años primeros, en que las Indias disfrutaron de la Bula : 4'» Por último, en
el año de 1578, como hemos visto, se dispuso que en las Indias se publicase de bienio en bienio : Así es que la
concesión de seis años para España* era de 12 para las Indias ; porque cada concesión comprendía seis publi-
caciones.
vm.
CÉDULA REAL PARA QUE, CONFORME AL BREVE DE SU SANTIDAD, SE PREDIQUE LA BULA
EN INDIAS DE DOS EN DOS ANOS, SIENDO COMISARIO SUBDELEGADO GENERAL EL
SEÑOR OBISPÓ DE QUITO.
El Rey.
Nuestro Presidente de la nuestra Audiencia y Chancillería, que reside en laCiudad de Quito :
en vuestra ausencia al Oidor más antiguo de ella. Por las provisiones y Cédulas y otros des-
pachos nuestros y del Reverendo Comisario General de la Santa Cruzada, que con ésta se os
envian, entenderéis la orden y forma, que se ha de tener en el recibimiento, administración,
predicación y cobranza de la Bula de la Santa Cruzada de la quinta predicación, que está
acordado se envié á predicar á esas Provincias :y de aquí adelante se hagan éstas predicaciones
de dos en dos años, conforme al Breve, que Su Santidad para ello ha dado. T porque la cantidad
de Bulas que para ésta predicación ha parecido suficiendo así de Yivos como de Difuntos,
juntamente con los demás despachos y provisones, que de vuestra mano y por vuestra orden
se han de entregar á los tesoreros de la dicha Santp. Cruzada ; se os envian con estos navios
registradas y dirigidas a vos mismo, aderezadas y encajadas, como particularmente lo veréis
y entenderéis por la razón y cuenta, que con ésta se os envia por los nuestros Contadores de la
Cruzada: y os encargo y mando asistáis al dicho entrego y á la cuenta y distribución de todas
las dichas Bulas, como cosa que toca á Nuestro servicio : dando orden como aquellas se den y
entreguen á los dichos Tesoreros ó sus factores por libranzas del Obispo de Quito, Comisario
Subdelegado General de las dichas Provincias, firmadas de su nombre y del Notario de la
Cruzada Dada en Lisboa, á 30 de Julio de 1582 años.
Yo El Rey. (Cedulario de la Audiencia de Quito. Tomo 1, pág. 120.)
OBSERVACIÓN.
Comienza según ésta Cédula, en que Felipe manda ejecutar lo dispuesto por el Papa, á publicarse
por bienios la Cruzada en América.
IX.
PROROOA DE LA BULA DE LA CRUZADA POR SIXTO V, POR OTROS SEIS AKOS.
Charissimo in Chrlsto Filio nostro Philippo, Hispaniarum Regi Catholico.
Sixtus Papa V.
Charissime in Christo Fili noster, salutem et Apostolicam benedictionem. Indulgentias et
gratias illas spirituales ac temporales ad sex anuos publicandas et duraturas, tibi ac ómnibus
et singulis Christi Fidelibus in Regnis ac dominiis Hispaniarum et illis adjacentibus, necnon
Sardinise Insulis consistentibus, et ad illa declinan tibus, iis, qui certa muñera adimplevissent,
a diversis Romanis Pontificibus concessas, et deinde pluries, ac novissime a Gregorio Xlll,
per suas informa Brevis Litteras die 5 Novembris, Pontificatus sui auno décimo scriptas,
Praedecessoribus nostris prorogatas justis et gravibus causis adducti, motu proprio, ex
certaque scientia nostra ac de Apostolicse postestatis plenitudine, ad aliud sexennium, a fine
ultimi sexennii hujusmodi numerandum, extendimus et prorogamus. Et nihilominus Majestati
736 PARTE 4« PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
tuse ac prsefatis ómnibus easdem grafías et indulgentias, cum ómnibus et quibuscumque
indultis, faeultatibus, concessionibus, extensionibus,, conditionibus, clausulis et decretis in
alus Oregorii» Frsedecessoris prsefati, ultimo emanatis Litteris contentis, ad prsedictum
sexennium, a fine sex annorum ultimo per eumdem Gregorium, ut prsefertur, prorogatorum,
prout in qualibet Provincia sive Eegno finem habebunt, auctoritate Apostólica, tenore prsesen-
tium, de novo concedimus et indulgemus. Prseterea, dilecto Filio Petro Portocarrero, consi-
siliario Officii Inquisitionis hsereticae pravitatis in dictis Hispaniarum Begnis jam earumdem
gratiarum Executori et Commissario Generali nuper a nobis deputato, plenam et iiberam in
prsemissis facultatem et auctoritatem tribuimus, per se vel alium seu alios, quos ad id idóneos
duxerit, ad executionem prsemissorum, et alias juxta facultates concessa, omni et quacumque
appellatione postposita, procedendi, aliaque faciendi et exequendi, quae in prsemissis, et circa
ea necessaria fuerint, et quomodolibet opportuna. ITon obstantibus, etc.
Datum Eomse, apud Sanctum Petrum, sub Aimulo Piscatoris, die 17 Octobris 1585,
Pontificatus nostri anno primo. — Joannes Baptista Canobius.
RESUMEN DE ESTE BREVE DE SIXTO V.
1. Las Indulgencias y gracias de la Cruzada fueron concedidas por varios Romanos Pontífices al
Rey de España, y á sus Dominios é Islas adyacentes.
2. La última proroga fué dada en forma de Breye por Gregorio XIII, en 5 de Noviembre^ décimo
alio de su Pontificado : (de 1581).
3. Ahora Sixto V las próroga por otros seis anos : y de nuevo concede todas las gracias, indul-
gencias, indultos, facultades, concesiones, extensiones, condiciones, cláusulas y decretos contenidos
en las Letras últimamente expedidas por Gregorio XIII, para seis anos, desde el fin de los seis anos
concedidos por el mismo Gregorio : según vayan terminando en cada Provincia.
4. Al Comisario General de Cruzada, Pedro Portocarrero, poco antes diputado para éste oficio
por el mismo Sixto, le concede plena y libre facultad para ejecutar por si ó por otros subdelegados,
todo cuanto concierne á la Cruzada,
Dado en Roma, á 27 de Octubre de 1585.
Consta por éste Breve : l^la próroga anterior de Gregorio XIII en 5 de Noviembre de 1581 ;
2*" la próroga presente por otros seis anos ; 3» que la Bula no terminaba igualmente en todas las
Provincias ; 4** Consta ser el nuevo Comisario Portocarrero.
X.
CÉDULA AL PREDICADOR DE LA CRUZADA.
El Eey, Venerable y devoto N. N.
Ta sabéis que Su Santidad nos ha concedido la Santa Cruzada,para ayuda á los grandes gastos
que continiaamente hacemos en la guerra contra Infieles, y en la defensa común de toda la Cris-
tiandad ; y que se ha de predicar en esos nuestros Keinos y Provincias del Perú, Chile y Tucu-
man, y en los demás de todas las nuestras Indias, Islas y Tierra firme del Mar Océano,como se
predica en éstas de España, para todos los cuales se concedió la dicha Santa Cruzada ; y por-
que conviene que las predicaciones se hagan por personas muy religiosas y celosas del servicio
de Dios... confiando de V03,y quo sois tal persona, que con grande celo y caridad os ocupareis
en las predicaciones de la dicha Santa Cruzada, procurando el aumento de ella por todos los
medios, que más santos y pios os parecieren, os mando que así lo hagáis, guardando y cum-
pliendo, y haciendo guardar y cumplir en el dicho ejercicio lo contenido en las Instrucciones
del Comisario General y de sus Subdelegados... Dada en Madrid, á 30 de Diciembre de 1588
años. Yo el Key. (Cedulario Arz. de Lima, tom, 1°.)
SECCIÓN PRIMERA. 737
XI:
BULA DE CRUZADA CONCEDIDA AL REINO DE PORTUaAL.
Gregorius Papa XIV.
Decens esse videtur rationique máxime convenire, ut iis, qui pro Christianse Eeligionis et
populorum illam excolentium tuitione et defensione adversusChristianinomihisliostesmilitant,
et corpora sua periculo mortis exponunt, congrua subventionis auxilia, ad eorum manutentio-
nem a Christianis populis suppeditentur, ipsique populi Christiani ad id Eomani Pontificis
Cbristi Yicarii in terris hortationibus excitentar, spiritualibusque et alus gratiis ad boc pro-
pensius exequendum invitentur, praesertim cum Catbolicis Kegibus et Principibus temporales
facultates deficiunt. Sane Charissimi in Christo Pilii N. Portugallise et Algarbiorum Kegis
insiriuatione accepimus, quod ipsorum Portugallise et Algarbiorum Eegnorum et Dominiorum
Córense Portugallise facultates adeo reperiuntur exhaustse et attritae, quod ad supportationem
onerum ordinariorum vix sufficiant, cogaturque Eex ipse aliunde exquirere pecunias ad¡comple-
mentum eorumdem et inter alia sibi et Eegnis prsedictis incumbentia, illud molestum et grave
nimis sibi et Eegnis prsedictis redditur, quod ad reprimendum conatus et incursus Sarrace-
norum, ora maritima partium Africse, Hispaniarum Eegna et Provincias respicientia incolen-
tium, Cepten. et Erigen. Cüvitates et Mazagani, et Arzill^ oppida in ipsis Africse partibus
consistentia, olim a suis Praedecessoribus dictorura Eegnorum Eegibus, manu valida ab ipsorum
Sarracenorum potestate expugnata, militum praüsidio munita defenderé et manutenere
tenetur ; et si Civitates et loca hujusmodi relaxarontur, vel alias ad potestatem dictorum
Sarracenorum reverterentur, gravia damna et incommoda nedum Eegnis prsedictis, verum
etiam alus Eegnis et universas Eeipublicaí ChristianiB sequerentur. Quare nos paterna charitate
et sollicitudine excitati, oínnes utriusque sexus Christi Fideles in Portugallise et Algarbiorum
Eegnis, aliisque terris et locis Eegum Portugallia! dominio subjectis commorantes, atque
degentes, quo majori possumus animi affectu, in Domino bortamur, ab ipsisque omni pietatis
studio contendimus, ut pro subventione manutentionis militum, qui civitates et loca prsedicta
custodiunt et defendunt, eleemosynas pia et larga manu conferre non cessent. Ut autem
Fideles ipsi eo libentius, quo poterunt auxilia ad hujusmodi subventionis et manutentionis
effectus studeant exbibere, quo se majora inde spiritualía muñera ad animarum suarum salu-
tem gratiasque alias ab hac Apostólica Sede, noverint adipisci.
De omnipotentis Dei misericordia, BeatorumquePetri etPauli,Apostolorumejus,auctoritate
confisi. eidem N. Eegi, qui hoc opus máxime urget, ac Christi Pidelibus utriusque sexus
prsedictis, qui intra triennium tantum a die publicationis prsesentium Litterarum in singulis
locis Eegnorum et Dominiorum prsedictorum, in quibus anobis deputandus Commissarius, vel
ab eo delegati, illas publicari fecerint et mandaveiint numerandum, pietatis zelo permoti,
memoresque in primis verbi illius salutaris : « Quomodo potueris, ita esto misericors; si
multum tibi fuerit abundanter trihue : si exiguum tibi f uerit, etiam exiguum libenter imper-
tiré stude : » quanta máxima, pro opibus et facultatibus suis, potuerint subventionis auxilia
ad eflfectum subventionis manutentionis militum prsefatorum contulerint, plenissimamomnium
peccatorum suorum, de quibus corde contriti et ore confessi, sacraque Communione refecti,
aut non valentes confiteri ñeque Communione ipsa refici, id corde optaverint, indulgentiam
et remissionem quse in anuo Jubilsei elargiri consuevit, bis videlicet, intra quemlibet
annum, ita ut statim post sextum quemque ipsius triennii mensem indulgentia hujus-
modi rursus, a prsedictis et alus eorumdem Eegnorum et Dominiorum personis ele-
TOM, I. 92
738 PARTE 4« PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
emosynas denuo, ut supra, conferentibus, aliaque prsedicta toties conficientibus, consequi
possint, misericorditer ia Domino concedimus. Qaod etiam pro cujusciunque eleemosy-
narum volúntate, animabus in Purgatorio existentibus, qusc per charitatera Christo unitse ab
hac luce migraverint, pro quibus juxta prsemissa, collata fiierit, ad relaxationem poenarum,
quibus secundumDivinamjustitiam expósitas sunt, suffragetur.
Prseterea illos omnium precum, eleemosynarum, peregrina tionum, etiam Hierosolymitarum,
cseterorumque bonorum operum, quse in militanti Ecclesia universali, efc singulis ejus mem-
bris fiunt, participes esse volumus. lilis queque, qui, ut prsecipitur, contulerint, ac etiam
alus, qui intra dictum triennium in manutcntionis hujusmodi subsidium, alias pias eleemosy-
nas fecerint, pariter concedimus, ut eodem durante triennio libere possint in prívate Oratorio
ad Divinum cultum duntaxat deputato, ab Ordinario loci approbando et visitando, etiam in
locis interdicto, quavis etiam auctoritate suppositis, dummodo ipsi causam non dederint
hujusmodi interdicto, vel per eos non steterit, quominus illud amoveatur ; ac etiam illustribus
et alus nobilibus, qui facultatem ad id a Commissario, super hoc deputando, habuerint, etiam
per horam antequam dies illucescat, et per horam post meridiem, excommunicatis et interdic-
tis prorsus exdusis, per seipsos, si Presbyteri sint, seu per alium, vel alios Sacerdotes, ut
prsefertur, approbatos in sua ac familiarium ac domesticorum suorum prassentia, Missas et alia
Divina officia celebrare et tempere interdicti hujusmodi Divinis interesse, necuon Eucharistise
et alia Bcclesiastica sacramenta, prseterquam in die Paschatis, recipere et eorum decedentium
corpora cum moderata funerali pompa Ecclesiasticse tradi sepultura. Ad hsec ultra precum,
eleemosynarum, peregrinationum et aliorum operum prajdictorum participationem eos, qui in
loco, ubi ipsos morari contigerit singulis Quadragesimalibus et alus anni temporibus, et diebus
stationum Ecclesiarum Almse ürbis, et extra illius muros, quinqué Ecclesias, sive altaria, seu
si íbi tot Ecclesise, vel altaria non fuerint, quinquies unam Ecclesiam, seu unum altare devote
visilaverint, precesque ad Deum pro sanctae Komanse et universalis Ecclesise Catholicse con-
servatione et salubri directione, paceque inter Christianos Principes conservanda, et alias,
prout cujusquesuggeret devotio, pie efíuderint, oranes et quascamque iiídulgentias, tam pro se,
quam per modum suffragii pro illis, qui in Christi charitate decesserunt, et pro quibus ipsi
visitaverint, consequantur, quas consequerentur, si eisdem temporibus et diebus singulis
Ecclesias dictse ürbis et extra illius muros, hujusmodi pro iisdem stationum indulgen tiis con-
sequendis deputatas personaliter visitassent.
Et ut purius preces Deo fundere, et eo eflQcacius Divinum auxilium impetrare possint, quo
magis peccatorum vinculis absoluti in his Litteris contenta adimpleverint, ut eisdem ómnibus
dicto triennio durante, quemcumque Presbyterum sa^cularem, vel cujusvis etiam Mendican-
tium Ordinum Eegularem, ex his, qui ab Ordinario, et quoad Kegulares, semel tantum
approbati fuerint, in confessorem eligere, qui eorum confessione audita, ipsorum a quorum-
cumque Ecclesise mandatorum, necnon votorum transgressionibus, et jejuniorum et Horarum
Canonicarum omissionibus, cseterisque ómnibus peccatis, criminibus, excessibus et delictis,
quantumcumque gravibus efc enormibus, etiam talibus, propter quce Sedes Apostólica meríto
consulenda foret ; ac eüum in casibus, qui in Litteris die Coense Domini publicari solitis
continentur, exceptis Hasresis, conspirationis in personam et Statum Komani Pontificis,
falsificationis Litterarum Apostolicarum et supplicationum, cseterisque ómnibus alus casibus,
qui undécimo, incipiente : ítem excommunicamus et anathematimmus omnes interficientes :
necnon duodécimo, tertiodecimo et quartodecimo capitulis, seu articulis dictarum Litterarum
Goense Domini scripti sunt, semel in vita, in mortis articulo; alii^ vero eidem Sedi non
reservatis casibus, quoties confitebuntur. absolvere, et pro modo culpse poenitentiam saluta-
SECCIÓN PRIMERA. 739
rem injungere, plenamque omnium peccatorum suorum remissioDem impenderé, ac vota
quaecumque, Ultramarino, Castitatis et Eeligionis votis dumtaxat exceptis, in subventionem
prsedictam, commutare licite possit : i» casibus tamen, in quibiis satisfactio necess^ia faerit,
ea vel per seipsos, vel eis impeditis, per haeredes, aut alios fieri debeat. Declarantes absolu-
tiones vigore praesentium, satisfacta parte, faciendas ab Excommunicationibus et alus
censurís Ecclesiasticis ab bomine latis et ferendis, nemini omnino sive Ecclesiastico, sive
laico in foro judiciali prodesse, sed eum tamdiu excommunicatum ubique ab ómnibus
nihilominus reputari ; nec si Sacerdos Presbyter, aut alias in Sacris Ordinibus constitutus
fuerit, nullibi Missam celebrare, aut alias se sacris commiscere posse, doñee is a suo Judice
absolutionis beneficiiim ab bujusmodi censurís meruerit obtinere. Volentesque, ut fructus
beneficiorum, qui ad ratam omissionis Horarum Canonicarum illicite percepti fuerint, pro
dimidia parte Ecclesiis, vel alus locis Ecclesiasticis quorum ratione Horas prsedictas recitare
debebant; altera ^rero dimidia parte in subventionem manutentionis militum bujusmodi
integre prsestari, vel cum Commissario super hoc deputando componi, ita quod compositione
bujusmodi soluta, sit componens a portione etiam, quse Ecclesia3 deberetur, integre absolutus.
Eos etiam, quos dicto triennio durante, contigerit ob repentinara mortem, vel confessorum
absentiam, siue confessione discedero, modo ipsi contriti discesserint, et priüs statuto tempere
confessi, nec bujus nostrge concessionis fiducia negligentiores fuerint, volumus plenariam, ut
prsefertur, remissionem consequi posse, eorumque corpora, nisi forte vinculo Excommunica-
tionis innodati discesserint, non obstante etiam interdicto, etiam Apostólica auctoritate
apposito, Ecclesiasticaí tradi sepulturse.
Prseterea indulgemus, ut dicto triennio durante, carnibus de consilio utriusque medici,
temporibus jejuniorum, tám Quadragesimalium, quam quorumcumque dierum totius anni
vescj, ac pro eorum libitu, ovis et lí^cticiniis, ita. quod, qui carnes comederint, servata in
cseteris jejunii Ecclesiastici forma, dicto jejunio satisfecisse censeantur^ Caeterum, universos
et singulos Archiepiscopos, Episcopos, aliosque locorum Ordinarios Kegnorum ac Dominiorum
prsedictorum enixe rogamus, eisque in virtute sanctse obedientise prsecipimus, ut omnes
poenas pecuniarias, etiam loco corporalium, durante ipso triennio, ab ipsis erogandas seu
exigendas, buic pió operi omnino debeant applicari, prout nos eas omnes, de quarum quan-
titate illorum assertioni omnino stetur, ipsorum tamen conscientias super boc oneramus,
thesaurum ejusdem subventionis ex nunc, prout ex tune applicamus. Et quoniam fidele ad
hoc ministerium opus esse certum est : Nos fide, industria et probitate N. nobis plurimum in
Domino commendata, eum in Commissarium et Receptorem in toto isto negotio constituimus
Generalem, eique facultatem tribuimus, ut libere et licite possit super bujusmodi pcenis ab
Ordinariis impositis inquirere, et contra eos, qui in prsejudicium bujus eleemosyna aliquid
fccerint, procederé. Et super illicite habitis, ac dimidio legatorum omnium, quíe propter
male ablata facta sunt, si legatarii per annum in exactione negligentes fuerint, ac illis etiam,
quse facta erunt, et dicto triennio durante fient, si legatarii, adbibita per Commissarium
diligentia, inveniri non poterunt, ac etiam super male ablatis, ^t per usurariam pravitatem,
aut aliter male acquisitis, dummodo in ómnibus pnedictis casibus, prseterquam dictse annalis
negligentiae personse per Commissarium et Receptorem prsedictum non reperiantur, com-
ponere, ac ita debitores liberare. Ac etiam super irregularitate per eos, qui quibusvis
Ecclesiasticis sententiis, censuris et pcenis ligati, Missas et alia Divina officia, non tamen
in contemptum clavium, celebraverint, quomodolibet contracta. Quodque in Ordinibus per
eos alias tamen rite susceptis ministrare libere et licite valeant dispensare, omnemque in-
habilitatis et infamige maculam exinde proveniente.m abolere, et super indebita perceptione
740 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
fructmim Ecclesiasticorum propterea facta, etiam componere. Et ad effectiim prasmissorum
dumtaxat, omnes símiles aut dissimiles indulgentias, ac peccatorum remissiones a Nobis et
dicta Sede, vel ejiís auctoritate, quibusvis Ecclesiis, Monasteriis, Hospitalibus, Piis locis,
üniversitatibus, Confraternitatibus et singularibus personis, in Kegnis et Dorainiis prcedictis,
etiam in favorem Basilicse Principis Apostólorum de Urbe, etiam si clausulas aliquas, contra
suspensipnem hujusmodi facientes, continerent; ita ut interim, qute publicatse fuerint, etiam
communiter et divisim nulli hominum süffragari ; sed nec sub pcenis pecuniariis, ac etiam
cum invocatione auxilii brachii ssecularis prsedicari, aut alias publican, nec alia qusevis,
príeterquam pro eubventione manutentionis militum hujusmodi suífragia postulari possint,
ad dictum triennium dumtaxat suspendere. Alios Commissarios ad siugulas hujusmodi Pro-
vincias, per ordinarios locorum, quorum etiam conscientias oneramus, prsevia matura delibe-
ratione approbandos cum simili aut liraitata facúltate, ac etiam pro coUectione pecuniarum
constituere. Notarios item, quorum opera utendum erit abipsis Ordiuariis locorum, in quibus
illi deputandi erunt, itidem approbandos, vel jara approbatos deputare. Tabelliones, ac
quoslibet alios ad exhibitionem quorumcumque instrumentorum aut scripturairum ad hoc
negotium pertinentium compellere, et quibüs inhibendum erit etiam inhibere.
Praesentium autem publicatio, non nisi per probos et idóneos príedicatores Presbyteros
Sseculares, vel Ordinum etiam Mendicantium Kegularis observantise professores ex his, qui a
locorum Ordinariis approbati, et si Regulares fuerint, per eumdem Commissarium a Provineia-
libus singulorum Ordinum hujusmodi petendi, et recipiendi ; quorum Provincialium conscien-
tiam oneramus, eisque in virtute sanctse obedientise injungimus, ut hujusmodi príedicatores
idóneos integrisque moribus proponant, quibus etiam in hujusmodi obedientise virtute injun-
gimus, ut nihil aliud tamquam a nobis concessum proponant, nisi quod prsBsentibus Litteris est
expressum. In locis vero pauperibus, per proprios Parochos hoc publicationis munus fiat ; óm-
nibus autem prsedicatoribus per quotas, alimenta constitui prohibemus. Quod si locus, ubi
publicatio hujusmodi facienda erit, subjaceat interdicto, Commissarius ipse illud octo ante
dierum spatio suspendere, idemque alii ab eo deputati compellere possint, etiam per censuras
et poenas Ecclesiasticas ; habentes scripturas ad prsemissa pertinentes, ut eas exhibeant, ac pari-
ter omnes, ut rationem earum iterum reddant, quse in singulis Dicecesibus fidei eorum com-
mittentur ; et quidquid a sponte dantibus fuerit in singulis Dioecesibus receptum, statim sibi
consignari faciant. Postremos auditores ad prsedicta. per prsedicatores hortari dumtaxat per-
raittimusjut clare intelligant, nos neminem ad quidquam prsestandum vel elargiendum cogeré,
sed tantummodo eorum devotionem et charitatem ad id excitare, hortarique et rogare.
Volumus etiam moneri omnes, quos contigerit habere pecunias aut bona in hoc opus desti-
nata, seu instrumenta vel scripturas aliquid continentes quod ad hoc negotium principaliter vel
secundario pertineat, ut debeant, sicut habuerint, statim cum copiam Commissarii, vel ab eo
deputati habere poterunt, omnia ipsi Commissafio, seudeputato propalare sub eisdem pcenis
pecuniariis, et in subsidium censuris Ecclesiasticis, quas Episcopi videlicet et alii majores
Pr^lati suspensionis a divinis, et interdicti ingressus Ecclesiarum : alii vero omnes Excommu-
nicationis latse sententise ipso facto incurrant, quas solus Romanus Pontifex, excepto mortis
articulo, valeat relaxare. Declarantes hos tales, si scienter aliquid praedictorum retinuerint,
nullo modo harum Litterarum et gratise beneficio frui posse. Exploto autem triennio prsedicto,
volumus pariter gratias et indulta hujusmodi prsedicta expirare, nihilque penitus ipsarum
vigore fieri; causas tamen tune cceptas et pendentes, ad finem perduci posse. Cum vero non
deceat Ofiiciales, seu Ministros Officii Inquisitionis hsereticse pravitatis in alus, manifestara
hseresim non sapientibus, occupari aut detineri, prohibemus aliquem ejusdem Inquisitionis
SECCIÓN PRIMERA. 741
Ofiaciaiem, seu Ministrum in prsedicatorem ad ipsasi prsesentes Litteras publicandas assumi,
vel etiam sub Commissarium ad prsedicta exigenda, vel alias ad gerenda aut pertractanda
hujusmodi negotia, quovis modo deputari. Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus
Apostolicis, ac Ecclesiarum, Monasteriorum, Conventaum et Ordinum quorumcumque jura-
mento, confirmatione Apostólica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis et consuetudini-
bus, privilegiis queque, indultis, indulgentiis, facultatibus et Litteris Apostolicis quibusvis
Ecclesiis, etiam Cathedralibus et Mctropolitanis, necnon Monasteriis et Conventibus, tam
Virorum, quamMulierum, etiam Mendicantium ; etiam quse Mare magnum appellatur, et qup-
rumvis aliorum Ordinum etiam Militarium, illorumque Superioribus et personis, Universita-
tibus etiam Studiorum Generalium, Collegiis Sseculariura et Kegularium personarum, sive in
causam, etiam pro expeditione contra Turcas, et alios Fidei hostes ; necnon pro fabrica Basilicse
Principis Apostolorum de Urbe, sub quibuscumque tenoribuset formis, ac cum quibusvis
clausulis et decretis, etiam motu proprio et ex certa scientia ac Apostolicse potestatis plenitu-
diñe, quomodolibet concessis, confirmatis et innovatis. Quibus omniljus etiamsi pro illorum
sufficienti derogatione de illis, eorumque totis tenoribus habenda foret prsesentibus Litteris
mentio specialis, tenores hujusmodi pro expressis habentes, illis alias in suo robore permansu-
ris hac vice dumtaxat, et ad effectum prsemissum motu, scientia et potestate similibus, prseter-
quam facultates concessas Mendicantium Ordinum Superioribus, quoad suorum Ordinum
Fratres, specialiter et expresse derogamus; cseterisque contrariis quibuscumque. Et quia diffi-
cile nimis esset prsesentes, quocumque illis opus erit, perferri, volumus, ut illarum transsump-
tis seu exemplis, etiam impressis, manu Notarii publici subscriptis et praedicti Commissarii
sigillo munitis cadera omnino fides in judicio et extra illud adhibeatur, quae ipsis prsesentibus
adhiberetur, si essent exhibitse, vel ostensse. Datum Romee, apud Sanctum Petrum sub annulo
Piscatoris, die 6 Aprilis 1591, Pontificatus nostri anno primo.
(Nogueira al principio de su obra, en que expone la Bula de Cruzada).
XII.
PROHIBE CLEMENTE VIII A LOS RELIGIOSOS DEL CARMEN Y A TODOS LOS DEMÁS MEN-
DICANTES Y NO MENDICANTES ELEGIR CONFESOR EN VIRTUD DE LA CRUZADA.
Clemens Papa VIII. Ad perpetuam rei memoriam.
Romani Pontificis circumspecta benignitas honestis petentium votis, quse personarum sub
Religionis jugo, Altissimo famulantium statum et salubrem directionem respiciunt, ad éxau-
ditionis gratiam libenter admittit et favoribus prosoquitur opportunis.
1. Exponi Nobis nuper fecit Dilectus Filius, Prior Generalis Ordinis Fratrum B. Marise de
Monte Carmelo, quod cum in Bulla Cruciatse Sanctse, et alus privilegiis, quse ab Apostólica
Sede concedi solent, detur facultas eligendi Confessorem idoneum ab Ordinario approbatum,
qui possit Christifideles absolvere a casibus Ordinario reservatis, et a quibusdam etiam, qui
dictse Sedi reservati sunt; Religiosi dicti Ordinis, seu eorum nonnulli, etiam iis facultatibus
uti prsesumunt, et illorum prsetextu eligunt Confessorem aliquando prseter eos, qui a suis
Prselatis eorum Confessionibus deputati sunt, quod aliquando in speciale eorum vergit detri-
mentum. Quare prsedictus Prior Generalis humiliter Nobis supplicari fecit, quatenus in
prsemissis opportune providere de benignitate Apostólica dignaremur.
2. Nos igitur hujusmodi supplicationibus inclinati, talem cóncessionem Sanctse Cruciatae, et
aliorum indultorum particularium, quantum ad prgedictum articulum eligendi Confessorem,
et absolvendi a casibus reservatis, cum Fratribus et Sororibus Monialibus Ordinis praedicti, ac
aliorum quorumcumque Ordinum et Congregationum cujusvis Iftstituti Mendicantium et non
742 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Mendicantium, tam Provincise Hispanise, quam extra eam ubilibet, locum minime habere,
ñeque censeri, sed nostrse intentionis existere, quod iidem Fratres et Moniales, quantum ad
Sacramentum Poenitentiae seu confessionis administrationem, dispositioni suorum Prselatorum
subjecti sint, ApostoJica auctoritate, tenore prsesentium, perpetuo declaramus. Eisdemtamen
Praelatis, ut in usu hujusmodi potestatis se cum subditis benignos et fáciles exhibeant, príBci-
pimus et mandamus.
3. Non obstantibus prsemissis, et quibusvis Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis
ac Ordinispraedicti, etiam juramento, confirmatione Apostólica, vel quavis firmitate alia robo-
ratis, statutis et consuetudinibus, cs&terisque contrariis quibuscumque.
4. Volumus autem, ut prsesentium transumptis, etiam impressis, manu alicujus Notarii
publici subscriptis, et sigillo alicujus personas in dignitate Ecclesiastica constitutse munitis,
eadem fides adhibeatur, quae prsesentibus adhiberetur, si forent exhibitse vel ostensse.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 23 Novembris 1599, Pontificatus
nostri auno octavo.
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
1. Habiendo expuesto el Revmo. P. General de la Orden del Carmen, que algunos Religiosos de su
Orden se alrevian á usar de la facultad concedida por la Cruzada y por otros privilegios, para elegir
Confesor aprobado por el Ordinario y ser absueltos de reservados Episcopales y Papales, dejando los
Confesores designados por sus Prelados con especial detrimento de sus almas ;
2. El Sumo Pontífice declara, que la facultad concedida por la Cruzada ó por otros privilegios^ en
cuanto al artículo de elegir Confesor y ser absueltos de reservados, no se extiende á los Religiosos y
Religiosas de dicha Orden del Carmen.
Y no solo para la expresada Orden del Carmen, sino para cualquiera otra Orden, Congregación ó
Instituto do Mendicantes ó no Mendicantes, en España 6 fuera de ella, declara el Santo Padre, que
dicho artículo no tiene lugar; sino que al contrario es su intención, que los dichos Religiosos y Reli-
giosas, en cuanto al Sacramento de la Penitencia 6 administración de la Confesión, se sujeten á la
disposición de sus Prelados ;
4. Encarga sin embargo á estos, que en el uso de su potestad se muestren benignos y fáciles con
sus subditos.
Dado en 23 Noviembre de 1599.
OBSERVACIÓN.
La prohibición de elegir Confesor so extiende á todas las Ordenes Religiosas, Mendicantes y no
Mendicantes, en España 6 fuera de ella.
XIII.
CLEMENTE VIII EXPIDE ESTAS LETRAS PATENTES CONFIRIENDO EL CARGO DE COMISARIO
GENERAL DE CRUZADA AL SEÑOR D. D. FELIPE DE TASSIS.
Clemens PP. VIII. Dilecte Pili, salutem etApostolicambenedictionem. Cumnos Venera-
bilem Fratrem Joannem de Zuñiga, Episcopum Carthaginen., Ecclcsise Carthaginen. tune Pas-
toris solatio destitutse in Episcopum prsefecerimus et pastorem ; et ipse Joannes Episcopus tem-
pere prsefectionis hujusmodi gratiarum subsidii excusati, ac primse decimse, pecnon Cruciatse
cía. me. Philippo II, Hispaniarum Ilegi Catholico, per Romanos Pontifices, Prsedecessores nos-
tros, concessarum et pluries prorogatarum; ac a Nobis novissime Charissimo in Christo Filio
nostro Philippo, Hispaniarum Regi Catholico, pariter prorogatarum Bxecutor et Commissarius
SECCIÓN PRIMERA. 743
GfeneraÜs nominatim existeret ; nuncque ipse, suse Ecclesiíe negptiis impeditus,;Executoris et
Commissarii hujusmodi muneri vacare non possit. Nos ejusdem Philippi Eegis supplicationi-
bus Nobis super hoc porrectis inclinati : Te in locum dicti Joannis Executcrem et Commissa-
rium Generalem earumdem gratiarum, cum ómnibus et singulis facultatibus, privilegiis et
indultis eidem Joanni concessis ac alias in ómnibus et per omnia auctoritate Apostólica, tenore
prsesentium, substituimus et subrogamus. Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus
Apostolicis cseterisque contrariis quibuscumque. Datum Eomse, apud Sanctum Petrum, sub
annulo Piscatoris, die 20 Decembris 1600, Pontificatus nostri anno nono.
M. Vestrius Barbanius.
RESUMEN DE ESTAS LETRAS PATENTES.
1. Clemente VIH confiere el cargo de Comisario General de Cruzada ai Sefior D. D. Felipe de
Tássis.
2. Refiere las causas para éste nombramiento; á saber, por haber hecho dimisión del referido
Cargo el limo. Sr. D. D. Juan de Zúíliga, Obispo de Cartagena, en razón de hallarse muy ocupado en
los negocios de su Diócesis.
3. Confiere al nuevo Comisario las mismas facultades de su limo, antecesor.
Dado en Roma, á 20 de Diciembre de 1600.
Kota. Este Comisario D. Felipe de Tássis envió á la Amenca la Bula de la Cruzada, impresa en pergamiuo,
y en ella insertó después de la Bula el Breve de Gregorio XIII, que dispone se publique en las Indias la Bula
de bienio en bienio. En seguida inserta en el mismo pergamino el Breve de Sixto V, que proroga la Bula por
otros seis afíos. Después inserta el nombramiento de Comisario contenido en éstas Letras de Clemente VIII. Y
por último concluye con la instrucción, que publica él mismo, como Comisario, y la veremos luego.
XIV.
PRIMERA CÉDULA AUXILIATORIA DE LA CRUZADA DEL NUEVO REY, FELIPE IIL
El Rey.
Presidente y Oidores de la nuestra Audiencia Real, que reside en la Ciudad de Quito de las
mis Provincias del Perú. Sabed que, habiéndola Santidad del Papa Sixto V, de felice recorda-
ción, y á su imitación Nuestro muy santo Padre Clemente VIII, que al presente rige y go-
biérnala Santa Iglesia Católica, concedido al Rey rai Sor. y Padre, (que santa gloria haya) y á
mí denuevo prorogado la Bula de la Santa Cruzada con muchas indulgencias y facultades, para
ayudar á los gastos, que continuamente hago contra los Turcos Infieles, enemigos de nuestra
Santa Fé Católica, por estar mis rentas y patrimonio tan consumido, cuanto es notorio por sus
Letras Apostólicas ; mando ejecutar y publicar la dicha Santa Bula en todos mis Reinos y
Señoríos de España, Indias, Islas y Tierra ñrme sujetas á mi Corona Real, para que se predique
y publique en ellas la segunda predicación, después de cumplida y acabada la primera de la
tercera concesión, y asimismo juntamente con la Bula de Composición, Por ende yo os
mando, que cada y cuando la dicha Santa Bula se fuere á predicar á esa dicha Ciudad de
Quito, salgáis y hagáis salir á los vecimos y moradores de ella, al recibimiento y presentación
con la solemnidad, veneración y acatamiento, que á tan Santa Bula se requiere..,. Dado en
Valladolid, á 22 de Marzo de 1601. Yo el Rey. (Cedulario de la Audiencia de Quito, Tom. 1,
Pág. 122.)
7U PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
XV.
EDICTO DEL COMISARIO OENERAL, D. FELIPE DE TASSIS, SUSPENDIENDO TODAS LAS
INDULaENCIAS DE INDIAS, SI NO SE TOMA LA BULA.
Praeinsertas Apostólicas Litteras summa veneratione acceptas in animo constitiientes debitas
executioni mandare, ut nobis prselibatis SS. DD. NN. ceu tali Commissario Generali prsedictse
Cruciatse commissiim et mandatum est, earumdem Litterarum publicationem ómnibus in
Regnis, Dominiis et Insulis príefatis fieri decrevimus et jussimus. Decernentes et statuentes, ut
omnes et singuli Christi Fideles cujusvis dignitatis, gradus, status, ordinis, et conditionis exis-
tentes, qui eleemosynam et subventionem in Bulla et summario illis consignando prsescriptara
et assignatam (juxta taxam virtute facultatis nobis concessse factam) obtulerint, dederint et
erogaverint, tam pro se quam pro defunctorum animabus per modum suffragii ; ac receperint
receptumque penes se retinuerint prsefatum typis excussum BuUte Sumraarium, descripto ibi-
dem uniuscujusque nomine proprio aut defuncti, pro cujus anima hujusmodi eleemosyna oblata
fuerit, prsedictis gratiis, facultatibus et indultis eis concessis utantur, potiantur et gaudeant,
servatis lis, qu3e a prselibatis DD. NN. ad hujusmodi consecutionem servari et exequi jussum
est. Proinde Nos praefatusPhilippus aTassis, Commissarius Generalis, eadem auctoritate Apos-
tólica Nobis per prsefatas Litteras concessa, ne hoc adeo pium et sanctum opus disturbetur et
impediatur per alias indulgentias, gratias, facultates et concessiones : cunri in quadam Bulla a
S. fel. reco. Paulo Papa III, Dat.Eomse, Calend. Jun. millesimo quingentésimo trigiesimo sép-
timo Ínter alia concedatur Indis utriusque sexus, ut in diebus quadragesimse et alus ab Ecclc-
sia prohibitis possint vesci ovis et lacticiniis, si et quando similis facultas alus Christianis ob
aliquod opus pium obeundum concedatur; atque etiam Archiepiscopis et Episcopis índiarum,
et ab illorum deputatis, ut possint absolvere omnes illius nationis Íncolas a quibusvis peccatis
et censuris contentis in Bulla Ccense Domini et alus Apostolicae Sedi quomodolibet reservatis,
et similiter et in Brevi a fel. recor. Pió IV, Dat. 12 Aug. 1562 conceditur ómnibus índiarum
incolis, ut in diebug quadragesimse et alus anni prohibitis possint per triginta anuos vesci ovis
et lacticiniis : necnon in alio Brevi ab eodem Pió sub eodem die et auno conceditur, ut in
regionibus et populis índiarum ipsi Indi possint audire Missas et Divina officia tempere inter-
dicti, et Bucharistise Sacramentum sumere : necnon cadávera mortuorum EcclesiasticsB sepul-
tura tradere etiam solemni pompa incedente : postremo vero S. D. N. Greg. VF, XIII per suas
Litteras Apostólicas, Dat. Eom, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die Jl Novem-
bris 1578, denuo concessit et facultatem dedit Archiepisc. Mexicano et Civitatis Eegum et
eorum cuilibet ut possint absolvere per duodecim anuos, omnes íncolas et habitatores índia-
rum a peccatis et censuris in Bulla Coense Domini contentis, necnon reservatis Sanctse Sedi
Apostolicse : quibus gratiis et facultatibus supradictiSi si fruí et uti possint ii, qui hanc Bul-
lám non recepissent, facile fieri posset, ut ipsi dictis gratiis tantum contentí hanc BuUam non
reciperent : ac proinde non consequerentur tot tamque copiosas gratias et facultates, quse in
eis continentur in beneficium animarum summumque bonum spirituale et tempérale : ani-
madvertentes ígítur et considerantes, qui hanc Bullam receperint, non solum posse fruí gra-
tiis, índulgentiis et facultatibus supradictis in ea contentis, verum etiam alus ómnibus Bre-
vium etBullse supradictorum et quibuscumque alus per alia Brevia et concessiones obtinentes
assecutí fuerint, quse omnia (ut inferius dicitur) revalídantur et confirmantur iis, qui hanc
Bullam receperint : ideo suspendimus durante biennio a die publicatíonis et prsedicationis
hujus prsesentis Cruciatse dictas indulgentias et facultates Paulí et Pii et S. N.D. Gregorií et
qusecumque alia privilegia Apostólica, quomodolibet quibuscumque Insulis et provinciis
SECCIÓN PRIMERA. 715
Indiarum et quascumque facultates vescendi camibiís et butyro suis temporibus jejunioram
quadragesimalium et aliorum totius anni quomodolibet concessas. Atque etiam suspendimns
facultates concessas quibusvis personis Ecclesiasticig ad absolvendum a quibuscumque, pec-
catis et censuris in Bulla Coense Domini contentis et Sedi Apostolicse reservatis, et alias quas-
cumque símiles aut dissimiles indulgen tias,gratias et facultates, privilegia, indulta et conces-
siones ab eisdem et alus summis Pontificibus quibuscumque a Sede Apostólica et ejus
auctoritate per quoscumque Legatos, Cardinales, et Nuncios in dictis Regnis et Provinciis,
Insulis et Dominiis Indiarum et Terrse firmse Maris Occeani concessas quibusvis Ecdesiis,
Monasteriis, Hospitalibus, piis loéis, Universitatibus, Confraternitatibus, Regnis et provinciis,
Civilitatibus, villis, oppidis et singularibus personis, etiam in favorem Basilicse Principis
Apostolorum de Urbe et alterius similis Cruciatse, (ítiamsi clausulas aliquas contra suspen-
sionem hanc continerent, ita ut interim nec susceptse uUi suffragari nec publicari possint
(exceptis tamen concessis Ordinum Mendicantium Superioribus quoad eorum Pratres). Quam
suspensionem cum iis tantum volumus intelligi, qui hanc BuUam non receperint : qui autem
eam receperint, durante dicto biennio, possint ejus gj:atiis et indulgentiis et facultatibus fnii ;
necnon et alus si quse per alias Bullas et Brevia sibi concesssa sint : quas omnes, ut prsemit-
titur, speciales et generales illis ipsis, qui hanc BuUam receperint et quse in ea praecipiuntur
adimpleverint, revalidamus, volumusque ut illis fruantur et gaudeant, prout in unaqua-
que earum concessa continentur. ítem vigore dictae facultatis suspendimus interdictum, quod
forsan esset in loco, in quo publicatio hujus concessionis fiat, per octo dies ante et post publi-
cationem, prout in dictis Litteris Apostolicis plenius continetur. Sed quoniam non facile esset
Litteras originales prsedictas ad singula quseque loca, ubi eis opus fuerit, deferri, propterea
impressas, et in hancpublicam formam redactas, nomine nostro subscriptas, sigilloque etiam
nostro munitas, ac per infrascriptum Secretarium et Notarium publicum signatas, jussimus
confici et expediri. His praesentibus statuentes eamdem ubique fidem adhiberi, quse originali-
bus prsedictis Litteris daretur, si exhibitsB et ostensse ibi fuissent. Quibus ómnibus sic rite et
legitime actis auctoritatem nostram et decretum interponimus. Datum in Civitate Vallisoleti,
die 20 Novembris anuo Nativitate Domini millesimo sexcentésimo secundo. Praesentibus ibi-
dem pro testibus, Ludo vico de Palacios et Joanne a Viteri et Sebastiano de Porras.— Philippus
de Tassis.
RESUMEN DEL EDICTO ANTERIOR.
1. Consta por él, que el Papa Paulo III concedió & los Indios, entre otras gracias, la de poder
comer huevos y lacticinios en cuaresma y otros días prohibidos, en que la Silla Apostólica dispensara
á los domas Fieles, por unas Letras expedidas á í^ de Junio de 1537.
2. Consta por él, que existió para las Indias un Breve expedido en 2 de Agosto de 1502 por Pió IV,
para que en los dias de Cuaresma y otras abstinencias del ano todos los habitantes de las Indias
pudiesen comer huevos y lacticinios por 30 anos.
3. Consta que existió otro Breve de la misma fecha concediendo 4 los Indios, que en tiempo de
Entredicho pudiesen oir Misas y asistir á los Oficios Divinos, y recibir la Eucaristía, y enterrar los
cadáveres con solemnidad.
4. Consta que existieron unas Letras Apostólicas expedidas por Gregorio XIII, en 2 de Noviembre
de 1577 concediendo facultades á los Metropolitanos de Méjico y Lima por 12 anos, para absolver á
todos los habitantes de las Indias, de todos los pecados y censuras aun de las contenidas en la Bula
in Cana Domini.
5. Consta que el Comisario de Cruzada suspendió los tres Privilegios antedichos y cuales-
quiera otros Privilegios concedidos por la Santa Sede á estos Reinos y Provincias : con todos los
TOM. I. 93
746 PARTE ¿^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELEG.
Indullos para comer huevos y lacticinios en tiempo de Cuaresma y demás dias prohibidos del ano.
6. Suspende á los Eclesiásticos la facultad de absolver do pecados y censuras reservadas al Papa.
7. Suspende todas las Indulgencias somcjcintes ó desemejantes. Privilegios, Indultos y concesiones
emanadas de losRR. Pontífices ó de otras personas con su autoridad, aunque se hayan concedido á
cualquiera persona Eclesiástica, Monasterios, Hospitales, lugares pios, Universidades, Cofradías,
Reinos, Provincias, Ciudades, Villas, pueblos ó personas singulares.
OBSERVACIONES.
10 Véase en la Sección 2^ época 2*, el 18 de Mayo de 1680, la cuestión de si los Indios están
obligados á sacar la Bula do Cruzada, para gozar de sus Privilegios.
2® En el misino sentido y casi con las mismas palabras de éste Edicto del Señor Tássis, publicó el
suyo 30 anos después el Comisario D. Antonio Sotomayor, del cual se ocupa el Señor Villarrocl,
cuando dice : « Y si suspende el Privilegio (de Pió IV) que no hay, por que siendo temporal expiró
corrido el término : ¿ qué es lo que ha suspendido el Sonor Comisario? » Lo mismo se puede decir
de éste Edicto; pues el Privilegio concedido por 30 anos expiró en 2 de Agosto de 1592. Por lo cual
aparece, que ésta clase de Privilegios se citaban por los Comisarios como ejemplares y modelos de
las gracias, que quedaban suspensas por la Bula.
3"* Del Privilegio de que estamos hablando, concedido por Pío V á las Indias por 30 anos, para
usar de lacticinios no se hace mención en los Fastos de Morelli, y solo se menciona el concedido á
Méjico, 20 anos antes, en 20 de Diciembre de 1542 en el Pontificado de Paulo III.
Tercera Spoca de la Crnzada desde 1624, en que se expidió la bula de Lacticinios,
á 1778, en que se Despacho el primer indulto cnadragesimal.
1624. 14 de Junio. Con ésta fecha expidió Urbano VIII. la Bula de Lacticinios para el Clero
secular, antes exceptuado en el Indulto de la Cruzada. Se debe pues notar aquí que, aunque el
Comisario publicaba diversos Sumarios ; á saber, de Vivos, de Difuntos, de Composición y de
Lacticinios, los tres primeros se contenian en la misma Bula de Cruzada ; pero el de Lactici-
nios se dio en Bula separada, concedida por Urbano VIII. (Véase la Sección 2a Época 3a.)
1624. 24 de Setiembre. Decet Romanum. Por éste Breve declaró Urbano VIII, que las
Indulgencias de la Cruzada no quedaban suspensas por el Jubileo del año Santo. (Véase el N. 1.)
1624. 3 de Diciembre. Nuper aNohis.'Por éstas Letras permite Urbano VIII, que se im-
priman las Indulgencias de la Cruzada en Sumarios, para que lleguen mejor á noticia de
todos. (Véase el N. 2.)
1625. 17 de Febrero. Cum alias. Por éste Breve se dio comisión al Nuncio Apostólico de
Madrid para recoger cien mil escudos ó su residuo, procedentes de la Bula de Cruzada, para
la fábrica de la Basílica del Príncipe de los Apóstoles. (Véase el N. 3.)
1629. 31 de Marzo. Romamis Pontifex, Prohibe Urbano VIII elegir confesor en la Com-
pañía de Jesús en virtud de la Cruzada. (Véase el N. 4.)
1630. 29 de Junio. In spccula. Por ésta Bula declaró Urbano VIII, que la facultad de la
Cruzada respecto á reservados, no sufraga á los Seglares, sino en el fuero interno, y á los Ke-
gulares ni en el fuero interno, ni en el externo. (Véase el N. 5.)
1634, 10 de Marzo. Apostolatus officium. Por ésta Constitución manda Urbano VIII á los
Comisarios de Cruzada, por medio de su Nuncio en Madrid, que no permitan que el oficio de
Notario de la Cruzada se venda por los Seglares, ó que los Clérigos señalen pensión pecuniaria
á los legos por el expresado Oficio, que es Eclesiástico. (Véase el N. 6.)
1635. 3 de Noviembre. Se declara nula la venta de los oficios de la Cruzada. (Véase el N. 7.)
SECCIÓN PRIMERA. 7i7
1644 8 de Noviembre. Alias félicis memorim. Por éste Breve permite Inocencio enb *x
la Bula de Cruzada se pueda publicar por éste sexenio en las Indias cada año, no obstante el
Indulto de Gregorio XIII, para que se publicase por bienios (Guerra, Pontifíciarttm Constitu-
tionum Epitome tom. 2, pág. 147.) Acerca de la publicación de la Cruzada por bienios dice
así Solorzano, que escribía por los años de 1652 : « In prsedicatione autem (Cruciatse) mos in
Híspanla servari solitus, custoditur (in Indiis), eo excepto quod propter locorum distantiam
non singulis annis, sed de biennio in biennium repetitur ex Brevi Gregorii XIII, 5 Sept.
1578 Et quamvis ssepe aliqni ad Regias aures detulerint, ut annalem, ad instar Hispaniae,
hanc prsedicationem Indiarum esse curaret, rati eo modo eleemosynarum proventus in duplum
augeri posse, de quo prsecipue agit qusedam scbedula, data Matriti, 6 Martii 1618, ad Pe-
ruanum Proregem, D. Principem Squillacens. directa : Adhuc hoc admissum non est multis
ac validis rationibus in contrarium consideratis, quae annalem prsedicationem difficilem una et
impossibilem reddunt in Provinciis adeo vastis et remotis. » (Ibid, tom. 2, pág. 354.)
1645. 24 de Mayo. Inocencio X en su Breve Cum alias manda á su Nuncio que por la pu-
blicación de la Cruzada en favor de los Eclesiásticos, que debía hacesse cada año, exija mil
quinientos escudos para la fábrica de la Basílica de Letran. (Guerra, Pontificiarum ConstitU"
tionum Epitome, tomo 2», pág. 147.)
1645. 3 de Noviembre. Alias Nos. Por éste Breve renueva Inocencio X el mandato de
Urbano VIH, por medio de su Nuncio á los Comisarios de Cruzada en 1634, para no vender los
oficios pertenecientes á la Cruzada ; lo cual como no se hubiese cumplido, el Pontífice renueva
ahora el precepto, declarando nulas todas las ventas hechas en los Reinos de Castilla y de
León, y todos sus efectos los declara írritos y de ningún valor. (Guerra, ibid.)
1651. 17 de Junio. Manda Inocencio X en el Breve Cum nosá, su Nuncio que exija mil
quinientos escudos para la fábrica de la Basílica de Letran, por la extensión de las Indulgencias
á los Eclesiásticos. (Guerra, ibid.)
1657. 12 de Febrero, Se despachó la Cédula Real, para que se publicase la Cruzada en
Indias juntamente con la Bula de Lacticinios. Obsérvase por las Cédulas, que la Bula de Cru-
zada no iba acorde en el término cenia de Lacticinios. (Véanse los nn. 8, 9, 10.) Para explicar
ésta discordancia debe notaxse, que la Bula de Lacticinios se concedió por Urbano VIÍI la
primera vez ad quinquennium ; después, según se observa en algunos Breves, se prorogaba ad
sexenniu7n. Pero no se encuentra ningún indulto Pontificio para que cada publicación sirviese
para dos años, como lo hizo Gregorio XIII para la Cruzada.
1680. 18 de Mayo.Con ésta fecha se publicó la Recopilación de las Leyes de Indias, en donde
se hallan dos relativas á la Cruzada y á los Indígenas. (Véase la Sección 2», Época la).
1700. 17 de Abril. Cum sicut. Por éste Breve declaró Inocencio XII : Bullam Cruciat<B
Sandce nihil novi juris induxisse núllumque privüegium continere, quoad approhationem
confessariorum contra formam Concilii TridentinL Por consiguiente, que ningún confesor
Secular ó Regular puede ser elegido, si no está aprobado por el Ordinario del lugar, en donde
moran los penitentes, y eligen el confesor.
1718. 4 de Junio. Romanus Pontifex, Este Breve se expidió por Clemente XI, suspendiendo
la Bula de la Cruzada en todos los Dominios de España; cuyas causas fueron éstas. Los Ro-
manos Pontífices hablan concedido antes el producto de la Bula de Lacticinios al Rey Católico
de España, y el mismo Clemente XI habiaprorogado y renovado varias veces ésta misma gracia,
con el objeto de proporcionar recursos al expresado Rey para hacer la guerra á los Turcos.
Ahora se queja el Pontífice de no haberse empleado dicho producto contra los Infieles, antes al
contrario se habia empleado en aprestar una flota contra los Príncipes Fieles (á saber, contra
el Emperador Carlos VI y (íontra el Rey de Sicilia, Manuel, Duque de Soboya) contraviniendo
748 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
así el Rey de España á la promesa, que babia hecho de no separar su flota mientras durase la
guerra de los Turcos, para la cual había ademas ajustado un tratado de alianza con Carlos VI
y Venecia. Y por haber retirado su flota creció la audacia de los Turcos, y los Cristianos se
vieron precisados á hacer las paces con el enemigo, bajo condiciones humillantes. Por lo cual
viendo el Pontífice el abuso, que se hacía de las Indulgencias concedidas por la Santa Sede á
los Reinos de España, suspendió á su beneplácito la Cruzada. (Véase el N*» 12.)
1718. 22 de Octubre. Se despachó una Cédula Real contra los que esparcían voces contra la
Cruzada. (Véase el N» 13.)
1719. 13 de Enero. Alias a Nohis. Por éste Breve se alzó por un año solamente la suspen-
sión anterior ; porque era muy duro para el Rey Católico y todos los pueblos de España carecer
de los privilegios de la Cruzada. T como por otra parte el Pontífice había suspendido la Bula &
su beneplácito, ahora cree oportuno relajar la suspensión, que se pronunció en el año 1718.
Hace ademas otra gracia el Pontífice y es que renovándose la Cruzada de 6 en 6 años, y
debiendo pagar el Rey Católico en cada renovación cierta pensión del producto de la Bula para
la Cámara Apostólica ; ahora el Santo Padre concede la Bula gratis.
Quiere sin embargo el Pontífice, que la presente relajación sea á su beneplácito, así como
lo fué la suspensión. (Véase el N* 14.j
1720. 20 de Setiembre. Alias Nos. Por éstas Letras se revoca de nuevo la suspensión de
1718, cuya revocación con tanto más gusto se decreta por el Pontífice cuanto más humildes
son las súplicas del Rey Felipe V, pidiendo ésta gracia. (Véase el N* 15.)
1741. P de Junio. En sus Letras Sacramentum PcBnitentice, prohibe Benedicto XIV la
absolución del cómplice, aun en virtud de la Cruzada u Decernentes quod neo etiam in vi
cujuscumque Jubilsei, aut etiam Bullse, qua? appellatur Cruciatse Sanct», confessionem dicti
complicis hujusmodi quisquam valeat excipere eique sacramentalem absolutionem elargiri. »
1744. 8 de Julio. Si Fraternitas tua. En éste Breve se hallan seis respuestas de Bene-
dicto XIV, entre las cuales es una «Nihil in praenunciatis Nostris Litteris Apostolicis statutum
esse, quod respiciat gratiosum Cruciatse Diploma : quare qui eo gaudent illius tenorem stricte
et considérate perpendant,ex ejusque sententia se gerant : caveant autem ne inani quapiam ex-
cusatione sese solutos esse arbitrentur prsescriptis ibi legibus. (Bul. de Bened. XIV, tom. I,
Const. IC.)
1744. 5 de Agosto. Apostólica Indulta. Declara Benedicto XIV, que no se puede elegir un
simple Sacerdote para confesor en virtud de la Cruzada ú otro Privilegio. Ni los Regulares
pueden elegir confesor aprobado, sin licencia de sus Prelados. (Véase el N. 16).
1750. 4 de Marzo. Por su Breve Quoniam autem inconstans, concede Benedicto XIV á
D. Fernando VI y á sus Sucesores la facultad de hacer cobrar por personas Eclesiásticas de su
agrado, que á ellos tocaba designar, y la de distribuir é invertir por sí mismos, independiente-
mente del Comisario General, el producto de la Cruzada y Subsidio en defender sus Dominios
contra los Infieles y otros enemigos de la Fé Católica, y en enviar expediciones contra los
mismos, con tal que sea para la conservación y aumento de la misma Fé. (Véase el N. 17).
1768. 20 de Marzo : Indulgentias illas. Por éste Breve prorogó la Cruzada Clemente XIII
por seis años. Documento importante por traer el Catálogo de todas las prórogas anteriores
desde Clemente VIIL (Véase el N. 18.)
1773. 10 de Abril. Con ésta fecha expidió su Edicto el Comisario de Cruzada, D. Ildefonso
Clemente de Aróstegui. Vino en un pergamino, como se encuentra en el Archivo de Quito, y
contiene cuatro documentos : V El Edicto del Comisario; por el cual dispone se publique la
Cruzada para el bienio de 1776 y 77 : 2*» La Bula de la Cruzada en texto latino, como la despa-
SECCIÓN PRIMERA. 749
chó Gregorio XIII : 3** La próroga de la Cruzada referida arriba en el Breve Indulgenftas illas :
4** El Breve expresado Alias a sanctm memoriw^ en que se proroga la Bula de Lacticinios por
otros seis años. Este documento se omite por ser lo mismo que el de Martinez de Bustos, que
ponemos en la Sección 2a, Época 4a.
DOCUMENTOS
de la tercera Epooa de la Cruzada desde 1624 a 1778.
L
LAS INDULGENCIAS DE LA CRUZADA NO SE SUSPENDEN POR EL JUBILEO DE 1625.
ürbanus Papa VIII. Adfuturam rei memoriam.
Decet Romanum Pontificem indulgentiarum et gratiarum concessiones, quse ad adjuvandum
contra inimicissimos Turcas expeditionem a Sede Apostólica factse sunt, a generali indulgen-
tiarum suspensione excipere, ne circa eas aliquibus dubitandi occasio prsebeatur.
1. Cum itaque, postquam dudumfelicis recordationis Pius Papa V, Prsedecessor noster,
ómnibus in Hispaniarum Regnis et Insulis illis adjacentibus ac etiam Sardiniae consistenti-
bus, qui Pidei Catholicae zelo adducti infra certum expressum tempus ad exercitum, tune clara
memoriffi Philippi II, Hispaniarum Regis Catholici, contra Turcas comparatum, contra illos
pugnaturi aut aliud genus servitii gratuito facturi suis sumptibus accessissent, etibidem
usque ad finem expeditionis ejus anni permansissent, aut de bonis sibi a Deo collatis expedi-
tionem prsedictam adjuvasscnt, plurés indulgentias ac peccatorum remissiones et relaxationes
pro vivis et defunctis aliasque spirituales concessiones, necnon privilegia, facultates et indulta
vel quovis alio nomine nuncupatas gratias concessit ;
2. Acrecolendse memorise Gregorius Papa XIII, etiam Prsedecessor íioster, tempus in dicti
Pii Prsedecessoris Litteris prsefixum prorogando, concessiones, privilegia, facultates, indulta et
gratias hujusmodi, nonnullis alus additis,declaratis et immutatis, ad Indiarum Maris Occeani
etRegni Sicilia ultra pbarum etiam aliquot foi san aliorum Regnorum etlocorum personas,
quae dicti Philippi Regis imperioessent subject8e,extendit; ac deinde diversi Romani Pontifices,
etiam nostri Praedecessores,et nos etiam illas proroga vimus,extendimu3 et ampliavimus, prout
in diversis Litteris Apostolicis, etiam in forma Brevis desuper expeditis plenius continetur ;
3. Novisssime,occasione celebrationis sanctissimi Jubilsei próximo futuro anno millesimo sex-
centismo vigésimo quinto, universo populo Christiano indicti, aliorum Romanorum Pohtificum
morem eain re 8equuti,de Apostólica potestatis plenitudine omnes et quascumque indulgentias
etiam plenarias et ad instar Jubilaei, necnon facultates, concessiones et indulta qusecumque
a nobis et a dicta Sede ejusque auctoritate, quibuscumque Ecclesiis et Monasteriis utriusque
sexus acConventibus, Domibus, Congregationibus, Hospitalibus et piis locis, necnon Ordinibus,
etiana Mendicantium et Militiarum, necnon Confraternitatibus et üniversitatibus, eorumque
et alus cujuscumque dignitatis, gradus et conditionis personis Ecclesiasticis et saecularibus
per universum orbem constitutis, etiam per modum communicationis, extensionis et alias
quomodocumque, perpetuo vel ad tempus, quibusvis modis et ex quibusvis causis concessa,
cum irritantis adjectione Decreti et alus efficacissimísclausulis in illis appositis, suspendimus,
interdicen tes ne ulla alia quam pradicti a nobis indicti Jubilai indulgentia interim, si ve
publice sive privatim, ubique locorum ac géntium publicarentur, pradicarentur vel nuncia-
750 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
rentur, secus autem facientes Excommunicationis sententiam eo ipso incurrerent, et ab Ordi-
iiariis locorum pro cujuscumque arbitrio punirentur, et alias, prout in Litteris Apostolicis sub
plumbo expeditis latius explicatur ;
4. Nos, quibus prsecique curanda sunt ea, quge ad fidem Catholicam tuendam et, adjuvante
Domino, aliquando propagandam pertinent, quique eo animo, eaque volúntate nunquam fuimns,
ut indulgentise, facultates, concessiones et indulta qusecumque intuitu expeditionis in Turcas
ac Cruciatse hujusmodi impedirentur aut revocarentur, ac dictarum Litterarum omnium
seriem, ac síi de verbo ad verbum insererentur, praesentibus pro expressis et insertis habentes,
auctoritate praesentium declaramus, suspensionem eamdem ad indulgentias, facultates, con-
cessiones et indulta qusecumque occasione dictse expeditionis et Cruciatse in Hispaniarum
Eegnis et alus Dominiis et locis Charissimo in Christo Filio nostro Philippo IV, Hispaniarum
Kegi Catholico, subjectis, ut prsefertur, concessa, non extendí, eaque omniaet singulasub
dicta suspensione minime comprehendi
Non obstantibus
Datum fíomge, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 24 Septembris 1624,
Pontificatus nostri anno secundo
(Ex BulL Rom sub. Pió IX ed.)
11.
FACULTAD DEL COMISARIO PARA PUBLICAR LAS GRACIAS DE LA CRUZADA POR SEPARADO,
O POR DIVERSOS SUMARIOS.
ürbanus Papa VIII. Ad futuram rei memoriam.
1. Nuperanobis emanaruntLitterse tenoris subsequentis, videlicet: « Charissimo in Christo
Filio nostro Philippo, Hispaniarum Regi Catholico Alias felicis recordationis Pius
Papa V » (Véase la Sección 2\ Época 3».)
2. Nunc autem faciliori earumdem gratiarum exequutioni, quantum cum Domino possumus,
providere volentes, supplicationibus etiam dicti Pbilippi Regís nomine nobis super hoc humi-
liter porrectisinclinati, eidem Didaco, Patriarchse moderno, et pro tempere existenti, gratia-
rum prsedictorum Exequutori et Commissario dicta auctoritate deputato, praeinsertas Litteras
nostras cum ómnibus et singulis in eis coritentis,modo et forma,quibus alise nostrse etRomano-
rum Pontificum, Praedecessorum nostrorum, hujusmodi Litter» super dictarum gratiarum spi-
ritualium et temporalium per eumdem Pium Prsedecessorem concessarum, ut prsefertur, proro-
gatione expediri solitse publicari consueverunt,publicandi, illasque simul cum eisdem Litteris,
vel separatim, singulis annis imprimendi sen imprimí faciendi, eleemosynamque per eos, qui
gratiis per prseinsertas Litteras nostras hujusmodi concessis, uti voluerint, elargiendam (sino
tamen príejudicio eleemosynae, ratione gratiarum spiritualium et temporalium per dictum
Pium Prsedecessorem concessarum hujusmodi, et a diversis Romanis Pontificibus, Prsedeces-
soribus nostris, ac etiam a nobis prorogatarum, ut prsefertur, dari consuetse) juxta earumdem
primarum gratiarum tenorem et formam taxandi seu declarandi, Apostólica auctoritate prae-
dicta, tenore prsesentium, plenam, liberam et amplam facultatem et auctoritatem concedimus
et impartimur.
3. Non obstantibus
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 3 Decembris 1624, Pontificatus
nostri anno secundo.
(Ex BuUar. Rom. sub Pió IX, ed.)
SECCIÓN PRIMERA. 751
III.
SE CONCEDE FACULTAD AL NUNCIO DE ESPAÑA PARA COLECTAR LA LIMOSNA
DE LA CRUZADA PERTENECIENTE A LA BASÍLICA DE LOS APOSTÓLES.
Urbanus Papa YIII. Venerabilis Frater, salutem et Apostolicam benedictioaem.
1. Cum alias felicis recordationis Paulus Papa V, Prsedecessor noster, ex causis tune
expressis concesserit, facultates Sanctse Cruciatse in Regnis Hispaniarum in locis in dicti
Pauli, Prsedecessoris nostri, Litteris nominatis ad sex annos et nomine ciarse merr\oriae Phi-
lippi III, Hispaniarum Regís Catbolici, dilectus Eilius noster Gaspar, tituli S. Crucis in
Hierusalem Presbyter Cardinalis Borgia nuncupatus, poUicitus fuerit, quod Thesaurarii pe-
cuniarum ex facultatibus hujusmodi proventarum summam centum millium ducatorum auri
in auro eidem Paulo Prsedecessori, aut cui per eum ordinatum fuisset, in subventionem fabricse
Basilicse Principis Apostolorum de Urbe, viginti sex millia singulis annis primo currentibus
dicti sexennii, persolvent.
2. Nos cupientes fabricam hujusmodi omni ope promoveri, ac de fide, integritate ac
diligentia tua plurimum in Domino confidentes, te, ac pro tempore existentera nostrum ac
Sedis Apostolicse in Regnis Hispaniarum Nuncium ad summam centum millium ducatorum
hujusmodi seu dictas summse residuum debitis temporibus a prsedictis Thesaurariis seu alus
personis pecunias prsedictas solvere debentibus per se vel alium seu alios loco tui, periculo
tamen suo, deputatos, petendum, exigendum, levandum et recuperandum, et de exactis, leva-
tis, recuperatis quietandum et absolvendum nostrum et prsedictse fabricse Procuratorem et
Commissarium, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium facimus, constituimus et de-
putamus
Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis etiam certam formam
in confectione quietantium requirentibus cseterisque contrariis quibuscumque.
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 17 Pebruarii 1625, Pontificatus
nostri anno secundo.
(Ex Bull. Rom. sub Pió IX edito.)
IV.
EN VIRTUD DE LA CRUZADA NO SE PUEDE ELEGIR CONFESOR EN LA COMPAÑÍA DE JESÚS.
Urbanns Papa VIII. Ad perpetuam rei memoriam.
1. RomanusPontifex ad ea sollicitudinis suse partes intendere debet, per quge Religiosorum
status in pace et quiete tutius conservetur.
2. Sane cum ratio doceat et experientia compertum sit, Religionibus valde perniciosum
existere, ut eorum Religiosis licitum sit confessarium sibi eligere, et licet felicis recordationis
Gregorius XIII ac Clemens VIH et Gregorius XV, Romani Pontifices Prsedecessores nostri,
per suas in forma Brevis Litteras expresse prohibuerint, ñe Religiosi Societatis Jesu faculta-
tibus Cruciatse Sanctse uti absque Superiorum suorum licentia valerent.
3. Nihilominus, quia nonnulli existimant ex clausulis Litterarum dictse Cruciatse cuicum-
que ipsius Societatis privilegio derogari, et propterea ipsis Religiosis hujusmodi facultatibus
uti licitum essé, speciali ad hoc nostro et Apostolice Sedis opportuno remedio jiecesse sit.
4. Nos pro nostro pastoralis muneris debitó, ea quse ipsius Societatis quieto et pacifico
statui ac debitae Superioribus obedientise conservandse opportuna esse cognoscimus, salubriter
providere volentes, motu proprio et ex certa scientia meraque deliberatione nostra, ac de
Apostolicse potestatis plenitudine ac nostra perpetuo valitura Constitutione sancimus, nuUi
752 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Keligiosorum ejusdem Societati licere facultatibus Cruciatse hujusmodi, in quacutíique mundi
parte publicatae vel publicandse, quoad eligendum confessárium et obtinendam absolutionem
a casibus reservatis, uti, nec eis, quoad hanc (partem) eligendi confessárium et obtinendam
absolutionem praedictam, facultatem Cruciatse hujusmodi suffragari, minusque prsesentes
Litteras sub quibuscumque ejusdem Cruciatse concessionibus, extensionibus, prorogationibus
et confirmationibus factis, et pro tempere quomodolibet faciendis, comprehendi.
5. Sicque per quoscumque judices
0. Non obstantibus prsemissis
Datum Eomse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 31 Martii 1623, Pontifi-
catus nostri anno sexto.
(Ex Bull. sub Pió IX edit.)
V.
DECLARA URBANO VIIÍ QUE NINGÜN REGULAR PUKDB EN VIRTUD DE LA CRUZADA ELEGIR
CONPESOR, QUE LE ABSUELVA NI AUN « IN FORO CONSCIENTLE »
ürbanus Papa VIIL Ad perpetuam rei memoriam.
In specula militantis Ecclesiae nullo licet meritorum suffragio, Divina dispositione constituti,
et attente considerantes Sacros Regularium Ordines tantas Ecclesise Dei utilitates omui tem-
pere attuli3se,ut ad eos conservandos et instaurandos Romani Pontifices, Prsedecessores nostri,
magnam jure óptimo diligentiam semper adhibuerint : dignum, quin potius debitum, reputa-
mus, ut eorumdem Pontificum vestigiis inhserentes, ad ea pastoralis vigilantise partes jugiter
intendamus, ut in eisdem Ordinibus disciplinse Regularis observantia sarta tecta conservetur,
et si qu3eilliobessedignoscuntur,opportun¿ Constitutionis ministerio salubriter removeantur.
1. Alias felicis recordationis Clementi Papa VIII, Prgedecessori nostro, expósito per Procu-
ratorem Geheralem Ordinis Pratrum Beatse Marise de Monte Carmelo, quod, cum in Bulla
Cruciatse ¿anctse et alus privilegiis ab Apostólica Sede concedí solitis, detur facultas eligendi
confessárium idoneum, ab Ordinario approbatum, qui possit Christifideles absolvere a casibus
Ordinario et Sedi Apostolicse reservatis, Religiosi prsedicti facultatibus uti prsesumebant in
detrimentum eorum Regularis disciplinse : quare idem Clemens Prsedecessor sua perpetuo
valitura Constitutione declaravit, facultatem et concessionem Sanctse Cruciatse et aliorum
indultorum prsedictorum, quantum ad prsedictum articulum eligendi confessárium et absol-
vendi a casibus reservatis, non habere locum cum Fratribus et Sororibus Monialibus, quorum-
cumque Ordinum et Congregationum cujusvis Instituti Mendicantium et non Mendicantium,
tam in provincia Hispanise quam extra eam ubilibe); constitutis, nec eis suffragari, sed ejusdem
Clementis Pradecessoris intentionis fuisse, quod iidem Fratres et Moniales, quantum ad Sacra-
mentum PcBnitentise seu Confessionis administrationem, dispositioni suorum Prselatorum
subjecti essent, prout in dicti Clementis Prsedecessoris in simili forma Brevis desuper sub die
23 Novembris 1599, Pontificatus sui anno octavo, expeditis Litteris, quarum tenores pro
expressishaberi volumus, plenias continetur.
2. Nihilominús cum sicut nobis, non sine animi nostri molestia, innotuit, nonnuUi Ordinis
Fratrum Prsedicatorum Professores, pra^textu Bullse ejusdem Sanctse Cruciatse ac dictorum
indultorum. confessárium hujusmodi, qui eos, ut prsefertur, absolvat, eligere posse prsetendant
et forsan eligant etiam ad prsesens, postquam Litterse nostrse sub die 14 Junii 1624, Pontifica-
tus nostri anno primo, super facúltate eisdem Regularibus confessárium ad efifectum hujus-
modi eligendi ad quinquennium tune proximum concessa, emanatse, pridem ab anno et ultra
expiraverunt, in máximum status éi observantiae Regularis prsejudicium.
SECCIÓN PRIMERA. 753
Nos prsemissis, quantum nobis ex alto eónceditur, obviare ac felici tam eorumdem Sancti
Dominici et Beatse Mari» do Monte Carmelo Keligiosorum, quam omnium et quorumcumque
aliorum cujuslibet Ordinis, Congregationis, Societatis et Instituti, etiam speciali mentione et
nota digni, utriusque sexus, tam Mendicantium quam non Mendicantium, statui atque direc-
tioni,et aliorum Christifidelium saluti consulere volentes, prsefatseque Clementis Praedecessoris
declarationi inhserentes, illamque tenore prsesentium innovantes, ac, quatenus opus sit, am-
pliantes, motu proprio et ex certa scientiaac matura deliberatione nostris, deque Apostolicse
potestatis plenitudine, concessionem Sanctse Cruciatse, quse respectu facultatis hujusmodi,
etiam laicis et Clericis ssecularibus cujuscumque status, gradus, quaiitatis et conditionis,
etiam speciali nota dignis, quoad casus reservatos etiam in Bulla Coense Domini (Hseresi
excepta) contentos, nonnisi in foro conscientise, non autem in foro externo suffragatur, alio-
rumque indultorum hujusmodi, quantum ad prsedictum articulum eligendi confessarium et
absolvendi a prsedictis casibus reservatis, etiam in Bulla Cosnae Domini conten fcis, cum Fra-
tribus etMonialibus praedictorum Fratrum Prsedicatorum ac aliorum quorumcumque Ordinum
et CongregationumSocietatisque et Instituti praedictorum Mendicantium et non Mendicantium,
tam provinciaeHispanise quam extra eam ubilibet constitutorum, Keligiosis locumminimeha-
buisse ñeque habere, nec illis ullo modo suffragari potuisse ñeque posse, excepto dumtaxat illo
quinquennio, quo Litterae nostrae hujusmodi, ut praefertur, duraverunt, siquidom die 14 mensis
Junii 1629 próximo praeteritijam expiraverunt, sed nostrae intentionis fuisse et esse quod iidem
Fratres et Moniales, quantum ad Sacramentum Poenitentiae seu Confessionis administrationem
ordinariaedispositioni suorum Prajlatorum et Sedi Apostolicse quoad sibi reservata, subjecti sint
earumdem tenore praesentium perpetuo declaramus....
Datum Eomae, die 19 Junii 1630, Pontificatus nostri anno séptimo.
(Ex Bullar. Rom. sub Pió IX edito.)
VI.
PROHIBICIÓN DE VENDER EL OFICIO DE NOTARIO DE CRUZADA.
Venerabili Pratri Laurentio Bpiscopo Senogalliensi, nostro et Sedis Apostolicse in
Regnis Hispaniarum Nuntio.
ürbanus Papa VIII.
Venerabilis Prater, salutera et Apostolicani benedictionem.
Apostolatus officium humilitati nostrae, meritis licet imparibus. Divina Providentia commis-
sumjugiternoscorapellit omni sollicitudine invigilare, ne immunítatis Ecclesiasticse jura et
Privilegia violentur, sed personis Ecclesiasticis salva et illaesa conserventur.
1. Sane ex gravi dilectorum Filiorum Cleri Regnorum Castellae et Legionis querimonia
accepimus, Commissarium Cruciatse, ad concordiae initae inter Charissimum in Christo Filium
nostrum Philippum, Hispaniarum Regem Catholicum, ex una, ac eosdem Clerum ex altera
partibus super solutione concessionis primae decimae.... et a Nobis auctoritate Apostólica con-
firmatae, exequutionem procederé....
2. Quare Gleri praedictorum indemnitati juxta creditum Nobis desup^r Apostolicse servitutis
officium, quantum cum Domino possumus, consulere volentes, tibi per praesentes committimus
et mandamus, ut eidem Commissario significes, quod ipse Commissarius, cum nuUam ad id
haberet facultatem, male et perperam fecit gravando eosdem Clerum, et sub censuris ad sol-
vendum post lapsum dicti quinquennii concordias et confirmationis Apostolicse hujusmodi,
TOME I. 94
754 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
quodque de csetero a prsemissis omnino abstineat, doñee alia cum eisdem Clero concordia desu-
per inita et Apostólica auctoritate confirmata fuerit, et ob gravamen eisdem Clero illatum
ac censuras et pcenas Ecclesiasticas per eum propterea incursas conscientise suaí consulat.
3. Prseterea eumdem Commissarium auctoritate nostra moneas, ne Notariatus et officia
Cruciatse, subsidii et primse decimse, Bxcusati nuncupati hujusmodi, cum Ecclesiastica officia
sint, a Ministris Regiis vendi seu alienar! quoquo modo permittat, minusque cogat Clerum ad
solutionem aliquam faciendam eis, qui officia hujusmodi sive alterum eorum ement, seu jam
forsan de facto emerint, nosque sub Excommunicationis latie sententise pcena per contrafa-
cientes ipso facto incurrenda, serio prohibere, ne officia et alia prsefata emantur vel vendantur,
sed circa hsec servari deberé omnia, quse hactenus servari consueverunt
Non obstantibus
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 10 Martii 1634, Pontificatus
nostri anno undécimo.
(Ex BulL Rom. sub Pió IX ed.)
VIL
SE DECLARA NULA LA VENTA Y COMPRA DE LOS OFICIOS DE LA CRUZADA.
ürbanus Papa VIII. Ad futuram rei meraoriam.
Alias nos dilectorum Filiorum Cleri Regnorum Castellse et Legionis indemnitatí... consulere
volentes, Venerabili Fratri Laurentio, Episcopo Senogalliensi.... commisimus et mandavi-
mus, ut Ínter alia Commissarium Cruciataa auctoritate nostra moneret, ne Notariatus officia
Cruciatse, subsidii et primse decimse, Excusati nuncupati, cum Ecclesiastica officia sint, a
Ministris Regiis vendi seu alienari quoquo modo permitteret...
2. Cum autem, sicut ex iterata et gravi eorumdem Cleri querimonia accepimus, aliqua ex
prsedictis officiis tempere dictarum Litterarum nostrarum hujusmodi vendita et aliénala essent,
dictique Clerus ad solutionem illis faciendam, qui officia hujusmodi seu eorum alterum eme-
runt, compellantur et cogantur, et a Ministris, per Ecclesiarum dictorum Regnorum Capitula
ad hujusmodi officia exercenda deputatis, suorum officiorum scripturse et instrumenta ipsis
invitis extorqueantur, ne illis pro suorum officiorum exercitio et ratione uti, aut se prsemunire
ullo pacto valeant.
3. Nos prsemissis, quantum cum Domino possumus, obviare volentes, quascumque vendi-
tiones et emptiones de dictis officiis factas cum ómnibus et singulis inde sequutis, nullas,
irritas et inanes milliusque roboris vel momenti esse et fore, Apostólica auctoritate, tenore
prsesentium, declaramus....
Non obstantibus....
Datum Romas, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 3 Novembris 1G35,
Pontificatus nostri anno décimo tertio.
(ExBull. Rom. sub Pió IX edito).
VIII.
El Rey.
Presidente y Oidores de la mi Audiencia Real, que reside en la Ciudad de San Francisco de
Quito, de la Provincia de Quito, de las nuestras Provincias del Perú. Sabed, que la Santidad
del Papa Clemente VIII, de felice recordación, concedió al Rey mi Sor. y Padre, que Santa
SECCIÓN PRIMERA. 755
gloria haya, la Bula de la Santa Cruzada de Vivos, Difuntos y Composición, para que.se publi-
case y predicase en todos sus Keinos y Señoríos, Indias ó Islas á ellos adyacentes para defensa
de la santa Pé Católica : la cual Nuestro muy Santo Padre, que rige y gobierna la Santa
Iglesia Católica de nuevo ha confirmado y manda que se publique y predique en las dichas
Indias la primera predicación de la séptima concesión, juntamente con la Bula de Lacticinios
concedida por la Santidad de Urbano VIII, que ha de comenzar después de acabada la sexta
predicación de la sexta concesión. Por ende yo os mando Fecha en Madrid, á 21 do Di-
ciembre de 1646, Yo el Rey.
(Cedulario de la Audiencia de Quito, Tomo 2, pág. 343.)
IX.
CÉDULA REAL.
Revdo. en Cristo Padre, Obispo de la Ciudad de Quito,de mi Consejo : Sabed que la Santidad
del Papa Clemente VIII, de felice recordación, concedió al Bey mi Sr. Padre, que Santa
gloria haya, la Bula de la Sta. Cruzada de Vivos, Difuntos y Composición, para que se publi-
casen y predicasen en todos sus Reinos y Señoríos, Indias ó Islas adyacentes, para la defensa
de la Sta. Pé, la que Nuestro muy Santo Padre Inocencio X, que rige y gobierna la Sta. Iglesia
Católica, de nuevo ha confirmado y manda que se prediquen y publiquen en las dichas Indias
la quinta predicación de la séptima concesión, juntamente con la Bula de Lacticinios, conce-
dida por la Santidad de Urbano VIII, que ha de comenzar después de acabada la última
predicación de ella. Por ende os ruego y encargo que, pues entendéis cuánto esto importa al
servicio de Dios Nuestro Señor y bien de las almas de los Fieles Cristianos, que en esas
Provincias viven y moran, deis orden como en esa vuestra Iglesia sea recibida la dicha
Sta. Bula con la autoridad y veneración, que se requiere ; y proveeréis que lo mismo se haga
en las otras Iglesias de vuestra Diócesis como se contiene en la Instrucción impresa del
Comisario General de la Sta. Cruzada. T os encargo y mando, que en ninguna manera con-
sintáis ni deis lugar que en la dicha predicación y su cobranza se ponga impedimento alguno,
y que todas las personas Eclesiásticas, seglares y Religiosas de todas las Ordenes persuadan y
animen á los Españoles é Indios, que tomen la Sta. Bula para que gocen de las gracias y
facultades en ella contenidas, y que no pida Cuarta ni Impetra» ni otro ningún derecho de la
dicha presentación y predicación, pues no se debe ni base de pagar. Y que el Tesorero y sus
factores. Predicadores y otros ministros que en ello entendieren sean favorecidos y bien tra-
tados, para que libremente puedan ejercer sus cargos y oficios ; que en ello mucho placer y
servicio recibiré. T en vuestra ausencia encargo y mando á vuestro Provisor y Vicario Gene-
ral haga y cumpla lo que en ésta mi Carta va contenido. Fecha en Madrid, á 31 de Diciembre
de 1654 años. Yo el Rey.
(Cedulario Arz. Quit. tom. 1, pág, 399.)
X.
El Rey.
Presidente y Oidores de la mi Audiencia Real, que reside en la Ciudad de San Francisco
de la Provincia de Quito. Sabed que la Santidad del Papa Clemente VIII, de felice recorda-
ción, concedió al Rey mi Sor. y Padre, que Santa gloria haya, la Bula de la Sta. Cruzada de
Vivos, Difuntos y Composición, para que se predicase y publicase en todos sus Reinos y Señoríos,
756 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Indias 6 Islas á ellos adyacentes, para defensa de la Santa Fé Católica; la cual se, ha de pre-
dicar en las dichas Indias la sexta predicación de la séptima concesión, juntamente con la
Bula de Lacticinios concedida por la Santidad de urbano VIII, que ha de comenzar después
de acabada la última predicación de ella. Por ende os mando que cada y cuando se fuere á
publicar la dicha Bula Pecha en Buen-Eetiro á 12 de Febrero de 1657 años. Yo el Rey.
(Cedulario de la Audiencia, tom. 2, pág. 592.)
XI.
DECLARACIÓN SOBRE LA FACULTAD DE ELEGIR CONFESOR EN VIRTUD DE LA BULA DE
LA CRUZADA.
Innocentius PP. XII. Ad perpetuam rei memoriam.
Oum sicut non sine gravi animi nostri dolore ex nonnuUorum Venerabilium Fratrum Epis-
coporum Regni Portngaliae et aliorum timoratse conscientise virorum delatis ad Nos querelis
accepimus, in Regno praefato revixerit ac in dies magis invalescat opinio per quasdam felicis
recordationis Pauli V, Urbani T'III et Clementis X, Komanorum Pontificum, Prsedecessorum
nostrorum, Constitutiones, necnon plura Congregationum tune existentium S. R. E. Cardina-
lium Concilii Tridentini interpretum, ac respective negotiis et consultationibus Epíscoporum
et Regularium Prsepositornm Decreta dudum damnata ac reprobata, qua innixi plerique illa-
rum partium privilegia et indulta per Litteras Apostólicas pro Cruciata Sancta émanatas,seu ut
vocant, Bullam Cruciatse, ita intelligenda esse existimant, ut facultas in Litteris seu Bulla
hujusmodi Christifidelibus attributa, confitendi peccata sua cuilibet Confessario, per quemcum-
que Ordinariumad confessiones audiendas approbato,locum habeat ethabere censeatur,etiamsi
is non fuerit Ordinarius loci, in quo confessiones prsefatas excipi contigerit ; hiuc est, quod Nos
ex debito pastoralis Officii quod humilitati nostrse, meritis licet et viribus longe impari, com^
misit Divina dignatio, animarum periculis in re tanti momenti, qualis est Sacramentalis Con-
fessio, quantum Nobis ex alto conceditur, paterna charitate occurrere cupientes, necnon
Constitutionibus et Decretis supradictis inhaerentes, de Venerabilium Fratrum nostrorum
ejusdem S. R. E. Cardinalium primum quidem supradictis negotiis et Consultationibus Epis-
coporum et Regularium Praepositorum, subinde vero etiam aliorum in tota República Chris-
tiana contra Hsereticam pravitatem Generalium Inquisitorum a Sede Apostólica specialiter
deputatorum, qui opinionem prsefatam ex integro examinarunt, remque totam maturo discus-
serunt consilio, ac etiam motu proprio et ex certa scientia et matura deliberatione nostris,
deque Apostolicse potestatis plenitudine, tenore prsesentium, decernimus et declaramus,
B'ifllam CruciatceSandce níhil novijurisinduxisse, nullumque privüegium continere quoad
appróbationem confessariorum contra formam ejusdem Concilii Tridendini et prcedictarum
Constitutionum Apostolicarum ; adeo ut, confessarii tam Sseculares, quam Regulares, qui-
cumque illi sint, in vim dictse Bullae Cruciatae a poDuitentibus ad audiendas eorum Sacra*
mentales Confessiones electi, nuUatenus confessiones hujusmodi audire valeant sine approba-
tione Ordinarii et Épiscopi Dicecesani loci, in quo ipsi pcenitentes degunt et Confessarios
eligunt, vel ad excipiendas confessiones requirunt : nec ad hoc suflfragari appróbationem semel
vel pluries ab alus Ordinariis aliorum locorum et Dioecesum obtentam, etiamsi pcenitentes
illorum Ordinariorum, qui Confessarios electos approbassent, subditi forent; confessiones
autem aliter et contra earumdem praesentium aliarumque Apostolicarum Constitutionum for-
inam deinceps faciendas et excipiendas respective, prseterquam in casu necessitatis in raortis
SECCIÓN PRIMERA. 757
articulo, nuUasfore, irritas et invalidas et Confessarios ipso jure suspensos esse et etiam rigide
puniendos abipsis Ordinariislocoruin. Porro quamcumque contrariam opinionem tamquara
falsam, temerariam, scandalosam et in praxi perniciosam, prsetenso quovis contrario usu, con-
trariaque consuetudine etiam antiquissima minime obstantibus, motu, scientia, deliberatione
et potestatis plenitudine paribus, harum serie daranamus et reprobamus, contrariumque usum
ac contrariam consuetudinem. hujusmodi penitus et omnino abrogamus et abolemus.
Ac proinde ómnibus et singulis Christifidelibus, cujuscumque status, gradus, conditionis, et
dignitatis existant, etiam specifica et individua mentióne et expressione dignis, ne supradictam
opinionem docere, tueri aut ad praxim deducere, quovis modo audeant seu prsesumant sub poena
Excommunicationis per contra facientes ipso facto absque alia declaratione incurrenda, a qua
nemo a quoquam, prseterquam a Nobis, seu Romano Pontifico pro tempere existente, nisi in
mortis ai-ticulo hujusmodi constitutus absolutionis beneficium obtinere valeat, interdicimus et
prohibemus.
Decernentes etiam easdem prsesentes Litteras et in eis contenta qusecumque, etiam ex eo
quod in prsemissis interesse babentes, seu haber e quomodolibet prsetendentes cujusvis status,
gradus, ordinis, praeeminentiae et dignitatis existant, seu alias specifica et individua mentióne
et expressione digni, illis non consenserint, seu ad ea vocati, citati, auditi et causse, propter
quas praesentes emanarunt sufficienter adductse, verificat^e et justificatse non fuerint, aut ex alia
qualibet, etiam quantumvis jurídica, pia et privilegiata causa, colore, prsetextu et capite etiam
in corpore juris clauso, etiam enormis, enormissimse et totalis laesionis, nuUo unquam tempere
de subreptionis vel obreptionis, aut nullitatis vitio seu intentionis nostrse vel interesse haben-
tium cónsensus, aliove qüolibet etiam quantumvis magno, et subatantiali ac incogitatoetinex-
cogitabili individuamque expressionem requirente, defectu notari, impugnari, infringi, retrac -
tari, in controversiam vocari, aut ad términos juris reduci, seu adversus illas aperitionis in
integrum aliudve quodcumque juris, facti vel gratise remedium intentari vel impetrari aut im-
pétrate, seu etiam motu, scientia et potestatis plenitudine paribus concesso vel emanato
quempiam in judicio vel extra illud uti seu se juvare ullo modo posse : sed ipsas presentes
Litteras semper firmas,validas et efficaces existere etfore,suosqueplenarios et Íntegros effectus
sortiri et obtinere, ac illis ad quos spectat, et pro tempere quandocumque spectabit inviola-
biliter et inconcusse observar i.
Sicque, et non aliter, in prgemissis per quoscumque judices Ordinarios et Delegatos, etc.
Datum Romse, apud JSanctam Mariam Majorem, sub anuulo Piscatoris, die 19 Aprilis anno
1700, Pontificatus nostri anno nono.
(Ex BuU. Rom. tom. 15, pag. 537.)
RESUMEN DE LA BULA ANTERIOR.
1. Habiendo sabido el Pontifico Inocencio XII con gran dolor de su tilma, que en el R»3ino de Por-
tugal prevaleció la opinión (ya reprobada por Paulo V, Urbano VIII y Clemente X, y por varios Decre-
tos déla Sagrada Congregación) de que la facultad concedida por la Cruzada para elegir cualquier
confesor aprobado por el Ordinario, se entiende del Confesor aprobado, aunque no lo fuese por el
Ordinario del lugar, en que se oyen las confesiones ; para mirar por la salud de las almas en cosa
de tanta importancia, como es la Confesión Sacramental, el Santo Padre ateniéndose á las Constitu-
ciones de sus Predecesores, y á los Decretos antedichos : y consultadas de nuevo los Sagradas Con-
gregaciones do Obisbos y Regulares y la del Santo Olíicio, Motu proprio deque Aposlolicm potestatis
plenitudine decreta y declara Bullam Cruciatce Sanctm nihü novijurisiiiduxisse^ nullumque privUegium
758 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
continere quoad approbaíionem confessariorum conlra formam Concüii Tridentini e¿ prnáictarum Consti-
tutionum Apostolicarum.
2. Que ningún confesor, Secular ó Regular, puede ser elegido sin la aprobación del Diocesano
del lugar, en donde moran los penitentes, y eligen ó buscan al confesor. Ni basla la aprobación semel
vel pliiries obtenida en otra Diócesis, aunque el penitente pertenezca á ella.
3. Sin estos requisitos las confesiones se declaran nulas.
4. Quamcumque contrariam opinionem^ tamqiiam falsam, iemerariatriy scandalosam et in praxi pernicio-
sam damnat,
5. Prohibe ne supradiclam opinionem docei^e, íneri, aul ad praxim deducere quovis modo audeant, seu
prcBsumant sttb pama Excommunicationis ipso factu incunenda.
Dado en 19 de Abril de 1700, nono de su PontiOcado.
Xll.
SE SUSPENDEN LAS GRACIAS DE LA CRUZADA EN LOS REINOS DE ESPAÑA.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Komanus Pontifex, sequi bonique siipremus assertor atque gratiarum dispensator in terris
constitutus, ea interdum, qusB a se et ab Apostólica Sede quibnsvis etiam sublimi ac regali
dignitate prsefulgentibus personis, taraetsi rationalibiis ex causis ac prudenti liberalitate
concessa fuerunt, ubi graviores rationes ita suadeant, ac potissimum esedem causse, propter
quas illa concedi contigit, id ipsum exposcant, sapienti consilio abolet, immutat aut suspendit,
seu alias desuper pastoralis sollicitudinis suae partes interponit, sicut, ómnibus maturas con-
siderationis trutina perpensis, conspicit in Domino salubriter expediré.
Alias siquidem Nos indulgentias illas et gratias, tam spirituales quam temporales, ad
certumtum expressum tempus publicañdas et duraturaá cía. mem. Philippo II, et Philippo III
aliisque successive Hispaniarum Regibus Catholicis, necnon ómnibus et singulis Christifideli-
bus in Regnis et Dominiis Hispaniarum ac illis adjacen. Insulis, consisten., et ad illa decli-
nantibus, qui certa muñera adimplevissent, a diversis Romanis Pontificibus, Prsedecessoribus
nostris, sub certis modo et forma tune expressis, concessas et pluries de sexennio in sexennium
prorogatas, ac deinde primo quidem a fel. rec. Urbano Papa VIII, postea vero etiam ab illis
Komanis Pontificibus, Prsedecessoribus nostris, quod licentiam vescendi óviset lacticiniis
tempere Quadragesimse pro personis Ecclesiasticis ssecularibus tune expressis extensas et
ampliatas ac de sexennio itidem in sexennium saepius prorogatas, Charissirao in Christo Filio
nostro Philippo V, earumdem Hispaniarum EegiCatholico et alus Christifidelibus supradictis
similiter ad sexennium a ñne alterius sexennii ultimo prorogati numerandum, extendimus et
prorogavimus ; concessiones itidem tam annui subsidii quadringentorum et viginti millium
ducatorum ex fructibus et redditíbus Ecclesiasticis universarum Hispaniarum, quam primse dé-
cimas in ómnibus et singulis Parochiis in Begnis et Dominiis dictarum Hispaniarum ac
Insulis eisdem Regnis adjacentibus consisten, eidem Philippo II Regi iib hac Apostólica Sede
ad certum tune expressum tempus factas ac subinde pluries, tam ipsi Philippo II quam alus
successive prsedictarum Hispaniarum Regibus Catholicis, de quinquennio in quinquennium
prorogatas, ampliatas et extensas memórate Philippo V Regi ad quinquennium tune
proximum similiter extendimus et prorogavimus. Et nihilominus ipsas indulgentias et gratias,
tam spirituales quam temporales, eidem Philippo V Regi et alus Christifidelibus prsedictis ad
sexennium ; subsidium vero annuum quadringentorum et viginti millium ducatorum ac
primam decimam hujusmodi ad quinquennium respective per diversas nostras in simili forma
SECCIÓN PRIMERA. 759
Brevis nempe die 8, et die 13 Octobris 1714, necnon binas die prima Januarii 17I6desuper
expeditas Litteras de novo concessimus et indulsimus. Prseterea ipsi Philippo V Regí per alias
nostras in eadem forma Brevis die 14 Martii ejusdem anni 1716 expeditas Litteras assigna-
tionem omnium fructuum et reddituum, necnon pensionum super his reservandarum unius
integri mensis omnium Cathedralium et aliarum Ecclesiarum, Monasteriorum et Beneficiorum
quorumcumque Ecclesiasticorum de Jure Fatronatus., sive ad nominationem ejusdem Philippi
V Kegis tantum, ac in príefatis Kegnis et Insulis adjacentibus existentium a memórate Urbano
Prsedecessore cía. itidem mem. Philippo IV, dum vixit, earumdem Hispaniarum Kegi Catho-
lico, ad certum tune expressum tempus factam, et successive ab alus Eomanis Pontificibus
pariter Prsedecessoribus nostris, imo etiam a nobis prorogatam ad quinqué annos tune
próximos tantum, similiter prorogavimus et extendimus, seu de novo concessimus, et
alias prout in singulis Litteris nostris supradictis, quarum tenores prsesentibus pro plene et
sufficienter espressis ac de verbo ad verbum insertis haberi volumus, uberius continetur.
2. Cum autem inspecta onmium memoratarum gratiarum ac concessionum, ut praefertur,
factarum et prorogatarum origine, compertum exploratumque sit, prsedictas quidem indul-
gentias et gratias, tam spirituales quam temporales, intuitu et occasione expeditionis contra
Turcas, Mauros et tarácenos concessas fuisse ; subsidium itidem annuum quadringentorum
viginti millium ducatorum prsefatorum supradicto Philippo II Regi pro paranda, instruenda
et sustinenda classe sexaginta triremiumi non nisi contra Infideles, Hsereticos et Schismaticos
et ad Regnorum suorum defensionem educenda concessum ; nec nisi cum eisdem, aliisve
legibus seu conditionibus Orthodoxse Fidei incrementa pari modo respicientibus, tam ipsi
Philippo II quam alus earumdem Hispaniarum Regibus Catholicis respective prorogatum
fuisse. Similiter primam decimam occasione etiam et contemplatione expeditionis adversus
eosdem Hsereticos et expensarum pro Christiange Religionis contra Turcas tuitione concessam
et indultam fuisse. Ac demum prsedictam assignationem fructuum unius integri mensis a
memórate Urbano factam et subinde ab alus Romanis Pontificibus, Prsedecessoribus nostris,
imo etiam a nobis prorogatam fuisse, cum expressa prohibitione quod pecunise, quae exinde
perciperentur, in alios usus quam Catholicse Religionis defensionis et propagationis, necnon
obedientise erga Romanam Ecclesiam conservationis, pro quibus dumtaxat concessio ipsa facta
fuerat nullatenus converterentur.
3. Verum sicut nobis, non sine intimo animi nostri dolore, innotuit prsevalentibus apud
eumdem Philippum V Regem eorum consiliis, qui prseterito anno pium ac generosum illius
animum a praeliandis bellis Domini, quse ipse antea valido complurium bellicarum navium ac
triremium subsidio cum immortali nominis sui laude juraverat, nequiter averterunt, frustra
nobis reclamantibus factum sit, ut etiam hoc anno, quo Turcicum bellum adhuc durat, plu-
rimae tam terrestres quam maritima^ miíitum copise, quas idem Philippus V Rex ingentibus
sumptibus paravit, non quidem adversus Infideles, ut par fuisset, et nos majori, qua potuimus,
animi contentione faciendum esse pluries ediximus, sed in alium finem Christianíe Reipublicse
potius infensum et damnosum, illiusque teterrimis hostibus indirecto utiiem et proficuum, ut
ómnibus notum est, dirigantur. Hinc est, quod Nos, ne proventus et pecunise ex prainarratis
gratiis et concessionibus provenientes in ejusmodi causam, adeoque ab iis, quarum intuitu
illse factse fuerunt, diversam, necnon a nostra nostrorumque Prsedecessorum mente et intentione
prorsus alienam converti et erogari umquam valeant, curam omnem ac studium Pontificiíe
providentise nostrse impenderé volentes ; Motu proprio ac ex certa scientia et matura delibera-
tione nostris, deque Apostolicae potestatis plenitudine, omnes et singulas gratias supradictas a
nobis memorato Philippo V Regi ad sexennium et quinquennium respective prorogatas,
760 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
ampliatas et extensas, seu de novo concessas et indultas, ut prsefertur, tametsi sexennium et
quinquennium hujusmodi adhuc durent, expeditasque desuper omnes et singulas in eis con-
tenta et expressa, tenore prsesentium, ád nostrum et Apostolicse Sedis beneplacitum suspendí-
mus ac suspensa esse decernimus et declaramus.
Decernentes pariter easdem prsesentes Litteras firmas, validas et efiScaces existere et fore,
suosque plenarios et íntegros effectus sortiri et obtinere, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 4 Junii 1718, Ponti-
ficatus nostri anno décimo octavo.
(Del Bular. Eom, Luxemburg, contin. p, 2, pág. 203).
XIII.
CÉDULA REAL SOBRE LA BULA DE LA CRUZADA.
Al Obispo de Quito para que proceda contra los que se opusiesen á la publicación
de la Bula.
Reverendo en Cristo Padre, Obispo de la Iglesia Catedral de la Ciudad de San Francisco, en
la Provincia de Quito, de mi Consejó: Hallándome, informado que en algunas Iglesias de ese
Reino, dejan de asistir á la publicación de la Santa Bula, esparciendo voces de ser incierta la
concesión Pontificia de las Bulas, he resuelto, no solo, que por la parte donde toca, se dé orden
á los Subdelegados de Cruzada, que justificando los sujetos que hubieren esparcido las refe-
ridas voces, procedan contra ellos, conforme á derecho, sino que todos los Arzobispos y Obispos
de ese Dominio procedan contra los que no quisieren aplicarse á la expedición y predicación de
la Bula en sus Dominios ; y asi lo tendréis entendido,para que se ejecute en lo que pertenece á
vuestra Jurisdicción, como os lo ruego y encargo, y que me participéis lo que resultare.
De San Lorenzo, á 22 de Octubre de 1718. Yo el Rey.
(Del Cedulario Arzob. Quit., tom. 2, pág. 199).
XIV.
SE REVOCA LA ANTERIOR SUSPENSIÓN DE LA CRUZADA PARA EL ANO 1720.
Clemens Papa XI. Ad futuram rei memoriam.
Alias a Nobis emauarunt Litteraí in simili forma Brevis tenoris, qui sequitnr, videlicet : (Se
omito aquí el Breve anterior).
Cum autem, sicut accepimus, Hispanicse Nationis populis longa anuorum serie assuetis
gaudere Indulgentiis illis, aliisque tam spiritualibus quam temporalibus gratiis, quaí olim ab
hac Sancta Sede ad certum tune expressum tempus cía. mem. Philippo II aliisque successive
Hispaniarum Regibus Catholicis, necnon ómnibus et singulis Christifidelibus in Regnis et
Dominiis ipsarum Hispaniarum ac illis adjacen. Insulis consistentibus etad ea declinantibua,
qui certa muñera adimplevissent ac signanter ex bonis sibi a Deo tributis, eam pecunias sum-
mam, qua3 per Commissarium seu Executorem gratiarum hujusmodi ab eadem Sede deputatum
taxata fuisset, in causam expeditionis adversus Turcas, Mauros et Saracenos faciendse libera-
liter contulissent, concessse et pluries de Isexennio in sexennium prorogatae. Deinde vero a fel.
rec.ürbano VIII, ac postea etiam ab alus Romanis Pontificibus,Praedecessoribus nostris, quoad
licentiam vescendi ovis et lacticiniis tempere Quadragesimse, pro personis Ecclesíasticis
Síccularibus tune expressis extensíc et ampliatse de sexennio itidem in sexennium ssepius proro-
gatse fuerant; quasque nos ipsi Charissimo in Christo Filio nostro Philippo V, earumdem
Hispaniarum Regi Catholico, et alus Christifidelibus supradictis similiter ad sexennium a fine
SECCIÓN PRIMERA. 761
alteriíis sexenmi ultimo prórogati numerandum exteiideramus et prorogaveramus. Summopere
grave ac molestum accidat ratione suspensiouis a nobis in prseinsertis nostris Litteris demañ-
datse indulgentiis ac gratiis hujusmodi de prsesenti carere, adeo ut máxime etiam verendum
sit, ne hujus rei causa non levia scandala ac perturbationes in lilis partibus oriri possint.
Verum nondum nobis fas sit, praefatam suspensionem ita e medio tollere, ut indulgentiarum
et gratiarum prsedictarum intuitu ea nunc exigi emolumenta permittere possimus, quse prius
exigí consueverant, cum veré minime adhuc cessaverínt rationes illse, quse nos ad earumdem
indulgentiarum et gratiarum suspensionem decernendam impulerunt, ne emolumenta prgedicta
in causam longe ab ea alienam, in quam juxta Eomanorum Pontifícum, Frsedecessorum nos-
trorum, atque etiám nostram superius expressam intentionem erogari debuissent, re ipsa
erogari atque convertí contingeret.
Hinc est quod nos supradictse Hispanice Natíoni, quse praecipuum suum Catholícae Relipo-
nis zelum devotumque ac sincerum erga Apostolícam Sedem studium prseclarís argumentis
toties testatum fecít, quantum cum Domino possumus, gratíficari cupientes, simulque eidem
Phílippo Eegí, cujus erga popules sibi subditos amorem satis perspectum habemus, rem
minime íngratam factures nos esse <;onfidentes, sed nihilominus hoc ipsum, ea adhibita cír-
cumspectione, quam in prsesenti rerum statu adhibendam esse censemus, exequi volentes ;
Motu proprio ac ex certa scientia et matura deliberatione nostris, deque Apostolicse potestatis
plenitudine, memoratis, Phílippo V Kegi, aliisque Christifidelibus in Regnís et Dominiis
Hispaniarum ac illis adjacentibus Insulis consistentlbus, et ad ea, sicut prsemittitur, decli-
nantibus, ut, praefata suspensione minime obstante, per totum praesentem inchoatum annum
1720 dumtaxat, ómnibus et singulis indulgentiis illis et gratiis spiritualibus, quae a pluribus
Romanis Pontificibus, Praedecessoribus nostris, intuitu et occasione expeditionis contra
Turcas, Mauros et Saracenos gratiose et independenter a quovis ministerio vel opera Exeou-
torís seu Commissarii, pro aliquarum ex gratiis hujusmodi executione in Apostolicis Litteris
super earum concessione sen prorogatíone expeditis deputati, concessse et extensee ac etiam a
nobis prorogátse fuerunt. Necnon insuper indulto vescendi prohibitis in eisdem Litteris et
juxta earum tenorem concesso, ac respective extenso et ampliato uti, fruí, potiriet gaudere
libere et licité possint et valeant, dummodo tamen a quavis etiam mínima solutione pecunia-
rum in prsedictis Litteris, ut prsefertur, demandata^ seu alio quovis quaesito colore, titulo' seu
prsetextu facíenda penítus abstineant, ac illius loco ea píetatís ópera adimpleant, quse ab Ordi-
nariis locorum vel eorum Yicariis seu Officialibus aut de eorum mandato, et ipsis deficien-
tibus, per eos qui ibi curam animarum exercent, postquam ad eorum notitiam hse nostrse
pervenerint, prsescribentur, ac in reliquia praefatarum Litterarum formam et dísposítionem
omníno observent, tenore prsesentium concedimus et indulgemus.
Prseterea earumdem tenore prsesentium decernimus, ut supradicto indulto vescendi prohi-
bitis excepto, quoad reliquas gratias omnes temporales, necnon quoad alias, tam spírituales
quam temporales, quarum executio Commissario seu Executori prsefato in Litteris super earum
concessione seu prorogatione emanatís committítür, suspensio, ad nostrum et Sedis praedictse
beneplacítum in prseinsertis nostris Litteris prsescripta, firma et illsesa remaneat quam etiam
firmam et illsesam remanere volumus quoad csetera Apostólica indulta in eisdem prseinsertis
Litteris comprehensa.
Decernentes pariter easdem praesentes Litteras firmas, validas et efiScaces existere etc.
DatumRomse, apud S. Mariam Majorem, subannulo Piscatoris, die 13 Januarii 1720, Pon-
tifícatus nostrí auno vigésimo.
(Del Bul. sobredicho, pág. 209).
TOM. I. 95
762 PARTE A^ PRIVILEGIOS COiMUNES A TODOS LOS FIELES.
XV.
SE REVOCA DEL TODO LA SUSPENSIÓN DE LA CRUZAD A, EN FAVOR DEL REY DE ESPAÑA,
Clemens Papa XI. Ad futuram reí memoriam.
Alias Nos indulgentias illas et gratias, tam spiritnales quara temporales, quse olim ad
certiim tune expressum tempus cía. mem. Philippo II,aliisqne snccessive HispaniarumKegibus
Catholicis, necuon ómnibus et singulis Christifidelibus in Regnis et Dominiis Hispaniarura ac
lilis adjacentium Insulis consistentibus et ad illa declinantibus, qui certa muñera adimplevis-
sent, a diversis Romanis Pontificibus, Prsedecessoribus nostris, sub certis modo et forma tune
expressis, concessae et pluries de sexennio in sexennium prorogata?, ac deinde primo quidem
a fel. rec. Urbano VIII, postea vero etiam ab alus Romanis Pontificibns, pariter Prsedecesso-
ribus nostris, quoad licentiam vescendi ovis et lacticiniis tempere Quadragesimse, pro personis
Ecclesiasticis ssecularibus tune expressis, extensse et ampliata? ac de sexennio in sexennium
saepius prorogataí fuerant, Charissimo in Christo Filio nostro Philippo V, earumdem Hispa-
niarum Regi Catholico, et alus Christifidelibus supradictis similiter ad sexennium, a fine
alterius sexennii ultimo prorogati, numerandum, extendimus et prorogavimus ; concessiones
itidem tam annui subsidii quadringentorum et viginti millium ducatorum ex fructibus et red-
di tibus Ecclesiasticis universarum Hispaniarum, quam primae Decimse in ómnibus et
singulis Parochiis in prsedictis Regnis et Dominiis ac Insulis eisdem Regnis adjacentibus
consisten., eidem Philippo II, Regi abhac Apostólica Sede ad certum itidem tune expressum
tempus factas, ac subinde pluries tam ipsi Philippo II, quam alus successive prsedictarum
Hispaniarum Regibus Catholicis de quinqucnnio in quinquennium similiter prorogatas, am-
pliatas et extensas memorato Philippo V Regi ad quinquennium tune proximum similiter
extendimus et prorogavimus; et nihilominus ipsas indulgentias et gratias, tam spirituales
quam temporales, eidem Philippo V Regi et alus Christifidelibus prsedictis ad sexennium :
subsidium vero annuum quadringentorum et viginti millium ducatorum ac primam Decimam,
hujusmodi ad quinquennium respective per diversas nostras in simili forma Brevis nempe
die 8 et die 13 Octobris 1714 : necnon binas die prima Januarii 1716 desuper expeditas
Litteras de novo concessimus et indulsimus; príeterea ipsi Philippo V Regi, per alias nostras
in eadem forma Brevis die 14 Martii ejusdem anni 1716 expeditas Litteras, assignationem
omnium fructuum et reddituum necnon pensionum super iis reservandarum unius integri
mensis omnium Cathedralium et aliarum Ecclesiarum, Monasteriorum et Beneficiorum quo-
rumeumque Ecclesiasticorum de Jure Patronatus, sive ad nominationem ejusdem Philippi V
Regis, tantum ac in praedictis Regnis et Insulis adjacen. existentium, a memorato Urbano
Praedecessore ciarse itidem mém. Philippi IV, dum viveret, earumdem Hispaniarum Regi
Catholico, ad certum etiam tempus factam et successive ab alus Romanis Pontificibus, pariter
Prsedecessoribus nostris, imo etiam a Nobis prorogatam ad quinqué annos tune próximos
tantum similiter prorogavimus et extendimus sen de novo concessimus. Novissime vero certis
ex causis tune expressis adducti omnes et singulas gratias supradictas a nobis eidem Phi-
lippo V Regi ad sexennium et quinquennium respective prorogatas, ampliatas et extensas
seu de novo concessas et indultas, ut prsefertur, tametsi sexennium et quinquennium hujus-
modi adhuc durarent, expeditasque desuper Litteras nostras prsedictas, necnon omnia et
singula in eis contenta, ad nostrum et Sedis Apostolicse beneplacitum suspendimus ac
suspensas esse et fore declaravimus, et alias prout in alus nostris desuper in simili forma
SECCIÓN PRIMERA. 763
Brevis die 4 Junii 1718 expeditis Litteris, qiiarum et c^terarum nostrariim Litterarum
omnium prsedictarum príesentibus pro plene et sufiScienter expressis ac de verbo ad verbum
insertis haberi volumus, uberiiis contiiietur.
Cum autem rationes illse, quae Nos ad ejusmodi suspensionem decernendam impulerunt,
jam cessaverint, sexeimium vero ac quinquennium prsedicta, ad qua3 esedem gratite per Nos
antea extensse et prorogatse seu de novo concessse fiierunt, adhuc de prsesenti dureut, cupiatque
propterea idem Pliilippus Y Kex eamdem suspensionem a uobis e medio toUi ac alias in
praimissis opportune providere et, ut infra, indulgere; Nos ipsiiis Philippi Kegis desiderio hae
in re, quantum cum Domino possumus, favorabiliter annuere volentes, supplicationibus
ejusdem Philippi Regis nomine nobis super lioc liumiliter porrectis inclinati, suspensionem
omnium memovatarum gratiarum, expeditarumque desuper Litterarum, ac in eis contentorum
hujusmodi, ad nostrum et dictíe Sedis beneplacitum, sicut praemittitur, factam, auctoritate
Apostólica tenore praesentium, relaxamus et revocamus, ac ex nunc relaxatam et revocatam
fore et esse decernimus et declaramus. Quodque eíBdem gratiae de cutero durante, scilicet,
reliquo tempore sexennii ac quinquennii respective, ad quod illse a nobis postremo prorogatse
seu de novo concessse fuerant, suum plenum et integrum effectum sortiri possint ac debeant,
eadem auctoritate harum serie s tatú i mus et ordinamus.
Decernentes pariter easdem prsesentes Litteras firmas, validas et efficaces existere et fore,
suosque itidem plenarios et integres eífectus sortiri et obtinere, etc.
Datum Komse, apud S. Mariam Majorem, sub aunulo Piscatoris, die 20 tSeptembris 1720
Pontiñcatus nostri anno vigésimo,
(Del mismo Bul., pág. 212.)
XVL
NO SE PUEDE ELEGIR AL SIMPLE SACERDOTE PARA CONFESOR EN VIRTUD DE LA
CRUZADA : NI LOS REGULARES PUEDEN ELEGIR CONPESOR APROBADO, SIN LICENCIA
DE SUS SUPERIORES.
Benedictus Episcopus,. Servas Servorum Dei. Ad perpetuamrei memoriam.
Apostólica Indulta, quaravis prudenti Eomanorum Pontificum dispensatione concessa, ad
Christiani Populi profectum, et promovendam animarum salutem plurimum conferre non
dubitemus : si tameneorum interpretatio ingeniorum liberiusopinantium licentise permittatur ;
unde in sensus a mente et volúntate concedentium alienes detorqueantur ; eadem in Eccle-
siasticse Disciplinse detrimentum, et ipsorum Fidelium periculum atque perniciem, perverso
hominum abusu, traduci posse veremur. Quapropter, pro ea, quam Dei nutu suscepimus.
sanctissimarum EcclesiíB Legum custodia, et flagranti, quo tenemur, studio de universo
Christi grege ad seternse beatitudinis metam securius dirigendo, non solum recte constitutas a
Patribus agendi regulas in dies magis magisque constabilire satagimus ; nullam prsetermit-
tentes occasionem intemeratas disciplinse observantiam Oatholicis ómnibus prsescribendi et
commendandi ; verum etiam Indultorum ab hac eadem Apostólica Sede benigne concessorum
certos indicare limites, et tutam ipsorum formam usumque prsefinire, juxta nostram et Prsede-
cessorum nostrorum, quorum auctoritate prodierunt, mentem et voluntatem, opportunum in
Domino judicamus.
§ 1. Sane hanc providentiam, si quod aliud Indultum, illud in primis postulare videtur,
quod Sedes Apostólica, vel cunctis Christitidelibus por universalis Jubilsei Litteras, vel non-
764 PARTE S^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
aullarum Regionura Incolis per BuUam, iit appellant, Cruciaice, vel certis Universitatibus
aut Sodalium sen Confratrum coetibus per specialia privilegia, ekrgiri quandoque consiievit
facultatem eligendi sibi unum quempiam Confessarium ex approbatisab Ordinario ad Confes-
sioues audiendas, qui eos aculpis, criminibus et censuris alioqiiin reservatis absolvere valeat :
etenim eo periculosius in usu Indultorum hiijus generis erratur, quo gravius ia iisdem agitur
negotium, Sacramenti nimirum Poenitentiae, lapsis post Baptismnm ad salutera prorsus neces-
sarii, valida ac legitima administratio, ejusdemque respective susceptio.
§ 2. Et quidem fel. record. Prsedecessor Noster, Innocentius Papa XII, ex delatis ad se non-
nullorum Episcoporiim Eegni Portugalliae tune temporis existentium, et aliorum timoratíe
conscientÍ86 Virorum querellis, intelligens opinionem quamdam revixisse, caeteroquiu per Apos-
tólicas Pauli V, ürbani VIII et Clementis X,Romanoriim Pontificara, Príedecessorura suorum,
Constitutiones, necnon per plura Congregationum Sanctse Romanee Ecclesise Cardinaliiim, tara
Concilii Tridentini Interpretura, quam negotiis et consultationibiis Episcoporum et Regnla-
rium prsepositorum, Decreta, dudum damnatam ac reprobatam; qua opinione freti plerique
illarum partium Fideles Privilegia et Indulta circa prsedictara Confessarii electionema Sancta
Sede concessa et elargita in Litteris Apostolicis pro Cruciata Sancta emanatis quas Bullam
Cruciatce vocant, ita intelligenda esse existimabant» ut facultas in Bulla hujusmodi Christifi-
delibus attributa, confitendi peccata sua cuilibet Confessario per quemcumque Ordinariura ad
Confessiones audiendas approbato, et recipiendi ab co absolutionera, ut prsefertur, a quibus-
vis peccatis atque censuris in prsedicta Bulla non exceptis, locura Jiaberet et habere censeretur,
etiamsi Ordinarius prsefatus non esset Ordinarius illius loci, in quo Confessiones prsedictas
excipi contingeret; hujusmodi opinionem, in Congregationibus Sanctse Remanse Ecclesise
Cardinalium, tam eorum, qui tune temporis Episcoporum et Regularium cousultationibus
prsepositi erant, quam aliorum adversus Hsereticam pravitatem Generalium Inquisitorum a
Sede Apostólica specialiter deputatorum, de ipsius mandato ex integro examinatam, iterum
censuit, proscribendam atque damuandam ; sicuti reipsa proscripsit, et damnavit, per Apostóli-
cas in forma BrevisLitteras incipien. Cum sicut, die decima nona Aprilis anni millesimi sep-
tingentesimi, Pontiñcatus sui anno nono editas ; decernens et declarans, prsedictam Bullam
Cruciatce quoad approbationemConfessariorum, nihil novi juris induxisse, nullumque privile-
gium continere contra formara Concilii Tridentini et prsedictarum Constitutionum Apostolica-
rum, adeo ut Confessarii, tam Sseculares quam Regulares, quicumque illi sint, in vira dictíe
Bullíe Cniciatm a Poenitentibas ad audiendas Sacramentales, eorum Confessiones electi, milla-
tenus Confessiones hujusmodi audire valeant sine approbatione Ordinarii etEpiscopi DioBcesani
loci, in quo ipsi Pcsnitentes degunt, et Confessarios eligunt, vel ad expediendas confessiones
requirunt ; nec ad hoc suffragari approbationem semel vel pluries ab Ordinariis aliorum Loco-
rum et Dioecesum obtentam, etiamsi Pcenitentes illorum Ordinariorum, qui Confessarios electos
approbassent, subditi forent : subindeque statuit confessiones aliter in posterum factas et res-
pective auditas, nullas, irritas et invalidas fore ; et Sacerdotibus, qui illas audire prsesump-
serint, suspensionis poeuam ipso facto incurrendara indixit : opinionem autem quamcumque
contrariara, tamquam falsam, temerariam, scandalosam et in praxi perniciosam damnavit et
reprobavit; earaque pofcissimum, de qua supra diximus, uUo nriodo doceri, sustineri aut ad
praxim^educi prohibuit, sub poena Excommunicationis per contrafacientes ipso facto incur-
rendse, prout latius in supradictis Litteris continetur.
§ 3. Has Litteras Innocentii Prsedecessoris prsedicti post aliquot anuos sua queque auctori-
tate approbavit, confirmavit et innovavit recol. pariter mem. Innocentius Papa XIII, die
decima tertia Maji anni inillesimi septingentesimi vigesirai tertii, Pontificatus sui anno
SECCIÓN PRIMERA. 76 5
3 ecundo, editis similibus in forma Brevis Litteris incipien. Apostolici Ministerii, quibus plura
complexus est ad Ecclesiasticam disciplinam in Hispaniarum Kegnis servandam pertinentia ;
ac Ínter alia declaravit Sacerdotes, tam Saeculares quam Kegulares, qui ab Episcopis obtinue-
rint licentiaro audiendi Confessiones, limitatam vel quoad locum vel quoad tempus vel quoad
genus personarum, non posse Sacramentum Poenitentise administrare extra tempus vel locum
vel genus personarum ab ipsis Episcopis prsescriptum, quocumque privilegio, etiam in vim
Bullse, quse appellatur Cruciatce Sanctce, competente, nullatenus suíFragante : necnon Sa-
cerdotibus prfedictis, tam Ssecularibus quam Kegularibus, ad confessiones excipiendas, vel ex
vi prsedicta3 Bullse Cruciatse, vel ex quocumque alio privilegio electis, minime suflragari, quod
approbati alias fiierintab Episcopo, qui aliquaudo loci, in quo confessiones audiendíe sunt ,
Ordínarius fuerit, sed talis non amplius existat, vel qüia ab humanis excesserit, aut Episcopatui
renunciaverit, vel quia ad aliam Ecclesiam Auctoritate Apostólica translatus repériatur ; sed
necessariam omnino esse illius, qui actualiter et pro tempore Ordiuariam Jurisdictionem iu ea
Dicecesi excerceat, approbationem ; hanc tamen sufíicere etiam tacitam, eamque tamdiu durare,
quamdiu prsecedens licentia sive approbatio expresse revocata non fuerit ; in quo casu nova de
integro approbatio impetranda erit; sicut etiam quando prior approbatio, tempore prsefinito
elapso, expiraverit.
§ 4. Cumque san. mem. Bonedictus Papa XIII prsefatas Innocentii XIII Litteras, suis alus
Apostolicis Litteris incipien. In supremo Militantis Ecclesiw Solio , die vigésima tertia
Septeinbris anni millesimi septingentesimi vigesimi quarti, Pontificatus sui anno primo datis,
earum tenore de verbo ad verbum inserto, pari Auctoritate Apostólica in ómnibus et per omnia
perpetuo approbasset, confirmasset atque innovasset ; ipsius queque Auctoritate corroborata,
innovataque noscuntur, qu¿e de facúltate eligendi Confessarium tam ab Innocentio XII, quam
a XIÍI decreta declarataque fuisse commemoravimus.
§ 5. Quia vero iidem Pr^decessores Nostri, Inuocontius XII et XIII, in suis respective
Litteris, Indultum per BuUam Cruciata concessum tantummodo nominatim expresserunt, et
ab Innocentio XIII alterius cujuscumque generis privilegia generatim dumtaxat sunt indi-
cata : idcirco Nos animo prospicientes, quod, nisi clarius atque distinctius declaratum fuerit,
qusenam Privilegia seu Indulta sub prsefatas regulas cadant et cadere debeant, idem fortasse
reprobatarum, ut supra, opinionum ofFondiculum, ut olim in praedictse Bullse Cruciatce, sic
etiam in aliorum ejusdem generis Indultorum interpretatione et usu. subesse facile posset ;
et vigili cura animum in id intendentes, ne inimicus homo hujusmodi zizania in agro Dominico
ullatenus valeat superseminare, atque ut Pidelium conscientiae securius dirigantur : non modo
relata superius Prsedecessorum nostrorum Decreta Auctoritate queque nostra approbamus,
confirmamus et innovamus, verum etiam eadem auctoritate et simili motu, scientia et potes-
tatis plenitudine statuimus et declaramus, quod idem omnino jus, quod vigore decretorum
hujusmodi, circa intelligentiam et usum Indulti Bullse Cruciatse obtinet, etiam quoad reliqua
ejusdem generis Indulta pariformiter valere debeat, et obtinere ; volumus etiam reprobationem
dictarum opinionum, quatenus respiciunt intelligentiam et usum Indulti prsedicti Bullas C'm-
ciat(Bj a prsefatis Prsedecessoribus proscriptarum, locum similiter habere, quatenus easdem
opiniones et sententias in médium proferri contingeret circa similia etiam Indulta, sive uni-
versis per Ecclesiam Christifidelibus, sive alicui Eegioni aut Loco, Universitati aut Coetui
particulari Sodalium seu Confratrum, quándocumque et ubicumque concessa vel concedendá.
§ 6. Insuper decernimus et declaramus, id, quod generaliter de Indultis prsemissis sentien-
dum essejam diximus, generaliter queque intelligendum esse de ómnibus et singulis personis,
quse sub eorumdem indultorum concessione comprehensse reperiuntur, vel quas in posterum
766 PARTE 3* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
comprehendi contingat, quseque supradictis Indultis uti voluerint : ita videlícet, ut si in aliquo
íadulto, tam Ssecularibus quam Regularibus, tribuatur facultas eligendi Confessariura ab
Ordinario Loci approbatum, tune Confessarius vigore talis concessionis sive a Sseculari sive a
Regulari Pcenitente ad audiendas eorum respective Confessiones electus, nuUatenus hujusmodi
Confessiones audire valeat, nisi ab Episcopo Dioecesano et Ordinario Loci, ubi Confessio exci-
pienda est, ad Confessiones approbatus et deputatus existat; quacumque alia approbatione
tam illius generis, quam uterque Innocentius Prsedecessores prsedicti doclararunt non suífra-
gari, quam ea, si de Regularibus agatur, qu8e a solo proprio Regulari Prselato obtenta foret,
minime suffragante. ^quum est enim et rationi conseutaneum, ut quicumque speciali Indulti
beneficio gaudere eoque uti voluerit, is conditiones in eodem Indulto prsescriptas omnino
servet; ñeque licitum est cuiquam , conditionem illam approbationis Confessarii per loci
Ordinarium faciendse alio modo intelligere, quam eo, quo ipsam intelligendam esso toties
Prsedecessores Nostri, Romani Pontiñces, ut prsemissum est, decreverunt. Quorum Nos queque
vestigiis inhserentes, príefatam conditionem in eodem plañe sensu, quem illi tradiderunt, ab
ómnibus et singulis hujusmodi Indulto sub ea conditione concesso utentibus accipiendam et
servandam esse statuimus atque mandamus; quicumque illi fuerint, qui in vim ejusmodi
Indulti Confessarium sibi eligent, sive Saeculares, sive Regulares cujuslibet Ordinis et Insti-
tuti, tam Mendicantium, et Ordinum Militarium, etiam Militise Hospi talis Sancti Joannis
Hierosolymitani,necnon Societatis Jesu, atque alterius cujusvis Congregationis vel Societatis,
tametsi de illis aut illorum vel illarum aliquo seu aliqua, specialis et expressa mentio quomo-
documque.facienda foret. Id eoque Confessiones et absolutiones in prsemissis casibus aliter in
posterum factas, et respective auditas seu impertitas, irritas fore et invalidas declaramus; et
contrariam quamcumque opinionem ejusque praxim deinceps prohibemus ac reprobamus,
tamquam explanatge toties ab Apostólica Sede verborum intelligentise ac menti nostrse, quam
ad omnem Ijac super re ambiguitatem tollendam per prsesentes clarius exposuimus, penitus
adversantem.
§ 7. Postremo illud monendum existimamus, nihil hic a nobis statui aut pronuntiari super
eo, an scilicet in uno aut altero Indulto unum aut alterum personarura genus comprehendi, et
qusenam Indulta specialiter Regularibus suffragari vel non suífragari, censendum si t ; hoc
enim ex uniuscujusque Indulti tenore ac verbis colligendum relinquimus ; firmis tamen manen-
tibus et perpetuo mansuris, quod ad Bullara Cruciatce pertinet, plurium Prsedecessorum
Nostrorum declarationibus, eamdem scilicetBuUam, quantum ad articulum eligendi Confes-
sarium, seque a casibus reservatis absolví faciendi, nequáquam Regularibus suffragari ; quod
Nos etiam perpetuo tenendum atque sentiendum, eorumdem Prsedecessorum Nostrorum
exemplo, similiter declaramus, et contrariam quamcumque opinionem uti falsam et pernicio-
sam, interdicimus et reprobamus.
§ 8. Decernentes praesentes nostras Litteras, et in eis contenta qnaecumquc, etiam ex eo,
quod quilibet in praemissis, seu eorum aliquo, jus vel interesse habentes, cujusvis status,
gradus, ordinis, prseeminentiae vel dignitatis existant, sive alias speciñca et individua mentione
et expressione digni, illis non consenserint, nec ad ea v.ocati et auditi, ñeque causse, propter
quas esedem prsesentes emanaverint, adductae, verificatse, vel sufficienter aut ullo modo justi-
ficatae fuerint, aut ex alia qualibet, etiam quantumvis jurídica et privilegiata causa, colore et
praetextu et capite, etiam in corpore juris clauso, nullo unquam tempere de subreptionis vel
obreptionis, aut nuUitatis vitio, seu intentionis Nostrse, aut interesse habentium consensu,
aliove quolibet, etiam quantumvis magno ac formali et substantiali defectu notari, impugnan,
infringi, retractan, in controversiam vocari, aut ad términos juris reduci, sen adversus illas
SECCIÓN PRIMERA. 767
aperitionis oriSi restitutionis in integrum, aliudve quodcumque juris, facti vel gratise remedíum
intentan vel impetran, aut etiam Motu parí, et de Apostolicse potestatis plenitudine simili
concesso vel emanato, quempiam in judicio, vel extra illud uti, seu se juVare ullo modo posse .
sed ipsas prsesentes semper firmas, validas et efficaces existere et fore, suosque pleharios et
Íntegros effectus sortiri et obtinere, ac ab illis, ad quos spectat et pro témpora quandocumque
spectabit, inviolabiliter et inconcusse observar!,
§ 9. Sicque, et non aliter, in prsemissis censeri, atque ita per quoscumque Judices Ordina-
rios et Delegatos, etiam Causarum Palatii Apostolici Auditores, et Sanctse Romanee Ecclesise
Cardinales, etiam de Latero Legatos, et Apostolicse Sedis praedictse Nuntios, aliosve quoslibet
quacumque praeeminentia ac potestate fungentes et functuros, sublata eis et eorum cuilibet
aliter judicandi et interpretandi facúltate, judicar i et definiri deberé, ac irritum et inane, si
secus super his a quoquam quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit attentari.
Datura Romse, apud Sanctam Mariam Majorera, anno Incarnationis Dominicse millesimo
septingentésimo quadragesimo quarto, Nonis Augusti, Pontiñcatus nostri anuQ quarto,
D. Cardiualis Passioneus.
(Ex. Bullar. Bened. XIV, tom. 1, Const. c.)
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
Cuando los Indultos Apostólicos se someten á una libre interpretación, suelen perjudicar en lugar
de aprovechar. Por tanto el Pontífice cree oportuno señalar los limites de los Indultos Apostólicos
según la voluntad y mente de sus Predecesores.
l.El primero que llama la atención del Pontífice es el Jubileo universal ó particular de algún Reino,
así como también la Bula de la Cruzada, por la cual se concede facultad de elegir cualquier confesor
aprobado, para que absuelva de reservados.
2. Ya los Papas Inocencio XII, Paulo V, Urbano VIII, Clemente X y las Sagradas Congregaciones
del Concilio y de Obispos y Regulares habían condenado y reprobado anteriormente la doctrina de
los que ensenaban, que podía uno en virtud de la Bula de Cruzada ser absuelto de reservados por
cualquier confesor aprobado, aunque no lo estuviese por el Ordinario del lugar, en donde se confiesa ;
doctrina que, examinada á nuevo por las Congregaciones de Obispos y Regulares y del Santo Oficio,
y juzgándola digna de ser desterrada y condenada, fué reprobada y condenada por Inocencio XII,
en su Breve Cum sicut^ de 19 de Abril de 1700, en que decreta y declara que los que elijan confesor
en virtud de la Cruzada, deben elegir uno, que esté aprobado por el actual Ordinario del lugar.
3. Confirmó éstas letras Inocencio XIII, en su Breve Apostolici Ministerii, de 13 de Mayo de 1723,
en el que reunió muchos Decretos pertenecientes á la disciplina de España, declarando que los Sacer-
dotes Seculares ó Regulares, que obtuvieren las licencias limitadas en cuanto al lugar, tiempo ó per-
sonas, no pueden exceder estos límites por ningún privilegio, ni tampoco por el de la Cruzada.
También declaró que para elegir confesor en virtud de ésta Bula, no basta que haya sido aprobado
antes por el Ordinario, si éste ya no existe allí ó por muerte ó por renuncia ó por traslación ; sino
que es necesaria la aprobación del Ordinario, que actualmente reside en la Diócesis; empero dice,
bastar la aprobación taclla, y que ésta durará mientras no haya revocación expresa da las precedentes
licencias : cuya revocación, si existiere, se deberán sacar de nuevo, lo mismo que cuando expira ei
tiempo de las licencias limitadas,
4. Estas mismas Letras de Inocencio XIII, confirmó después Benedicto XIII, en su BreyelnSiu
premo Miliíantis Ecclesice solio, del 23 de Setiembre de 1724, en el cual renovó las declaraciones
dadas por Inocencio XII é Inocencio XIII, sobre la mencionada facultad de elegir confesor en virtud
768 PARTE 8» PRIVILEGIOS COMUNES A TODaS LOS FIELES.
de la Cruzada. Mas, por cuanto en dichas Letras solo se habla nominatim de la Cruzada, ó Ino-
cencio XIII solo habló generalmente y no en particular de otros privilegios ; para impedir que la
doctrina condenada acerca de la Cruzada se aplique á otros privilegios demismo género, el Ponlí-
floe extiende las sobredichas declaraciones acerca de la Cruzada, á cualesquiera otros indultos, ya
sean para la Iglesia universal, ya para una Región, Lugar, Universidad, Asociación ó Cofradía
particular.
Declara ademas, que todas las personas Seculares ó Regulares, comprendidas en semejantes privi-
legios, están sujetas á la misma ley dada acerca de la Cruzada. De suerte que ninguno pueda ser
absuoUo sino por el confesor aprobado por el Ordinario del lugar, donde se oyen las confesiones, so
pena de ser nulas y de ningún valor las absoluciones dadas del modo dicho.
Acerca de las personas comprendidas en otros indultos, y cuáles en especial sufragan ó no, á los
Regulares, nada declara de nuevo el Pontífice en éste Breve, porque esto debe colegirse del tenor de
cada Indulto. Quiere sin embarga que permanezcan siempre en vigor las declaraciones de sus Pre-
decesores de que no pueden los Regulares elegir confesor en virtud de la Cruzada, y el también asi
lo declara, y reprueba cualquiera otra opinión contraria como falsa y perniciosa.
Siguen las cláusulas derogatorias.
Dado en 5 de Agosto de 1744.
DECLARACIÓN 0E LA SAGRADA CONaREaACION SOBRE ÉSTA MATERIA.
Aunque en el Breve Apostólica Indulta de Benedicto XIV se hallan las últimas Declara-
ciones sobre la facultad de elegir confesor en virtud de los privilegios Apostólicos; no
dejaremos en silencio una respuesta de la Sagrada Congregación al Arzobispo de Lima, sobre
éste particular.
« Kogavit DD. Ferdinandus Arias de Ugarte, Archiepiscopus Limanus : Dtrum, dum in
Jubilseis datur facultas, ut poenitentes possint eligere quemlibet Confessorem ex approbatis ab
Ordinario, intelligendum sit de Ordinario Confessarii aut pcenitentis, et quomodo? Cui dubio
Sacra Congregatio respondit : Intelligi de Ordinario Dioecesis, in qua Confessarius confessiones
audit. Die 9 Januarii 1633. »
xyn.
BREVE DEL PAPA BENEDICTO XIV, EN QUE CONCEDE AL REY DE ESPAÑA D, FERNANDO VI
Y A SUS SUCESORES LA FACULTAD DE HACER COBRAR POR PERSONAS ECLESIÁSTICAS
DE SU AGRADO Y QUE A ELLOS TOCABA DESIGNAR, Y LA DE DISTRIBUIR Y EMPLEAR
POR SI MISMOS INDEPENDIENTEMENTE DEL COMISARIO EL PRODUCTO DE LA CRUZADA
Y SUBSIDIO EN DEFENDER SUS DOMINIOS CONTRA LOS INFIELES Y OTROS ENEMIGOS DE
LA FÉ CATÓLICA Y EN ENVIAR EXPEDICIONES CONTRA LOS MISMOS, CON TAL QUE SEA
PARA LA, CONSERVACIÓN Y AUMENTO DE LA MISMA FE.
Benedictus PP. XIV. Ad perpetuam rei memoriam.
Quoniam autem inconstans mundanarum rerum ac temporum conditio ita fert, ut ea, quae
alias provide expensa et laudabiliter instituta fuerunt, sensim ab intenta rectaque institutione
variantibus vicibus ssepe immutare atque aliter ordinare et prsescribere oporteat, Apostolicae
providentise supremseque auctoritatis Nostr» officium esse ducimus,utubicumqueopus fuerit,
ponderatis prius rationum momentis, ofiScium hujusmodi a nemine, ac potissimura a supremis
SECCIÓN PRIMERA; 769
potestatibus desiderari, minime patiamur. Nuper siquidem pro parte Charissimi in ChristoFilii
Nostri, Ferdinandi, Hispaniarum Eegis Catholici expositum fuit, quod inter tot tamque ingen-
tes Eegnorum suorum curas, quibus assidue premitur, ejusque Regius animus afficitur, illa
certenec minor nec minus gravis censenda est» qua máxime urgetur pro conservatione, incre-
mento et exaltationeCatbolic3eReligionis. Ad banc enim conservandam, augendam, proveben-
damqiie totus incumbit flagran tissimus Eegii animi zelus, ne quidquam cedat exemplis
luculentissimis suorum inclitorum Progenitorura, qui ad hujusraodi effectum adversus
Barbaros, Infideles aliosque Catbolicss Religionis hostes erogarunt insumpseruntque, non
solum eas pecuniarum summas, quse quotannis ex tot gratiis et indultis, per banc Apostolicam
Santam Sedem Hispaniarum Eegibus per diversa temporum spatia impertitis, ac prsesertim ex
Cruciata et Subsidio nuncupatis, proveniunt, sed majorem etiampartem suorum Thesaurorum
Eegiique iErarü, cum illae pecuniarum summsEí haud satis sint sustinendis impensis, quse ad
intentos, tamquam urgentes fines necessarise sunt.
Porro ipse Ferdinandus Eex satagens, ut annui redditus, ex memoratis Apostolicis gratiis
et Indultis provenientes, accedente Apostólica auctoritate Nostra, utiliores pinguioresque
evadant, atque insimul considerans ad optatum hunc finem baud perveneri posse, nisi integra
et independens eorumdem annuorum reddituum hujusmodi administratio, distributio et
exactio penes se sit. Nobis propterea humiliter supplicari fecit, ut non solum gratiam et
indultura, quse quodque ciar, mem. Philippo III, earumdem Hispaniarum Eegi, a fel. rec.
Clemente P. VIII, Prasdecessore Nostro, per quasdam suas, in simili forma Brevis, die
12 Apriiis anni 1601, expeditas Litteras, concessaet concessum fuit, in quibus scilicet ipsi
Philippo Eegi facultas tributa fuit, iisdem Subsidii redditibus contra quoslibet Infideles utendi,
ad redditus queque ex Cruciata provenientes, pro suorum Eegnorum tutamine et custodia
impendendos, extendere, sed etiam suisque pro tempere successoribus, Hispaniarum Eegibus,
indulgere de benignitate Apostólica dignaremur, integram liberamque facultatem, per se et
ad eorum arbitrium, a Commissario Generali vel Commissariis Cruciatíe hujusmodi, pro
tempere existentibus, independenter administrandi, distribuendi et exigí faciendi redditus, ut
prsemittitur, ex prsedictis Apostolicis gratiis et indultis quotannis provenientes ; nec id inde
evenire asseritur, quod de Commissarii Generalis, vel Comraissariorum integritate et rectitu-
dine dubitetur, sed ut imminuantur impensse ac Ministri, et redditus ditipres evadant, eorum-
que exactio ac distributio facilior habeatur, atque etiam ut praedictus Commissarius Generalis
pro Eegis arbitrio cogi possit ad expendendam examinandamque una cum persona seu personis
ab ipso Eege deputanda et deputandis divisionem, distributionem partitionemque eorumdem
reddituum fieri solitam a capitulis suorum Dominiorum quoad gratiam vel indultum subsidii
super sseculari et Eegulari Clero impositi, ut prsejudicium omne evitetur, quod propter
divisionem, distributionem partitionemque haud sequam affertur. Hinc est, quod Nos pro
paterna, qua eumdem Ferdinandum de Catholica Eeligione benemerentissimum complectimur,
charitate, piis ipsius Ferdinandi Eegis, religiosisque votis, quoad Nobis integrum est, obse-
cundare cupientes, ut magis magisque ad Orthodoxai Fidei tutelam et propagationem accen-
datur, alacri libentique animo ad eidem Ferdinando Eegi gratificandum adducimur.
Itaque motu proprio , ac ex certa sientia et matura deliberatione Nostrís, deque Apostolicse
potestatis plenitudine, memoratas Clementis Prsedecessoris prsedicti Litteras confirmantes,
extendentes et ampliantes, de novo ipsi Ferdinando, ejusque pro tempore existentibus earumdem
Hispaniarum Eegibus Successoribus, concedimus et impertimur, plenam liberamque faculta-
tatem tribuimus, supradictis redditibus et proventibus, tam Subsidii quam Cruciatse hujus-
modi, uteudi, tum pro expeditione contra Turcas, Mauros, Saracenos aliosque Infideles, et pro
TOM. I. 96
770 PARTE i^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
tuitione suorum RegQorum et Ditionum temporalium adversas eorumdem Turcarum, Mau-
rorum, Saracenorum aliorumque Infidelium Ímpetus et incursiis; tum pro tuitione dictorum
Kegnorum etDictionum coütra quoscumque Fidei Catholicse hostes, subjectos tamen Princi-
pibus Catholicee pariter Fidei hostibus, Kegna Ditionesque Ferdinando Regi prsedicto ejusque
SuccessoribusRegibus subjectas, invadentes; necnon etiam pro expeditione contra prsefatos,
quatenus tamen hsec fieri contingat pro ejusdem CatholicíB Fidei conservatlone et incremento.
Prseterea considerantes, quod, attenta hujusmodi Nostra dictarum Olementis Prsedecessoris
prsedicti Litterarum confirmatione, extensione deinceps haud necessarium sit, ut Commissarius
Generalis cseterique Commissarii hujusmodi sese ingerant et immisceant inredditibus antedictis
exigeudis, administrandis et distribuendis, atque etiam plenissimeedocti, quodnon sinegravi
Cordis Nostri molestia, redditus et proventus, tam Subsidii quam Cruciatae, propter immodicas
impensas,quse de prsesenti inutiliter fiunt, non solum in retinendis tottantisqueMinistris, verum
etiam in gratificandis alus personis sub yariis emendicatisque prsetextibus et coloribus.et prop-
ter decoctiones vulgo Fallimenti Exactorum, Administratorum et Thesaurariorum a Commis-
sario Generali seuCommissariis hujusmodi, pro tempere ubique deputari solitorum, magis im-
minuti in dies redigi possint : eapropter hisce aliisque rationabilibus, justis notisque de causis
animum Nostrum moventibus adducti, motu, scientia et potéstate paribus (non obstantibus qui-
busvis facultatibus auctoritate et privilegiis Commissario Generali, seuCommissariis prsedictis
vigore eorum nominationis competentibus) volumus, praecipimus etmandamus,ut Commissarius
Generalis, seu Commissarii hujusmodi nullo modo, pacto nullove prsetextu, causa, tatione ac
qusesito colore et titulo, ñeque in totum ñeque in partem deinceps sese immisceant et ingerant
in exactione, administratione et distributione eleemosynarum, reddituum et proventuum
hujusmodi, sed concedimus,tribuimus etimpertimur eidem Ferdinando, ejusque successo-
ribus Kegibus Catholicis, plenam et liberam auctoritatem et facultatem eleemosjnas, redditus
et proventus hujusmodi a personis Ecclesiasticis sibi benevisis ab ipso Ferdinando Rege, ejus-
que successoribus preefatis, deputandis, exigi faciendi, ac in expressas causas per se, sen inde-
pendenter a Commissario Generali, seu Commissariis pro tempere existentibus, distribuendi
et erogandi.
Volumus autem ac mandamus, ut prseter prsedictam exigendi, adipinistrandi et distribuendi
facultatem Commissario Generali, seu Commissariis prsedictis ablatam, reliquse facultates
eidem, vel eisdem concessse, et in quarum possessione reperitur et reperiuntur in ómnibus et
per omnia firmse et salvse remaneant, nec uUo modo iisdem quidquam per praesentes Nos-
tras Litteras derogatum esse intelligatur vel prsetendatur. Insuper cum rationi congruat, ac
sequum justumque sit, ut ipse Ferdinandus Rex, existimans, propter divisionem, distributio-
nem et partitionem haud sequam, quse fit a Capitulis suorum Dominiorum quoad gratiamindul-
tumque Subsidii, super saeculari Regulari Clero impositi, máximum prpejüdicium afferri Regio
JErario, possit examinare divisionem, distributionem ac partitionem supradictam ; idcirco
motu proprio ac scientia et potéstate similibus, volumus, praecipimus ét ordinamus, ut Com-
missarius Generalis, vel Commissarii praedictiad quodcumque dicti Ferdinandi Regis, postula-
tum, una cum persona, seu personis Ecclesiasticis ab ipso Ferdinando Uege deputanda, seu
deputandis, divisionem, distributionem, partitionemque prsedictam de novo recognoscere et
expenderé teneatur et teneantur.
Decernentes prsesentes Litteras et in eis contenta qusecumque ac ordinata et statuta semper
firma valida et efficacia existere et fore, et postquam proposita et publicata fuerint, suos plena-
rios et Íntegros effectus sortiri et obtinere, ac illís, ad quos spectat et pro tempore quando-
cumque spectábit, plenissime suffragari, et ab eis inviolabiliter observari, non solum quoad
SECCIÓN PRIMERA. 771
gratise et indulta jam concesfíse et concessa perduraverint, verum etiam semper et quocumque
futuro tempore gratias et indulta liujusmodi, sive a Nobis, sive a Nostris pro tempore existen-
tibus Successoribus, KomaniíJ Pontificibus, concedi et prorogari contigerit, etiamsi in ipsis
gratiis et indultis concedendis et prorogandis, nuUa earumdem prsesentium Nosti-arum Litte-
rarum, quarum tenorem semper pro expresso, et de verbo ad verbum inserto haberi volumus
et mandamus, ac intelligi deberé declaramus, mentio fiat, et perinde haberi et intelligi, ac si
ab initio gratiai et indulta liujusmodi cum iis ómnibus, quíe in prsesentibus Nostris Litteris
continentur, concessa et concessa fuissent ; sicque in prsemissis per quoscumque judices Ordi-
narios et Delegatos, etiam Causarum Palatii Apostolici auditores, ac Sedis Apostolicse praífatse
Nuncios, sublata eis et eorum cuilibet quavis aliter judicandi et interpretandi facúltate et
auctoritate, judicari et definir! deberé, ac irritum et inane, si secus super bis a quoquam
quavis auctoritate, scienter vel ignoran ter, contigerit attentari.
Non obstantibus, quatenus opus sit, Nostra et Cancellarise Apostolicse Eegula, de jure quse-
sito non tollendo, ac Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, aliisque quibusvis, etiam
juramento, Confirmatione Apostólica, vel quavis firmitate alia roboratis statutis et consuetu-
dinibus, privilegiis quoque, indultis, et Litteris Apostolicis in contrarium prsemissorum quo-
modolibet concessis, confirmatis et innovatis. Quibus ómnibus et siugulis illorum tenoribus
praesentibus pro plene et sufficienter expressis, ac de verbo ad verbum insertis habentes, illis
alias in suo robore permansuris, ad prsemissorum effectum, hac vice dumtaxat specialiter et
expresse derogamus, cseterisque contraris quibuscumque.
Datum Komae, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 4 Martii 1750,
Pontiñcatus nostri anno décimo. D. Cardinalis Passioneus. LocofSigilli.
( Ex Cedular. Archiep. Quit. tom. 4, pag 44).
XVIII.
PROROGA DE LA CRUZADA POR CLEMENTE XIII.
Charissimo in Christo Filio Nostro, Carolo, Hispaniarum Regi Catholico.
Clemens Papa XÍII.
Charissime in Christo Pili Noster, salutem et Apostolicam benedictionem.
Indulgentias illas et gratias spirituales et temporales ad sexennium publicandas et duraturas
clarissim^e memorise PhilippoIIet Philippo III, HispaniarumRegibus Catholicis, ac ómnibus
et singulis Christifidelibus in fíegnis et Dominiis Hispaniarum ac illis adjacentibus Insulis
consistentibus, et ad illa declinantibus, iis, qui certa muñera adimplevissent, a diversis
Romanis Pontificibus concessas, et deinde pluries a felicis recordationis Gregorio XIII,
Sixto V, Gregorio XIV, Clemente VIII, Paulo V, Urbano VIII, Innocentio X, Clemente X,
Innocentio XI, Alexandro VIH, Innocentio XII, Clemente XI, Benedicto XIII, Clemente XII
et Benedicto XIV, PríEdecessoribus nostris, eisdem Philippo II, Philippo III ac clarissimse
itidem memorise Philippo IV, Carolo II, Philippo V et Perdinando VI, itidem earumdem
HispaniarumRegibus Catholicis, per diversas eorumdem respective, et prsesertim dicti Cle-
mentis VHI sub datum die 9 Februarii 1592, Pontificatus sui anno primo, et 16 Junii 1600,
Pontificatus sui anno etiam nono, et die 30 Octobris 1603, Pontificatus similiter sui anno
duodécimo; et dicti Pauli, Prsedecessorum, sub datura 22 Junii 1605, Pontificatus sui anno
primo, etdie 7 Septembris 1611, Pontificatus pariter sui anno séptimo, et die 12 Novembris
1615, Pontificatus quoque sui anno undécimo; et die 21 Octobris 1619, Pontificatus etiam sui
772 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
anno decimoquinto ; et postmodum a dictis, Urbano die 26 Martii 1624, Pontificatus sui anao
primo, et rursus die 9 Octobris 1629, Pontificatus sui anno sexto, necnon die Maji 1634, Pon-
tificatus itidem sui anno undécimo, ac die 11 Februarii 1639, Pontificatus etiam sui anno
decimosexto ; et subinde ab Innocentio X, primo die Januarii 1645, Pontificatus sui auno
primo, et die 22 Maji, 1650, Pontificatus itidem sui anno séptimo ; ac successive a Clemente X,
die 7 Junii 1670, Pontificatus sui anno primo, et die 16 Augusti 1674, Pontificatus sui anno
quinto; et deinde ab Innocentio XI, dio 11 Decembris 1688, Pontificatus sui auno octavo; et
post a prsedicto Alexandro VIII, die 22 Decembris 1689, Pontificatus sui anno primo; et ab
Innocentio XII, die 5 Pebruarii 1698, Pontificatus sui anno séptimo; et successive a Cle-
mente XI, die 18 Maji 1703, Pontificatus sui anno tertio, et die 8 Octobris 1714, Pontificatus
sui anno decimoquarto, ac die 20 Decembris 1720, Pontificatus sui anno vigésimo ; et a Bene-
dicto XIII, die 8 Maji 1725, Pontificatus sui anno primp; et a Clemente XII, die 31 Julii
1730, Pontificatus sui anno primo; et subinde die 30 Julii 1738, Pontificatus etiam sui anno
décimo ; et postmodum a Benedicto XIV, Prjedecessoribus nostris. die 12 Maji 1744, Ponti-
ficatus sui anno quarto, ac deinde die 29 Novembris 1749, Pontificatus sui anno décimo, ac
successive die 8 Martii 1756, Pontificatus queque sui anno decimosexto ; et novissime a Nobis
Majestati tuae per nostras die 23 Aprilis 1762, Pontificatus nostri anno quarto, expeditas
respective in simiii forma Brevis Litteras, ad sexennium prorogatas, justis de causis adducti
motu proprio ac ex certa scientia nostris, deque Apostólicas potestatis plenitudine, ad aliud
sexennium a fine dícti sexennii, a Nobis ultimo loco, ut prius prorogati, numerandum exten-
dimus etprorogamus : et nihilominus Majestati tuse, ac supradictis ómnibus, easdem gratias
et indulgentias cum ómnibus et quibuscumque indultis, facultatibus, concessionibus, exten-
sionibus, conditionibus, clausulis et decretis, quse in alus Gregorii XIII, Sixti V, Gregorii XIV
Clementis VIII, Pauli V, ac Innoceutii X, Praedecessoribus nostris, quoad publicationem
prsesentis gratiae, singuío quoque amo, durante prsedicto sexennio, in Indiis Occidentalibus
faciendam, Litteris die 8 Novembr-s 1644 expeditis, continentur, ad sexennium, a fine sex
annorum, ultimo loco, ut prsedicitur, prorogatorura, prout in qualibet Provincia, sive Eegno
finem habebunt, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, de novo concedimus et indulge-
mus. - Acpropterea dilecto Filio Ildephonso Clementi de Arostegui, Canónico Sanct» Eccle-
siae Conchensis, Executori et Commissario ad hoc auctoritate Apostólica deputato, plenam et
liberam in priemissis facultatem et auctoritatem tribuimus, per se vel alium seu alies, quos
ad id idóneos duxerit, ad executionem prsemissorum et alias, juxta facultates concessas, omni
et quacumque appellatione postposita, procedendi, aliaque faciendi et exequendi, quíe in
prsemissis et circa ea uecessaria fuerint, seu quomodolibet opportuna. Non obstantibus
Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, necnon ómnibus et singulis illis, quse in dictis
Prsedecessorum pradictorum Litteris concessa sunt, c^terisque contrariis quibuscumque.—
Ut autem prsesentes Litterse, cum opus fuerit, ad omnium notitiam reduci possint, decernimus,
ut earum exemplis, etiam impressis, manu alicujus Notarii publici subscriptis et sigillo
personge m dignitate Ecclesiastica constitutse. munitis, eadem prorsus fides in judicio et
extra illud habeatur, quse ipsis prasentibus haberetur, &i forent exhibitse vel ostensse.
Datum Romge, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 20 Martii 1768,
Pontificatus nostri anno undécimo.
(Boletín Eclesiástico de Chile, tomo 2, pág. 357.)
SECCIÓN PRIMERA. 773
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
El sumo Pontífice Clemente XIII, á 23 de Abril de 1762 habia prorogado por seis anos la Bula de
Cruzada, concedida á los Reyes de España y á sus subditos, y prorogada por muchos sumos Pontífices,
y principalmente por Clemente VIII, á 9 de Febrero de 1592, 16 de Junio de 1600, y 30 de Octubre
de 1603; porPauloV, á22 de Junio de 1605, 7 de Setiembre de 1611, 12 de Noviembre de 1615,
y 21 de Octubre de 1619; por Urbano VIII, á 26 de Mayo de 1624, 9 de Octubre de 1629, 3 de
Mayo de 1634, y 11 do Febrero de 1639 ; por Inocencio X, á 1^ de Enero de 164$, y 22 de Mayo
de 1650; por Clemente X, á 7 de Junio de 1670, y 16 de Agosto 1774; por Inocencio XI, á 11 de
Diciembre de 1688; por Alejandro VIH, á 22 de Diciembre de 1689; por Inocencio XII, á 5 de
Felxrero de 1698 ; por Clemente XI á 18 de Mayo de 1703, 8 de Octubre de 1714, y 20 de Diciembre
de 1720, por Benedicto XIII, á 8 de Mayo de 1725; por Clemente XII, á 31 de Julio de 1830, y 30
de Julio de 1738 : y por Benedicto XIV, á 12 de Mayo de 1744, 29 de Noviembre de 1749, y 8 de
Marzo de 1756.
En éstas letras motuproprio proroga Clemente XIII la Cruzada por otros seis años, que han de
comenzar terminados los seis anos anteriores, con las mismas gracias é indultos concedidos por
Gregorio XIII, Sixto V, Gregorio XIV, Clemente VIII, Paulo V é Inocencio X en sus letras de 8
de Noviembre de 1644, sobre la publicación de la Bula en las Indias Occidentales, cada ano,
según vayan terminando las publicaciones en cada Reino ó Provincia.
A éste fin concede á D. Ildefonso Clemente de Aróstegui, Canónigo de la Iglesia de Cuenca y
Comisario de Cruzada, plena facultad para ejecutar éstas Letras por sí ó por otro ú otros que le parez-
can idóneos. Dado en Roma, á 20 de Marzo de 1768, décimo de su Pontificado.
OBSERVACIONES.
Este documento es de grande importancia por el catálogo de prórogas de la Cruzada desde la de
Clemente VIII hasta ésta de Clemente XIII. Las concesiones anteriores y las prórogas posteriores
non constan por otros documentos ya mencionados.
La publicación anual de la Cruzada en América, de que se hace mención en éste Breve, parece que
no se llevó á efecto ni en ésta ni en las signientes publicaciones; pues en ésta el Sr. Aróstegui,
Comisario de la Cruzada, manda en su Edicto, que se publique la Cruzada en América para el bienio
de 1776 y 1777, como consta del pergamino impreso, que está en el archivo Arzobispal de Chile (1).
Posteriormente tampoco se sabe que se haya publicado la Cruzada cada ano, sino por bienios, como
se ve en los edictos de los Comisarios, Martínez de Bustos y Yanez Bahamonde.
Consta finalmente por éste Breve, que la Bula de Cruzada se prorogaba de seis en seis anos, y que
hasta su fecha se habia prorogado 30 veces, es decir, 180 anos.
CUARTA ÉPOCA DE LA CRUZADA DESDE 23 DE DICIEMBRE DE 1778, EN QUE SE CONCEDIÓ
POR PRIMERA VEZ EL INDULTO CUADRAGÉSIMA!:-, HASTA LA EMANCIPACIÓN DE AMÉ-
RICA EN 1820.
1778. 23 de Diciembre. Con ésta fecha di<5 Pió VI el Breve Si proximorum necessitaiibuS,
en que concedió el Indulto de carnes á los Beinos de España é Islas Canarias. (Véase la Sec-
ción 2a, Época 4a).
1795. 4 de Mayo. Publicó D. Patricio Martinez de Bustos las facultades, que tiene el Comi-
(1) Bolet. Eclesiást de Chile, tom. 2, pág. 346.
774 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
sario General de Cruzada, cargo que hoy corresponde en América á los Señores Obispos.
(Véase el No 1).
1799. 13 de Agosto. Prorogó Pió VI la Bula de Cruzada por veinte años, en atención á las
circunstancias especiales, en que estaba España. Esta fué la última próroga de la Cruzada hasta
la emancipación de América. (Véase el N° 2).
1804. 30 de Julio. El Comisario Martinez de Bustos manda en un Edicto publicar en las
Indias las Bulas de Cruzada y Lacticinios para el bienio de 1806 y 1807. Notable documento,
que contiene : !<> el Edicto del Comisario : 2° la Bula de Cruzada, como la dio Gregorio Xlll :
30 las Letras Pontificias, en que se prorogó la Cruzada, de que poco antes hemos hecho men-
ción, expedidas á 13 de Agosto de 1799 : y 40 una breve explicación de la Bula de Lacticinios,
que se halla por primera vez refundida en la de Cruzada y despachada bajo el mismo sello.
(Véase el N° 3).
1815. 11 de Marzo. Con ésta fecha despachó Fernando VII una Real Cédula auxiliatoria déla
Cruzada. Por ella consta que la Bula se publicaba en Indias de dos en dos años, según el pri-
vilegio concedido por Gregorio XÍII. (Véase el N«» 4).
DOCUMENTOS
relativos a ésta épooa.
FACULTADES CONCEDIDAS POR LA SILLA APOSTÓLICA AL COMISARIO GENERAL DE LA
SANTA CRUZADA, Y POR SU COMISIÓN COMUNICADAS A SUS SUBDELEGADOS EN LOS
REINOS DE INDIAS, EN EL ANO DE 1795.
Primeramente pueden componer sobre lo mal ganado, y sobre lo mal habido, y sobre lo mal
llevado, y adquirido de cualquiera manera, no constando de los dueños ó personas, á quienes se
deba restituir, después de hecha la debida diligencia.
ítem, sobre los frutos, que deben restituirse por la omisión de las horas Canónicas, con que
la cantidad de la composición se aplique por mitad á las Iglesias ú otros lugares, por cuya
razón se debieron rezar dichas horas Canónicas, y la otra mitad á la Santa Cruzada.
ítem sobre la mitad de todos los legados, que se hayan hecho en descargo de lo mal llevado,
si los legatarios hubieren sido negligentes por un año en pedirlos.
ítem sobre los legados, que se hubieren hecho, y se hicieren durante el tiempo de la publica-
ción de la Bula, si los legatarios no pudieren hallarse.
Asimismo pueden dispensar y componer sobre la irregularidad con aquellos, que ligados
con cualquier censura Ecclesiástica, celebraron, ó de otro modo se mezclaron en las Misas, y
otros oficios Divinos, como no haya sido en desprecio de las llaves de la Iglesia.
ítem, sobre otra cualquiera irregularidad, que no se haya contraído por homicido voluntario,
simonía, apostasía, ó herejía, ó por mala suscepción de las Ordenes con retención de beneficios,
y de los frutos percibidos de ellos, abolición de la infamia, é inhabilidad, que de la tal irregu-
laridad proviniere, y ejecución de los Ordenes, que no se hubieren recibido mal.
Igualmente pueden dispensar con los que teniendo impedimento de afinidad, contraída
por cópula ilícita, celebraron matrimonio (si esto lo hicieron según la forma del Concilio Tri-
dentino y el tal impedimento fuere del todo oculto, y el uno de los contrayentes hubiere estado
SECCIÓN PRIMERA. 775
ignorante de él al tiempo de celebrarse dicho matrimonio) para que, certificado primero de
de la nulidad del primer consentimiento del contrayente, que la ignoró, y ocultándose la causa
de ella (si pareciere por evitar escándalos), puedan de nuevo contraer matrimonio entre sí,
aunque sea secretamente, solo en el fuero de la conciencia ; la cual facultad de dispensar no
competCj sino cuando sojuzgare convenir la dispensación, para evitar graves escándalos, y se
extiende á legitimar la prole habida, y que se hubiere en adelante de dicho matrimonio ; pero no
se han de dar letras de la referida dispensación y legitimación ; y si se dieren, se han de romper
ó quemar por el confesor, que hubiere usado de ellas.
Ítem, pueden dispensar en el mismo impedimento de afinidad por cópula ilícita en igual
forma, cuando sobreviniere al matrimonio, para que se pueda pedir el débito.
Por cuanto Su Santidad concede á todos los que libremente contribuyeren de sus bienes
para la guerra en defensa de la Keligion, que por el tiempo á que se extiende la publicación y
predicación de la Santa Bula, puedan celebrar por sí mismos, si fueren Presbíteros, y hacer
celebrar Misas, y otros oficios Divinos en su presencia y de sus familiares, domésticos y con-
sanguíneos, aun en el tiempo de entredicho, á que no hayan dado causa, y no haya estado por
ellos el que no se levante ; y á los que tuvieren facultad del Comisario General para ello, aun-
que sea una hora antes de la luz del dia, y una hora después del medio dia, tanto en las
Iglesias, en que de cualquiera modo durante el Entredicho, fuere permitido celebrar los Divi-
nos Oficios, como en Oratorio privado, deputado solamente para el Culto Divino, que se haya de
visitar y designar por el Ordinario : en consecuencia de esto podrán los Subdelegados conceder
la facultad arriba dicha á los Fieles, que contribuyeren, como queda prevenido, para que por
el precitado tiempo, puedan aprovecharse ds la concesión y gracia, que Su Santidad Jes dis-
pensa : pero no se les permite conceder licencias para la erección de Oratorios domésticos,
ni para el uso de altares portátiles, sin embargo de que lo hayan acostumbrado hacer en lo
pasado.
De todo lo cual, que es conforme á la Bula original y Breves concedidos en favor de la
Santa Cruzada, y de lo demás contenido en ésta nuestra Instrucción, damos la presente,
firmada de nuestro nombre, y sellada con nuestro sello, en Madrid, á 24 de Mayo de 1795.
Don Patricio Martínez de Bustos.
(Cedulario Arzobispal Quítense, tom. 16, pág. 51 .)
II.
PROROGA DE I.A CRUZADA. POR PIÓ VI.
Dilectissimo Filio Nostro Carolo, Hispaniarum Regi Catholico.
Pius Papa VI.
Dilecte in Christo Fili Noster, salutem et Apostolicam benedictíonem.
Expositum Nobis nuper fuit Majestalis tuse nomine, quod indulgentias et gratias spirituales
et temporales ciarse memorise Philippo II et Philippo III, Kegibus Catholicis, aRomanis Pon-
tificibus, PrsBdecessoribus nostris, concessas ac deinde ad Ecclesiasticos sseculares extensas et
ad certum tune expressum tempus duraturas et a Nobis ad sexennium ultimo loco prorogatas,
prout in nostris hisce desuper in simili forma Brevis die 7 Aprilis 1797 expeditis Litteris ube-
rius continetur, nunc ad vicennium easdem prorogari máxime desideras. Nobis propterea
humiliter supplicari fecisti, ut in prsemissis opportune providere ac, ut infra, indulgere de
benignitate Apostólica dignaremur. Nos igitur, attentis peculiaribus circumstantiis aliisque
776 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
gravissimis de causis adducti, tuis votis, quantum cum Domino possumus, annuere ac specia-
libus favoribus et gratiis prosequi volentes, supplicationibus hujusmodi inclinati indulgentias
et gratias spirituales et temporales prsedictas, pro hac vice tantura exemplum non allatura, ad
Tícennium a fine sexennii a Nobis ultimo loco, ut priefertur, prorogati computandum, auctori-
tate Apostólica, tenore praesentium, extendimus et prorogamus. Volumus autem, quod, si
adveniente concessionis hujusmodi termino, impeditus prorsus fuerit ad Sanctam Sedem
accessus pro harum gratiarum prorogatione obtinenda, tamdiu prsesens Indultum perdurare
debeat, quamdiu ad Sanctam Sedem aditus haberi possit. Ac propterea Dilecto Filio Josepbo
Garcia Herreros (1), Executori ac Commissario ad hoc auctoritate Apostólica deputato, plenam
et liberara in praeraissis facultatem et auctoritatem tribuimus per se vel alium seu alios,
quos ad id idóneos duxerifc, ad executionem prsemissorum et alias, juxta facultates concessas,
omni et quacumque appellatione postposita procedendi, aliaque faciendi et exequendi, quse
in prsemissis et circa ea necessaria fuerint, seu quomodolibet opportuna.
Non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, necnon ómnibus et singulis
illis, quse in Prgedecessorum ac nostris dictis Litteris concessa sunt non obstare, caeterisque
contrariis quibuscumque. Ut autem praesentes Litterae, cum opus fuerit, ad omnium notitiam
reduci possint, decernimus, ut earum transumptis seu exemplis, etiam impressis, manu alicujus
Notarii publici subscriptis et sigillo personas in aliqua Ecclesiastica dignitate constitutae
munitis, eadem prorsus ñdes adhibeatur, quae adhiberetur ipsis prsesentibus, si forent exhibitae
vel ostensse.
Datum, de speciali mandato Nostro, Komse, sub annulo Piscatoris, 13 Augusti 1799, Ponti-
ficatus nostri anno vigésimo quinto.
RESUMEN.
1" Habiéndose prorogado últimamente la Bula de la Cruzada por seis anos, en 7 de Abril de 1787,
ahora solicita el Rey Católico, Carlos IV, otro próroga por 20 anos.
20 El Pontíflce Fio VI, ¿tendiendo á las circumstancias particulares de ésta petición, y movido
por graves causas accede benignamente á las súplicas del Rey Católico, y concede una próroga de
20 anos por ésta vez, y sin que se pueda citar como ejemplo para otra ocasión.
S'» Concede ademas que, si llegado el término de ésta próroga, estuviese inpedida la comunicación
con la Santa Sede, siga dicha próroga en su vigor, hasta que se pueda recurrir al Santo Padre.
40 Para su ejecución se concede la facultad absoluta al Sor. Comisario de Cruzada, Martinez de
Bustos, para que por si ó por otros, que juzgase idóneos, se ponga en práctica, lo que se prescribe
en dicha Cruzada.
Dado en 15 do Agosto de 1799.
OBSERVACIONES.
Este documento es muy interesante : 1 <> por ser la próroga más larga, que so há concedido por la
Santa Sede, durante los tres siglos de la Cruzada, pues es la primera, que se concede por veinte
anos : 2** porque ademas de los veinte anos, se concede indefinidamente en el caso de estar cortada
la comunicación con la Santa Sede, hasta que se pueda recurrir á ella.
(1) Ita in originali, cum dicere debuisset Patritio Martinez de Bustos, qui quídam adeo evidens et ómnibus
notus extensoris Eomani error pro correcto dari hoc loco debet et intelligi. (Extát typis impressum in Archivio
Qoitensi).
SECCIÓN PRIMERA. 777
in.
EDICTO DEL COMISARIO MARTÍNEZ DE BUSTOS.
Cum alias Sanctse memoriíe Pius Papa V per quasclam Eomse, apud Sanctum Petrum, anno
Incarnationis Dominicse 1571, 21 Maji, Pontificatus sui anno sexto, expeditas LitterasPhi-
lippo II, Hispaniarum tune Kegi Catholico, Keligionis Christianae contra Turcas defensioni et
illorum expugnatioDÍ incumbenti, omnibusque et singulis Christifidelibus in earumdem Hispa-
niarum Kegnis et illis adjacentibus, necnon Sardiniaj Insulis consistentibus et ad illa decli-
nantibus, qui intra biennium a die publicationisLitterarum prsedictarum ab ipso expeditarum
in singulis locis, in quibus publicarentur, computandum, Fidei Catholicaj zelo moti ad exerci-
tum praefati Kegis in hostes pugnaturi, aut aliud gemís servitii gratis facturi, suis sumptibus
accessissent et ibidem usqne ad finem expeditionis illius anni permansissent, seu propriis
expensis alios misissent, et qui nec accedentes, nec mittentes intra biennium prsefatum ex
bonis sibi a Deo coUatis in hanc causam pro Religionis defensione subventionis quantitatem
(quam a Commissario, dictarum Litterarum Executore deputato per alias ab eodem Sanctae
inemorise Pió Papa V, sub die 22 Maji ejusdem anni Litteras expeditas taxari voluit) contu-
lissent; nonmülas indulgentias, gratias et indulta pro vivis et defunctis Cquarum et quorum
summarium confecit, ac, ut illibatum ab ómnibus conservare tur, in praedictis Litteris inseri
et ab illis, qui dictarum indulgentiarum et gratiarum participes fieri vellent, recipi ac retineri
voluit) fuisset elargitus : postmodumque per alias die 22 Maji ejusdem anni 1571 expeditas
similiter Litteras biennium prsefatum ad aliud biennium ab illius fine; et secundo dictum bien-
nium ad aliud simile a secundo dicti bieunii fine computandum ita de novo concessisset, ut sex
annis durantibus singulo queque biennio Commissarius tune super príBraissis, seu qui pro tem-
pere esset deputatus, illas de novo modo et forma in concessione prsedicta contentis publicare
posset. Ac deinde felicis recordationisGregorius Papa XIII per plures sub diversis datis, nempe
sub diebus 23 Junii 1572, et 3, 4 et 9 Februarii, et 3 Martii, ac 15 et 17 Aprilis, et 3 Julii anni
1573 expeditas pariter respective Litteras concessionem praefatam, non modo confirmasset,
verum etiam multipliciter auxisset, extendisset, prorogavisset et ampliasset : demum ipse
Gregorius Papa XIII praedictum Summarium ampliatione queque indigere animadvertens,
cupiensque ut illud quam purissimum in hominum manus perveniret, illud de novo confici
curavit, prout ex Litteris ab eodem Gregorio Papa XIII, Romse 15 Julii prsedicti anni 1573,
Pontificatus sui anno secundo, expeditis apparet : quas quidem vidimus, legimus et attente
perspeximus, hujusmodique Summarium de novo confectum tenoris, ut infra, esse comperimus
videlicet : (Aquí inserta la Bula de Cruzada, tal cual la expidió Gregorio XIII, y puede verse
en está misma sección, época 2a; sino que comienza desde las palabras : « Hoc est Summa-
rium. » Concluida la Bula de la Cruzada, sigue así.)
Cumque idem Gregorius PP. XIII, singulo queque anno hujusmodi gratias et indulgentias
ita publicari concessisset, ut eo elapso, illas omnino expirare voluerit ; attendens postea diíficile
admodum futurum, ut in singulis locis, in quibus essent publicandse, statim elapso anno,
cujus occurrenti fine, concessionibus praedictis expirantibus,ali3e similes de novo proponi debe-
rent, earum publicatio fieret; tempus singulorum annorum hujusmodi non a fine anni tune
proxime lapsi, sed a die, quo earum nova publicatio singulis annis in singulis locis, pro quibus
gratise ipsse concessse forent, fieret, computari deberé, per suas Litteras sub die 17 Julii dicti
anni 1573, motuproprio expeditas statuit ac decrevit. Necnon etiam sincera in Domino chari-
tate denuo permotus, ardenterque exoptans, ad tutandam Catholicam Religionemi animum eo
TOM. I. 97
778 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
promptiorem ct alacriorem in Christifidelibus intueri, quo magis ac magís in dies spiritua-
libus muneribus se aiictos esse novissent ; per alias Litteras, die 5 Martii 1574 expeditas, con-
cessioncm pivnefatam exteiidit et ampliavit, ut iidem omnes Christifideles, non tantum semel,
sed bis singulo queque duraturarum concessionum anno, si bis eodera anno praedictum Summa-
rium sumpsisseiit, tam pro se, quam per modum suffragii pro animabus in purgatorio detentis,
indulgeutias, concessiones,gratias et indulta pra3dictaconsequi,eisque infra eumdem annum bis,
ut prícfertur, uti, potiri et gaudere, ac dictorum bonorum spiritualium participes fieri valerent,
indulsit; declarans insuper, intentionis suíe fuisse et esse, sub indulto vescendi ovis et lacti-
ciniis Arcliiepiscopos, Episcopos, aliosque Superiores et inferiores Prselatos, necnon alias per-
sonas Ecclesiasticas Regulares ct, quse in ordine Presbyteratus essent, sasculares, etsi sexage-
narii non essent, extra quadragesimalia jejunia tantum, in ómnibus temporibus et jejuniis
totius anni comprehensos esse, et ípsis extra dicta témpora quadragesimalia eo uti licere :
Commissarioque Generali Cruciatíe Sanctse facultatem largitus fuit hujusmodi concessionera
et declarationem de latino in vulgarem sermonem in substantia redactam simul,vel separatim,
imprimi faciendi.
Postquam autem ipse Gregorius PP. XIII, die 18 Novembris anni 1574, suis expeditis Lit-
teris declaravit suspeusionem indulgentiarum et facultatum occasione celebrationis Sancti
Jubilroi próximo tune anno Universo populo Cliristiano indicti, juxta Sedis Apostolicae morem
factam et decretara ad indulgeutias, l'acultates, concessiones et indulta qusecumque occasione
dictoD expeditionis et Cruciatíe in Hispaniarum Regnis et alus Dominiis, ac locis dicto Catho-
licoRegi subjectis concessa, non extcndi, eaque omnia et singula sub hujusmodi suspensione
minime comprehendi; per alias Litteras, sub die 18 Pebruarii anni 1576 expeditas, sexennium
prsedictum ad alios sex anuos, a fine dicti sexennii inclioandos, cum ómnibus et singulis con-
cessionibus, extensionibus et Decretis, tam a prsedicto Sanctse Mem. Pió PP. V, quam ab ipso
Gregorio PP. XIII factis, exteodit et prorogavit, et, quatenus opus esset, de novo concessit :
ac, sub die 22 Septembris ejusdem anni 1576, Confessariis, in vim privilegiorum Cruciatse
Sanctse a Sede Apostólica concessorum, electis et eligendis, absolutionem ab incursu et lapsu
in hseresim impartir! uuUatenus licuisse, aut in poste rum licere, absolutionesque jam forsan eo
casu, dictorum privilegiorum prsetextu, per Confessarios impensas, nemini suffragari potuisse,
Motu proprio decrevit et declaravit ; licentiamque, ac facultatem dicto Commissario Generali
concessit declarationem ejusmodi de latino in vulgare idioma redactam, una cum facultatibus
dictse Cruciatse etiam per modum exceptionis in suo loco, sive ad partem imprimí posse
faceré.
Prorogatis queque successive a diversis Romanis Pontificibus ad plura respective témpora
praídictis concessionibus, tándem SS. DD. NN. Pius Papa VI sub die 1785 ad sexennium ;
iterum sub die 29 Martii 1791 ad alterum sexennium et deinde sub die 7 Aprilis 1797 ad aliud
pariter sexennium ; ac denique ad vicennium a fine dicti sexennii a se ultimo loco prorogati,
computandum, sub die 13 Augusti 1799, pro illa tamen vice in exemplum non afferenda certis
modo et forma, ut infra, prorogavit, Litteris respectivis desuper expeditis, quas etiam vidi-
mus, et quarum postremse sunt tenoris sequentis, videlicet : (Aquí copia las Letras de Pió VI,
del 13 de AgOáto de 1799, que pueden verse en el m 2 : después sigue el Comisario así).
Notum pariter facimus quod cum felicis record ationis Urbanus PP. VIII Patriarchis, Pri-
matibus, Archiepiscopis aliisque inferioribus Prselatis, necnon Presbyteris ssecularibus in
prsedictis Regnis et Dominiis prsefato Regi Catholico subjectis consistentibus et ad illa decli-
nantibus, per suas, sub die 14 Junii anni 1624, expeditas Litteras Apostólicas benigne
indulsisset, ut ad quinquennium quadragesimali tempore (hebdómada tamen majori excepta)
SECOION PRIMERA. 779
ovis et lacticiniis pro eorum libito uti et vesci possent; necnoc etiam per alias, sub die 3
Decembris ejusdem anni 1624, expeditas Litteras Generali SanctíB Cruciatse Commissario pro
tempore deputato facultatem concessisset, Litteras pniedictum indultum continentes modo et
forma, quibus alise Romanorum Pontificum, Prsedecessorum suoruin, super gratiis et indul-
gentiis prsedictis concessre, publicari consueverant, publicandi, iiíasque simul cum eisdem
Litteris vel separatim siogulis annis val bienuiis imprimeudi seu imprimí faciendi ; eleemosy-
namque per eos, qui praefato indulto uti voluissent, elargiendam, sine tamen prsejudicío
eleemosynse ratione dictariira gratiarum et indulgentiarum dari consuetse, juxta earuradera
tenorem et formam taxandi seo declarandi : memorataque indulti hnjusmodi concessio pluriesj
tana ab ipso felicis recordationis Urbano VIII, quam ab alus Komanis Pontificibus, successo-
ribus suis, fuisset prorogata, ipsam denique prsedictus SS. DD. NN. Pius PP. YI, sub ipsa
die 7 Aprilis 1797, ad sexennium, itemque et postremo ad dictum vicennium ut supra, a fine
ultimi sexennii computandum, sub prsefata die 13 Augusti 1799, etiam, eisdemque superius
insertis Litteris extendit et prorogavit.
Cum autem prseinsertas Litteras Apostólicas pro sui executione nobis directas, qua par est
reverentia susceperimus, easdem in ómnibus et singuUs Regnis et Domiuiis Regi nostro
Catholico tam mediate, quam immediate et qualitercumque subjectis, tum denuo publicari
jussimus, cum currentis adhuc biennii publicationis ipsarum finis adveniat, atque ita ut pro
biennio, nempe annorum 1806 et 1807, hujusmodi publicatio facienda sit, simulque declara-
vimus omnes et singulos Christifideles in eisdem Regnis, locis, terris, oppidis et Dominiis
consistentes, seu ad illa declinantes, qui infra biennium a die, quo praecedentium Litterarum
publicatio in singulis locis liujusmpdi fiat computandum, de bonis suis juxta taxam per
Nos personarum qualitate inspecta factam, eleemosynam prolprsefata expeditione contulerint,
Summariumqueprsedictum, quatenusde latino in vulgarem sermonera a nobis in substantia
redactum typis excussum nostroque sigillo munitum rite recepevint et retinuerint, tam pro
se, quam per modum suffragii pro animabus, qure in purgatorio detiuentur, ómnibus gratiis,
facultatibus et indulgentiis prsedictis eis respective concessis, dicto biennio durante, uti,
potiri et gaudere posse ; servatis prseterea quse Romanos Pontifices príedictos ad earum asse-
cutionem servari jussisse summario hujusmodi perhibetur, et dummodo Venerabiles Patríar-
chae. Primates, Archiepiscopi, Episcopi aliique inferiores Príelati ac PrjBsbyteri sseculares
praedicti pro libero et licito usu ovorum et lacticiniorum quadragesimali tempero habendo,
Sammarium hujusmodi Indulti per Nos etiam sermone vulgari confectum rite pariter sumpse-
rint et retinuerint, ac eleemosynam ejus ratione a nobis queque taxatam, sine praejudicio
eleemosynse ad assequendas indulgentias et gratias a prgedicto Gregorio PP. XIII, confirma^
tas, concessas et ampliatas elargiendge, contulerint et erogaverint.
Ne vero hoc adeo pium sanctumque opus aliquatenus disturbetur aut impediatur, vigore
auctoritatis Apostólicas nobis concessse suspendimus dicto biennio durante, omnes similes aut
dissimiles indulgentias et facultates a prsedictis Romanis Pontificibus et Sede Apostólica vel
ejus auctoritate quibus vis Ecclesiis, Monasteriis, Hospitalibus, Piis Locis, üniversitatibus,
Confraternitatibus et singularibus personis in Regnis et Dominiis prafatis (etiam in favorem
Fabricge Basilicse Principis Apostolorum de Urbe) concessas hujusmodi : etiamsi clausulas
aliquas contra suspensionem facientes contineant, ita ut interim ñeque publicari ñeque prse-
dicari possint, ñeque publicatae cuivis hominum communiter vel divisim suffragentur : exceptis
tamen concessis Ordinum Mendicantium Superioribus quoad eorum Pratres tantum : easdem
vero indulgentias et gratias ita suspensas in favorem illorum, qui práesentium gratiarum in
hanc causam pro Religionis defensione concessarum praefato recepto Summario participes
780 PARTE 4=* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
eífecti fuerint, sirnili auctoritate Apostólica revalidamus : necnon etiam suspendimus inter-
dictum, si qiiod sitinlocis ubi publicatio prsedictarum Litterarum erit facienda, per octo dies
ante et totidem post illam. Sed quia operosum esset prseinsertas originales Litteras ad singula
quseque loca deferri, propterea impressas et in hac publica forma nomine nostro subscriptas
et sigilli nostri impressione ac infrascripti Regii Secretarii ad id deputati subscriptione
munitas confici et expediri, ipsisque eamdem ubique fidem adhiberi, quse origiualibus praí-
dictis adhiberetur, si forent exhibitse vel ostensíe, mandamus et statuimus. Quibiis ómnibus
sic rite et legitime actis Apostolicam auctoritatem nostrumque decretum interponimus.
Datum Matriti, die 30 Julii, auno a Nativitate Domini 1804. Pr3esentibus ibidem, ut testibus,
Benedicto Febrer, Joanne übon et Antonio Avellon ad prsemissa vocatis.
RESUMEN DEL EDICTO ANTERIOR.
En otro tiempo S. Pió V, por sus Letras de 21 de Mayo de 1571 concedió por un bienio la
Cruzada á Felipe II, que so ocupaba en la guerra contra los Turcos, á fin de que lodos sus vasallos,
que se alistasen en la milicia y permaneciesen en la expedición por dos anos, asi como todos aque-
llos, que, sin ser expedicionarios, contribuyesen con la limosna tasada por el Comisario, según otras
Letras de 22 de Mayo del mismo ano 1571, gozasen de sus gracias é indulgencias, concedidas así
para los vivos como para los difuntos. A éste fin el mismo Pontífice extendió el Sumario de dichas
gracias, y le insertó en las citadas Letras para que todos los participantes de la Cruzada le recibiesen,
y lo conservasen intacto.
Después de las referidas Letras, en el mismo dia 22 do Mayo del mismo ano extendió dicho bienio
á otro bienio, que debia comenzar, concluido el primero, y por último le prorogó por otro bienio
más, que comenzada concluido el segundo ; pero de tal modo que en aquellos seis anos el Comisario
pudiese publicar la Bula en cada bienio.
En seguida Gregorio XIII, por diversas Letras despachadas en 23 de Junio de 1572, en 3, 4 y 9
de Febrero, en 3 de Marzo, en 15 y 17 de Abril y últimamente en 3 de Julio de 1573, no solo con-
firmó la referida Bula sino que la amplió, extendió y prorogó. Por último, el mismo Gregorio XIII,
reconociendo que era necesario redactar de nuevo el Sumario de la Cruzada, formado antes por
S. Pío V', por las muchas ampliaciones, que contenia, le formó de nuevo, para que .llegase completo,
y lo puso en manos de todos los participantes de la Cruzada, como consta de sus Letras de 15 do
Julio de 1573 (1).
Después el mismo Gregorio XIII, viendo las dificultades que había, para que en todos los Luga-
res se publicase la Bula en un ano, aunque antes había dispuesto se publicase anualmente y que
expirado el ano, expirasen también las gracias, expidió otras Letras en 1 7 de Julio de 1573, para
que el ano se computase de publicación á publicación, de suerte, que aunque terminase el ano de la
Bula, siguiese ésta en vigor hasta la siguiente publicación. Más tarde movido el Pontífice de la cari-
dad más sincera en el Señor, concedió en 5 de Marzo de 1574, que se pudiesen sacar dos Bulas, y
de éste modo gozar dos veces de sus gracias é indulgencias, así para los vivos como para los difuntos.
Declara al mismo tiempo que aunque los Arzobispos, Obispos, y el Clero Regular con los Presbíteros
Seculares se hallan exceptuados del indulto de huevos y lacticinios, su mente fué exceptuarlos sola-
mente en cuanto á los ayunos de Cuaresma, y no en los otros del aflo ; de suerte que fuera do la
Cuaresma puede todo el Clero Secular y Regular comer huevos y lacticinios en virtud de la Bula de
(1) Según otros el 10 de Julio
SECCIÓN PRIMERA. 781
la Cruzada. Y para que ésta declaración llegue á noticia de todos, da facultad al Comisario para
mandar imprimirla traducida al castellano, en cuanto á la sustancia^ ó en la misma Bula, ó por
separado.
Sucesivamente el mismo Gregorio XIII, con ocasión del Jubileo universal, que concedió á todo el
orbe cristiano, declaró por sus Letras de 18 de Noviembre de 1574, que la suspensión de gracias e
indulgencias, que, como se acostumbra, ^abia hecho cuando concedió el Jubileo, no se extendia á
las indulgencias, gracias y facultades contenidas en la Cruzada.
Ademas, por otra Constitución del 18 de Febrero de 1576 prorogó el sexenio antedicho á otro
sexenio, que debia comenzar terminado el anterior. Por último, en 22 de Setiembre de 1576 despachó
otro Breve declarando, que al conceder facultad para absolver de censuras papales en virtud de la
Cruzada, su mente no babia sido conceder tal facultad para absolver de la herejía. Y para que ésta
declaración llegase á noticia de todos, concedió facultad al Comisario para que traducida al castellano,
la mandase imprimir ó en las mismas facultades de la Cruzada, como excepción, ó por separado.
Acercándonos en fin á estos últimos tiempos, Nuestro Santísimo Padre Pió VI el día.... de
1785 prorogó la Cruzada por un sexenio, y en 29 de Marzo de 179i la concedió por otro sexenio :
en seguida la extendió á otro sexenio en 7 de Abril de 1797, y por último, con fecha 13 de Agosto de
1799 prorogó dicha Cruzada por 20 alios, que han de comenzar terminado el sexenio anterior.
Se hace saber igualmente que, hallándose exceptuados en la Cruzada del indulto de lacticinios los
Patriarcas, Primados, Arzobispos con todo el Clero Regular y Presbíteros seculares, que no tuvieren
60 anos ; Urbano VIII concedió á todos los susodichos (excepto á los Regulares) el indulto de huevos
y lacticinios, por sus Letras de 14 de Junio dé 1624. Y por otras de 3 de Diciembre del mismo ano
concedió el mismo al Comisario de Cruzada la facultad de publicar dicho Indulto, 6 juntamente con
la Bula, ó por separado, anualmente ó cada dos anos. Este indulto se prorogó después por Urbano
VIII y sus sucesores, y por último la Santidad de Pió VI le prorogó por un sexenio en 7 de Abril de
1797, y finalmente le concedió por 20 aflos en 13 de Agosto de 1799. Cuyas Letras cometidas
al Comisario (Martinez de Bustos) para su ejecución, manda se publiquen acabado el corriente
bienio, para comenzar el otro de 1806 y 1807 ; declarando de nuevo que todos los que sacaren el
Sumario de la Cruzada, traducido á lengua vulgar y sellado con su sello, gozarán de todas las gracias
concedidas en la Bula, asi para los vivos como para las difuntos.
Y en cuanto á los Patriarcas, Primados, Arzobispos, Obispos y Presbíteros seculares, les concede
el indulto de huevos y lacticinios, en tiempo cuadragesimal, sacando el sumario de dicho indulto y
pagando la limosna respectiva, sin perjuicio de la que corresponde á la Cruzada.
Y para que una obra tan santa y pía, como la Cruzada, no sufra detrimento alguno; en fuerza de
la autoridad Apostólica, delegada al Comisario, suspende durante dicho bienio todas las facultades é
indulgencias semejantes ó desemejantes, concedidas por la Santa Sede á cualesquiera Iglesias,
Monasterios, Hospitales, Lugares píos, Universidades, Cofradías ó personas particulares, aunque
fuesen concedidas en favor de la Basílica de S. Pedro, y aunque contengan cláusulas contra la sus-
pensión, de suerte que tales gracias, no se pueden publicar ni publicadas tienen algún valor. Por el
contrario, por la misma autoridad Apostólica quedan revalidadas todas las gracias é indulgencias
antedichas para aquellos, que tomaren el sumario de la Cruzada. Y por ser muy difícil que las Letras
originales lleguen á noticia de todos, se manda que á las copias firmadas de mano del Comisario y
selladas con su sello, se les dé la misma fé, que se daría á las Letras originales, si fuesen
presentadas.
Dado en Madrid, á 30 de Junio do 1804.
782 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
ORSERVACIONES SOBRE EL EDICTO ANTERIOR.
Este documento es de mucha importancia en las cinco partes, que abraza.
1. En la primera se hace una breve narración de la Cruzada en los tiempos de S. Pió V y Gre-
gorio Xlll, y en ella se descubren algunas Letras Apostólicas, de que ya no hay noticia por su anti-
güedad : tales son los Breves, que expidió S. Pió V; cuando la Iglesia se hallaba en la mayor aflicción,
y el Pontífice preparaba la expedición, que consiguió por último tan glorioso triunfo en Lepante.
Allí se le vé al Santo Padre expidiendo repelidos Breves en favor de la Cruzada y alguna vez dos on
el mismo dia, como sucedió el 2á de Mayo de 1577. Recuerda después varias Letras Apostólicas,
que despachó Gregorio XIII sóbrela misma Cruzada en 1572 y 1573, en cuyos anos fué acogida en
España la Bula con el mayor entusiasmo, y pasó a nuestras Américas; entonces fué cuando el mismo
Gregorio mandó redactar el Sumario latino para el más exacto conocimiento de las gracias concedidas,
el mismo que pasó á nuestras Américas, y sin ninguna alteración se ha conservado su vigor por 3
siglos, hasta nuestros días.
Se advierte sin embargo el silencio que guarda el Comisario sobre el Breve In tanta negotiorum
mole, despachado por el mismo Gregorio en 5 de Setiembre de 1578, concediendo en las Indias,
que la publicación de la Cruzada se hiciese, no de ano en ano, como en los Reinos de Castilla, sino
de bienio en bienio.
2. En la segunda parte refiere varias declaraciones de la Santa Sede : 1" Para que el año de la
Cruzada se computase, no desde el fin del ano anterior, sino de publicación á publicación : 2° Para
que se puedan ganar dos veces las gracias, sacando dos Sumarias de la Bula : 3o En cuanto á los
exceptuados del Indulto de lacticinios declara el Pontífice, que su mente no fué exceptuarlos sino
para los ayunos de Cuaresma, de suerte que para los demás del ano gozasen todos del privilegio de
la Cruzada, facultando asimismo al Comisario para publicar ésta declaración, por separado, ó inser-
tándola en el sumario de la Bula : 4o Declara también que las gracias de la Cruzada no quedaban
suspensas por el Jubileo universal : 5® Declara por último, que la facultad de absolver de censuras en
virtud de la Bula no se extiende á la herejía, concediendo al mismo Comisario la facultad de publi-
carla del modo arriba dicho.
3. En la tercera parte el Comisario hace mención de la Bula de lacticinios, dando razón do su
primera concesión por Urbano VIII, y de la facultad, que se concedió al Comisario para publicarla
por medio de los sumarios en la misma forma, que se publicaba la Cruzada, Hace asimismo men-
ción de algunas prórogas de éste indulto, y concluye por las dos últimas de Pió VI : la primera por
6 anos, y la segunda por 20. Por cuyos datos, así como por las Letras originales nos consta que la
Bula de lacticinios se unió con la de la Cruzada en éste tiempo, y las dos se despacharon en la misma
fecha y bajo el mismo sello. Esta fusión no consta haber acaecido en tiempos anteriores; pues en el
Pontificado de Clemente XÍII se despacharon las dos Bulas en 20 de Marzo de 1768, pero separada-
mente y cada una con su sello. Véase el pergamino impreso, que se halla en el archivo Arzobispal do
Santiago de Chile (1),
4. En la cuaria parte refiere el Comisario sus atribuciones Apostólicas para ejecutar la Bula de la
Cruzada en todos los dominios de España en el bienio de 1806 y 1807, inculcando á los privilegiados
para comer lacticinios la obligación de sacar la Bula de éste indulto, que juntamente con la de la
Cruzada se prorogó por 20 anos. Por todo lo dicho acerca de los bienios nos consta, que la costum-
bre de publicar la Bula en América se conservó intacta desde el Pontificado de Gregorio XIII, en 5 de
(1) Boletín Bcdesiástico de Chile» tom. 2, pág. 357.
SECCIÓN PRIMERA. 78S
Setiembre de 1578 hasta el presente bienio de 1806. Más abajo veremos los dos últimos bienios sena-
lados por el Comisario para dicha publicación, al emanciparse América, que fueron el bienio de 1818
y 19, y el de 1820 y 21. (Véase la Sección 2a Época 4a).
5. La 5a parle del Edicto se reduce á la suspensión de gracias é indulgencias, que de costumbre
solian hacer todos los Comisarios por la autoridad Apostólica, que les delegaba la Santa Sede en la
misma Cruzada.
IV.
CÉDULA AUXILIATORIA PARA LA PUBLICACIÓN DE LA BULA DE LA CRUZADA, EN 11 DE
MARZO DE 1815.
Para el Iliistrisímo Señor Obispo de Quito.
El Rey.
Reverendo en Cristo Padre, Obispo de Quito, del mi Consejo.
Sabed, que la Santa Sede Apostólica me tiene concedidas las Bulas de Vivos, Difuntos,
Composición y Lacticinios, para todos los Fieles estantes y habitantes en mis Reinos y Señoríos
de las Indias é Islas á ellos adyacentes, para ayuda y defensa de la Santa Eé Católica, y se
han de publicar en ellos en el bienio de 1816 y 1817, según y como se ha hecho hasta ahora.
Por tanto os ruego y encargo, que pues entendéis cuánto esto importa al servicio de Dios
nuestro Señor, y mió, y bien de las almas de los Fieles Cristianos, que en esas provincias
viven, deis orden que en esa Santa Iglesia sea recibida la Santa Bula con toda autoridad y
veneración, y proveáis que lo mismo se haga en las Iglesias de vuestra Diócesis ; y os encargo
y mando, que de ninguna manera consintáis ni deis lugar á que en la publicación ó predica-
ción, y su cobranza se ponga impedimento alguno, y procuréis que todas las personas Ecle-
siásticas, Seglares y Religiosos de todas las Ordenes, y particularmente los Párrocos,
instruyan á los Fieles de las indulgencias y gracias, que por ella están concedidas, y de los
santos fines á que se aplica la limosna, persuadan y animen á los Españoles ó Indios á que
tomen la dicha Santa Bula, para que gocen de las gracias y facultades en ella contenidas, y
que no se pida cuarta impetra, ni otro algún derecho, de la presentación, publicación ó predi-
cación ; y que el Tesorero y sus Factores, y demás Ministros y Oficiales, que en ello entendie-
ren, sean favorecidos y bien tratados, para que libremente puedan ejercer sus cargos : que en
ello placer y servicio recibiré; y en vuestra ausencia, mando á vuestro Provisor y Vicario, haga
cumplir lo en ésta mi Cédula contenido.
Fecha en Madrid, á 11 de Marzo de 1815.
Yo el Rey.
Por mandado del Rey Nuestro Señor,
Silvestre Collar.
Es copia del Cédulario Arzobisp. tom. 16, pág. 239).
784 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
QUINTA BPOOA DE LA CRUZADA DESDE LA EMANCIPACIÓN DE LA AMERICA
EN 1820 A 1870.
Emancipada América y dividida en varios estados independientes entre sí, cesaron los
edictos del Comisario General de Cruzada y las Eeales Cédulas auxiliatorias. Por lo mismo los
datos para, formar la historia de la mencionada Bula en ésta época, son particulares de cada
República y se ha hecho más difícil el conseguirlos. De algunas Repúblicas ; á saber, el Ecua-
dor, Chile y Perú se han podido conseguir, aunque con mucho trabajo los documentos perte-
necientes á la Cruzada : de otras, como son las cinco de Centro América no podemos hacer
más que una breve relación de lo acaecido con éste privilegio, desde que todas éstas Repúblicas
se emanciparon de la Metrópoli.
CURSO DE LOS INDULTOS DE CRUZADA EN LA REPÚBLICA DEL ECUADOR.
1829. Octubre 3. Con ésta fecha se expidieron para Quito unas Letras de la Santidad de
Pío VIII, dirigidas al limo. Sor. D. Rafael Laso de la Vega, Obispo de Quito ; y entre otras
facultades le concede la publicación de la Bula de la Cruzada por éstas palabras : « Nominatim
« vero facultatem tibi impertimus evulgandi intra limites tuae Dioecesis de Quitó Bullam Cru-
ce ciatge, quse a data prsesentium ad biennium suflfragetur, servatis conditionibus in ea conten-
ce tis, factaque tibi facúltate coUigendi consuetas eleemosynas, illasque, salva rata parte Apos-
« tolicae Sedi debita, quse in pios usus impenditur , erogandi ad sumptus Missionum pro
ce conversione Indigenarum, qui in infidelitatis tenebris misere adhuc resident. In hoc autem
c< opere promovendo atque urgendo, ut omniajuxta regulas ab Apostólica Sede saluberrime
c< statutas peragantur, cum primum poteris de rebus a te gestis rationem reddes S. Congrega-
ce tioni de Progaganda Fide ejusque jussis obtemperes, simulque facultates petas, quibus
ce Missionarii indigent. In actis tamen súper prsemissis edendis volumus,utexpressampr3esen-
ce tis Apostolici Indulti mentionem f acias (1).» Estas Letras de Su Santidad se pusieron en ejecu-
ción después que expiró el termino de la próroga anterior, esto es, á principio del año 1831,
según una glosa impresa al pié de las expresadas Letras de Pió VIII, que dice así : ce A más de
la facultad de publicar la Bula de la Santa Cruzada (lo cual con gozo general de los Fieles
va ya á verse en Quito, habiéndose prestado el Gobierno á que sea con el mayor decoro) tenia Su
Señoría lima »
1834. Mayo 14. En 1834 Nuestro Santísimo Padre Gregorio XVI concedió al limo. Sor.
D. D. Nicolás de Arteta la publicación de la Bula de la Cruzada por cinco años, según consta
de los documentos, que existen en dicha Curia de Quito, y en particular por una carta del
Secretario de Negocios Eclesiásticos, fechada por el Arzobispo de Calcedonia, en Boma, á 14 de
Mayo de 1834. (Véase el N° 1 .)
1647. Diciembre 1^. Fl mismo limo. Señor Arteta publicó después la Bula de la Cruzada
para el bienio de 1848 y 1849, en cuya publicación, que fué para un bienio, se observó la
costumbre y el privilegio, que siempre ha tenido y conservado la América, desde que Grego-
rio XIII concedió en favor de los Americanos la gracia de que se publicase de dos en dos años,
por su Breve de 5 de Setiembre de 1578. La facultad para ésta publicación de la Bula de
vivos, que se imprimió aquel año, dice así : c< Usando de la facultad, que S. S. nos ha conce-
(1) Véase en el Archivo Arzobispal.
SECCIÓN PRIMERA. 785
dido para publicar la Bnla de la Sania Cruzada, en su decreto de 24 de Enero de 1832, en que
aplica la limosna, que por ella respectivamente se ha de contribuir para el Santo fin de sacar
de las tinieblas de la infidelidad á los Indígenas : concedemos » (Véase el N** 2.)
1859. Noviembre 27. En el año de 1859, á 27 de Noviembre el limo. Sor. D. D. José María
Kiofrio, Obispo de Pompeyópolis, que después fué Arzobispo de Quito, publicó también la Bula
de Cruzada para el año de 1860 con facultad obtenida del Delegado Apostólico, como consta
del Proemio del Sumario impreso, que dice así : « En uso de la facultad concedida por el Dele-
gado Apostólico (de Bogotá), en su Breve de 27 de Agosto del presente año (1859) al limo.
Metropolitano, y á Nos Subdelegado, para publicar la Bula de la Santa Cruzada, juntamente
con el Indulto de carnes : concedemos á todos los Fieles de ésta Archidiócesis, que contribuyan
con la limosna correspondiente para el piadoso objeto de sostener las Misiones, que actual-
mente demandan nuestra eficíiz cooperación » (Veas, el No 3.)
1862. 2° de Mayo. Por último en 20 de Mayo de 1862 N. Smo. Padre Pió IX despachó tres
Breves ; I» concediendo al Ecuador por diez años la Bula de la Cruzada; 2° el Indulto Cuadra-
gesimal ; 3o la reducción de ayunos y fiestas. (Véanse los NN. 4, 5, 6.)
DOCUMENTOS
de la Cruzada relativos 'a la Repiblioa del Ecuador.
FACULTADES CONCEDIDAS AL ILMO. SEÑOR D. D. NICOLÁS DE ARTETA, OBISPO DE QUITO,
SOBRE LA BULA DE CR.UZADA.
lUme ac Eme Domine.
Ex acceptis Apostolicis Littoris compertum esse arbitror Dominationi Tuse lUmse. ac Bmae.
Beligionem eximiam, casteraque virtutum ornamenta, quibus máxime commendaris, causam
extitisse, quare SSmus. Dominus Noster Gregorius PP. XVI te in Quitensis Dioeceseos
Episcopum constituerit. Quod idem tibi hisce meis litteris confirmare gratissimum mibi est.
Publicationem, seu prorogationem BuUse, quam dicunt Cruciatse, concessam tibi ab eodem
SSmo. Dno. Nro. libenter significo ad formam Eescripti, quod his cernes adnexum : quocum
prsetereamitto ad te duplicatum ex^mplum epistolse Pontificise, jam transmissae, super quibus-
dam Paroeciis, quas a tua Dicecesi segregandas et Popayanensi jungendas postulaverunt ii, qui
Novse Oranatse régimen gerunt : qua de re qusB tua sit sententia, hsec Apostólica Sedes cupit
agnosere. De caeteris facultatibus, quas expetebas, singillatim Pfocutori tuo erit agendum :
interím vero ipse lis uti poteris, quse adhuc vigeant juxta tempus definitum in Rescripto, quo
Prsecedecessortuus Raphael Laso de la Vega fruebatur. Hsecerant a me significanda Domina-
tioni tuse lUmse. ac Rmse., cui observantiam meam operamque libentissime spondeo, et faus-
tissima quseque precor a Peo.
Devotissimus addictissimus servus,
Aloysius Freisa, Arcbipus. Chalced.
Romse, pridie Id. Maj. 1834.
(2'' Cuaderno de la Curia Arzobispal de Quito, N^ 17.)
TOM, I. 98
786 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
11.
BULA DE VIVOS PARA EL BIENIO DE 1848 Y 1849.
Nos el Doctor Nicolás Joaquín de Arteta y Calisto, por la gracia de Dios y de la Santa Siede
Apostólica, Obispo de ésta Diócesi, Prelado doméstico de Su Santidad y Asistente al sacro
Solio Pontificio, Delegado Apostólico de Santa Cruzada, etc.
A todos ¡08 Fieles de Cristo estantes y habitantes en ella, á nombre de nuestro SS. P., el
Señor Pió IX, que Dios guarde, Bendición Apostólica.
Usando de la facultad que S. S. nos ha concedido para publicar la Bula de la Santa Cruzada
en su decreto de 24 de Enero de 1832, en que aplica la limosna, que por ella respectivamente
se ha de contribuir para el santo fin de sacar de las tinieblas de la infidelidad á los Indígenas :
concedemos en el Señor al que así lo ejecutare indulgencia plenaria, con remisión de todos los
pecados, una vez en la vida y otra en el artícelo de la muerte ; y que pueda ser absuelto igual-
mente de todos los pecados y censuras, reservados á S. Santidad, á excepción de la herejía
mixta; y de los episcopales, cuantas veces se confesaren; bastando que el confesor sea apro-
bado, que es el expuesto, pero satisfecha la parte ofendida, siendo necesario.
ítem. Que en el tiempo de entredicho (como no haya dado causa para él) pueda celebrar, ó
hacer celebrar en su presencia, de su familia y domésticos el santo Sacrificio de la Misa, y los
Divinos oficios, recibir la Eucaristía (salvo el dia de Pascua) y demás Sacramentos, tanto en
las Iglesias, como en oratorios aprobados, hecha en estos la oración acostumbrada, y aun ser
sepultado con moderada pompa, si no hubiere muerto excomulgado.
ítem. A todo el que ayunare voluntariamente el dia, que no está obligado, ó que, estando
legítimamente impedido, hiciere otra obra piadosa, al arbitrio de su confesor, ó Párroco, se le
rebajan quince años y quince cuarentenas de las penitencias á él impuestas y de cualquiera
modo debidas : y ademas se hace participante de todas las oraciones, limosnas, peregrinaciones
y obras buenas, que se hacen en toda la Iglesia Militante, y por cada uno de sus miembros,
ítem. El que devotamente visitare, en cada uno de los dias de estaciones de Roma, cinco
iglesias ó altares, y en su defecto cinco veces un altar, conseguirá todas y cada una de las
indulgencias de dichas estaciones, tanto para sí, como por medio de sufragio para los difuntos,
en cuyo favor hiciere ésta visita, rogando por la paz y victoria contra Infieles.
ítem. Que el confesor aprobado que eligiere pueda conmutarle sus votos y juramentos,
excepto el Ultramarino, de Castidad y Religión, con tal que la conmutación se haga en
socorro de las Misiones.
ítem. Para que pueda con más pureza y más eficacia implorar el Divino auxilio, se le con-
cede, que ademas de que pueda elegir confesor aprobado, como se ha dicho, pueda también,
faltándole éste en la hora de la muerte, ganar la indulgencia plenaria muriendo contrito, con
tal de que en su vida no haya sido negligente en cumplir con los preceptos de la Iglesia, en
confianza de ésta gracia.
T se declara que en cada publicación se puedan tomar dos Bulas y ganar duplicadas sus
gracias é indulgencias. Suspendiendo como desde luego suspendemos, otras semejantes indul-
gencias y gracias, excepto las concedidas á los Superiores de las Ordenes Mendicantes y en
general la llamada de cuarenta horas, mientras en efecto no se haya sacado ésta Bula, y puesto
en ella el nombre diciendo es de {N. JY.), cuidando conservarla con veneración. Dicha limosna
ha sido de dos reales.
SECCIÓN PRIMERA. 787
El indulto de carne sigue en todo, sin suspensión alguna. Los Indios y los esclavos continúen
igualmente en el goce de sus privilegios ; pero si estos quieren ganar las indulgencias espe-
ciales de la misma Bula, podrán sacarla dando la limosna de un real.
días de estaciones.
Los Domingos de adviento y sus témporas, la vigilia de la Natividad, en cada una de sus
tres Misas : fiestas de San Esteban, San Juan y el dia de Inocentes, Circuncisión del Señor y
Epifanía, Domingo de Septuagésima, Sexagésima, Quinquagósima : y desde el dia de Ceniza
hasta el Domingo de Quasimodo : fiestas de San Marcos, Eogaciones de Mayo y Ascensión del
Señor, vigilia de Pentecostés, su dia y los seis seguientes : témporas de Setiembre, las fiestas
de Nuestra Señora y demás dias de estaciones de Boma.
Se sacará también ánima del purgatorio en la Dominica de Septuagésima, tercera y cuarta
de Cuaresma : martes después de la primera semana, sábado después de la segunda, viernes
y sábado de la quinta : miércoles de Kesurreccion, jueves y sábado de Pentecostés.
Dada en la ciudad de Quito á l^ de diciembre de 1847.
Nicolás, Obispo de Quito.
Por mandado de S. S. lima., el Obispo mi Señor.
Miguel Muiiive, Notario mayor de Cruzada.
III.
BULA DE VIVOS DE LA SANTA CRUZADA, PARA EL ANO DE 1860.
Nos el Doctor José Maria Kiofrio y Valdivieso, por la gracia de Dios y de la Santa
Sede Apostólica, Obispo de Pompeyópolis y Auxiliar de la Santa Iglesia Metropolitana de
Quito, etc.
En uso de la facultad concedida por el Delegado Apostólico en su Breve de 27 de Agosto del
presente año al Ilustrísimo Metropolitano y á Nos subdelegado, para publicar la Bula de la
Santa Cruzada, juntamente con el indulto de carnes : concedemos á todos los Fieles de ésta
Archidiócesis, que contribuyan con la limosna correspondiente para el piadoso objeto de soste-
ner las misiones, que actualmente demandan nuestra eficaz cooperación :
Primero : una indulgencia plenaria con remisión de todos los pecados, una vez en la vida y
otra en el artículo de la muerte, quedando restringida la facultad, que antes se concedía de ser
absueltos de todos los pecados y censuras reservadas á su Santidad.
Segundo : que en tiempo de entredicho (no habiendo dado causa para él) pueda celebrar, ó
hacer celebrar en su presencia, y de su familia, el santo Sacrificio de la Misa, y los Divinos
oficios; recibir la Eucaristía (snlvo el dia de Pascua) y demás Sacramentos, tanto en la Iglesia,
como en Oratorios aprobados, rogando á Dios por la unión y victoria de los gobiernos Católicos
contra los Infieles. Pueden también ser sepultados con la pompa permitida, si no hubiesen
muerto excomulgados.
Tercero : á todo el que ayunare voluntariamente el dia, que no está obligado, ó que, estando
legítimamente imiíedido, hiciere otra obra piadosa, al arbitrio de su confesor, ó. Párroco, se le
rebajan quince años y quince cuarentenas de las penitencias á ellos impuestas, y de cualquiera
modo debidas ; y ademas se les hace participantes de todas las oraciones, limosnas, peregrina-
ciones y oljras buenas, que se hacen en toda la Iglesia Militante.
788 PARTE 4'» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Cuarto: durante el tiempo de la publicación, y estando dentro de ésta Archidiócesis pueden
comer á su arbitrio huevos y lacticinios, en la cuaresma y otros dias de ayuno.
Quinto : el que devotamente visitare en cada uno de los dias de estaciones de Boma cimco
Iglesias, ó cinco altares, y en su defecto uno cinco veces, conseguirá todas las Indulgencias de
dichas estaciones, tanto para sí, como por modo de sufragio para los difuntos, en cuyo favor
hiciere, rogando por la paz y victoria sobredichas.
Sexto : que el confesor aprobado, que eligiere, pueda conmutarle sus votos y juramentos,
excepto el ultramarino, de Castidad, y Religión ; con tal que la conmutación se haga en socorro
de la Misión.
Séptimo : para que puedan con más pureza y eficacia implorar el Divino auxilio, se les con-
cede una indulgencia plenaria en la hora de la muerte, estando verdaderamente contritos, con
tal que en su vida no hayan sido negligentes en cumplir con los preceptos de la Iglesia, en con-
fianza de ésta gracia.
Se declara que en cada publicación pueden tomar dos Bulas, y ganar duplicadas sus gracias
6 indulgencias, puesto en ella su nombre diciendo es de (N. N.), la que se conservará con vene-
ración. La expresada limosna, que se debe contribuir, es de un real. Para ganar las indulgen-
cias han de estar en gracia, y han de rogar por la paz y unión de los Gobiernos Católicos, y
victoria contra los Infieles.
DIAS EN QUE SE GANA INDULaENCIA PLENARIA.
Los Domingos de adviento, y sus témporas ; la vigilia de Natividad del Señor, y en cada una
de las Misas de ésta fiesta. Los tres dias de Rogaciones y M»yo. En las fiestas de San Esteban,
San Juan Evangelista, y de los Santos Inocentes. El dia de la Circuncisión del Señor, y de la
Epifanía. En las Dominicas de Septuagésima, Sexagésima y Quincuagésima. Eñ todos los dias
desde el miércoles de ceniza, hasta el fin de cuaresma. En los ocho primeros dias de Resurrec-
ción. En las fiestas de San Marcos, y de la Ascensión del Señor. En la vigilia y dia de Pente-
costés. En los seis dias siguientes al de Pentecostés. El miércoles, viernes y sábado de las
témporas de Setiembre. T en todos los demás de estaciones de Roma.
DIAS EN QUE SE SACA ANIMA DEL PURaATORIO.
La Dominica de Septuagésima. El martes después de la Dominica primera de cuaresma. El
sábado después de la Dominica segunda de cuaresma. Las Dominicas tercera y cuarta de cua-
resma. El viernes y sábado después de la Dominica quinta de cuaresma. El miércoles de la
octava de Pascua de Resurrección. EJ jueves y el sábado de la octava de Pentecostés.
Dado en Quito, á 27 de Noviembre de 1859.
José María, Obispo de Pompeyópolis.
José Maria Freile, Secretario.
SECCIÓN PRIMERA. 789
IV.
BULA DE LA CRUZADA CONCEDIDA AL ECUADOR.
Pius Papa IX. Ad futuraln rei memoriam,
Supplicatum est Nobis nomine Gubernii Keipublica3 ^quatoris, ut incolis Ditionum ejus-
dem Reipublicse privilegium BuIIsb Cruciatse denuo de nostra indulgentia concedamus. Nos
igitur prosperitati et incremento sacrarum per ea loca Missionum prospicere volentes, attentis
expositis et peculiaribiis illius Dominici gregis rationibus, hujiismodi votis aniíuendum nitro
censuimus. Quapropter omnes et singulos, quibus nostrse hse Litterse favent, a quibusvis
Excommunicationis et interdicti aliisque Ecclesiasticis censuris, sententiis et pcenis quovis
modo vel quavis de causa latis, si quas forte incurrerint, hujus tantum rei gratia absolventes
et absolutos fore censentes, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, Indultum, quod dicitur
BuUse Cruciatse, pro Ditione Reipublicse -^quatoris ad eum tamen modum, qui mox declara-
bitur, concedimus, tribuimus et impertimus, illudque ad decein annos, a die, quo prima vice
publicabitur, computandos, duraturum decernimus. Ad executionem vero hujus Indulti
deputamus Venerabilem Fratrem Archiepiscopum et Bpiscopos Ecclesiarum Keipublicse
-áEquatoris, et ubi aliqua vel aliquse ex illis Ecclesiis vacaverint, Vicarios Capitulares in illis
canonice deputatos. Hinc Archiepiscopo et Episcopis, sen Vicariis Capitularibus opportunas
facultates tribuimus, ut prsefato decennio perdurante, unusquisque in commissa sibi DicBcesi
Bullam seu Indultum illud congruo tempere, postquam nostras hasce Litteras acceperint, et
alus deinde consuetis temporibus publicare, et pagellas, seu ejusdem Indulti gratiarumque et
favorum in eo contentorum Summaria edere ac distribuere, et caetera omnia decernere et
perficere valeant, quse necessaria sunt, ut hsec concessio nostra plenum promptumque habeat
effectum. Abstinere tamen debebunt in publicatione Indulti Siimmariisque illius ab enun-
ciando suspensionem indulgentiarum omnium, seualiarum omnium similium vel dissimilium
gratiarum, quse olim ab Generali Cruciatse Commissario decerni ita poterat, ut iisdem hi
solummodo frui valerent, qui Cruciatse pagellam accepissent. Hanc enim alias gratias sus-
pendendi facultatem, utpote, mutata nunc temporum causa, minus opportünam, in prsesenti
concessione volumus exceptam, atque adeo statuimus, ut Christifideles, qui Cruciatae Indul-
tum non acceperint, destituantur quidem ómnibus favoribus eo in Indulto elargitis-; sed
minime priventur alus indulgeutiis et gratiis, quibus aliter, servatis servandis, frui potuissent*
Exceptam pariter ab hac concessione declaramus facultatem illam, qua Christifideles, Cru-
ciatae Indulto gaudentes, eligere sibi poterant Confessarium quemlibet ex approbatis ab
Ordinario loci atque ab illo absolvi ab ómnibus casibus eidem Ordinario reservatis, ac non-
nullis vicibus etiam a casibus pene ómnibus, qui Apostolicse Sedi sunt reservati. Itaque hsec
etiam excipienda erit et delenda facultas in publicationibus Indulti et in ejusdem Summariis,
praesentis concessionis vi per Ordinarios edendis. Cseterum ad ejusmodi absolutiones quod
attiüet, provisum est, nedum facultatibus, quibus Episcopi communi jure potiuntur, sed etiam
illis, quibus iidem in Ditione Reipublicse iEquatoris ab Apostólica Sede donari solent. Jam
vero his exceptis, quse nostris hinc Litteris speciatim immutata aut aliter provisa sunt,
renovamus in reliquis ómnibus atque ad supradictum tempus denuo concessa decernimus
qusecumque habebantur in prsecedenti BuUae Cruciatse Indulto, quo illarum regionum incolse
ex Sanctse hujus Sedis concessione fruebantur in novissimo tempere, antequam Hispánica illic
790 PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Domínatio cessaret. Ad eleemosynas quod attinet proventusque omnes ex hac memorati
Indulti concessione obventuros, toto decennio perdurante, supradicti Venerabiles Fratres,
Archiepiscopus ét Episcopi, conscio Keipublicse Prseside, modum statuent, quo esedem obven-
tiones erunt colligendse et administrandse. Statuiuius autem ac decernimus, ut illse, prseter
quinqué millia annua scutatorum nummum pro Apostólica Delegatione, quse penes iliam
Rempublicam propediem instituetur, excipienda, erogentur ex integro in bonum sanctarum
Missionum ad Infideles, sive etiam ad Fideles ordinariis Ecclesise subsidiis carentes, qui intra
vel prope fines Keipublicse -^quatoris commorantur. Quod vero attinet ad tertiam earum
partem, quse huic Sanctse Sedi est resérvala, duas illius partes pro sanctis item Missionibus,
ut supra ; tertiam autem partem in bonum Seminarii Americani in hac alma Urbe nostra,
erecti, erogari mandamus. Et quoniam juxta Constitutionem felicis recordationis Gregorii XV,
Prsedecessoris nostri, incipientem « Inscrutahilis Divince providentiw arcano, datum X
kalendas Junii auno 1622, omnes Missiones per universura orbem, quibus Evangelium et
Catholica doctrina prsedicatur, curse et auctoritati Congregationis Propagandge Fides sunt
demandatse ; hinc Venerabilium Fratrum Episcoporum, máxime autem ipsius Metropolitani
Archiepiscopi Quitensis partes erunt, ut ad eamdem Sanctam Congregationem suo tempere
accuratam relationem mittat, ex quo necessitates cujusque Missionis et subsidia illis distri-
buta plene innotescant. Hsec concedimus et elargimur, volumus et mandamus, non obstantibus
speciali etiam et individua mentione dignis, aut derogatione in contrarium facientibus non
obstantibus quibuscumque. Quod reliquum est, hortamur omnes, quotquot hujusmodi Indulto
usuri sunt, ut quae nostra fuit mens in concedendo, eadem sit illorum in fruendo, videlicet,
haec privilegia et gratiae ita adhibeantur, ut in sempiternam animarum salutem faciant : et
hac occasione ómnibus, qui in República -^quatoris sunt, Christifidelibus Apostolicam bene-
dictionem impertimus.
Datum Romse, apud S. Patrum, sub annulo Piscatoris, die 20 Maji 1862, Pontificatus
nostri anno décimo sexto. B. Cardinalis Barberinus.
TEXTO CASTELLANO DE LAS LETRAS ANTERIORES.
Pió Papa IX.
Para perpetua memoria. Habiéndosenos suplicado, á nombre del Gobierno de la República
del Ecuador, que por nuestra benignidad concedamos de nuevo á los que habitan en territorio
de la misma República, los privilegios de la Bula de la Cruzada ; Nos, atentas las expuestas
y peculiares condiciones de aquella grey del Señor, y queriendo mirar por la prosperidad ó
incremento de las santas Misiones en aquellos lugares, juzgamos que se debia convenir de
buena voluntad con estos deseos. Por tanto, absolviendo, con solo éste objeto, de cualquier
Excomunión, entredicho y demás censuras, sentencias y penas Eclesiásticas, de cualquier modo
y por cualquier causa pronunciadas, á todos y á cada uno, á quienes éstas nuestras Letras favo-
recen, si en algunas han incurrido, y considerándolos absueltos ; con Nuestra autoridad Apos^
tólica, por el tenor de los .presentes, y en el modo, que después declararemos, concedemos,
atribuimos, comunicamos, por el tiempo de diez años, que se han de contar desde el dia de la
primera publicación, á la República del Ecuador, el Indulto llamado Bula de la Criimda,
Para la ejecución de ésto Indulto deputamos á nuestros Venerables Hermanos, el Arzobispo y
los Obispos de las Iglesias de la República del Ecuador ; cuando alguna 6 algunas de aquellas
Iglesias hayan vacado, á los Vicarios Capitulares deputados canónicamente en ellas. En con-
secuencia concedemos al Arzobispo y á los Obispos, ó á los Vicarios Capitulares, facultades
SECCIÓN PRIMERA. 791
suficientes para que, durante el expresado decenio, cada uno, después que haya recibido éstas
nuestras Letras, publique en la Diócesis á él encoumendada, y en tiempo oportuno, la Bula 6
indulto, y después haga lo mismo en los tiempos acostumbrados; y para que puedan imprimir
y distribuir las páginas, o del mismo Indulto, ó el Sumario de las gracias ó favores contenidos
en él, y ordenar y ejecutar todas las demás cosas necesarias, para que ésta nuestra concesión
tenga pleno y pronto efecto. Sin embargo, deberán, tanto en la publicación como en los suma-
rios, abstenerse de declarar la suspensión de todas las Indulgencias ó de otras semejantes ó
desemejantes gracias, lo cual en otro tiempo podia ser decretado por el Comisario General de la
Cruzada, para que solamente pudiesen ganarlas los que hubiesen tomado la Bula de Cruzada.
Exceptuamos de la presente concesión ésta facultad de suspender las otras gracias, como menos
oportuna por el cambio, que há habido en los tiempos, y por lo mismo establecemos que los
Fieles de Cristo, que no hayan recibido el Indulto de la Cruzada, queden privados de todos los
favores concedidos en éste Indulto, pero de ninguna manera se priven de las demás Indulgen-
cias y gracias,que servandis servatis pudiesen gozar.Igualmente declaramos exceptuada de ésta
concesión, aquella facultad, por la cual los Fieles de Cristo, que gozaban del Indulto de la Cru-
zada, hablan podido elegir á cualquier confesor, de los aprobados por el Ordinario del lugar, y
ser absuelto por él de todos los casos reservados al mismo Ordinario y algunas veces aun de
casi todos los casos reservados ala Sede Apostólica : por tanto, también ésta facultad de excep-
tuarse y omitirse en las publicaciones del indulto, y en los sumarios, que hayan de publicar
los Ordinarios en fuerza de la. presente concesión. Por lo que respecta á éstas absoluciones, está
provisto, no solo con las facultades, de que los Obispos gozan por derecho común, sino también
con aquellas, con que los mismos Obispos suelen ser investidos en la República del Ecuador
por la Sede Apostólica. Con éstas excepciones introducidas especialmente por éstas nuestras
Letras, ó de otra manera previstas en todas las demás cosas renovamos y, durante el sobredicho
tiempo, declaramos como concedidas de nuevo todas las que se concedían en el presente Indulto
de la Bula de la Cruzada, del cual gozaban por concesión de ésta Santa Sede ; los habitantes de
aquellas regiones, aun en el ultimo tiempo, antes de que cesara allí la dominación Española.
Por loque toca á las limosnas y á todos los proventos, que han de resultar de ésta concesión del
mencionado Indulto durante todo el decenio, los sobredichos Venerables Hermanos, el Arzo-
bispo y los Obispos establecerán con conocimiento del Presidente de la República, el modo,
como han de ser recaudados y administrados . También establecemos y decretamos que, dedu-
cidos anualmente cinco mil pesos que se han de tomar para la delegación Apostólica, que ha de
establecerse dentro de poco, cerca do aquella República, aquellas limosnas y proventos se
inviertan íntegramente en bien de las santas Misiones para los Infieles, ó también para los
Fieles, que carezcan de subsidios ordinarios de la Iglesia, y que moren dentro ó cerca de los
límites de la República del Ecuador. Por lo que haceá la tercera de esas limosnas y proventos,
que está reservada á ésta Santa Sede, mandamos que sus dos terceras partes se inviertan tam-
bién en las santas Misiones, como queda dicho, y la otra tercera en bien del Seminario Ameri-
cano establecido en ésta nuestra Santa Ciudad. Y como, según la constitución de nuestro pre-
decesor el Papa Gregorio XV, de feliz memoria, que empieza InscnUaUli Divince Providentice
arcano, dada el dia diez de las Calendas de Junio del año MDCXII, las Misiones de todo el
mundo, á las cuales se predica el Evangelio y la doctrina Católica, están encargadas al cuidado
y autoridad de la Congregación de la Propagación de la Fé, será un deber de los V. V. Herma-
nos Obispos, principalmente del mismo Metropolitano, Arzobispo de Quito, enviar en su debido
tiempo á la misma Sagrada Congregación una relación exacta, por la cual conozca plenamente
las necesidades de cada Misión, y los subsidios, que se les hayan distribuido. Concedemos y
792 PARTE ^^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
damos, queremos y mandamos todas éstas cosas, no obstante cualesquiera otras disposiciones
en contrario y aun las que sean dignas de iníjividual mención 6 derogación. Por lo demás, exhor-
tamos á todos los que hayan de usar de éste Indulto, que al hacer uso de él, tengan la misma
intención, que Nos tenemos al concederlo, conviene á saber: que estos privilegios y gracias se
empleen de modo, que sirvan para la salud eterna de las almas. Con ésta ocasión concedemos
nuestra bendición Apostólica á todos los Fieles de Cristo, que existen en la Keptíblica del
Ecuador. Dado en Koma, en San Pedro, bajo el anillo del Pescador, en 20 de Mayo de 1862,
ano decimosexto de nuestro Pontificado.
V.
DOS CLAUSULAS DE LA BULA, SUPRIMIDAS EN EL BREVE DE N. SMO. P. FIO IX DIRIGIDO
AL ECUADOR A 20 DE MAYO DE 1862.
la Sobre las indulgencias extrañas á la Bula.
« ítem prsedicto Commissario et Beceptori Generali datur facultas ut suspendere possit,
dicto anuo durante, omnes símiles aut dissimiles Indulgentias et facultates ab eisdem et Sede
Apostólica vel ejus auctoritate quibusvis Ecclesiis, Monasteriis, Hospitalibus,Piis locis, Univer-
sitatibus, confraternitatibus etsingularibuspersonis in Eegnis, Insulis, terris, locis,etDominiÍ3
prsefatis (ótiam in favorem fabricse BasilicsePrincipis Apostolorumde Urbe, vel alterius similis
Cruciatae, si in Begnis, Insulis, Terris, locis et Dominiis praífatis receptse adhuc durent) con-
cessas hujusmodi : etiamsi clausulas aliquas, contra suspensionem facientes, continerent : ita,
ut interim ñeque publicari ñeque prsedicari possint, ñeque publicatae cuivis hominum coramu-
niter vel divisim suffragentur ; exceptis tamen concessis Ordinum Mendicantium Superioribus,
quoad eorum Fratres tantum. '»
Por ésta cláusula quedaban heridos todos los privilegios y gracias concedidos por la Santa
Sede á los Indios. Y por ésta razón se suscitaron muchas dudas en la práctica de éstos privile-
gios, dudándose si los Indios deberian sacar la Bula de Cruzada para gozar v. gr. del privilegio,
que les concedió Pió IV y Paulo V (Vide Montenegro lib. 5, tract. !•, sect. 23.) Para ganarlas
Indulgencias, que piden confesión y comunión, con solo la contrición y el propósito de con-
fesarse intra mensem, cuando tuviesen copia de confesor. Mas ahora con la supresión de ésta
cláusula quedan libres nuestros privilegios de Indias, y ganan mucho todos los Fieles ; porque
se les quita ésta traba, para ganar las Indulgencias y Jubileos ; pues no tienen que sacar Bula
para eso.
2a Cláusula suprimida en el Breve de Pió IX en cuanto á elegir Confesor, para ser absneltos.de
Eeservados y censuras.
« ítem quo omnes et singuli prsedicti purius ad Deum preces fundere et efficacius Divinum
auxilium implorare possint, eligere Confessorem saecularem vel cujuscumque etiam Mendican-
tium Ordinum Eegularum ex iis, qui ab Ordinario, et quoad Eegulares, semel tantum appro-
bati fuerint ; et ab eo quorumcumque peccatorum et censurarum (etiam Sedi Apostolicae et in
Bulla Coen» Domini reservatorum et reservatarum), plenariam indulgentiam et remissionem
semel in vita et semel in mortis articulo. Aliorum vero Sedi Apostolice non reservatorum ac
reservatarum toties quoties contitebuntur, absolutionem et remissionem, mediante salutari
poenitentia, secundum culparum exigentiam obtinere : modo etiam, in casibus, in quibus
necessaria erit, peripsos, vel dato impedimento, per hseredes aut alies satisfactio fiat. »
SECCIÓN PRIMERA. 79S
Por ésta cláusula se ha suprimido el privilegio, que antes se concedía de poder ser absuelto
de reservados.
CURSO DE LA BULA DE CRUZADA EN EL PERÚ.
1830. Hasta ésta fecha, en que se le concedió por León XII por cinco años, al limo. Sr.
Benavente, Arzobispo de Lima, la Bula de la Cruzada, juntamente con el Indulto de carnes, no
se encuentra memoria alguna de estos Indultos en la Bepública del Perú después de la
Independencia ; en cuyo tiempo pudo hallarse vigente la Bula prorogada antes por Pió VII, 6
bien se serviria la Autoridad Eclesiástica de las Facultates, llamadas Sólitas, para la dispensa
de carnes.
1847. Por un Rescripto de la Santa Sede se concedieron estos Indultos por cinco años.
(Véase el NM).
1858. Después de ésta fecha se ha prorogado la Bula de cinco en cinco años, hasta el de
1858, en que se prorogó por Ntro. Smo. P. Pió IX por diez años. Mas, como todavía durase la
próroga anterior, no comenzó la última sino en el año de 1862.
Débese observar en la última próroga que el Padre Santo suprime en su Breve las dos cláu-
sulas, mencionadas en los Indultos de Chile y del Ecuador ; á saber, la de elegir Confesor para
ser absueltos de censuras y reservados, y la que suspendía todas las gracias extrañas á la
misma Bula.
1871 . Se prorogó la Cruzada por diez años. (Véase el N° 2).
I.
CRUZADA É INDULTO DE CARNES CONCEDIDOS AL PERÚ EL ANO 1847.
Beatissime Pater.
Franciscus Xaverius Luna Pizarro, Archiepiscopus Limanus, humiliter ad pedes Sanctitatis
Vestr» provolutus devoto postulat prorogatiónem facultatis publicandi pro Fidelibus spirituali
suse jurisdictioni subjectis Bullam Sauctae Cruciatse, necnon Indultum super esn carnium et
lacticiniorum in quadragesima aliisque anni diebus, quibus vetita sunt, servatis iisdem condi-
tionibus, quae in respectivis concessionibus adjectae pridem fuerant. Et Deus....
Die 22 Decembris 1847. Ex Aadientia Sanctissimi.
Smus Dominus Noster Pius Divina providentia Papá IX, referente me infrascripto Sub-
secretario Sacrse Congregationis Negotiis Ecclesiasticis prsepositse, inspectis peculiaribus
locorum circumstantiis, facultiites, de quibus in precibus, Oratorí Archiepiscopo Limanensi
benigno prorogavit ad quinquennium ab hac die inchoandum, servata in ómnibus forma prse-
cedentium concessionum ; et adjecta lege ut tertiam eleemosynarum partem, quae in Bescripto
diei 9 Maji anni 1884 ad benefícium et dispositionem Sedis Apostolicse pridem reservata fuerat,
nomine ipsius Apostolicse Sedis Archiepiscopus Orator in Catholicse Fidei propagationem
expendat, contrariis quibuscumque minime obfuturis.
Datum Eomse, e Secretaria ejusdem Sacrse Congregationis, die menso et anuo prsedictis.
Aloysius Ferrari, Sub-Secretarius.
(De la Curia Episcopal de Huánuco).
TOM I. 99
794 PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
IL
BULA DE LA CRUZABA CONCEDIDA AL PERÚ POR PIÓ IX.
Pius Papa IX. Ad futuram rei memoriam.
Supplicatum Nobis est, ut Bullse Cniciatoe privilegia incolis Ditionum Pcruanje ReipublicEC,
alias similibus Litteris Nostris ad decennium concessa, prorogare de Nostra indulgentia
velimiis. Nos, peculiaribus illius Dominici gregis rationibus adducti, hiijusmodi precibus an-
nuendum censuimus. Quare ómnibus et singulis, quibus hse Litterse Nostrse favent, a quibusvis
Excommunicationis et interdicti aliisque Ecelesiasticis sententiis, censuris et poenis quovis
modo vel quavis de causa latis, si quas forte incurrerint, hujus tantum rei gratia absolventes
et absolutos fore censentes, Apostólica auctoritate Nostra, tenore príesentium Litterarum,
Indultum Bullm Cniciatce pro Peruaua República» prout alias concessum fuit, a die, quo
Indultum hoc prima vice publicatur, usque ad Dominicam Quinquagesimse anni 1882 proro-
gamus, vel denuo concedimus. Hujusce autem Indulti executionem committimus eidem
Venerabili Fratri Archiepiscopo Limano cum potestate subdelegandi suíFraganeos suos, atque
in eorum defectu Vicarios Capitulares canonice electos, pro prsedictse BuUse promulgatione et
executione, cum ómnibus facultatibus, quse Nostris hisce Litteris continentur, necnon statuendi
ut pro eleemosynis per ejusdem BuUse receptionem colligendis, in singulis Dicecesibus
peculiaris Commissio ab Ordinario nominetur et constituatur, quse éas eleemosynas col-
ligat; esedemque ita collectíe ad pr^edictum Archiepiscopum singulis annis transmitti
debebunt, ut in usu, qui infra a Nobis designabitur, erogentur. Hinc Archiepiscopo et
Episcopis seu Vicariis Capitularibus prsedictis opportunas tribuimus facultates, ut, prsc-
finito prorogationis hujusmodi termino perdurante, unusquisque in commissa sibi Dioecesi
BuUam seu Indultum illud congruo tempere, postquam hasce Litteras Nostras acceperint, et
alus deinde consuetis temporibus publicare, et pagellas seu ejusdem Indulti gratiarumque ac
favorum in eo contentorum Summaria edere ac distribuere, et csetera omnia decernere ac per-
ficere valeant, quse uecessaria suut, ut hsec nostra concessio plenum et promptum eflectum
habeat. Abstinere tamen debebunt in publicatione Summariisque illis ab enuntiando suspen-
sionem omnium indulgentiarum seu aliarum similium vel dissimilium gratiarum, circa quas
olim a Generali Cruciatge Commissario decerni ita poterat, ut eisdem ii solummodo frui
posset, qui Cruciatse págellam accepissent ; hanc enim alias gratias suspendendi facultatem,
utpote mutata nunc temporum causa, minus opportunam, in prsesenti concessione exceptam
volumus : atque adeo statuimus, ut Christifideles, qui Cruciatse Indultum non acceperint,
destituantur quidem ómnibus favoribus in eo indulto elargitis ; sed minime priventur alus
indulgentiis et gratiis, quibus aliter, servatis servandis, frui potuissent. Exceptam pariter ab
hac concessione declaramus facultatem illam, qua Christifideles indulto Cruciatse gaudentes,
eligere sibi poterant confessarium quemlibet ex approbatis ab Ordinario loci, atque ab illo
absolví ab ómnibus casibus eidem Ordinario reservatis, ac nonnullis vicibus etiam a casibus
poene ómnibus, qui Sedi Apostolicse reservati sunt. Itaque hsec etiam facultas excipienda et
delenda erit in publicationibus Indulti et in ejusdem Summariis prsesentis concessionis vi per
Ordinarios edendis. Cseterum, pro hujusmodi absolutione provisum est non modo facultatibus,
quibus Episcopi ex communi jure potiuutur, sed etiam illis, quibus iidem in Peruana Ditione
a Sancta Sede donari solent. Porro, iis exceptis, quse Nostris hisce Litteris speciatim immutata
SECCIÓN PRIMERA. 795
seu aliter provisa sunt, renovamus íq reliquís ómnibus, atque ad supradictiim temporis spa-
tium denuo concessa decernimus qusecumque habebantur in precedente Bullae Cruciatse
Indulto, quo Peruana gens de íSanctíB hujus Sedis concessione fruebatur novissimo tempere,
antequam Hispánica illic Dorainatio cessaret. Ad eleemosynas quod at«inet proventusque
omnes ex hac memorati Indulti renovatione, ad praifinitura temporis spatium durante, obven-
turos, statuimus atque decernimus, ut ex ómnibus hujusmodi proventibus summa scutatorum
nummum sex mille monetse romanse Apostólico S. hujus Sedis Delegato, vel cuilibet quavis
appellatione ejusdem muneris partes penes eamdem Eempublicam gerat, prsecipua terno
queque mense pro rata solvatur, utque ex tertia parte redituum Sanctse Sedi reservata, duse
in bonum sanctarum Missionum erogentur, altera in utilitatem Collegii Pio-Latini Americani
hic in alma Urbe Nostra instituti cedat. H^ec concedimus et elargimur, volumus et manda-
mus, non obstantibus Constitutionibus et Ordiuationibus Apostolicis cseterisque quovis nomine
designandis, etiam speciali atque individua mentione digáis, in contrarium facientibus qui-
buscumque : quod reliquum est, hortamur omnes, quotquot hujusmodi Indulto usuri sunt, ut
quse Nostra mens fuit in concedendo, eadem sit illorum in fruendo, videlicet, ha3c privilegia et
grati3e ita adhibeantur, ut in sempiternam animar ura salufcem faciant, et ea occasione ómni-
bus, qui in Peruana Kepublica sunt, Christifidelibus Apostolicam Benedictionem impertimur.
DatumRomsB, apud Sanctum Petrum, subanuulo Piscatoris, die 22 Augusti 1871, Pontifi-
catus Nostri anno vigesimosexto.
(Ex Curia Episcopali Huanucensi suscepta.)
CURSO DB LA BULA DE CRUZADA EN CHILE.
1824. 29 de Octubre. Con ésta fecha se concedió la Bula de la Cruzada á la República de
Chile por un Decreto, que expidió desde Valparaíso el Hmo. Señor Vicario Apostólico, D. Juan
Muzi, para que todos los Fieles pudiesen gozar de los privilegios de la Bula de la Cruzada, lo
mismo que en el tiempo de la dominación Española, así como también de la de Lacticinios y
del Indulto de carnes : invirtiendo las limosnas respectivas en obras pias elegibles á su arbitrio,
ínterin no se publicasen otras disposiciones de su Santidad, relativas á éstas gracias. Consta
de la Circular, que el limo. Señor Valdivieso dio con motivo de la publicación de la <]!ruzada,
en 25 de Noviembre de 1852.
1836. 6 de Diciembre. Con ésta fecha expidió Gregorio XVI el Breve Ad universi, conce-
diendo la Bula de la Cruzada á Chile por diez años, cuya concesión no tuvo efecto por no
haberse podido publicar por razón de las circunstancias. Una cláusula notable se encuentra en
éste Breve en favor de la clase castrense y de los Regulares, que no se vio antes ni después en
el Indulto de la Cruzada, y dice así : « Denique omnes illius Reipublicae militiee quocumque
nomine adscripti hoc Indulto frui poterunt, ea plañe ratione qua fruebantur, cum Catholico
Regi subjecti erant, atque ipsi ab eleemosyna sol venda immunes esse debent, quemadmodum
veri pauperes,aliique omnes solemni paupertatis voto obstricti ab eadem eleemosyna prsestanda
omnino liberi censeantur. » Pero ésta fué gracia, que se concedió solo á Chile, y que allí tam-
bién expiró. También se nota otra cláusula, por la cual el Pontífice parece confirmar la publi-
cación por bienes, de la Cruzada concedida por Gregorio XIII : « Exacto biennio iidem pro-
ventus in ipsos Missionarios alendes impendantur.... » (Véase el N° 1.)
1850. 23 de Junio. En éste dia expidió N. Smo. Padre Pió IX el Breve Jam ab anno proro-
ganda la Cruzada en la República de Chile por otros diez años, suprimiendo dos cláusulas de
la Bula de Cruzada : primera, la que concedía facultad para elegir confesor y ser absueltos de
796 PARTE 4« PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
reservados y censuras : segunda, la que conferia facultad al Comisario para suspender todas las
gracias extrañas á la Cruzada ; en los mismos términos que so halla la concesión relativa al
Ecuador. (Véase el N** 2.)
1862. 28 de Enero. Próroga de la Cruzada por otros diez años en los mismos términos, que
la de 1850. (Boletin Eclesiástico de Chile, tom. 3% pág. 145.)
BULA DE LA CRUZADA CONCEDIDA A CHILE.
Gregorius Papa XVI. Ad futuram rei memoriara.
Ad universi Dominici gregis salutem, Nobis Divinitus concreditam, omni cura et studio pro-
curandam continenter intenti, ea prefecto libenter tribuere solemus, quae in Chi'istifidelium
bonum et utilitatem redundare posse perspicimus.
Exponendum Nobis curavit Frieses Reipublicse Cile, vulgo Chile, in America Meridionali,
ejusdem Eeipublic» Fideles impense cupere iis ómnibus indulgentiiis, gratiis ac privilegiis,
tum spiritualibus tum temporalibus frui, quibus utuntur, qui Bulles üruciatce, uti dicunt.
Indulto pollent, quemadmodum ipsi potiebantur, quum Catholico Regi parebant. Nos itaque
eorumdem Christifidelium utilitatibus occurrrere summopere cupientes, ejusmodi postulatio-
nibus alacri libentique animo annuendum censuimus. Quocirca omnes et singulos, quibus hse
Litterse favent, peculiar! beneficentia prosequi volentes, et a quibusvis Excommunicationis,
suspensionis et interdicti, aliisque Ecclesiasticis censuris, sententiis et poenis quovis modo vel
quavis de causa latis, si quas forte incurrerint, hujus tantum rei gratia absolventes et absolutos
fore cengentes, ómnibus et singulis utriusque sexus Christifidelibus Reipublicse Cile in
America Meridionali hisce Litteris, auctoritate Nostra Apostólica, BuUge Cruciatae Indultum
ad decennium tantum nunc proximum concedimus, iisque indulgemus, ut ómnibus quibus-
Cümque indulgentiis, gratiis, privilegiis, tum spiritualibus tum temporalibus libere et licite
uti et frui possint, sicut cum Catholico Kegi suberant. Verum hujusmodi indultum his legibus
et conditionibus concessum volumus, quas nostris hisce Litteris inserendas mandavimus,
nempe :
I. Omnes, qui hujus indulti participes esse cupiunt, tam indulgentiarum quam ciborum
ratione,eleemosynas in Apostolicis Litteris Bullte Cruciatae prsescriptas, solvere omnino debent.
II. Venerabiles Pratres illarum Regionum Episcopi, conscio memoratse Reipublicae Príeside,
modum statuent, quo eleemosynse hujusmodi erunt colligendse et administrandse.
III. Cum autem hse eleemosyn» pios in usus fueriñt erogandae, tum quotannis ab ipsis Epis-
copis tertia illarum pars erit servanda ad hujus Apostolicae Sedis arbitrium, quae hac de re
Apostplicum Americae Meridionalis Delegatum monebit.
IV. Reliqui vero eleemosynarum proventus, qui primo biennio supererunt, in CoUegium
S. Ildephonsi instaurandum erunt insumendi pro Cile Missionariis, ad quos ejus rei ergo novum
Administratorem eligere pertinebit.
V. Exacto biennio, iidem proventus veniens in sevum in ipsos Missionarios alendes impen-
dantur, ea tamtummodo pecunise vi adhibita, quam pro Missionariorum inibi morantium victu
cultuque illius Reipublicae régimen in prsesentia suppeditat. Éa vero, quae supererit pecunias
pars, in Cile Missiones augendas semper erit conferenda vel in flospitium ad Valdiviam refi-
ciendum, vel in aliad excitandum vel in alterum CoUegium instituendum, vel in alia ejusdem
SECCIÓN PRIMERA. 797
generis opera peragenda; ita tamen, ut commemoratis reliqnis eleemosynarum proventibus
Missionum bono assidue consulatur, quovis alio eorumdem proventutum usu penitus amoto,
qui aliqua ex parte Missiones ipsas minime expectet.
VI. Ánimarum Curatores, vel qui éorum vicariam gerunt operam, in Parochiali Sacro seu
Missa Dominicse Septuagesimae hoc Nostrum Indultum singulis annis populo palam faciant,
atque eo tempore Fideles admoneant, eos Indülgentiífs et gratiis Indulti fruí nequáquam posse,
quoties eleemosynam in Aposfcolicis Litteris prsescriptam minime solverint.
VII. Denique omnesillius Reipublicse militiae quocumque nomine adscripti, hoc Indulto
frui poterunt, ea plañe rationo, qua fruebantur, cum Catholico Regi subjecti erant atque ipsi
ab eleemosyna solvenda immunes esse debebunt, quemadmodum veri pauperes, aliique omnes
solemni paupertatis voto obstricti ab eadem eleemosyna prsestanda omnino liberi censeantur.
Hsec concedimus atque indulgemus et decreta volumus, servatis tamen reliquia conditioni-
bus, quse Apostolicis Bullae Ciruciatse Litteris Hispaniarum Regnis jam concessis adjectae sunt,
non obstaatibus iis ómnibus, quse iisdem in Litteris non obstare decretum est.
Datum Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 6 Decembris 1836, Ponti-
ficatus nostri anno sexto.
(Del Boletin Ecco. de Chile, tom. 2, pág. 365.)
II.
SE RENUEVA LA MISMA BULA POR PIÓ IX.
Pius Papa IX. Ad futuram reí memoriam.
Jam ab anno 1836 supplices preces Gregorio XVI felicis recordationis, Prsedecessori Nostro,
óblalas sunt per Er. Zenonem fiadia Reipublica Chilensis apud Apostolicam Sanctam Sedem
Commissarium, quibus nomine Gubernii exponebatur anno 1834 Venerabilem Fratrem nuper
defunctum Joannem Muzi, tune temporis Archiepiscopum Philippensem, et apud Chilenses
Vicarium Apostolicum, aliqua ratione consuluisse, ut Christifideles praefatse Reipublicse privi-
legiis Bulla Sanctse Cruciat» frui possent, doñee Pontificium Decretum publicaretur. Cum
autem Decretum seu Litterae Apostolicse in forma Brevis, quas ipsemet Fr. Zenon Badia ex
benignitate Summi Pontifícis hac super re erat consecutus, ob nonnullas causas et difficultates
in praedicta República numquam evulgatse fuerint, cumque tempus in iisdem Litteris prsefini-
tum jam expletum sit, nunc nomine ipsius Gubemii enixis precibus supplicatum Nobis est, ut
benígne velímus prorogare iterum, prout opportunum videretur, concessionem BuUse praedict»,
et locorum Ordinariis in eadem República facultatem tribuere, ut illam in sua quisque Dioe-
cesi publicare vakant. Additum prgeterea est, ut inspectis necessitatibus sanctarum Missio-
num ad Indigenas Infideles, vel ad Fideles ordinariis Ecclesiae subsidiis carentes, qui intra vel
prope fines Chilensis ejusdem Reipublic» commorantur, solitse eleemosynse, ex ejusdem Bullse
publicatione colligendse, aliqua tantum illarum parte in DioBcesi Sancti Caroli, ob peculiares
ejus circumstantias excepta, impendantur in bonum ipsarum Missionum, atque ad eumdera
ónem tertiara queque eleemosynarum partem, quae Sedi Apostolicse reservata est, erogari
concedamus. Nos igitur»prosperitati et incremento Sacrarura illarum Missionum prospicere
cupientes, et attentis expositis aliisque locorum ac temporum circurastantiis animum nostrum
moventibus, Auctoritate Apostólica innovamus pro Cliilensi ditione Indultum, quod dicitur
Bullse Sanctse Cruciatae, ad eüm tamen modum, qui mox declarabituri et novam banc ejus
798 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Indulti concessionem duraturam decernimus ad decem annos ab ea sive hujus sive proximí
futuri anni die computanáos, in qua idem Indultum prima vice publicabitur. Ad executionem
vero ejusdem Indulti deputamus Venerabiles Fratres Archiepiscopum et Episcopos Ecclesia-
rum Chilensis Keipublicse, ac, ubi aliqua vel aliquse ex illis Ecclesiis vacaverint, Vicarios
Capitulares in illis canonice deputatos. Hinc Archiepiscopo et Episcopis seu Vicariis Capitu-
laribus prsedictis opportunas íacultates tribuiraus, ut prsefato decennio perdurante, unusquis-
que in commissa sibi Dioecesi Bullam seu indultum illud congruo tempere postquam nostras
hasce Litteras acceperint, et alus deinde consuetis temporibus publicare, et pagellas, seu
ejusdem Indulti gratiarumque et favorum in eo contentorum Summaria edere ac distribuere,
et cíetera omnia decernere ac perficere valeant, quse necessaria sunt, ut hsec nostra concessio
plenum ac promptum habeat effectum. Abstinere tamen debebuñt ab enunciando in publica-
tione, Summariisque illis suspensionum omnium Indulgentiarum seu aliarum similium vel
dissimilium gratiarum, quse olim a Generali Cruciatse Commissario decerni ita poterat, ut
iisdem ii solumraodo frui valerent, qui Cruciat0e pagellam accepissent. Hanc enim alias gratias
suspendendi facultatem, utpote mutata nunc temporum causa, minus opportunam in prseaenti
concessione exceptam volumus, atque adeo statuimus, ut Christifideles,qui Cruciatse Indultum
non acceperint, destituantur quidem ómnibus favoribns in eo Indulto elargitia, sed minime
priventur alus indulgentiis et gratiis, quibus aliter, servatis servandis, frui potuissent. Excep-
tam pariter ab hac concessione declaramus facultatem illam, qua Christifideles Indulto Crü-
ciatse gaudentes eligere sibi poterant Confessarium quemlibet ex approbatis ab Ordinario loci,
atque ab illo absolví ab ómnibus casibus eidem Ordinario reservatis ac nonnuUis vicibus etiam
a casibus pcene ómnibus, qui Sedi Apostólicas reservati sunt. Itaque hsec etiam facultas exci-
pienda ac delenda erit in publicationibus Indulti, et in ejusdem Snmmariis prsesentis conces-
sionis vi per Ordinarios edendis. Cseterum ad ejusmodi absolutiones quod attinet, provisum est,
nedum facultatibus, quibus Episcopi ex communi jure potiuntur, sed etiam illis, quibus iidem
in Chilensi ditione a Sede Apostólica donari solent'. Jam vero iis exceptis, quae nostris hisce in
Litteris speciatim immutata seu aliter provisa sunt, renovamus in reliquis ómnibus, atque ad
supradictum tempus denuo concessa decernimus qugecumque habebantur in prsecedenti Bullse
Cruciatse Indulto, qnge Chilensis gens ex Sanctse hujus Sedis concessione fruebatur novissimo
tempere, antequam Hispánica illic Dominatio cessaret. Ad eleemosynas quod attinet proven-
tusque omnes ex hac memorati Indulti renovationetoto perdurante decennio obventuros, supra-
dicti Venerabiles Fratres Archiepiscopus et Episcopi, conscio Reipublicse Praeside, modum
statuent, quo esedem obventiones erunt colligendae atque administrando. Statuimus autem
atque decernimus, ut illse erogentur ex integro in bonum sanctarum Missionum ad Infideles
sive etiam ad Fideles ordinariia Ecclesise subsidiis carentes, qui intra vel prope ñnes Chilensis
Reipublicse commorantur : atque hinc eam queque partera quse Sanctse huic Sedi reservata est,
pium eumdem in finem, per integrum idera decennium, erogari mandamus. Attamen ob pecu-
liares circumstantias Provincise Chilensis, in qua Episcopalis Ecclesia Sancti Caroli haud ita
pridem instituía est, ac nominatim utbono consulatur Hospitalium-Domorum pro-pauperibus
infirmis, quse inibi curante etiam excelso ReipublicsB Gubernio instituuntur, indulgemus ut ex
obventionibus seu eleemosynis in ea Dioecesi colligendis aliqua pars, quae duas annuse illarum
summBB partes minime excedat, erogetur sive in sedificationem sivein sustentationem memora-
torum Hospitalium-Domorum : idque ad eum modum de quo illius Ecclesise Episcopus cum
Reipublicse Prseside consenserit, ac firma quoad reliquam partera destinatione prsedicta, ut in
sacras scilicet Missiones impendantur. Et quoniam juxta Constitutionem felicis recordationis
Gregorii XV Prsedecessoris incipientem Inscrutabili divinw providentiw arcano, datara 10
SECCIÓN PRIMERA. 799
Kalendas Julii 1622, omnes Missiones per universum orbem, quibus Evangelium et Catbolica
doctrina prsedicatur, curse et auctoritati Sacra Congregationis Propagandse Fidei demandatee
sunt, hinc Venerabilium Pratrum Episcoporuin, máxime autem ipsius Metropolitani Archie-
piscopi Sancti Jacobi partes erunt, ut ad eamdem Sacram Congregationem suo témpora accu-
ratam relationem mittat, ex; qua necessitates cujusque Missionis et subsidia illis distributa
plene innotescant. Hsec igitur concedimus et elargimur, volumus et mandamus, non obstanti-
bus etiam speciali et individua mentione dignis in contrarium facientibus quibuscumque.
Datum Komse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 23 Junii 1850, Pontifica-
tus nostri anuo quinto.
(Del Boletin Ecco. de Chile, tom. 2, pág. 367.)
PRECES DEL ILMO SR. ARZOBISPO DE CHILE SOBRE ALGUNAS DUDAS EN CUANTO A LA
BULA DE LA CRUZADA.
Beatissime Pater.
Eaphael Valentinus Valdivieso, Archiepiscopus S. Jacobi de Chile, ad vitandas qusestiones
super intelligentia privilegiorum in Indulto Bullas Cruciatse contentorum, quse frequenter
incidunt, S. V. humillime opportunam resolutionem sequentiura dubiorum exposcit.
Cum in Summariis privilegiorum inveniatur clausula : « ítem conceditur ómnibus prse-
dictis, necnon iis, qui nec ibunt, nec mittent, si tamen infra dictum annum ex bonis sibi a
Deo collatis in hanc expeditionem pro Religionis^ defensione liberaliter contulerint, ut dicto
anno durante possint in Ecclesiis, in quibus alia Divina officia, interdicto durante, quomodo-
libet celebrare permissum fuerit, vel in privato Oratorio ad Divinum cultum tantura deputato,
ab Ordinario visitando et designando, etiam tempere interdicti, cui ipsi causam non dederint,
vel per eos non steterit quominus amoveatur, et qui facultatem ad id a Commisario Generali
habuerint, etiam per horam antequam illucescat dies, et per horam post meridiem, in sua ac
familiarum. et domes ticorum ac consanguineorum suorum prsesentia, Missas et alia Divina
Officia, per seipsos, si Presby teri fuerint, celebrare, vol per alium celebrare faceré, et tempere
interdicti Divinis interesse. Eis tamen, qui privato Oratorio ad prsemissa uti voluerint, ut
quoties id fecerint, aliquas preces Deo pro unione Principum Christianorum contra Infideles,
eorumque contra eosdem victoria, fundere teneantur, imponitur. ítem Eucharistiam et alia
Sacramenta, praeter quam in die Paschatis, recipere. ítem mortuorum corpora (nisi forte
vinculo Excommunicationis innodati decesserint) cum inoderata funerali pompa sepeliri. »
Quseritur : 1** An liceat, teinpóre publicationis durante, iis qui Summarium Bullae Cruciata;
possident et eleemosynas praescriptas persolverunt, in privatis suorum domorum Oratoriis ab
Ordinario approbatis, extra tempus interdicti et Missas celebrare vel celebran faceré, Officiis
Divinis interesse, et omnia Sacramenta, etiam Poenitentiae, pro mulieribus administrare vel
recipere ?
Quaeritur etiam : 2» An pro lucrandis plenariis indulgentiis, qui eas gáudere possunt juxta
Indultum Bullse Cruciatae, tam in vita quam tempere mortis, indigeant ad eas lucrandas
expressa applicatione alicujus Sacerdotis, ultra opera praescripta?
Quaeritur : 3° An in diebus Stationum Eomae, cum visitatione quinqué Ecclesiarum vel
Altarium, et oratione praescripta, qui Bullse Cruciatae Indulto gaudent, lucrentur indulgentias
plenarias, tam pro vivis quam pro defunctis, ut fertur in Summario, vernáculo sermone
scripto, quod Fidelibus distribuitur, vel tantum illas concessas iis, qui Romae dictis diebus
Stationum visitationem perfíciunt ?
800 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Tándem ad S. V. pedes prpvolutas Sancti Jacobi 13 Octobris 1855.
Feria quarta, die 14 Januarii 1857. — In Congregatione General! Sanctse Bomanse et nni-
versalis Inqnisitionis habita in Conventu S. Mariae supra Minervam, coram Eminentissimis et
Beverendissimis DD. S. B. E. Cardinalibus contra Hsereticam pravitatem Generalibus Inqui-
sitoribus, propositis suprascriptis dubiis, et prsehabito voto DD. Consultorum, Eminentissimi
et Beverendissimi Domini .
Ad primum decreVerunt : AfiBrmative, fidem in terminis BuUse, servatis servandis pro
confessionibus mulierum,
Ad Becundum : Affirmative : sed pro casibus in Bulla expressis, servata Constitutione
S. M. Innocentii XII Cum skutj die 19 Aprilis 1700.
Ad tertium : Lucrari Indulgentias Stationum ürbis, prout in Cruciata Chilensi Genti con-
cessa, antequam Hispánica illíc Dominatio cessaret. — Angelas Argentí, S. Bomanse et
Universalis Inquisítionis Notariús.
(De dicho Boletín Eclesiástico, tom. 2, pág. 379.)
OüRSO DB LA BULA DE CRUZADA EN LAS CINCO REPÚBLICAS DE CENTRO- AMÉRICA.
1821. Desde que en 1821 Guatemala se emancipó de la Corona de España, cesó en esta
Diócesis y en las demás de Centro- América la publicación de la Bula de Cruzada. El Sor. Ar-
zobispo Dr. D.Fr.EamonCasaus y los otros Prelados, que gobernaron la Diócesis hasta el
año de 1866, haciendo uso de una de las facultades llamadas Sólitas, suplieron aquella falta, á
lo menos en cuanto al Indulto cuadragesimal, por medio de un edicto, que se publicaba cada año
permitiendo el uso de carnes en todos los viernes, vigilias y témporas y en la cuaresma, con
las mismas excepciones, que mencionábala antigua Bula.
1867. 22 de Enero. El Señor Pío IX, á instancia del Ilm. Sr. Arzobispo Dr. D. Francisco
García Pelaez, expidió él Breve Qu<e in ionum, concediendo la Cruzada por diez años á los
Pieles de la Provincia Eclesiástica de Guatemala ; es decir, de las Diócesis de Guatemala,
Honduras, Nicaragua, S. Salvador y Costa-Bica. En él se manda suprimir en los Sumarios las
cláusulas siguientes : l^la de suspensión de todas las indulgencias y otras gracias, que se im-
ponia antes por el Comisario General para que solo pudiesen gozar de ellas los que tuviesen la
Bula : 2a la que concedía facultad para elegir confesor y ser absuelto de reservados, etc. Tam-
poco se contiene en éste Breve privilegio alguno en favor de la clase castrense, sin duda por
haberse arreglado anteriormente ésta materia por un Breve contemporáneo al Concordato
(1853). Los diez años de la presente concesión principiaron á correr el dia de la primera publi-
cacion, que tuvo lugar el 29 de Noviembre de 1868.
1867. 22 de Enero. En la misma fecha que la Cruzada se expidió el primer Indulto cuadrage-
simal para Centro- América, contenido en un Breve, que comienza : Succesores Bmi Petri. Se
concedió por siete años hasta la dominica de Quincuagésima de 1875.
1868. 23 de Enero. Se obtuvo con ésta fecha un Bescripto, por el que se autoriza al Ordinario
de Guatemala, con facultad de subdelegar, para que pueda dispensar según su prudencia á los
Pieles, de dar ía limosna, que estuviere tasada por la Bula de Cruzada y conmutarla según su
arbitrio, singuUs casibus, en alguna otra obra piadosa.
SECCIÓN SEGUNDA. 801
SECCIÓN SEGUNDA.
INDULTO DE CARNES Y LACTICINIOS.
El Indulto de Carnes y Lacticinios es el más complicado de todos los privilegios de la Cruzada,
por las muchas modificaciones, que ha sufrido. Por ésta razón nos encontramos actualmente
con tanta variedad de Indultos ; á saber : Indulto de la Cruzada, Indulto de Lacticinios para el
Clero, Indulto Cuadragesimal é Indulto perpetuo para los Sábados. Ademas se encuentran
Indultos, que no tienen su origen de la Cruzada, como el Indulto Castrense y el de los Indígenas,
ignorándose quizas la diferencia, que existe entre ellos por parte de la perpetuidad, y el origen
más 6 menos remoto, que han tenido. Por ésta razón he creido conveniente formar un Tratado
aparte sobre ésta variedad de Indultos, presentando los documentos, por los que pueda conocerse
el Indulto en sí mismo, así como el origen, que ha tenido, y las causas que le motivaron.Y para
proceder por orden cronológico tomaremos el curso de los expresados Indultos desde el des-
cubrimiento de la América, y le divideremos en las mismas cinco épocas, en que dividimos la
Sección anterior.
EPOOA PRIMERA : DESDE 1509 A 1573.
Para averiguar el Indulto de Carnes, que existia en una época tan remota en nuestra América
carecemos por desgracia de documentos, por no liaberse publicado en las Indias la Cruzada,
sino en el año 1573. La misma dificultad encontró el Señor Villarroel para averiguar el origen
del uso de Lacticinios, cuando escribía en 1645 : « Es muy creible, dice, que desde que se des-
ee cubrieron las Indias, porque sus mantenimientos son generalmente flojos : porque de los
« Cuadragesimales hubo pocos : porque los primeros Conquistadores fueron más valientes que
« letrados : porque comenzaron por soldados aquellos siglos, y estos por la mayor parte son poco
a religiosos : y porque las Indias ardian en guerra, y la milicia es licenciosa, y dificultosamente
tt se enfrena ; se rompieron los fueros Cuadragesimales.... » No obstante se puede explicar el
Indulto Cuadragesimal en tiempos tan remotos, ya por la misma Bula de la Cruzada, ya por
la vigilancia de los Obispos, ya por el celo de las Ordenes Keligiosas, ya también por algunos
Indultos particulares, que hemos encontrado. Acerca de la Bula de la Cruzada, es constante
que se hallaba vigente en España por aquella época y por consiguiente es de creer se conociese
en América, cuyas Iglesias eran todas sufragáneas de la de Sevilla : y las primeras Metropo-
litanas, que se erigieron en Santo Domingo, Méjico y Lima se crearon también bajo los mismos
derechos de la de Sevilla, como diremos abajo. Y que la Cruzada se conociese en algunas partes
de América se colige también de las dos Cédulas mencionadas en la sección la Época 2» y des-
pachadas en los años 1543 y 1546 ; por las que el Emperador Carlos V y Felipe II prohibian se
obligase á los Indios á sacar la Bula de la Cruzada. Estos documentos atestiguan que la Cru-
zada fué conocida en América desde su descubrimiento ; pues Pizarro se apoderó del Imperio
de Atahualpa el Sábado, 16 de Noviembre de 1531, y éstas Cédulas se despacharon once años
TOM. I. 100
802 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
En cuanto á la vigilancia de los Obispos también es constante, que desde el principio de la
Conquista se colocaron Pastores en éstas Américas, y se erigieron Sillas Episcopales por todas
partes, que fuesen como centinelas de la disciplina Eclesiástica. En 8 de Agosto de 1511 erigió
Julio II tres Sillas Episcopales en las Antillas, á saber : Santo Domingo y Concepción (en la
Isla llamada entonces Hispaníola y hoy Santo Domingo) y San Juan de Puerto-Rico,extendién-
dose la jurisdicción de ésta última hasta el Orinoco. La de Cuba se erigió cinco años después, y
fué su primer Obispo D. Fr. Bernardino Mesa. En 1514 se erigió en Abadía la Isla de Jamaica
y ademas se colocó la primera Silla Episcopal en éste Continente Americano, en Darien, la
cual se trasladó en 1521 á Panamá. Fué el primer Obispo de Darien D. Fr. Juan Quevedo, á
quien León X concedió facultades extraordinarias. En 1517 se nombró Inquisidores de Indias á
los Obispos, aunque el Tribunal de la Inquisición Se erigió después en Lima, en 1569, según
dice Gil González Dávila. — En Yucatán se erigió la Silla Episcopal en 24 de Enero 1518, y
fué su primer Obispo D. Fr. Julián Garcés, Fraile Menor. Pero ésta erección se suspendió des-
pués, por no ser el sitio tan proprio para Sede Episcopal. (Fastos, Ord. 34.)
Estas siete sillas Episcopales se erigieron al principio de la conquista, antes que se descu-
briese Méjico por Hernán Cortés, que fué hacia los años de 1520. Desde ésta época hasta que
Pizarro descubrió el Perú, en 1531, se erigieron en América otras cuatro Sillas Episcopales,
juntamente con la Silla Patriarcal de las Indias ; á saber : en Venezuela se creó la Sede Epis-
copal en 4 de Junio de 1523. A Méjico fué enviado con el carácter de Nuncio Apostólico
Fr Martin de Valencia, en 1524, y la Silla Episcopal se erigió al año siguiente, en 13 de Octu-
bre, siendo su primer Obispo D. Fr. Juan de Zumarraga, quien erigió la Iglesia en 1530.
El año de 1524, según dice el citado Gil González, se fundó por Clemente VII en España la
Silla Patriarcal de las Indias : y fué su primer Patriarca el limo. Señor D. Antonio de Rojas,
Obispo de Mallorca. En Santa Marta se estableció la Silla Episcopal en 1531 y en el mismo
año se creó la de Comayagua en Honduras.
Después que Pizarro se apoderó de la América del Sur á consecuencia de la acción de Caja-
marca» en que cayó prisionero Atahualpa, se erigieron un buen número de Sillas Episcopales
á los pocos años. Tales son la de Cartajena en 24 de Abril de 1534. La de Nicaragua en 3 de
Noviembre del mismo año, y la de Antequera, ú Oajaca en 2 de Junio de 1535. La de Michoa-
can en 3 de Agosto de 1536, que después se trasladó á la Ciudad de Pascuas en 1544, y por
último á Valladolid en 19 de Noviembre de 1571, según refieren Gonzalo de Paz y Herrera, La
del Cuzco en 5 de Setiembre de 1538, cuyo primer Obispo fué D. Fr. Vicente Valverde, Domi-
nico, según Villarroel Gobierno Eclesiástico^ quest. 18, art. 4. La de Chiapas, según Gonzalo
de Paz, se erigió en 19 de Mayo de 1538. La de Lima en 14 de Mayo de 1541. Aunque Coleti
dice que á esta Iglesia se le dio Obispo por Paulo III en 19 de Marzo de 1539, pero que no Ue^ó
á Lima, sino en 1543, y tres años después fué promovido á Arzobispo. La de Quito se erigió en
8 de Enero de 1545, y su primer Obispo fué D. Garci Diaz Arias, que murió sin consagrarse,
según el citado Gil, en 1550. En 31 de Enero de 1545 toda la Iglesia Americana se dividió en
tres Metropolitanas, á saber : Santo Domingo, Méjico y Lima, constituidas según los Indultos
y derechos de la de Sevilla. La Silla del Paraguay se erigió en 154G, en cuya erección trabajó
sobre todos el limo. Señor Barrios, después primer Arzobispo de Bogotá. La de Popayan se
erigió en 1547, según dice el P. Eodriguez (Popay anejo) S. J., en su compendio Histórico. La
de Compostela, en Nueva Galicia, se creó en 15 de Julio de 1548, que después se trasladó á
Guadalajara, en 1560. La de Charcas ó Chuquisaca, se erigió en 1551, y después fué elevada á
Metropolitana, en 1609. La de Mérida, en Yucatán, se estableció en 1501, después de apaci-
guados los Indios. En 27 de Junio de 1561 se erigieron dos Sillas Episcopales en Chile, una
SECCIÓN SEGUNDA. 803
en Santiago y otra en la Ciudad Imperial, que después se trasladó ala Ciudad de la Concepción
en 1603. La de Verapaz se creó en 1*» de Julio de 1561 : su primer Obispo fué D. Fr. Pedro de la
Peña, Dominico, que después se trasladó á Quito, y fué el segundo Obispo, y el primero con-
sagrado, que se conoció en ésta Ciudad, En el mismo año de 1561 so erigió la Silla de Santa
Eó de Bogotá : fué su primer Obispo D. Pr, Juan Barrios y Toledo, de la Orden de Menores.
Tres años después fué elevada á Sede Metropolitana, teniendo por sufragáneas la de Popayan,
Cartagena y Santa Marta. La Silla del Tucuman se creó en 14 de Mayo de 1570. En 1572 con-
firmó S. Pío V, el Patriarcado de Indias, que, según lo arriba dicho, ya estaba constituido por
Clemente VII, en 1524.
Por ésta Tabla sacada de Herrera, Gonzalo de Paz, Claudio Clemente, Lossada, Chiquet,
Rodriguez, Gil González y Pastos Novi Orbis, se colige, que desde el principio de la Conquista
se halló bien organizada la Jerarquía Eclesiástica en estas Américas, y que existían por todas
partes Prelados celosos, que velasen por la disciplina de la Iglesia. Asimismo se hallaban in-
vestidos de facultades extraordinarias, y se cree usarían de ellas para indultará los Fieles,
según lo exigia la necesidad de éstas tierras, y la condición de la gente, ocupada constante-
mente en la guerra. Que la necesidad de la tierra exigiese Indulto especial para carnes y
lacticinios en aquella primera época, no se puede dudar, si nos fijamos en la carestía de
víveres y privaciones, que sufrían los primeros inmigrantes, juntamente con los Obispos. Oiga-
mos lo que decía áéste propósito el primer Obispo de Daríen, D. Fr. Juan Quevedo, cuando
volvió á la Corte de Carlos V. « El Rey Católico, vuestro abuelo, mandó hacer una armada
para ir á poblar la tierra firme de las Indias, y suplicó á Nuestro muy Santo Padre me crease
Obispo de aquella primera población; y dejados los dias, que he gastado en la ida y en la
vuelta, cinco años hé estado allá, y como fuimos mucha gente, y no llevamos que comer más
de lo que hubimos menester para el camino, toda la demás gente se nos murió de hambre : y
los que quedamos, por no morir como aquellos, en todo éste tiempo ninguna otra cosa hemos
hecho que ranchear y comer. » Por éstas palabras se puede colegir cuáles serian los alimentos
cuadragesimales, que tenían los primeros colonos de la América ; y por consiguiente la nece-
sidad de ser indultados por los Obispos
Pero, ademas de los Prelados virtuosos, que tuvo la América en los principios de la con-
quista, se hallaban también las Ordenes Religiosas, que pasaron á las Indias, y acompañaban
por todas partes á las tropas. Fr. Vicente Val verde de la Sagrada Orden de Predicadores acom-
pañó á Pizarro, y se halló en la acción de Cajamarca, en 16 de Noviembre de 1531.Fr. Bartolomé
de Olmedo, Mercenario, acompañó á Hernán Cortés, y los Religiosos de San Francisco se
extendieron por todas partes. A estos Religiosos concedió León X y Adriano VI, facultades
omnímodas, como se ve en la sec. la de la 3a parte.
Merecen aquí particular mención dos Padres de la Merced, que, según Gil González, fueron
los primeros, que levantaron la Cruz en América, que edificaron Altar, celebraron Misa y
bautizaron Indios. El primero fué el mencionado P. Fr. Bartolomé de Olmedo, Confesor de
Hernán Cortés, y su compañero en las excursiones de Méjico. El segundo Fr. Juan de las
Varillas, también Confesor del Marqués D, Francisco Pizarro, á quien siguió constantemente
en su expedición por el Perú. Todos estos Religiosos eran insignes en virtud y letras, como
escogidos por el Emperador Carlos V, para una empresa de tomo, como ésta. Y según la Misión
que traían, eran las facultades que, á petición del Rey Católico, les concedió la Santa Sede,
tanto para los Fíeles, como para los mismos Misioneros, que venían á predicar el Evangelio á
tierras tan lejanas, y en ningún caso podían hacer mejor uso de ellas, que en un país, donde
no habia pan, vino ni aceita ni pescado salado ni fresco, fuera de la costa : ni había legumbres
ni verduras ; sino maíz, plátano y patatas.
804 PARTE 4"* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FÍELES.
Por último, para averiguar el Indulto cuadragesimal, que se hallaba vigente en América
por aquellos tiempos, consultaremos algunas Bulas y Breves de aquella época. La primera es
la Bula Altitudo^ concedida por Paulo III á los Indios, en 1<» de Junio de 1537. En éstas
Letras se concede á los Indios el Indulto de carnes y lacticinios en los mismos dias, en que
los blancos estaban dispensados de la abstinencia de dichas carnes y lacticinios practicando
alguna buena obra, de cuya obligación exime Paulo III á los Indios, dejándolos en el Indulto
iguales con los Europeos. Y aunque el Pontífice no determina cuál fuese el Indulto» que tenian
entonces los blancos, los Fastos Novi Orbis dicen, que esto alude á la Bula de la Cruzada
(Ord. 58) citando al Sínodo de Puerto Rico, que dice así : « Por Bula de Paulo III, pueden
comer los Indios hueves y lacticinios en los dias de Cuaresma, sin Bula, como los demás con
ella. » Y Haroldo en snLima limata n** 111, dice que el Sumario de privilegios concedidos
por la Santa Sede á los Indios, hecho por el Concilio de Lima : « Permittit etiam ipsis in qua-
dragesima et alus diebus jejunii comedere omnis generis cibos concessos lilis, qui habent
Bullam Cruciaice, » Y el P. Alloza, citandO/ el 2° Concilio de Lima, dice : « Quod possunt
Indi per hoc privilegium vesci ovis et lacticiniis absque Bulla Cruciatse, » Pero hay que tener
en cuenta que dichos Concilio y Sínodo se celebraron mucho después de Paulo III ; pues el
primer Concilio de Lima se celebró en 1567 y el segundo en 1583, y por lo tanto bien pudieron
referirse á la Bula de Cruzada, que ya entonces su publicaba en América, quedando por con-
siguiente la duda de si ésta se publicaba ó no anteriormente, cuando Paulo III expidió su
Bula Altitudo. Mas, sea de esto lo que fuere, de ésta misma Bula parece desprenderse, que
en aquel tiempo tenian ya los blancos algún privilegio de usar lacticinios, con tal que hicieran
alguna obra de piedad.
Otro documento nos suministran á éste propósito los Fastos Novi Orbis (Ordin. 67) haciendo
mención de un Breve expedido por el mismo Paulo III, en 20 de Diciembre de 1542, conce-
diendo el uso de la grasa y manteca para condimentar la comida en los dias de abstinencia por
30 años. Este Breve, según el P. Menacho, se expidió para Méjico ; pero, el limo. Villarroel
supone que el mismo ú otro semejante se concedió al Perú (Quest. 3, art. 2).
Mas he logrado por fortuna encontrar éste Documento que luego insertaré, en el Archivo de
S. Francisco de Lima, cuyas Letras fueron expedidas á nombre de su Santidad, por el Cardenal
Toledo, llamado Burgense, y en él se concede por 30 años el privilegio de lacticinios, huevos y
grasa para todo el Vireinato de D. Antonio de Mendoza, que entonces era Virey de Méjico.
Después fué dicho Mendoza Virey del Perú, y por ésta razón acaso se baria extensivo dicho
privilegio á éste Vireinato, aunque no entro yo en la cuestión de si sería válido ó no, haciéndolo
sin contar con la Sede Apostólica. Sin embargo he visto un escrito, que data del tiempo de dicho
Indulto,y en el cual se discute la cuestión de si tendria valor fuera de Méjico, esto es, en el Vi-
reinato del Perú, tierra, en donde existían las mismas causas ; á saber, la escasez de pescado y
aceite para condimentar. Y por ésta cuestión, que^e suscitó en el Perú, se prueba que para ésta
América del Sur no vino Indulto alguno sobre ésta materia, ni Mendoza le mandó publicar como
vigente. No obstando puede ser que más tarde se pidiese otro semejante, según se inclina á
creer el citado Señor Villarroel.
Por último el Comisario de Cruzada D. Felipe de Tássis, que publicó su Edicto para las
Américas en 1604, hace mención de otro Breve expedido por Pió IV, en 12 de Agosto de 1562,
indultando por 30 años á los habitantes de las Indias, para comer huevos y lacticinios. Por éste
Breve se colige, que la Cruzada no se publicaba entonces en América ; pues en ella se contenia
también éste Indulto.
Además el Comisario escribía en 1604, cuando ya habia expirado el privilegio de 30 años.
SECCIÓN SEGUNDA. 805
Lo mismo hizo su Sucesor D. Fr. Antonio de Sotomayor en su Edicto, de que se ocupa el Señor
Villarroel en su Gobierno Eclesiástico, quest. 3, art. 2. Parece que el objeto de los Comisarios
era presentar estos y otros Breves, que citan, como modelos de las gracias extrañas á la Cru-
zada y que por ella quedaban suspensas. Todo lo cual nos confirma más en la duda sobre si la
Cruzada se publicaba entonces en éste nuevo Mundo. Es cierto que las Iglesias de América
fueron al principio sufragáneas de la de Sevilla, pero, aunque la Cruzada se publicase en
aquella Metrópoli, no era suficiente aquella publicación para la América, según dice TruUench :
4 Unde non sufficit promulgatio in Metrópoli : quod deducitur aperte ex illis verbis clausulse :
A diepuUicationis prcesentium in singulis locis supradidis facienda inchoandum, » De donde
se sigue que la Cruzada estaría vigente en las Diócesis, en que se publicaba, pero ño en las
demás. De todo lo cual se concluye que la Cruzada no se publicaba todavía en las Américas
por ésta época, y que los privilegios de los Indígenas datan de tiempo anterior á ella.
Si preguntamos pues aliora, de donde tienen los Indios privilegio para carnes, huevos y
lacticinios; respondemos que los Indios tienen privilegios propios, cuales con los de la Bula
AltitifdOy concedida por Paulo III, y no necesitan de la Bula de la Cruzada para gozar de ellos.
Veamos lo que dicen sobre esto las leyes de Indias y los Escritores Americanos.
Entre las leyes de Indias se hallan dos relativas á la Cruzada, y son del tenor siguiente :
« Ley 10. Que no se publiquen Bulas en pueblos do Indios, ni los apremien á que las reci-
ban. Mandamos que los Comisarios de la Cruzada no consientan predicar Bulas en pueblos de
Indios y en lengua castellano, ni apremien á ningún Indio á que las reciban! vaya á los ser-
mones contra su voluntad. El Emperador D. Carlos á primero de Mayo de 1543, y Felipe II á
29 de Noviembre del546. (Lib. 1, tít. 20) (1).
Ley 11. Que de las cajas de comunidad ne se saque la limosna para dar Bulas á los Indios
pobres. Otrosí mandamos que de las cajas de comunidad de los Indios, no se saque la limosna
para que tomen la Bula de la Santa Cruzada los que fueron pobres, aunque lapidan ellos de su
voluntad. Felipe III á 30 de Marzo de 1609.
Por éstas leyes se colige que los Indios están favorecidos por las leyes, y que no están obliga-
dos á sacar la Bula para gozar de sus privilegios. De lo contrario éste favor sería ilusorio :
porque teniendo los Indios privilegios especiales para las fiestas, para los ayunos, para carnes
y lacticinios, para dispensas matrimoniales y para ser absueltos de reservados y censuras,
necesitan usar de ellos constantemente y casi todos los dias. Si pues para gozar de los privile-
gios fuese necesaria la Bulado la Cruzada, sería ridicula é ilusoria la ley, que los exime de
tomarla, y que manda no se publique entre ellos.
O diremos mejor que el Comisario se pondría en contradicción con las leyes, cuando él
manda indirectamente á los Indios, que la saquen, ó de otro modo les suspende los privilegios.
Otra razón fuerte se presenta en favor de los Indios, sacada de Mendo, que dice así sobre la
suspensión del Comisario : « Non autem suspenduntur a Commissario Geuerali ejusmodi
gratige in Provinciis aut locis, ubi Bulla cruciat» non valet, cum potestas concessa illi ad
suspendendum Gratias, solum sit respectu locorum, ubi Bulla publicatur. » (Bull. S. Cruc.
Eluc. Disp. XXIX, cap. 1). De cuyas palabras se colige, que no publicándose la Bula en los
pueblos de Indios, según lo manda la ley, no tiene autoridad el Comisario para suspenderlas
otras gracias.
Esta fué una cuestión, que antes de publicarse la Kecopilacion de Indias, que salió á luz en
18 de Mayo de 1680, dio mucho que discurrir á los Escritores Americanos, como Menacho,
(1) Nota de los EE. Véase lo que dyímos sobre ésta ley en la nota puesta en la página 7 09.
806 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Alloza, Villarroel, Avendaño, Montenegro, etc., por el extremado rigor con que los Comisarios
de Cruzada suspendían en sus Edictos todos los privilegios y gracias extraños á la Bula, obli-
í?ando por consiguiente á los Indios á tomarla, para gozar de sus privilegios. Se veian tales
Escritores en el conflicto de favorecer por una parte á los Indios, y de herir por otra el respeto
debido al Comisario, en quien veían la autoridad Pontificia unida simultáneamente con la
autoridad Keal. En ésta posición tan crítica adoptaron el partido de guardar silencio, y si
hablan, es con temor, y dejando indecisa la cuestión. Menacho escribió en 1596 y hace ésta
pregunta. « ¿ Si tres privilegios de Indios que revoca la Bula por ser contrarios á su expedición,
están revocados por ella? » Y responde : « De éste caso se trató en la Colección de casos del
o año 95 (que no se puede encontrar), y así aquí no se dirá más de que es lo más seguro y
« cierto y más recibido y practicado, que están revocados. T así, por virtud de los tales privi-
« legios no podrán los Indios sin Bula gozar de lo que conceden. Otra cosa sería, si por otra
« vía les conviniese, ó pudiesen gozar de algo, de lo que los tales privilegios conceden. » Esta
última cláusula parece referirse á los lacticinios, que por costumbre sienten los Escritores, se
pueden usar en América.
Esta resolución del P. Menacho es conforme al principio, que asienta más arriba, cuando
pregunta en la Duda 5a. « ¿ Si se revocan por la Bula todos las gracias y privilegios, aunque sean
de cosas, que no concede la Bula ? » Y responde : « Todos comunmente, á lo menos los más, y
principalmente los que publican la Bula, ó entienden en su publicación, van con que sí; y
fúndanse en la palabra de la Bula, que dice que revocan todas y cualesquiera gracias seme-
jantes y diferentes. Pero con todo eso, lo contrario se ha de decir como cosa más cierta y más
conforme á derecho y á inteligencia verdadera de revocación de privilegios. Y así no se revoca
por la Bula ningún privilegio, si no es que en alguna manera sea concesivo de algo de lo que
la Bula concede. » Esta sentencia tieno Manuel Roderico § 12, n" 1. De éste principio deduce
el mismo Menacho después, al tratar de los privilegios de los Indios, que los tres privilegios,
que conceden lo mismo que la Bula, se revocan por ella. Estos tres privilegios deben ser :
lo el que tienen los Indios para carnes y lacticinios : 2'» para los ayunos : S» para ser absueltos
de toda censura. Aquí sería el lugar de examinar si el primero se puede revocar por la Bula,
después de lo que hemos dicho en la Sección la Época la. Lo mismo digo del B^, después que
se vio la. mente del Pontífice respecto de la Herejía, como queda dicho en la dicha Sección,
Época 2a. Lo mismo se puede decir del 2», cuando la Cruzada no concede ningún Indulto para
los ayunos al común de los Fieles, sino solo para los que iban en la expedición contra los Tur-
cos; y después que se acabó la guerra, no sufraga á nadie. Mas, como actualmente Nuestro
SSmo. P. Pió IX ha suprimido en la Bula la cláusula sobre suspensión de Indulgencias, no
parece que hay razón suficiente para perder tiempo en tal indagación. No obstante, para
probar el temor, con que hablaban sobre el particular los Escritores antiguos, citaré las pala-
bras, que se atrevió á escribir el limo. Montenegro en su Itinerario de los Párrocos, libr. 4,
sec. 5. « Acerca de éste punto (lacticinios), digo que no pecan los Indios, que comen huevos,
leche etc., sin Bula ; no porque para esto les valga la Bula de Paulo III, que no es tiempo de
averiguarlo, sino por la costumbre. » Morelli en sus Fastos Novi Orhis, habla más claro en
favor de los ludios, pero también deja que desear. (Véase la Ordenac. 166.; El limo. Villarroel
y Solórzano guardan silencio, y no tocan éste punto. Pero téngase presente, que en su tiempo
no se habia publicado la Recopilación de Leyes de Indias, en las que aparecen exentos de tal
obligación los Indígenas.
SECCIÓN SEGUNDA. 807
SECUNDA ÉPOCA DEL INDULTO DE CARNES Y LACTICINIOS ; DESDE 1573 A 1624.
Comienza ésta segunda Época desde el dia, en que extendió Gregorio XIII la Bula de la
Cruzada á las Indias, que fué en 10 de Julio de 1573. El tenor de ésta Bula en cuanto al Indulto
de Carnes y Lacticinios es el siguiente : « ítem ut dicto anno durante in ómnibus et siogulis
Kegnis, Insulis, locis, terris, oppidis et dominiis priedictis (et non extra illa) carnibus, de con-
silio utriusque Medici, temporibus jejuniorura totius anni, etiam quadragesimalibus, vesci, ac
pro eorumlibito ovis et lacticiniis, ita quod qui carnes non (i; comederint, servata in cseteris
jejunii Ecclesiastici forma, dicto jejunio satisfecisse censeantur. Et sub hoc Indulto vescendi
carnibus, ovis et lacticiniis comprehenduntur omnes ciijusvis militise Kegulares. Patriarchis
vero, Arcbiepiscopis et Episcopis aliisque inferioribus Prselatis, necnon alus personis Ecclesias-
ticis Regularibus, et qui in ordine Presbyteratus fuerint síecularibus, id minime conceditur,
nisi sexagenarii fuerint. »
Sobre éste privilegio concedido por la Bula de Cruzada, obsérvese 1° la restricción, que se
hace excluyendo de él á los Patriarcas, Arzobispos, Obispos, Regulares y Presbíteros seculares,
restricción que cesó después con el Breve Alias felicis de urbano VIII.
Obsérvese 2o que si se tienen en cuenta aquellas palabras : Et sub hoc Indulto vescendi car-
nihus, ovis et lacticiniis, de cuyo goce se excluye á las dichas personas Ecclesiasticas, con
razón pudiera dudarse : 1** si se excluyen no solo del uso de huev^os y lacticinios, sino también
del de carne ex consilio utriusque medici : y 2° si deben abstenerse del uso de estos manjares,
no solo en los ayunos de Cuaresma, sino también en los demás del año. Pero éstas dudas están
resueltas por declaraciones posteriores, y en cuanto á la la es cierto que la restricción relativa
á los Eclesiásticos solo habla de huevos y lacticinios, como consta de la misma Bula traducida
en todos tiempos por el Comisario en castellano, como puede verse en Mendo Bullce Santce
Cruciatce elucidatiOy página 7, y en el Boletín Eclesiástico de Chile. En cuanto á la 2a el mismo
Gregorio XIII declaró después por su Breve de 5 de Marzo de 1574, que la restricción com
prende solo los ayunos de Cuaresma, y no los restantes del año, en todos los cuales quedan los
Eclesiásticos privilegiados por la Bula.
Obsérvese 3° toda la cláusula entera y confróntese con lo que trae sobre éste mismo Indulto
la Bula de la Cruzada concedida á Portugal 18 años después por Gregorio XIV, en 6 de
Abril de 1591. (Véase la sección 1^ Época 2^). Dice así : aPraeterea indulgemus ut dicto triennio
durante, carnibus de consilio utriusque Medici temporibus jejuniorum, tam Quadragesimalium
quam quorumcumque dierum totius anni, vesci, ac pro eorum libíto ovis et lacticiniis, ita quod
qui carnes comederint, servata in caeteris jejunii Ecclesiastici forma, dicto jejunio satisfecisse
censeantur. '> Por cuyas palabras se ve que para Portugal y sus Dominios no existe la restric-
ción relativa á los Patriarcas, Arzobispos, Obispos, Kegulares y Presbíteros seculares, que se
halla en la Bula Española, y por consiguiente ni allí, ni en el Brasil ha sido necesaria la Bula
de lacticinios para el Clero.
Obsérvense por último aquellas palabras ex consilio utriusque Medici, de las cuales se
deduce que el Indulto general, aunque parece estar muy restringido, como lo siente el
P. Menacho, no obstante abre la puerta para qué en caso de duda pueda el confesor dispensar,
precediendo el consejo del Médico, como lo dicen Bardi,Mendo y otros Expositores, sin necesidad
de recurrir al Obispo ó al Párroco, para tales dispensas.
(1] Esta partícula no se halla en la Eala de Cruzada concedida á Portugal.
808 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
De todo lo dicho se sigue : 1" que todos quedaron indultados por la Bula para comer carnes
en cualquiera abstinencia del año (aun en Cuaresma y en Semana Santa), ex consilio utriusque
Medid; y no solamente los seculares sino también los Eclesiásticos y Regulares, y tainbien
aquellos Religiosos, que por su Instituto están obligados á la abstinencia de carnes ; pues la
Bula no exceptúa á nadie : et ubi lex non distinguit nec nos distinguere deiemus. Y se concibe
muy bien ésta generalidad con que habla la Bula; pues en caso de enfermedad no están obli-
gados dichos Regulares á privarse de la carne, y asilo he visto practicado en varios Conventos de
Carmelitas muy observantes. Y puede darse el caso, en que no sea necesario el consejo de los
dos. MédicoSj á saber, cuando la enfermedad es grave, ó cuando consta que el enfermo no
puede ayunar sin grave perjuicio de su salud : por la razón general de que ningún precepto
Eclesiástico obliga con grave detrimento. Fundado sin duda en esto decia el P. Menacho
(Tratado de la Bula) que la Cruzada no concedia mucho : pues casi todo lo que concede, lo
tienen comunmente los Fieles, siempre que sufren alguna enfermedad. Pero nunca está por
demás el privilegio de la Bula, porque sirve para los casos, en que hay duda ; en los cuales con
la declaración de los dos Médicos, los enfermos quedan tranquilos en conciencia. Debemos sin
embargo observar aquí, que nuestros antepasados fueron muy rígidos observantes de la absti-
nencia de carnes, y pocos eran los que seeximiande eWs. ex consilio utriusque MedicL Por
ésta razón el Concilio Limense dispone en un canon, que sean castigados los Indios, que sin
necesidad comen carne ín Cuaresma.
2*» Se sigue también que en cuanto al uso de huevos y lacticinios la Cruzada concede el privi-
legio al común de los fieles, de comerlos á su arbitrio ; pero exceptúa, á los Patriarcas, Arzo-
bispos, Obispos y Presbíteros (no sexagenarios), y á todos los Regularos, en tiempo de Cuaresma.
Fuera de ella no hay distinción ni excepción alguna. De donde se saca, que en los dias de
Cuaresma, aun los Domingos, como lo declaró Gregorio XIII. por su Nuncio en Madrid, en 15
de Enero de 1575 (declaración, que en siguida copiamos), estaba prohibido á los referidos Cléri-
gos y Regulares de uno y otro sexo el comer huevos y lacticinios.
3** Que en cuanto al uso de la grasa y manteca para condimentar los manjares, no habla
nada la Bula de la Cruzada, y por consiguiente no concede privilegio alguno. Mas en éstas
tierras por la penuria de aceite y pescado, ha prevalecido la costumbre de comer huevos y
lacticinios, y de usar de manteca y grasa en dichos dias, como se dirá en la sección 3^ artic. 1«.
CONCEDE EL PAPA PAULO III POR TREINTA ANOS A TODOS LOS FIELES, AUN A LOS
REGULARES MENDICANTES DE QUALQUIERA ORDEN, EXISTENTES EN MÉJICO, EL
PODER COMER LACTICINIOS, Y SERVIRSE DE LA MANTECA Y GRASA PARA CONDIMEN-
TAR LA COMIDA EN CUALESQUIERA TIEMPOS Y DIAS, EN QUE LO PROHIBE LA IGLESIA.
Joannes a Tolete, Miseratione Divina tituli Sancti Sixti, Sanctte Remanse Ecclesise Presby-
ter Cardinalis, Burgensis nuncupatus, Universis et síngulis prsesentes Litteras inspecturis et
audituris, Salutem in Domino sempiternam. Sanctissimus in Christo Pater et Dominus noster
Paulus, Divina Providentia Papa III, Dei Vicarius in terris existens, qui pro charitatis et
devotionis mensura, misericordise suse dona elargiri dignatur, devotarum personárum vota
libenter exaudit. Hinc est quod hodie nostris (pro parte religiosi viri Fratris Hieronymi de Sancto
Jacobo, Ordinis Praedipatorum) Sanctitati suse porrectis supplicationibus inclinatus, universis
et singulis utriusque sexus, tam Ssecularibus et Laicis quam Ecclesiasticis, et quorumvis etiam
Mendicantium, et aliorum Ordinum Regularibus personis, in Provincia Sancti JacobiNovsD
SECCIÓN SEGUNDA. 809
Hispanise nuncupata, ac per totum Dominium et gubernationes illustris Domini Antonii de
Mendoza, illarum partium Vice-Regis, qua nunc sicut et pro tempore triginta annorumimme-
diate futurorum quomodolibot existentibus, quia in Provincia et Dominio, ac gubernatione
liujusmodi olei copia non est communiter, detrimenta patiantur, lardo, butyro et pinguedine
ad cibos, olera et alia pro human» naturae sustentatione condenda ac paranda : necnon ovis
cáseo, et alus lacticiniis, quadragesimalibus ac etiam veneris, sabbati, et alus anni tempori-
bus etiam ab Ecclesia prohibitis, absque alicujus peccati, seu censurse incursu, vel conscientise
scrupulo, toties quoties personis prsefatis visum fuerit, dicto triginta annorum termino durante,
libere et licite uti, vesci et frui. Ac insuper universis et singulis dicti Ordinis Prsedicatorum,
Religiosis Pratribus per Provinciam Dominii et gubernationem prsedictam nunc et pro tempore
constitutis, ómnibus et singulis privilegiis, gratiis, concessionibus, immunitatibus, libertati-
bus, exceptionibus, indulgentiis, favoribus et Indultis, tam spiritualibus quam temporalibus,
etiam per viam extensionis seu communicationis, aut alias, quibusvis Ordinibus, Provinciis, Do-
mibus, Monasteriis, Generalibus, Provincialibus, Prioribus, Abbatibus et alus Prselatis ac Pra-
tribus, Monachis, et utriusque sexus Religiosis personis respective, tam praedictiPrsedicatorura,
quam omnium et singulorum aliorum, etiam Mendicatium ac Monachorum Ordinum, et illo-
rum singulis, per Sedenii Apostolicam, vel alias quomodolibet, tam in genere quam in specie
concessis et concedendis etiam libere et licite uti, potiri et gaudere possunt et valeant, per
su» viv3e vocis oraculum Nobis desuper factum benignitate Apostólica misericorditer et
gratiose perpetuo concessit et indulsit, Nobisque per nostras patentes Litteras id attestari et
testificare mandavit, prout Nos per prsesentes id attestamur, et indubitanter testificamus. In
quorum fidem presentes Litteras manu nostra propria subscriptas per Secretarium nostrum
infrascriptum fieri, nostrique magni sigilli jussimus et fecimus appensione communiri. Datis
Eomse, ad Campum Agonium in Palatio nostrse solitse residentise, sub anno a Nativitate
Domini millesimo quingentésimo quadragesimo secundo, die vero vigésima mensis Decembris,
Pontificatus Domini nostri Pauli Papas líl anno nono. Ita attestamur et fidem facimus.
J. Cardinalis Burgensis. Ant. Barba Secretarius.
Servatur origínale in nostro Conventu de México Novse Hispanise unde extractum est, in
cujus fidem nomine meo roboravi hoc transumptum. Er. Dominicus Provincialis.
(Sacado del archivo de S. Francisco de Lima, Registro 26).
DECLARACIÓN SOBRE EL USO DE HUEVOS Y LACTICINIOS EN LOS DOMINGOS
DE CUARESMA.
Nicolás, por la gracia de Dios, y de la Silla Apostólica, Obispo Patavino, y Nuncio en los
Reinos de España de N. S. S. Sor.Gregorio, por la divina Providencia, Papa XIII. con potestad
de Legado a Latere : Hacemos saber á todos y á cado uno de los que tocaren 6 pertenecieren
éstas nuestras presentes Letras, y aseguramos, que como por la Bula de la Cruzada, que dicho
N. S. P. concedió á estos Reinos, se permite á las personas, que compraren dicha Bula, que
puedan libremente comer huevos y lacticinios en la Cuaresma, y demás dias de ayuno de todo
el año : declarando al mismo tiempo, que de ninguna manera se comprenden bajo de éste
Indulto los Patriarcas, los Primados, los Arzobispos, los Obispos, y los otros Inferiores Prela-
dos, ni tampoco las Personas Regulares, de cualquiera Orden que sean, y los Presbíteros
Seculares, en cuanto á los ayunos de Cuaresma tan solamente. Algunos de tal manera enten-
dieron ésta declaración, y la han interpretado, como si Su Santidad hubiera concedido á las
dichas personas exceptuadas, que pudiesen comer huevos y lacticinios á su arbitrio en los
TOM. I. 101
810 PARTE 3» PRIVILEGIOS GOiMUNES A TODOS LOS FIELES.
Domingos de Cuaresma, fundados en que dichos Domingos de Cuaresma, según ellos piensan,
nosondias de ayuno : y hablándose dudado sobre éste modo de opinar é interpretar, determi-
namos consultar sobre ésta duda al mismo Sumo Pontífice, para ocurrir de ésta manera al
peligro de las almas; y S. Santidad, atendiendo á nuestra representación, se dignó mandamos
responder por el limo, y Rmo. Sr. Tolomeo, Cardenal de la Sta Iglesia Romana, llamado
Gómense, Secretario de Su Santidad, como consta de las Letras del mismo Cardenal, dadas en
Roma, á 4 de Marzo próximo pasado, que de ninguna manera se deba entender, que sea lícito
ó permitido á las Personas excepcionadas comer huevos ó lacticinios en los Domingos de Cua-
resma. Porque éstos dias de Domingos de Cuaresma son dias de ayuno, á lo menos en cuanto á
la elección y cualidad de comidas, aunque no en la cuantidad. Lo que hemos querido hacer
saber por las presentes, para que todos aquellos, á quienes toca éste negocio, no coman huevos
y lacticinios en los Domingos de Cuaresma, con peligro de sus almas, juzgando que esto les es
permitido, no siéndolo.
Dadas en Madrid, Obispado de Toledo, dia 15 de Enero de 1575. en el año tercero del Pontifi-
cado de N. S. S. Papa.
Nicolás, Obispo Patavino, Nuncio Apostólico.
TERCERA ÉPOCA DEL INDULTO DE CARNES Y LACTICINIOS DESDE EL ANO 1624 HASTA
EL DE 1778.
1624. — 14 de Junio. — Con ésta fecha expidió urbano VIII el Breve Alias félicis recorda-
tionis^ concediendo á todo el Clero Secular el uso de huevos y lacticinios en tiempo de Cuaresma,
excepto la Semana Santa, en todos los Reinos y Dominios de España. (Véase el N*» 1").
1629. 8 de Octubre. En tal dia publicó el Comisario General de Cruzada, D. Fr. Antonio
de Sotomayor, el Sumario de la Bula de Lacticinios. (Véase el N. 2.)
1629. 1 de Octubre. Prorogó la Bula de Lacticinios el Papa Urbano VIII, en su Breve Alias
a feliQÍs recordationis. (Véase el N. 3.)
1631. 24 de Mayo. Expidióse una Real Cédula auxiliatoria de la Bula de Cruzada y de la de
Lacticinios. (Véase el N. 4.)
1640. Luego que llegó á América el Indulto de Lacticinios, se alarmaron las conciencias de
los Obispos y de todo el Clero Secular y Regular ; pues en América se alegaba, como se alega
hoy, la costumbre de comer huevos y lacticinios en los dias de ayuno y tiempo de Cuaresma,
como se verá en la Sección 3», art. 1°.
El que más levantó la voz, fué el Sr. Villaroel, y en el mismo sentido se han expresado
Avendaño, Montenegro, Márquez, Murillo Velarde y Morelli ; por cuyos escritos se colige la
repugnancia, con que se recibió ésta Bula en América. También en 14 de Enero de 1764
salió una Real Cédula de Carlos III, en la que pedia á los Obispos de América informe sobre la
costumbre de comer lacticinios en dias, que estaba prohibido, sin tomar las Bulas, que con-
cedian su uso. Señal de que hablan llegado á oidos del Rey algunas quejas sobre éste punto.
1641, 1 de Febrero. Se despachó otra Real Cédula auxiliatoria de la Bula de Cruzada y de
Lacticinios. (Véase el N. 5.)
1642. 26 de Diciembre. Dio el Rey otra Cédula auxiliatoria para la publicación de ambas
Bulas en las Indias. (Véase el N. 6,)
1645. 2 de Enero. Por el Breve de Inocencio X, Alias a félicis recordationis, se proroga el
Indulto de Lacticinios en la misma forma, que lo concedió Urbano VIII. (Véase el N. 7.)
1645. 29 de Abril. Salió otra Real Cédula semejante á las tres anteriores. (Véase el N. 8.)
SECCIÓN SEGUNDA. 811
1745. 23 de Enero. Con ésta fecha dio Benedicto XIV el Breve Jam pridem, en el que con-
cede indulto perpetuo, para que en los Reinos de Castilla, de León, y en las Indias, en que por
costumbre antigua se comian las extremidades de los animales, alas, pescuezo, etc. en los
sábados, que no fuesen dias de ayuno, puedan comer carne sin distinción alguna en los tales
dias. Como éste Indulto es perpetuo y no temporal, como la Bula, no necesita de próroga.
(Véase el N, 9.)
1764. 14 de Enero. Se despachó la Real Cédula, de que ha poco hicimos mención, en que
Carlos III, pedia informe á los Obispos de América, sobre la costumbre que habia en América
de usar de lacticinios.
1765. 19 de Agosto. Esta fecha lleva el Breve de Clemente XIII, Universalis Ecclesice,
dado para extirpar los abusos, que sobre el ayuno y el precepto de no promiscuar, se hablan
introducido en América. En éste Breve inserta el Pontífice otros tres, que sobre el ayuno habia
expedido Benedicto XIV, y al fin da facultad al Arzobispo de Santo Domingo y sus sucesores,
para que puedan conceder á sus Pieles el uso de carnes, huevos y lacticinios ; pero en caso de
indeclinable necesidad y cada año. Inmediatamente después de éste Breve se han puesto varias
preguntas sobre ésta materia, y las respuestas, que dio la Sagrada Penitenciaría. (Véanse los
NN. iOyll.)
1768. 20 de Marzo. Con ésta fecha expidió Clemente XIII otro Breve, Alias a sanctce me-
morice, prorogando el Indulto de Lacticinios. Documento muy apreciable, porque en él se
enumeran todas las prórogas después de su primera concesión por Urbano VIII. (Véase
elN. 12.)
PRIMERA BULA DE LACTICINIOS PARA EL CLERO SECULAR.
Charissimo in Christo Filio nostro Philippo, Hispaniarum Kegi Catholico.
Urbanus Papa VIII.
1. Alias felicis recordationis Pius Papa V, Prsedecessor noster, (inter cíeteras illas gratias
spirituales et temporales ad certum tune expressum tempus publicandas et duraturas ciarse
memorise Philippo II, Hispaniarum Regi Catholico, avo tuo, ac ómnibus et singulis Christi
fidelibus in Regnis et Dominiis Hispaniarum et illis adjacentibus, necnon Sardinise insulis
consistentibus et ad illa declinantibus, iis, qui certa muñera adimple vissent, concessas et a
diversis Romanis Pontificibus, Praedecessoribus nostris, eidem Philippo ac similis memorise
Philippo III, etiam Hispaniarum Regi Catholico, genitori tuo, et nuper a nobis Majestati tuse
prorogatas) indulsit ut ipsi carnibus de consilio utriusque Medici temporibus jejuniorum, tam
quadragesimalium quam quorumlibet aliorum totius anni, vesci, ac pro eorum libito ovis et lac-
ticiniis, ita quod qui carnes non (1) comedissent, servata in cseteris jejunii Ecclesiastici forma,
dicto jejunio satisfecisse censerentur ; sub hac tamen gratia et concessione minime comprehendi
Patriarchas, Primates, Archiepiscopos, Episcopos, ñeque alios inferiores Prselatos, ñeque quas-
líbet personas Regulares, ac ex ssecularibus eas, quse in Presbyteratus Ordine constitutae
essent, quoad quadragesimalia jejunia ; illis autem exceptis, omnes prsedictos, prseterquam
Insularum prsedictarum Íncolas, etiam ovis et lacticiniis vesci posse, ut supra, concessit, ñeque
(1) « Partícula non prorsus delenda videtor > (ita in BuUarlo Romano sub Pió IX edito.)
812 PARTE 3"^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
voluit etiam quemcumque Ecclesiasticum vel síEcularem, qui eam gratiamfuisset assequutus,
ea posse uti extra ipsa Hispaniarum Regna.
2. Prseterea, ut iidem omnes et eorum singuli quemcumque Presbyterum Siecularem vel
cujusvis etiam Mendicantium Ordinum Regularem ex iis, qui ab Ordinario, et quoad Regulares
semel tantum approbdti fuissent, in confessorem eligere et ab eo quorumcumque peccatorum
ac censurarum (videlicet eorum et earum Sedi Apostolicse reservatorum et reservatarum, et
quse etiam in Bulla sólita publicari iu die Coeuse Domini continentur, plenariam indulgentiam,
et remissionem semel in vita, et semel in mortis articulo, aliorum vero Sedi Apostolicse non
reservatorum aut non reservatarum toties quoties confiterentur) absolutionem et remissionem
mediante salutari poenitentia secundum culparum exigentiam, obtinere possint et valeant. modo
etiam in casibus, in quibus necessaria esset per ipsos, vel, dato impedimento, per hseredes aut
alios satisfactio fieret,et alias, prout in diversis, tam sub plumbo quam in simili forma Brevis
desuper expeditis Litteris, quarum omnium tenores prsesentibus pro expressis haberi volumus
plenius continetur.
3. Nunc autem nos, tam Presbyterorum Ssecularium quam personarura Regularium mascu-
lini sexus, locorum in Litteris hujusmodi comprehensorum, corporum valetudini ac conscientiso
quieti, spiritualique consolationi, quantum cum Domino possumus, benigne consulere vo-
lentes, supplicationibus etiam Majestatis tu» nomine, nobis super hoc humiliter porrectis
inclinati, Venerabilibus Pratribus Patriarchis, Primatibus, Archiepiscopis, Episcopis et alus
Inferioribus Prselatis, necnon Presbyteris Ssecularibus prsedictis dumtaxat, ut Quadragesimali
tempere, Hebdómada tamen Majori excepta, ovis similiter et lacticiniis pro eorum libito uti et
vesci ; prseterea personis Rogularibus masculini sexus tantum prsedictis, ut quemcumque Pres-
byterum Ssecularem vel cujusvis Ordinis etiam Mendicantium, Regularem, ut prseferfcur,
approbatum, semel in vita et semel in mortis articulo in suura eligere confessarium libere et
licite valeant, a quo ab eorum peccatis ac etiam censuris prsedictis, modo et forma prsemissis
absolví possint, Apostólica auctoritate, tenore príesentium, concedimus et indulgemus.
4. Insuper Venerabili Fratri Didaco Patriarchse Indiarum, gratiarum ExequutorietCommis-
sario Apostólica auctoritate deputato, quem etiam prsesentium Exequutorem et Commissarium
deputamus, facultatem concedimus auctoritate nostra prsecipiendi et mandandi quibusvis
Monasteriorum, Conventuum et aliorum locorum Regularium, virorum dumtaxat, Superiori-
bus, ut singulis annis ultra solitos, alium proprii seu alterius Ordinis Regularem, iis vero in
locis, in quibus única dumtaxat domus, seu alius locus Regularis (1) existit, etiam saecularem
confessarium similiter, ut prsefértur, approbatum de consensu conventus, Capituli, Monasterii
vel domus aut alterius Regularis. loci hujusmodi per secreta suffragia prsestando, deputet, qui
semel in anno sacras Religiosorum eorumdem confessiones audire, illosque a commissis per eos
peccatis, non tamen Sedi prsedictse reservatis, nec in Bulla hujusmodi conten tis, vigore gra-
tiarum in supradictis Litteris contentarum, et servata earum forma, absolvere valeat.
5. Decernentes irritum et inane, si secus super his a quoquam, quavis auctoritate, scienter
^el ignoranter, contigerit attentari.
6. Non obstantibus Litteris prsedictis, ac ómnibus illis, quse in eis concessa suntnon obstare,
cseterisque contrariis quibuscumque. Prsesentibus ad quinquennium dumtaxat valituris. —
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatorís, die 14 Julii 1824, Pontifícatus
nostrí anno primo.
(1) Forsan addendum non (itaín Bnllario Taur).
SECCIÓN SEGUNDA. 813
OBSERVACIÓN MUY INTERESANTE,
Nótese la corrección que el Bularlo de Turin trae en ésta Bula « partícula fwn prorsus delcnda
videtur, » la cual corrección afecta á la Bula de la Cruzada, de donde sale ésta cláusula. En efeóto es
una cláusula difícil de entender sin quitar la partícula tww, y que ha dado mucho trabajo á todos los
Expositores para explicarla. Si ahora vivieran los célebres Expositores Bardi, Mendo, Trullench, etc.
se alegrarían mucho de ver ésta declaración en el nuevo Bularío de Turin.
RESUMEN DE LA BULA ANTERIOR.
En otro tiempo el Papa Pió V de feliz recordación concedió al Rey Católico Felipe II muchas gracias,
que después renovaron varios sumos Pontífices,y poco há se han prorogado de nuevo ; y entre ellas se
halla ésta : que todos los Fieles Cristianos sujetos álos Dominios de España, cumpliendo conciertas
obras piadosas, quedasen induUados para comer carne de consUio utriusque Medid, tanto en la Cua-
resma, como en las témporas y demás ayunos del a!io, y pudiesen á su arbitrio comer huevos y
lacticinios : de suerte que aquellos que (no) comiesen carne (1) guardando en lo demás la forma dej
ayuno, se juzgasen haber satisfecho al precepto del ayuno.
Pero en dicha concesión se notó que en ésta gracia no tenian parte, en cuanto á los ayunos de
Cuaresma, los Patriarcas, Primados, Arzobispos, Obispos, ni otros Prelados Inferiores, así como
tampoco los Regulares, ni del Clero Secular los ordenados de Presbíteros. Asimismo quiso que
ninguno de los indultados pudiese hacer uso de ésta gracia fuera de los Reinos de España.
También concedió el mencionado Pontífice Pío V, que dichos agraciados pudiesen elegir por
confesor á cualquiera Presbítero Secular ó Regular aprobado por el Ordinario, y recibir de él la
absolución de todos los pecados y censuras : pero si éslas fuesen reservadas al Papa, una sola vez en
la vida y otra en el articulo de la muerte : con tal que se diese satisfacción, cuando fuera necesario,
por el mismo penitente ó por sus herederos.
Mas ahora el Pontífice Urbano VIII, accediendo á las súplicas del Rey Católico Felipe IV, y
mirando á la salud corporal y á la quietud de conciencia de dichos exceptuados, concede á los
venerables Hermanos, Patriarcas, Primados, Arzobispos, Obispos y otros Prelados inferiores, así
como á todos los Presbíteros Seculares tan solamente que en toda la Cuaresma, excepto la Semana
Santa, puedan á su arbitrio comer huevos y lacticinios.
Concede también el Pontífice á las personas Regulares masculini sexus^ la facultad de sor absuellos
do pecados y censuras, como se dijo arriba, por cualquier Presbítero Secular ó Regular de cualquiera
Orden, aprobado por el Ordinario. (Pero ésta facultad la revocó después el mismo Urbano.Vide supra :
In specula,) — Dado á 14 de Junio de 1624.
OBSERVACIONES.
En ésta Bula de Lacticinios son muy notables dos restricciones, que pone el Pontífice. La primera
es Hebdómada lamen Majori excepta. Por ésta restricción queda siempre el Clero Secular sin privi-
legio en la Semana Santa, para usar de huevos y lacticinios, lo que no sucede con el común de los
Fieles, que no tienen restricción alguna, como lo dice la Cruzada por éstas palabras :« Ipsi.,,,..
temporibus jejuniorum tam quadragesimalium, quam quorumlibet aliorum totius anni vescí, ac pro
eorum libito ovis et lacticiniis »
(1) La partícula no se debe suprimir del todo, dice el Bulario de Turin. También la Cruzada de Portugal
la suprime. (Yide supra.)
81^ PARTE 8* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
La segunda restricción se contiene en aquella palabra, dumiaxat ; por la cual, quedan excluidos
del Indulto los Regulares, los cuales siempre estuvieron sujetos á la abstinencia de lacticinios hasta el
23 de Diciembre de 1778, sin que pudieran usar de ellos ni por la Bula de le Cruzada, ni por la de
Lacticinios.
II.
SUMARIO DEL COMISARIO GENERAL DE CRUZADA, SEGÚN LA BULA DE LACTICINIOS
dada por Urbano VIII en 3 de Julio de 1624.
David elegido de Dios para Rey de su pueblo, y hallado conforme á su corazón para su ser-
vicio, con ser el mayor Príncipe de su siglo, nunca gozó sin enemigos la Monarquía, aunque la
gobernó siempre con valor y victoria : y si alguna vez llegó á temer, fué cuando se vio en paz
común ; porque es estilo de Dios asegurar con los peligros sus siervos ; pero fué siempre tanta
su gloria, que jamas tuvo enemigos, que no lo fuesen también de Dios.
En los principios de su imperio, ungido ya de Dios para él, llegó á tanta necesidad, que el
Sumo Sacerdote le dio en alguna ocasión el pan mismo, que se ofrecía á Dios y habla de ser
vianda de los Sacerdotes, y las armas solas, que halló colgadas en el Templo, por que en nece-
sidad urgente de batallas justas, lo juzgó no ,solo por lícito, sino por glorioso. Bien asimismo
Ntro muy Santo Padre Urbano VIII, Sumo Sacerdote y Pontífice de la Iglesia, viendo al Rey
Católico de las Españas siempre en batalla con los enemigos de Dios y suyos, le ayuda con
armas de la Iglesia, que son las gracias é Indulgencias, y no quita el pan á las pobres, antes les
permite las viandas, que antes les estaban prohibidas ; y conociendo las necesidades, á que le
empeñan empresas tan santas, ha concedido ésta Bulado Lacticinios, para. que todos los Pa-
triarcas, Primados, Arzobispos, Obispos y Clérigos Presbíteros Seculares puedan comer hue-
vos y cosas de leche en tiempo de Cuaresma, excepto la Semana Santa, dando de limosna por
ella para la defensa de la Iglesia Católica y propagación de la Cristiandad, lo que aquí decla-
raremos Nos, el Maestro Pr. D. Antonio de Sotomayor, confesor de su Majestad, de su Con-
sejo de Estado y del de la Santa y General Inquisición, Abad de Santander, Comisario Apostó-
lico General de la Santa Cruzada y de las demás gracias en todos los Reinos y Señoríos de su
Majestad. Y por cuanto Vos N. disteis dos reales de plata, que es lo que está tasado y delarado
por Nos para ésta Santa expedición y empresa, y recibisteis en Vos ésta Bula, escrito en ella
vuestro nombre, os damos licencia por éste año para que podáis comer en el dicho tiempo de
Cuaresma prohibido, huevos y cosas de leche. Dada en Madrid, á 8 dias del mes de Octubre de
1629 años.
Fr. Antonio de Sotomayor. (TruUench, in Append. pag. 775.)
OBSERVACIONES.
lo No habiendo podido encontrar la Bula de Urbano VIH, dada el 3 de Junio do 1624, hemos
puesto ésle Sumario del Comisario Fr. Antonio de Sotomayor, que, según Trullench, {Exposit. Bull.
S, Crucicat, Append. ad parngraphum quartam) lo es de dicha bula (1).
(1) Nota de los EE. No deja de sei extrafto que Urbano VIH hubiese concedido en el espacio de solos once
dias la misma gracia á unas mismas personas. Esto nos hace sospechar que el Bre?^ de Urbano VIH dado á l4
SECCIÓN SEGUNDA, 815
2° Como se ve comparando las fechas, éste Sumario no se hizo sino cinco años después de expedida
la Bula de Urbano VIII.
30 Gomo se ve por las Reales Cédulas (nn. i, 5, 6 y 8), al menos desde 1631 la Bula de Lactici-
nios y la de Cruzada se publicaban al mismo tiempo.
m.
PROROGA PRIMERA DEL INDULTO DE LACTICINIOS.
Charissimo in Christo Filio nostro Philippo, Hispaniarum Regi Catholico.
Urbanus Papa VIIL
Charissime in Christo Fili noster, salutem et Apostolicam benedictionem,
1. Alias a felicis recordationis Pió Papa V, Prsedecessore nostro, ínter cseteras illas gratias
spirituales et temporales ad certum tune expressum tempus publicandas et duraturas ciarse
memorise Philippo II, Hispaniarum Regi Catholico avo tuo, ac ómnibus et singulis Christifi-
delibus inRegnis et dominiis Hispaniarum etillis adjacentibus, necnon Sardinise Insulis con-
sistentibus et ad illa declinantibus, iis, qui certa muñera adimplevissent, concessas, et a
diversis Romanis Pontificibus, Praedecessoribus nostris, eidem Philippo ac similis memorise
Philippo III, etiam Hispaniarum Regi Catholico, genitori tuo, et a nobis per nostras in simili
forma Brevis sub die 26 Martii 1626 et die 9 Octobris prsesentis anni 1629 expeditas Litteras
Majestati tuse prorogatas, indultum fuit, ut ipsi carnibus de consilio utriusque Medici, tempo-
ribús jejuniorum tam quadragesimalium quam quorumlibet totius anni, ac, pro eorum libito
ovis et iacticiniis vesci, ita quod, qui carnes non comedissent (1), servata in cseteris jejunii
Ecclesiastici forma, dicto jejunio satisfecisse censerentur, libere et licite possent.
2. Sub hac tamen gratia et concessione minime comprehendi Patriarchas, Primates, Archie-
piscopos, Episcopos, ñeque alios Inferiores Prselatos, rieque quaslibet Regulares personas, atque
ex ssecularibus eas, quse in Presbyteratus Ordine constitutse essent, quoad quadragesimalia jeju-
nia ; illis autem exceptis omnes prsedictos prseter Insularum praedictarum Íncolas, etiam ovis
et iacticiniis vesci posse, ut supra, concessit ; voluit etiam quemcumque Ecclesiasticum vel
saecularem, qui eara gratiam fuisset assequutus, ea minime posse uti extra ipsa Hispaniarum
Regna, et alias, prout in diversis tam sub plumbo, quam in simili forma Brevis desuper expe-
ditís Litteris, quarum omnium tenores prsesentibus pro expressis habere volumus, plenius
continetur.
3. Nuuc autem Nos spirituali consolationi Patriarcharum, Primatuum. Archiepiscoporum,
Episcoporum alionimque Inferiorum Prselatorum et Prsesbyterorum Ssecularium prsedictorum
dumtaxat, quantum cum Domino possumus, benigne consulere volentes, supplicationibus etiam
Majestatis tuse nomine nobis super hoc hurailiter porrectis inclinati, Venerabilibus Pratríbus
Patriarchis, Prímatibus, Archiepiscopis, Epíscopís et alus Inferioribus Prselatís, necnon Cleri-
de Junio de 1624, según el Bulario de (Tnrin véase el documento n 1.) y el Breve del mismo Pontífice, á que se
refiere Trullench, expedido el 3 de Junio del mismo año, no son dos Breves distintos sino uno mismo, y que ó el
Bulario de Turin ó Trullench han equivocada la fecha.
(1) Partícula non videtnr delenda.
TOM. I.
816 PARTE 4^ PJIIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
cis et Presbyteriis Sácularibus praedictis tanturü, tit quadragesimali tempore, Hebdómada
tamen Majori excepta, ovis similiter et lacticiniis pro eorum libito, uti et vesci libere et licite
valeant, Apostólica auctóritate, tenore praesentiuni], indulgemus.
4. Ac dilectum Filium Antonium de Sotomayor, Ordinis Fratrum Prsedicatoruiñ Professo-
rem, prsedictarum gratiarum Executorem et Comniis8ari«m,Apostolica auctóritate deputatum
et prsesentium Exequutorem et Commissariuio, auctóritate et tenore praedictis, facimus, consti-
tuimus et deputamus.
5. Decernentes irritum et inane, si secus super bis a quóquam quavis auctóritate, scienter
vel ignoranter, contigerit attentari.
6. Non obstantibus Litteris prsedictis, ac ómnibus iis, quse in illis concessa sunt non obstare
cseterisque contrariis quibuscumque. Praesentibus ad sexennium valituris.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 10 Octobris 1629, Ponti-
ficatus nostri anno séptimo.
(Ex Bull. Bom. sub Pió IX. edito.)
IV.
El Key.
Presidente y Oidores de la mi Audiencia Real, que reside en la Ciudad de S. Francisco de
Quito : Ta sabéis que la Santidad del Papa Clemente VIII de felice recordación, concedió al
Rey mi Sor. y Padre, que santa gloria haya, la Bula de la Santa Cruzada de Vivos, Difuntos
y Composición, para que se publicase y predicase en todos sus Reinos y Señoríos, Indias é
Islas á ellos adyacentes, con que la limosna que de ella procediese se gastase en la defensa de
la Santa Fé. La cual Nuestro muy Santo Padre Urbano VIII, que rige y gobierna la Santa
Iglesia Católica, de nuevo ha confirmado y proragado, y manda que se publique y predique en
las dichas Indias ó Islas la quinta predicación de ella, junto con la de Lacticinios, que ha de
comenzar después de acabada la cuarta. Por ende yo os mando que cada y cuando se fuere á
presentar.... salgáis y hagáis salir á los vecimos y moradores al recibimiento y presentación...
Fecha en Madrid, á 24 de Marzo de 1631 años. Yo el Rey.
{Cedulario de la Audiencia de Quito. Tomo 2o, pág. 79.)
OBSERVACIÓN.
Por ésta Cédula consta que la Bula de Laclicinios se dio por Urbano VIII, y comenzó á publicarse
juntamente con la de la Cruzada en éstas Américas.
V.
El Rey.
Presidente y Oidores de mi Audiencia Real, que reside en la Ciudad de S Francisco de Quito.
Ta sabéis que la Santitad del Papa Clemente VIII, de felice recordación, concedió al Rey mi
Sor. y Padre, que santa gloria haya, la Bula de la Santa Cruzada de Vivos, Difuntos y Compo^
sicion, para que se publicase y predicase en todos sus Reinos y Señoríos é Islas á ellos adya-
centes, para defensa de la santa Fé Católica : la cual Nuestro muy Santo Padre, que rige y
SECCIÓN SEGUNDA. 817
gobierna la Santa Iglesia Católica, de nuevo ha confirmado y prorogado, y manda que se pu-
blique y predique en las dichas Indias la cuarta predicación de la sexta concesión de ella, jun-
tamente con la Bula de Lacticinios, que ha de comenzar después de acabada la tercera
predicación de la dicha concesión. Por ende yo os mando que cada y cuando se fuere á presentar
y predicar la dicha Santa Bula, salgáis y hagáis salir.,.. Pecha en Madrid, á 10 de Febrero de
1641. Yo el Bey.
(Cedulario de la Audiencia de Quito, tomo 2», pág. 218.)
OBSERVACIÓN.
Consta por ésta Cédula, que aunque la Bula de Lacticinios se publicaba juntamente con la de la
Cruzada en América, no se expedía en Roma bajo el mismo sello ni con la misma fecha.
VI.
El Rey.
Mi Presidente de mi Audiencia Real de la Ciudad de Sn. Francisco de Quito, de la Provin-
cia de Quito : Ya sabéis que la Santidad del Papa Clemente VIII, de felice recordación, conce-
dió al Rey mi Sor. y Padre, que santa gloria haya, la Bula de la Santa Cruzada de Vivos, Difun-
tos y Composición, para que se publicase y predicase en todos sus Reinos y Señoríos, Indias é
Islas á ellos adyacentes para defensa de la santa Fé Católica, la cual Nuestro muy Santo
Padre, que rige y gobierna la Santa Iglesia Católica, de nuevo ha confirmado y prorogado,
y manda que se publique y predique en las dichas Indias la quinta predicación de la sexta
concesión de ella, juntamente con la Bula de Lacticinios, que ha de comenzar después de
acabada la cuarta predicación de la dicha concesión. Por ende os encargo y mando... Pecha en
Madrid, á 26 de diciembre de 1642. Yo el Rey.
(Cedulario de la Audiencia de Quito, tomo 2», pág. 257.)
VIL
PROUOGA DE LA BULA DE LACTICINIOS.
ChariSsimo in Christo Filio nostro Philippo, Regi Catholico.
Innocentius Papa X.
Charissime in Christo Fili noster, salutem et Apostolicam benedictionem.
Alias a felicis recordationis Pió Papa V, Praedecessore nostro (inter cseteras illas gratias,
spirituales et temporales, ad cortum tune expressum tempus publicandas et duraturas, ciarse
memorise Philippo II, Hispaniarum Regi Catholico, avo tuo, ac ómnibus et singulis Christifí-
delibus in regnis et dominiis Hispaniarum et illi adjacentibus, necnon Sardinise ínsula consis-
tentibus et ad illa declinantibus, iis quí certa muñera adimplevissent, concessas, et a diversis
Romanis Pontificibus, Praedecessoribus nostris, eidem Philippo, ac similis memoriae Phi-
lippo III, etiam Hispaniarum Regi Catholico, genitor! tuo, et a felicis recordationis urbano
Papa VIII, Praedecessore nostro, per suas in simili forma Brevis sub die 26 Martii 1624, et
TOM. I. 102
818 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
die 9 Octobris 1629 expeditas Litteras, Majestati tuse prorogatas) indultum fuit,ut ipsi camibus
de consilio utriusque Medici, temporibus jejuniorum, tam quadragesimalium, quam quorum-
libet totius anni, ac pro eorum libito ovis et lacticiniis vesci possent, ita quod qui carnes nmi
comedisseüt (1) servata in cseteris jejunii Ecclesiastici forma, dicto jejunio satisfácele cense-
rentur, minime comprehendi Patriarchas, Primates, Archiepiscopos, Episcopos ñeque aíios
Inferiores Prselatos, ñeque quaslibet Regulares personas, atque ex ssecularibus eas, quse in
Presbyteratus Ordine constitutse essent, quoad quadragesimaliajejunia; illis antera exceptis,
omnes praefatos, pr^eterquam Insularum prsedictarum Íncolas, etiam ovis et lacticiniis vesci
posse, ut supra, concessit ; voluit etiam quemcumque Bcclesiasticum vel ssecularem, qui eam
gratiam fuisset assecutus , ea minime posse uti extra ipsa Hispaniarum Begna, et alias,
prout in diversis Pii Praedecessoris tam sub plumbo quam in simili forma Brevis desuper
expeditis Litteris, quarum omnium et singularum tenores pro expressis idem ürbanus Prsede-
cessor haberi voluit, plenius continetur.
2. Qui deinde ürbanus Prsedecessor spirituali consolationi Patriarcharum, Primatum,
Archiepiscoporum, Episcoporum aliorumque Inferiorum Prselatorum et Prsesbyterorum Saecu-
larium prsedictorum benigno consulere volens, supplicationibus etiam Majestatis tuse nomine
super hoc humiliter porrectis inclinatus, Venerabilibus Fratribus Patriarchis, Primatibus,
Archiepiscopis, Episcopis et alus Inferioribus Prselatis, necnon Clericis et Presbyteris Ssecu-
laribus prsedictis tantum, ut ad sexennium tune proximum quadragesimali tempere (Hebdó-
mada tamen Majori excepta) ovis similiter et lacticiniis pro eorum libito uti et vesci, libere et
licite valeant. Apostólica auctoritate indulsit; prsedictumque Indultum et sexennium prsefa-
tum, postea ad aliud sexennium a fine ultimo dicti sexennii computandum extendit et proro-
gavit, et certum tune expressum prsefatarum gratiarum Exequutorem et Commissarium fecit,
constituit et deputavit, et alias, pput in diversis ürbani Prsedecessoris, sub datum die
3 Maji 1634, et 26 Februarii 1639 respective desuper expeditis in simili forma Brevis Litteris,
quarum tenores prsesentibus pro expressis haberi volumus, plenius continetur.
3. Nunc vero, nos eosdem Prselatos et Presbyteros Sseculares dumtaxat amplioribus favori-
bus et gratiis prosequi volentes, supplicationibus etiam Majestatis tuse nomine Nobis super
hoc humiliter porrectis inclinati, Indultum hujusmodi ad sexennium ultimo prorogaium ad
aliud sexennium a fine ultimi sexennii computandum. Apostólica auctoritate, tenore prsesen-
tium, extendimus et prorogamus , ac Venerabilera Pratrem Antonium , Archiepiscopum
Damascenum, prsefatarum gratiarum Executorera et Commissarium auctoritate et tenore
prsedictis facimus, constituimus et deputamus, decernentes irritum et inane quidquid secus
super his a quoquam, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit attentari.
4. Non obstantibus Litteris prsedictis
Datum Romse, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 2 Januarii 1645, Pontificatus
nostri anuo primo.
(Ex Bull.Rom. sub Pió IX edito).
vm.
El Bey,
Mi Presidente de mi Audiencia Real de la Ciudad de S. Francisco de Quito : Ya sabéis que
la Santidad del Papa Clemente VIII, de felice recordación, concedió al Bey mi Sor. y Padre
la Bula de la Santa Cruzada de Vivos, Difuntos y Composición, para que se publicase y predi-
(1) Supra ademptum est non. (Ex Bailar. Pii IX).
SECCIÓN SEGUNDA. 819
case en todos sus Reinos y Señoríos, Indias é Islas á ellos adyacentes, para defensa de la Santa
Fó Católica, la cual Nuestro muy Santo Padre, qui rige y gobierna la Santa Iglesia Católica,
de nuevo ha confirmado y prorogado, y manda que se publique en las dichas Indias la sexta
y última predicación de la sexta concesión de ella, juntamente con la Bula de Lacticinos, que
ha de comenzar después de acabada la quinta predicación de la dicha concesión. Por ende os
encargo y mando.... Fecha en Zaragoza, á 29 de Abril de 1645. To el Rey.
(Cedulario de la Audiencia de Quito, tomo 3^ pág. 284.)
IX,
SE CONCEDE EL INDULTO DE PODER COMER CARNE LOS SÁBADOS, QUE NO SEAN DÍAS DE
AYUNO, A LOS REINOS DE CASTILLA Y DE LEÓN, É INDIAS.
Benedictus Papa XIV.
Venerabilis Frater, Salutem et Apostolicam Benedictionem.
Jampridem a Dilecto Filio Nostro, Trojano Sanctse Remanse Ecclesise Cardinali Aquaviva
nuncupato,pro parte Charissimi in Christo Filii nostri Philippi, Hispaniarum Regis Catholici,
supplicatum Nobis fuit, ut Regnis Castellse, Legionis, atque Indiarum, in quibus veteri con-
suetudine licet edere partes extremas animalium, pedes nempe, alas, colla atque intestina die
Sabbati per totius anni spatium, non tamen diebus Sabbati per Quadragesimam occurrentibus,
aut cum jejunium praecipitür, Apostólica auctoritate licentiam et facultatem impertiremur,
reliquas etiam partes ipsorum animalium Sabbato edendi, uti caiteris hebdomadae diebus fieri
consuevit : Ea vero causa potissimum in médium ferebatur, arduum prorsus ac difficile esse
vetitas animalium partes satis accurate ac diligenter secernere a reliquis partibus, quse in
cibum permittuntur, idque molestos scrupulos ac dubietates in animls Fidelium excitare.
§ lo. Quapropter opinionem b. m. Ludovici, dum viveret, Sanctse Romanee Ecclesiae Cardi-
nalis Bellugse nuncupati exquisivimus, qui sententiam suam scripto exaratam Nobis declara-
vit, nempe in Regnis Castellae, Legionis et Indiarum, veterem morem obtinuisse, ut Sabbatis
simplicibus, id est, quibus nuUum jejunii aut Quadragesimse prseceptum indicitur, edere
liceret pedes, alas, et colla animalium ; eadem tamen facúltate carero Regna Aragonise, Valen-
tise, Majoriae, Minoricse, et Principatum Catalaunise, quibus in locis temperantia a carnibüs
eodem pacto per Sabbatum, quo per dies Veneris observatur. Tándem idem Cardinalis affir-
mavit eo rem deveuisse, adeoque sollicitos et anxios esse popules omnes, qui versantur in illis
locis, ubi partibus extremis animalium vesci solummodo, reliquis autem abstinere debent, ut
necessarium duxerit elargiri licentiam et facultatem, quae a memórate Cardinali Aquaviva,
uti, dictum est, petebatur.
§ 2. Consilio tanti Cardinalis, quem Nos semper maximi fecimus ob singularem pietatem,
doctrinam et rerum Hispaniarum cognitionem, acquiescere tutissime poteramus; sed cum
nuUa diligentia supervacánea judicari deberet in hoc gravissimo negocio, in quo disciplina
nimisrelaxari, et pravae consuetudini nova superaddi videbatur ab institutis Ecclesise prorsus
aliena, aliorum pariter in hac re seatentias requisivimus. Itaque postquam certi facti
sumus, Episcopos et Vires Ecclesiasticos Hispanos, sapientise ac pietatis laude insignes, qui
in Hispania degunt, in hanc opinionem convenire omnes, non modo utile sed necessarium esse,
populis, quos antea nominavimus, elargiri licentiam et facultatem, ut non solum quibusdam
820 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
partibus ánimalium, sed ómnibus libere ad mensam utantur per Sabbata Simplicia ; et si nequá-
quam id liceat, illud necessarío consequi, ut illi, qui Deumtiment,ia máximas angustias ac du-
bietates adducantur, caeteri vero, qui parum de Ecclesise disciplina sóUiciti sunt, ipsum apertis-
sime atque injurióse contemnant; rem etiam universam prseclaris Theologis doctisque viris
hic Bomse examinandam proposuimus ; Nosque ipsi accurato studio perpendimus.
§ 3. Ac primum in mentem venit integram abstinentiam a carnibus indicere per dies Sab-
bati, quemadmodum tot alise Nationes et plura queque Hispaniarum loca faceré magna reli-
gione consueverunt. At Nos (omittimus hic recensere, qualiscumque sit, illorum opinionem,
qui hanc consuetudinem edendi postremas animalium partes tum coopisse arbitrantur, cum
fel. rec. Adrianus I. Egilam Toleti Archiepiscopum vehementer objurgavit, eo quod in Hís-
panla carnes apponerentur die Sabbati, sicuti in Grsecia fieri solebat), Nos inquam, permoti
exemplo Sancti Gregorii VII, Praedecessoris itidem nostri, qui potius admonens, quam praeci-
piens, hortatus est Christianos, ut Sabbati diebus a carnibus abstinerent, nisi forte solemne
aliquod festum iisdem diebus celebraretur ; adducti pariter exemplo Innocentii III, Praedeces-
soris similiter nostri, qui hujusce consuetudinis plurimum rationem habuit, insuper expenden-
tes doctrinam Sancti Antonini aliorumque praestantium Theologorum, illos nempe lethali
culpae obnoxios esse, qui dio Sabbati absque legitima causa vescantur carnibus, nisiin iis locis^
ubi consuetudo contraria fuerit ; postremo illud animo cogitantes, non solum in Hispania, sed
etiam in quibusdam Gallise Dioecesibus, veteri instituto, carnis esum permitti in Sabbatis, quae
ínter diem Natalem Domini ac Festum Purificationis interjiciuntur ; bis, inquam, causis
perducti, primum consilium, quod in raontem venerat, déposuimus, facili conjectura perspi-
cientes maximam difBcultatem, quse futura erat, si consuetudinem diuturnitate temporis
confirmatam abrogaremus iis populis, quibus edere postremas animalium partes permittitur.
§ 4. Post hoc consilium, aliud Nobis occurrit, netope veterem consuetudinem ab ea, quae
recentior est, secernere, sive, quod idem prorsus est, solum indulgere ut intestina et partes
extremae animalium in mensam aíTerantur, uti consuetudo jamdudum tenuit, ac simul aucto-
ritate nostra praescribere, ne reliquae partes animalium in cibum sumantur : sed huic sen-
tentiae magnopere adversan tur ea, quaesuperius commemoravimus, nempe dubietates molestiqu^
scrupulr Pidelium ex una parte, et ex altera comtemptus abstinentise, quam facile negligerent
illi, qui Divino timore parum ducuntur : quae cum ita se habeant, solum supererat facultatem
largiri, ut diebus simplicis Sabbati^ non vero Quadragesimae. carnes absque uUo discrimine
permittantur : siquidem hoc pacto ratio habetur humanse fragilitatis ac tenuitatis, pii Fideles
ab omni sollicitudine metuque eripiuntur, ac postremum plurimis scandalis aditus inter-
cluditur.
§ 5. Qua de causa, morem gerentes voluntati ojusdem Philippi Begis Catholici, et obsecun-
dantes vehementi studio tpt virorum, qui in Hispania commendatione pietatís exceilunt,
Fraternitati Tuae per praesentes committimus et mandamus, ut nostro nomine nostraque Apos-
tólica auctoritate, permitías et indulgeas. ut in Reguis Castellse, Legionis atque Indiarum,
per dies Sabbati (quibus tamen ñeque abstinentia consueta Quadragesimae, ñeque aliud jeju-
nium praecipitur) quibuslibet animalium partibus Fideles vescantur; eam vero conditionem
adjicimus, nempe si consuetudo hujusmodi postremas animalium partes edendi diebus Sabbati,
jamdudum in iisdem Regnis invaluerit, et a veritato aliena minime sint pericula Nobis expó-
sita, et ipsa certo subeunda videantur, si carnium esus ad certas animalium partes solum
redigatur. Interea Apostolicam Benedictionem tibi Venerabilis Frater, peramanter impertimur.
Datum Romae, apud Sanctam Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, die 23 Januarii
1745, PontificMus nostri anno quinto,
(Ex BuUario Bomano).
SECCIÓN SEGUNDA. 821
RESUMEN.
Habia suplicado el Cardenal Aquaviva, por parte del Rey de España, á la Santa Sede, que, siendo
costumbre antigua en los Reinos de Caslilla, de León é Indias comer las parles extremas de los
animales, á saber, las patas, alas, pescuezo é intestinos en la Sábados del año, excepto en Cuaresma,
ó en los ayunos de la Iglesia ; se dignara dispensar que se comiesen las demás partes de los animales
en dichos Reinos, como se acostumbra en los demás dias de la semana : por ser muy difícil distinguir
en éste punto los manjares permitidos de los prohibidos, de donde resultaban muchos escrúpulos y
anxiedades.
2. Sobre éstas preces se pidió informe al Eminentísimo Cardenal Belluga, el cual presentó por
escrito su parecer, declarando íier cierto que én los Reinos de Castilla, León é Indias habia prevale-
cido ésta costumbre, la cual sin embargo no existia en el Reino de Aragón, Valencia, Slallorca,
Menorca y Principado de Cataluña, en donde se observaba la abstinencia de los Sábados igualmente
que la de los Viernes ; manifestando también que los escrúpulos y anxiedades habiun llegado á tal
punto en aquellos pueblos, donde se permitía solamente el uso de las mencionadas extremidades y
se obílgata á la abstinencia de las demás partes, que creía ser necesario conceder el Indulto ante-
riormente solicitado por el Cardenal Aquaviva.
3. No bastó el parecer de éste Cardenal tan docto é instruido en las costumbres ae España, sino
que para un negocio tan grave como éste, pidió el Pontífice el parecer de los Obispos y varones
insignes del Reino de España ; y convinieron todos, no solo en la utilidad, sino en la necesidad de
éste Indulto, para quitar las anxiedades y escrúpulos de los timoratos, y evitar la violación y el des-
precio de los hombres menos religiosos. Después de los dichos pareceres, examinaron ésta cuestión
los Teólogos más esclarecidos, y el mismo Pontífice, con gran cuidado y diligencia,
3. Mas todavía no se satisfizo el Padre Santo con esto, y le vino al pensamiento negar absoluta-
mente el Indulto, que se pedia, obligando á la abstinencia de los Sábados, como se practica en tantas
otras naciones y en algunos lugares de España ; pero después, reflexionando más y más sobre ésto
punto, y apoyado en el ejemplo de S. Gregorio Vil, que amonestando, más bien que mandando,
aconsejaba á los Fieles se abstuviesen de carne en los Sábados, á no ser que en ellos cayese alguna
fiesta solemne ; guiado igualmente con el ejemplo de Inocencio III, que hizo mucho caso de la cos-
tumbre : y siguiendo asimismo la doctrina de S. Antonino y otros Teólogos eminentes ; a saber,
que están sujetos á culpa grave los que sin legítima causa comen carnes en Sábado nisi in üs locis,
ubi consuetüdo contraria fuerií; recapacitando por otra parle, que no solo en España, sino en algunas
Diócesis de Francia veteri instituto se permite la carne en los Sábados, que median entre la Natividad
del Señor y la fiesta de la Purificación ; conjeturando por último las dificultades de abrogar una cos-
tumbre , que habia prevalecido por tanto tiempo ; mudó de consejo el Santo Padre, y desistió de
negar éste Indulto.
Pero todavía se le ocurrió al Pontífice otro medio, á saber, separar la costumbre antigua de la
reciento, permitiendo las partes extremas y prohibiendo las otras ; mas, conociendo que se oponían á
éste término medio los referidos escrúpulos de los buenos, y la infracción do los no piadosos, no
restaba sino conceder el Indulto, mirando así á la quietud de los Fieles, y evitando la ocasión de
muchos escándalos.
t'or lo cual, accediendo á la súplica del Rey Católico y á los votos de tantos varones esclarecidos
de España, da comisión al Primado de Toledo, para que en nombre de su Santidad, y por autoridad
Apostólica, indulte á los Reinos de Castilla, do León y do Indias, para que en los Sábados, que no
sean de Cuaresma, ni de ayuno durante el año, coman los Fieles carne de cualquiera parle de los ani-
822 PARTE *a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
males.Con ésta condición sin embargo : á saoer, que la dicha costumbre haya prevalecido por mucho
tiempo, y sean verdaderos los peligros que se seguirian, si se obligase .á la abstinencia en el modo
dicho. Dado en 23 de Enero de 1745.
X.
SE HACEN ALGUNAS DECLARACIONES SOBRE LA OBSERVANCIA DEL AYUNO PARA LOS
FIELES DE LAS INDIAS, Y SE REPRODUCEN Y MANDAN OBSERVAR OTRAS CONSTITU-
CIONES APOSTÓLICAS ANTERIORES, ACERCA DE ESTA MISMA MATERIA,
Clemens Episcopus, Servus Servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam.
§ 1. üniversalis Ecclesise cura ab omnipotenti Deo, qui mirabili dispositione infirma eligit,
humilitati Nostrse commissa, inter csetera ofScii Nostri muñera exigit prsecipue, ut ad remo-
tissimas Catholici Orbis regiones, earumque Prsesules in partem sollicitudinis Nostr?e vocatos
aliquando conversi, eos in exequendo pastorali debito confirmaremus, animumque illis addamus
et robur, ut ipsi subditos Fideles omni doctrina, qua eos ad seternam salutem informari opor-
tet, plene instruant, et ea, quí» ab Apostólica Sede circa Ecclesiasticorum prseceptorum
observantiam prodiere judicia, illis annunciari sedulo studeant.
§ 2. Nuper siquidem dilectus Filius, Magister Thomas Azpuru, unus ex Auditorii causarum
Palatii Nostri Apostolici Auditoribus, et Cappellanus Familiarisque Noster, Charissimi in
Christo Filii nostri Caroli, Hispaniarum Indiarumque Regis Catholici, nomine Nobis exposuit,
eas canónicas sanctiones et declarationes adversus abusus, qui circa jejunii Quadragesimalis
observantiamirrepserant, acinsuperipsius jejunii disciplina conservanda, et dispensatiouibus
concedendis, earumque usu ab Apostólica Sede hactenus editas in amplissimis Indiarum illi
subjectarum partibus minime fuisse publicatas, valdeque optabile foro, ut illas in ordinem
redactas, novis Nostris complecteremur Litteris : qugeque alias ex urgentibus causis ab Apos-
tólica Sede elargita fuit, parem dispensandi facultatem in regione ibidem sibi subjectaconce-
deremus atque instauraremus pariter, ut, quemadmodum a Prsedecessoribus Nostris demanda -
tum fuit, verbi Dei concionatores animarumque Rectores palam in Ecclesiis Christianam
Doctrinam edoceant, et Evangelicse veritatis institutiones explicent.
§ 3. Quare nos, qui religiosi piique Regis admirabilem erga subditas sibi gentes vigilantiam
et zelum summum laudibus mérito prosequi non desistimus, nulla interposita mora, et illius
petitioni, et supremi Nostri Poutificatus muneri plene cumulateque ducimus satisfaciendum.
Et quoniam felicis record. Benedictus Papa XIV, immediatus Prsedecessor Noster, ab sui
Poutificatus primordio, et subinde juxta opportunitates, tribus suis Litteris, quarum duse
encyclicse sunt, nedum abusibus adversus jejunii Quadragesimalis observationem invectis
providere sategit, verum etiam aliqua dubia, tum circa unicam diebus jejunii comestionem ab
ómnibus iis etiam, quibus ob justas causas esus carnium et ovorum permissus foret, servan-
dam, tum super debito non commiscendi epulas declaravit, Nosque pariter per símiles Nostras
Litteras alias obortas prsevaricationes eliminare curavimus. Cum in eis abunde proscriptis
abusibus Catholicse Ecclesise tradatur disciplina, dubitationesque sublatae conaperiantur, satius
esse arbitramur Litteras easdem hisce nóvis inserere. Tenor prior um Litterarum Bene-
dicti XIV talis est, videlicet : « Venerabilibus Fratribus, Patriarchis, Primatibus, Metropoli-
tanis, Archiepiscopis et Episcopis IJnivQrsis gratiao} et communionem Sedis Apostolicse
SECCIÓN SEGUNDA. 823
habentibus, Benedictas Papa XIV. Venerabiles Fratres, salutem et Apostolicara benedictio-
nem. Non arabigimus, Venerabiles Fratres, quin iiniversis Catholicse Keligionis cultoribus
notum sit, a tota per Christiaiuim Orbem Ecclesia inter prsecipua Orthodoxíe disciplina? capita
perpetuo annumeratum retineri Qnadragesimale jejunium, quod olim in Lege et Prophetis
primitas adumbratam, ipsius Domini Nostri Jesu Christi exemplo vcluti consecratam, ab
Apostolis tradituní, a Sacris Canonibus ubique prKscriptum, et ab üniversali Ecclesia ab
ipso sai primordio retentum et observatum est. Hoc nimiram, ut vetevés tradidere Patres,
Nobis quotidie peccantibus, commanis poenitentise constituto remedio per consortium Crucis
Christi, Nos etiam aliquid in eo, quod ipse propter Nos prsestitit, agimus, simulque ad reco-
lenda sacratiora Redemptionis Nostrse Mysteria, quae per Dominicse Passionis ac Kesurrectionis
memoriam Quadragesimali potissimum tempere solemnius celebratur purificatis jejunio cor-
poribus et animis, dignius paramur. Hoc, veluti nostrse militise tessera, ab inimicis Crucis
Christi secernimur, flagella Divinse ultionis avertimus, et Ccelesti prsesidio in dies adversus
principes tenebrarum munimur ; hoc despectui habito, non contemnendum Divinse glorise
detrimeutum, non leve Catholicse Religioni dedecus, nec dubium animabus Christifidelium
periculum oboritur; nec aliunde populis calamitates, Rebusque publicis et privatis cladem
exitiumque importatum esse constat. § 1. Ab hac vero Ínsita inhserentiqué in omnium Catho-
licorum hominum animis, de sacratissima Quadragesima aliisque diebus jejunio consecratis,
persuasione et reverentia, quam aliena, quam discors, quam absona sit hodierna jejunantium
consuetudo, quantum ab ipsa jejuniorum institutione et servata semper ubique et ab ómnibus
disciplina quam longissime disíet, vos, Venerabiles Fratres, qui Populorum curse vestríe commis-
sorum mores et usas probé nostis,pro singular! sapientia vestra, prse cseteris clarius intelligitis.
Nos sane, quibus in hac sublimi Apostolicse procurationis specula constitutis, undique gentiura
nuncii afferuntur,lacrymis satis deplorare non possumus augustissimam Quadragesimalis jejunii
observantiam,ob nimiam,nullis legitimis urgentibus causis, ubique indiscriminatim dispensandi
facilitatem plañe sublatam esse,ita ut Orthodoxse quidem Religionis Cultores mérito querantur,
Hseresum vero sectatores illudant et exultent. Perniciosse huic corruptelse plurimorum insu-
per licentiam adjunctam esse graviter dolemus, quse usque adeo invaluit, ut nulla Apostolici
instituti sacratissiraique prsecepti habita ratione, jejuniorum tempere palam et impune ab iis-
dem agitentur convivía et epulse iuterdictse promiscué inferantur. § 2. Eapropter, quemadmo-
dum quibus curis, soUicitudinibus et angoribus urgeamur, cum Fraternitatibus vestris com-
municamus» ita faceré non possumus quin pro injuncto Nobis supremo Sacrosancti Apostolatus
officio, et ardentissimum Fraternitatum vestrarum zelum ad opportunum hisce malis adhiben-
dum remedium excitemus, et ad congruentes hujusmodi abusibus penitus extirpandis leges
prsescribendas meditemur. Interea, Venerabiles Fratres, gaudium et corona nostra, Nobiscum
considerantes, nihil Deo acceptius, nihil pastorali ministerio Nostro dignius, nihil gregibus
curse Nostrse commissis utilius, quam ut vetbo et exemplo prseeuntes, Christifideles ad tam
salutarem Christianse poenitentise et pietatis exercitationem alacrius suscipiendam, constan-
tissime retinendam, et ea, qua instituta fuit, disciplina peragendam vehementius inflamme-
mus ; omni opera atque industria studeamus. ut Fideles populi in conspectu Dei per austeriorem
jejuniorum observantium tales permaneant, quales in ipso Paschali festo dignum est inveniri.
§ 3. Debitum igitur paternse uniuscujusque vestrum sedulitatis et charitatis officium jure
postulat, ut ómnibus notum faciatis et annuntietis, nemini quidem sine legitima causa, et
de utriusque Medici consilio, multitudini vero, veluti populo, aut civitati, aut genti indiscri-
minatim iutegrse, nonnisi gravissima et urgente necessitate, et in casibus per sacra Canonum
statuta praescriptis, cum debita Apostolicse hujus Sanctse Sedis reverentia, a Quadragesimali
824 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
jejiinio dispensafcionem toties, qxioties opus fuerit, concedendam, nec audacter fidenterque
usurpandam, nec superbe et arroganter ab Ecclesia, sicut alicubi in more positiim esse acce-
pimus, esse postulandam. § 4. Gravissimam vero urgentemque necessitatem etsi non est cur
Yobis explicemus ; nolumus tamen Vos ignorare, cum hu jusmodi necessitate et servandam esse
potissimum unicam comestionem, sicut alias hic Romse, ac Nos ipsi hoc anno urgentibus
causis dispensantes expresse prsescripsimus, et licitas atque interdictas epulas promiscué
minime apponendas esse. § 5. Porro, quemadmodum de ejusmodí indulgentia tam caute im-
pertienda, si secus fíeret, Nos persuasum habemus, districfcam Supremo Divino Judici
redditum iri rationem, ita conscientiam uniuscujusque Vestrum onerandam esse ducimus ;
insimulque Fraternitates Yestras rogamus, et in Domino exhortantes, obsecramus, ut popules,
qui communem omnium Christiñdelium poenitentiam ac disciplinam servare nequeant, com-
monere satagatis, ne per alia pietatis opera, ut sua cuique devotis suggeret, peccata sua
expiare, et Deo satisfacere negligant; quinimo sanandis vulneribus, quibus humana infirmitas
sauciatur, diligentem adhibere studeant curationem, ut culpas de mundano pul veré contractas,
dum casta jejunia decoquere non possunt, pia opera, orationum suffragia et eleemosynse
muñera redimant. Interim solatium et levamen non leve mcerori Nostro a pastorali vigilantia
et charitate vestra prsestolantes, ac certo Nobis poUicentes ; Apostolicam benedictíonem cum
ubere coélestium charismatum copia conjunctam, in eosdem popules vestros redundaturam,
Vobis, Venerabiles Fratres, peramanter impertimur. § 6. Volumus ^autem, ut prsesentium
transumptis, sive exemplis, etiam impressis, manu alicujus Notarii publici subscriptis, et
sigillo personse in dignitate Ecclesíastica constitutae munitis, eadem prorsus ubique fídes
adhibeatur, quse prsesentibus adhiberetur et adhiberi posset, si forent exhibitdB vel esténse.
Datum Eomse, apud Sanctam Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die trigésima, mensis
Aíaji, millesimo septingentésimo quadragesimo primo, Pontificatus nostri anno primo. »
Sequuntur secundse Litterse.
« Venerabilibua Fratribus Patriarchis , Primatibus , Metropolitanis , Archiepiscopis et
Episcopis universis gratiam et communionem Sedis Apostolicae habentibus, Benedictus
Papa XIV. Venerabiles Fratres, salutem et Apostolicam benedictionem. In suprema univer-
salis Ecclesi2e procuratione> meritis licet imparíbus, per ineffabilem Divinse bonitatis abuu-
dantiam, ut Orthodoxse Fidel assertores, sic etiam Ecclesiaticse disciplinas custodes ac vindices
constituti, Quadragesimale prsesertim jejunium, quod inter prsecipua Orthodox» disciplina
capita semper et ubique ab ipso Ecclesise exordio numeratum esse nemo ex Catholicis infíciatur,
ab hodierna jejunantium corruptela vindicare, et in pristinam, quantum benedicente Domino
fíeri possit, observantiam revocare cupientes, per alias Nostras in simili forma Brevis Litteras
ad Fraternitates Vestras, die 30 proxime elapsi mensis Maji currentis anni datas, eximium
Fraternitatum Vestrarum zelum excitandum curavimus, ut adlaborare studeretis, ne in hac
parte et optatum Apostolicse Nostrse sollicitudinis angoribus levamen, et salutare abolendse
sacratissimi jejunii corruptelse remedium deesset. Quoniam autem paternse Pontifícise chari-
tatisf quse novit imbecillitates infírmorum sustinere, atque etiam cum infírmantibus infirman,
non immemores, quemadmodum ajejunio aliquando, legitima causa, aut gravissima urgentique
necessitate exigente, dispensandum esse ex Apostólica benignitate censuimus, ita inter csetera
prsescripsimus unicam comestionem servandam, et licitas atque interdictas epulas minime
esse apponendas. § 1. Hinc factum esse accepimus, quod non defuerint, qui per humanas et
hominibus a Christiana po^nitentia dumtaxat abhorrentibud dignas illationes sibi aliisque
persuadeant, unicam potissimum comestionem servan, atque epulas licitas et interdictas
minime apponi deberé quum multitudini quidem indiscriminatim ob urgentem gravissi-
SECCIÓN SEGUNDA. 82S
mamque necessitatem, non vero singulis ob legitimam causam, et de utríusque MediciconsÜio
dispensatur. § 2. Quam sane persuasíonem a sententia Npstra alienam, ut ex omnium animis
penitus evellamus, Nos quibuscumque, quacumqñe occasíone, sive multitudini indiscrimi-
natim ob urgentem gravissimamque necessitatem , sive singulis ob legitimam causam, et de
utriusque Medíci consilio, dummodo nulla certa et periculosa affectse valetudinis ratio
intercedat, et aliter fieri necessario exigat, in Quadragesimse aliisque anni temporibus, et
diebus, quibtis carnium, ovorum et lacticiniorum esus est prohibitus, dispensari contigerit, ab
ómnibus omnino, nomine excepto, unicam comestionem servandam, et illicitas atque inter-
dictas epulas minime esse apponendas, tenore prsesentium, declaramus et edicimus, quem-
admodum per singulas Nostras in parí forma Brevis Litteras singulis utriusque sexus Christi-
fidelibus ob corporis infirmitates, quibus obnoxii reperiuntur, in sacratissima Quadragesima
aliisque jejunio consecratis diebus vescendi prohibitís licentiam dantos, unicuique expresse
prsescribimus atque prsecipimus. § 3. Eapropter Fraternitates Vestras rogamus atque in
Domino obsecramus, ut popules vestrae curse commissos ad tam opportunum sanandis vulne-
ribus, quibus per humanam infirmítatem quisque sauciatur, sanctissimi jejunii remedium
alacriter adhibendum cohortantes, sedulo ac paterno moneatis, rem agi non quidem exiguam,
sed longe gravissimam de observando sustinendoque jejunio, purificandis animis corpori-
busque salutari. In spem igitur illos erigite coelestium prsemiorum, quibus assequendís non
sunt condignse passiones hujus temporis, imo leve ac momentaneum, non tribulationis, sed
modicse abstinenti» nostrae, incommodum, magnum gloria3 pondus operatur in coelis. Ab
ómnibus se abstinent, qui in agone contendunt, ut corruptibilem coronara accipiant ; pudeat
tam imbelles ac delicatos Christiange militise milites refugientes a consortio Crucis Christi, qui
coronam legitime certantibus propositara sperare praecepit incorruptam : ad cujus auspicium
et pignus, Fratemitatibus Vestris Apostolicam benedictionem, iisdem etiam populis vestris
Nostro nomine impertiendam, peramanter elargimur. § 4. Volumus autem ut praesentium
transumptis, sive exemplis, etiam impressis, manu alicujus Notarii publici subscriptis, et
sigillo personse in Ecclesiastica dignitate constitutae munitis, eadem prorsus ubique fides
adhibeatur, quae prsesentibus adhiberetur et adhiberi posset, si forent exhibitae vel ostensae.
Datura Romse, apud Sanctam Mariam Majorera, sub annulo Piscatoris, íiie 22 Mensis Augusti
1741, Pontificatus nostri anno «ecundo, »
Tertiae demum sic se habent :
« Venerabili Fratri. Archiepiscopo Compostellse, Benedictus Papa XIV. Venerabilis Frater,
salutem et Apostolicam benedictionem. Si Fraternitas tua secura reputabit quot gravissimis
et maximis curis propemodum obruamur, quanturaque hoc praesertira difficillímo tempore
prorsus Nos teneat imposita tenuitati NostríB soUicitudo omnium Ecclesiarum, non sane
mirabitur tam diú sibi procrastinatum fuisse responsum ad eas litteras, quibus Apostólica
auctoritate dissolvendas rógasti obortas in Hispania disputationes aliquas e duabus Nosfcris
Epistolis ad omnes Episcopos superioris Anni 1741, 30 Maji et 22 Augusti, quibus intra
legitimes fines coercuimus invalescentem Ecclesiastici jejunii relaxationem. Potius tibi
in montera veniet cogitare de singulari Nostro in Religiosissimam Hispanam Ecclesiam amore,
unde Nos immensa licet rerom mole fatigatos ad expediendum sibi in omni sua perplexitate
salutis opera Nostram praésto habet.
*< § 1. Quamquam igitur, dura praenunciatas Constitutiones edidimus, non aliud propositum
Nobis fuerit ac refraenare paucorum nirais ingenio fidentium Theologorura licentiam, qui
opinionum novitate gaudent, uec otium nec aniraus Nobis fuerit definiré quidquid subtili
indagatione deduci posit ex proposita a Nobis jejunandi regula, tamen exiraia paterna cliari-
TOM. I. 103
8^6 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
tate complectimur adeo observantissimos Remanse Sedis Hispanos, tantique facimus obsecra-
tiones tuas, ut occurrere anxietati vestrse libenter adjecerimns animum, et Nos ipsi quaestiones
a te propositas dirimendas constituerimus.
« Sic autem se habent : í . Utrum quse in antedictis Nostris Litteris in forma Brevis de única
comestione, et de epulis non permiscendis perscribuntur, sub gravi etiam prsecepto prohibean-
tur? Respondemus iconcedentes facultatem vescendi carnibus tempore vetito, sub gravi teneri
easdem facultates non aliter daré, quam geminis hisce adjectis conditionibus, videlicet : uniese
in diem comestionis et non permiscendarum epularum ; eos vero, qui hujusmodi facultatibus
utuntur, sub gravi ad binas ipsas conditiones implendas obligari : II. An si, quibus concessum
est vesci carnibus, possint in vespertina refectiuncula ea quantitate carnis vesci, quse jejunan-
tibus permittitur ? Respondemus: non licere; sed opus habere eo cibo eaque uti potione,
quibus utuntur homines jejunantes rectse meticulosse conscientise : IIL An qui jejunii tempore
vesci carnibus permittuntur, et única comestione uti debent, horam jejunantibus prsescriptara
servare opus habeant? Edicimus observandam iis esse : IV. Qusenam sint epulse licitse, quse
vetantur cum interdictis conjungi? Respondemus, epulas licitas pro iis, quibus permissum
est carnes comedero, esse carnes ipsas; epulas interdictas esse pisces, adeoque utrumque
simul adhiberi non posse : piscibus tamen edendis non interdicuntur ii, quibus datur tantum
facultas adhibendi ova et lacticinia : V. An prseceptum de uíroque epularum non miscendo
dies queque Dominicos Quadragesimales complectatur? Afi&rmatur complecti : VI. Utrum
híjec lex ad eos quoque pertineat, qui ex Bulla Cruciatse edere possunt ova et lacticinia. Res-
cribimus : nibil in praenunciatis Nostris Litteris Apostolicis statutum esse, quod respiciat
gratiosum Cruciatse Diploma : quare qui eo gaudent, illius tenorem stricte et considérate
perpendant, ex ejusque sententia se gerant : caveant autem ne inani quapiam excusatione sese
solutos esse arbitrentur prsescriptis ibi legibus : VIL Utrum memórala dúo prsecepta urgeant
extra Quadragesimam ? Respondetur urgere extra Quadragesimam utrumque prseceptum,
illud, scilicet uniese comestionis, cum reliquis legibus in secundo et tertio ad hsec postulata
responso expressis ; et alterum non permiscendi epulas licitas cum interdictis, ut in quarto
postúlate defínitum est.
« § 2. Habes, Venerabilis Frater, penitus explicatum quidquid apud ves ex Nostris ssepius
nuncupatis Apostolicis Litteris dubitationem attulisse scribis, qua quidem in re laudavimus
consilium tuum interrogandse Supremse Romana3 Sedis, ut libero et non vacillanti gressu ad
oves sana doctrina imbuendas incedere Pastores queant, in istoque tuo suscepto consilio agno-
vimus Hispanam Religionem nihil sibi tutum, nisi e Divi Petri Cathedra acceptum reputan-
tem; qua splendidissima gloria tantum nomen et incorruptse Fidei fructum fiispania sibi
peperit.
« § 3. Cavendum autem vebis est (idque plurimum ad te pertinet, qui illustris Archiepis-
copi et Inquisitoris geris prsecipuum munus), ne in expendendis Apostolicse Sedis Constitutie-
nibus, pro nimia exhauriendi argumenti sollicitudine, nuUus fiat disserendi ambigendique
modus. Sedula deinde opera conferendo, ut istiusmodi dubia, quse faciie, pro iDgeniorum
varietate, disputando emergunt, penitus inter vos dirimantur, ne diuturna umquam discepta-
tione fluctuent animi, prsesertim cum Constitutiones ipsse Apostolicse scopum, que tendunt,
aperte deraostrent, et illuc prompte dirigi potest quidquid dubitando interturbare videatur.
Id si animadvertissent, qui de prsesenti negotio plura dubitarunt, nodum sibi exolvis-
sent. . Patebat enim nihil aliud a Nobis in animo fuisse, quam cohibere vivida nonnul-
lorum Theologorum ingenia, qui nimium sacri jejunii fines pratergressi, et non parum
obliti ad retinendum in officio corpus divinitus institutum, hosti huic spiritus infen-
SECCIÓN SEGUNDA. 827
sissimo blandiebantur. Statim siquidem comperissent, quid in propositis qusestionibus consti-
tuendum esset, nec tibi molestiam exhibuissent, nec Nobis, quos gravissimse uadique circams-
tant curse, non parum temporis occupassent : quod tamen, pro singular! Nostro in vestram
gentem studio atque amere, libenter impendiraus ad rectum vobis iter monstrandum, in
posterum simul praecaventes, quomodo in hujusmodi qusestionibus firmaro gressus vestros in
promptu sit. Eeliquum est, Venerabilis Frater, ut tibi, quod facimus ex animo, prsecipuse
benevolentise Nostrse pignus, Apostolicam benedíctionem peramanter impertiamur. Datum
Romíe, apud Sanctara Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 8 Julii 1744, Pontificatus
nostri anno quarto. »
Tenor nostrarum Litterarum.
« Venerabilibus Fratribus Patriarcliis, Primatibus, Archiepiscopis et Episcopis, Clemens
Papa XIII. Venerabiles Fratres, salutem et Apostolicam benedictionera. Appetente sacro
Quadragesimali tempore, quod plenum mysteriis non sine mysterio magnam illam Paschaj
celebritatem praecedit, qua una omnium solemnitatum dignitas est consecrata, providendum,
Venerabiles Fratres, ut sacratissimum jejunium sánete religioseque a Fidelibus observetur,
quod legis et Prophetarum testimonio commendatum, a Christo Domino consecratum, ab
Apostolis traditum Ecclesia Catholica perpetuo retinuit, ut per macerationem carnis et animse
humiliationem ad Dominicse Passionis Paschaliumque Sacramentorum mysteria paratiores
accedamus, et in ejus Resurrectione resurgamus, in cujus Passione, deposito veteri homine,
simus commortui, cujus tam sanctae tamque salubris institutionis retinendse studio felicis
Recordationis prsedecessor Noster, Benedictus XIV, etsi binis ad vos Litteris in forma Brevis
eximium Fraternitatum vestrarum zelum excitavit, quo pluribus labefactata corruptelis Qua-
dragesiinalis jejunii disciplina ad pristinam observantiam vestra opera et studio revocaretur,
ob eamque rem nonnuUas cavillationes, quibus omnis sacrorum vis jejuniorum infringebatur,
de medio sustulit, tamen cum ab infensissimo teterrimoque humani generis hoste tam multse
et assiduae sint Gregi Dominico insidise, verendumque propterea sit, ne deinde infirmorum
animis novas reiteratas ille rationes, pravasque suggerat consuetudines, quibus enervata
jejunii severitas unde revocata dudum fuerat, illuc iterum relabatur, necessarium existima-
vimus vobis has Litteras daré, quantoque in timore simus ne qua vetus remanserit cor-
ruptela, vel nova labes cum Fidelium animarum pernicie Ecclesiastica? in hac re discipliníe
inferatur, Fraternitatibus vestris significare.De quo quidem timore Nostro tantum intelligimus
minui oportere, quantum ex eo sollicitudinis ad pastoralem vestram vigilantiam accesserit,
qua sive quidpiam de veteri corruptela post memoratas supradicti Prsedecessoris Nostri Litte-
ras fortasse reliquum fuerit; sive nova infringendis jejunii legibus, vel opinionum commenta,
vel a vera jejunii vi et natura abhorrentes consuetudines humani pravitate ingenii novissime
sint invectae, ea omnia, quantum juvante Domino fieri potest, radicitus convellenda curetis.
In quibus prefecto abusum illud censemus omnino numerandum, quem rumor quidam ad
Nos pertulit, cum nonnulli, quibus ob justas et legitimas causas ab abstinentia camium dis-
pensatum fuerit, licere sibi putantpotioueslactepermixtas sumere, contra quam Prsedecessori
Nostro prsedicto visum fuerit, qui censuit, tam dispensatos a carnium abstinentia, quam quevis
modo jej uñantes, única excepta comestione, in ómnibus aequiparandos iis esse,quibuscum nuUa
est dispeusatie, ac propterea tantumraodo ad unicam comestionem posse carnem, vel quíe ex
carne trahunt originem, adhibere. Verum ñeque commodius nec majori preficiendi spe revocare
homines aggrediemini ad socrosanctam jejunii legem observandam, quam si illud popules
doceatis, Christiani hominis pcenitentiam prseter cessationem a peccatis et male anteactse vitas
detestationem, eorumdem peccatorum sacramentalem confessiouem, illud etiam postulare, ut
828 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
perjejunia,eleemosynas, orationes et alia spiritualis vitse opera, Di viníeJustitise satisfaciamus ;
oranem eiiim iniquitatem, parva magnave sit, aut ab ipso poenitente, aut a Deo vindicante
puniri oportere; uisi igitur a Deo puniri velimus, id non aliter vitare nos posse, quam si ipsi
nos puniamus. Quae quidem doctrina, si constanter populorum animis inculcetur, et a Pideli-
bus denique alte imbibatur, minus profecto verendum erit, ne qui profligatos mores abjecerint,
ac per sacraméntale tn confessionem peccata sua eluerint, non eadem peccata velint atterenda
carnis concupiscentia per jejunium expiare. Prasterea quibus persuasiim fiierit se peccatorum
niinus dubie poeniteie, cum se impunitos esse non sinant, ii profecto pcenitentiaj aniore capti
líetabuntur Quadragesimali tempore ca^terisque certis diebus, cum Sancta Mater Ecclesia
edixit Fidelibus jejunandum, oblatam sibi esse occasionem, qua dignos poenitentise fructus
faciant. Cumque millo non tempore oporteat domitas habere concupiscentias : scriptum est
enim : Post concupiscentias non cas, et a volimtate tua avertere : facile animum inducent,
sacratissimo totius anni potissimum tempore corporis intemperautiam mitigare jejunio, ut
anima, cognitione sui recepta, intelligat, qua compunctione parare se debeat ad sanctissima
Passionis, Mortis et Resurrectionis Jesu Christi recolenda Mysteria. Itaque pcenitenti» sti-
mulis tacti, minus suavitates exquirant in dapibus, minus sectenturcupediarum delicias, quas
quamvis cum abstinentia a vetitis cibis non discrepare videantur, tamen eas qui mensse
apponat suoe, illum non immerito dixeris non tam usitatas abjecisse delicias, quam cupidita-
tem suam adinusitatas illecebras traduxisse, minus denique aut quibus se subducant a jejunio
quterant effugia, aut argutiis studeant Ecclesiasticam legem infringere. Vestrum igitur est,
Venerabiles Fratreg, exemplo eeque ac verbo populis prseeuntes, tantum in eorum ánimos
pceuitentÍ3D studiura et amorem injicere, ut alacriter jejunium aggressi, et illud ad prgescriptas
a Catholica Ecclesia leges observent, et eleemosjnis etiam atque oratione sanctificent, et id,
quo máxime spectat Ecclesia, denique consequantur, ut corpore mortificati et Christo cense-
pulti ad novam in Paschatis solemnitate, novi hominis vitam revocati, magna cum fiducia
reviviscenti Christo Domino possint occurrere. Gratia Dominí Nostri Jesu Christi cum vobis
ómnibus, quibus Apostolicam benedictionem, benevolentise in vos et charitatis Nostrse pignus
amantissime impertimur. Datum Romíe, apud Sanctam Mariam Majorem, die 20 Decembris.
auno 1759, Pontiíicatus nostri anuo secundo. »
§ 4. Omnia itaque, et singula in praeinsertis quatuor Litteris contenta novo Apostolice
Nostrse auctoritatis robore confirmantes, Venerabiles Pratres, Nostrum Archiepiscopum Sancti
DoHiinici in ínsula Hispaniola nuncupata, dicto Carolo Regi subjecta, uecnon alios in illius
ludiarum Regnis, et Dominiis Archiepiscopos et Episcopos enixe in Domino hortamur, et qua-
tenus opus sit, eorum singulis in virtute sanctae obedientise praecipimus et injungimus, ut ipsi
ca omnia. quse in singulis prseinsertís Litteris continentur, solemniter publicare, et pro eorum
in pastorali muñere exequendo commendata sollicitudine, ab ipsorum respective subditis per-
sonis observan curent : si qui vero voce vel scripto contrariura assererent, eos auctoritate
etiam Nostra compescant. Satis muneri Nostro fecisse videremur, nisi seque opportunum foret
cisdem Archiepiscopis et Episcopis, quí3e constans sit Apostolicse Sedis disciplina insolvenda a
cibis Quadragcsimalibus Civitate aliqua, vel Dioecesi, aut integra Regione specialiter tradere ;
et quamvis id in prioribus dicti Benedicti Prsedecessoris breviter attingatur Litteris, nihilo-
raiuus cum in iis, quae aptae ac sufficientes ad dispensationom hujus generis impetrandam penes
Apostolicse Sedis judicium censeantur causse, quique modus in illis concedeudis adhibendus
traditum miuime fuerit, in prsesentibus enunciare intendimus.
§ 5. Compertum siquidem est, quod causse absolutse sufficientes habitse nunquam fuere, si
forte pisces vel ova charo pretio venderentur, vel exercitu aliquo in ea repione stationem
SECCIÓN SEGUNDA. 829
habente, milites infra abstinentise leges mimime sese continerent. Verum duae potissimum ad
generalem dispensationem ab Apostólica Sede impetrandam sufficientes visse sunt causse. Prima
nimirum fuit deficientia piscium, olei et herbarum, adeo ut re ipsa non suppeterent ea. sine
quibus Quadragesima observari nequit. Itaque illius loci incolis, inquo nee piséis neo oleum
comparari potuerunt. defueruntque altera, permissum fuit ut lacte et ovis uterentur. Verum
quatenus ea omnia deficerent,tunc carnis edendse facultas concedi consuevit,interposita semper
jejunii servandi conditione. Altera censitafuit, si morbus in eo loco invaleret, ut Medicorum
judicio assereretur illis ipsis, qui inter cives et Íncolas sani et integri enumerabantur, perni-
ciem imminere, pluriraumque ad luem repellendam et evitandam proficuum futurum, si tum
débiles tum sani a piscibuset oleo, etquandoque pariter a lacte et ovis abstinerent. Vigente
alterutra ex prsemissis causis, loci Episcopus dispensationem ab Apostólica Sede expostulare,
et de gravissima urgentique necessitate suum perhibere testimonium, et, si de ingruente
morbo ageretur, prsestantiorum Medicorum judicium scripto emissum accederé debuit. Ñeque
id hactenus tanti fuit momenti, ut carnes permitterentur, quoties lactis et ovorum usus satis
esse videretur. Tune vero facultas edendi carnes tribui consuevit, cum interposito Episcopi
testimonio, hoc omnino necessarium judicaretur. Certi etiam dies praéscripti fuere, quibus
integra abstinentia servaretur, nempe die Cinerum, diebus quatuor temporum, vigiliis de pre-
cepto servandis, Majorique Hebdómada a Dominica Palmarum ; aliquando itidem abstinentia
prsescripta fuit singulis feriis sextis et Sabbatis, etiamsi facultas tradita ad lactis et ovorum
usum solum extenderetur. Tándem ea semper in hisce addita comperitur conditio, ne lex unius
quolibet die comestionis ullo modo violaretur, ac ñeque carnes et piscos simul ederentur,
§ 6. Reliquum nunc est, ut quoad jejunii Quadragesimalis in illis Indiarum partibus
observantiam ipsis Archiepiscopis et Episcopis, quos doctrinse laude et Ecclesiastico spi-
ritu prsestantes probé commendemus, quod ipsi huíc institutioni servandse, et quatenus
opus esset, reparando, sedulas confereudas curas subjectos popules ad impositam illis dicipli-
nam pie religioseque observandam inclinare contendant (1). Nee indulgenter petendae facul-
tatis utendi lacticiniis, vel carnibus Quadragesimse tempere pro universa civitate, et Dioecesi,
vel regione aliqua, negotium suscipiant. Verum, cum illi ob prsemissas vel alias seque urgentes
causas eorum popules Quadragesimali abstinentia solvi posse in Domino extimaverint, Nos
eorum petitiones animique sensus, habita remotarum ratione regionum, a quibus annis singu-
lis haberi neqnit ad Apostolicam Sedem recursus, excipientes, rationumque momentis, quse
Nobis significata fuerint, serio perpensis, opportunas facultates, ut populorum indigentiis
consultum sit, illis addere non omittemus.
§ 7. Interim autem, quia pro parte ipsíus Caroli Kegis ad impetrandam in dicta ínsula
Hispaniola, illi in temporalibus subjecta, generalem ab observantia ciborum Quadragesimalium
dispensationem Nobis etiam expositum fuit, veneficam piscium in ea regione vigore qualita-
tem, et exiguum esse piscatorum numerum, qui, longo ab ínsula piscantes, pisces deferunt ob
nimium calorem aut foetentes aut corruptos, eas quoque gentes paupertate pressas ad oleum
sibi ipsis comparandum impares esse, deñcere demum olera et legumina, quse illic facile
putrescunt, vel a vermibus absumuntur, ñeque in hujusmodí necessitatis eventum ab adeo
remota regione haberi posse annis singulis ad Apostolicam Sedem recursum.
{!) Nota de los EE. Así está en el Bulario éste período; pero es evidente que hay en él algún defecto, y que,
atendido el contexto, bien pudiera leerse así : « Reliquum nunc est, ut quoad jejunii Quadragesimalis in illis
Indiarum partibus observantiam ipsis Archiepiscopis ct Episcopis, quos doctrina laude et Ecclesiastico spiritu
insignes probé scimus, commendemus, quod ipsi huic institutioni servand», et quatenus opus esset, reparandw,
sedulas conferendo curas, subjectos populos, eto. »
830 PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
§ 8. Nos ejusdem Caroli Regís votis hac quoque íq parte obsecundare volentes, dicto
Archiepiscopo Sancti Dominici eadem ínsula Hispaniola, dicto Carolo Regi siibjecta, ejusque
successoribus pro tempore eiistentibus, facultatem concedimus per praesentes, ut quatenus in
ea Insulse parte» ubi ipse ordinariam Ecclesiasticam et spiritualem exercet jurisdictionem, íq
casu verse et ineluctabilis necessitatis ac de auno in annum tantum, prsefataquc vera necessitate
durante, et non aliter nec alio modo possit et valeat cum Fidelibus populis ejus regimini
commissis dispensare super esu ovorum, et lacticiniorum, ac etiam carnium tempore quadra-
gesimali, indicta simul cum hujusmodi dispensatione observantia jejunii per unicam comestio-
nem, onerataque istius Archiepiscopi conscientia, si adamussim juxfca praescriptum concessa
facúltate non uteretur.
§ 9. Quoniam vero bonum semen sacrse doctrinae in agro Dominico serendum est, ut exinde
uberes fructus piorum operum et sedulse Divinorum et Ecclesise mandatorum observantise
percipiantur, propterea, si Christianas Fidei mysteria, Evangélica veritas et Catholicse Ecclesise
leges omnes assidue exponentur ab animarum Eectoribus, Fideles illos nedum Quadragesimale
jejunium, sed et csetera praecepta prompto alacrique animo sub suavi Christi jugo servaturos
esse confidimus. Etenim, cum humana cogitatio prona sit ad malum ab adolescentia sua,
murum opponere oportet Verbi Dei. Idcirco inhserentes quoque Romanorum Pontificum,
Praedecessorum Nostrorura, et signanter Benedicti XIII per ejus Litteras in forma Brevis sub
datum Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris die 24 Augusti 1728, Pontifica-
tus sui anno quinto, expeditas dispositionibus, atque in id omnem soUicitudinem conferentes,
ut Fideles assidue Divini verbi virtute excolantur, eisdem Archiepiscopis et Episcopis etiam
injungimus, ut sedulo curent atque prsecipiant, quod animarum Rectores palam et publico
in Ecclesiis, singulis Dominicis aliisque festis diebus populo inter Missse Sacrificium Sanctum
explicent Evangelium opportunisque Quadragesimae máxime et Adventus recurrentibus tem-
poribus, ne messis, quam praeparavit Dominus, ob operariorum defectum arescat, in agro
concionatores abundent : ac insuper statuant et mandent, quod ipsi Rectores et concionatores
omnes, etiam in Panegyricis, absoluta expositione eorum, quse sibi ipsis proponant, rursum
assumpto loquendi themate, aliquem Christianse doctrinse articulum, aut Divinse Legis prse-
ceptum, prout animarum necessitatibus opportunius esse censuerint, simplici» plano aper toque
stylo, ac juxta Catechismum ex Decreto Concilii Tridentini, jussu Sancti Pii Papse V prse-
decessoris et Nostro iterum editum, tradant et explicent : inobedientes, si qui forent,coerceant
non modo vetita eis prsedicandi et ministrandi Verbi Dei facúltate, sed ubi opus esset,
Ecclesiasticis etiam adhibitis censuris.
§ 10. Decernimus demum, prsesentes Nostras Litteras semper et perpetuo firmas et
eficaces esse et fore, suumque plenarium et integrum eífectum sortiri deberé, ac irritum et
inane, si secus super his a quoquam, quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit
attentari. Non obstantibus ac respective firmis et salvis remanentibus Constitutionibus et
Ordinationibus Apostolicis, et ómnibus illis, quse per prsesentes non obstare, ac respective
firma et salva esse et fore declaravimus. Volumus autem ut esedem prsesentes in locis singulis,
ubi opus fuerit, plene innotescant, quod ipsarum exemplis etiam impressis a Notario publico
subscriptis, et sigillo personse in Ecclesiastica dignitate constitut» munitis, eadem prorsus
fides adhibeatur, quae eisdem prgesentibus adhiberetur, si exhibitae forent vel ostensa3. Nulli
ergo omnino hominum liceat paginam hanc Nostram infringere, vel ei quovis ausu contraire ;
si quis autem hoc attentare prsesumpserit, indignationem Omnipotentis Dei et Beatorum
Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se noverit incursurum.
SECCIÓN SEGUNDA. 831
Datum Komse, apud Saiictam Mariam Majorem, anno Incarnationis Dominicse 1765, XIV>
Kalendas Septembris, Pontificatus nostri anno octavo.
(Bulario Romano, pág. 1019.)
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
Clemente XIII, después de compendiar las preces, que en nombre del Rey de España se le habían
dirigido, suplicándole !<> que incluyera en una Constitución las leyes y declaraciones, que se habian
dado sobre el ayuno, para extirpar los abusos, que se habian introducido en América, por no haberse
publicado : 2o que concediese facultad de dispensar para poder comer en Cuaresma carne, huevos y
lacticinios en la Isla de Santo Domingo : Z^ que confirmara lo dispuesto ya por sus Predecesores, que
los predicadores y los que tienen cura de almas enseñen públicamente la doctrina Cristiana en los
templos : S. S. reproduce y confirma cuatro breves, tres de Benedicto XIV, y otro suyo, en que se
contiene la doctrina siguiente sobre el ayuno.
lo A nadie se debe dispensar del ayuno cuadragesimal sin causa legítima y con el consejo del con-
fesor y del Médico ; pero si se trata de una muchedumbre, como un pueblo, una ciudad, un'pais
entero, no se le ha de dispensar sin causa gravísima y urgente, y en los casos prescritos por los
sagrados Cánones, pidiendo toties qnolies con reverencia la dispensa á la Santa Sede. 2« Sea quien
quiera aquel, á quien se dispensare, muchedumbre ó individuos, por causa legítima, y con el consejo
del confesor y del Médico (si no hubiere peligro de grave daño en la salud, que exija proceder de
otro modo) en Cuaresma y otros tiempos del ano, en que se prohibe comer carne, huevos y lacticinios,
todos sin excepción alguna deben comer una sola vez al dia,y no mezclar manjares lícitos y prohibidos.
3° Los que conceden facultad do comer carne en dias, en que está prohibido, tienen obligación grave
de no concederla sino con éstas dos condiciones : á saber, de no comer más que una vez al dia, y de
no promiscuar ; y los que hagan uso de la dicha facultad, tienen asimismo obligación grave de cum-
plirlas. 4° Ambos preceptos, que obligan suh gravi, de no comer más que una vez al dia, y de no
promiscuar, obligan también fuera de la Cuaresma en los demás dias, en que hay obligación de ayunar.
5t> Los manjares lícitos, que no se pueden mezclar con los prohibidos, son la carne para aquellos, que
pueden comerla ; los manjares prohibidos son el pescado, de modo que no pueden mezclarse. Sin
embargo no está prohibido comer pescado, á aquellos que pueden comer huevos y lacticinios. 6^ Aque-
llos, á quienes se da facultad de comer carne, no pueden tomar en la colación aquella cantidad de
carne, que se permite tomar de otros manjares á los que ayunan ; sino que deben tomar aquella
comida y en aquella cantidad, que suelen tomar las personas de buena conciencia. T^El precepto de
no promiscuar se extiende á los Domingos de Cuaresma ; y los que pueden comer carne en dias de
ayuno, deben comer una sola vez al dia, y á la hora prescrita álos que ayunan. 8<* No pueden los
que por causa legítima están dispensados de la abstinencia de carne, tomar fuera de la comida ünica,
líquidos mezclados con leche, y fuera de ésta comida única quedan en todo lo demás iguales con los
que no tienen dispensa, y por lo tanto solo pueden comer carne, ó lo que trae su origen de la carne,
en la comida, que deben hacer una vez al dia.
Solo faltaba exponer por qué causas y de qué modo se ha de dispensar de la abstinencia de carne
á una muchedumbre, como es una Ciudad, Diócesis ó Nación ; y Clemente XIII lo hace en ésta forma :
dos, dice, son las causas por las que la Santa Sede concede ésta dispensa : la la escasez de aceite,
pescado y verduras : 2a la enfermedad, que reincíreen algún lugar de tal manera, que aun los mismos
sanos á juicio de los Médicos, pudieran recibir grave daño en su salud. Habiendo una de éstas causas,
los Obispos eleven sus preces á la Santa Sede, acompañadas del parecer por escrito de los Médicos
más distinguidos.
g32 PARTE ia PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Después S. S., accediendo á las súplicas del Rey de España, concede al Arzobispo de Santo
Domingo y á sus sucesores, facultad de dispensaren el territorio, donde ejerce su jurisdicion ordinaria,
en caso de verdadera é ineludible necesidad, de un ano á otro, y solamente mientras dure tal nece-
sidad, y encargándole al Arzobispo la conciencia, si no observare fielmente todo lo que se lo pres-
cribe, para que los Fieles puedan comer carne, huevos y lacticinios en tiempo de Cuaresma.
Por último manda á los Obispos, que procuren que los Párrocos expliquen en la Misa el Evangelio
al pueblo, especialmente en Cuaresma y Adviento, y que estos y los Predicadores, aun en los sermones
panegíricos, expongan algún punto de doctrina Cristiana. Dado en 16 de Agosto de 1765.
OBSERVACIONES SOBRE LA BULA DE CLEMENTE XIII.
Son muy dignas de notarse las siete respuestas de Benedicto XIV al Arzobispo de Santiago, en su
Breve Si Fralemitas, y son las siguientes ; V Que los dispensados de la abstinencia de carnes no
pueden promiscuar, ni hacer más que una comida (habla aquí el PontiiQce de los obligados al ayuno) ;
2*> Que en la colación no pueden los tales dispensados comer carne : 3o Que se debe observar la
hora de comer, prescrita en el ayuno : -i® Que los manjares, que no se pueden mezclar, son lá carne
con el pescado; pero no los huevos y lacticinios, los cuales bien se pueden mezclar con pescado.
6* Que el precepto de no promiscuar obliga también en los Domingos de Cuaresma : 6° Que el Pon-
tífice no pretende restringir el privilegio de la Cruzada, y que los privilegiados se atengan á su tenor :
7o Que en los ayunos fuera de Cuaresma los dispensados de comer carne están obligados á los mis-
mos preceptos : es decir, que no pueden promiscuar, ni pueden hacer más que una comida, ni pueden
comer carne en la colación de la noche.
Ahora nos fijaremos en la respuesta 6^, que habla del privilegio de la Cruzada, para ver si por ella
tenemos algún privilegio en cuanto á lo prescrito en estas seis declaraciones. Y desde luego respondo
que no : porque, como se ve por el contexto de ellas, todas se refieren al precepto de no promiscuar,
á guardar la hora de comer, y á no usar de carne en la colación ; para los cuales preceptos no con-
cede ningún privilegio particular la Bula de la Cruzada.
Mas para entender bien toda la doctrina del ayuno, se deben tener presentes dos cosas : 1^ Que el
precepto del ayuno contiene en si. cuatro preceptos, á saber, abstinencia de carnes, abstinuncia de
>aclícinios, una sola comida, y la hora prescrita para ella.
Esta era la disciplina de ¡a Iglesia en sus primitivos tiempos : después se fué mitigando y se conce-
dió la colación de la noche, y la parvedad de la mañana, de donde resultaron otros dos preceptos
uno en cuanto á la cantidad, y otro en cuanto á la calidad de la comida. Por último se suavizó más
la disciplina, y la Iglesia dispensó en la abstinencia de carnes y lacticinios, y de aquí se originaron
otros dos preceptos : uno de no mezclar carne y pescado ; y otro, de no usar de carnes y lacücinios en
la refección de la noche.
La 2^ cosa, que hay que notar es, que la abstinencia de carnes y lacticinios aunque es un pre-
cepto para los que ayunan, obliga también á todos los fieles, que tienen uso de razón, aunque no
estén obligados al ayuno.
Pero aquí advertiremos de pasoj para aclarar muchas dudas sobre ésta materia, que los que no
están obligados al ayuno, tampoco están obligados al precepto de comer una sola vez al dia, y por
consiguiente, si están dispensados en la abstinencia de carne, pueden servirse de ella cuantas veces
comieren al dia ; porque aquellas palabras de comer una sola vez, y guardar la forma del ayuno,
hablan solamente con los que están obligados á ayunar, como lo dice claramente Clemente XIII en el
g VIII por éstas palabra?. « Indicia simul cum hujusmodi dispematione observantia jejunii per unicam
oomeitionem, de suerte que lo que exige en sus Letras Apostólicas, tanto Bendícto XI V> como Cíe-
SECCIÓN SEGUNDA. 883
mente XIII, es que se observe la ley del ayuno, no obstante el Indulto de carnes (i). En confirmación
de esto presentaremos- en seguida las declaraciones de la Sagrada Penitenciaría sobre ésta materia.
XI.
DECLARACIONES ACERCA DEL AYUNO Y ABSTINENCIA DE CARNES.
1. Ad qusesitum : Utrum in diebus jejunii possit invertí tempus comestionis, sumendo
serotinam refectiunculam intra horam decímam et undecimam matiitinam, prandium vero
differendo ad 4am vel 5am horam vespertinam ? S. Pcenitentiaria respondendum censuit : « Si
inversionis supradicte rationabilis aliqua extet causa, poBoitentes, qui hoc more utuntur, non
esse inquietandos. » (10 Jauuarii 1834).
2. Ad qusesitum : Utrum patresfamilias, cum in familia adest aliquis a lege abstinentiae a
carnibus dispensatus, dispensationem ad omues familise personas indiscriminatim extendere
possint? (£x itálico exemplari latina versio). Sacra Pcenitentiaria respondendum censuit :
c( Infirmitatem et aliud quodcumque rationabile impedimentum, de utriusque Medici consilio*
non vero gulam, avaritiam, slve generatim expensarum compendium, eximere posse a prse-
cepto abstinentiae in diebus esurialibus. »
8. Ad qusesitum : Utrum cum paterfamilias a lege abstinentise a carnibus tempere Quadra-
gesimse dispensatus non potest, aut non vult cibos utriusque generis, esuriales scilicet et
carnes, paran, ejus filii aut familiares carnes edere possint? (Ex itálico exemplari). Sacra
Pcenitentiaria respondendum censuit (16 Januarii 1834) : « Posse personis, quse sunt in potes-
tate patrisfamilías, cui facta est legitima facultas edendi carnes, permitti uti cibi patrifami-
lias indultis, adjecta conditione de non permiscendis licitis atque interdictis epulis, et de
única comestione in die pro iis, qui jejunare tenentur. a Batió autem hujas permissionis non
est Indultnm patrifamilias concessum, sed impotentia, in qua versantur filiifamilias obser-
vandi prseceptum. Sic declaravit S. Pcenitentiaria die 27 Maji 1863.
4f> Ad qusesitum : Utrum Fideles exempti a lege jejunii ob artes laboriosas, tempere
Quadragesimse, cum esus carnis et lacticiniorum ómnibus ad unam refectionefn permittitur,
possint carnibus et lacticiniis vesci pluries in die, haud secus ac in Dominicis diebus ejusdem
Quadragesimte, in quibus non urget obligatio jejunii ? (Ex itálico exemplari). Sacra Pceniten-
tiaria respondit (16 Januarii 1834) : « Fideles, qui ratione setatis vel laboris jejunare non
tenentur, licite posse in Quadragesima, cum Indultum concessum est, ómnibus diebus Indulto
comprehensis vesci carnibus aut lacticiniis, per idem Indultum permissis, quoties per diem
edunt. » Hoc autem non valet in Dioecesi, cujus Episcopus auctoritate Apostólica concedit
Fidelibus, ut feria 2a, 3», 5» temporis Quadragesimse possint semel in die vesci carnibus et
ovis ; iis vero, qui ratione setatis vel laboris jejunare non tenentur, permittit ut ovis ssepius
in die utantur. Sic declaravit S. Pcenitentiaria 27 Maji 1863.
5. Ad qusesitum : Utrum ii, qui ratione setatis vel laboris jejunare non tenentur, subjician-
tur legi de non permiscendis epulis carnis et piscium, cum per Indultum carnes permittuntur?
Sacra Pcenitentiaria (13 Febr. 1834) respondit : « Consulat (quisque) probatos auctores. »
(1) Porque era opinión de graves Autores, que los dispensados de la abstinencia de carnesi lo estaban tani-
bien del aynno ; por que la abstinencia de carnes la tenian por sustancial para el ayuno.
TOM. I. 104
su PARTE 4« PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
6. Ad qusesitum : Utrum fideles dispensati a lege abstinentise diebus Veneris et Sabbati,
decurrente anno, quando non urget obligatio jejunii, Vesci possint piscibus simul et carnibus?
(Ex itálico exemplari). Sacra Poenitentiaria (15 Febr. 1835) proposito dubio diligenter per-
penso, factaque relatione SSmo. Domino Gregorio XVI, de ipsius Sanctitatis suse mandato
respondit : « Permitti. »
7. Ad qusesitum : Utrum diebus jejunii, tempore Adventus, a Pió VI prsescripti, permissis
tamen lacticiniis ei, cui propter infirmitatem licitus est esus carnium, interdicta sitpromis-
cuitas carnis ac piscium ? Sacra Poenitentiaria (8 Januar. 1834) respondit : « AfBrmative : »
Nempe non licere hujusmodi promiscuitatera.
8. Ad qusesitum : Utrum lege vetitse permixtionis cum carnibus, comprehendantur pisciculi
sale siccati, seu encrasicholi (gallice anchois) harengi (gallice harengs) aliaque his similia ; an
misceri possint ad instar condimenti alterius ferculi ? Sacra Poenitentiaria (10 Januar. 1835)
respondit: «Piscos sale siccatos vetari miscere cum carnibus, quoties carnis et piscium
mixtio vetita est, »
9. Ad qusesitum : Utrum tempore jejunii, ei, cui licitus est esus carnium, liceat miscere
testacea marina, quse improprio fructus maris dicuutur, sed vulgo piscos censentur, id est
ostrese ? Sacra Poenitentiaria (16 Januar. 1834) respondit : •< Testacea marina, quse improprio
fructus maris dicuntur, sed vulgo pisces, vetari miscere cum carnibus, quoties carnis et
piscium mixtio est prohibita. »
10. Ad qusesitum : Dtrum dispensati a lege abstinentise a carnibus, possint diebus, quibus
urget jejunii obligatio, valetudiuis causa vesci jure tantum carnibus condito, et de caetero cibos
esuriales edere, (sicut cseteri, qui pisces edere queunt) ad legem abstinentise, in quantum fieri
potest, servandam? (Ex itálico exemplari). Sacra Poenitentiaria (8 Febr. 1828) attente consi-
deratis expositis, respondit: « Aflflrmative. »
XII.
PROROGA BE LA BULA DE LACTICINIOS POR CLEMENTE XIII, ANO DE 1768.
Charissimo iu Christo Filio Nostro Carolo, Hispaniarum Regi Catholico.
Clemens Papa XIII.
Charissime in Christo Fili Noster, salutem et Apostolicam benedictionem.
Alias a sanctse memorise Pió Papa V, Prsedecessore nostro, inter cseteras gratias illas spi-
rituales et temporales ad certum tune expressum tempus publicandas et duraturas clarissimse
memorise Philippo II, Hispaniarum Regi Catholico, ac ómnibus et singulis Christifidelibus in
Regnis et Dominiis Hispaniarum et illis adjacentibus Insulis consistentibus, et ad illa decli-
nantibus, qui certa muñera adimplevissent concessas et a diversis Romanis Pontificibus, Prse-
decessoribus nostris, eidem Philippo, et clarissimse itidem memorise Philippo III, etiam
Hispaniarum Regi Catholico, ac recent, memorise Gregorio Papa XIII, Prsedecessore pariter
nostro, per quasdam suas in siraili forma Brevis die 3 Julii 1573, Pontificatus sui anno se-
cundo, extensas et ampliatas et subinde a felic. record. Urbano Papa VIII, Prsedecessore itidem
nostro, per suas pariter in pari forma Brevis die 26 Martii 1624, et die 9 Octobris anni 1629
expeditas Litteras, clarissimse similiter memorise Philippo IV, earumdem Hispaniarum Regi
SECCIÓN SEGUNDA. 835
Catholico, prorogatas, indultum fuit, ut ipsi carnibus de utriusque Medici consilio temporibus
jejuniorum, tam Quadragesimse quam quorumlibet totius anni, et pro eorum libito ovis et
lacticiniis vesci, ita ut, qui carnes non comedissent, servata in reliquis jejunii Ecclesiastici
forma, dicto jejunio satisfacere censerentur, libere et licite possent : sub hac tamen gratia et
concessione minime comprehendi Patriarchas, Primates, Archiepiscopos, ñeque alios Inferiores
Prselatos, ñeque quaslibet Regulares personas, atque ex ssecularibus eas, quse in sacro Pres-
byteratus Ordine constitutse essént, quoad Quadragesimalia jejunia, lilis autem exceptisi
omnes prsedictos, prseterquam prsedictarum Insularum Íncolas, etiam ovis et lacticiniis vesci
posse, ut supra, concessit. Voluitque etiam quemcumque Ecclesiasticum vel saecularem, qui
eam gratiam fuisset assecutus, ea minime posse uti extra ipsarum Hispaniarum Begna et
alias, prout in diversis dicti Pii Praedecessoris, tam sub plumbo, quam in simili forma Brevis
desuper expeditis Litteris, quarum omnium tenores pro plene et sufificienter expressis Ídem
ürbanus Praedecessor haberi voluit, uberius continetur : qui deinde ürbanus Prsedecessor
spirituali consolationi Patriarcharum, Primatum, Archiepiscoporum et Episcoporum, alio-
rumque Inferiorum Prselatorum et Presbyterorum Ssecularium prsedictorum benigno consulere
volens, supplicationibus etiam dicti Philippi Regis nomine, sibi super hoc humiliter porrectis,
inclinatus, Venerabilibus Fratribus Patriarchis, Primatibus, Arcbiepiscopis, Bpiscopis et alus
Inferioribus Prselatis, necnoii Presbyteris et Clericis Ssecularibus prsedictis tantum, ut ad
sexennium tune proximum Quadragesimali tempere (Hebdómada tamen Majori excepta) ovis
similiter et lacticiniis pro eorum libito uti et vesci libere et licite valerent, auctoritate
Apostólica indulsit, ipsumque Indultum ad sexennium extendit et prorogavit : ac certum tune
expressum prsedictarum gratiarum Executorem et Commissarium fecit, oonstituit et deputa-
vit : et subinde pise memorise Innocentius Papa X, ultimum dictum sexennium ad alia dúo
sexennia, ac Innocentius XI ultimum dictum sexennium etiam ad dúo sexennia et Alexan-
der VIII, ultimum dictum sexennium itidem ad aliud sexennium, ac Innocentius Papa XII
sexennium a dicto Alexandro prorogatum similiter ad aliud sexennium, necnon Glemens
Papa XI ultimum dictum sexennium, ab Innocentio XII, prsedicto prorogatum, ad tria
sexennia, ac Benedictus Papa XIII, sexennium, ultimo loco a dicto Clemente XI prorogatum,
ad aliud sexennium, et Clemens Papa XII primum ad aliud sexennium, deinde ad septennium,
et subinde Benedictus Papa XIV, Prsedecessores nostri, septennium prsedictum, ultimo loco,
a meniorato Clemente XII, prorogatum extensumque, ter ad sex anuos pro qualibet vice
prorogarunt, extenderunt, seu de novo concesserunt : ac novissime Nos sex anuos, ultimo loco
ab eodem Benedicto XIV, prorogatos, ad aliud sexennium prorogavimus, extendimus, amplia-
vimus, seu de novo concessimus ; et alias, prout in diversis eorumdem Urbani, Innocentii X,
ac Innocentii XI, Alexandri VIII, Innocentis XII, Clementis XI, Benedicti XIII, Clemen-
tis XII, Benedicti XIV, et Nostris, die 22 Aprilis 1763 in simili forma Brevis expeditis
Litteris, quarum tenores prsesentibus pro expressis haberi volumus, uberius continetur. Nuno
vero Nos eosdem Prselatos et Presbyteros Sseculares tantum specialibus favoribus et gratiis
prosequi volentes, supplicationibus etiam Majestatis tuse nomine Nobis super boc humiliter
porrectis inclinati, memoratum Indultum, novissime a Nobis ad sexennium, ut petitur, ex-
tensum et prorogatum, seu de novo concessum, ad sex annos, a fine ultimi dicti sexennii, per
Nos, sicut prsemittitur, prorogati, computandum, comprehensis etiam Insulis ac incolis ha-
bitatoribus in illis existentibus, ac ad illas declinantibus, in dictis Litteris a memorato
Gregorio XIII editis, expressius extensis, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, exten-
dimus similiter et prorogamus, seu de novo concedimus; ac propterea dilectum Filium
Ildephonsum Clementem de Aróstegui, Canonicum Sanctse Ecclesise Conchensi, Executorem et
336 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Commissarium prsedictarum gratiarum auctoritate et tenore praedictis constituimus et depu-
tamus; decernentes irritum ét inane, si secus super his a quoquam, quavis auctoritate,
scienter vel ignoranter, contigerit attentari. Non obstantibus Litteris prsefatis ac ómnibus
illis, quse in illis concessa sunt non obstare, cseterisque contrariis quibuscumque.
Ut autem prsesentes Litterse ad omnium notitiam reduci possint, decernimus, ut earum
exemplis, etií^m impressis, manu alicujus Notarii publici subscriptis, et sigillo personge in
dignitate Ecclesiastica constitutsB munitis, eadem prorsus fides in judicio et extra illud
habeatur, quge ipsis praBsentibus haberetur, si forent exhibitse vel ostensge.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 20 Martii 1768, Pon-
tificatus nostri anno décimo.
(Boletin Bcco. de Chile, tom. 2 pág. 360.;
RESUMEN DEL INDULTO ANTERIOR.
1. Habiendo concedido S. Pió V, la Cruzada al Rey Católico, y habiéndola ampliado y extendido
Gregorio XlII, 7 de Julio de 1573, prorogada posteriormente por Urbano VIII, en 26 de Marzo de
Í62-Í, y en 9 de Octubre de 1629, se concedió el Indulto de la abstinencia de carnes ex consilio
üiriuique Medid tanto en los ayunos de Cuaresma, como en los demás del ano, con la facultad do
comer á su arbitrio huevos y lacticinios.
2. Mas, en el Indulto de lacticinios no se comprendían los Patriarcas, Primados, Arzobispos,
Obispos y ptros Prelados inferiores, así como tampoco los Regulares, ni los Presbíteros Seculares,
si no fuesen sexagenarios,
3. Después Urbano Vlir, mirando al consuelo espiritual de dichos Patriarcas, Primados, Arzobis-
pos, Obispos y Prelados inferiores, así como de los Presbíteros Seculares ; con autoridad Apostólica
les concedió el Indulto de lacticinios por 6 años, y después le prorogó por otro sexenio, dando
facultad al Comisario, para ejecutar éstas Lelras. En seguida Inocencio X prorogó éste Indulto por
dos sexenios : Inocencio XI, por otros dos sexenios : Alejandro VIII, por un sexenio : Inocencio XII
por otro sexenio : Clemente XI, por tres sexenios : Benedicto XIII, por un sexenio : Clemente XII,
por un sexenio, y después por un septenio : Benedicto XIV, por tres sexenios, y últimamente Su
Santidad Clemente XIII, por otro sexenio, en 22 de Abril de 1763.
4. Ahora por nuevas Súplicas del Rey Católico el mismo Clemente XIII, proroga dicho Indulto por
otro sexenio, nombrando por Comisario y Ejecutor de éstas Letras al Sor. D. Ildefonso Clemente de
Aróstegí, Canónigo de la Iglesia do Cuenca y Comisario también de Cruzada* Dado en Roma, a 20
de Marzo de 1768.
OBSERVACIONES.
En éste Breve se encuentra el Catálogo de las prórogas de ésto IndultOi desde Urbano VIII
hasta el 1768.
Consta igualmente por él que la Bula de Lacticinios se expedía separadamente de la Cruzada ;
pues las dos Bulas se hallan con sello aparte aunque despachadas en la misma fecha. Más abajo
veremos cómo se refundieron en una, en tiempo de Pió VI,
Hecho el cómputo de éstas prórogas resultan 18 sexenios y un septenio, cuyo total es de 115
anos. Como el principio de la Bula data de 1624, éstas prórogas no alcanzarían más que hasta el
ano de 1739. Mas, como éste Breve se despachó en 1768, y tuvo vigor hasta 1774, se saca que no
están aquí citadas todas las prórogas de la Bula de Lacticinios.
SECCIÓN SEGUNDA. 837
CUARTA ÉPOCA DEL INDULTO DE CARNES Y LACTICINIOS ; DESDE 1778 HASTA 1820.
1778. 23 de Setiembre. Expidió Pío |VI su Breve Decet, en el que declara á qué lugares se
extiende al privilegio de poder comer carne los sábados, que no sean dias de ayuno,
concedido por Benedicto XIV á los Reinos de Castilla y de León y á las Indias. (Véase
el N" 1).
1778. 23 de Diciembre. En tal dia concedió el Papa Pió VI para tres años el primer
Indulto Cuadragesimal; pero más restringido que el que tenemos ahora. (Véase el No 2).
1796. 15 de Octubre. Con éstafecba dio el Comisario General de la Cruzada una Instrucción
de lo que se habia de observar en América y las Islas pertenecientes á España en el recibi-
miento, publicación y distribución del Indulto de carnes, y en la recaudación de sus
limosnas, y resuelve algunas dudas, que podian ocurrir en el uso de éste Indulto. (Véase
el No 3).
1801. 7 de Agosto. Proroga Pió VII el Indulto Cuadragesimal por seis años. Se ha tomado
éste documento del Boletín Eclesiástico de Chile, en el que se insertan ademas otros muchos
relativos á aquella Iglesia. Es muy importante por haberse remitido á el nuestro SSmo. Padre
el Papa Pió IX en los Indultos Cuadragesimales concedidos al Ecuador y Chile. (Véase
elN« 4).
1802. 4 de Mayo. Se despacha el Monitorio del Comisario General de Cruzada, en el que
manda á los Obispos de América publicar el Indulto anterior, y tasa ademas la limosna, que
para gozar do él debe darse. (Véanse los NN. 5 y 6).
1804. 30 de Julio. Edicto del mismo Comisario, mandando que se publique en América la
Bulado Cruzada y la de Lacticinios para el bienio de 1806 y 1807. Precioso documento, que
contiene cuatro partes, según dijimos en la Sección la, Época 4a.
1805. 14 de Junio. Prorogó Pió VII el Indulto Cuadragesimal por nueve años. Es la próroga
más larga, que se ha hecho, desde que por primera vez en 1778 se concedió éste Indulto para
los Dominios de España.
1807. 4 de Diciembre. Se despachó el Edicto del Comisario, para que la próroga anterior
del Indulto Cuadragesimal comenzara á disfrutarse desde el bienio de 1810 y 1811, con-
cluyendo por consiguiente el año 1818.
1815. 20 de Marzo. Con ésta fecha expidió Pió VII un Breve prorogando por diez años el
Indulto Cuadragesimal, que comenzó á disfrutarse en América el bienio de 1818 y 1819, y se
concluyó en el de 1828 y 1829.
1816. 1" de Agosto. Se despachó con ésta fecha el Monitorio y el Edicto del Comisario
General de Cruzada sobre la última próroga del Indulto Cuadragesimal bajo la dominación
Española. Documentos muy importantes, que nos dan noticias muy útiles sobre dicho Indulto,
á saber : 1" que se publicaba de dos en dos años juntamente con la Bula de Cruzada : 2** que en
cada publicación se tomaba un Sumario, que valia por dos años, y se daba por él una limosna :
S'» que ésta limosna se conmutaba para los pobres en alguna oración^ : 4P que se determinaba
quiénes se entendían bajo éste nombre : 5o que el producto se destinaba á objetos de utilidad
pública; lo recogían los mismos recaudadores del de Cruzada: 6o que la publicación se hacía
principalmente desde principios del mes de Enero hasta la Cuaresma : y 7o que la tasa del
Sumario variaba, según las diferentes clases sociales. (Véase los NN^s 7 y 8).
1816. 11 de Noviembre. Real Cédula auxiliatora del Edicto anterior. (Véase el N*» 9).
838 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
1817. lo de Enero. Con ésta fecha están firmados por el Comisario de Cruzada, D. Francisco
Tañez Bahamonde, los últimos Sumarios, que sirvieron para los bienios de 1818 y 1819, y
1820 y 1821. (Véase el NMO)
I.
DECLARA Pío VI A QUE LUGARES SE EXTIENDE EL PRIVILEGIO, QUE CONCEDIÓ BENE-
DICTO XIV A LOS REINOS DE CASTILLA Y DE LEÓN, Y A LAS INDIAS, DE PODER COMER
CARNE LOS SÁBADOS, QUE NO SON DÍAS DE AYUNO.
Venerabilibus Pratribus, Archiepiscopis et Episcopis, ac dilectis Filiis Abbatibus, seu Ordi-
nariis Civitatum ac Locorum in Regno Castellae, Legionis et Aragonise et partes Navarrae, ac
in ditionibus Indiarum, Charissimo in Christo Filio nostro, Carolo, Hispaniarum Kegi Catho-
lico, subjectis existentibus.
Pius Papa VI.
Venerabiles Pratres ac dilecti Filii, salutem et Apostolicam benedictionem.
Decet Romanum Pontificem, ex pastoralis officii sibi commissi debito, ea, quíB alias ad
toUendos ex Fidelium animis molestos conscientiae scrupulos provideac maturo consilio statutse,
8i, ex intempestiva aliquorum cunctatione, Fideles nondum ab omni sollicitudine ac motu
erepti sunt, ita declarare, ac illorum executionem urgere, ut amota quavis ficta, et ulteriori
dubitandi causa, quse ab Apostólica Sede disposita sunt, et convenienti recipiantur reverentia,
et omnino impleantur, prout in Domino salubriter expediré conspicit.
Exponi siquidem Nobis nuper fecit Charissimus in Christo Filius Noster, Carolus, Hispa-
niarum Rex Catholicus, quod cum alias fel. rec. Benedictus Papa XIV, Prsedecessor noster,
accepisset in Regnis Castellae, Legionis atque Indiarum eidem Regi Catholico subjectis, vete-
rem obtinuisse consuetudinem, ut in Sabbatis simplicibus, in quibus scilicet nuUum jejunii,
aut Quadragesimse praeceptuni indicitur, edere liceret extremas partes animalium, pedes
nempe, alas, colla atque intestina; ac cum arduum prorsus ac difficile esset, licitas animalium
partes satis accurate ac diligenter a vetitis secernere, Deum timentes in máximas hinc adduci
angustias et anxietates, cseteris vero, qui parum de Ecclesiastica disciplina sollicitL erant,
religionem non esse, quominus omnes indiscriminatim carnes comederent ; ut Fidelium con-
scientise securitati provide consuleret, ac plurimis scandalis aditus intercluderetur, ciarse
memoriae Philippi, dum vixlt, Regís Catholici, precibus obsecundans, benigno indulsit. ut in
Regnis prsefatis Christifideles per quoslibet dies Sabbati simplices, in quibus nempe, aut Qua-
dragesimae aut aliud jejunium non esset prseceptum, ómnibus animalium partibus vesci libere
ac licite possent, prout in suis, in simili forma Brevis 23 Januarii 1745 expeditis Litteris ube-
rius continetur, et cum dictis Regnis Castellae et Legionis alia Regna Córense Aragoniae et
partis Navarrae, eidem Regi Catholico subjecta, limitrophae sint, quorum confinia non adeo
certa ac distincta sint, ut facile deñniri possit, quibus vel non Benedictinum Indultum posi-
tum prodesset, adeo ut piorum hominum conscientia semper esset in ancipiti, ac praeterea
eadem Regna gravi piscium penuria laborent.
Nos memorati Caroli Regis Catholici precibus Nobis hisce desuper hurailiter porrectis
annueutes, ac omnes dubitationes in animi Fídeliuto sedare, imo tollere cupientes, ad dicta
SECCIÓN SEGUNDA. 839
Eegna Coronse Aragonige et partes Navarrai, toties memorato Carolo Eegi Catholico subjecta,
Benedictinum Indultum hisce extendimus et ampliavimus, proiit in nostris sub die 9 Pebriiarii
anni 1779 expeditis Litteris uberius continetur.
Cum autem, sicut eadem expositio subjungebat, aliqui inter eos, qui Christifidelium animas
spiritualiter dirigunt, quoad Benedictini Indulti positi interpretationem, in diversas abeant
opiniones et sententias, praisertim vero in oppido Civitatis nunciatse Sancti Christophori,
HabansB Cubse Dioecesis, in qua, non sine gravi bonorum omnium dolore, ac Fidelium scandalo,
tot et tantse turbae suscitatse sunt, ut ejusdem oppidi Civitatis nuntiatse Gubernator et Magis-
tratiis e re sua putarunt incommoda, quse exinde proficiscebantur, eidem Carolo Regi Catho-
lico referre. Hinc desiderans ipse, pro sua pietate ac religione, ut ex suorum subditorum
animo quivis scrupulus evellatur, utque ip^s certum exploratumque sit, quid in re tam
gravi tenendum, quidve faciendum sit, Nobis humiliter supplicari fecit, ut in iis missis
opportune providere, ac, ut infra, indulgere de benignitate Apostólica dignaremur.
Nos igitur justis ac piis memorati Caroli, Regis Catholici, votis, quantum cum Domino
possumus, annuere, eumque specialibus favoribus et gratiis prosequi volantes, supplicatio-
nibus inibi inclinati, per prsesentes Praternitatibus ac Discretionibus vestris committimus et
mandamus, ut quatenus in vestris respective Üioecesibus opus sit, quavis deposita, circa
memorati Benedictini Indulti interpretationem, dubitandi ratione, Christifideles vestrum
vigilantiaj respective commissos, ac in memoratis Regnis Castellse, Legionis, Aragoni^e et
Navarrse, ac in ómnibus ditionibus Indiarum, dicto Carolo Regi Catholico subjectis, commo-
rantes, per quotcumque dies sabbati simplices, citra nempe Quadragesimam, aliosque Sab-
bati dies, in quibus Ecclesiasticum jejunium prsecipitur, quibuscumque animalium carnibus
libere et licite vesci sinatis, nuUique in posterum fas esse, fictis rationibus Benedictinum Indul-
tum istud adversari, ducti nostra Apostólica auctoritate statuatis. Nos enim scientes quajdam
esse, quse nuUa possunt ratione convelli, ita multa eisse, quae pro rerum necessitate oporteat
temperan, malumus aliquid de rigore disciplinse EcclesiasticK relaxari. quam illius
custodiam nimis urgendo, vobis concreditas plebes, circa usum carnium per dies simplices
Sabbati, cum gravi animarum suarum periculo et bonorum scandalo, in novas anxietates ac
dubitat iones adducere.
Non bbstantibus, etc.
Datum Romse, apud S. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 23 Septembris 1783,
Pontificatus nostri anno décimo quarto.
(Cedulario Arzob. de Lima, tom. 8, pág. 38).
TEXTO CASTELLANO.
A nuestros Venerables Hermanos, los Arzobispos y Obispos, y á los amados Hijos los Abades
ú Ordinarios de las Ciudades y Lugares, sitos en los Reinos de Castilla, de León y de Aragón,
y parte de Navarra, y en los Reinos de las Indias, subditos á la Dominación de nuestro muy
amado en Cristo Hijo, Carlos, Rey Católico de España.
Pió Papa VI.
Venerables Hermanos y amados Hijos, salud y Bendición Apostólica,
Es conveniente que el Pontífice Romano, por la obligación del oficio pastoral, que le está
encargado, declare de tal modo y ponga expedita la ejecución de lo que antes próvidamente y
con madura reflexión se ha establecido por la Santa Sede, para remover de los ánimos de los
Fieles la inquietud de escrúpulos de conciencia, cuando por los inoportunos reparos y dudas de
SAO PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
algunos no se ha tranquilizado aún del todo la conciencia de los Fieles, ni desechado estos de
sí el temor de obrar mal; á fin de que desterrado cualquiera figurado motivo de las ya suscita-
das dudas, 6 de las que ulteriormente se suscitaren, se admita con la debida reverencia, y se
cumpla puntualmente lo que según vé que conviene saludablemente en el Señor, está dispuesto
por la Sede Apostólica.
T en atención á que nos ha hecho exponer poco hace nuestro muy amado en Cristo Hijo,
Carlos, Rey Católico de España, que habiendo antes de ahora entendido el Papa Benedicto XIV,
de feliz memoria, Predecesor nuestro, que en los Reinos de Castilla y de León y de las Indias
sujetas á dicho Rey Carlos, se hallaba establecida desde tiempos muy antiguos la costumbre
de que en los Sábados de entre año, que no fuesen de ayuno de precepto Ecclesiástico ni de
Cuaresma, se pudiesen comer las extremidades de los animales, es á saber, pies, brazuelos,
pescuezos, asaduras y menudos; y siendo ciertamente difícil, y casi inasequible que los cor-
tantes separen con tan buen pulso y tino las partes que se permitían de los animales, de las
que estaban prohibidas, de aquí se les originaban gravísimos temores y escrúpulos á los timo-
ratos ; y los demás, que hacian poco caso de la disciplina Ecclesiástica, decian que no habla
precepto que impidiese comer de toda la carne del cuerpo de los animales, sin distinguir nin-
guna : para acudir pues con el remedio competente á la seguridad de las conciencias de los
Fieles y atajar muchos escándalos, condescendiendo á las súplicas de Felipe V, de esclarecida
memoria. Rey Católico, que fué, mientras vivió, de España, usando de benignidad concedió
Indulto para que en los sobredichos Reinos los Fieles Cristianos pudiesen libre y lícitamente
comer carnes de todo el cuerpo de los animales, en los Sábados, que no fuesen de Cuaresma,
ni de precepto Eclesiástico de ayuno, como más extensamente se contiene en sus Letras, expe-
didas en igual forma de Breve, el dia 23 de Enero de 1745 : y mediante que son confinantes de
dichos Reinos de Castilla y León otros Reinos de la Corona de Aragón, y la parte de Navarra
que juntamente con ellos está bajo la Dominación del mencionado Rey Católico, cuyos confínes
no so hallan tan conocidos y deslindados, que se pueda fácilmente determinar á quiénes com-
prende el Indulto de dicho Papa Benedicto XIV, y á quiénes no se extiende, de suerte que
estuviese perpleja la conciencia de los timoratos, y que ademas de esto en los enunciados
Reinos hay mucha escasez de pesca; Nos, condescendiendo á la súplica del mencionado Carlos
Rey Católico, que se nos ha presentado humildemente sobre esto, y deseando no solo aquietar
toda duda de los ánimos de los Fieles, sino más bien quitarla de raiz, extendimos y ampliamos el
Indulto del mencionado Papa Benedicto XIV á los dichos Reinos de la Corona de Aragón y la
parte de Navarra, que está bajo de la Dominación de dicho Carlos Rey Católico, como más
extensamente se contiene en nuestras Letras, expedidas en igual forma de Breve, el dia 9 de
Febrero de 1779.
T en atención á que, según también se exponía en dicha súplica, algunos de los Directores
espirituales de las almas de los Fieles Cristianos siguen varias opiniones y sentencias en cuanto
á la interpretación del sobredicho Indulto del Papa Benedicto XIV, y señaladamente en la
Ciudad de San Cristóbal de la Habana, de la Diócesis de Cuba, en la cual, con gran dolor de
todos los buenos y escándalo de los Fieles, se han suscitado tantos y tan grandes disturbios,
que el Gobernador y los Capitulares de la enunciada Ciudad creyeron ser de su obligación dar
parte al mencionado Carlos Rey Católico, de sus malos efectos, el cual movido de esto, y de-
seando por su piedad y religiosidad que se les remueva cualquier motivo de escrúpulo de con-
ciencia á sus subditos, y que estos sep^n notoria y determinadamente lo que han de seguir y
observar en una materia tan grave, nos ha hecho suplicar humildemente que con la benignidad
Apostólica nos dignásemos proveer lo conducente en lo que va. expresado, y conceder lo que
aquí adelante se dirá.
SECCIÓN SEGUNDA. 841
Y Nos, queriendo concurrir en cuanto podemos en el Señor, á que tengan efecto los piadosos
y justos deseos del mencionado Carlos, Rey Católico, y hacerle especiales favores y gracias,
condescendiendo á la dicha súplica, por las presentes os damos comisión y mandamos á Vos,
nuestros Hermanos, y á vosotros, discretos varones, que por nuestra autoridad Apostólica per-
mitáis á todos los Fieles Cristianos, respectivamente encargados á vuestra vigilancia, residentes
en los mencionados Eeinos do Castilla, León, Aragón, y parte de Navarra, y en todos los Eeinos
de las Indias, que están bajo la Dominicion de dicho Carlos, Rey Católico, que coman libre
y lícitamente todos los Sábados, á excepción de los de Cuaresma, y los demás, que son días de
ayuno de precepto Eclesiástico entre año, carne de todo el cuerpo de los animales ; y declaréis
que á nadie le sea lícito en lo sucesivo interpretar siniestramente con figuradas razones el
sobredicho Indulto del Papa Benedicto XIV ? pues Nos, sabiendo, que así como hay algunas
cosas, que por ninguna razón se pueden quitar, también hay muchas, que según lo exijen las
circunstancias, se deben moderar, preferimos que se modere algún tanto el rigor de la disci-
plina Eclesiástica, á que con gran peligro de sus almas, y escándalo de los buenos, se ocasio-
nen nuevos escrúpulos y dudas en la grey que os está confiada, si en cuanto al uso de las carnes,
en los Sábados de entre año, se la estrecha demasiado á su observancia. Sin que obsten las
cosas, que sean en especial contrarias Dado en Roma, en Santa Mana la Mayor, el dia 23 de
Setiembre de 1788, año decimocuarto de nuestro Pontificado.
(Cedulario Arz. de Lima, tom. 8, pág. 38.)
n.
CONCEDE Pío VI POR TRES ANOS EL INDULTO DE CARNES A LOS REINOS DE ESPAÑA
Y A LAS ISLAS CANARIAS.
Pius Papa VI.
Venerabiles Pratres et Dilecti Filii, Salutem et Apostolicam benedictionem. Si proxi-
morum necessitatibus habita compassione mente benigna concurrimus, nostris etiam procul-
dubio votis clementem Dominum reperimus. Quoniam igitur pro parte Charissimi in Christo
Filii nostri, Caroli, Hispaniarum Regis Catholici, Nobis expositum fuit ex generali marítimo
interrupto commercio tam Hispaniarum Regnis, quam Insulis Canariis Dominio suo subjectis
piscos salitos, quibus prsesertim pauperes et Regalares in Regnis ac Insulis prsedictis degentes,
Quadragesimse et vigiliarum temporibus vesci solent ob maria infesta, et naviculáriorum et
piscatorum penuriam deficere, ac propterea dictus Carolus Rex, ut conscientiíe securitati
quarumcumque Personarum sibi subjectarum, ac in Regnis Insulisque prsedictis commoran-
tium consultum sit, per Nos in prsemissis opportune provideri, et, ut infra, indulgen plurimum
desiderat : Nos piis ejusdem Caroli Regis votis, hac in re, quantum cum Domino possumus,
favorabiliter annuere volentes, supplicationibus ejus nomine Nobis super hoc humiliter
porrectis inclinati, Fraternitatibus vestris, Pratres Archiepiscopi et Episcopi, seu Discretioni-
bus vestris, Dilecti Filii Abbates seu Locorum Ordinarii in Hispaniarum Regnis et Insulis
Canariis praefatis existentibus per praesentes committimus et concedimus, ut ómnibus et
singulis utriusque sexus Christifidelibus, tam ssecularibus quam Ecclesiasticis, ac cujusvis
Ordinis, Instituti et Congregationis Regularibus in eisdem Kegnis et Insulis existentibus ut
TOM. I. 105
842 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
ipsi ad triennium proximum tantum, a die executionis prsesentiiim nostrarum Litteranim
computandum, Quadragesimali tempore (exceptis primis quatuor diebus ac Periis quarta et
sexta ac Sabbato cujuslibet hebdomadse, necnon tota Hebdómada Majori ejusdem Quadrage-
simíe) Ovis, Cáseo, Butyro aliisque lacticiniis, necnon etiam carnibus salubribus uti et vesci
absque aliquo conscientiae scrupulo libere et licite possint, auctoritate nostra Apostólica,
tenore prsesentium, licentiam arbitrio vestro tribuatis, et quilibet vestrum suo arbitrio tri-
buatetconcedat; iis tamen legibus omnino injungendis et per unumquemque ex dictis
Christifidelibus, qui Indulto seu licentia hujusmodi uti intendit, observandis, ut nempe lex
jejunii, videlicet una comestio in die, etiam nulla valetudiñis causa intercedente, observetur,
illamque observari deberé prsecipiatis et mandetis: ac divitibus aliquam eleemosynam in
Pauperes arbitrio uniuscujusque proprii confessarii penes tamen Commissarium Generalem
Bullae Cruciatse deponendam et de consensu ejusdem Caroli Eegis distribuendam, Pauperibus
vero recitationem aliquarum precum arbitrio, ut supra, uniuscujusque proprii Confessarii im-
ponendam auctoritate et tenore prsedictis, injungatis. Cseterum per prsesentes non intendimus
in Indulto per Vos, arbitrio vestro concedendo, comprehensos esse eos Regulares, qui ad
perpetuum usum ciborum Quadragesimalium voto adstricti sunt. Non obstantibus quibusvis
prohibitionibus ac in Universalibus Frovincialibusque Conciliis editis generalibus vel spe-
cialibus Constitutionibus et Ordinationibus, cseterisque contrariis quibuscumque. Volumus
autem quod earumdem prsesentium Litterarum transumptis, seu exemplis, etiam impressis,
manu alicujus Notarii pubiici subscriptis, et sigillo Personse in Ecclesiastica Dignitate
constitutse munitis eadem prorsus fides in judicio, et extra illud habeatur, quse haberetur
ipsis prsesentibus, si forent exhibitse vel ostensse.
Datum Romse, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 23 Decembris 1778,
Pontificatus nostri anno quarto.
Innocentius Cardinalis de Comitibus.
Loco sigilli f annuli Piscatoris.
(Ex Cedulario Archiepiscopali Quitensi, tom. 6, pag. 1.)
TEXTO CASTELLANO.
A nuestros Venerables Hermanos, los Arzobispos y Obispos, y á nuestros amados Hijos los
Abades ú Ordinarios locales de los Reinos de España y de las Canarias.
Pió VI Papa.
Venerables Hermanos y amados Hijos ; salud y bendición Apostólica. Cuando con ánimo
benigno ocurrimos compasivos á las necesidades de los prójimos no podemos dudar que hemos
de hallar á Dios propicio á nuestros ruegos. Y en atención á que por parte de nuestro muy
amado en Cristo Hijo Carlos, Rey Católico de España, se nos ha expuesto, que por estar
interrumpido generalmente el comercio marítimo, así en los Reinos de España, como en las
Islas Canarias, que están sujetas á su dominio, y por hallarse infestados los Mares, y haber
escasez de gentes, que pesquen, faltan los pescados salados, que son el principal y común ali-
mento de los pobres y de los Regulares, que hay en los sobredichos Reinos ó Islas, en los dias
Cuadragesimales y Vigilias; y que por tanto el expresado Rey Carlos desea en gran manera
que para la seguridad de las conciencias de las personas do todos sus subditos habitantes en
los sobredichos Reinos ó Islas, se provea por Nos lo conducente acerca de esto, y se conceda
SECCIÓN SEGUNDA. 843
lo que aquí adelante se dirá : Nos, queriendo condescender favorablemente en cuanto podemos
en el Señor, con los piadosos deseos del enunciado Rey Carlos en esto, defiriendo á las súpli-
cas, que se nos han presentado humildemente en su nombre sobre ello, por las presentes damos
comisión, y concedemos facultad á vosotros, nuestros Hermanos, los Arzobispos y Obispos, y á
vosotros» los discretos Varones, nuestros amados Hijos los Abades ú Ordinarios locales, que
residis en I05 enunciados Reinos de España, y en las Islas Canarias, para que por nuestra
autoridad Apostólica, por el tenor de las presentes, á vuestro arbitrio deis, y cualesquiera de
vosotros á su arbitrio dé y conceda licencia á todos y cada uno de los Fieles Cristianos de am-
bos sexos, así Seglares como Eclesiásticos y Regulares de cualquiera Orden, Instituto ó Con-
gregación, habitantes en los dichos Reinos é Islas, para que solo por los tres años inmediatos
siguientes, los cuales se han de contar desde el dia de la ejecución de éstas Letras nuestras,
pueden libre y lícitamente, sin ningún escrúpulo de conciencia, comer huevos, queso, manteca
de vacas, ovejas, ú otra semejante, y los demás lacticinios, y también carnes saludables en la
Cuaresma, (á excepción de los cuatro primeros dias, y del Miércoles,Viérnes y Sábado de cada
semana, y de toda la Semana Santa de la misma Cuaresma), habiéndoles de imponer precisa-
mente la obligación á cualesquiera de los dichos Fieles Cristianos, que quieran usar de éste
Indulto 6 licencia, es á saber, de que guarden la forma del ayuno haciendo una sola comida ai
dia, á no ser que padezcan indisposición en su salud, y ordenéis y mandéis que se haya de
guardar la dicha forma del ayuno. Y por la misma autoridad, y por el tenor de las presentes,
mandéis que por los respectivos confesores, y á su arbitrio, se les imponga á los ricos la obli-
gación de dar alguna limosna para los pobres, la cual se depositará en manos del Comisario
General de Cruzada, y se aplicará con la aprobación del enunciado Rey Carlos ; y que igual-
mente al arbitrio de los respectivos confesores, se les imponga á los pobres la obligación de
rezar algunas oraciones. Pero no es nuestro ánimo, que en el Indulto, que habéis de conceder
á vuestro arbitrio, en virtud de las presentes, sean comprendidos los Regulares, que por voto
están obligados al uso perpetuo délos manjares Cuadragesimales. Sin que obsten cualesquiera
prohibiciones, ni las Constituciones y Disposiciones dadas en los Concilios Generales 6 Pro-
vinciales por punto general, 6 en casos particulares, ni otras cualesquiera cosas, que sean en
contrario. Y es nuestra voluntad, que á las copias 6 trasuntos de éstas Letras, aunque sean
impresos, firmados de mano de algún Notario público, y sellados con el seUo de cualquiera
persona, constituida en Dignidad Eclesiástica, se les dé igual fé en juicio y fuera de él, que se
les daria á las mismos presentes, si fueran exhibidas ó manifestadas.
Dado en Roma, en San Pedro, sellado con el sello del Pescador, el dia 23 de Diciembre de
1775, año cuarto de nuestro Pontificado.
Inocencio Cardenal Conti.
En lugar del sello f del Pescador.
OBSERVACIONES ACERCA DEL INDULTO CUADRAGESIMAL, Y SUS VENTAJAS
PARA TODOS.
Al llegar á éste Indulto, so presenta la oportunidad de deslindar bien estas tres cuestiones : la qué
concedía la Cruzada respecto al uso de carnes y lacticinios, y qué personas gozaban de ésld privi-
legio : fia qué concedia la Bula de Lacticinios, y á quiénes se extendía : 3a qué concede éste Indulto
nuevo, y quiénes participan de sus gracias.
1^ La Cruzada en cuanto á carnes concedia un Indulto general, en que entraban todos hasta ios
Regularos, pero restringido con éstas palabras: ea; cmsilio utriusqae MedicL En cuanto á Lacticinios,
su PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
concedia Indulto absoIutoj>ra£orwm/íMw, tanto para la Cuaresma, como para las témporas y vigilias del
ano. Pero se exceptúan en el tiempo de Cuaresma, ambos Cleros, Secular y Regular. Insertaremos
aquí las mismas palabras de la Cruzada : « ítem ut dicto anno durante in ómnibus et singulis Regnis,
Insulís, locis, terris, oppidis et Domíniís praedíclís (et non extra illa) carnibus de consilío utríusque
Medici tcmporibus jejuniorum totius anni, etiam Quadragesimalibus vesci ac pro eorum libitu ovis et
lacticiniis Patriarchis vero, Archiepiscopis et Episcopis aliisquo Inferioribus Prgelatis, necnon
alus personis Ecclesiaslicis Rcgularibus, et qui in Ordine Presbyteralus fuorint Stecularibus id
rainime conccditur, nisi sexagenarü fuerint. »
De éstas palabras se deduce, que el Clero tanto Secular como Regular (exceptuados los sexage-
narios) queda sin privilegios de lacticinios ; pero entiéndase bien, que solo quedan sin privilegio para
el tiempo de Cuaresma, y que en ella también pueden los Clérigos y Regulares comer carne ex consiUo
uiriitsque Medici ; porque la restricción relativa al Clero, se contrae solamente á los lacticinios, como
más claramente consta de las palabras de la Bula traducida al castellano por el Comisario, que dice
asi : « Y en éste Indulto de comer huevos y cosas de leche á su albedrío, no se comprenden los
Patriarcas, Primados, Arzobispos, Obispos ni otros Prelados inferiores, ni qualesquier personas
Regulares, ni de los seglares los Clérigos Presbíteros, en cuanto á los dios de Cuaresma tan solamente.
Empero sácanse de estos nombrados, los que fueren de sesenta anos, y todos los Caballeros de las
Ordenes Militares j que los unos y los otros podrán comer huevos y cosas de leche á su albedrío, y
gozar del dicho Indulto » (Mondo, Bull. S. Cruc. Elucidatio, Cap. 2, pag. 7.). Do donde se sigue : lo
primero, que la excepción, hecha en la Cruzada, habla solo del precepto de lacticinios : segundo, que
dicha excepción habla del tiempo de Cuaresma, y no de otras témporas y vigilias del año, que fueren do
ayuno ; pues para todas éstas quedan todos indultados por la Cruzada : tercero, que todo el Cloro
Secular y Regular podia también comer carne ex consiUo utriusque Medici,
2» ¿ Qué concedo la Bula de lacticinios y á quiénesseexliende ? Urbano VIII extendió en ésta Bula el
uso de lacticinios di] Clero Secular dumtaxat, quitando la restricción^ quela Cruzada puso en cnanto á
lacticinios, en el tiempo de Cuaresma,exccpto la Semana Santa. Veamos las palabras de la 3ula : a Vc-
nerabilibus Fratribus Patriarchis,Primatibus,Archiepiscop¡s, Episcopis et alus Inferioribus Preelatis,
Presbyteris SeBCularibus praediclis dumlaxat, ut Quadragesimali tempere (Hebdómada tamen Majori
necnon excepta) ovis similiter et lacticiniis pro eorum libitu uli et vesci Apostólica auctoritate, tenore
praBsentium, indulgemus. »
De donde se sigue : \° que el Clero Secular quedó indultado para huevos y lacticinios Quadragesi-
mali tempere [Hebdómada Majori excepta) : 2" que el Clero Regular no participó de éste Indulto, como
se expresa por la palabra dumtaxat y no hacerse mención de él en las Letras Apostólicas.
3o ¿ Qué es lo que concede el nuevo Indulto Cuadragesimal? Salvos los dias exceptuados en él,
concede una libertad amplísima para usar de carnes y lacticinios, lo que no sucedía con el privilegio
de la Cruzada. El P. Menacho, que escribía en 1596, ya se quejaba do la restricción, que poníala
Bula con la cláusula ex consiUo utriusque Medici^ y decía que era poco lo que concedia. Para compren-
der mejor esto, debe notarse, que no se trata aquí del ayuno, cuyo precepto obliga solamente desde
21 á 60 anos, y no comprendo á los trabajadores ni á los Indios, fuera de los pocos dias exceptua-
dos) ; sino que se trata de la abstinencia de carnes, cuyo precepto obliga en toda edad, desde que se
llega al uso de la razón, y comprende también á los trabajadores y á los Indios : porque
estos, como dijimos arriba, fueron dispensados por Paulo III para comer carnes y lacticinios
en los días, en que los blancos, tienen Indulto para esto. De suerte que el privilegio do los Indios
depende del de los blancos y por lo tanto si estos por la Cruzada no gozan del Indulto de carnes, sino
ex consilio utriusque Medici , tampoco los Indios le gozan, sino con la misma condición. Esta fué la
razón, porque el Sínodo Diocesano de Lima impuso pena á los Indios, que infringiesen el precepto de
SECCIÓN SEGUNDA. 845
a abstinencia de carnes por éstas palabras : « Indus, qui tempere Quadragesimse, quatuor tempopibus,
aut diebus Veneris et Vigiliarum, quibus Indi obstricli sunt, carnem comedisse deprehensus fuerit,
punietur » (Sinod. Lina. cap. 88). Y el Sínodo de la Paz dice asi : « Y en estos dias, aunque sean
de ayuno para los Indios, pueden usar de cualesquiera comidas, que no sean de carne, y de todos los
manjares, que concede la Santa Bula de la Cruzada á los demás Fieles : y asi se lo ban de dar á enten-
der los Curas. » Por éstas disposiciones se colige cuan rigurosa era la abstinencia en aquellos
tiempos, y qué poco usada la dispensa con el consejo de los dos Médicos ; pues los Indios, que siempre
fueron tratados con benignidad por la Santa Sede, estaban obligados'á guardar la abstinencia de carnes
los cuarenta y seis dias de Cuaresma, todos los Viernes del ano, y ademas las Témporas y Vigilias. Y
no solo los Indios adultos, sino todos los niños, que llegaban al uso de la razón, y todos los ancianos,
aunque pasasen de 60 anos, si tenían buena salud.Y aunque es cierto que estos Sínodos no coartan las
facultades de los Párrocos para dispensar, ni el consejo de los dos Médicos, ni deja de ser cierto lo
que dice Montenegro, para facilitar éstas dispensas, por éstas palabras : ce Solo con decir que es
Indio, liene de su parte mucho alegado para la dispensación ; » no obstante por éstas disposiciones
Sinodales se revela el rigor déla disciplina antigua, y que el consejo de los dos Médicos se usuba solo
per accidens, obligando per se la abstinencia de carnes á los Indios, y con más razón á los blancos, ya
pequeños ya mayores, ya ricos ya pobres artesanos.
Añádese á esto la necesidad del parecer de los dos Médicos, los cuales debían juzgar de las fuerzas de
los que se sentían débiles para observar la abstinencia : asi como también los escrúpulos de la gente
enferma, pero meticulosa, que siempre se atiene á la parte más segura. Grandes perplejidades debía
haber en aquellos tiempos, de todas las cuales nos libra éste Indulto Cuadragesimal.
Pero veamos las ventajas particulares, que trae éste Indulto á las personas de todos los estados.
Los Seglares, como se vé, tienen un privilegio más amplio que el de la Cruzada. Los Clérigos por
la Bula déla Cruzada solo tenían Indulto para comer carnes exconsilio utriusque MedicL Para usar do
Lacticinios fué necesario otra Bula concedida después, como se ha dicho, por Urbano VIII. Mas ahora
pueden comer carnes y lacticinios sine consilio utriusque Medid, todos los dias, excepto los de Semana
Santa, y unos pocos más del ano.
Los Regulares son los que mayor ventaja han sacado de éste Indulto : porque hallándose excep-
tuados del Indulto de Lacticinios, tanto en la Bula de la Cruzada, como en la de Lacticinios, estaban
reducidos ala estricta observancia de la Iglesia, sin tener por la Cruzada más Indulto que para comer
carne ex consilio utriusque Medid, en caso de enfermedad. Actualmente se hallan indultados como los
demás, á no ser los que por Instituto están obligados á la abstinencia, los cuales no participan del
Indulto.
Los Indios no sacan menor ventaja de este Indulto Cuadragesimal, que los Regulares. Ya dijimo-
arriba que su Indulto de carnes y Lacticinios, según Paulo III, depende del Indulto de los blancos.
Citaremos las palabras de la Bula : <c Eisque etiam concedimus quod Quadragesimalibus et alus pro-
bibitis anni temporíbus, Lacticiniis, Ovis et Carnibus tune temporis dumtaxat vesci possint, cum
caeteris Chríslianís, oh alíquod sanctum opus obeundum, similibus cibis vesci posse a Sede Apostó-
lica pro tempere fuerit concessura. » De cuyas palabras se sigue, que si los blancos tienen un Indulto
amplísimo, ^ozan los Indios de él, no en virtud del mismo Indulto contíedido á los blancos, pues no
viene directamente para ellos, ni tienen que pagar limosna ni preces por él ; sino en virtud de la Bula
de Paulo III, que les concede éste Indulto ¿une temporis,,. cum cceíeris Chrislianis,„ a Sede Apostólica
fuerit coneessum. De donde se sigue que gozando ahora los blancos de éste Indulto amplísimo, los
Indios entran también en posesión de él. Por consiguiente, la obligación que tenían en tiempos
antiguos de guardar abstinencia de carneí^ en la Cuaresma, en todos los Viernes del ano, en las Tém-
poras y Vigilias, no existe después del presente Indulto, y las penas impuestas en el Sínodo de Lima
846 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
contra los Indios infraclores de la abstinencia, cesaron del todo, fuera de los pocos dias exceptuados.
Resta decir algo sobre el vigor, que tienen hoy aquellas palabras ex consüio utriusque Medid do la
Bula de la Cruzada ; y diré que tienen el mismo vigor, que antes : porque ésta cláusula no está
derogada por ningún Pontífice, y nos puede servir para los dias de abstinencia exceptuados en el
Indulto, así como antes servia para toda abstinencia sin restricción alguna. En el Indulto de Pió VII
también se encuentra la misma cláusula para las abstinencias exceptuadas. « Quibus diebus abstinen-
tiam, quaeab Ecclesia praBcipitur, adamussim ab ómnibus et singulis, nisi quem forte adversa valctudo
de utriusque Medici consilio impediat, obiri jubemas. d En el de Nlro. SS. P. Pió IX. se omitió ésta
cláusula, pero siempre nos queda la déla Cruzada.
No dejaron de ofrecerse algunas dudas acerca de éste Indulto, á las que dio solución cl Comisario
General de Cruzada, al fin de su Instrucción, que á continuación ponemos.
III.
INSTRUCCIÓN, QUE SE HA DE OBSERVAR EN TODOS LOS DOMINIOS DE LAS INDIAS DEL REY
NUESTRO SEÑOR, SUS ISLAS Y LAS FILIPINAS, EN EL RECIBIMIENTO DE LOS SUMARIOS
DEL INDULTO APOSTÓLICO PARA COMER CARNE EN CIERTOS DIAS DE CUARESMA, Y EN
SU PUBLICACIÓN, DISTRIBUCIÓN Y RECAUDACIÓN DE SUS LIMOSNAS.
Nos,Don Patricio Martínez de Bustos, Arcediano de Trastamara, Dignidad y Canónigo de la
Santa Metropolitana Iglesia de Santiago, Caballero Gran Cruz de la Eeal y distinguida Orden
Española de Carlos III, Individuo nato de la Real Junta de la Inmaculada Concepción, Exactor
y Colector de las Pensiones consignadas á la misma Real Orden, Juez privativo del nuevo
Rezado, del Consejo de S. M., y Comisario Apostólico General de las tres Gracias de Cruzada,
Subsidio y Excusado en todos los Reinos y Señoríos de S. M. C, etc.
Usando de las facultades, que nos competen, en calidad de Juez Ejecutor del Breve de
Indulta, que su Santidad se dignó conceder á estos Dominios, y ha extendido y prorogado últi-
mamente á los de todas las Indias, Islas respectivas, y las Filipinas, para que los Fieles de
uno y otro sexo, estantes y habitantes on ellos, puedan comer carnes saludables en los dias de
Domingo, Lunes, Martes y Jueves de cada semana de Cuaresma, exceptuados los cuatro de la
primera, y todos los de la Santa ó Mayor, mandamos, que en el recibo de los Sumarios de éste
Indulto Apostólico, en su publicación, distribución, recaudación de sus limosnas, y depósito,
que deberá hacerse en las Cajas Reales de los Caudales líquidos, que produjere dicha gracia
Pontificia, se guarde y ejecute lo siguiente :
1. Respecto de que por el citado Breve nos comete su Santidad la taxacion de la limosna,
que han de dar por el Sumario de éste Indulto las personas, que le tomaren, según su calidad
y facultades ; hemos tenido por conveniente dividirlos en cuatro clases, que tasamos con apro-
bación de S. M. por lo tocante á todos sus Reinos y Provincias de las Indias, á saber : el Suma-
rio de primera clase en diez pesos de plata acuñada y común ; el cual aprovecha solamente á
los Vireyes, Arzobispos y Obispos, los Grandes, y los que tienen honores de Grandes, los Gran-
des Cruces de la Real y Distinguida Orden de Carlos ÍII, los Consejeros de E«tado, y los que
tienen honores de éste Consejo, los Capitanes Generales y los Tenientes Generales de Ejército,
SECCIÓN SEGUNDA. 847
y las Mujeres y Viudas de las calidades referidas. El Sumario de segunda clase en dos pesos de
la misma plata acuñada; el que aprovecha solamente á los Consejeros de cualquiera de los Con-
sejos de S. M., los Presidentes, Kegentes, y todos los demás Ministros togados de las Reales
Chancillerías y Audiencias, los Alguaciles Mayores de estos tribunales, con inclusión de los
que tengan honores de los mismos, y de los demás, que se titulen del Consejo de S. M.; los
Secretarios y Relatores de ellas, los Inquisidores, Abades y Jueces, que ejerzan Jurisdicción
Eclesiástica; los Dignidades, Canónigos y Prebendados de las Santas Iglesias Metropolitanas
y Catedrales ; los Marqueses, Condes, Vizcondes, Barones y Señores de vasallos y de reparti-
mientos; los Gobernadores y Militares, que tengan grado de Coronel, y de ahí arriba hasta el
de Mariscal de Campo inclusive; los Comendadores, Sub-Comendadores y Caballeros de todas
las Ordenes Militares,y los de la Real y Distinguida Orden de Carlos III; los Contadores Gene-
rales y Oficiales de la Real Hacienda, de la Santa Cruzada, y sus Tesoreros, los Secretarios del
Rey, con inclusión de los que tengan honores ; los Intendentes, Contadores y Tesoreros de
Ejército ; los Comisarios, Ordenadores y de Guerra, con inclusión de los que solo tengan hono-
res ; los Intendentes y Contadores de Provincia ; los Corregidores, Alcaldes Mayores y Regido-
res de las Ciudades principales, los Secretarios de sus Ayuntamientos, y los Abogados; y
asimismo las Hombres ricos de todas clases hasta en cantidad de doce mil pesos, y de ahí
arriba ; y las Mujeres délos Seglares inclusos en ésta clase. El Sumario de tercera clase, un
peso de la misma plata acuñada y común ; el que aprovecha solamente á los Alcaldes ordina-
rios, Regidores de los Pueblos, y demás personas ; que tuvieren de caudal seia mil pesos, y de
ahí arriba; y las Mujeres de todos estos. Y el Sumario de la cuarta clase, eu dos reales de la
plata acuñada y común ; el que aprovecha á todas las demás personas de ambos sexos, y de
uno y otro estado Eclesiástico y Secular, sin distinción de calidad, nacimiento ni clase,
excepto los Regulares, que por voto estén obligados al uso perpetuo de manjares cuadragesi-
males, á quienes no les aprovecha éste Indulto: cuyas tasas, que también se expresan en los
mismos Sumarios, mandamos se paguen y cobren, prohibiendo se exija más limosna con pre-
texto de gastos de conducción, de cobranza, ni otro alguno : declarando como declaramos
que están exentos de contribuir con limosna los Regulares del Orden de San Francisco :
los pobres de solemnidad : los Indios, aunque sean Caciques, 6 Mestizos de primer orden,
fuera de los que gozan las circunstancias de las Leyes con autoridad y facultades competentes :
todos los Negros, esclavos y libres, y los Mulatos y Mestizos, fuera de aquellos, que tengan
casa abierta con bienes, negociación ú oficio de Maestro, con tienda de su cuenta; y los jorna-
leros indistintamente de todas clases, que se mantienen de su jornal diario ; quienes solo
tendrán la obligación de rezar en cada dia, que usaren de éste Indulto un Padre nuestro y
Ave Maria^ rogando á Dios por el bien de la Iglesia, exaltación de la Santa Pé Católica,
extirpación de las Herejias, paz y concordia entre los Príncipes Cristianos, por la intención
del Romano Pontífice, por la salud y acierto del Rey nuestro Señor en el Gobierno de ésta
Monarquía, y por el bien general de ella.
2. La remisión de los Sumarios de éste Indulto Cuadragesimal á los Dominios de Indias se
hará al mismo tiempo que los de la Bula de la Santa Cruzada ; y en consideración á que en el
recibo de ellos, su publicación, distribución y despacho, y en la recaudación de sus limosnas
son adaptables las reglas comprendidas en las Instrucciones y Ordenes pertenecientes al ramo
de la Bula de la Santa Cruzada por su analogía con el de éste Indulto, se arreglarán á ellas los
Subdelegados y Tesoreros de Cruzada, y los Jefes y Ministros de la Real Hacienda, en cuanto
toque á sus respectivas obligaciones, y que no se opongan á lo que particularmente se dispone
en ésta.
848 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
3. (Que sus productos han de permanecer depositados á disposición del Comisario Oeneral
hasta que proceda á su aplicación.)
4. (Que se tomen en Indias las cuentas de los productos del Indulto.)
5. (Que los Contadores Oficiales fieales pasen á manos de los Subdelegados de Cruzada un
extracto circunstanciado de lo resultante de las cuentas.)
6. La publicación de éste Indulto Cuadragesimal se ejecutará cada bienio en todos los Domi-
nios de Indias, el mismo dia que la Bula de la Santa Cruzada ; y ordenamos que al tiempo de
la Misa Mayor expliquen los Predicadores, donde los hubiese, y en su defecto los Curas ó Ecle-
siásticos, que estos señalasen, lean en alta voz el Edicto, que hemos formado para instrucción
de los Fieles, en que se declara la mente de su Santidad en el Breve de la concesión de ésta
gracia; dias, en que se puede gozar de ella ; el arreglo de Sumarios en cuatro distintas clases
con SU9 respectivas tasas ; y el destino de sus limosnas al socorro de objetos piadosos : para que
las personas, que quieran aprovecharse de él^ tomen el que les corresponda, según su calidad y
haberes; encargando particularmente á sus oyentes, que reciban con veneración y respeto éste
Indulto Apostólico, que les ha impetrado la piedad y reverentes súplicas del Bey, y que se
abstengan de cuestiones y disputas sobre el uso de él ; y después se fijará dicho Edicto en las
puertas principales y lugares acostumbrados de las Iglesias Catedrales, Colegiales, Conven-
tuales y Parroquiales; á cuyo efecto se acompañará una prudente porción de ejemplares con
las remesas, que se hagan de los Sumarios.
7. Para el gobierno y ejecución de lo respectivo á ésta gracia de Indulto Cuadragesimal en
los Dominios de Indias, subdelegamos nuestras facultades, en lo que las necesiten, á nuestros
Comisarios Subdelegados de la Cruzada ; los cuales se arreglarán en las dudas, que ocurran
sobre su nso,á la declaración, que va puesta al fin de ésta Instrucción.
8. (Se recomienda y encarga la buena armonía entre los Subdelegados y Tesoreros de
Cruzada.)
9. (Suplicatoria á los Señores Vireyes, Audiencias y Ministros de S. M., para que auxilien
en cuanto fuere necesario con sus providencias.)
DECLARACIÓN SOBRE LAS DUDAS, QUE PUEDEN OFRECERSE EN EL USO DE ESTA
GRACIA PONTIPICU.
Con el fin de ocurrir á las diferentes dudas, que pueden suscitarse en muchas Capitales y
Pueblos de los Dominios de Indias, sus Islas y las Filipinas, sobre la inteligencia y uso del
Indulto Apostólico impetrado por la piedad del Bey para ellos, á efecto'de comer carnes salu-
dables en los dias Cuadragesimales, que en él se expresan ; y con la mirado evitar todo motivo
de escrúpulos en materia de ésta importancia ; hemos juzgado oportuno y conveniente declarar
como declaramos :
Que el Sumario debe tomarse en cada uno de los bienios de la duración del Indulto.
Que deben tomar el Sumario de la cuarta clase, y dar dos reales de plata acuñada y común,
así los hijos de familia, como los tios, sobrinos, primos y demás parientes y personas, que un
padre de familias mantuviere en su casa, y asimismo los sirvientes y sirvientas, ya les den la
comida sus amos, 6 perciban todo su salario 6 ración en especie de dinero, por ser, como es,
personal el Indulto, y no estar expresamente comprendidos en los exceptuados.
Que por la misma razón deben tomarle las mujeres casadas, según la clase, en que estén
comprendidos sus maridos.
SECCIÓN SEGUNDA. BÍ9
Que la excepción de los Begulares solo comprende á los de la Orden de San Francisco, con
extensión á las Beligiosas de la misma Orden, que no posean bienes algunos.
Que para aprovecharse del Indulto los Eegulares de las demás Ordenes, deben tomar todos
y cada nno de ellos el Sumario de la cuarta clase, é igualmente la Bula común de vivos de
Cruzada, sin que los Sacerdotes Begulares necesiten tomar la de Lacticinios, por estar solo
concedida á los individuos del Clero Secular.
Quebinguno de los Begulares pueden usar del Indulto en los dias privilegiados, mezclando
lacticinios con pescados ; 7 podrán hacerlo de lacticinios solos, ó mezclados estos con carnes.
Que los Labradores, que cultivan tierras propias 6 anendadas, y cualesquiera otros, que
tengan casa abierta con bienes, negociaciones ú oficio de Maestros, con tienda de su cuenta, no
son comprendidos en la clase de jornaleros ; y por lo mismo deben tomar el Sumario déla
cuarto clase, ó el que le corresponda según sus facultades.
Que todos indistintamente, sean 6 no exceptuados de la contribución de la limosna tasada
para el uso de dicho Indulto^ han de ser obligados para aprovecharse de él á tomar la Bula de
la Santa Cruzada.
Que por carnes saludables se entiendan todas las que están en uso de comerse.
Que los Jueces que ejercen jurisdicción Eclesiástica, aunque sea delegada, deben tomar el
Sumario de la segunda clase.
Qué á los hijos de los Oficiales Generales, y á los de los Consejeros, Condes y Marqueses
les sufraga el Sumario de la cuarta clase, siempre que por sí no disfruten rentas, que lleguen
á seis ó doce mil pesos.
Que los Jornaleros y demás exceptuados pueden tomar el Sumario de la cuarta clase, ó
recibirle, si se les diere de limosna ; en cuyo caso no estarán obligados á rezar las preces
prevenidas en la Instrucción j en el Edicto.
Que á falta de Sumarios de la primera y segunda clase, podrán usar del Indulto las per-
sonas» á quienes únicamente aprovechan dichos Sumarios, tomando en su lugar los equivalentes
de otras clases, hasta el complemento de la tasa de aquellos.
Que los Eclesiásticos Seculares, que quieran usar d$l Indulto, aun para los dias, que éste
señala, necesitan tener las Bulas de Cruzada y de Lacticinios correspondientes á su dignidad
y renta.
Que los Militares, que estuvieren efectivamente empleados, no necesitan del Sumario
del Indulto para el uso de carne ; pero sí los que no estuvieren en actual servicio.
Que los que, por legítima causa, no estuvieren obligados al ayuno, pueden en virtud del
respectivo Sumario del Indulto, usar de la carne en cualquiera hora de los dias indultados.
T que si la Vigilia del Apóstol San Matías cayere en dia délos indultados, puede usarse del
referido Indulto para comer carne. Dado en Madrid á 15 de Octubre de 1796.
D^. Patricio Martínez de Bustos.
Por mandato de su Excelencia.
D. Antonio de Qnadra.
(Del Cedulario Arzobispal Quítense. Tomo 13, pág. 20.)
TOM. I. 106
850 PARTE 4« PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FÍELES.
IV.
PROROQA Pío VII EL INDULTO CUADRAGESIMAL EN TODOS LOS DOMINIOS DE ESPAÑA (1).
Dilecto Filio Patritio Martínez de Bustos, Commissario Bullse Cruciatae in Hispaniarum
Regnis Apostólica auctoritate deputato.
Pius Papa VII.
Dilecto Fili, salutem et Apostolicam benedictionera.
Finem adesse jam hujus perniciosi adeo atque exitialis diuturnique belli, quo Europa ac
totus fere terrarum orbis quatitur, existimare videtur Charissimus in Christo Pilius noster
Carolus, Hispaniarum Rex Catholicus. Cum enim per Litteras nostras Apostólicas in forma
Brevis die 19 Septembris superioris anni id magnopere roganti dederimus ut in cunctis
imperii sui finibus possint Christifideles omnes, prseter paucos, adhibere ad mensam carnes
salubres ova et lactícinia etiam diebus Quadragesiraaí ct jejuniorum, exceptis aliquot,quamdiu
hoc quidem bellum geratur, propter summam nimirum non solum charitatem sed plañe
inopiam alterius generis ciborum, quam bellum ejusmodi importare diceretur : hanc modo
veniam ille sex annis concludi orat et obsecrat, quod tametsi intra illud spatium bellum con-
ficiatur non seque tamen cito regiones et civitates ex acceptis incommodis et calamitatibus se
recuperabunt. Accipimus omen, fuíurumque et ipsi confidimus ut brevi pacem et otium,quod
tam vehementer a Deo precamur, quodque non tantum homines sed etiam tecta atque agri
exoptant, per Jesum Christum consequamur. Et quamquam ad Divinum numen placandum et
misericordiamejuscommovendam, nihilconducibiliusjejuniosit, quod abstinentiam queque
a carnibus atque iis. quse ex carnibus existunt, illisque affinia sunt, desiderat, quse vero
premunt quaeque impendent mala nunc máxime nos cogant haud minus, quam S. Cypriani
aetate ut jejuniis et vigilüs et orationibus insistere cum omni plebe non desinam.us (Ep. 60 ed.
Pamel. 57) quod et Carolum ipsum Regem pro sua excellenti virtute et pietate apprime intel-
ligere atque alios exemplo suo velle docere arbitramur ; si tamen necessitas arctat, qu» una e
causis relaxandi jejunii legesa Totelano Concilio VIII rectissime affertur, illius precibus
obsecundandum videmus. Quamobrem auctoritate Apostólica per has nostras Litteras ómnibus
Christifidelibus utriusque sexus Laicis et Ecclesiasticis, atque etiam Regularibus in terris
ómnibus et Insulis citra ultraque Occeanum. quse in diüone Hispaniarum Regis Catholici sunt,
potestatem facimus vescendi per Quadragesimam et alios jejuniorum dies carnibus salubribus.
ovis et lacticiniis ad sexennium proximum.quod a die, quo datse h» Litterse sunt, numerandum
erit etiamsi intra hoc temporis spatium bellum finem habuerit: non tamen feria 4» Cinerum.
nec feria 6a cujusque hebdomadse Quadragesimae, nec quatuor extremis Majoris Hebdomadíe
diebus, nec vigilüs Natalis Domini, Pentecostés, Assumptionis B. Marise Virginia et
SS Apostolorum. Petri et Pauli ; quibus diebus abstinentiam, quse ab Ecclesia prsecipitur,
adamussim ab ómnibus et singulis, nisi quem forte adversa valetudo de utriusque Medici con-
silio irapediat, obiri jubemus : ac pro cíeteris quidem diebus observandum omnmo aporte denun-
a) A éste Indulto se remitió Pió U en el concedido al Ecuador, el 20 de Mayo de 1862, y en el concedido d
Chile, el 23 de Noviembre de 1850. (Véase la Época 5«.)
SECCIÓN SEGUNDA. 851
ciamus, quod de única comestione per diem, deque uou miscendis ad mensam carnibus et
piscibus sanct. mem. Benedictas XIV, Praedecessor noster, copióse ac dilucide ádmodum de-
claravit qusestíone ex Hispaniis proposita, cujus hac de re Constitutiones, illam prsesertim,
cujus initium est Libentissime quidem ampledimur, 10 Junii anni 1744, hic proplene et
sufficienter expressis habere volnmus,C8eterum cum prseclare ac veré sit a Sancto Csesario dictum :
« Pro eo quod non potestquisjej uñare, amplias debet erogare paaperibus, ut peccata, quse non
potest jejunando curare, possit eleemosynis redimere. » (Hom. 2a); Hic repetimus quae jam
Litteris nostris Siiperioris anni inculcavimus, illos, scilicet, qui hac indulgentia nostra uti
optent, obligari ad certam aliquam eleemosynam, uniformiter, habita ratione cujusque con-
ditionis taxandam, ac praeterea ad aliam, quae pro Bulla Cruciatse indici atque exigi solet:
qua duplici eleemosyna minime persoluta, nemo sibi putet has Litteras nostras quidquam
suffragari. Quod onus quidem divitibus imponere intendimus, nullo autem pacto pauperibus,
in quorum praesertim gratiam tantam nos expromere benignitatem profitemur, qui, si clamabunt
ad Dominum, exaicdiet eos : guia misericors est, ut affirmavit estque ipse poUicitus (Exod.
22). Nomine autem pauperum non eos comprehendimus dumtaxat, qui ostiatim stipem emen-
dicant, quique impares ad sibi victum quaerendum sunt, nihilque prorsus possident, sed eos
etiam, quorum facultates non sufficiunt ad ipsos toto anno vel aegre sustentandos quique labore
manuum et in sudore vultus panem sibi parare coguntur : quos quidem omnes, certis ad
Deum precibus juxta nostram mentem pie recitatis, omni officio defunctos esse decernimus.
Tibí vero, Dilecto Fili, qüandoquidem tantopere Carchis Rex tua prudentia, consilio et sa-
pientafidit, quique jam es Commissarius Cruciatse Bullse auctoritate Apostólica deputatus :
tibi certe uni, utpote id muhus gerenti, committimus, ut has Litteras Nostras publicari et in
omnium notitiam pervenire, easdemque opportunis remediis observan cures, et efficias elee-
mosyoas a divitibus conferendas, secundum quod tibi in Domino videbitur expediré, laxes, ab
iisque colligas separatim deponendas, atque in egenorum et pauperum levamen subsidiumque
erogandas : preces fandendas pauperibus prsescribas, quin aliquis te in exercendo isto, quod
tibi demandavimus muñere, negotium facessere atque interpellare audeat. Ad extremum
illud etiam adjungimus, nihil ut obscurura supersit aut dubium, Regulares eos, qui non tam
lege Ecclesiae tenentur, quam voto se obstrinxerunt, ab Quadragesimalibus cibis omni tempere
se alendes, hoc privilegio nostro non contineri, nec nostri esse consilii illos suscepta obliga-
tione per has Litteras exsolvere. Non obstantibas Apostolicis et in Universalibus etc. Consti-
tutionibus etc. quibuscumque.
Datum Romse, apudS. Mariam Majorem, sub annulo Piscatoris, die 7 Augusti 1801,
Pontificatus nostri auno secundo. Pro Domino Cardinali Braschio de Honestis. J. Josius
Substitutus.
(Boletín Eclesiástico de Chile, tomo 2, pág. 373).
RESUMEN DEL ANTERIOR INDULTO CUADRAGESIMAL.
!• Habiendo prorogado el Pontifice Pió VII, en 18 de Setiembre de 1800, el Indulto Cuadragesimal
para los Dominios de España, mientras durase la calamitosa guerra de Europa ; ahora suplica el Rey
Carlos IV que éste Indulto concedido en dicha fecha por seis anos, se prorogue, aunque cese la
guerra, por más tiempo, en razón de la dificultad de recuperar pronto la tranquilidad antigua, des-
pués de ella, y la poca oportunidad de obtener viandas Cuadragesimales.
2" El Pontífice, aunque no deja de conocer que el ayuno es el mejor medió para atraer las miseri-
cordias de Dios en tiempo de tribulación, como lo aconsejaba en sus dias San Cipriano ; no obstante,
852 PARTE 4« PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
considerando la necesidad urgente de ésta dispensa, accede benignamente á las súplicas del Rey
Católico, y proroga por un sexenio dicho Indulto Cuadragesimal, aunque cese la guerra : concediendo
licencia de comer carnes, huevos y lacticinios en la Cuaresma y demás ayunos del afio, con la obliga-
ción de no hacer más que una sola comida (los que ayunan) y de no promiscuar en ella.
3*^ Se exceptúan ciertos dias en éste Indulto : á saber el Miércoles de Ceniza, los Viernes y los
cuatro dias últimos de Cuaresma, con las cuatro vigilias de Natividad, de Pentecostés, de la Asunción
de N. Señora, y de los Santos Apóstoles San Pedro y San Pablo : en cuyos días obliga la abstinencia
á no ser que alguno por falta de salud ex consilio utriusque Medid esté impedido de ayunar.
40 Y porque, según dice San Cesáreo, pro eo quod non potest quis jejunare^amplius debet erogare pau'»
peribus, ul peecata, quce non potest jejunando curare^ possit eleemosynis redimere, todos los indultados,
según su calidad, deberán pagar una limosna por éste Indulto, ademas de la limosna por la Bula de
la Cruzada, que necesariamente deben tomar para gozar de ésta gracia.
5o<2uiei*e sin embargo el Padre Santo que ésta limosna se imponga solamente á los ricos, y no á
los pobres, para con los cuales se muestra tanto más benigno, cuanto más persuadido está de que
los infelices, si clamabunl ad Dominum^ exaudiet eos : quia misericors est (Exod. 2 2). T por estos pobres
exceptuados de pagar la limosna, entiende el Padre Santo no solamente los mendigos, y todos aque-
llos, que no tienen como ganar el sustento, y que nada poseen ; sino aquellos infelices también, cuyas
facultades son tan escasas, que no tienen lo necesario para pasar el ano ó lo pasan con dificultad : lo
mismo que todos aquellos, que están obligados á buscar el sustento con el sudor de su rostro y el
trabajo de sus manos. Todos los cuales declara el Pontífice dispensados con sola la obligación de
rezar algunas preces, según la intención de Su Santidad.
6<^ Al Comisario de Cruzada, Don Patricio Martinez de Bustos, se le concede la ejecución de éste
Indulto, dándole facultad para tasar y recoger sus limosnas, las cuales se han de colectar aparte, y
se bañ de emplear solamente en alivio de los pobres y necesitados, y no en otro objeto.
7o Y para que ninguna diñcultad quede sin aclararse, expresa Su Santidad que no se hallan com-
prendidos en éste Indulto aquellos Regulares, que por su instituto están obligados á la abstinencia
todo el ano.
Dado en Roma, á 7 de Agosto de 1801.
OBSERVACIONES.
Este documento es uno de los más interesantes en nuestros dias, por haberse remitido á él Ntro.
SSmo. Padre Pió IX en los Indultos cuadragesimales, concedidos al Ecuador y Chile, en cuanto á las
facultades del Comisario, las cuales ahora pertenecen á los Ordinarios en sus respectivas Diócesis.
Ademas es interesante por la amplitud en favor de los pobres : descargando de la limosna á todos
los que se alimentan con el sudor de su rostro, ó con dificultad pueden pasar el ano.
MONITORIO DEL COMISARIO A LOS OBISPOS DB AMERICA, SOBRE BL INDULTO
CUADRAGESIMAL, PARA BL BIENIO DB 1804 Y 1805.
nmo. Señor.
May Señor mió : Condescendiendo N. SS. P. Fio Vil con las piadosas instancias del Bey
nuestro Señor en beneficio de sus vasallos, se ha dignado extender á esos dominios por su
Breve de 7 de Agosto de 1801, el nuevo Indulto 6 privilegio ampliativo concedido á estos, para
SECCIÓN SEGUNDA. 853
que todos los Fieles de ambos sexos, y de udo y otro estado Secular y Eclesiástico, inclusos los
Begulares, puedan con toda seguridad de conciencia comer carnes saludables, huevos y lacti-
einios en los dias de Cuaresma y demás vigilias y abstinencias del año, exceptuando solamente
el Miércoles de Ceniza, los Viernes de cada semana de Cuaresma, el Miércoles, Jueves, Viernes
y Sábado de la Semana Santa 6 Mayor, las Vigilias de la Natividad de nuestro Señor Jesu-
cristo, de Pentecostés, de la Asunción de la Beatísima Virgen María, y las de los Bienaven-
turados Apóstoles, S. Pedro y S. Pablo, con la obligación precisa en todos de guardar la forma
de ayuno, menos los dispensados de consejo de sus Confesores y Médicos; cuyo Indulto (en el
cual no se comprenden los Eegulares, que estén obligados por voto al uso perpetuo de manjares
cuadragesimales) es por tiempo y espacio de seis años, que empezaran en esos dominios desde
el bienio de 1804 y 1805.
Su Santidad me ha cometido la ejecución de ésta gracia en calidad de Comisario General de
Cruzada, encargándome la haga publicar en todos los dominios de S. M. para que tenga efecto,
y se consigan las gracias y fines piadosos de su concesión ; y cumpliendo con éste encargo, he
dispuesto el Edicto, de que acompaño á V. S. I. un ejemplar, en que se declara la mente de
S. S. en el Breve de la concesión de ésta gracia ; dias, en que se puede gozar de ella; el arreglo
de Sumarios en cuatro distintas clases, con sus respectivas tasas ; y el destino de sus limosnas
á objetos de utilidad pública y general ; de cuyo Edicto se remitirá una prudente porción con
las remesas, que se hagan de los Sumarios de éste ramo, para que se distribuyan á los Curas
Párrocos de esa Diócesis, y que por estos ó los Eclesiásticos, que ellos señalen, se lea en alta
voz el mismo dia, que se haga la publicación de la Bula de la Santa Cruzada, al tiempo de la
Misa Mayor, á fin de que las personas, que quieran aprovecharse de dicho Indulto, tomen el
Sumario, que les corresponda según su calidad y haberes ; encargando particularmente á sus
oyentes, que reciban con veneración y respeto ésta gracia Pontificia, que les ha impetrado la
piedad y reverentes súplicas de S. M., y que se abstengan de cuestiones y disputas sobre el uso
de ella; fijando después dicho Edicto en las puertas principales y lugares acostumbrados de
las Iglesias, y explicándole todos los años en las ocasiones, que les parezcan más oportunas,
especialmente desde el mes de Enero hasta la entrada de Cuaresma.
Lo que participo áV. S. I., para que por el tiempo de dicha concesión, y de todas las ulte-
riores, que puedan ocurrir, se abstenga, como se lo suplico, de hacer uso de las facultades
delegadas en ésta parte por las Bulas llamadas Sólitas; y que prevenga á los citados Curas
Párrocos de esa Diócesis, que cumplan con el referido encargo, para que se verifiquen puntual-
mente las piadosas intenciones de S. M., esperando me dará V. S. I. aviso de quedar en ejecu-
tarlo así.
Dios guarde á V. S. I. muchos años, como deseo. Madrid, 4 de Mayo de 1812.
Illmo. Señor,
Don Patricio Martínez de Bustos.
(Cedul Arzob. de Quito, tom. 11, pág. 274.)
VI.
BDICTO DEL COmSARIO SOBRE EL INDULTO CUADRAaBSIMAL .
Nos, Don Patricio Martínez de Bustos, Arcediano de Trastamara, Dignidad y Canónigo de la
Santa Metropolitana Iglesia de Santiago, Caballero Gran Cruz de la Real y Distinguida Orden
Española de Carlos III, Exactor y Colector de las Pensiones consignadas á la misma Beal Orden,
%U PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Individuo nato de la Eeal Junta de la Inmaculada Concepción, Juez privativo del nuevo
Kezado, del Consejo de S. M., y Comisario Apostólico General de las tres Gracias de Cruzada,
Subsidio y Excusado en todos los Reinos y Señoríos de S. M. C, etc. etc.
A todos los Pieles Cristianos de cualquier estado, dignidad y calidad que sean, estantes
y habitantes en los Dóminos de Indias, sus Islas y las Filipinas : Salud en nuestro Señor
Jesucristo.
Hacemos saber que N. SS. P. Pió VII, condescendiendo con las piadosas instancias de nues-
tro Católico Monarca (que Dios guarde), ha venido en extender á esos Dominios por su Breve
de7 Agosto de 1801, cometido exclusivamente á Nos, en calidad de Comisario General de
Cruzada, el nuevo Indulto ampliativo, concedido á estos, para que todos los Pieles de ambos
sexos, y de uno y otro estado, Secular y Eclesiástico, puedan comer carnes saludables, huevos
y lacticinios, en la forma que abajo se expresará, por tiempo y espacio de seis años, que empeza-
rán acontarse ahí desde el bienio de 1804 y 1805.
Habiéndosenos comunicado dichas Letras Apostólicas con Real Orden de S. M., y el pase del
Supremo Consejo de esos Dominios, las recibimos y hemos aceptado con el respeto y veneración
debida, y para que tengan cumplido efecto, acordamos expedir el presente, por el cual declara-
mos y mandamos lo siguiente :
En primer lugar, es la intención de Su Santidad, que usando de su autoridad Apostólica,
podamos dispensar con todos los Pieles de uno y otro sexo, así Seculares como Ecclesiásticos,
inclusos los Regulares, estantes y habitantes en esos Dominios, para que en virtud de éste
Indulto Pontificio puedan comer carnes saludables, huevos y lacticinios en los dias de Cuaresma
y demás vigilias y abstinencias del año, á excepción solamente del Miércoles de Ceniza, los
Viernes de cada semana de Cuaresma, el Miércoles, Jueves, Viernes y Sábado de la Semana
Santa ó Mayor, las vigilias de la Natividad de nuestro Señor Jesucristo, de Pentecostés, de la
Asunción de la Beatísima Virgen María, y las de los Bienaventurados Apóstoles, San Pedro y
San Pablo, con la obligación precisa en todos de guardar la forma del ayuno, excepto los dispen-
sados de consejo de sus Confesores y Médicos : declarando, como declaramos, que no ha de
poder aprovechar éste Indulto á los Regulares, que estén obligados por voto al uso perpetuo de
manjares cuadragesimales.
Asimismo declaramos, que para usar de éste Indulto los que quisieren valerse de él (no
siendo de la clase de pobres), han de tomar el correspondiente Sumario, dandpla limosna, que
según los diversos órdenes, grados y condiciones hemos tasado, y con distinción de clases se
expresa al pié de éste nuestro Edicto.
Para gozar del mismo Indulto los pobres no han de ser obligados á contribuir con la expre-
sada limosna, ni á tomar el Sumario, y sí solo han de rezar en cada dia que usaren de éste privi-
legio un Padre nuestro y Ave^ Marta, que desde luego les señalamos : declarando, como
declaramos, que solo se comprenden en la clase de pobres los de solemnidad ; los Regulares del
Orden de San Prancisco ; los Indios, aunque sean Caciques ó Mestizos de primer orden, fuera de
los que gozan las circunstancias de las leyes con autoridad y facultades competentes ; todos los
Negros esclavos y libres ; los Mulatos y los Mestizos, fuera de aquellos, que tengan casa abierta
con bienes, negociación ú oficio de Maestros, con tienda de su cuenta; y los jornaleros indistin-
tamente de todas clases, que se mantienen de su jornal diario.
Igualmente declaramos, que para usar de éste Indulto han de tener todos la Bula de la Santa
Cruzada, y ademas los Eclesiásticos Seculares, que no pasen de sesenta años, la de Lacticinios.
Declaramos asimismo, que la mente de Su Santidad y la intención de nuestro Católico Mo-
narca es, que las limosnas, con que contribuyen los Fieles por éste Indulto, se inviertan en
SECCIÓN SEGUNDA. 855
objetos de utilidad pública y general : en su consecuencia ordenamos, que las personas, que en
esos Dominios recaudan las limosnas de la Santa Bula, tengan el cargo de recoger las del refe-
rido Indulto, con arreglo á las Instrucciones, que les comunicamos, llevando cuenta separada
de su producto, para darle aplicación con consentimiento de S. M.
Por último advertimos, que aunque atendiendo al mayor número de dias, en que por el
citado Breve de 7 de Agosto de 1801 se permite comer carnes y lacticinios, así en la Cuaresma,
como en las demás vigilias y abstinencias del año, podríamos justamente hacer alguna varia-
ción en la limosna, con que debe contribuirse para gozar de éste privilegio, pues en lugar de
los veinte dias, á que se extendía el Indulto Apostólico Cuadragesimal, se amplía la presente
concesión á más de ciento; sim embargo, usando de benignidad, no hemos querido hacer nove-
dad en ésta parte, y declaramos que para gozal' de ésta gracia Pontificia basta contribuir la
limosna, que teníamos fijada con respecto al Indulto Cuadragesimal, y se expresará al pié de
éste nuestro Edicto.
Y á fin de que todos los Fieles de esos Dominios puedan disfrutar el beneficio, que con ésto
Indulto les dispensa el Romano Pontífice por un efecto de su benignidad Apostólica, manda-
mos se lea y publique el presente en las Santas Iglesias Metropolitanas y Catedrales, y en las
Colegiatas, Parroquiales y Conventuales en los dias, en que se solemnice la función de la Santa
Bula, y principalmente desde principios de Enero hasta la Cuaresma, leyéndose al tiempo de la
Misa, Mayor, y fijándose en las puertas principales de unas y otras Iglesias, para que llegue á
noticia de todos los Fieles, y se instruyan de las gracias, que el Rey nuestro Señor les ha impe-
trado, de las calidades y condiciones, con que podrán aprovecharse de ellas, y del importante
destino, á que han de aplicarse las limosnas, con que contribuyan.
Todo lo cual ordenamos á los Predicadores de la Santa Bula, á los Curas y sus Tenientes, y
á los demás Eclesiásticos Seculares y Regulares expliquen y manifiesten á las Fieles, arreglán-
dose al literal sentido de todas y cada una de las cláusulas de éste nuestro Edicto, para que
tenga la debida observancia, y que se abstengan de cuestiones y disputas sobre éste privilegio :
pues así conviene al servicio de Dios y de nuestro Católico Monarca, y es nuestra voluntad.
Dado en Madrid, á 4 de Mayo de 1802.
LIMOSNA, QUE EN TODOS LOS REINOS DE LAS INDIAS, SUS ISLAS Y LAS FILIPINAS DEBEN
DAR LOS FIELES, PARA USAR DEL INDULTO DE COMER CARNE, HUEVOS Y LACTICINIOS
EN LOS DIAS, QUE EXPRESA.
Sumario de la Primera Clase.
Por la limosna de éste Sumario deben dar diez pesos de plata acuñada y común las personas,
á quienes solamente aprovecha, y son las siguientes :
Los Vireyes, Arzobispos y Obispos.
Los Grandes, y los que tienen honores de Grandes.
Los Grandes Cruces de la Real y Distinguida Orden de Carlos III.
Los Consejeros de Estado, y los que tienen honores de éste Consejo.
Los Capitanejs Generales, y los Tenientes Generales de Ejército, y las mujeres y viudas de
las calidades referidas.
Sumario de la Segunda Clase.
Por la limosna de éste Sumario deben dar dos pesos de la misma plata las personas, á quienes
solamente aprovecha, y son las siguientes :
856 PARTS 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Los consejeros de cualquiera de los Consejos de S. M. : los Presidentes, Regentes, y todos los
demás Ministros Togados de las Reales Chancillerías y Audiencias ; los Alguaciles mayores de
estos Tribunales, con inclusión de los que tengan honores de los mismos, y de los demás, que
se titulen del Consejo de S. M. ; los Secretarios y Relatores de ellas, los Inquisidores, Abades
y Jueces, que ejerzan jurisdicción eclesiástica.
Los Dignidades, Canónigos y Prebendados de las Santas Iglesias Metropolitanas y Cate-
drales.
Los Marqueses, Condes, Vizcondes, Barones, Señores de vasallos y de repartimientos ; los
Gobernadores y Militares, que tengan grado de Coronel, y de ahí arriba hasta el de Mariscal
de Csmi^ inclusive; los Comendadores, Subcomendadores y Caballeros de todas las Ordenes
Militares, y los de la Real Distinguida Orden de Carlos ni.
Los Contadores Generales y oficiales de la Real Hacienda, de la santa Cruzada, y sus Teso-
reros ; los Secretarios del Rey, con inclusión de los que tengan honores.
Los Indentendes, Contadores y Tesoreros de Ejército; los Comisarios Ordenadores y de
Guerra, con inclusión de los que solo tengan honores.
Los Intendentes y Contadores de Provincia ; los Corregidores, Alcaldes Mayores y Regidores
de las Ciudades principales ; los Secretarios de sus Ayuntamientos, y los Abogados ; y asimismo
los hombres ricos de todas clases hasta en cantidad de doce mil pesos, y de ahí arriba; y las
mujeres de los Seglares inclusos en ésta clase.
Sumario de la Tercera Clase.
Por la limosna de éste Sumario deben dar un peso de dicha moneda las personas, á quienes
solamente aprovecha, y son las siguientes :
Los Alcaldes ordinarios. Regidores de los pueblos, y demás personas, que tuvieren de caudal
seis mil pesos, y de ahí arriba; y las mujeres de todos estos.
Sumario de la Cuarta Clase.
Aprovecha á todas las demás personas de ambos sexos, así del Estado Ecclesiástico, como del
Secular, sin distinción de calidad, nacimiento ni clase, y por él deberán contribuir la limosna de
dos reales de dicha plata acuñada y común.
Exceptuados de la contribución de la limosna.
Lo son los Regulares del Orden de San Francisco; los pobres de solemnidad ; los Indios,
aunque sean Caciques ó Mestizos de primer orden, fuera de los que gozan las circunstancias de
las leyes con autoridad y facultades competentes ; todos los Negros esclavos y libres ; los Mula-
tos y los Mestizos, fuera de aquellos, que tengan casa abierta con bienes, negociación ú oficio de
Maestros, con tienda de su cuenta; y los jornaleros indistintamente de todas clases, que se
mantienen de su jornal diario. Don Patricio Martínez de Bustos.
Por mandado de S. E.
D. Antonio de los Rios.
SECCIÓN SEGUNDA. 857
VIL
MONITORIO DEL COMISARIO GENERAL DE CRUZADA.
Ilustrisimo Sr. Obispo de Quito.
Muy Señor mío : Condescendiendo N. SS. P. Pió VII, con las piadosas instancias del Rey
Nuestro Señor, en beneficio de sus vasallos, se ha dignado prorogar en virtud de Breve, dado
en fíomaá 20de Marzo de 1815, por los diez años próximos tan solamente, el privilegio con-
cedido anteriormente, para que todos los Fieles de estos Reinos, Islas adyacentes y esos
Dominios, inclusos los Regulares, puedan con toda seguridad de conciencia comer carnes
saludables, huevos y lacticinios en los días de Cuaresma y demás vigilias, y abstinencias dei
año, exceptuando solamente el Miércoles de Ceniza, los Viernes de cada semana de Cuaresma,
el Miércoles, Jueves, Viernes y Sábado de la Semana Santa 6 Mayor, las Vigilias de la Nati-
vidad de Nuestro Señor Jesucristo, de Pentecostés, de la Asunción de la Beatísima Virgen
María, y las de los Bienaventurados Apóstoles, San Pedro y San Pablo, con la obligación pre-
cisa en todos de guardar la forma del ayuno, menos los dispensados de consejo de sus confesores
y médicos ; cuyo Indulto (en el cual no se comprenden los Regulares, que estén obligados por
voto al uso perpetuo de manjares Cuadragesimales) ha de empezar á disfrutarse ahí desde el
año de 1819.
Su Santidad me ha cometido la ejecución de ésta gracia, en calidad de Comisario General
de Cruzada, encargándomela haga publicar en todos los dominios de S. M., para que tenga
efecto, y se consigan las gracias y ñnes piadosos de su concesión; y cumpliendo con éste en-
cargo, he dispuesto el Edicto, de que acompaño á V. S. I. cuatro ejemplares, en que se declara
la mente de Su Santidad en el Breve de la Concesión de ésta gracia ; dias, en que se pueda go-
zar de ella ; el arreglo de Sumarios en cuatro distintas clases con sus respectivas tasas ; y el
destino de sus limosnas á objetos de utilidad pública y general, de cuyo Edicto se remitirá
una prudente porción con las remesas, que se hagan de los Sumarios de éste ramo, para que
se distribuyan á los Curas Párrocos de esa Diócesis, y que por estos, ó los Eclesiásticos, que
ellos señalen, se lea en alta voz en el mismo dia, que se haga la publicación de la Bula de la
Santa Cruzada, al tiempo de la Misa Mayor ; á fin de que las personas, que quieran aprove-
charse de dicho Indulto, tomen el Sumario, que les corresponda, según su calidad y haberes ;
encargando particularmente á sus oyentes, que reciban con veneración y respeto ésta gracia
Pontificia, que les ha impetrado la piedad y reverentes súplicas de S. M., y que se abstengan
de cuestiones y disputas sobre el uso de ella; fijando después dicho Edicto en las puertas
principales y lugares acostumbrados de las Iglesias, y explicándole todos los años en las oca-
siones, que les parezcan más oportunas, especialmente desde el mes de Enero hasta la entrada
de Cuaresma.
Lo que participo ^ V. S. I., para que por el tiempo de dicha concesión y de todas las ulte-
riores, que puedan ocurrir, se abstenga, como se lo suplico, de hacer uso de las facultades
delegadas en ésta parte por las Bulas llamadas Sólitas y que prevenga á los citados Curas
Párrocos de esa Diócesis, que cumplan con el referido encargo, para que se verifiquen pun-
tualmente las piadosas intenciones de S. M., esperando me dará V. S. 1. aviso de quedar en
TOM. I. 107
858 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
ejecutíirlo así. Dios guarde á V. S. I. muchos años, como deseo. Madrid, 1 de Agosto de 1816.
Ilustrísimo Señor,
B. L. M. de V. S. L su más atento y seguro Servidor y Capellán.
Francisco Yañez Bahamonde.
(Del Cedulario Arzobispal Quítense, tom. 16, pág. 286.)
vm.
EDICTO DEL COMISARIO.
Nos, Don Francisco Yañez Bahamonde, Canónigo de la Santa Patriarcal Iglesia de Sevilla,
Caballero Pensionista de la Keal y Distinguida Orden Española de Carlos III, Exactor y Colector
de las Pensiones consignadas á la misma Real Orden, Individuo nato de la Keal Junta de
la Inmaculada Concepción, Juez privativo del nuevo Rezado, Capellán de Honor de S. M.,de
su Consejo, y Comisario Apostólico General de las tres gracias de Cruzada, Subsidio y Excusado
en todos los Reinos y Señoríos de S. M. C.
A todos los Fieles Cristianos de cualquiera estado, dignidad y calidad que sean, estantes y
habitantes en los Dominios de Indias, sus Islas y las Filipinas : Salud en nuestro Señor
Jesucristo.
Hacemos saber, que estando ya para terminar en esos Dominios la próroga última del
Indulto Apostólico, concedido para poder comer carnes saludables en las vigilias y demás
abstinencias del año, á excepción de algunos dias, que ya se expresaron en el último Edicto
de nuestro antecesor, expedido en 4 de Diciembre de 1807, condescendiendo con las piadosas
instancias de nuestro Católico Monarca, Don Fernando VII (que Dios guarde), se ha dignado
nuestro Santísimo Padre Fio VII por su Breve, dado en Roma á 2 de Marzo de 1815, y
cometido exclusivamente á Nos, como Comisario General de Cruzada, prorogar por los diez
años próximos tan solamente el referido Indulto, concedido anteriormente, para que todos los
Fieles de estos Reinos, Islas adyacentes, y de esos Dominios, puedan comer carnes saludables,
huevos y lacticinios en los dias de Cuaresma, y en los de vigilia y abstinencia, que ocurren en
el discurso del año, á excepción de los que abajo se expresarán; cuya gracia empezará á dis-
frutarse ahí en el año de 1819, respecto á que concluye la anterior en el de 1818.
Habiéndosenos comunicado dichas Letras Apostólicas con Real Orden de S. M., y obtenido
el pase del Supremo Consejo de esos Dominios, las recibimos y hemos aceptado con el
respeto y veneración debida, y para que tengan cumplido efecto, acordamos expedir el pre-
sente, por el cual declaramos y mandamos lo siguiente :
En primer lugar, es la intención de Su Santidad, que usando de su autoridad Apostólica
podamos dispensar con todos Fieles de uno y otro sexo, así Seculares como Eclesiásticos,
inclusos los Regulares, estantes y habitantes en esos Dominios, que se hallen bajo la Domi-
nación de nuestro Católico Monarca, para que en virtud de éste Indulto Pontificio puedan
comer carnes saludables en los dias de Cuaresma y demás abstinencias del año, á excepción
solamente del Miércoles de Ceniza, los Viernes de cada semana de Cuaresma, el Miércoles,
Jueves, Viernes y Sábado de la Semana Santa ó Mayor, las Vigilias de la Natividad de
Nuestro Señor Jesucristo, de Pentecostés, de la Asunción de la Beatísima Virgen María, y la
de los Bienaventurados Apóstoles, San Pedro y San Pablo, con la obligación precisa en todos
de guardar la forma del ayuno, cuando ocurra éste precepto^ á excepción de los dispensados de
SECCIÓN SEGUNDA. 859
consejo de sus Confesores y Médicos, que podrán usar de la carne en cualquiera hora de los
dichos días de abstinencia ; declarando, como declaramos, que no ha de poder aprovechar ésta
concesión Apostólica á los Kegulares, que por voto están obligados al uso perpetuo de manjares
Cuadragesimales, y que las demás personas, á quienes se permite su uso, no puedan mezclar
en los expresados dias comidas de carne con pescados, conforme á la Constitución del Papa
Benedicto XIV, Non amUgimus, de 30 de Mayo de 1741.
Asimismo declaramos, que para usar de ésta gracia Apostólica, las personas, que quisieren
aprovecharse de ella (no siendo de la clase de pobres), han de tomar precisamente cada una y en
cada una de las predicaciones, que comprenderá esta próroga, el correspondiente Sumario,
dando la limosna, que según los diversos órdenes, grados y condiciones de los Fieles hemos
tasado, y con distinción de clases se expresará al pié de ésto nuestro Edicto.
Que para gozar de éste misino Indulto, los pobres no han de ser obligados á contribuir con
la expresada limosna, ni á tomar el Sumario, y sí solo han de rezar en cada dia, que usaren de
éste privilegio, un Padre Nuestro y Ave, Maria, que desde luego les señalamos, declarando,
como declaramos, que solo se comprenden en la clase de pobres, los de solemnidad é impedidos,
que carecen de todo género de bienes é industria ; los Eegulares del Orden de San Francisco,
con extensión á las Religiosas de la misma Orden, que no posean bienes algunos; los Indios,
aunque sean Caciques ó Mestizos de primer Orden, fuera de los que gozan las circunstancias
de las leyes, con autoridad y facultades competentes; todos los Negros esclavos y libres, los
Mulatos y los Mestizos, fuera de aquellos, que tengan casa abierta con bienes, negociación ú
oficio de maestros, con tienda de su cuenta ; y los meramente jornaleros de todas clases, así
del campo como de cualesquiera artes y oficios, que se mantienen de su jornal diario; y que si
alguno de estos quisiese tomar el Sumario ó le recibiese de limosna, no estará obligado á
rezar dichas preces.
Declaramos asimismo, que todos, para gozar de éste Indulto, sean ó no exceptuados de con-
tribuir con la limosna, han de tener la Bula de la Santa Cruzada, y ademas la de Lacticinios
los Eclesiásticos Seculares, quo no pasen de sesenta años.
Finalmente declaramos, que la mente de Su Santidad, y la intención de nuestro Católico
Monarca ha sido y es, que las limosnas, con que contribuyen los Fieles por éste Indulto, se
inviertan en objetos de utilidad pública y general : en su consecuencia ordenamos, que las per-
sonas, que en esos Dominios recaudan la limosna de 'la Santa Bula, tengan el cargo de recoger
las del referido Indulto, con arreglo á las instrucciones, que les están comunicadas, llevando
cuenta separada de su producto, para darle aplicación con consentimiento de S. M.
T para que todos los Fieles de esos Dominios puedan gozar del beneficio, que con éste Indulto
les dispensa el Romano Pontífice por un efecto de su benignidad Apostólica, mandamos se lea
y publique éste nuestro Edicto en las Santas Iglesias Metropolitanas y Catedrales, y en las
Colegiatas, Parroquiales y Conventuales en los dias, en que se solemnicé la función de la
Santa Bula y principalmente desde principios de Enero hasta la Cuaresma del año de 1819, al
tiempo de la Misa Mayor, fijándose después en las puertas principales de dichas Iglesias,
para que llegue á noticia de todos los Fieles, y se instruyan de las gracias, que el paternal
amor del Rey nuestro Señor les ha impetrado, de las calidades y condiciones, con que podrán
aprovecharse de ellas, y del importante destino, á que han dé aplicarse las limosnas, con que
contribuyan.
Todo lo cual ordenamos, y mandamos á los Predicadores de la Santa Bula, á los Curas y sus
Tenientes, y á los demás Eclesiásticos y Seculares y Regulares expliquen y manifiesten á los
Fieles, arreglándose al literal sentido de éste nuestro Edicto, para que tenga la más puntual
860 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
observancia, haciéndoles particular encargo, de que se abstengan de cuestiones, interpreta-
ciones y disputas sobre el uso de éste privilegio ; pues así conviene al servicio de Dios, y de
nuestro Católico Monarca ; y es nuestra voluntad.
Dado en Madrid, á 1 de Agosto de 1816.
LIMOSNA, QUE EN TODOS LOS REINOS BE LAS INDIAS, SUS ISLAS Y LAS FILIPINAS, DEBEN
DAR LOS FIELES, PARA USAR DEL INDULTO DE COMER CARNES, HUEVOS Y LACTICI-
NIOS EN LOS días, que EXPRESA.
Sumario de la la Clase.
Por la limosna de éste Sumario deben dar diez pesos de plata acuñada y común las personas,
á quienes solamente aprovecha, y son las siguientes :
Los Vireyes, Arzobispos y Obispos ; los Grandes, y los que tienen honores de tales ; los gran-
des Cruces de la Keal Distinguida Orden de Carlos III; de la de San Fernando ; de la Americana
de Doña Isabel la Católica y de la de San Hermenegildo; los Consejeros de Estado, y los que
tienen honores de éste Consejo, los Capitanes Generales, y los Tenientes Generales de Ejército;
y las mujeres y viudas de los Seglares de las calidades referidas.
Sumario de la 2a Clase.
Por la limosna de éste Sumario deben dar dos pesos de la misma plata las personas, á quie-
nes solamente aprovecha, y son las siguientes :
Los Consejeros de cualquiera de los Consejos de S. M.; los Presidentes, Regentes y demás
Ministros Togados de las Reales Chancillerías y Audiencias ; los Fiscales y Alguaciles Mayores
de estos Tribunales, con inclusión de los que tengan honores de los mismos, y de los demás,
que se titulen del Consejo de S. M.; y los Secretarios y Relatores de las mismas Chancillerías
y Audiencias.
Los Inquisidores, Abades y Jueces, que ejerzan jurisdicción Eclesiástica; los Dignidades,
Canónigos y Prebendados de las Santas Iglesias Metropolitanas y Catedrales.
Los Marqueses, Condes, Vizcondes, Barones, Señores de Vasallos y de repartimientos ; los
Gobernadores y Militares, que tengan grado de Coronel, y de ahí arriba hasta el de Mariscal
de Campo inclusive ; los Comendadores, Subcomendadores y Caballeros de todas las Ordenes
Militares, y los de la Real Distinguida Orden Española de Carlos III ; de la de San Fernando ;
de la Americana de Doña Isabel la Católica, y de la de San Hermenegildo.
Los Contadores generales y Oficiales de la Real Hacienda, de la Santa Cruzada, y sus Teso-
reros ; y los Secretarios del Rey, con inclusión de los que solo tengan honores.
Los Intendentes, Contadores, y Tesoreros de Ejército, los Comisarios, Ordenadores y de
Guerra, con inclusión de los que solo tengan honores.
Los Intendentes y Contadores de Provincia ; los Corregidores, Alcaldes Mayores y Regidores
de las Ciudades principales ; los Secretarios de sus Ayuntamientos y los Abogados; y asi-
mismo todas las personas de cualquiera clase que sean, que por sueldos, pensiones ó renta de
sus mayorazgos y haciendas, ó por ganancias de sus profesiones, oficios ó industrias ó manejos
de cualquira especie de comerció, gocen, adquieran ó disfruten caudal hasta en cantidad de
ciento veinte pesos, y de ahí arriba ; y las mujeres de los seglares inclusos en ésta clase.
Sumario de la 3a Clase.
Perla limosna de éste Sumario deben dar un peso de dicha moneda las personas, á quienes
solamente aprovecha, y son las siguientes :
SECCIÓN SEGUNDA. 861
Los Alcaldes ordinarios, Regidores de los pueblos, y demás personas de cualquiera clase,
que tuvieren de caudal sesenta pesos, y de ahí aniba, y las mujeres de todos estos.
Sumario de la 4a Clase.
Aprovecha á todas las demás personas de ambos sexos, así del estado Eclesiástico como del
Secular, sin distinción de calidad, nacimiento ni clase ; y por el deberán contribuir con la
limosna de dos reales de dicha plata acunada y común.
Exceptuados de la contribución de la limosna.
Lo son los Eegulares del Orden de San Francisco ; los pobres de solemnidad ; los Indios,
aunque sean Caciques 6 Mestizos de primer orden, fuera de los que gozan las circunstancias
de las leyes, con autoridad y facultades competentes ; todos los Negros, esclavos y libres ; los
Mulatos y los Mestizos, fuera de aquellos, que tengan casa abierta con bienes, negociación ú
oficio de maestros, con tienda de su cuenta ; y los jornaleros indistintamente de todas clases,
que se mantienen de solo su jornal diario ; los cuales deberán rezar un Padre nuestro y una
AveMaria cada dia de los que usaren de éste Indulto. T declaramos, que no deben compren-
derse en los casos de estos los aprendices de artes ú oficios, y los sirvientes, á quienes sus
amos 6 maestros den la comida, 6 perciban todo su salario 6 ración en especie de dinero, los
cuales deberán tomar el respectivo Sumario para aprovecharse de éste Indulto ; ni los hijos de
familia, que siendo jornaleros, sean sustendados por sus padres ü otras personas ; que todos los
Fieles sin distinción han de tener la Bula de la Santa Cruzada de la corriente predicación : que
los Eclesiásticos Seculares (que no pasen de sesenta años) necesitan también la de lacticinios,
correspondiente á su dignidad y renta, y que los Eegulares no puedan usar de éste Indulto,
mezclando lacticinios con pescados, pero podrán hacerlo de lacticinios solos, ó mezclados estos
con carne. !<> de Agosto de 1816.
Don Francisco Yañez Bahamonde.
Por mandado de S. S. I.
Don Antonio de los Bios.
(Del Cedulario Arzobispal Quítense, tom. 16, pág. 297.)
RESUMEN DEL DOCUMENTO ANTERIOR.
Pío VII, que habla prorogado el Indulto Cuadragesimal el 4 de Diciembre de 1807, lo ha vuelto á
prorogar por diez afios el 20 de Marzo de 1815 : próroga, que comenzará á disfrutarse en las Indias
en 1819.
Todos quedan indultados, excepto algunos días, y algunos Regulares. Se prescribe una sola
comida, y no se puede promiscuar.
Se publica éste Indulto por bienios, juntamente con la Cruzada. Cada persona pagará una limosna,
y tomará un Sumario para dos anos. Los pobres rezarán un Padre nuestro y Ave Maria, por cada dia,
que hagan uso de éste Indulto.
Se clasifícan los pobres, que no tienen obligación de tomar Bula.
Con éste Sumario se debe tomar el de Cruzada, y los Eclesiásticos el de lacticinios si no tuvieren
60 anos.
fil producto de éste Indulto servirá para objetos de utilidad pública. Sus limosnas se recaudarán
por los mismos recaudadores de la limosna de la Cruzada.
Su publicación se hace ordinariamente desde Enero á la Cuaresma. Tasa de éste Indulto, según las
dítersas clases de personas.
!• de Agosto de 1816.
PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
IX.
CÉDULA AUXILIATORIA DEL EDICTO B INSTRUCCIÓN FORMADOS POR EL COMISARIO GENE-
RAL DE CRUZADA CON MOTIVO DE HABERSE PROROGADO EL INDULTO APOSTÓLICO
PARA EL USO DE CARNES EN LOS DÍAS CUADRAGESIMALES Y DEMÁS, QUE SE
EXPRESAN.
El Bey.
Habiéndose dignado Su Santidad por Breve de 20 de Marzo de 1815 prorogar por los diez
años próximos tan solamente el privilegio concedido anteriormente, para que todos los Fieles
de ambos sexos y de uno y otro estado Secular y Eclesiástico, puedan comer carnes saludables,
huevos y laticinios en los dias y forma, qué en él se expresan; y habiendo de empezar á disfru-
tarse ésta gracia en mis Eeinos de Indias, desde el año de 1819, ha formado el Comisario
General de Cruzada, con fecha de 1 de Agosto de éste año, el Edicto ó Instrucción convenientes
para el repartimiento de los Sumarios del mencionado Indulto, y asignación de sus limosnas,
y los ha pasado á mi Consejo de las Indias para su dirección á aquellos mis Dominios, con las
correspondientes Auxiliatorias. En su consecuencia, y mediante estar concedido el pase por el
propio mi Consejo al referido Breve Pontificio, mando á mis Vireyes y Presidentes de mis
Beales Audiencias de ambas Américas, sus Islas adyacentes, y de Eilipinas» que haciendo
publicar en sus respectivos distritos el expresado Edicto é Instrucción, de que se acompañan
ejemplares con ésta mi Eeal Cédula, no pongan ni consientan poner embarazo ni impedimento
alguno en su observancia; antes bien presten el favor y auxilio, que sea necesario para su
cumplimiento ; y ruego y encargo á los muy Keverendos Arzobispos y Reverendos Obispos de
dichos mis Dominios, ocurran por su parte al debido efecto de ésta mi soberana resolución.
Fecha en Madrid, á 1 de Noviembre de 1816.
Yo el Rey.
(Cedulario Arzobispal Quítense, tom. 16, pág. 303.)
X.
SUMARIO DEL INDULTO CUADRAGESIMAL PARA EL BIENIO DE 1818 Y 1819.
Sumario de Cuarta Clase. Dos reales de plata acuñada y común.
Por cuanto nuestro Santísimo Padre Fio VII, por su Breve dado en Roma á 14 de Junio de
1805, cometido exclusivamente al Comisario General de Cruzada, nuestro antecesor, se dignó
prorogar por nueve años aun después de hecha la paz con la Nación Británica, el Indulto Apos-
tólico, para que todos los Fieles de ambos sexos, y de uno y otro estado Secular y Eclesiástico
residentes en estos Reinos é Islas, puedan comer carnes saludables, huevos y lacticinios (guar-
dando la forma del ayuno) en los dias de Cuaresma y demás abstinencias del año, á excepción
de los que abajo se expresarán, cuya gracia según el tenor del Edicto de dicho nuestro antecesor
de 4 de Diciembre de 1807, empezó á disfrutarse en esos Dominios en el bienio de 1810 y
1811, concluyendo por consecuencia en el año de 1818 : y por otro nuevo Breve, dado también
en Roma á 20 de Marzo de 1815, cometido igualmente á Nos, como Comisario General de
SECCIÓN SEGUNDA. 863
Cruzada, se dignó el mismo Santo Padre prorogar por los diez años próximos tan solamente
el citado Indulto, de los que el primero en esos Dominios es el de 1819; declarando en ambos
por no comprendidos es éste privilegio á los Regulares, quo estén obligados por voto al uso
perpetuo de manjares Cuadragesimales : Por tanto á Vos (N.), que habéis contribuido la li-
mosna de dos reales de plata acuñada y común, que hemos regulado, en virtud de la Autoridad
Apostólica, que por dicho Breve de nuestro Santísimo Padre Pió VII, se nos concede, y recibís
éste Sumario, os dispensamos para que podáis comer carnes saludables, huevos y lacticinios
en los dias de Cuaresma, y demás abstinencias del bienio próximo de 1818 y 1819, exceptuando
solamente el Miércoles de Ceniza, los Viernes de cada semana de Cuaresma, el Miércoles, Jueves,
Viernes y Sábado de la Semana Santa ó Mayor, las Vigilias de la Natividad de nuestro Señor
Jesucristo, de Pentecostés, de la Asunción de la Beatísima Virgen María, y las de los Biena-
venturados Apóstelos, S. Pedro y S. Pablo : con prevención de que para usar de éste privilegio
habéis de tener la Bula de la Santa Cruzada, y ademas, siendo Eclesiásticos, la de Lactici-
nios, siempre que no hayáis cumplido sesenta años. Dado en Madrid, á 1 de Enero de 1817.
Don Francisco Tañez Bahamonde. (1)
INDULTO CASTRENSE SOBRE EL AYUNO Y SOBRE LA ABSTINENCIA DE CARNES
Y LACTICINIOS.
1762. 10 de Marzo. El primer Indulto, que se encuentra en el Cedulario para los Ejércitos
de Su Majestad Católica, se expidió por Clemente XIII en 10 de Marzo de 1762, á ruego de
Carlos III, nombrando en él ])or Capellán Mayor y Vicario General de los Jljércitos al Patriarca
de las Indias, que entonces lo era, el Cardenal Presbítero Don Ventura de Córdoba. En él se
concedieron por siete años al mencionado Vicario General, grandes gracias y privilegios en
favor de las tropas de Su Majestad, y entre otros, la dispensa de ayunos y la facultad de comer
carnes, huevos y lacticinios en los dias de abstinencia, exceptuando, en cuanto á la carne, la
Semana Santa y los Viernes y Sábados de Cuaresma. Este Indulto se fué revalidando de siete
en siete años, de cuyas prórogas se han encontrado varios ejemplares en la Curia de Quito, y el
más antiguo data del 6 de Octubre de 1775, expedido por Pió VI, cuyas palabras acerca de
dicho privilegio me ha parecido conveniente insertar aquí, según se encuentran en dicho Breve,
que empieza Cum in exerdtihus : al § 18 dice así : « Y á los mismos Fieles, que militan en
dichos ejércitos se les conceíe no solo licencia para comer huevos, queso, manteca de vacas, o
vejas ú otro ganado y demás lacticinios y carne en la Cuaresma y otros tiempos y dias del
año, en los cuales está prohibido el uso de estos alimentos (excepto, por lo tocante á la carne,
el Viernes y Sábado de cada semana de Cuaresma y toda la Semana Santa), según estaba con-
cedido al Vicario General en todas y cada una de las Letras del sobredicho Clemente ; sino
también, en virtud de las presentes Letras nuestras, que pueda dicho Vicario General dispen-
sar á todos los expresados militares, de cualquier grado que sean, de la obligación del ayuno en
los dias, que les fuere presentada la comida de carne, excepto los Viernes y Sábados de la Cua-
resma y toda la Semana Santa, ó no ser que se hallen en actual expedición y en campaña, en
dicho tiempo de Cuaresma y Semana Santa; en cuyo caso, en atención ásus mayores fatigas,
el dicho Vicario General de los enunciados ejércitos podrá declararlos libres de la obligación del
ayuno; pero los criados y los comensales de dichos militares, aunque usando de la licencia que
les haya concedido el enunciado Vicario General de los ejércitos, coman en dichos dias asimismo
de carne ; con todo eso deberán y estarán obligados á guardar el ayuno, aun en dicho tiempo^
(1) Nota de los EE. Debajo de ésta firma están en el documento original impresas y rnbricadas éstas pala-
bras: Para 1820 y 182L
su t>ARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
T asimismo el que pueda dar licencia á todos los dichos militares, de cualquier grado que
sean, los cuales, ya por la cortedad del sueldo, ya por las circunstancias y distancias de los
parajes y escasez de comestibles, se ven precisados á buscar para su propio necesario alimento
lo que se puede comprar á menor precio, ó lo que se encuentra, para que puedan en los dias, en
que les está permitida la comida de carne, comer en un mismo dia y en una misma comida
también pescado. »
1779. 3 de Febrero. En éste dia el Patriarca de las Indias, Cardenal Delgado, publicó su
Edicto, declarando los dias, en que la tropa estaba obligada al ayuno y al precepto de no mez-
clar carne y pescado, así como también las personas, que se hallaban comprendidas en éste
Indulto Castrense. (Véase éste documento en la 2a Parte, Sección 10).
1803, 16 de Diciembre. Con ésta fecha expidió Pió VII el Breve Cum in Regis Hispaniarum
exercüibus, á ruego del Bey Católico Carlos IV, el cual suplicó al Padre Santo, no solo se pro-
rogase el Indulto Castrense, sino también que se añadiese alguna gracia más, en orden á la
licencia de comer manjares prohibidos, por exigirlo así la utilidad de los Fieles, que moraban
en sus ejércitos ; á cuyas súplicas accedió el Padre Santo, con éstas palabras, que tenemos por
bien insertar aquí : « E igualmente (concedemos al Vicario General), que pueda dar licencia á
los mencionados Fieles Cristianos, que militan en dichos ejércitos, para comer huevos, queso,
manteca, lacticinios y carnes aun en la Cuaresma y otros tiempos del año, en que está prohibido
el uso de estos alimentos (excepto el Miércoles de Ceniza y losViémes de cada semana de Cua-
resma y los cuatro últimos dias de la Semana Santa ó Mayor), y de dispensar á todos los
indicados militares, de cualquier graduación que sean, de la obligación del ayuno en los dias,
en que por el mismo Vicario General de los insinuados ejércitos les fuere permitida la comida
de carne ; bien que exceptuados, en el tiempo de Cuaresma, los Viernes y Sábados, y toda la
Semana Santa ; á no ser que se hallen en actual expedición y en campaña, en dicho tiempo de
Cuaresma y Semana Santa ; en cuyo caso, en atención á sus mayores fatigas, el dicho Capellán
Mayor ó Vicario General de los enunciados ejércitos podrá declararlos libres de la obligación
del ayuno; pero bien entendido, que los dependientes de la familia y comensales de los indi-
cados militares, aunque usando de la licencia ó facultad, que les haya concedido el mismo
Capellán ó Vicario de los ejércitos, coman de carne en dichos dias, con todo deban y estén
absolutamente obligados á guardar, aun en dicho tiempo, la ley del ayuno.
Y asimismo que pueda dar licencia á todos los enunciados militares, de cualquiera gradua-
ción que sean, los cuales, ya por la cortedad de su sueldo, ó ya pot las circunstancias y distan-
cias de los parajes y escasez de comestibles, se ven precisados á buscar para su propio nece-
sario alimento lo que se encuentra 6 puede comprarse á menor precio, para que puedan, en los
dias, en que les está permitida la comida de carne, comer en un mismo dia y en una misma
comida también pescado : y esto en virtud, no solo de la concesión hecha por otras Letras
del sobredicho Pió, nuestro Predecesor, sino asimismo en conformidad de las presentes
nuestras.
B igualmente que pueda declarar, cuantas veces el propio Vicario General lo juzgare conve-
niente en el Señor, por libres de la obligación del ayuno á todos los soldados de las Compañías,
y cabos, llamados vulgarmente Caporales y Sargentos^ y también á los Tambores y Timbale-
ros, y aun á los Guardias de Corps del Rey, que por razón, de su empleo viajaren á alguna
parte, sin consideración alguna á los dias, aunque sean los Viernes y Sábados de Cuaresma y
de la Semana Santa. »
1815. 28 de Julio. Con ésta data despachó Pió VII el Breve Majestatis tuw, en que-á ruego
de Femando VII prorogó por otros siete años el Indulto Castrense. Es documento interesante,
SECCIÓN SEGUNDA. 865
por ser el último, que para las tropas se public6 en las Américas en tiempo de la dominación
Española. Este Indulto estuvo vigente en dichas Améñcas hasta los años de 1822 ó 1823 ;
pues, aunque la data es del 28 de Julio de 1815, no sabemos el dia, en que terminaba la pro-
roga anterior. (Véase dicho Breve en la la Parte. Sección 10*, en donde también se encuentran
insertas otras Letras que el mismo Pío VII expidió en 16 de Diciembre de 1803, para dirimir
las cuestiones suscitadas sobre la jurisdicción Castrense.)
Para concluir con éste Indulto concedido á los Militares para que pudiesen comer carne y
lacticinios, preguntaremos por último : ¿ Tendrán obligación dichos Militares de sacar la Bula
de ía Cruzada para gozar de estos privilegios? No tenian tal obligación, porque el Papa les
habia concedido privilegios propios y exclusivos, así como hemos dicho de los Indios. Hay sin
embargo una gran diferencia entre el privilegio de los Indios y el de los Militares; y es, que á
aquellos se les concedió el privilegio por Paulo III perpetuamente, hasta que la Santa Sede
dispusiere otra cosa ; y á estos se les concedía y prorogaba por siete años : y si la próroga cesó,
se acabó el Indulto, como pienso ha sucedido en América, si los Obispos no lo han revalidado.
Verdad es que los Obispos de América pueden servirse de otras facultades para dispensar hoy
álos Militares; lo que no podian hacer en tiempo de la dominación Española, porque entonces
las tropas pertenecian á la jurisdicción Castrense, que residia, como reside hoy en España, en
el Patriarca de las Indias, como Vicario General de los Ejércitos ; pero divididas las Amóricas
de la Metrópoli,las tropas de éstas tierras han vuelto á entrar en el derecho común, y se hallan
sujetas á sus respectivos Ordinarios.
QUINTA ÉPOCA DEL INDULTO DB CARNES Y LACTICINIOS : DESDE 1820 A 1873.
Comprende ésta época desde la emancipación de América hasta nuestros días. El último
Indulto Cuadragesimal, que se publicó en América bajo la domicacion Española es el que
concedió por diez años el Papa Pió VII á 20 de Marzo de 1815, y comenzó á usarse, según la
Beal Cédula Auxiliatora, que le acompaña (1), el año 1819, en que terminaba la próroga ante-
rior ; y siendo general para toda América, en toda estuvo vigente hasta el año 1829, en que se
cumpUan los diez años señalólos por el Pontíñce. Desde el año 29 en adelante me he limitado
á exponer el curso, que los Indultos de Carnes y Lacticinios han tenido en algunas Repúblicas,
cuyos datos solamente se ha logrado obtener.
BREVE HISTORU DEL INDULTO DE CARNES Y LACTICINIOS EN LA REPÚBLICA J)EL
ECUADOR.
1828. 21 de Diciembre. En éste tiempo concedió Pió VIII al Ecuador el Indulto de Carnes y
Lacticinios por nueve años, en unas Letras dirigidas al limo. Sr. Laso déla Vega, Obispo de
Quito. (Véase el N» 1.)
1862. 28 de Mayo. El Papa Pió IX expidió para el Ecuador tres Breves : en el primero le con-
cedía la Bula de Cruzada por diez años (Véase la Sección la Época 5a) : en el segundo el
Indulto Cuadragesimal desde la publicación del Breve en cada Diócesis hasta la Dominica de
Quincuagésima de 1870; y en el tercero la reducción de ayunos y dias festivos (Véanse los
NN. 2y 3.) Mas» con ocasión del segundo Breve se suscitó una duda, cuya solución se pidió á la
(1) Véase la época anterior no 9.
TOM. I.
866 PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Segrada Penitenciaría. La duda que surgió, fué sobre el uso de lacticinios ; porque el Indulto
concedido por S. S. el 28 de Mayo de 1862, que daba facultad de comer carnes y lacticinios,
exceptuaba el Miércorles de Ceniza, los Viernes de Cuaresma, la Semana Santa, desde el Lunes
para los Clérigos, y desde el Miércoles para los demás Fieles, y por último las Vigilias de Na-
vidad, Pentecostés, Asunción y la de los Apóstoles, S. Pedro y S. Pablo. De modo que los Pieles
estaban obligados en todos los dias exceptuados á la abstinencia, no solo de carnes, sino tam-
bién de lacticinios : obligación difícil de cumplirse, ya por la escasez de aceite y pescado, ya
por la pobreza de los Fieles, ya por la costumbre inmemorial, que habia de que el pueblo, en
virtud de la Cruzada, quedase exento de ésta obligación. Fundados en éstas razones los Padres
del primer Concilio de Quito pidieron á S. S., que dispensara de la observancia de éste precepto;
y en efecto S. S. les concedió benignamente ésta gracia, el 11 de Mayo de 1864.
Juntamente con ésta pidieron los Padres otra gracia en favor de las Comunidades Eeligiosas,
Colegios y Seminarios ; los cuales como deberian gastar no poco, si se obligara á tomar una
Bula para cada uno de sus miembros, suplicaron á S. S., que les concediese el gozar de las gra-
cias de la Cruzada, y el poder comer carnes y lacticinios, tomando una sola Bula de Cruzada
y otra de Carne para cada Comunidad ó para el Superior de la misma,
La Santa Sede, por medio de la Congregación del Santo Oficio, accedió también á ésta sú-
plica, dejando al arbitrio y conciencia de los Obispos del Ecuador la facultad de perdonar,
mientras duren las circunstancias expuestas y el Indulto Cuadragesimal, algunas de las limos-
nas, que deben darse por la Bula, según lo juzgaren conveniente, á algunas Comunidades ver-
daderamente necesitadas. (Véase elN^ 4.)
Nuevas dificultades surgieron de la petición y déla concesión de ésta segunda gracia. De la
petición, porque se juzgó que en las preces elevadas á S.S.habia habido un vicio sustancial en la
alegación de las causas ; y de la concesión misma, porque en ella por aquellas palabras : ac
proinde singulos teneri solvere eleemosynas in Apostolicis Brevihus prcescriptaSj se dejaba
mal parada la costumbre, que de muchos años habia en el Ecuador, de que solo el que fuese
cabeza de familia tomara la Bula y con esto todos sus miembros disfrutasen del privilegio. Así
se expuso á la Santa Sede. (Véase el N^ 5.)
Aunque en una Junta habida en el Palacio Arzobispal, convocada y presidida por el Gober-
nador Eclesiástico de la Archidiócesis, D. D. Manuel Orejuela, Dean de la Iglesia Catedral de
Quito, y compuesta del Cabildo de la misma, de los Prelados Eegulares y de algunos Doctores,
se habia opinado unánimemente,que no convenia publicar la concesión arriba dicha por juzgarla
viciada, hasta exponerlo á la Santa Sede, y esperar su decisión ; sin embargo, como algunos Obis-
pos sufragáneos la hubiesen publicado en sus Diócesis, la autoridad Ecclesiástica de la Iglesia
Metropolitana tuvo que pensar seriamente en la conducta que en tal caso debia seguir.
Entonces fué, cuando el Señor Chantre de la Catedral D. D. Pablo Guevara, que á la sazón
era Vicario Capitular de la Archidiócesis por muerte del limo Señor Yerovi, reunió otra Junta
de Teólogos, para resolver ésta cuestión. En ésta Junta se examinó bien>el origen, de donde
procedia la cuestión. Se examinaron las preces primitivas del Concilio Quítense, y se vio que
éstas solo hacian referencia á las Comunidades Religiosas, y á los Colegios y Seminarios, y
que de ningún modo trataban del común de los Pieles. Por conseguiente se vio que la Res-
puesta de la S. Congregación del Santo Oficio se debia entender solo de las personas, & que se
referian las preces, y que no habia inconveniente alguno en publicarla, puesto que no afectaba
á los demás Fieles, sino solo & las Comunidades Religiosas. Y en cuanto á la costumbre, se
dijo que siguiese lo mismo, hasta que la Silla Apostólica dispusiese otra cosa. En virtud de éste
dictamen el expresado Señor Vicario Capitular dio una Declaración al público, en 28 de Fe-
SECCIÓN SEGUNDA. 867
brero de 1868, que sirvió de Pastoral, para tranquilizar las conciencias en toda la Archi-
diócesis. (Véase el N<> 6.)
A consecuencia délas preces elevadas á S. S. á 18 de Diciembre de 1850, en el sentido, en
que la Junta, deque antes hemos hecho mención, opinó debia hacerse, la Santa Sede pidió su
parecer á los Obispos del Ecuador, por medio del Delegado Apostólico (Véase el No 7), sin que
hasta ahora haya habido ninguna decisión.
DOCUMENTOS SOBRE EL INDULTO DE CARNES, RELATIVOS A LA REPÚBLICA DEL ECUADOR.
INDULTO DE CARNES POR DIEZ ANOS.
Su Señoría Illma, en uso délas facultades Apostólicas, que obtiene con fecha 21 de Diciem-
bre de 1828, dispensa misericordiosamente en el Señor, en la abstinencia de carnes, concediendo
puedan comerlas todos los Fieles estantes y habitantes en la Diócesis, de cualquiera edad y
condición que sean, inclusos los Eegulares que no tienen especial voto, exceptuados únicamente
los dias de Ceniza, Viernes de Cuaresma, Miércoles, Jueves, Viernes y Sábado de la Semana
Santa, Vigilia de Pentecostés, de los Stos. Apostóles, S. Pedro y San Pablo, de la Asunción
de Ntra. Sra. y Navidad, todo conforme á lo que se disponía por la Bula de Carne; y dure ésta
Concesión por nueve años, publicándose así el próximo Domingo por los VV. Curas y por los
Predicadores en sus primeros sermones de la próxima Cuaresma,
Así lo proveyó, manda y firma, en la Ciudad de Quito, á 18 de Febrero de 1830.
Eafael, Obispo de Quito.
Por mandado de S. S. lima.
José Ma Barroeta. Pbro, Srio.
(1. Cuaderno de la Curia Arzobispal de Quito, N° 5<>.)
II,
INDULTO CUADRAGESIMAL CONCEDIDO AL ECUADOR, EN 1862.
Pius PP. IX. Ad futuram rei memoriam.
Jam alias hseo Apostólica Sedes peculiaribus circurastantiis perpensis, gravibusque adducta
rationibus, Indultum, quod vocant Quadragesimale, diversis in locis ad prsefinitum tempus de
sua benignitate concessit. Jam vero hoc ipsum postulatum a Nobis in prsesentia est, nomine
GubernüReipublicse-ZEquatoris pro Ditionum illarum incolis; Nosque gravibus permoti causis,
hujusmodi suppiicationibus annuere censuimus, quemadmodum ad easdem preces annuimus
pro Indulto Bullse Cruciatae príedictis incolis concesso, per símiles Litteras nostras hoc ipso die
datas. Igitur omnes et singulos, quibus nostrae hse Litterse favent, a quibusvis Excommunica-
tionis et Interdicti aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis, quovis modo vel
quavis de causa latis, si quas forte incurrerint, hujus tantum rei gratia absolventes et absolu-
tos fore censentes, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, concedimus et indulgemus, ut
ab eodie, qnohse Litteras in singulis Eeipublicae uEquatoris Dioecesíbus publicabuntur, usque
ad Dorainicam Quinquagesimae anni 1870, Christifideles utriusque sexus inibi commorantes
868 PARTE 4^^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
sive Laici, sive Ecclesiastici, exceptis tamen Regularibus, qui propria regula vel voto ad
peculiarem toto anno abstinentiam adstringuntur, in Quadragesima aliisque anni temporibus
et diebus, quibiis carnium, lacticiniorum et ovorum usus est prohibitus, dummodo eleemosynam
solverint, quae pro alio supradicto BuUse Cruciatse Indulto statuta est, ac insuper aliam
eleemosynam.pro hoc ladulto ab infra designatis, prsesentium Executoribus injuagendam; aut,
si pauperes,certas adDeum preces ab iisdem Executoribus praescribendas pierecitent, libere ac
licite carnibus salubribus, ovis et lacticiniis vesci possint, exceptis tamen feria quarta Cinerum,
feriis sextis cujuslibet hebdomadse Quadragesimse, quatuor postremis diebus Majoris Hebdó-
mada, necnon pervigiliis Nativitatis D. N. J. C, Pentecostés, Assumptionis B. M. V., et SS.
Petri et Pauli App. : quibus quidem diebus abstinentise obligationem ex communi Ecclesiae
lege ab iisdem etiam, qui hoc Indulto usuri sunt, servari volumus. Pro viris autem Eccleaias-
ticis dúos alios huic exceptioni dies adjicimus, scilicet feriam secundam ac tertiam Majoris
Hebdómada, ita ut quiqui de Clero sunt, sive Sseculares sive Regulares, abstinentise legem
integrara ea Hebdómada servare teneantur. Porro ad hujus Indulti executioneuj deputamus
Venerabilem Fratrem Archiepiscopura Quitensem, cum potestate subdelegandi Episcopos
Sufragáneos suos, et in eorum defectu Vicarios Capitulares canonice electos pro ejusdem
Indulti promulgatione et executione cum ómnibus facultatibus, quae nostris hisce Litteris
continentur, necnon statuendi, ut pro coUectione eleemosynarum, ut supra, ratione hujusce
Indulti injungendarum in singulis Dioecesibus peculiaris Commissio ab Ordinario constituatur
et nominetur ; eaedemque eleemosynse. collectge ad prsedictum Archiepiscopum per singulos
annos transmitti debebunt, eum in usum erogandse, quem ei ibidem praefiniemus. His autem
ómnibus, ut demandato sibi muneri satisfacere yaleant, concedimus eas ipsas facultates, quas
felicis recordationis Pius PP. VII, Prsedecessor noster, similis Indulti Executori concessit in
suis Apostolicis Litteris hac eadem forma datis die 7 Augusti anni 1801. Cseterum proventus,
id est, summam eleemosynarum ex hujus Indulti usu obventuram, erogari mandamus in bonum
sanctarum Missionum. In reliquis prse oculis habenda et observanda decernimus ea, quae in
memoratis Litteris dicti Prsedecessoris nostri expressa sunt, praesertim ut omnes, qui hoc
Indulto utentur, eo etiam perdurante, meminerint integras manere atque observandas alias
Ecclesiae regulas et illas nominatim, qu» sunt de non permiscendis paschalibus et esurialibus
epulis, et de única tantum comestione permissa diebus jejunio consecratis. Hsec concedimus
atque decernimus, non obstantibus Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, etiam spe-
ciali et individua mentione dignis, caeterisque contrariis quibuscumque. Cseterum ista accessio
Apostolicae benignitatis Christifídeles, quotquot sunt, promoveat, ut studio peculiar! erga
Beligionem et exercitatione virtutum magis ac magis ea compensent, quae hujusmodi Indulto
secluso praestare debuissent.
Datum Romae, apud S. Petrum, sub annulo Piscatoris, die 20 Maji 1862, Pontificatus nostri
anno décimo sexto.
B. Cardinalis Barberinus.
RESUMEN DEL INDULTO CUADRAGESIMAL ANTERIOR.
!<" La Sta. Sede movida por graves razones suele conceder el Indulto llamado Cuadragesimal para
un tiempo defínido.
2° Al presente escuchando el Padre Santo las súplicas del Gobierno del Ecuador, accede á su
instancia, asi como también accedió á su petición sobre la Bula de la Cruzada, que se despacha éste
dia en favor de los Fieles del Ecuador.
SECCIÓN SECUNDA. 869
3° Y absolviéndolos de cualquiera censura, que puedan haber contraído, concede por las presentes
Letras, que desde el día, en que se publiquen en cada uña de las Diócesis hasta la Dominica de Quin-
cuagésima de 1870, todos los Fieles, asi Seglares como Eclesiásticos, excepto los Regulares, que
por su instituto estuvieren todo el ano obligados á la abstinencia de carnes, puedan comer en la
Cuaresma y otros tiempos y días del ano, en que está prohibido el uso de carnes y lacticinios
dichas carnes, huevos y lacticinios, excepto el Miércoles de Ceniza, los Viernes de Cuaresma y los
cuatro últimos días de la Semana Sta., con las cuatro vigilias de la Natividad de Ntro. Sor. Jesucristo,
de PentCiíDstés, de la Asunción de Ntra. Señora y de los Stos. Apóstoles, S. Pedro y S. Pablo : aña-
diendo para los Eclesiásticos dos dias más ; á saber, el Lunes y Martes de la Semana Santa.
A"* Para gozar de éste Indulto, están obligados los Fieles privilegiados á dar una limosna por el
otro Indulto, llamado de la Cruzada, y otra por el presente Indulto, llamado Cuadragesimal ; la
cual tasarán los ejecutores.. Los pobres sin embargo participarán de éste Indulto, rezando las preces
señaladas por los mismos Ejecutores.
S*" Se deputan para Ejecutores de éste Indulto el Arzobispo de Quito, con la potestad de sub-
delegar a los Obispos Sufragáneos, y en su defecto a los Vicarios Capitulares ; á todos los cuales
se les conceden las facultades contenidas en éstas Letras con la potestad de establecer una Comisión
particular, para colectarlas limosnas de éste Indulto, las cuales se deberán depositar en manos del
dicho Metropolitano, que deberá emplearlas en beneficio de las Misiones.
G*" Se les conceden en fin, para llenar cumplidamente su cargo, las mismas facultades, que Pió Vil
concedió al Ejecutor de éste Indulto en 7 de Agosto de 1801 (1).
7o Se encarga por último la observancia de los demás preceptos de la Iglesia acerca del ayuno ;
á saber, el de no promiscuar y el de no hacer más que una comida en los dias de ayuno.
Dado a 20 de Mayo de 1862.
IIL
REDUCCIÓN DE FIESTAS Y AYUNOS EN EL ECUADOR.
Pius Papa IX. Ad futuram rei memoriam.
Relatum est Nobis Apostolicum Indultum, quo dierum festorum numerum in Ditione Rei-
publicse ^quatoris gravibus permoti causis alias imminuimus, cum justo tempere prorogatum
non fuerit, jamdiu expirasse : cumque vel in prsesens illse rationes maneant, quse Nos primo ad
Indultum ejusmodi concedendum impulerunt, supplices adhibitse sunt Nobis preces, ut idem
Indnltum in aliad temporis pretendere de benignitate Nostra velimus. Nos igitur pro Pasto-
rali Nostro officio, de universi Dominici Gregis salute soUiciti, et ad Christifidelium bonum
vastis illisin regionibus máxime intenti; votis hujusmodi annuendum nitro censuimus. Qua-
mobrem omnes et síngalos, qaibus hsD Litter» favent, peculiari beneticentia prosequi volentes,
etaquibasvis Excommunicatíoniset Interdicti aliisqae Ecclesiasticis sententiis, censnris et
posnis qaovis modo vel quavis de causa latís, si quas forte incurrerint, hujus tantum rei gratia
absolventes et absolutos fore censentes ; de Apostolicse Nostrse potestatis plenitudine Yenera-
bili Pratri Archiepiscopo Quitcnsi opportunas necessariasque facultates hisce Litteris tribu? -
mus atque impertimas... ut, quoties res ita se habent, prout expositse, et in Domino expediré
censuerit, eadem auctorítate Nostra Apostólica, numerum dierum festorum, qui in Beipublicse
(1) En 8U Breve Finem adesse . (Véase la Época 4o N** 4.)
870 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FÍELES.
-áSquatoris Diíione cum prsecepto adstandi Sacrosancto Missse Sacrificio, et ab servilibus ope-
ribus abstinendi celebrantur,ad eos tantum reducere possit, qui infrascripti sunt; nempe ad
omnes per aunum dieá Dominicos, ad quinqué festa anniversaria Circumcisionis, Epiphanise,
Ascensionis, SSmi Corporis Christi, et Nativitatis D. N. Jesu Christi ; insuper ad quinqué
festa B. Marise V. Immaculatse ; scilicet, Purificationis, Annunciationis, Assumptionis, Nati-
vitatis et Conceptionis; necnon ad festa SS. Apostolorum Petri et Pauli, et celebritatis Sanc-
torum Omnium. Diefesto vero S. Josephi, Bmae. Mariae Virginis Sponsi, impleto per Christifi-
deles praecepto audiendiMissam, eis licebit in familiaria et servilla opera incumbere.Incseteris
autem festis quibuscumque, siveabhac Apostólica Sede prseceptis, sive a Conciliis Generali-
buá, Provincialibus et Dicecesanis, sive a consuetudine,velalia qualibet causa prsescriptis,qui-
bus hujus Nostri Indulti vi festivitas erit abroganda, omnes et singulos Fideles commemoratse
Ditionis a praecepto audiendi Missam, servilibusque operibus non vacandi, idem Venerabilis Pra-
terArchiepiseopusQuitensis,pro sua prudentiaet arbitrio declarare poterit immunes etprorsus
liberes. Quod vero attinet ad jejunia per annum occurrentia et in dicta Reipublic» ^quatoris
Ditione servari sólita, ea, admotis hac de re Nobis precibus obsecundantes, ad omnes etsin-
gulas Sacri Adventus ferias sextas missa facimus. Cseterum, de iis ómnibus, quse sucram
Liturgiam spectant in Bcclesiis custodiendam, illis, qui suppressi sunt festis diebus et in vigi-
liis eos prsecedentibus, eadem vel diligentissime, nulla prorsus facta immutatione et innova-
tione, servari prsecipimusetmandamus, ac propterea servitium Chori, Missarum celebrationes,
aliasque Etclesiasticas functiones eodem modo et ritu peragi volumus, ac si nulla dierum fes-
torum imminutio fuisset concessa. Denique animadvertentes locorum et temporum rationes,
eidem Venerabili Fratri necessarias conferimus facultates, ut eadem auctoritate Nostra Apos-
tólica cum Parochis aliisquie animarum Curatoribus in -^quatoria República existentibus,
dispenset super onere Missarum pro Populo, festis diebus, quibus Fideles ab obligatione illas
audiendi, hujus concessionis Indulto, exemptiet soluti erunt, adjectatamen legeut iidem
Paróchi aliique animarum Curatores in Missa, quam prsedictis diebus erunt celebraturi, pecu-
liari modo pro suis ovibus orare teneantur. Hsec ad decennium tantum concedimus et indulge-
mus, volumus et mandamus, non obstante ürbani, PP. VIII, Prsedecessoris Nostri, rec. mem.
Constitutione incipiente, universa, die 18 Septembris an. 1632 edita, aliisque Apostolicis ac,
in Universalibus, Provincialibus ac Synodalibus Conciliis editis Qeneralibus vel specialibus,
Gonstitutionibus et Ordinationibus, necnon ejusdem ^quatorise Reipublicse etiam juramento,
confirmatione Apostólica, vel alia quavis firmitate corroboratis, statutis, legibus, consuetudi-
nibus, privilegiis in contrarium prsemissarum quomodolibet concessis,confirmatis seu innovatis
quibus ómnibus et singulis illorum tenoribus prsesentibus pro plene etsufficienterexpressis,ac
de verbo ad verbum insertis habentes illis alias in suo robore permansuris, hac vice dumtaxat,
specialiter et expresse derogamus caeterisque contrariis quibuscumque. Datum Romge, apud
S. Petrum, sub annulo Piscatoris. die 20 mensis Maji, anno Domini 1862, Pontificatus Nostri
anno décimo sexto. B. Cardinalis Barberinus.
SECCIÓN SEGUNDA. 871
IV.
PRECES DIRIGIDAS AL SANTO PADRE POR EL CONCILIO I** QUÍTENSE, ACERCA DEL
INDULTO CUADRAGESIMAL EN l863.
Beatissime Pater.
Concilium Provinciale Quítense a Sanctitate Yestra humiliter petit, ut qusedam circa ovo-
rum ac lacticiniorum abstinentiam dispensentur.
lo Per Breve a Sanctitate Vestra die 20 Maji 1862 datum, Fideles omnes hujus Reipublicse
iEquatorianse ovorum ac lacticiniorum abstinentise adstringuntur in nonnuUis anni diebus,
videlicet in feria quarta Cinerum, in singulis Quadragesimse sextis feriis, in Hebdómada Majorl
a feria quarta, pro viris autem Écclesiasticis a feria secunda usque ad Sabbatum inclusive, item
in pervigiliis Nativitatis Domini, Pentecostés, Assumptionis B. Marise Virginis, necnon Sanc-
torum Apostolorum, Petri et Pauli. Attamen in precibus nostris, quibus Indultum nomine
Gubernii hujus Reipublicae postulatum est, nulla mentio facta fuit de hujusmodi abstinentise
lege pro nostra República absoluto detrabenda, ñeque causa ulla adducta est ad hanc gratiam
a Sede Apostólica impetrandam, quse quidepi multiplex est : la Olei simul et piscium inopia,
ita ut ñeque in oppidulis ñeque in Metrópoli ipsa oleum et pisces ssepissime inveniresit :
2a Magna paupertas, qua Fideles -^quatoriani ut plurimum laborant, ideoque máxima illis est
difficultas ad oleum et pisces pro congrua familise sustentatione obtinendum : 3a Denique con-
suetudo et usus immemorabilis, quo populus ^quatorianus hujusmodi praecepto per privile-
gium Bullse Cruciatse exemptus fuit. Quamobrem Concilium Provinciale Quítense a Sanctitate
Vestra suppliciter petit, ut Fideles omnes, etiam Ecclesiasticos et Regulares, qui propria regula
vel voto ad id observandum adstricti non fuerint, ab hac lege absoluto dispensaré velit.
2« Sed quoniam Communitates Regulares, necnon Collegia ac Seminaria nostra non parvo
seré aggravarentur, si singuli,vel Religiosi velMoniales vel Alumni, ad BuUam in primis Cru-
ciatam, deinde ad hujus Indulti Bullam assumendam adigerentur; petit Concilium ut una
Bulla Cruciata itemque única hujus Indulti, quod vocant Quadragesimale,pro unaquaque Com-
munitate vel pro ipsius Moderatore sufficiat : id etiam prse oculis habens, quod juxta declara-
tionem Sacrse Poeuitentiarise, die 16 Januarii 1834, omnes Commensales in diebus abstinentiaí
possuntCapiti familise, ab abstinentia legitime excúsate, sese in prandio accommodare. Attamen
cum id de Communitatibus Religiosis itemque de Seminariis et CoUegiis non sit adhuc expresse
declaratum, ad multas anxietates tollendas, a Sanctitate Vestra, quoad utramque eleemosynam
spectat, humiliter petitur modo supradicto dispensatio.
Velit Sanctitas Vestra binge huic petitioni annuere, quíe in rationibus fundatur desumptis ex
circumstantiis, in quibus hujus Reipublicse Fideles versantur, quseque violationes contra Sanctse
Ecclesise praecepta impediré intendit.
Feria IV, die 11 Maji 1864.
SSmusD. N. D.Pius, Divina ProvidentiaPP. IX., insólita audientia R. D, Ü. Adsesson
S. Officii Impertita, audita relatione suprascripti supplicis Libelli una, cum Emrum et Rmrum
DD. Cardinalium, Generalium Inquisitorum, suffragiis, quoad 1"^ postulatum, attentis expo-
sitis, benigno annuit pro gratia, juxta preces, durante Indulto Quadragesimali, de quo in preci-
bus. Quod vero spectat ad 2^ postulatum Sanctitas Sua communicandam mandavit Episcopis
872 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Ecclesiasticse Frovinciae Quitensis declarationem datam dio 6 Angustí 1860 a Sacra Poeniten-
tiaria, quse est hujusmodi : a Sacra FoBüítentiaria nunquam censuit, dispénsate ob legitimam
causam patrefamilias ab abstinentia carnium in diebus esuríalibus, dispensatos hoc ipso esse
filies sub ejus potestate pósitos : sed declarationem tantummodo seu instructionem daré inten-
dit Confessariis, posse iis permittii justis concurrentibus causis a veranecessitatepetitis,
quando aliter se sustentare non possunt, uti cibis patrifamilias indultis : ñrma semper obliga-
tione de non permiscendis licitis atque illicitis epulis ; et de única comestione in die pro iis,
qui jejunare tenentur. » Ex qua declaratione constat responsionem alias datam ab eadém
S. Posnitentiaria die 16 Januarii 1834, et in precibus allegatam ad rem non faceré : ac proinde
singulos teneri solvere eleemosynas in Apostolicis Brevibus prsescriptas. Nihilominus, perdu-
rantibus expositis rerum adjunctis, et perdurante Indulto Quadragesimali, SSmus. Pater
benigno remisit preces in hoc 2° postúlate contentas prudenti arbitrio, et conscientiae Episcopo-
rum Oratorum cum facultatibus necessariis et opportunis, ut Communitatibus veré indigenti-
bus aliquas eleemosynarum remissiones faceré valeant, prout congruum eisdem Ordinariis
videbitur, Contrariis non obstantibus quibuscumque.
Ángelus Argenti, S. R. et V. J. Notarius.
OBSERVACIÓN.
Nótese de paso la declaración, que so hace en ésta Respuesta por éstas palabras et de única comes-
tUnie in die pro iis^ qui jejunare tenentur; con cuya declaración se disipa de nuevo la duda de si pueden
comer carne, los que no ayunan, dos ó más veces al dia. Pues expresamente se dice que los indul-
tados en carnes quedan con la obligación de no mezclar carne y pescado,y que los obligados al ayuno
deben hacer una sola comida al dia. De donde se saca que los que no ayunan pueden comer carne
ioties quoíies quisieren al dia. Esto está conforme con la otra declaración expresada en la Bula : Uni-
ver salís y de Clemente XII. (Véase la Época 3*.)
PRECES DIRIGIDAS A LA SANTA SEDE POR LA CURIA ARZOBISPAL DE QUITO, SOBRE
LA RESOLUCIÓN ANTERIOR.
Quiti, 18 Decembris, 1865.
« Sanctissime Pater. — Ad toUendas multas conscientiae anxietates expositum fuit apud
Sanctitatem Vestram per Concilium Provinciale Quítense Postulatum, quod hujusmodi est :
(Aquí las Preces arriba dichas con la Respuesta). Nunc vero liceat nobis iterum circa
hanc rem apud Sanctitatem Yestram exponere observationes aliquas, ut informatione
nostra suscepta, Fidelium conscientias pacare et rem tándem definiré valeat. Nam, cum
hujusmodi Preces anxietatis vitandas gratia antea exposuerimus, exitum tamen infelicissimum
obtinuimus et in gravissimas conscientige difiScultates conjecti sumus. Ac primo quidem
quoad ipsas Preces spectat, notatus est error substantialis in causa motiva, Assignata enim
est solummodo causa illa : Quoniam non parvo aere aggravarentur : hsec autem non est
causa praecipua et substantialis ad gratiam enunciatam impetrandam, sed accldentalis et
secundaria. Primaria igitur causa est consuetudo immemoríalis Communitates Beligiosas
ab onere hujusmodi eleemosynse solvendae deobligandi vel dispensandi : quam quidem dispen-
SECCIÓN SEGUNDA. 873
sationcm ab Ordinario Ecclesiastico semper emanavisso hodie compertum est, duplici tameu
sub conditione : la dummodo Communitatis Praesul vel Moderatrix Bullas prsescriptas assu-
meret : 2a dummodo Cíeteri dispensati preces aliquas ab Ordinario itidem prsescriptas pie
recitarent. Hac igitur causa primaria in redactione Precum prsetermissa, vitium etiam sub-
stantiale in ipsum Rescriptum transumptum est. Unde clamor et murmur ingratissimum in
Oratores Precum iis diebus sublatum est. Quapropter Venerabile Capitulum Cathedrale,
itemque Regularium Ordinum Pra^latos nonnuUumque Doctorem, ut negotium consultius
traclaretur, in unum congregavi. Quorum sententia sigillatim exquisita, hsec, nemine discre-
pante, fuit. Kescriptum minime publicare oportere, doñee Sanctitas Vestra tam de prsedicta,
quam de sequenti difficultate certior fiat, protestatione praevie et concorditer facta de stando
mandatis.
Secundo autem per declarationem Sacrse Pcenitentiarise die 6 Augusti 1860 datam, quam
Sanctitas Vestra nobis notam esse voluit : prsesertim vero per illa Rescripti yerbo.: acproinde
singulos teneri solvere eléemosynas in Apostolicis Brevibus prcescriptas, quasi indirecte con-
tusa est etiam consuetudo, quae jam a multis annis in Eepublica iEquatoris invaluit, videlicet
non obligandi filies ad BuUam carnis comparandam, nec ad eleemosynam aliquam solvendam,
cum patri vel matri seu capiti íamilise id munus solummodo competeré putatum sit. Hujus-
modi autem consuetudo, Beatissime Pater, in ^quatore vetustissima est : dumque regio
nostra Hispaniae Regno adhuc mancipata erat, consuetudo illa jam invaluerat, prout ipse testis
fui. Post emancipationem vero ab anno ferme hujus sseculi 22 ad 38 vel 40 ñeque Bulla Cru-
ciatse extitit, proindeque Fideles ad nuUam eleemosynam pro BuUis elargiendam tenebantur :
dispensabantur euim ab Ordinario ad carnes edendas, cum obligatione solummodo pias aliquas
preces recitandi. Deinde Bulla Cruciat» anno 40 publicata fuit ab Ordinario Dicecesano ;
attamen Bulla carnis eo tempore eliminata fuit, nec Fideles ad hujusmodi BuUam assumen-
dam adigebantur. Indultum vero carnis ab Ordinario concedebatur, idque ab eo prsecipue
factum fuit, prout nobis constat, ut multa peccata vitarentur : invaluerat enim jam ab annis
ferme 20 consuetudo Bullam carnis non publicandi ; et prudens timor erat, ne major Fidelíum
pars a Bullis suscipiéndis retraheretur, quin tamen se a camibus edendis abstineret. Tándem
anno 1862 Indultum Quadragesimale per S. V. concessum vigorem accepit; et tune Bulla
carnis simul cum Bulla Cruciata publicata fuit. Quoad vero Bullam carnis iterum invaluit
consuetudo deobligandi filies vel fámulos ad solvendam eleemosynam pro carnibus vescendis,
ac solummodo patrem vel matrem familiae caput cogendi. Tum quidem in ipsa Bulla Cruciatse,
quse lingua vernácula transumpta est, publicata fuit et Fidelibus cunctis nota facta est decla-
ratio die 17 Januarii 1834 data, cum declaratio SacrsePoenitentiarise anno 1860 facta adhuc
ignoraretur. Quamobrem opus molestissimum nobis, Sanctissime Pater, ac Fidelibus gravis-
simum, imo ipsi Apostolice Sedi fortasse ingratissimum imponitur, si denuo aliquid innovetur ;
cum murmur Fidelium abs dubio concitandum sit et multa peccata committenda. Nam
Ecclesise impugnatores apud nos non pauci sunt : et licet máxima populi pars pia et valde
Catholica sit, tamen paupérrima admodum est; atque dum de pecunia tradenda agitur,
oblocutiones et murmura vel in Eccíesiam, vel in Prselatos vel in ipsam Sanctam Sedem
exaudiuntur. His igitur positis, vestrum est, Beatissime Pater, de hac re dijudicare et decer-
nere quod congruentius in Domino visum fuerit... »
TOM. I.
109
87^ PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
VI.
DECLARACIÓN DEL VICARIO CAPITULAR DE QUITO.
Nos el Doctor Pablo Guevara, Dignidad Chantre de ésta Santa Iglesia Metropolitana y
Vicario Capitular en Sede Vacante, etc. Para tranquilizar las dudas y ansiedades de conciencia,
que se han suscitado entre los Fieles de nuestra Archidiócesis sobre si solo los padres ó cabe-
zas de familia han de tomar la Bula llamada de Carnes, 6 bien todos y cada uno de los
miembros de ella ; creimos de nuestro deber reunir una Junta de Teólogos, que aclarara ésta
cuestión, y nos diera su parecer. Reunida en efecto, discutió con madurez y detención el
asunto, y por unanimidad resolvió que solo los que eran cabeza de familia están en obligación
de tomar la Bula de Carnes, pudiendo por ella comerlas todos sus hijos y dependientes
teniendo sí cada uno la Bula llamada de Crumda ó de Vivos.
Para que las personas escrupulosas se tranquilicen en el todo, tenemos á bien resumir las
principales razones, en que se apoyaron los Teólogos para la resolución dicha.
La duda ha tenido origen en una equivocación. Se creía que la Silla Apostólica habia dado
una terminante declaratoria^ disponiendo que todos los miembros de una familia debían tomar
la Bula-<le Carnes, pero esto no es exacto. El Concilio Provincial reunido en Quito, hizo á
Roma la siguiente consulta : « Por cuanto las Comunidades Religiosas, los Colegios y Semi-
narios quedarían muy gravados, si cada uno de sus individuos tuviera obligación de tomar no
solo la Bula de Cruzada, sino también la del Indulto Cuadragesimal ó de carne, el Concilio
pide se declare que basta una sola de Cruzada y otra de carnes para el Prelado 6 Rector, fun-
dándose en la declaratoria dada por la Sagrada Penitenciaría, en 16 de Enero de 1834, según
la cual todos los comensales pueden acomodarse eu los días de abstinencia á lo que come el
padre de familia legítimamente excusado de ella. »
Nuestro Santísimo Padre, en 11 de Mayo de 1854, contestó en la Congregación de los
Eminentísimos Señores Cardenales Inquisidores Generales, lo siguiente : « Por lo que respecta
á la segunda petición (la primera habla de lacticinios, que se omite por no venir al caso)> Su
Santidad ordenó que se comunique á los Obispos de la Provincia Eclesiástica de Quito la
siguiente declaración, dada por la sagrada Penitenciaría, en 6 de Agosto de 1860 : La Sagrada
Penitenciaría jamas juzgó que los hijos, que están bajo la potestad del padre de familia se
considerasen dispensados de la abstinencia de carnes en los días prohibidos, solo por el hecho
de estarlo por legítima causa el padre ; sino que solo tuvo intención de dar una instrucción á
los confesores, para que pudiesen permitir á los hijos, cuando hubiere verdadera necesidad y
no se pudieren sustentar de otro modo, el uso de los alimentos concedidos á los padres ; per-
maneciendo en vigor la prohibición de no mezclar los alimentos lícitos con los ilícitos (carne y
pescado), y la obligación de la tínica comida para los que están obligados al ayuno. Por ésta
declaración consta que la dada en 16 de Enero de 1834 y alegada en las Preces no hace al
caso, y que por lo mismo cada uno está obligado á pagar la limosna prescrita en los Breves
Apostólicos. Sin embargo, mientras duren las circunstancias expuestas, y por el tiempo del
Indulto Cuadragesimal, Nuestro Santísimo Padre, benignamente remite las Preces contenidas
en ésta segunda petición á la conciencia y prudente juicio de los Obispos, con las facultades
necesarias y oportunas para que á las Comunidades verdaderamente pobres puedan dispensar
algunas limosnas, según les pareciere conveniente. »
Por la petición del Concilio y la Respuesta de Su Santidad, se viene en conocimiento que no
SECCIÓN SEGUNDA. 875
se trató sino de las Comunidades Religiosas, Colegios y Seminarios, y de ningún modo del común
de los Fieles. De donde se deduce, que no hay motivo para hacer alteración en la costumbre in-
memorial observada en la Archidiócesis, de que á los hijos y dependientes les sufraga la Bula
tomada por el padre de familia. Esta opinión adquiere un grande grado de certidumbre, si se
agrega que no se puede quitar una costumbre semejante, sin que se originen alborotos, murmu-
raciones y voces desagradables, y sin exponer á los Fieles á muchos pecados, si se atiende al
tiempo, que atravesamos, en que la piedad se ha entibiado demasiado, y en que lo pobreza
es general.
Por tanto, conformándonos con la opinión de tan respetables varones, declaramos :
Solo los padres de familia están obligados á tomar la Bula de Carne, debiendo tomar la do
Vivos todos los miembros de ella.
Esta declaración solo tendrá lugar, mientras no disponga otra cosa la Silla Apostólica.
Dada en la sala de nuestro despacho, en Quito, á 28 de Febrero de 1868, Pablo Guevara.
José Nieto, Secretario.
VIL
CIRCULAR DE LA DELEaACION APOSTÓLICA BE QUITO A LOS OBISPOS DEL ECUADOR,
RELATIVA A LAS PRECES DE LA CURIA QUÍTENSE.
limo. Señor : Entre las solicitudes, que elevó á la Silla Apostólica el Concilio Provincial
Quitense de 1863, se halló una relativa á la ampliación del Indulto Cuadragesimal y á las
limosnas, que se han de erogar tanto por el mencionado Indulto como por el de la Cruzada. Su
Santidad por medio de la Congregación del Santo Oficio, con el Eescripto de 11 de Mayo de
1864, al conceder la gracia, que habia sido solicitada, declaró al mismo tiempo el verdadero
sentido de la Respuesta de la Sagrada Penitenciaría de 1834, según puede imponerse V. Rma.
por la lectura da la copia, que adjunto. Pero á principios de 1866 el limo. Señor Vicario Gene-
ral del Arzobispado de Quito ocurrió á la Santa Sede, exponiéndole las razones, por las que no
creia conveniente en la Archidiócesis la publicación y cumplimiento dol mencionado Rescripto
del Santo Oficio, y pidiendo el juicio de la Silla Apostólica sobre las dificultades, que él le
habia propuesto.Mas como la solicitud, que provocó el Rescripto, de que se trata, fué promovida
por los Obispos del Ecuador reunidos en el Concilio Provincial, la Santa Sede antes de pronun-
ciar el juicio, me ha encargado pida de V. Rma. como de los demás Prelados Ecuatorianos su
parecer en el particular. En la confianza de recibir pronto contestación, me es grato reiterar
las seguridades de aprecio. Francisco Tavani. Noviembre 13, 1868.
CURSO DEL INDULTO DK CARNES Y LACTICINIOS, EN LA REPÚBLICA DEL PERÚ.
1830. Desde la emancipación hasta ésta fecha, en que León XII concedió al limo Señor
Benavente, Arzobispo de Lima, la Bula de Cruzada, juntamente con el Indulto de carne, no
hay memoria de que se hubieran concedido al Perú éstos Indultos. En éste intermedio, ó se
creyó que estaba en su vigor la próroga de diez años concedida por Pió VII, que en América
comenzó en 1819, según dijimos en la época anterior, ó bien los SS. Obispos usarian de sus
facultades extraordinarias, llamadas Sólitas y para conceder á sus subditos el uso de carnes y
lacticinios.
876 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
1847. El Papa Pió IX, por medio del Subsecretario de la Conoregacion de Negocios Ecle-
siásticos extraordinarios, prorogó por cinco años la Cruzada y el Indulto de Carnes y Lacti-
ticinios. (Véasela Sección la Época 5a).
1858. Después siguió prorogándose el Indulto do Carnes y Lacticinios de cinco en cinco
años, hasta el de 1858, en que el Papa Pió IX lo prorogó por diez. Mas, como aun duraba la
próroga anterior, no comenzó ésta ultima hasta el 1862.
1871. Otra vez prorogó el Papa Pió IX dicho Indulto el 22 de Agosto de 1871, dosdc
el dia, en que se publicaran sus Letras de concesión en cada una de las Diócesis de la Repú-
blica del Perú, bástala Dominica de Quincuagésima de 1882.
Hé aquí sus Letras.
INDULTO CUADRAGESIMAL CONCEDIDO AL PERÚ.
Pius Papa IX. Ad futuram rei memoriam.
Peculiaribus rerum ac locorum adjunctis gravibusque adducta rationibus Sancta ha^c Sedes
Apostólica jam alias Indultum, quod vocant Quadragesimale, nonnullis regionibus ad prsefini-
tum tempus de sua benignitate concessit. Id modo iteratis precibus pro incolis Ditionis Rei-
publicae Peruanse postulatur ; ISTosque gravibus permoti causis hujusmodi postúlate annuero
censuimus, quemadmodum iisdem precibus obsecundavimus pro BuUíb Cruciatae Indulto
prsefatis incolis per símiles Litteras Nostras hoc ipso die datas concesso. Omnes igitur et sin-
gulos,quibus hse Litterse Nostrse favent, a quibusvis Excommunicationis et interdicti aliisque
Ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis, quovis modo vel quavis de causa latis, si quas
forte incurrerint, hujus tantum rei gratia absolventes et absolutos fore censontes, Apostólica
auctoritate Nostra, tenore prsesentium, concedimus, ut a die, quo hsa Litterae in singulis
Peruanse Beipublicse Dioecesibus publicabuntur, usque ad Dominicam Quínquagesimse anni
1882, Christifideles utriusque sexus inibi commorantes, sive Laici, sive Ecclesiastici, exceptis
tamen.Regularibus, qui propria regula vel voto ad peculiarem toto anno abstinentiam obstrin-
guntur, in Quadragesima aliisque anni temporibus ac diebus,quibus carnium, lacticiniorum et
ovorum usus est prohibitus, dummodo eleemosynam solverint, quae pro alio supradicto Bullas
Cruciatae Indulto, ab infra designatis prsesentium Executoribus injungendam, aut, si pauperes,
certas ad Deum preces ab iisdem Executoribus prsescribendas pie recitent, libere et licite
camibus salubribus, ovis et lacticiniis vesci possint, exceptis tamen feria quarta Cinerura,
feriis sextis cujuscumque hebdomadee Quadragesimse, quatuor postremis diebus Majoris
Hebdómadas, necnon pervigiliis Nativitatis Domini N. Jesu Christi, Pentecostés, Assumptionis
Bmae. Marise Virginis Immaculatse et Sanctorum Petri et Pauli Apostolorura, quibus quidem
diebus abstinentiae obligationem ex communi Eeclesise lege ab iis etiara, qui hoc Indulto
usuri sunt, servari volumus : pro viris autem Ecclesiasticis dúos alios huic exceptioni diea
adjicimus, scilicet, feriam secundam ac tertiam Majoris Hebdomadge, ita ut quique do Cloro sunt,
sive Sséculares sive Regulares, abstinentiae legem integre ea Hebdómada servare teneantur.
Porro ad hujus Indulti executionem deputamus Venerabilem Fratrem Archiepiscopum Lima-
num. cum potestate subdelegandi Episcopos Sufragáneos suos et in eorum defectu. Vicarios
Capitulares canonice electos, pro ejusdem Indulti promulgatione et executione cum ómnibus
facultatibus, quae Nostris hisce Litteris continentur ; necnon statuendi, ut pro coUectione
eleemosynarum, ut supra, ratione hujusce Indulti injungendarum in singulis Dioecesibus pecu-
liarís Commissio ab Ordinario constituatur et nominetur ; eaedemque eleemosynae coUectae ad
SECCIÓN SEGUNDA. 877
prsedictum Archiepiscopum per singulos annos transmitti debebunt, eum in usiim erogandae,
quem hule ibidém prseñniemus. His autem ómnibus, ut demandato sibi muneri satisfácele
valeant, concedimus eas ipsas facultates, quas felicis recordatíonis Pius VII, Prsedecessor
Noster, similis Indulti Executori concessit in suis Apostolicis Litteris hac eadem forma datis
die 7 mensis Augustianni 1801. Caeterum, proventus, id est aummam eleemosynarum ex hujus
Indulti usu obventuram, erogari mandamus in bonum Sanctarum Missionum. In reliquia prge
ocuüa habenda et observanda decernimua ea, quse ín mémoratis Litteris dicti Preedeceasoria
Nostri expreasa sunt, praesertim ut omnea, qui hoc Indulto ütentur, eo etiam perdurante me-
minerint, integras manere atque observandas alias Ecclesiae regulaa, et illas nominatim,
quse sunt de non permiscendis paschalibus et eaurialibus epulis, et única tantum comestione
permissa diebus jejunio conaecratis. Hsec concedimus atque decernimua, non obstantibus
Constitutionibus et Ordinationibus Apostolicis, etiam speciali atque individua mentionedignis,
cseterisque contrariis quibuscumque. Cseterum, ista Apostolicse benignitatis concessio Christi-
fidelea Peruanse Eeipublicae, quotquot sunt, promoveat, ut studio peculiari erga fieligionem
et exercitatione virtutum, magia ac magia ea compensent, qu39, Indulto hujusmodi aecluso,
prsestare debuisaent. Datum Bomas, apud Sanctum Petrum, sub annulo Piscatoris, die 22
Augusti 1871.
(Ex Curia Epiacopali Huanucenai.)
CURSO DEL INDULTO DE CARNES Y LACTICINIOS EN LA REPÚBLICA DE CHILE.
1824. 29 de Octubre. Como ya dijimos en la Sección la Época 5a, con ésta fecha se concedió
á Chile, juntamente con la Cruzada, el Indulto de Carnes y Lacticinioa, por Decreto del Vica-
rio Apostólico D.Juan Muzi, debiendo invertiraelaalimoanas, que por ellos se dieran, en las
obras pias, que él designase.
1850. 23 de Noviembre. Con ésta fecha nuestro Smo Padre, elPapa Pió IX, concedió á Chile
el Indulto Cuadragesimal por nueve años ; estoes, hasta la Dominica de Quincuagésima de
1859, en los mismos términos, que el que se concedió al Ecuador, (Véase elN® 1.)
1851. 26 de Noviembre. Habiendo solicitado de S. S.el limo. Sr. Arzobispo de Chile, que
se dignara dispensar á los Eclesiásticos, de la abstinencia el Lunes y el Martes Santo por el
mayor trabajo, que en tales dias aueíen tener; S. S. con la fecha citada concedió á dicho Sr.
Arzobiapo con facultad de comunicarlo á loa Obiapoa Sufragáneos, el poder diapensar de la
abatinencia endichoa dias á los Eclesiásticos Seculares y Kegulares, á quienes por el trabajo en
el ejercicio de su miniaterio juzgase en conciencia serles necesario. (Véase el N» 2.)
1862. 1 de Febrero. S. S. el Papa Pió IX volvió á prorogar el Indulto Cuadragesimal por
diez años ; es decir, hasta la Dominica de Quincuagésima de 1870, en la misma forma, que la
próroga anterior.
INDULTO CUADRAGESIMAL CONCEDIDO A LA REPÚBLICA DE CHILE, EL 23 DE
NOVIEMBRE DE 1850.
Decretum.
Sanctissimus D. Pius Papa IX ad supplices preces sibi oblatas nomine Gubemii Beipublicse
Chilensis concessit ad nonnullos annos pro Chriatifidelibus in República illa commorántibus
Indultum ei prope simile, quod BuUse Cruciatae dicebatur, atque in illius Indulti Executore?
878 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
deputavit Sacros Antistites Ecclesiarum ejus Eeipublicae ; eleemosynas vero proventusque
omnes ejusdem Indulti usu obventuros in bonum Sanctarum Missionum erogandos mandavit,
aliqua tantum quoad Dicecesim Sancti Caroli illorum parte excepta, quam in Dioecesi ipsa
favore Hospitalium — Domorum pro pauperibus impendí permisit : prout apparet et latius
explicatur in Apostolicis ISanctitatis sux Lilteris, quse ea super re sub annulo Piscatoris datse
sunt die 23 Junii hujus anni. Jam vero ídem Summus Pontifex gravibus inductus causis, et
Gubernii votis obsecundare ac prsedictarum Sacrarum Missionum utilitati uberius consulere
cupiens, aliud queque Indultum pro iisdem Chsistifidelibus tribuendum decrevit, quod-Qua-
dragesimale dicitur, et non semel pro nonnullis locis ob peculiares circumstantias atque ad
definitum temporis spatium a Sede Apostólica concessum fuit. Juxta bgec igitur Sanctitas suai
indulsit, ut ab ea die, in qua hoc Deere tum in singulis Chilensis Eeipublicae Bioecesibus
publicabitur, usque ad Dominicam Quinquagesimse anni 1859, Christifideles utriusque sexus
inibi commorantes, sive Laici sive Ecclesiastici sint, exceptis tamen Regularibus ad peeu-
Harem toto anno abstinentiam ex propria Regula seu voto obstrictis, in Quadragesima aliisque
anni temporibuSí et diebus, quibus tamium, lacticiniorum et ovorum usus est probibitus,
dummodo eleemosynam solverint, quse pro, alio supradicto Indulto ad similitudinem Bullse
Cruciatse jam concesso statuta est, atque insuper aliam eleemosynam pro hoc Indulto ab infras-
criptis ejus Bxecutoribus injungendam, aut, si pauperes fuerint, dummodo pie recitent certas
ad Deum preces ab iisdem Bxecutoribus prsescribendas, libere ac licite carnibus salubribus,
ovis et lacticiniis vesci possint : exceptis tamen feria quarta Cinerum, Feriis sextis cujusque
hebdomadse Quadragesimae, quatuor postremis diebus Majoris Hebdomadse, necnon Vigilüs
Natalis Domini, Pentecostés, Assumptionis B. M, V., et Sanctorum Apostolorum, Petri et
Pauli ; in quibus quidem diebus abstinentise obligationem ex communi Ecclesi^ jure, ab bis
etiam, qui hoc Indulto usuri sunt, servandam mandavit. Insuper pro viris Ecclesiasticis dúos
alies huic exceptioni dies adjecit, videlicet Feriam secundam et Feriam tertiam Majoris Heb-
domadse, ut ita omnes, qui de Clero sunt, sive Sseculares sive Regulares, abstinentise legem
tota illa Hebdómada custodire teneantur. Ad hujus Indulti executionem idem Summus Ponti-
fex deputavit RR. PP. DD. Archiepiseopum Sancti Jacobi, et Episcopos ejus Sufragáneos, et,
ubi aliqua vel aliquse ex Chilensibus Ecclesiis vacaverint, Vicarios Capitulares in illis canonice
constitutos. Atque ut hi omnes demandato sibi muneri satisfacere valeant, Sanctitas Sua iis-
dem concessit illas ipsas facultates, quse a Pió Vil felicis recordationis Summo Pontifico in
alio simili Indulto ejusdem Executori concessse fuerant in Apostolicis Litteris sub Piscatoris
annulo editis die 7 Augusti anno 1801. Caeterum, proventus seu summam eleemosynarum ex
hujus Indulti usu obventuram Sanctitas Sua erogandam mandavit in bonum Sacrarum Missio-
num ad Infideles, aut etiam ad Fideles ordinariis Bcclesi^ subsidiis carentes, qui intra vel
prope fines Chilensis Reipublicse sunt; excepta tantum aliqua parte eleemosynarum in Dicecesi
Sancti Caroli coUigendarum, quge duas illarum partes non excedat, et quam inibi in bonum
Domorum Hospitalium pro pauperibus impendí permisit. In reliquis observanda et ob oculos
habeñda decrevit, quse in supradictis Pii VII Apostolicis Litteris consignata sunt, prsesertim
ut omnes, qui hoc Indulto usuri fuerint, eo etiam perdurante, integras man ere atque a se
omnino servandas esse meminerint alias Ecclesise regulas, et eas nominatim, quse sunt de non
permiscendis Paschalibus et esurialibus epulis, et de única tantum comestione permissa in
diebus jejunio consecratis. Hsec Sanctitas Sua indulsit at^e decrevit ; non obstantibus con-
trariis, speciali queque raentione dignis quibuscumque.
Datum Romee, die 23 Novembris anno 1850, Pontificatus Sanctissimi Domini anno quinto.
De speciali mandato Summi Pontificis C. Card. Vizzardelli.
(Del Boletin Ecco. de Chile, tomo 2, pág. 371).
SECCIÓN SEGUNDA. 879
II.
PRECES DEL ILMO SEÑOR ARZOBISPO DE CHILE, SOBRE LA ABSTINENCIA DEL LUNES Y
MARTES SANTO PARA EL CLERO.
Beatissimo Padre.
Raffaele Valentino Valdivieso, Arcivescovo di Santiago nel Chili espone che neir Indulto per
Tuso delle carni elatticinii in alcunigiorni deU'annOjConcesso dalla Santit^Vostra con Decreto
del 23 Novembre 1850 ai popoli del Chili per applicarne il prodotto alie Sante Missioni sonó
eccettuate le Ferie 2^ e 3a della Settimana Santa, la quar eccezione i medesimi in precedenza
non ave vano. Conoscendo il Recorrente, che gli Ecclesiastici in tali giorni vanno piü che negli
altri tempi dell' anno soggetti a fatiche, e che cibandosi di magro, ne potrebbe soffrire altera-
zione la loro salute, implora dalla Santit^ Vostra che dalla suddetta Bolla sia tolta sifiatta
eccezione. Che, ec.
Die26Novembrisl851.
Ex andientia Sanctissimi.
Sanctissimus Dominus Noster Pius, divina Providentia Papa IX, referente me infrascripto
Secretario Sacrse Congregátionis Negociis Ecclesiasticis praepositse, attentis expositis et pecu-
liaribus circumstantiis animum suum moventibus, benigno indulsit, ut firma remanente lege
abstinentise in Feria secunda et Feria tertia Majoris Hebdomadse a viris Ecclesiasticis sive
Cleri Ssecularis sive Regularis ad tramites decreti Romse editi die 23 Novembris 1850 ser-
vando, R. P. D. Archiepiscopus Chilenus, perdurante memOrato Indulto, eos tantum inter
Ecclesiasticos viros utriusque Cleri suse Dicecesis a prsedicta abstinentiamemoratis diebus dis-
pensare valeat, quos ob sustinendos in sacro ministerio obeundo ipsis diebus labores, hujusmodi
Indulto indigere pro suo judicio et conscientia judicaverit. Hanc vero facultatem cseteris que-
que Ordinariis in Chilensi ditione existentibus ab Archiepiscopo Chileno communicandam
Sanctitas sua decrevit ; dummodo Archiepiscopus id in Domino expediré judicaverit. Contra-
riis quibuscumque minime obfuturis.
Datum Romse, e Secretaria ejusdem Sacrse Congregátionis, die, mense et anno prsedictis.
Vincentius Santucci Secretarius.
(Del mismo Boletín, tomo 2® pág. 377.;
CURSO DEL INDULTO DE CARNES Y LACTICINIOS EN LAS CINCO REPÚBLICAS DE
CENTRO-AMÉRICA.
Nada tenemos que añadir á lo que dijimos en la Sección la Época 5a, adonde remitimos ai
Lector.
TASA DE LAS BULAS DE CRUZADA DE LACTICINIOS, DE CARNE, DE DIFUNTOS Y DE
COMPOSICIÓN, SEaUN LAS DIVERSAS ÉPOCAS.
Tasa de la Bula de Cruzada el año 1580.
El Virey diez pesos. Su mujer diez pesos. Los Arzobispos. Obispos, etc. Caballeros de cual-
quiera Orden, y de las personas seglares, los Presidentes, Oidores etc., y los hombres ricos en
cantidad de diez mil pesos, y de allí arriba : y las mujeres 4e los dichos seglares dos pesos de
minas de plata ensayada. Todas las demás personas de cualquier estado y condición que sean
880 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
(fuera de los Indios y Morenos) un peso de minas de plata ensayada. Los Frailes, Monjas y
Españoles pobres mendicantes, y los hombres y mujeres de servicio dos tomines de plata
Bula de Difuntos.
Españoles un peso de plata ensayada 6 su valor. Los Indios, Morenos y Españoles pobres,
los que sirven á otros, y Frailes 6 Monjas á dos tomines por cada persona difunta.
Bula de Composición.
Doce reales de plata : compone hasta treinta ducados castellanos de á once reales cada
uno : y treinta Bulas componen novecientos ducados. De aquí adelante acúdase á los Subdele-
godos Generales. (Fasti líovi Orbis, Ordinat. 152.)
Tasa de la Bula de Cruzada en 1640.
Ordenamos y mandamos y declaramos, que todos los Españoles, así hombres como mujeres,
hayan de dar y den de limosna por la dicha Bala, la cantidad siguiente en ésta manera :
conviene á saber ; el Señor Yirey, los Arzobispos, Obispos, Inquisidores, Abades, Priores,
Dignidades y Canónigos de las Iglesias Colegiales, y Caballeros de cualquier Hábito de las
Ordines Militares, y de las personas seglares, los Presidentes, Oidores, Alcaldes, Fiscales,
Alguaciles Mayores, Secretarios y Eelatores de las Audiencias Eeales, Gobernadores, Corregi-
dores, Alcaldes Ordinarios y Begidores de los Pueblos, y Señores de repartimientos, y los que
tienen pensión sobre ellos, y los Capitanes Generales, Alcaldes de los Castillos y Fortalezas y
los Abogados y los hombres ricos en cantidad de diez mil pesos, y de allí arriba, y las mujeres
de todos los seglares de los estados ya dichos den de limosna cada una de las dichas personas
dos pesos de Tipuzque, 6 diez y seis reales castellanos, que es su valor ; y todas las demás
personas de cualquier estado y condición que sean (fuera de los Indios y Morenos) á un peso
de Tipuzque ú ocho reales, que es su valor ; excepto los Frailes, Monjas y Españoles pobres
mendicantes, y los hombres y mujeres de servicio, los cuales no han de dar más de á dos reales
castellanos. Y de los Indios, los Caziques el dicho un peso de Tipuzque 6 su valor, como está
dicho. Y los demás Indios, asilos casados como los solteros, y los Morenos, hombres y muje-
res, á dos reales cada persona. Y la limosna de las Bulas de difuntos Españoles á cuatro reales
6 su valor por el alma de cualquier persona hombre ó mujer Español, y los Indios y Morenos,
y Españoles pobres, y los que sirven á otros. Frailes y Monjas á dos reales por cada persona
difuQta. De manera que en las dichas bulas de difuntos no ha de haber más que las dichas
dos tasas y diferencias. (TruUench, pág. 185.)
Tasa de la Bula de Lacticinios en el año de 1630.
Con ésta fecha se expidió el Edicto del Comisario, que dice así :
Primeramente las Bulas de tasa de á veinticuatro reales se han de dar y han de servir para
los Patriarcas, Primados, Arzobispos, Obispos y Abades.
ítem las Bulas de tasa de á ocho reales se han de dar y han de servir para las Dignidades,
Canónigos de las Iglesias Catedrales y Colegiales.
ítem las Bulas de tasa de á seis reales se han de dar y han de servir para los que tuvieren
raciones ó medias raciones. Curatos, Beneñcios simples ó servideros, cuya renta no baje de
treinta ducados.
ítem las Bulas de tasa de cuatro reales se han de dar y han de servir para los que tuvieren
Beneficios, Capellanías ó Pensiones 6 renta, que no baje de doscientos ducados.
ítem las Bulas de tasa de á dos reales se han de dar y han de servir para los demás
Clérigos.
SECCIÓN SECUDNA. 881
Las cuales dichas Bulas se han de predicar en estos Beinos y Señorios de Su Majestad,
juntamente con las de Vivos, Difuntos y Composición, guardando acerca de las tasas lo antes
de esto contenido. Madrid, 1 de Junio de 1631.
D. Diego de Guzman, Patriarca de los Indias.
Tasa de la Cruzada el año de 1779.
El Comisario en su Edicto dice así : Declaramos y tasamos para en lo sucesivo, por lo tocante
al Beino y Provincias del Perú, á saber : los Señores Vireyes dies y seis pesos y cuatro reales
y medio de plata acuñada, y otros tantos sus mujeres : los Arzobispos, Obispos, Inquisidores,
Abades, Priores, Canónigos de las Iglesias Catedrales y Dignidades, así de ellas como de las
Colegiales; los Duques, Marqueses, Condes, Señores de Vasallos, y de Beparfcimientos, y los
que tienen pensión sobre ellos ; Ips Capitanes Generales, Tenientes Generales, Mariscales de
Campo, Brigadieres, Coroneles, aunque solo estén graduados : los Presidentes, Oidores, Alcal-
des y Fiscales, aunque sean honorarios ; los Alguaciles Mayores, Secretarios, Belatores de las
Audiencias Beales; los Caballeros de cualquier Hábito de las Ordenes Militares ; los Secreta-
rios del Bey, inclusos los honorarios ; los Contadores, Oficiales Beales ; los Gobernadores,
Corregidores, Alcaldes Ordinarios y Begidores de los Pueblos ; los Alcaides de Castillos y
Fortalezas ; los Abogados y hombres ricos en cantidad de dies mil pesos, y las mujeres de todos
los Seglares de los Estados y empleos ya dichos, cada uno tres pesos y tres reales de la expre
sada moneda : y todas las demás personas de cualquiera estado y condición que sean (á reserva
de los Indios y Morenos) un peso cinco reales y medio de la misma plata ; el que también han
de dar los Caciques délos Indios, los Mulatos ó Pardos, los Cuarterones, Tercerones y Quin-
terones, y las mujeres de estos, cuatro reales de la propia especie : pero los Frailes y Monjas,
Españoles pobres, que mendiguen, y los hombres y mujeres de servicio, y los Morenos 6 Negros
tres reales de plata de la citada moneda acuñada : y la limosna de las Bulas de Difuntos
Españoles comprendidas en las clases de los que deben dar por el Sumario de Vivos, la de tres
pesos y tres reales de plata aquñada, un peso cinco reales y medio de la dicha plata : las de
los inclusos en la tercera clase, 6 que por el Sumario de Vivos han de dar la limosna de un peso,
cinco reales y medio de la citada plata : las de los Indios, Mulatos 6 Pardos, los Cuarterones
Tercerones ó Quinterones, y las mujeres de ¡estos cuatro reales de dicha plata : y las de los
Españoles pobres, que mendigan, criados y criadas de servicio. Frailes y Monjas, y las de los
Morenos 6 Negros, y sus mujeres, tres reales de plata.
Tasa de la Bula de Lacticinios por éste mismo tiempo.
El sumario de Lacticinios de seis pesos cinco reales de la citada moneda ha de servir y
aprovechar á los Patriarcas, Primados, Arzobispos, Obispos y Abades ; el de tres pesos y tres
reales á las Dignidades, Canónigos é Inquisidores ; el de un peso cinco reales y medio de plata,
á los Bacioneros y medios racioneros de semejantes Iglesias, y á los Curas Párrocos ; y el de
tres reales y medio de dicha plata á todos los demás Clérigos Seculares.
(Del Cedulario Arzobispal Quitense, tom. 9, pág. 44.)
Tasa del Indulto Cuadragesimal el año 1802.
Sumario de la primera clase.
Perla limosna do éste sumario deben dar diez pesos de plata acuñada y común las personas,
á quienes solamente aprovecha, y son las siguientes : Los Vireyes, Arzobispos y Obispos : los
Grandes y los que tienen honores de Grandes : los Grandes Cruces de la Beal y Distinguida
Orden de Carlos III : los Consejeros de Estado y los que tienen honores de éste Consejo : los
Capitanes Generales y los Tenientes Generales de Ejército y las mujeres y viudas de las
calidades referidas.
TOM. I. lio
882 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Sumario de la segunda clase.
For la limosna de éste sumario deben dar dos pesos de la misma plata laspersonas.á quienes
solamente aprovecha, y son las siguientes : Los Consejeros de Su Majestad : los Presidentes,Re-
gentes j todos los demás Ministros Togados de las Reales Chancillerías y Audiencias; los Algua-
ciles Mayores ele estos Tribunales, con inclusión de los que tengan honores de los mismos, y de
los demás que se titulen del Consejo de Su Majestad : los Secretarios y Relatores de ellas : los
Inquisidores, Abades, y Jueces, que ejerzan jurisdicción Eclesiástica : las Dignidades, Canóni-
gos y Prebendados de las Santas Iglesias Metropolitanas y Catedrales : los Marqueses, Condes,
Vizcondes, Barones, Señores de Vasallos, y de Repartimientos : los Gobernadores y Militares,
que tengan el grado de Coronel y de ahí arriba hasta el de Mariscal de campo inclusive : los
Comendadores, Subcomendadores y Caballeros de todas las Ordenes Militares, y los de la Real
y Distinguida Orden de Carlos III : los Contadores Generales y Oficiales de la Real Hacienda ;
de la Santa Cruzada, y sus Tesoreros : los Secretarios del Rey, con inclusión de los que tengan
honores : los Intendentes y Contadores de Provincia : los Corregidores, Alcaldes Mayores y
Regidores de las Ciudades principales : los Secretarios de sus Ayuntamientos y los Abogados :
y así mismo los hombres ricos de todas clases hasta en cantidad de doce mil pesos y de
ahí arriba : y las mujeres de los seglares inclusos en ésta clase.
Sumario de la tercera clase.
Por la limosna de éste Sumario deben dar un peso de dicha moneda las personas, á quienes
solamente aprovecha, y son las siguientes : los Aleados Ordinarios, Regidores de los pueblos y
demás personas, que tuvieren de caudal seis mil pesos y de ahí arriba ; y las mujeres de
todos estos.
Sumario de la cuarta clase.
Aprovecha á todas las demás personas de ambos sexos, así del estado Eclesiástico como del
Secular, sin distinción de calidad, nacimiento ni clase ; y por él deberán contribuir con la
limosna de dos reales de dicha plata acuñada y común.
Exceptuadas de la contribución de la limosna.
Lo son los Regulares de la Orden de San Francisco : los pobres de solemnidad : los Indios
aunque sean Caciques 6 Mestizos de primer orden, fuera de los que gozan las circunstancias de
las leyes con autoridad y facultades competentes : todos los Negros, esclavos y libres : los
Mulatos y los Mestizos, fuera de aquellos, que tengan casa abierta, con bienes, negociación
ú oficio de Maestros, con tienda de su cuenta : y los jornaleros indistintamente de todas
clases, que se mantienen de su jornal diario.
Don Patricio Martínez de Bustos.
TASA DE LA BULA DE LA CRUZADA EN QUITO, EL ANO DE 1869.
Los Señores Presidente y Vice-Presidente y sus esposas á dos pesos cada uno.
Los Señores Ministros de Estado un peso cada uno.
El Arzobispo y Obispos á dos pesos.
Las Dignidades y Canónigos un peso.
Los Gobernadores y Generales de Ejército un peso.
Los Tesoreros y Administradores de Correos cuatro reales.
Las personas ricas en cantidad de diez mil pesos, un peso.
Todas las demás personas, de cualquier estado y condición que sean, darán generalmente
un real.
SECCIÓN SEGUNDA. 883
Tasa de la Bula de Carne.
Para el Arzobispo y Obispos un peso.
Para las Dignidades seis reales.
Páralos Canónigos cuatro reales.
Para los Curas y Prelados Begulares de uno y otro sexo generalmente un real.
Tasa de la Bula de Difuntos.
La persona, que necesitare la presente Bula, contribuirá con un real de limosna.
Tasa de la Bula de Composición.
Por ésta Bula se dará doce reales por cada una de ellas en los casos, en que pueda tener
lugar la composición; más queriendo alguno conseguirla en mayor cantidad de cuarenta pesos,
tenemos á bien ordenar que, cuantas veces tomare uno la Bula referida, dará la limosna de
los dichos doce reales, y quedará tantas veces compuesto en la expresada cantidad de cuarenta
pesos, sin que en cada año de la publicación pueda tomar más que quince Bulas, y componerse
por la suma de seiscientos pesos; pero si fuere mayor la cantidad, que tiene que restituirse,
necesitará de recurso ante el Ordinario.
Tasa de la Bula de Cruzada y Carne en Chile, el año de 1852.
Habrá ocho clases de éstas Bulas, y se deberán pagar por cada Sumario, tanto de Cruzada
como de carne, las limosnas siguientes.
la Clase. Su valor dos reales; y deberán tomarla los que no tengan una entrada anual, que
alcance á quinientos pesos, 6 sea mensual, que llegue á cuarenta y dos pesos.
2a Clase. Su valor cuatro reales ; y deberán tomarla los que tengan una entrada anual, que
llegue á quinientes pesos y no alcance á mil doscientos, ó sea, los que posean una entrada
mensual, que alcance á cuarenta y dos pesos, y no llegue á ciento.
3a Clase. Su valor un peso ; y deberán tomarla los que tengan una entrada anual de mil
doscientos y no llegue á tres mil, 6 sea, los que perciban una entrada mensual de cien pesos,
que no alcance á doscientos cincuenta.
4a Clase. Su valor dos pesos ; y deberán tomarla los que tengan una entrada anual, que lle-
gue á tres mil pesos, y no alcance á cinco mil pesos, 6 sea los que perciban una renta mensual
de doscientos cincuenta pesos y no alcance á cuatrocientos diez y siete pesos.
5a Clase. Su valor cuatro pesos; y deberán tomarla los que tengan una entrada anual, que
llegue á cinco mil pesos, que no alcance á ocho, ó sea, los que perciban una renta mensual de
cuatrocientos diez y siete pesos, que no alcance á seiscientos sesenta y siete pesos.
6a Clase. Su valor ocho pesos; y deberán tomarla los que tengan ocho mil pesos de entrada
anual, que no llegue á doce, ó sea, los que posean una entrada mensual de seiscientos sesenta
y siete pesos, que no llegue á mil pesos.
7a Clase. Su valor doce pesos; y deberán tomarla los que tienen una entrada anual de doce
mil pesos, que no llegue á diez y seis mil, ó sea, los que cuentan con una entrada mensual do
mil pesos, que no llegue á mil trescientos treinta y cuatro pesos.
8a Clase. Su valor diez y seis pesos; y deberán tomarla los que tienen una entrada anual de
diez y seis mil pesos, ó más.
Tasa dé la Bula de Composición.
Por cada Sumario de ésta Bula se darán dos pesos de limosna, cualquiera que sea la entrada
del erogante, pudiéndose componer en cada Sumario la suma de cincuenta pesos. En el período
de cada publicación solo podrán sacarse cincuenta Sumarios por una persona; previniéndose
que, cuando la composición versa sobre renta de beneficio Eclesiástico, debe darse á la Iglesia.
884 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
en que esté el beneficio, una suma igual al monto de la limosna de todos los sumarios, que se
tomen.
Tasa de la Bula de Difuntos.
Habrá dos Sumarios de ésta Bula, uno de á real, y otro de á dos reales. El primero para las
personas comprendidas en la primera y segunda Clase de Cruzada y Carne, y el segundo para
las demás clases allí mencionadas. Se advierte que por una misma alma se pueden sacar dos
Sumarios en el período de cada publicación.
ADVERTENCIAS GENERALES PARA LA BULA DE CHILE.
la En cada matrimonio ambos esposos deben sacar la Bula correspondiente á la entrada,
que tenga el dicho matrimonio por los bienes comunes ; bien sea que correspondan á en-
trambos cónyuges, 6 á uno solo.
2a Los hijos de familia, que no tienen cuadal propio, solo están obligados á sacar Bula de
primera clase; pero los que tienen patrimonio suyo deberán sacarla, según la entrada del dicho
patrimonio.
3a Las p ersonas, que viven de socorros ajenos, son respetadas como si nada tuviesen^ aunque
perciban mayor cantidad al mes, que 42 pesos.
4& Todos los Beligiosos Profesos de ambos sexos están obligados solo á sacar Bula de primera
clase.
5a No son obligados los pobres á sacar Bula de Carne, sino que basta que tomen la de Cru-
zada, y que recen un Padre Nuestro y Ave Mana^ los dias, que hagan uso del privilegio ; enten-
diéndose por pobres los Keligiosos Franciscanos ; y no solamente los que mendigan de puerta
en puerta, los que nada poseen, y los que no cuentan con lo necessario para su alimento, sino
también todos aquellos, cuyas fucultades no alcanzan para mantenerse pobremente todo el
año, y los que se ven obligados á comer él pan con el trabajo de sus manos y el sudor de su
rostro.
6a Aunque, durante el período de la publicación, se acrecienten los bienes, no hay necesidad
de tomar nuevo Sumario.
7a En cada publicación solo se pueden tomar dos Sumarios de Cruzada.
SECCIÓN TERCERA.
COSTUMBRES DE AMERICA.
En las dos secciones anteriores hemos tratado de privilegios, que los Pontífices concedieron
expresa y formalmente en los documentos allí alegados. Pero no es éste el único modo de con-
ceder privilegios : también se pueden obtener por la costumbre, lo cual sucede cuando la cos-
tumbre reúne tales condiciones, que por ella sea lícito hacer lo que es lícito hacer por privi-
legio. Porque tal costumbre ó es j)r(steT legem, y en este caso da faculdad para hacer algo ; ó es
contra legem, y entonces, 6 deroga la ley, ó dispensa de su observancia, ó exime en ósté casó
particular de la obligación, en lo que consiste propiamente el privilegio.
SECCIÓN TERCERA, 885
Vamos pues á investigar en ésta sección si han prevalecido en América dos costumbres con-
rarias al derecho común, una acerca del uso de lacticinios, otra sobre la facultad de conceder
los Obispos oratorios domésticos ; y lo haremos en dos distintos articules.
ARTICULO I. DE LA COSTUMBRE EN EL USO DE LACTICINIOS.
Antes de entrar en la costumbre de América sobre lacticinios, es necessario resolver tres
cuestiones : Primera, qué se entiende por Lacticinios : Segunda, si en el privilegio de lactici-
nios se comprende la grasa para condimentar los manjares : Tercera, qué es lo que reclámala
costumbre de América acerca de estos manjares. A la primera cuestión se responde, que por
lacticinios se entienden, no solamente la leche y queso, sino también los huevos, según consta
del Cap. Denique, distint. 4 : « Par est, ut nos, qui his diebus a carnibus animalium abstinemus,
ab ómnibus queque, quse sementinam trahunt originem carnis jejunemus, id est ab ovis et
lacticiniis. i> A la segunda se dice, que está en disputa, si la grasa para condimentar se com-
prende, ó no, bajo el indulto de lacticinios. Sobre lo cual dice así Avendaño : « Sunt Doctores
aliqui asserentes, stante licito ovorum et lacticiniorum usu, etiam licitum esse sagiminis ; quod
diversimodeprobant graves Societatis auctores TJtrumque autem est difiBcile, et ideo judico
sagimen non licere, etiamsi ova et lacticinia liceant, et ita virtute BuUse non esse licitum
illius usum. » (Thes. Ind. tom. 1, pág. 215.) A la tercera cuestión respondemos, que la cos-
tumbre de América no solo reclama el privilegio de usar de huevos y lacticinios en las absti-
nencias, sino también de la grasa para condimentar la comida. Ta sea uno mismo el Indulto
de la grasa con el de lacticinios, como quieren algunos Doctores, ya sea distinto como preten-
den otros ; los dos privilegios suelen andar juntos en las tierras, donde hay carestía de aceite,
como sucede en América : y por eso los Autores, al parecer, los confunden. Murillo Velarde no
hace diferencia entre uno y otro, cuando dice así : « In Indiis ex generali consúetudine, ob pe-
nuriam piscium et olei, ova, butyrum et csetera lacticinia in Quadragesima permittuntur etiam
sine Bulla. » Esto lo dice citando á Alloza, que tampoco hace diferencia entre lacticinios y
manteca. Por ésta razón, al hablar de la costumbre de lacticinios en América, tiene que entrar
simultáneamente la grasa para condimentar, ya porque en éstas tierras la necesidad de leche y
manteca es igual, ya también porque algunos autores hablan de una y otra indistintamente,
Al empezar ésta averiguación, me propongo llenar los deseos del Concilio Quitense, que me
confía éste trabajo ; pero no diré nada de propia cosecha, así por ser materia delicada, que
toca á las conciencias, como también porque el fallar fiobre ella pertenece á un juicio superior
al mio.Me atendré solo al testimonio de los Escritores Americanos,que de siglo en siglo nos han
ido trasmitiendo las tradiciones y costumbres de nuestros antepasados ; y para seguir el curso,
que han llevado estos usos, citaré la doctrina de dichos autores por el orden de antigüedad.
1588. Por éste tiempo escribió el P. Enrique Henriquez, S. J., y hablando del Eeino del
Perú acerca de la costumbre de lacticinios y manteca dice así : « In quibusdam regionibus,
« ubi est magna penuria piscium et olei, si reperiatur mos antiquus utendi lardo seu sagi-
« mine, non est damnandus : et quidam auctores, qui concedunt ova, ajunt uti posse lardo, id
« est, Manteca. Et hic mos reperitur in Gallsecia et Regno Perú. (Th. Mor, Summa^ Lib. ?<>,
Cap. 13.) »
1593. El P. Juan Pérez Menacho en su Tratado del Ayunó (quaest. 6.), dice así : « Pero en
ésta tiena (del Perú) es lícito el uso de la manteca de cualquiera cosa que sea, y es costumbre
legítimamente prescrita por más de sesenta años ; y en virtud también de la costumbre
general, se come en Méjico y en toda la Provincia y Obispados de él, como lo sé de personas
fidedignas (apud Morelll, Fastinovi Orlis, pag. 142).
886 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
El mismo P. Menacho, que escribió en el Cuzco el año de 1595 la Exposision de la Bula
déla Cruzada, pone ésta cuestión : « Si las personas Eclesiásticas, Regulares ó Seglares, que
tienen privilegio ó costumbre aprobada de comer huevos y lacticinios, los podrán comer sin
sacar la Bula ? Bespondeo hreviter, que sí : Ita in casu de Privilegiis, Enriquez (lib. 7, cap.
13, n**20, y cap. 2, n<>8). ítem Navarro, loquens de Indiis expresse id tenet (de Pmnit et
retniss. Cons. 24, ad tertiam dubitationem), y todos communiter ; y así se ha usado en ésta
tierra. Y la razón es porque la Bula solo dice que las tales personas no coman los dichos man-
jares por virtud de ella ; pero por otra via no trata de ello : y así podrán por virtud del privi-
legio, si le tuvieren, el cual se revalida á quien toma la Bula ; y á quien no la tpma, se le
revoca. Y lo mismo es de la costumbre, por la misma razón, y ésta no se revoca por la Bula ;
y asi no es menester se revalide » {Disput. 1, duh. 4, pag. 17).
1627. Por éste tiempo escribió el R. P. Fr. Antonio de Hinojosa, de la Sagrada Orden de
Predicadores, gran Letrado, según Villarroel, el cual dice en su Directorio ad verb. Consuetudo :
a Quse consuetudo vescendi ovis, lacte, et Manteca ^sun per centum anuos invaluit, videntibus
et tacentibus Praelatis, non ob aliquod privilegium, quo prsedicta liceant, sed vi consue-
tudinis. »
1645. Doctrina del Illmo. Señor Villarroel, Obispo de Chile, acerca de la Costumbre intro-
ducida en Indias de comer Lacticinios.
Escribía éste Venerable Prelado en el año 1645, y acerca de la dicha costumbre dice así :
<c Esta disputa no será en el punto principal muy dificultosa para los Obispos de España, pero
necesarísima á los Clérigos Seculares y Religiosos todos de las Indias. Originóse aquí la duda
del artículo,por un escrúpulo mió. Este tiene para morderme un fundamento grande. Comenzó,
desde la Bula de la Santidad de Urbano VIH, y corre hoy la cuarta predicación de la segunda
concesión, y su título incluye los Patriarcas, Primados, Arzobispos, y Clérigos Presbíteros
Seculares de las Provincias del Perú, Tierra-firme, y sus Partidos ; y añade el título la firma
de esa Bula, en ésta forma : A quien estaba prohibido el comer huevos y cosas de leche en tiempo
de Cuaresma^ lo pueden comer, Y añádese en el cuerpo de la Bula : Excepto la Semana
Santa, Este es el Indulto ; veamos el motivo.
« En las Provincias todas referidas y en ésta de Chile, que, aunque es un principalísimo
Reino, se adocena allí con nombre de Partido, se comian huevos, leche y manteca, casi desde
que se descubrieron las Indias. Y ha muchos años, que leyendo yo Teología en la Ciudad de
los Reyes, se levantaron grandes dificultades en algunas Religiones, porque usaban de lacti-
cinios los Frailes, sobre saber, con qué privilegio se rompia aquella ley tan general. Hallaron
uno antiquísimo temporal, y advirtiendo que después de él habian pasado muchos años, pareció
que la costumbre introducida en tiempo tan largo, bastaba á disculpar á los que nacimos tanto
después : y apagóse por entonces el escrúpulo con esto. Y digo que la miraban así, porque
habia abrogado lo que la ley habia establecido ; y aunque hay mucho que averiguar, es nece-
sario omitirlo por no cortar el hilo al discurso. Dúdase ahora, si solo en virtud de ésta con-
cesión, expiran los títulos, que teníamos de comer en las Indias, huevos y lacticinios ? Y añá-
dese á ésta dificultad una Declaración del Señor D. Fr. Antonio de Sotomayor, Confesor que
fué de su Majestad, y asimismo fué Comisario General de Cruzada, que está al pié de la Bula
plúmbea. (Véase el Edicto de Tassis, del mismo tenor, en la Sección 1^, Época 2k)
« Estas son las palabras, que importan á ésta materia; porque otra Bula de Paulo III, su
data en Roma, 35 años antes de ésta, que habla en las materias mismas, fué expedida en favor
de los Indios, no de los Españoles, que habitan en las Indias, ó nacen en ellas siendo origina-
rios de España. Entrémonos ya en el corazón de la guerra y trances de la disputa.
SECCIÓN TERCERA. 887
« Para que en ésta materia, que tanto importa, digamos con claridad nuestro parecer, y lo
que de ella podemos asegurar, es necesario que nos desembaracemos de lo superfluo, y premi-
tamos lo que nos parece forzoso, dejando asentados algunos presupuestos.
« Presupuesto primero. Es el hecho : y sobre todo lo que arriba queda dicho, es muy creí-
ble, que desde que se descubrieron las ludias, porque sus mantenimientos son generalmente
flojos ; porque de los Cuadragesimales hubo pocos ; porque los primeros Conquistadores fueron
más valientes, que Letrados ; porque comenzaron por soldados aquellos siglos, y estos por la
mayor parte son poco religiosos; porque las Indias ardian en guerras, y la Milicia es licen-
ciosa, y dificultosamente se enfrena ; se rompieron los fueros Cuadragesimales, y sin Indulto
Apostólico comieron huevos y lacticinios. El Padre Fr. Antonio de Hinojosa, Dominico y, á lo
que se vó en sus obras, gran Letrado, en el libro, que intituló : Directorium Decisionum
Regularium (verb. Consuetudo, pág. 142), contesta conmigo, y es su parecer, que tiene ésta
costumbre cien años de edad : Quce consuetudo {áice)jam per 100 annos invaluit, videntibus
et tacentibus Prcelatis* Y habiendo 18 que escribió éste autor, tendrá ésta costumbre sobre
los ciento, esos más. Y pues no es creíble, que á un hombre tan grande se le escondiese el
Privilegio de Pió IV ya referido entre aquella Declaración del Comisario, es forzoso que
entendamos, juzgó éste Doctor que, aunque después lo tuvieron, no quisieron valerse de él,
sino correr con la costumbre (á lo que pensaban) justamente introducida. Y no lo colijo mal
de sus palabras, porque añade : Non ob aliquod privilegium, quo prwdicta liceant, sed ex vi
consuetudinis,
« Presupuesto segundo. Cuando los primeros Pobladores del Perú hayan sido más Religiosos ♦
que lo que yo los hago, y esperado privilegio para los huevos y lacticinios, ó no hubiesen corrido
antes los años que bastaran para que la ley prescribiera, y no se hubiese ido continuando la
costumbre comenzada sin embargo de la Bula, sino que usaron de estos manjares en virtud de
sola ella; no se puede negar que, corridos los veinte años del Indulto, han continuado su cos-
tumbre hasta éste tiempo : que siendo su data á 2 (1) de Agosto de 1562, ha justos hasta hoy
(2 de Agosto de 1645) 83, y desfalcando de ahí los 30, que duró, restan 53, tiempo bastante
para introducir costumbre, y que quede fija, abrogando la ley Canónica; pues ponen cuarenta
años, y no más, los Doctores, que dan más á la prescripción.
« Presupuesto tercero. Esta nueva Bula, ó ésta nueva extensión de la Cruzada, no es ley de
su Santidad, abrogando la costumbre, si la hay, sino un privilegio, no general, sino para ciertas
personas; porque no comprende los Regulares. Y si, como veremos después, la costumbre
estaba arraigada bastantemente, y con los requisitos necesarios para ser firme, no la deroga el
privilegio, que le sobreviene, como veremos cuando resolvamos el punto.
« Presupuesto cuarto. El Señor Comisario General, como si fácilmente pudiera derribarse
una costumbre, que tiene fuerza de ley, dice que se da un nuevo privilegio, ó se revalida el
pasado á los Obispos y Sacerdotes Seculares, que tomaron esa nueva Bula : Quw omnia (son
sus palabras) revalidantur et confírmantur iisj qui hanc Btdlam receperint. Y luego añade,
que suspende los privilegios para comer en la Cuaresma esas cosas prohibidas, y gozar de las
otras gracias, durante la publicación de ésta Bula nueva : « Ideo suspendimus, durante bien-
nio, a die publicationis hujus prsesentis Cruciatfe etquascumque facultates Pauli et Pii,
et quaecumque alia privilegia Apostólica quomodolibet quibuscumque Insulis et Provinciis
Indiarum concessa ; et quascumque facultates vescendi carnibus, butyro.... >> Y si suspende el
privilegio, que no hay, porque siendo temporal expiró corrido el término : ¿ qué es lo que ha
(1) El Comisario Tasáis le pone en 12 de Agosto.
88S PARTE ia PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
suspendido el Señor Comisario ? Con que es forzoso que, si la costumbre es legítima, no la per-
judique ésta Bula.
« Presupuesto quinto. La costumbre tiene fuerza de ley y deroga la pasada. Este es punto
tan llano entre los Doctores, que por él pudieran alegarse mil. Pero oigamos solo á Santo
Tomas, que en la la 2® qusest. 97, art. 3, in corpore art., lo dice claro : « Eespondeo dicendum,
quod omnis lex proficiscitur a ratione et volúntate Legislatoris : lex quidem Divina et natu-
ralis a rationabili Dei volúntate ; lex autem humana a volúntate hominis ratione regulata.
Sicut autem ratio et voluntas hominis manifestantur verbo in rebus agendis, ita etiam mani-
festantur facto : hoc enim unusquisque eligere videtur, ut bonum, quod opere implet:
Manifestum est autem, quod verbo humano potest et mutari lex, et etiam exponi : in quantum
manifestat interiorem motum et conceptum rationis humanse. ünde etiam, et per actus máxime
multiplicatos, qui consuetudinem efificiunt, mutari potest lex et exponi, et etiam aliquid cau-
san, quod legis virtutem obtineat : in quantum scilicet, per exteriores actus multiplicatos
interior voluntatis motus et rationis conceptus effiicacissime declaratur. Cum enim aliquid
multoties fit, videtur ex delibérate rationis judicio provenire, et secundum hoc consuetudo
etiam habet vim legis, et legem abolet, et est legum interpretatrix. »
í* Y el Padre Suarez doctamente, Tract, de Legibus^ lib. 7, de Consuetud, cap. 18, siguiendo
ésta sentencia común de Santo Tomas, y alegando por ella derechos y Doctores, añade en
el § Venio^ que para que la costumbre abrogue una ley, es menester mucho menos, que para
entablarla : « Hic vero (dice éste Doctor) specialiter addenda sunt dúo : unum est, ad hunc
effectum multo minorem rationem requiri in consuetudine, quam ad effectum inducendí
legem ; quia minus est toUere legem, quam induceroi Nam ut tollatur lex, non est necessaria
specialis utilitas vel honestas in ipsa materia, sed satis est quod ablatio talís obligationis non
sit contra utilitatem publicam, quia licet aliquam tollat, aliunde compensatur, vel toUendo
occasionem majoris mali, vel conciliando ánimos subdítorum, ut suavius gubernentur. »
« Presupuesto sexto. Para que la costumbre pueda haber prevalecido, y lo que ordena la
ley quede abrogado, es necesario señalarle tiempo. Ahora se habla de la ley Canónica, y á
ésta no falta quien, pareándola con la Civil, quisiese medirlas con una misma regla ; y en esa
conformidad le dieron algunos solos diez años. (Acosta, in Sum. tit. de Consuet Calder., in
cap. 1, de Treg. et pac, et alii.) Pero sin embargo es cosa asentada, y lo contrario no tiene
fundamento, que la costumbre, para prevalecer contra la ley Canónica, y abrogarla, ha de ser
de cuarenta años. Así Suarez, Panormit., Torrequemada, Silvestre, Navarro, Córdoba y otros.
« Presupuesto séptimo. Aunque la ley Canónica sea general para toda la Iglesia, puede
prevalecer contra ella la costumbre de una Provincia, quedándose para otras en su primera
fuerza. T en esa conformidad, si hay costumbre legítima en las Indias para comer huevos,
manteca y lacticinios en la Cuaresma, podrán los que las habitan comer esos manjares, aun-
que en otras Provincias y Eeinos se guarde la ley en todo su rigor. Esta es doctrina sin
peligro, y acredítala mucho, que el Padre Suarez la ha querido defender con gran tenacidad.
Quiero referirlo que dijo, por quitar á otros el miedo. Dice en el lib. 7, de aquel Tratado de
Legibus, cap. 18, núm. 6, éstas palabras : « Solum video, posse dubitari de legibus Ecclesias-
ticis latis pro tota Ecclesia; erit enim necessarium, ut consuetudo suíñciens ad derogandum
tali legí sit introducta et acceptata a majori parte Ecclesise ; hoc áutem expectare difficili-
mum est, et vix potest Ecclesise constare de tali consensu. Eespondetur. Si lex universalis
pro tota Ecclesia abroganda sit, ad minus requiri consuetudinem dicto modo universalem,
quia alias non interveniret in eo consensus Ecclesise absoluto loquendo. Et ideo hic modus
abrogationis rarus est, non est tamen impossibilis, quia per suf&cientem famam et publicam
SECCIÓN TERCERA. 889
commiinicationem per litteras et nuntios potest hsec notitia intra quadraginta annos divulgan.
Addo tamen juxta morem Ecclesia) et Canónica instituta, non expectari, ut hsec abrogatio
simul pro tota Ecclesia universali, et universaliter fiat, sed fieri per partes in Provinciis,
Episcopatibus et alus Communitatibus, quse per leges proprias gubernari possunt. Nam, si in
aliqua ex bis Communitatibus praevaleat in majori parte consuetudo contra legem communem,
pro illa Communitate derogatur, etiamsi pro alus integra maneat, et ita cessat communis
dificultas. Et cum proportione potest hsec doctrina ad alias leges communes, sive Canónicas
sive Civiles applicari ; et illam tradit expresse glossa in § Sine scripto, Institut de Jur,
natural, verbo Imitantur. »
a Presupuesto octavo. La costumbre, para que tenga fuerza contra la ley, no ba de ser irra-
cional ; y cual sea racional, ó no, si yo lo tratase de proposito, sería embarazar todo el
libro...
« Entre una selva de pareceres, que han producido los caprichos de tantos Doctores, solo me
conformo con el Padre Suarez, que aquella será costumbre racional, que presupuesta la hones-
tidad de ésta materia (y entonces se llamará honesta, cuando no se pueda oponer á la ley Divina
ó natural ) tuviere las condiciones necesarias, que han de concurrir en la justa revocación de
la ley. Después veremos, cuales han de ser aquesas condiciones. Pongamos ahora las palabras
del Padre Suarez. « Quocirca, considerando consuetudinem in ordine ad hos dúos efifectus,
quiin hac materia suntprsecipui, obligandi ad símiles actus, vel deobligandi ab illis, non
obstante lege, óptima regula mihi esse videtur, ut supposita honéstate materiae, saltem quoad
non repugnantiam cum Divina vel naturali lege, applicentur ad consuetudinem conditiones
necessariíe ad legem justam, vel ad justam revocationem legis. Nam, si in consuetudine cum
proportione inventse fuerint, cum eadem erit rationabilis ; si autem defuerint, erit irrationabilis
per comparationem ad talem eíFectum ; et hanc regulam invenio traditam a Gemin. in cap. 1*»
de Constitut. in 6. Ant. in cap. ult. de Consuet, : quos imitatur Silv., verb. Consuet, qusest.
la. — Sot. lib. 1. de Just. qusest. 7, art. 2. — Sanch. lib. 7. de Matrim. disp. 4, num. 41°. »
« Presupuesto nono. Como quiera que la costumbre, de que aquí se trata, es un uso de lo con-
trario á lo que la ley dispone, de quo non pauca sapientissimus P. Gabriel. Vasq, in 1. 2.
D. Thom. quaest. 97. art. 3. disp. 177, cap. 1. ; siendo el uso muchos actos repetidos, se duda
entre los Doctores, si ha de haber entre estos, algunos judiciales ; San Antonino, 1. part.
tit. 16, cap. 1. § 4. — Silv. in Sum. verb. Consuetudo^ qusest. 4, y otros, dicen que sí ; aun-
que en materia de estos actos judiciales suelen discordar, sobre cuántos han de ser ; pero que
sea necesario acto judicial, para que la costumbre se pruebe, lo coligen ex gloss. in cap.
ult. De consuet, et ex cap. Frustra^ dist. 5, in %S¿ne scripto, veih, Diutúrni,— Gloss. etiam in
rub. C Qu(B sit longa consuetudo. Y el fundamento principal lo deducen ex cap. Ahbate, de
Verb. signific.y donde se le adiciona á una costumbre, para juzgarla insuficiente, que no fué
introducida en contradictorio juicio, ut notat ibi glossa. Y confírmalo con el ejemplo de la
prescripción, donde la protestación es necesaria, L. Sic alia, § 2, ff. Quemadmodum servitus
amittit* Y añade la Glosa : Sic videtur, quod requiratur in consuetudine prcescribenda. Tam-
bién alegan la ley Cum de consuetudine, ff. de Legibus, que ordena, que cuando alguno se
valiere de la costumbre, esté probada en contradictorio juicio. Válense también de la ley 5.,
tit. 2., part. 1., que dice expresamente, que se guarde la costumbre, que se introdujo en
diez 6 en veinte años, si está jurídicamente probada : y las Glosas no se contentan con esto ;
dos juicios quieren, yambos conformes, etprobant, ex 1. 3. C. deEpiscop. aud.
« Esta sentencia referida en ese presupuesto octavo la tienen por falsa grandes Doctores, y la
contraria es común de los Canonistas. Dos Teólogos de los mayores del mundo se van con ellos.
TOM. I. m
890 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Gabriel Vasquez, loe. citat. cap. 5,nura. 52, donde dice : « Ego quidem existimo, si loquamxir
secundum Jus Canonicum et Civile Imperatorum, consuetudinem posse introduci absque ullo
actu judiciali solo extrajudiciali usu ; nam in Jure Canónico niillus textus est, in quo contra-
rium statuatur : in Civili autem Imperatorio non est lex aliqua, qwdó exigat diias sententias.
Nam in lege, Gum de consuetttdine, ff. de Legibus : solum dicitur, primum explorandum esse
in consuetudine, an contradictorio judicio confirmatasit; non quia hoc existiraetlex in illa
necessarium esse, sed quia magni momenti est consuetudidem confirmatam esse actu aliquo
judiciali. » Y el Padre Francisco Suarez, 27. dict. 1. 7, cap. 11, num. 2. dice, habiendo referido
esa sentencia, la verdad de la contraria, y trae algunos argumentos por ella. Sus palabras son :
«< Hsec vero sententia falsa est, et contraria est communis Canonistarum »
« Et probatur primo, quia actus judicialis non est necessarius ex natura rei ad consuetu-
dinem, nec ex Jure positivo ; ergo non habet uode sit necessarius. Consequentia est clara, quia
omnis conditio vel causa necessaria ad consuetudinem fundari debet in aliquo Jure, alias
gratis et sine fundamento asseritur. Major autem probatur, quia nulla est rationaturalis, qua
illam necessitatem probet. Nam consensus communis populi vel majoris partis ejus, sufficienter
ostendit consensum populi, et usus ipsepublicus per se potest innotescere Principi, ut cen-
seatur tacite consentiré ; ergo non est cur ex natura rei requiratur actus judicialis : positiva
autem Jura, quíe de hac consuetudine rationabili loquuntur, numquam requirunt hanc condi-
tionem, sed solum ut sit prsescripta, inveterata, antiqua et similia, ut patet ex d. cap, ultim.
et ex 1. de quibus, cum similibus. »
« Y á la verdad, si no ha habido contradicción en la costumbre, y sin contradicción no hay
juicio : ¿ cómo ha de prevalecer, precediendo el acto judicial, la costumbre de las Indias, que
dio ocasión á aquesta tan prolija disputa, no habiendo tenido jamas contradicción ? Y con esto,
quién habia de introducir el acto judicial ? Tenia yo en un argumento de Panormitano, una
grande confirmación del m.io, á no temer hacer ésta disputa inmortal. Véase en el P. Suarez
quien quisiere verle, que lo celebra mucho en el núm. 4.
Ni hay por qué nos detengan las alegaciones contrarias ; que en ellas no hay una, que
levante roncha : porque lo que se traia de aquel cap. Abbate, se responde, que allí no se habla
decidiendo. Y lo que puede obstar, es la alegación de la parte, contra quien se decide el caso,
como consta del mismo texto. Notable es otra solución del Padre Suarez. Quiero decirla,
porque evacúa las dificultades del texto y de la Glosa : « Ibi non interponuntur (dice en el
num. 5 del lugar citado) illa verba, ad insinuandum sententiam in contradictorio judicio esse
necessariam ad prsescriptionem ; hoc enim tam clare falsum est, ut non sit verisimile fuisse
allegatum, sed solum ad probandum talem consuetudinem non sufficienter probari ex his
indiciis, quse pars adversa in illius probationem induxerat. ünde Panormitan. ibi, num 13, di-
cit contrarium potius exilio textu colligi. Exemplum autem, quod Glossa adducit ex 1. Siquis
alia^ nihil ad rem príesentem facit ; tum quia ibi non est sermode consuetudine juris, sed de
príescriptione servitutis ; tum etiam, quia non est simile ; ibi enim non explicatur quomodo
acquiratur servitus praescriptione, sed quomodo non amittatur, et dicitur non amitti per non
usum, quando occasio ejus non occurrit, sed fuit mere negativus et non privativus, ut infra,
tractando de privilegiorum amissione, latius explicabimus. Et quia haec occasio utendi ali-
quando non occurrit, nisi prius aliquid operetur, ideo ibi dicitur ; ante hanc occasionem non
amitti servitutem propter solum non usum, quod máxime in servitutibus urbanis contingit, ut
habetnr ex 1. Hcec autem, ff. de Servit urban, prced. Inde ergo nihil colligi potest de neceissitate
contradictionis alterius, prsesertim in judicio. »
« Y á lo que so decia de la ley Cum de consuetudine que cuando uno se vale de la costumbre,
SECCIÓN TERCERA. 891
lo primero que se ha de ver es : An etiam in contradictorio judicio consuetuedo fírmala sit,
hay quien diga, que se ha de leer el texto así : An non contradictorio aliquo judicio consue-
tudo fírmala sil, T á la verdad estuviérale á la costumbre mejor ; porque habiéndose sentenciado
contra ella, cesa ó se interrumpe la presunción de tácito consentimento de la República ó del
Príncipe ; pero no valiéndonos de eso, está la respuesta en la mano ; que tendría la costunabre
más hondas las raices, si en contradictorio juicio se hubiera arraigado, y dispone bien la
ley, que se mire luego en eso ; pero no lo dice porque sea necesaria esa sentencia, para
que la costumbre se haya, sino para que se pruebe haberla. Aquella ley de la Partida
ha dado qué hacer á Doctores de mucha autoridad ; porque claramente dice, que para que
la costumbre prevalezca, ha de tener por sí dos sentencias. Tengo por sin duda, que
allí no pide ese juicio, para que la costumbre introducida no lo sea, ni le toca, en
que sin las sentencias no goce de lo que el Derecho le concede ; porque nada de
esto depende de aquel juicio ; pero pídele aquella ley repetido, para que ésta costumbre no
se revoque. De ésta parte está el Padre Francisco Suarez en ese cap. 11, ya citado : « Dúo
ergo (dice en el num. 7) in illa lege distinguenda mihi videntur : unum est, quod consuetudo
sít plene introducta, ut suum effectum Juris habeat : alterum est, quod talis consuetudo sit
irrevocabilis ex virtute et ordinatione illius legis. Ad prímum ergo non postulatur dúplex
sententia, et hoc est quod ad nos spectat ; ad secundum autem videtur postulari, et quoad hoc
videtur peculíare illud Jus Ilispanise, quod an sit in usu, et quomodo intelligendum sit, ad nos
nunc non pertinet. Hic autem sensus facile ex verbis legis colligetur, quse sic se habent. « Si
populus decem vel viginli annis aligtdd fecerit, sciente Domino et non contradicente, poterunt
deinde id libere faceré. » Hsec est prima pars, in qua ad Jus consuetudinis nihil aliud postula-
tur. Deinde vero additur : Et talis consuetudo ohservanda in posterum est, si hoc eodem
tempore juxta preedictam consuetudinem lis judicatum fueril. Hjec ergo est altera pars, in
qua jam non dicitur, libere posse id fieri, sed omnino observandum id esse ; et ad hoc specia-
liter postulatur illa secunda conditio. »
« Presupuesto décimo. Si es necesario para que la costumbre asentada con los requisitos,
que quedan esparcidos en estos presupuestos, abrogue una ley, que tenga el Príncipe, noticia
de ella ; es también entre los Doctores bastante materia para una grave disputa. El Padre Vas-
quez, ubi supra num. 19, tenazmente defiende, que es necesaria la noticia de la costumbre en
el Príncipe ó Legislador, para que se induzca un tácito consentimiento en la abrogación de la
ley. El P. Francisco Suarez (con quien me conformo) enseña lo contrario. Digamos su sentencia
y su probanza : « Atque bine colligitur (dice, loco citato, cap. 18, numer. 14,) consuetudinem
habentem duas has conditiones, si sit legi contraria, illam abrogare, etiamsi ad notitiam
Principís talis consuetudo non devenerit.
« Nam est eadem ratio, quia supposita lege concedente hanc efíicaciam consuetudini ratio-
nabili et prsescriptse, ex vi illius habetur sufficiens consensus Principís abrogantis illam per
tacitam voluntatem legalem, ut sic dicam, ad quam non est necessaria nova notitia consuetu-
dinis, sicut ad personalem voluntatem : nec nos possumus illam conditionem addere contra
prsedictum Jus. Quia in effectibus juridicis non debent plura postulari quam Jura requirant;
lex autem ponit illas duas conditiones, ut sufficientes ad hunc effectum, et utraque esse potest
sino scientia Principís. De priori est per se notum ; quia consuetudo non est rationabílis, quia
scitur a Principe ; nam quselibet alia seque sciri potest vel ígnorari, et rationabílis talis poni
debet, ut veré possit talis cognosci. De secundo etiam constat ; quia prsescriptio non requirit
scientiam in eo, contra quem prsescribitur, ut est notum. P.rseterea, ratio humansD legis hoc
quodaramodo postulat ; debet enim esse humanis moribus accommodata, et ideo valde expedit
892 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
ut, quando populus tantopere obstinato animo perseverat in moribus contra legem. Princeps
non insistat, sed desistat ab imponenda talis legis obligatione ; mérito ergo institutum est,
ut, sive sciat sive nesciat Princeps, consuetudo prsescripta legem tollat. Ñeque in hoc occurrit
nova difficultas. »
« Presupuesto once. La costumbre se introduce por actos voluntarios. La razón es, porque
ella en tanto es eficaz, en cuanto tiene por sí el consentimiento común, y éste con los actos se
insinúa ó significa; y si estos no son voluntarios, no dan indicación de consentimiento general.
Luego, si no son voluntarios, no fundarán costumbre. Esto se ha dicho, por que de ahí nace
lo que los Doctores dicen, que los actos, que nacen de ignorancia 6 de error, no hacen costumbre,
que tenga fuerza contra la ley, por que esos no pueden llamarse voluntarios, ni gobernados
por el entendimiento y razón. Sic Gloss. in cap. ultim. de consuet, Ítem lex. De quihus,
quse totam vim consuetudinis ponit in consensu populi, y ese consentimiento no es propia-
mente consentimiento, si hay ignorancia 6 yerro. Tándem lex Sed et ea dice, que la cos-
tumbre toma vigor y eficacia de la tácita convención del pueblo, y ¿ qué convención puede
haber en actos sin voluntad ? Sin voluntad, decimos, los que con la ignorancia 6 yerro son como
hechos acaso. Sic DD, passim, prwsertim Suar, qui exprofesso, d. lib. 7, cap 12, wwm. I : y
explica ésta ignorancia, ó error en el niím. 9, harto bien, y redúcelos á la ignorancia en lo
sustancial de la costumbre, ó en el Derecho ó en el hecho ; porque así no hay consentimiento
en aquella propiedad, que es menester. Y así, aunque al principio de éste artículo, dije que
la costumbre de comer en las Indias en Cuaresma manjares prohibidos comenzó por soldados
y gentes ignorantes, claro es que hubo entre ellos muchos nobles y muchos entendidos, y
después muchos Eeligiosos y grandes letrados, que viendo la disposición de la tierra tan falta
de lo necesario, para conservar sin ese ensanche el ayuno, con expreso consentimiento de
todos, llevaron adelante lo comenzado. Ni hay que cargar el juicio en querer justificarlos que
comenzaron la costumbre, qué causas tendrian. Díjolo bien tocando el punto, aunque de paso,
el P. Fr. Antonio de Hinojosa, in suo Direct. verh, Consuetudo, Y son sus palabras éstas :
« Nec scrutatio fieri debet de principio ejusmodi consuetudinis, an illicitum fuerit, vel non ;
quamvis hoc honestum fuisse ob penuriam ciborum Quadragesimalium et potus vini, cer-
tum sit. »
« Conclusión primera. La costumbre, que se introdujo en las Indias de comer los dias de
Cuaresma lacticinios, huevos y manteca de puerco (no hallo término mas limpio para poderme
dar á entender ; que siquiera en eso quiero imitar á mi P. S. Agustín, que decia cuando hu-
millaba el lenguaje : Malo me Grammaéici reprehéndante quam ut non intélligant populi) fué
poderosa á abrogar la ley Eclesiástica de la prohibición. Esta conclusión se prueba, vistos los
presupuestos de arriba, con que concurren en esa costumbre los requisitos todos, que piden
los Derechos y los Doctores, para que pueda una costumbre abrogar una ley. Y como quiera
que los principales son : TJt sit rationábilift, et sufjlcienter prcescripta; su prescripción consta
de su antigüedad, y de ésta hemos hablado en el primero y segundo Presupuesto ; y en el
sexto queda confirmado éste punto. En éste traté de lo que debe durar, y en aquellos de lo
que duró. Que sea racional, se prueba con lo dicho en el Presupuesto octavo ; porque su
materia no es contra la ley natural, ni la Divina, que á ser de esa laya, no la honestara el
privilegio, que nos concede, la Bula, ni el Papa dispensara en la antigua ni en la moderna. Y
en Portugal, de que soy testigo yo, porque prediqué en Lisboa una Cuaresma, se extiende á
los Religiosos el privilegio de los lacticinios.
« La segunda probanza de ésta Conclusión primera, es hallarse en ésta costumbre de las
Indias todas las listas, que hemos visto en los presupuestos ; la necesidad y el consentimiento
SECCIÓN TERCERA. 893
común: aquella notoria, y éste sin yerro y sin ignorancia, y con esos requisitos el tácito
consentimiento del Papa, sepa la costumbre, 6 no la sepa : porque si la sabe y calla, será un
tácito consentimiento legal, que es el que basta para que la costumbre abrogue la ley. En
conformidad de lo que dice el F. Francisco Suarez, con gran número de DD., como queda bien
advertido en el presup. nono. Ni obsta para la abrogación, que sea general la ley, como queda
apuntado en el séptimo presupuesto.
Y aunque á su Santidad, en ésta nueva Bula, parece que ésta costumbre no le es notoria, y
que su tolerancia no es verdadera, ni puede relevarnos de culpa, es cierto sin embargo que eso
tampoco le obsta ; y aunque hemos dicho de ese punto lo que basta, como es tan grave la mate-
ria, quiero apadrinar mi opinión con Doctor de grande autoridad ; y así quiero referir el senti-
mento del Padre Francisco Suarez en lugar distinto de aquel, en que le he citado, y veránse en
éste grande autor los muchos que tiene de su parecer, y el grande fundamento en que estriba
el mió : « Ex his infero (dice en el cap. 13, de aquel libro 7., núm. 7.) quando consuetudo praes-
cripta jus inducit, tune non postulari consensum personalem Principis, ac subinde nec spe-
cialem scientiam ejus de tali consuetudine, sed ipso nihil de novo sciente aut vélente, tacite
vel expresse consuetudinem efficaciter induci. Hsec est communis sententia Juris peritorum,
teste Panormitan. ind. cap. ultim. num. 13. Eam tenuit Gloss. ultim* in § Leges post c.
In istis, Dist. 4. — ítem Gloss. in cap. Frustra, dist. 8, in ultimis verbis, si attente lega-
tur, et ibi Cardinal. Alexand» in fine : ídem Antón. Barbat., et alii in dict. capit. ultim,, ubi
RochusCurt. sect. 4, num. 24, refert plures. ídem tenetDomin. dist. 11. in Summ. circafinem.
— Ángel, in Summ. verb. Confessio, num. 6. — Silvest. qusest. 4. Uterque enim supponit,
praescriptam consuetudinem suflficere, ignorante Papa.— Felin.in cap. Cumex offícii, dePraes-
cript.numer. 12, licet nonnuUas limitationes addat de aliquibus casibus specialibus, qui ad alias
materias spectant. Ex Theologis autem tenent hanc sententiam, Paludan. 4, dist. 42, qusest 3,
art. 1, num. 7, supplement. qusest. 2, art. 2, conclus. 3. — Antón. 1, part. titul. 16, § 2. —
Sanccius referens plures, lib. 7, de Matrimon. disput. 4, num. 11 et 14 et disput. 82, num. 20.
Fundamentum prgecipuum hujus sententiae sumitur ex d. cajp. uU. de Consuetudine.; ubi tan-
tum duse conditiones ad consuetudinem requiruntur ; scilicot, ut consuetudo sit rationabilis et
praescripta;ergo sine fundamento Juris, imo contra illud Jus est novam exigere, quae in illis
non contiueatur. At specialis scientia Principis est nova conditio, in illis non inclusa ; ergo non
est necessaria ; ergo nec personalis consensus, qui sine illa scientia esse nonpotest. Confírmatur
ac declaratur ; quia Princeps potuit generalem legem statuere, approbaiitem consuetudinem
habentem tales conditiones ab ipso prsescriptas, et ut vim habeat, absque novo suo consensu
vel scientia, sed id fecit in illo decreto : ergo. Major patet ; quia hoc non excedit Principis potes-
tatem, et ille modus ostendendi suam voluntatem est sufficientissimus, üt declaravi ; est etiam
convenientissimus, quia moraliter impossibile est consuetudines omnes ád Principis notitiam
pervenire, juxta cap. 1, de constitut. in 6, et alioqui expediat consuetudines rationabiles
observan et vim suam obtinere : ergo. Denique confírmari hoc potest ex analogía ad propriam
praescriptionem, ad cujus imitationem dicitur hsec consuetudo prsescripta : nam in praescrip-
tione non requiritur scientia ejus, contra quem praescribitur ; consuetudo autem dicitur praes-
cripta contra Frincipem, eo modo, quo praescribi potest ; ergo non postulat scientiam Principis,
ut praevaleat.» Con ésta doctrina tan doctamente fundada del Padre Francisco Suarez, á quien
ya llama el mundo el Doctor Fio, por la piedad con que endereza su doctrina á cuanto se arrima
á clemencia, no necesita esta Conclusión por ahora de otra prueba. Vamos á disponer la
a Conclusión segunda. Los Religiosos, los Clérigos Seculares, y los Obispos de las Indias,
su PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
que han comido eu la Cuaresma huevos, lacticinios y manteca, sin embargo de no ser de los
privilegiados en la Bula de la Cíuzada, no han pecado mortalmente. De esto les ha relevado la
costumbre. Y pruébase ésta Conclusión con grande facilidad, en virtud de la doctrina, que queda
ya asentada en la primera; porque, si aquella costumbre rationahilis^ et sufficimter prcescriptai
fué poderosa, como queda probado, para abrogar la ley de la prohibición, no queda ya mateiria
ahí para pecar.
« Conclusión tercera. Los que han comido y comen los manjares referidos, aun después del
nuevo privilegio, sin tomar la Bula, en que se les concede, no pecan mortalmente. Pruébase
ésta Conclusión, tomándosele su raiz. Este privilegio loes; luego está en nuestra mano el
admitirlo. El antecedente nadie lo podrá negar; y la consecuencia forzosamente la habrá de
conceder, quien no quisiere dar de cabeza contra aquellas dos reglas tan recibidas : Privilegiis
utimur cumvolumus : y la otra : Beneficium non confertur in invitum,
c< Bien sé, que la costumbre es revocable, 6 por el común consentimiento del pueblo, que la
introdujo, 6 por ley contraria del Príncipe : y estos dos modos de rei^ocar una costumbre enta-
blada son frecuentes en el Derecho. Constat ex 1. 6, titul. 2, part. 1. T que tenga el Príncipe
poder para por ley contraria abrogar toda costumbre, est expressum in Jure, capit. Cum
consuetudinis de Consuetud, cap. 6 de constitut. in 6. 2. 1. 2. C. Quw $it longa consuetudo.
Porque decir allí que la costumbre no es tan eficaz que pueda vencer la ley, no se entiende la
pasada, porque esa ley ya hemos probado que la abroga; habla de la que se le sigue y se le
opone, porque contra ella no prevalece. Y el argumento con que esto puede fortalecerse, es
irrefragable ; la costumbre en tanto tiene el ya probado poder, en cuanto tiene por sí el tácito
consentimiento del Legislador ; luego por la espresa voluntad del mismo, que dispone lo con-
trario, quedará abrogada la costumbre : y que el Príncipe que puede abrogar la ley, que hizo
con expresa voluntad, pueda abrogar la que hizo con su consentimiento tácito, es proposición
tan fuera de duda, que ningún hombre de seso podrá negarla ; ni le obstan las palabras, ex
h unic, de Fendi. cognit. que son éstas : « Legum Eomanarum non est vilis auctoritas, sed
non adeo vim suam extendunt ut usum vincant aut mores. » Buen camino nos habia abierto la
Glosa para entender éstas palabras, si no hubiera andado diminuta, porque restringe á solos
los feudos aquella disposición, y no nos dice el porqué. Cuyacio se alargó algo más; dice, que
se habla allí de la costumbre confirmada en contradictorio juicio. Pero, como quiera que
después de confirmada así, no tiene más fuerza que de una ley, y no hay ley, que no la pueda
el Príncipe abrogar, como la puede hacer, se nos queda en pié toda la dificultad.
« No merece lugar entre los pareceres de Doctores graves, el de algunos, que se persuadieron,
que allí se hablaba de las costumbres de las Provincias 6 Keinos, que estaban fuera de la
dicion, y poder de los Eomanos, donde no tenian fuerzas sus leyes sin el asenso de los Príncipes
naturales ; que claro está, que si no tenian allí vigor sus leyes, no podrían abrogarles sus cos-
tumbres. Baldo se persuade á que ni los Romanos, ni los Longobardos, determinaban las causas
de los feudos por leyes, sino por costumbres ; pero yo no alcanzo de dónde nace esa prerogativa
del feudo, y que una ley escrita y hecha por un Príncipe Soberano, ceda á la costumbre del
feudo : si ya no es que hable Baldo de leyes generales ; que en éstas se permite, que las causas
feudales se diriman, atendiendo á la costumbre ; pero no siendo esto de mi principal instituto,
basta lo dicho. Y tomando la alforza á ésta doctrina, añadámosle una limitación, que pone el
Padre Francisco Suarez en el Cap. 20 de aquel lib. 7, núm. 3, § Dico ergo et numer. 12,
§ Quamobrem : Que para que la ley, expresamente opuesta á la costumbre, pueda abrogarla,
es necesario que el Príncipe la sepa ; porque siendo ella racional, bastantemente prescrita,
honesta y con la diuturnidad y público uso confirmada, es creíble que, si el Príncipe tuviera
noticia de ella, no la abrogara.
SECCIÓN TERCERA. S95
« Contra la Conclusión se podría argnir, que supuesto que el Papa hace Indulto, y concede
privilegio para usar de esos manjares en la Cuaresma, por el mismo caso parece que luego los
prohibe á las personas que no tomaren ésta nueva Bula ; y por el mismo caso, que entresaca de
esa gracia á los Religiosos, dejándolos excluidos, parece que no podrán sin escrúpulo usar de
los lacticinios.
« A ésta dificultad hay mucho que responder. Lo primero, que una costumbre tan antigua y
tan asentada, y en quien concurren los requisitos todos, que pudieren bastar para abrogar la
pasada ley, no puede abrogarse ó deshacerse sin expresa ley del Superior. T éste privilegio para
algunos, aunque no quiere extenderlo á otros, no es ley, y por el consiguiente no abroga una
costumbre tan eficaz, que pudo deshacer otra ley. Dirán pues : ¿ qué concede el Papa en ésta
Bula? Respondo, que concede lo que ya tenían. T respóndanme á mí ahora á otra pregunta. El
Concilio Tridentino en la sess. 22, cap. 8 de reformat. da facultad á los Obispos, que como
Delegados de la Sede Apostólica, obliguen á los Albaceas y Testamentarios á cumplir los testa-
mentos. Esto no les competía por derecho ordinario? Esto quién lo podrá negar, si es expresa
disposición del Derecho, ut constat ex cap, 3 de testam. Pues qué les da en aquella primera
facultad el Papa? Lo que ya tenían; y que eso mismo lo puedan hacer con más autoridad ; y
para eso introduce aquellas palabras de delegación.
« En conformidad de ésta mi respuesta he de traer una notable doctrina del Padre Esteban
Fagundez, de la Compañía de Jesús, en aquel doctísimo libro, que intituló : Qucestiones de
Christianis ofliciis, et castbus conscientice in quinqué Ecclesite prcecepta. Este Padre en el
lib. 1, de prsecept. IV, cap. 2, ntím. 10, prueba doctamente, que los huevos, y lacticinios se
pueden comer sin pecado en todos los dias de ayuno, que no son de la Cuaresma. Y lo que más
es, en el ntím. 11, lleva por opinión, y trae Doctores, y Derecho, en que fundarla ; que no peca
más que venialmente, quien usa de esos manjares en la Cuaresma : y que ni venialmente peca
quien los come donde hay costumbre. Pone cierta limitación, donde hay costumbre bastante-
mente prescrita de no comerlos. Y en el ntím. 11, mueve la dificultad, que poco ha me puse á
mí : Si aquí no hay pecado, para qué es el privilegio ? Y si allí no hay culpa : ¿ qué efectúa la
Cruzada ? Y responde que por quietar los escrúpulos ; y porque habiendo culpa venial, no
está ociosa la dispensación. Y á lo que se opone, ó se pudiera oponer, de que todos se acusan,
como de pecado mortal, cuando en eso cometen transgresión, responde, que hacen mal en
formar escrúpulo sobre materia, que es opinable y dudosa. Y añade, que aunque el escrúpulo
sea general, no puede hacer ley, que obligue á pecado mortal su transgresión ; y que sería
mejor deponer el escrúpulo por no pecar mortalmente por conciencia errónea : E infiere éste
autor de la doctrina, que asienta, que usar de éstos manjares con causa bastante, escusa aun
del pecado venial. Yo ahora no apruebo ésta doctrina, ni trato de responder á los fundamentos
de ella, pero hame de servir para responder á la propuesta dificultad. Pondré sus palabras ;
péselas el lector : y no importa que sean muchas, porque no juzguen mia una doctrina, que ha
de parecer tan nueva.
« Addo denique, non mihi videri peccatum mortale, vesci ovis, et lacticiniis in omni
jejunio, tam Quadragesimse quam extra illam, juxta Innocent. ex rubrica de óbservatione
jejunii, et Palatium, super Cajetanum, in Sumra. verb. Jejunium, et a fortiori
non erit peccatum mortale ea comedero in diebus Dominicis Quadragesimse, et in diebus
Veneria et Sabbati totius anni. Probatur validissime rationibus. Primo, quia non est veri-
simile Summum Pontificem velle obligare ad mortale, cum tam facile soleat in lis dis-
pensare^ et tam difficile in carnibus comedendis, quas non concedit edere, nisi de judíelo
utriusque Medici. ünde si in utrisque esset obligatio peccati mortalis, utrobique esset eadem
896 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
difficultas dispensandi, signum ergo est voluisse solum Summum Fontiñcem prohibere sab
culpa mortali esum carnium in diebus jejunii Quadragesimse, ovorum autem, et lacticiniorum,
sub veniali tantum. Secundo, quia si sub eodem prsecepto teneremur non comedero lacticinia,
quo carnes, sequeretur quod, sicut qui habet facultatem comedendi carnes, non tenetur
jejunare (ut diximus in prima opin. veriori, num. 4), sic nec qui habet facultateni comedendi
ova et lacticinia reliqua, teneretur jejunare ; sed hoc est falsum : ergo, et illud. Ñeque
obstat, si dicas, homines soleré se hac de re acensare, quia hoc est scrupulum faceré de re
dubia, et talis scrupulus, quamvis communis sit, non sufficit ad faciendam legem obligantem
sub mortali, imo melius erit pcenitentibus scrupulum auferre, ne per conscientiam erroneam
peccatum mortale committant. Et hsec videtur esse causa, ob quam Summi Pontífices in Bulla
Cruciatse, etin alus privilegiis dispensent cum aliquibus, in esu ovorum ac lacticiniorum, ut
scilicet auferant scrupulos timoratis conscientiis, non quasi sub mortali peccato prohi-
beantur, sed tantum sub veniali, in quo dispensant, ut notavit Palatius, ubi supra explicans
Cajetan, verb. Jejunium in Summ. Ibi enim ait Cajetan. peccatum esse comedero
ova et lacticinia in jejunio Quadragesimse, ubi non est consuetudo in oppositum, et
non declarat an sit peccatum mortale : unde docte Palatius : Intelligendus est (inquit)
Cajetanus de peccato veniali, non mortali, et ideo comedere ova et lactiqinia in jejuniis
QuadragesimcB, sine causa, est peccatum veníale, non mortale, juxta Innocent, in
ruhric. de observat. jejun. (1). Hsec Palatius ibidem ; quod tamen ^ntelligit Palatius de locis,
in quibus usus et consuetudo non declarasset, esse peccatum mortale ea comedere; sed nec hoc
addidisse opus fuit, cum talis usus et consuetudo per scrupulum introductus sit, qui, ut dixi-
mus, non sufficit ad faciendam legem, ex quo sequitur ex hoc capite nec venialiter quidem
peccare, qui ovis et lacticiniis in jejunio Quadragesimse vescuniur cum justa causa ; ut etiam
Ángelus, verb. Jejunium, et Silv. eod. verb. q. 5. et alii, de causa legitima dicunt ; qui vero
habens alium cibum, et nullam aliam causam habens, ea comederet, peccaret quidem, sed
solum venialiter, ut diximus. Quodprobatur etiam exprsedicto textu, cap. J)enique, distinct.
4. in partí 1. decret. et Gloss. ibi. Kam textus ita inquit : Par est ut nos, qui his diebus a
carnibus animalium abstinemus, ab ómnibus qitoque, quw sementinam trahunt originem car*
nis,jejunemus. Id est, áb ovis, et lacticiniis : JJhi illud verbum, par, non inducit sequalem
obliga tionem peccati mortalis, in abstinentia carnis, ovorumque ac lacticiniorum in jejuniis
Quadragesimse, sed congruentiam quamdam, ut ibi OIoss. explicat. Par, id est {inquit Glossa)
(Bquum est, quasi de wquo et bono id sit, non districta dbligatione, Et quod verba textus
inducant tantum obligationem venialem et non mortalem, si quam inducunt,.evidenter declarat
Gloss. ibi, ubi sic ait post text. : Haec si legibus constituía sint, tamen quia communi usu
approbata non sunt, se non observantes transgressionis reos non arguunt ; tamen sine causa
veniale. Haec gloss. Quare evidenter patet ex textu non deduci obligationem peccati mortalis. »
<c Otra instancia tenemos harto buena, para probar, que el privilegio no obsta ala costumbre
ya asentada, ni se pierde el derecho de Uevai'la adelante porque el Papa nos dispense. Es asen-
tado entre Doctores grandes, que los expuestos no se deben juzgar ilegítimos; Barbos, in Pas-
toral*, 3. p. alleg. 51, num. 148.-- Piliuc. tom. 1. qumstion. moral, tractat. 19, cap. 5, a num.
141. — Bonacin. de Cens, disput. 7, qusest. 2, punct. 3, num. 30 : y los que los miran con lista
presunta de irregularidad, dicen, que puede el Obispo dispensar con ellos. Sic Salazar de Men-
(1) S. Ligorius tenet esse mortale ex communi sententia. Op. Mor. lib. III, n. 1006.
SECCIÓN TERCERA. 897
doza, in Chronic. Cardin. Eispan. lib 2, cap. 61. Y añade el Padre Suarex, de Gensur. dis-
put. 50, sect. 4, num. 4, que conformándose el Obispo con aquella opinión, debe dispensarlos
conmuchafacilidad. Y el Padre Bonacina dice, que ésta no es propiamente dispensación de
irregularidad, exdefectu natalium^ sino quietar la conciencia escrupulosa, presupuesta la opi-
nión favorable á los expuestos. Y sin embargo de lo dicho, y de la facultad practicada en los
Obispos, dispensa cada dia el Papa. Afírmalo el Señor Don Feliciano de la Vega in cap. At si
Clerici 4, de Judiciis^ y sus palabras son una eficaz comprobación de mi sentencia, y por eso
quiero referirlas. Ha hablado en el num. 100, de éste caso de los expuestos, y añade en el num.
101. «Et quamvis contrarium posset objici, quod, ut asserit Paul. Piasec. in Prax.Episcop^ 1,
part. cap. 1. num. 27. in ñn. saepius solent in Romana Caria expediri dispensationes pro expo-
sitis,quasiex hoc inferatur, quod non debet Episcopus in illis se intromittere, prout de hoc usu
et nos testari possumus propter quamdam BuUam S. D. N. Urbani Papse VIII, ad Nos trans-
missam pro dispensatione, quam a sua Sanctitate petiit alter habens hunc defectum, circa quem
commissa fuit facultas dispensandi cum quibusdam restrictionibus et limitaiionibus,ut constat
ex ejus tenore,qu3e lata fuit Rom», 3 dio Novembris 1629: haec tamen objectio in nihilo obstat,
propterea quod non ex eo quod recurratur ad Sedem ipsam Apostolicam in Casibus, in quibus
Episcopus habetfacultatem dispensandi, videtur ei in aliquo derogatum, ut sic facúltate ipsa
amplius uti non possit, prout in bis terminis expresse tenet Glossa valde singularis in verb.
Episcopi, in d. cap. 1, deFil Presbyt, lib. 6. Ubi postquam adversus facultatem,qu9e exilio
textu, conceditur Episcopis ad dispensandum cum illegitimis ad Majores Ordines, et ad bene-
ficium simplex, opposuit argumentum ex cap. Litteras 14, et c. Ex tua eod.tit. Ubi cum talibus
dispensatio ñt a Summo Pontifico, proponit pro solutione hsec verba : Sed ratio est, guia peti-
tum fuit a Papa, nam et Episcopus poterat.
a Hace mucho al caso, para confirmación de lo dicho, que no hemos de presumir de las pia-
diosísimas entrañas de su Santidad, que quiero tratarnos, siendo sus hijos, con tan gran rigor,
que quiera abrogar una costumbre tan antigua, en cuya mudanza hay tan notable dificultad. Y
de aquí es, que dijo el Padre Suarez, tract. de legib, cap. 16, num 4. § Secundo dicendum :
€< Addo etiam oportere, ut vorisimile sit Legislatorem non ignorasse specialem rei prsecepta^
difficultatem, pro tali loco vel tempere, aut alia occasione. Nam si probabiliter credatur hajc
ignorasse, credi etiam potest, noluisse cum tanto rigore obligare. » Y no sé qué palabras pue-
dan ajustarse más á nuestro caso. Y ayuda á eso la turbacion,que causa en una República,
mudarle una costumbre justamente introducida y bastantemente arraigada, de quo Salgado
tract, de süpplication, etretent, JBullar.Y son tan misericordiosos las paternales entrañas del
Vicario de Jesucristo, imitador de su mansedumbre, que disimula y tolera costumbres intro-
ducidas contra la libertad Eclesiástica : Ita Salgad, ibidem. cap. 2, num. 174 et de Proteo-
<m. JRe^¿a, tom. 1, part. 1, prselud. 3, num. 148. Pues qué mucho, que nos persuadamos,
que aun cuando revocara expresamente la costumbre, do que vamos tratando, le faltaba al
mandato mucho de voluntario ; pues si tuviera noticia de la grande dificultad en la observa-
ción de su nueva ley, mandara sobreseer en su promulgación ?
« De lo dicho se colige, que en ese caso pudiera suplicarse, porque la suplicación de las leyes
de su Santidad, como se haga ex causa ratmiahili, es muy lícita : ésta doctrina, es muy con-
forme á la de Panormitano y Felino, in capit. 1 de Treg. et Pace, Anchar. Cast. Suar. de
Leg. lib. 4. c. 16.
« Y los Doctores, quo sienten que las leyes, aunque sean Canónicas, no obligan sin la acep-
tación del Pueblo, aunque con grandes Teólogos llevo yo lo contrario, vendrían bien, en que
podrían las Indias estarse en su costumbre, y sobreseer en aquella supuesta revocación . Tenent
TOM. I. 112
898 PAtlTÉ 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Major, Driedo, Ángel., Armilla, Navarr. Covarr. Henric.Min, quos citat (etsi non sequatur),
Suar. citat. loe. num. 1.
« En éste mi Obispado de Santiago de Chile, hay costumbre entablada de más de cien años,
de comer grasa de vaca en los guisados y freir con ella, sin distinguir de tiempos; hice grande
escrúpulo, cuando vine á servir aquesta Iglesia, y sacóme de él, ver patente la imposibilidad.
En mi casa se guisa en tiempos Cuaresmales con aceite, pero en tierra tan pobre, y donde vale
gran dinero, ¿ quién podria costearlo, sino un Obispo ? Una botijuela de hasta dos azumbres
vale ocho pesos. Hay en ésta Ciudad un santísimo Monasterio de Monjas á mi obediencia, entre
ellas y sus criadas serán trescientas ; la renta es poca y mal cobrada ; quise reformarles ésta
costumbre, y cesé en mi propósito, porque para solo ese gasto era necesario todo el caudal del
Convento. Esta misma costumbre vi en la Provincia del Tucuman, donde concurre para justifi-
carla la misma razón. Dúdase ahora, presupuesto lo que queda dicho, si los seglares, que por
la Bula comen manteca de lechones, puesto que la Bula la expresa, vesci hutyro suis^ podrán
usar de ésta otra, que llamamos grasa? El Padre Fagundez confúndelos términos. Son sus
palabras, lib. 1 de 4. Eccles. prese* numer. 20. « Secundo rogabis, an illis diebus, quibus
licet comedero ova, caseum et csetera lacticinia, liceat efciam comedere lardum vel sagimen,
ut vocant? Certe id affirmat Gloss. in capit. Preshycer, dist. 82, in verb. Sagimine, et Hos-
tiens. in Summ. rubric. deóbservat. jejunior. ubi dicit, cui conceditur usus ovorum, et casei,
consequenter etiam concedí usum sagiminis; et id docet etiam Abbas in cap. Consuluit, de
judiciis, et Silvest. verb. Jejunium^ qusest. 5, num. 16. » Y la palabra Lardum significa la
manteca porcina, que también la pronuncia Laridum el latino Plaut. « Quanta pernis pestis
venit, quanta labes larido! » Ovidio lib. 6. Fast., la usa como nosotros, y hablando de ésta
manera de comida, dijo : « Pinguia cur illis gustantur larda Calendis. » .
«Pero lo que el Padre Fagundez llama Sagimen, que es genérico á la gordura ó grasa de
cualquiera animal, ya lo sabrán los que supieren Latin. Y si el dicho Padre nos hizo sinóni-
mos estos términos, quedará llano el punto, con que el dispensado en uno, está dispensado en
el otro. Y los Religiosos, los Clérigos y los Obispos podrán seguir la costumbre, en virtud de
los fundamentos, con que queda fuera de escrúpulo la de los huevos, manteca y lacticinios.
« Podria dudarse, si abrogando el Papa (como lo puede hacer) á vuelta de los huevos y lac-
ticinios, la manteca, cesará en Chile y en el Tucuman el uso de la grasa? Respóndese, que no,
« qtiia lex poenalis ad alias personas et casus, ultra expressos, extendí non debet » 1. Faetum
euique § in Pwnalib. ff. de reg. jur. et regula 49 ejusd. tit. in 6. Surd., qui alios plures citat.
de Alim. tit. 1, qusest. 51, num. 12. Farin., Fragm. crimin. p. 1, titt. E. » : y en el num. 118
añade éste Doctor, que ni por similitud, ni por identidad. — Gratian. Discept, For. tona. 5,
cap. 972, num. 12. Salgad. Traet, de supplic. et retent, Bullar. p. 2, cap. 20, num. 80 et alii.
« Sea lo último de éste artículo, que aunque algunos Obispos (como yo lo he hecho) toma-
ren ésta nueva Bula (y sería bien que todos la tomaran, pues salen de opiniones á tan poca
costa) no por eso queda la costumbre abrogada ; pues tan pocos no pueden prevalecer contra
tantos ; y la costumbre honesta y bastantemente prescrita por el común consentimiento de
tan dilatados Reinos, no la pueden abrogar tan pocos ; y consiguientemente digo, que el que
usa de ella en una predicación, puede no usarla en otra ; pues como queda dicho, gozamos
de los privilegios, cuando gustamos; y siendo personales, como lo es éste, los renunciamos,
cuando queremos. »
(Así Villaroel en su Goh, Beles, part. I, quaest. III, art. II.)
1649. Por ésta época escribió elP. Mendo, S. J., expositor de la Bula; y dice así : « Opus
non est Bulla Cruciatae ad usum lardi seu sagiminis, quo ova parentur, in locis, ubi consuetuíJo
SECCIÓN TERCERA. 899
id permittit, ut in Sicilia, in Gallsecia et in Eegno Peruano propter olei penuriam. Quare
standum est locorum consuetudini. » BulL S. Gruc. ElucBisi^. 18, cap. 2, n^ 12.
1660-. El P. Avendaño, Rector que fué dos veces del Colegio de Lima y Provincial de la
Compañía de Jesús de la Provincia del Perú, en su Thes, Ind. (Tom. 1, tit. V. c. 28, n. 226,)
hablando de la costumbre de comer huevos y lacticinios en América, se expresa de éste modo :
« Quartum, circausum ovorum, lacticiniorum, lardi etbutyri suilli. An scilicet in Indiis
eorum liceat usus sine Bulla ? Commissarius enim Generalis non licere contendit, et privile-
gium Píi IV circa hoc vires jam non habere, cum temporale fuerit et illius ratio cessaverit.
Propter quam rationem novse Bullse circa hoc pro Prselatis Prsebendariis ac Presbyteris alus
nuper expeditse, quibus per communem BuUam Quadragesim» tempere usus praedictorum non
licebat : licet illa3 de ovis tantura et lacticiniis loquantur ; et de suilla pinguedine nihil in
speciali concessum reperiatur. Quia vero vix erat, qui ad hunc effectum BuUam sumeret,
Subdelegatus Commissarius publico Edicto transgressionem peccatum esse mortale declaravit,
sub Excommunicationis pcena Confessariis injungens, ut id poenitentibus aperirent : videtur
ergo judicio Commissarii standum ob illius summam in negotio isto auctoritatem. Imo circa
illud videtur esse non obscura Pontificum mens, cum Bullas circa prsedicta concedunt, et
solam Hebdomadam Sanctam excipiunt. Supponunt ergo usum talem minime sine Bullae
acceptione licere : quod et ii pro certo habent, qui concessionem talem ut rem magni momenti
et in gestimatione speciali habendam postularunt.
« Nihilominus in Peruvio (et idem forte in alus Provinciis accidit) usus prsedictorum
licitus et omni scrupulo vacans, absque Bullse receptione putatur : et apud Religiosos ac viros
ac conscientise suse studiosos viget, etiam post prsefatas declarationes : eo fundamento, quod
consuetudo circa hoc inveterata prsevaluit, sive ratione alicujus privilegii originem habuerit,
sive alias. Consuetudinem autem posse legem jejunii aliquatenus abrogare, indubitatum est,
etitavidemus in Hispania usum extremitatum carnalium et intestinorum sabbatis intro-
ductum : et quod generalius est, serotinam refectionem ubique gentium et notabilem coense
anticipationem. Circa quse sine ullo conscientise remorsu proceditur, et in casu quidem nostro
Prselati non solum vident nec contradicunt, sed etiam usum eumdem amplectuntur : cum
sint illi et docti et pii. Quod cum accidit, communis doctrina est consuetudinem esse rationa-
bilem. Pro quo videri potest Diana (partS, tract 5, Besol. 5,) et specialiter {parL U, trocí, 9,
Besol. 21,) ubi de consuetudine agit contra légem jejunii. Cum ergo hoc certum sit, videndum
an ex adductis fundamentis tali sit consuetudini derogátum.
« Et inprimis declaratio Commissarii non videtur obstare, quia illa consuetudinis titulum
non improbat, quem nec improbare potest; cum ex dispositione Juris communis habeatur, ut
lex Canónica consuetudine possit abrogan : ut constat ex cap. finali, De consuetudine; ^i
omnes Doctores admittunt. Solum ergo asserit privilegium jam cessasse. Atqui usus dictus
privilegio non innititur, cujus nec memoria occurrit jam ab annis plurimis, et ea ratio invaluit
quod pisces in copia sufficienti non inveniantur, nisi in maritimis, et cibaria alia exigui
vigoris sint, regioneáque istse homines lánguidos reddant. Quaj ultima ratio juvat pro regioni-
bus etiam maritimis : sicut etiam quod cum ita remotis, atque Europse commodis destitutis,
non ita est severe agendum, ut nihil de lege Ecclesiastici jejunii fuerit remittendum : cum
sciamus in regionibus alus, indulgentias aliquas circa illam tolerari. Sic in Belgio, diebus
paucis exceptis, consuetudo permittit lacticinia etiam in Quadragesima, ut textatur Diana,
Resol. 21, ciiata : et in Indiis nostris ex sola consuetudine sabbatis est licitus Indiis carnis
usus. Quid ergo si Hispanis usus prsefatus liceat? Ñec majus babere pondus potest subdele-^
gati Edictum, de quo supra.
900 PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
ce Quod vero ad concessionera Bullarum specialiiim {de Lactíciniis) attinet responden
potest, ex illis nihil peciüiare haberi quod iirgeat. Sicut enim non habetur nec ex eo quod in
Bullís communibus concedatur facultas ad usum príedictum, ut ostendimus, ita ñeque in aliis
pro Clero concessis; quia illaenon sunt specialiter pro Indiis postulatíie, sed proRegnis etiam
aliis Hispah£e Coronae, in quibus est Bulloe usus introductus, et ita, sicut et alise ad Indias
remissse, contendente Commissario posse in illis effectura habere, ex motivo dicto. Nec sup-
ponit Pontifex communem jejunii obligationem, quse in ómnibus vigeat Hispanse Coronse
Regnis, sed quíe juxta legem est Ecclesiasticam, quidquid de consuetudine Regnorum quo-
runidam sit, quam non tenetur scire, ut dispositio ejus curet. Consuetudo enim non est aliquid
Juris, sed facti, quod Legislator scire non tenetur : cum id solum, quod est communis Juris,
debeat in scrinio pectoris retiñere. Pro quo est cap, Licet Romanos, de constit. in 6 : ubi sic
loquitur Bonifacius VIII : «Licet Romanus Pontifex (qui jura omnia in scrinio pectoris sui
censetur habere) Constitutionem condendo posteriorem, priorem, quam vis de ipsa mentionem
non faciat, revocare noscatur : quia tamen locorum specialium» et personarum singularium
consuetudines et statuta (cum sint facti, et in facto consistant) possit probabiliter ignorare;
ipsis, dum tamen sint rationabilia, per Constitutionem a se noviter editam (nisi expresse
caveatur ipsa) non intelligitur in aliquo derogare.» Sic ille. Juxta híecergo, si Rex noster con-
suetudinem abrogari velit, Pontificis imploret auxilium, qui id faceré poterit de plenitudine
potestatis. Sed an expediat, alterius est considerationis ; et, ut ego autumo, difficile poterit
stabiliri.
«Et quoadbutyrumsuillum, sagiraen seu lardum attinet, non estsingularis et sineexem-
plo Indica consuetudo, cum sit cadera in Sicilia, teste Diana Resol. 21. citata^ et multis aliis
in locis, eodem teste loco inferius allegando : apud quem etiam sunt Doctores aliqui asseren-
tes, stante licito ovorum et lacticiniorum usu, etiam licitum esse sagiminis : quod díversimode
probant graves Societatis auctores : alii, quia pinguedo non est caro, sed quid naturali aug-
mento superveniens ; ex Aristotele, lib. 2, de Gener. Alii autem, quia minus est, et majori
concesso in consequentiam venit, juxta multorum doctrinam apud P. Sanctium disp. 1,
citata m 37. Utrumque autem est difficile, et ideo judico, sagimen non licere, etiamsi ova et
lacticinia liceant, et ita virtute Bullse non esse licitum illius usum : quod tenet Diana p. 10,
tract. 16, Resol, 11 mutans, ut ille ait, re melius considerata, senteniiam, quam docuerat
Resol, 2\ citata. Si ergo alicubi licet, ad consuetudinem estprgescriptam recurrendum. San-
guinem autem licere diebus, quibus prsefata licent, et si non defuerit qui ita sit attestatus,
absurdissima mihi assertio est, ñeque Hostiensi attribuenda in summa de dbservJejun. quando
numero 8, de Sagimine enim et non de Sanguine locutus. Vult autem Diana, citata resolu-
tione 77, non Sagimine sed Sanguine legendum, et P. Azorium (lib. 7, cap. 10, qusest. 8) male
Sagimen pro Sanguine transcripsisse. Sed certe non erat, cur errantem transcriptionem auctori
tanto bonus etiam auctor adscriberet : nam Hostiensis pro assertione sua citat cap. Preshytery
Dist. 82 : in quo non Sanguis, sed Sagimen habetur.Nam cum ibi de poenitentia, quam acturus
erat Presbyter fornicarius, agatur, pro diebus remissionis jejunii, ita dicitur : « Tantum autem
diebus Dominicis et.praecipuis festis, módico vino et pisciculid atque leguminibus recreetur,
sine carne et sagimine,ovÍ3 et cáseo utatur. » Sic ibi : Juxta quse non est eadem ratio de ovis et
Sagimine, cum unum, permissis aliis, constet prohiben : et Sagimen quasiquoad carnem spec-
tans eidem societur. Quod si inferius Sagimen, ova et caseus permittuntur ; ideo est, quia plus
aliquid post diuturniorem pcenitentiam indulgetur. Unde non bene Glossa ibi argumento id
esse ait, ut liceat comedere de sagimine illis diebus, quibus ova et caseus licent : pro quoaddu-
cit caput Denigue Dist. 4, ; ubi tamen de Sagimine nec verbum; sed lacte, cáseo, et ovis uti
SECCIÓN TERCERA. 901
prohibentur illi, quos Eccleaiasticus gradus exornet, in Dominicis a Quinquagesima juxta vete-
rem consuetudinem. Si quid autemex eo licet colligere, id certe est, cum prsedicta prohiben-
tur, etiam Sagimen, propter rationem ibidem adductam prohiberi : quia scilic3t seraentinam
trahunt originem carnis: ñeque expressum Sagimen, quia de illo non videbatur posse
dubitari. »
1673. Por éste tiempo escribió el R. P. Juan de Alloza, déla Compañía de Jesús, su Obra
titulada Flores summarum. Fué éste Padre de Lima, y trabajó 30 años para componer su Obra,
siendo al mismo tiempo Profesor de Teología en el Colegio de San Pablo de Lima : el cual
hablando de la costumbre de huevos y lacticinios en el Reino del Perú,dice así, veThJejunium
< TJsus lardi et sagiminis, casei, lactis et ovorum in Peruano Regno in Quadragesima licitus
est etiam sine Bulla, ob consuetudinem. > (Sect. Ill, n. 17.) Y en otro lugar del mismo tra-
tado se expresa así : « Lacticiniorum et ovorum esus diebus Veneris non est prohibitus, nisi in
Quadragesima, non habentibus Bullam Cruciatam. In Peruano autem Regno sine illa, propter
consuetudinem, licet manducare. » (Sect. I. n. 11.)
1664. Por el mismo tiempo escribió el limo. Señor Alonso de la la Peña y Montenegro,
Obispo de Quito, quien acerca del uso de Lacticinios se expresa de éste modo. [Itiner, délos
Párrocos Lib 5, Tract. 4, Secc. 5.) « Acerca de éste punto digo, que no pecan los Indios, que
comen huevos, leche, etc. sin Bula ; no porque para esto les valga la Bula de Paulo III, que
no es tiempo de averiguarlo, sino por la costumbre recibida en todas partes, aun entre Espa-
ñoles y Mestizos ; y la Bula, como comunmente dicen los Doctores, no suspende los privilegios
concedidos por derecho común, ni tampoco los que la costumbre legítimamente introducida
aprueba; porque de estos no hace mención la cláusula derogatoria. » Ita Machad, tom. 1, lib. 1.
part. 2. tract. 5. doctr. 7. num. 3., Fernandez, Villalobos et Diana. Y porque se autorice toda
ésta sección con tan buen voto, pondré sus palabras, que en la la part., tract. 11, resol. 87, lo
propone, y responde así. « An Bulla Cruciata suspendat privilegia concessa jure communi,
eaque, quse usu toleratse consuetudinis approbantur ? Respondeo negativo : Quia Bulla non
facit mentionem de illis privilegiis, nec nominat consuetudines. »
1740. El R. P. Pedro Murillo Velarde, S. J., Profesor lie Teología y Cánones en la Univer-
sidad de Manila, escribió por éste tiempo en Filipinas su obra titulada ; Cursus Juris Cano-
nici Hispani et Indici ; y sobre la costumbre de comer huevos y lacticinios en las Indias
dice así, lib. III, tit. 46, n. 423 : In Tndiis ex generali consuetudine ob penuriam piscium et
olei, ova, butyrum (Manteca de leche) et csetera lacticinia, in Quadragesima permittuntur,
etiam sine Bulla ; non tamen ex eo permititur usus sanguinis, adipis, sagiminis et pingue-
dinis vel laridi (Lardo ó Manteca de puerco) ut contra Fagundez et Dianam tenent Layman et
alii : et praxis Indiarum, qudd ad hoc non extenditur. »
Pero ésta última parte la modifica el P. Morelli en sus Fastos Novi Orbis, Ordin. 67 ; y dice
así : « Scripsit auctor in Philippinis, et verum habet quantum ad sanguinem ; nam quantum
ad sagimen et laridum, si non pro obsonio, ut in petasone, sed pro condimento sumatur, constat
quid consuetum sit, ex allatis testimoniis ; quibus etiam subscribit Avendaño et P. Simón
Márquez, agens de consuetudine parandi fercula Quadragesimalia sagimine et lando per
Brasiliam vigente, et quae ibidem in expositione dicitur etiam vigore in finitimis Provinciis
Regi Catholico subjectis, et quoad Brasiliam plurium Theologorum et Nuntii ülyssiponensis
sententia, et Innocentii XI Brevi esse comprobata. De sagiminis et laridi usu in Sicilia vide
Dianam. » Esto dice el P. Morelli, acerca de la doctrina de Murillo Velarde. en cuanto al uso
de la grasa ó manteca de puerco.
1742. El P. Márquez en su Brasilia Pontificia, pág. 419, dice así. «Sic otiam in Braflilia ex
902 PARTE 4« PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
consuetudine legitime prsescripta nunquam fuisse observaba lacticinia a Patribus gravibus et
doctis nostrse Societatis accepimus. Hiac experimur in Communitatibus Eeligiosis, quibus non
desunt viri docti et timorati, concedi etiam in jejuniis Quadragesimse ova, lac, caseum et
hujusmodi, non attentis alus privilegiis, prseter consuetudinem a prima Brasilise inventione
introductam. »
Y en el n<» 412, dice así, hablando de ésta costumbre. < Adde quod in territoriis, ubi
est consuetudo non abstinendi etiam in jejuniis Quadragesimae ab ovis et lacticiniis, pos-
sunt illa comedi absque ulla dispensatione et privilegio, et consequenter absque uUa
culpa etiam veniali. Katiocst, quia consuetudo legitime introducta et ultra quadraginta anuos
prsescripta, tantsB est efficacise, ut sicut leges inducere, ita abrogare potest. Sic Benedictus
Pereyr., n^ 751 ait : «Possum ego testari ex contraria consuetudine non peccare in Transtagana
Eegione eos, quiin jejunio etiam Quadragesimali vescuntur ovis et lacticiniis, si habiteut in
locis mediterraneis. » ídem testatur P. Abreu, de Parocho ^lih. 10, n" 601 de Dioecesibus Ebo-
rensi, Viseensi et Egitanensi.
Y en el n» 414, hablando, no del Brasil sino de todos los países Cristianos, aunque no exista
costumbre alguna, se expresa en éstas palabras : « Ubique vero terrarum valde pauperes, vel
quia non sunt eis piscos, vel quia stant magno pretio, et similiter agricolse, si non possint
comraode aliud habere quod comedaut praeter ova et lacticinia, illa edere possunt etiam in
jejuniis Quadragesimge ; et hoc ex pia volúntate Matris Ecclesise praecipientis abstinentiam
praedictorum. Ita cum multis Thomas Sánchez, tom. 2, Cons, lib. 5, cap. 1, dub 19, n. 4.
SOBRE LA GRASA O MANTECA PARA LOS DÍAS DE ABSTINENCIA.
El P. Márquez pregunta : Y donde hay costumbre introducida contra la abstinencia de
huevos y lacticinios : ¿ se puede usar de manteca de puerco para condimentar la comida ?
Niega Villalobos, part. la, trat. 23, dif. 8, n. 16. Pilliuc tora. 2, trat. 27, part. 2a c. 3^ n° 61.
Palaus, disp. 3, punt. 2, n. 8. Benedict. Pereyr. part. 2, trat. 35, quaest. 4, n^ 753. Pero
advierte Filliuc. que la cuestión se entiende hablando de derecho común ; porque en algunos
lugares puede haber costumbre legítimamente introducida de condimentar con manteca, en
cuyo caso se deberá estar á la costumbre. La sentencia afirmativa sigue la Glosa en el Cap.
Presbyter dist, B2^\eY\), Sagimen, Hostiensis, in Sum. Rnbric, de Ohservat. Jejem. Abbas, in
Cap. Consuluit, Dejudiciis, Silvest., verb. Jepmiumy quaest. 5. n** 16. Azor, tom. 1. lib. 7,
cap, 10. Fagund. lib. 1. cap. 2, n<>20, Y ésta sentencia llama probable Beued. Pereyr. ; y dice
que se debe practicar donde estuviere recibida por el uso, como dice Diana que se practica en
Sicilia, part. 1, trat. 9, resol. 21.
Esta doctrina se ventiló en el Brasil por el año de 1G83 y fué muy célebre la consulta, que
sobre el particular pidió el Nuncio Apostólico á los Teólogos de la Compañía de Jesús del Cole-
gio de Coimbra, para declarar dispensados á los habitantes de San Pablo y sus comarcas, de la
manteca para condimentar la comida. El P. Márquez la trae en idioma portugués en su Bra-
silia Pontificia^ y por ser tan importante conservar la tradición de los antiguos en la materia,
me ha parecido ponerla aquí traducida al Castellano.
Consulta.
En la Villa de San Pablo (hoy Ciudad) y otras, que distan muchas leguas de puerto de mar
y son las últimas tierras del Brasil, se usa comer manteca de puerco todo el año, así para freir
huevos, como también algún pescado de agua dulce, y condimentar algunas legumbres que, por
falta de dicho pescado, es el común sustento en los dias de abstinencia : todo por la gran falta
SECCIÓN TERCERA. 90S
de aceite, que hay en aquellas partes ; por que la tierra no lo da, y lo poco, que puede llegar
de Portugal, no alcanza para todos, ni aun para los medicamentos, y generalmente las mujeres
no lo pueden comer por la repugnancia, que les causa por falta de uso.
Hay por allí una tradición antigua de que habia dispensa para ésta manteca desde el prin-
cipio de aquellas Provincias, sin haber prohibición alguna en contrario. Tabora de poco tiempo
acá los confesores han puesto gran reparo, por no constar de tal dispensación, más que por
aquella tradición y uso antiguo de comer la dicha manteca en el modo referido.
El mencionado reparo de algunos confesores ha causado gran perturbación en los moradores
de estos lugares ; porque los más timoratos padecen detrimento en conseguir aceite de Portu-
gal, y ademas sufre la salud en las personas, á quienes repugna el gusto del aceite. T es grande
la confusión que hay, con tanta variedad de pareceres ; porque los unos se atienen á la tradición,
al uso y á la necesidad para continuar como antes ; los otros se hallan oprimidos del escrúpulo,
y se ven obligados á buscar aceite, de que no gustan, y no pueden alcanzar sus fuerzas.
Se pregunta ahora : si por las razones dichas y al ejemplo de algimas Provincias de Cas-
tilla, y de diversos lugares de Portugal, en donde se usa de semejante manteca en dias de
pescado ; ¿ pueden con seguridad aquellos moradores continuar en su posesión antigua, como
llevo dicho, 6 si podrá el Señor Nuncio (ó el Obispo) conceder algún Indulto ó dispensa, para
que así lo hagan los dichos moradores, y queden libres de todo cargo de conciencia, que en
éste particular pueda haber ?
Respuesta de los Teólogos.
Para responder á ésta cuestión, se ha de suponer :
Lo primero : que la costumbre racional legítimamente prescrita, puede moderar y abrogar
las leyes humanas, como lo dicen con Santo Tomas, p. 2, q. 97, art. 3, los Canonistas « Cap.
ult. de Consuet, » y los Legistas « ad 1. De quibus, ff. de Leg. Lessius, lib. 4, cap. 2, dub. 2,
n. 8. Castro-Pal., tom. 1, tract. 3, disp. 3, § 2, n. 1. Diana, part. 1, tract. 9, Resol. 21. Aven-
daño, Thes. Ind. tom. 1, tit. 5, cap. 28, n. 226. Ítem, Reginaldus, Bonacina, Suarez, Salas,
Azor et alii communiter. »
Segundo : la costumbre se dice ser racional, cuando prescindiendo de la ley, que se infringe,
no contiene en sí ninguna deformidad contra la ley Divina ó natural, ó contra la recta razón.
Así « Sánchez, lib. 7, disput. 4, n. 24. Grainados, tract. 7, part. 2, dub. 56, n, 2. Diana, part.
6, tract. 5, Resol. 1. »
Tercero : el tiempo, que requiere la costumbre para prescribir contra la ley es de diez años.
Así « Joan. Prsepos., Mascardus, Bonac, Sá, Castro Pal., tom. 1, tract. 3, disput. 3, part. 2,
n« 5. » Y es común sentencia entre los Doctores, que para prescribir contra la ley Canónica se
requieren cuarenta años. Así Suarez, Laiman, Reginald, Less. et plures alii, quos citat et
sequitur Diana, part. 6, tract. 5, Resol. 2.
Cuarto : se ha de suponer que acerca de la elección de comidas en dia de ayuno, se ha de
estar á la costumbre de la región, de suerte que se observe lo que allí fuere costumbre legíti-
mamente prescrita. Así« S. Tomas 2a 2», qusest. 147, art. 8, ad tert. Reginald., tom. 1, 1. 4,
cap. 13. Filliuc. tom. 2, tract. 27, pág. 2. Rodríguez, in BulL § 6, n. 2. Cruz, in Bull, disp. 1,
c. 5, dub. 16. Villalobos, tract. 23. Henriqu., lib. 7, cap. 13. Mendo, inBull disp. 18, c. 2.
Azor, tom. 1, lib. 7, cap. 10. Avendaño, ubi supra. »
Quinto : de aquí viene, que por costumbre es lícito en algunas regiones comer huevos y lac-
ticinios en la Cuaresma, como en Flandes son lícitos los lacticinios en dicha Cuaresma paucis
diebus exceptis, teste Diana et Avendaño. Por la misma costumbre es lícito en Castilla comer
los menudillos de los animales (hasta que dispensó Benedicto XIV, para que se comiese carne)
9Ó^ PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
en los Sábados, como lo dice Diana. Ademas, por costumbre dice Avendaño que es lícito á los
Indios en las Américas Españolas comer carne los Sábados. Y donde hay costumbre de comer
huevos y lacticinios en la Cuaresma, lícitamente se pueden comer sin pecado venial, como con
la opinión común de los DD. lo dice Fagund. lib. 1, cap. 2. Y ésta es la costumbre en el
Arzobispado de Evora y en el Obispado de Vizeuy otros, teste eodem Fagund. c. 6.
Sexto : hase de suponer también, que es opinión muy seguida, que á aquellos, á quienes es
lícito comer huevos y lacticinios en Cuaresma, es también lícito el uso de la grasa 6 manteca
de puerco. Ita docet cum Gloss. in cap. Preshykr. dist. 82, Silvest. verb. Jejunium^ quaíst. 5,
§ 2. Ángel, verb. Jejunium § 5. Dominio. Balta in Apolog, edita 1557, citans Bosell. Kay-
mundum et alios. Tabien. verb. Jejunium § 7. Conrad. part. 1, quaest. 250, cum Victor.
Bertachi, Avilles..Item Annani, Felin,.Corzestus, Ovand. et alii, quos citat et sequitur Sebast.
in Fascicul, Flor. lib. 1, tom. 3, cap. 11. Azor tom. 1, lib. 7. cap. 10, q. 8. Fagund., lib. 1,
cap. 2, n. 20. Machad., tom. 1, lib. 2, part. 4, tract. 3. Bossius, tom. 3, de jejunio. Barbos,
in cap. Presbyter, n. 2. Pasqualig,, in Praxi jejun. decis. 74. Bened. Pereyr,, part. 2,
tract. 35, n. 754. Hostiens. Panormit. apud Mendo, disputat. 18. Loand., tract. 5, disp. 2,
q. 35.
Séptimo : pero los que siguen la contraria opinión, de que no es lícito usar de grasa ó man-
teca á los que están dispensados para huevos y lacticinios, dicen que donde hubiere costumbre
de usar de grasa, es lícito atenerse á ella. Ita Mendo^ in Bullt disp, 18 ; ubi sic : « Opus non
est Bulla Cruciatae ad usum lardi seu sagiminis, quo ova parentur, ubi consuetudo id per-
mittit, uti in Sicilia, in Gallsecia et in regno Peruano, propter olei penuriam. Quare standum
est locorura consuetudini ut docent Filliuc. Rodríguez, Cruz Villalobos, TruUench. Henriq.
Ídem tenent Eeginald, tom. 1, lib. 4, cap. 13, n. 147. Diana 1, part. tract. 9, Resol. 21, et
pai't. 10. traqt. 16, Resol. 77. Avendaño, loco cit. n. 227. » Y el P. Mendo añade que en algu-
nas Provincias hay costumbre « utendi lardo et sagimine, etiam respecta eornm, qui nequeunt
edere ova et lacticinia, eo quod ad alia fercula et requiratur oleum et sit inibi magna penuria. »
Esto supuesto.
Respondo : !<> que sin dispensación alguna pueden los dichos moradores de San Pablo y los
demás, de que se trata en ésta consulta, usar lícitamente de la manteca, de que hablamos. La
razón es : l^ porque en el Estado del Brasil (según me han informado) es lícito en todo tiempo
comer huevos y lacticinios, y conforme á la opinión de los muchos DD. alegados en el n" (5, al
que es lícito usar de huevos y lacticinios, también es lícito usus lardi et sagiminis ; 2° porque
en San Pablo y demás partes del Brasil hay costumbre de usar de tal manteca, y, según dicen,
la tal costumbre es de muchos años, bastantes para prescribir ; y es racional, conforme á lo
dicho en los números 2 y 3. Y en donde hay costumbre, es lícito el tal uso conforme á la común
sentencia de los DD., como consta de lo dicho en el ntím. 7. Y solo por ésta razón de costumbre
es lícito en la Provincia de Entre-Duero y Miño usar dicha manteca, como consta de cierto; y
así se practica, sabiéndolo y consintiéndolo los Prelados, por la falta de aceite, que hay en
aquella Provincia. Y en Buenos Aires y todas las Indias de Castilla hay la misma costumbre,
por la misma razón, como lo testifica Avendaño, en el lugar citado.
Por lo que sin fundamento los Confesores meten escrúpulo á los moradores dichos. Refiere el
P. Avendaño, en el Tesauro Indico, tom 1, tit. 5, cap. 28, núm. 228, que el Subdelegado
Comisario de la Bula de Cruzada en las Indias de Castilla publicó un Edicto, en que declaraba
que era pecado mortal usus lardi sive butyri suilli y mandaba sub pcena Excommunicationis
majoris á los Confesores, que así se lo intimasen á los penitentes. Mas, que todos los hombres
doctos asentaron que el tal Edicto y censura no tenia vigor contra la costumbre legítimamente
prescrita, ni se hizo caso de ella, practicándose como antes el uso de dicha manteca.
SECCIÓN TERCERA. 905
Eespondo 2* : Que en la duda de si es ó no necesaria la dispensa para usar de tal manteca,
puede el dispensado lícitamente obrar sin la tal dispensación, cuando la duda no excluye la
probabilidad, como en el caso presente. Así lo dice Bonacina, de LegihuSy disput. 1, quaest. 2,
n. 18. Barbosa, de PotesL Episcop. ^pd.rt 2, alleg. 35, n. 18. Castro Pal., tom. 1, tract. 3, de
Dispensat leg. dub. 6, n. 10.
T para quitar todo escrúpulo en ésta materia, puede el Obispo declarar que no es necesaria
tal dispensa, y dispensar ad cautélam ; porque en éste casa, en que hay duda (si qúa datur) es
de su atribución el poder hacerlo, como lo afirma Castro Palao, proxime citatus n. 10.
Barbosa cit. n. 15. Bonacina, ubi proxime. Sá verb. Dispensatio n. 1. Salas, de Legíbus^iisf.
20, sect. 3, n. 28. Layman, Theol Moral, lib. 1, tract. 4, cap. 22, n. 4. Diana, part. 4. tract. 3,
Kesol. 46 ; ubi sic : « Concésso tamen gratis, in illo dubio tibi esse necessariam dispensatio-
nepi, existimo Episcopalem sufficere ; tum quia non videtur Pontifici reservatus casus dubius
sed certus; tune quia potestas dispensandi late est interpretanda. Barbos., TruUench, in
Exposit. Decalog,lib. 2, cap. 2, dub. 39, n, 4 ; et loquens de voto reservato idem afi&rmat Sanch.
in Decalog. lib. 4, cap. 40, n. 26. Sijarez tom. 2 de Religion.lih, 6, de voto, cap. 26, n. 6. »
T si esto puede hacer el Obispo, a fortiori el Señor Nuncio. Esto es lo que me parece salvo
meliorijudicio^lÁshod., Colegio de San Antonio de la Compañía de Jesús, 15 de Octubre de
1683, süb censura, Francisco Pinheyro.
Sufragios de los demás Teólogos.
Paréconme éstas resoluciones muy probables y seguras en concienjcia. Suh censura.
Sebastian de Magalhanes. — Soy del mismo l)areceí, Siíb censura, Vicente de Liz. — Me
conformo en todas las resoluciones con el parecer del P. Maestro, Süb censura. Domingo
Leiton. — Soy del mismo parecer del P. Maestro y sapientísimo Consultor, Sub censura.
Alfonso de Sylveira. — Tengo por muy seguras en conciencia las resoluciones del doctísimo
P. Maestro, principalmente constándome que en algunos Obispados de éste Eeinó, donde se
padece menos falta de aceite, se practican, consintiéndolo los Prelados de mucho celo, y
aprobándolas varones doctísimos, que fueron consultados, Sub censura. Francisco de Cruz. —
Supuesto lo que en la Propuesta se dice, me parece que la resolución del P. Maestro se
puede en buena conciencia seguir, Sph censura. Fn Ignacio de Costa. — Me conformo en
ésta materia con el parecer del P. Maestro Consultor, que en buena conciencia y sin escrúpulo
se puede seguir, Sub censura. Fr Gonzalo del Crato (Dominicano). — Según la propuesta me
conformo con la resolución del P. Maestro Consultor, que sin escrúpulo y en buena concien-
cia se puede seguir, Sub censura. Fr. Manuel de la Ascensión (Dominicano), — No hiallo
razón, que pueda debilitar las razones, en que se funda el parecer .del doctísimo Consultor,
y así me parece también que los moradores de aquellas tierras, siendo verdad lo que se pro-
pone, pueden vivir seguros en conciencia. Fr. Benito de Sto, Tomas (Dominicano). —En los
términos de la propuesta me parecen muy probables las resoluciones del doctísimo consultor ;
y así me conformo con su parecer por las razones doctamente expuestas^ Fr. Manuel Leiton.
Sto. Domingo de Lisboa, hoy 23 de Noviembre de 1683* (Márquez, pág. 428).
1764. 14 de Enero. Con ésta fecha despachó una Cédula Carlos III parala América, pidiendo
informe á los Obispos sobre la costumbre de comer lacticinios en los dias prohibidos, y les
encargaba le^ informasen, sobre si dicha costumbre era cierta, racional y legítimamente pres-
crita. La respuesta de los Obispos de América se hallará hoy enlps archivos de Éspañaj donde
se encontrarán sin duda datos preciosos á éste propósito* Pero debió ser favorable ala Amé-
rica, cuando el Consejo de Indias guardó después de ella un profundo silencio. Por todo lo cual
se saca, que nuestra costumbre ha sufrido ésta especie de juicio contradictorio ; pues, aunque
TOM. I. U3
906 PARTE i^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
la cuestión no se ventiló en Roma, se discutió en Madrid, para tomar providencias cerca de la
Santa Sede, como, lo dice la Cédula siguiente.
CÉDULA REAL, PARA QUE LOS ARZOBISPOS DE LOS REINOS DE LAS INDIAS INFORMEN SI
HAY EN SUS RESPECTIVAS DIÓCESIS COSTUMBRE DE COMER LACTICINIOS EN DÍAS
PROHIBIDOS, SIN TOMAR LOS ECLESIÁSTICOS Y SECULARES LAS RESPECTIVAS BULAS,
QUE LES CONCEDEN SU USO.
El Rey.
Muy Reverendos Arzobispos y Reverendos Obispos de mis Dominios de la América. En
carta de 2 de Marzo 1753 representó entre otras cosas, D^^ Domingo Ortiz de Rosas, Presidente
de mi Real Audiencia de Chile, que la gran decadencia, que padecia en aquel Reino el expen-
dio de los Bulas déla S. Cruzada, dependia en parte del privilegio que desde los principios
de la conquista, dijo tuvieran aquellos habitantes para que faltando aceite, pudiesen comer grasa
de vaca y manteca de puerco en los viernes y días de vigilia ; pues el abuso le habia extendido á
los lacticinios, de forma que los Obispos, los Prebendados y lo Clérigos los cíomian, sin tomar
la Bula correspondiente á éste fin, haciendo lo mismo todos los Seculares, sin sacar muchos
de ellos la Bula común, por estar así en costumbre, con cuyo motivo propuso que para refor-
níar semejante desorden, sería conveniente pedir al Sumo Pontífice declarase, que ni los
Eclesiásticos, ni los seglares podian usar de lacticinios en dias prohibidos, sin tener respec-
tivamente la Bula, que les correspondia; y habiéndose visto en mi Consejo de las Indias con
lo qile dijeron miS Fiscales, y consultádome sobre ello, he resuelto ¿[ue para tomar providencia
con el pleno conocimiento, que se requiere en ésta grave y delicada materia, me informéis,
como oslo ruego y encargo, si se halla en vuestra respectiva Diócesis costumbre cierta, racio-
nal y legítimamente prescrita de comer lacticinios en los dias prohibidos, sin tomar los Ecle-
siásticos ni los seculares las correspondientes Bulas, que les conceden su uso, con todo lo
demás, quesees ofreciere y padeciere sobrQ éste asunto. Dado eh el Pardo, á 14 de Enero
de 1764.
(Del Cedulario Arz. Quit., tom. 8/ pág. 95.)
1766. En éste tiempo escribió su obra titulada : Fasti NoviÓrbiSj el R. P; Ciriaco Morelli*
(seudónimo de Muriel) Provincial de la Compañía de^ Jesús en el Paraguay, cuya obrase
publicó en Venecia, después de extinguida la Compañía, año 1776 ; y sobre dicha costumbre
dice así en la Ordinat. 67.
« Anno 1542, 20 Decembris : concessit Paulus III in diebus esurialibus usum sagiminis,
arviníB, seu adipis. Hoc privilegium,inquit P. Joannes Pérez Menacho, concessum esse tantum
Mexicanis, non Peruanis. Sed quod illud idem, vel simile concessum sit pro Peruvip, sup-
ponere videtur lUmus. Villarroel. TJtrumque vero fuit tempérale ad triginta annos. Eavet
tamen, ñeque tantum Indis, sed etiana Hispanis Americanis, ñeque tantum laicis, sed etiam
Clericis et Religiosis, quibus ad effectum Bullse Cruciatse nonsuffragatur diuturna consuetudo.
Objectioñés solvuntur.
« Objicies io Quod consuetudo, ut legitima sit, debet ésse saltem per duas judiciales senten-
tias confirmata. Sed hujus confirmationis npllum est vestigium pro consuetudine in quaestione,
ut fatetur niinus. Villarroel. Major probatur 1% ex lege 5, tit. 2, part. 1, Juria Hispani.t E tal
pueblo, coíxjo éste, ó la mayor partida de él, si usaren diez ó veinte años á facer alguna
cosa como en manera de costumbre, sabiéndolo él Señor de la Tierra, é non lo
SECCIÓN TERCERA. 907
contradiciendo, é teniéndolo por bien, pueden la íacer, é debe ser tenida é guardada
por costumbre, si en éste tiempo fueren dados concejeramente dos juicios por ella
de homes sabidores y entendidos de judgar, é non habiendo quien gelas contralle.
Esso mismo seria cuando contra tal costumbre en tiempo sobredicho alguno pusiese demanda
ó querella, ó dijese que non era costumbre que debiese valer, é el judgador, ante quien acaeciese
tal contienda, oidas las razones de ambas partes judgase que era costumbr'e de todos en todo,
no cabiendo las razones de aquellos, que contradijesen. »
« Eadem major probatur ex L. cuín de consuetudine ff. de Legibus, ubi dicitur « : Cum de
consuetudine Provincia vel Civitatis confid-'re quis videtur, primum quidem illud exploran-
dum arbitror, an etiam contradictorio aliquando judicio consuetudo firmata sit. > Tertio ex
Constit. Apostolici líinisterii Innocentii Xíll, data 13 Maji 1723. Ibi: < decernimuset declara-
mus uullum pro impedienda vel suspendenda executione suíFragari posse privilegium contra-
rium... ñeque longacvum non usum, aut contrariam consuetudinem, autprsescriptionem, etiam
centenariam vel immemorabilem, nisi príefatse consuetudinis aut priescriptionis capax sit
materia, et immemorabilis probata et admissa a competente judice per tres sententias confor-
mes, vel per unicam quse in judicatum transierit. »
« Ad objecLionem negatur major ex communi Doctorum sententia apud Gregorium
López (1), qui ad primam probationem respondet; eam legem procederé, quando quis vult
isto modo probare consuetudinem, ita ut requiratur sententia dúplex, non ad legiti-
mitatem consuetudinis, et praescriptionem complendam, sed ad legitimitatis probationem.
P. Suarez (2) ait, duas pro consuetudine sententias requiri, non ut plene sit intro-
ducta, et suum juris effectum sortiatur, sed ne sit revocabilis ex ordinatione et virtute
illius legis : ita ut dum sententiaí duse non sunt consuetudini faventes, consuetudo sit revo-
cabilis ex citata lege, nondum tamen revocata. Facitque quod in eadem lege exprimitur,
scilicet, quod si faveat sententia dúplex, consuetudo non tantum est valida, sed quod pro
tali debet manuteneri et custódiri :
c< Sed alia responsio continetur in ipsa lege ibi: S¿ en éste tiempo, et iterum en tiempo
sobredicho. Nempe ut legitima censeatur consuetudo, antequam decennii vel vicennii spatium
expleatur, requiritur dúplex sententia. üt tamen eo tempere exacto, legitima sit, id non requi-
ritur, sed actus extrajudiciales numero competentes juxta varios arbitrandi modos, supposita
materise capacítate, et reliquis conditionibus. Et ad hanc legis explicationem accederé videtur
Burgos de Paz, apud Suarez (3), dicens, requiri. duplicem sententiam ut consuetudo minori
tempore convalescat : addens tamen etiam esse necessariam ut convalescat decennio vel vicen-
nio. Accedit etiam Panormitanus, apud eumdem n^ 9.
« Et ad replicam ibi ab eximio Doctore factam dic, duplicem sententiam ante decennium
vel vicennium latam, esse posse justam, non prcesuppositive, sed completivo ; quatenus ad
sententiam ferendam prsecedunt, aut prsecedere possunt adminicula quaedam se solis insuffi-
cientia ad abrogandam legem, quibus tamen accedente duplicis" sententias solemnitate abroga-
tam esse persuadetur. ínter adminicula vero illud est potissimum, si Principis, nondum
expíete decennio, ad primos consuetudinis actus signa dederit voluntatis legem revocandi, aut
legitimandi consuetudinem ; nam quamvis hsec signa non tam solemnia sint, quam ad novam
legem vel legis expressam revocationem requiruntur, satis esse possunt, ut per Epichejam
judices nonobligent : quod judicium quodammodo solemnizatur per duplicem sententiam.
(1) Gregor. López, in Dict. leg,, Gloss, in verb. Fuerendados,
(2) Suarez, lib, 7 de Legib. cap. II,i n. 7.
(3) Ibidem, n. 3.
908 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
« Ad secundam probationem ex Jure Csesareo petitam : ibi tantum dicitur explorandum esse,
dum agitur de consuetudinis firmitate, quid obtineat in foro : nam profecto id raultum valet
ad probationem.
« Adtertiamiibi.nonestsermo de quavis consuetudine, sed de contrariante Decretas Con-
cilii Tridentini, vel etiam alus in ea Constitutione definitis : ñeque ibi requiritur tanta solem-
nitas, ut legitima et prsescripta sit consuetudo, sed ut illius virtute impediatur aut suspendatur
Decretorüm executio. (Jnde quamvis detur, extendi dispositionem illam Innocentii ad consue-
tudinem nostram de abstinentia, tantum infertur dictas probatipnes requiri, quando Praelati
decernerent illius abrogationem, vel Juris communis executionem urgerent, non ut valere
desinat quamdiu nullus urget.
« Objicies 2o Edicta Cruciatse prsedictse consuetudini contraria. Ad manum est ptiblicatum
a Subdelégate Plateusi, 9 Aprilis 1721. « Encargamos gravemente las conciencias á todo el
Estado Eclesiástico, para que se saque Bula de Lacticinios aparte. T advertimos, que no les
aprovecha en cuanto á esto la Bula común, por estar así declarado por Su Santidad, corrigiendo
y reprobando cualquiera opinión, que se hallase fundada en costumbre ; y que incurran culpa
mortal los que sin haber tomado Bula, comieren en los tiempos prohibidos tales manteni-
mientos vedados.
a Confirmatur 1° ex Bulla ipsa vulgari, ubi dicitur : « Por autoridad Apostólica suspendemos
todas y cualesquiera gracias, indulgencias, facultades semejantes y diferentes, concedidas por
Su Santidad, ó con su autoridad, en todos los Reinos y Señoríos de su Majestad, á todas y
cualesquiera Iglesias, Monasterios, Hospitales y otros lugares pios, Universidades, Cofradías
y singulares personas. »
« Confirmatur 2"» ex Litteris Commissarii Generalis Cruciatse apud lUmum. Villarroel, ubi
relata concessione facfca ómnibus Indiarum incolis, ut diebus Quadragesimae, et alus in aníio
prohibitis possint per 30 annos vesci ovis lacticiniisque, inquit : « Suspendimus et suspende-
mus facultates omnes vescendi carnibus, butyro suis.... quomodolibet concessas. »
« Confirmatur 3^ quia licentia quae per Bullam Cruciatse communem etiam Indicam conce-
diturLaicis restricta est ad ova et lacticinia : et quse conceditur Clericis restricta ad dies
Quadragesimales prseter Hebdomadam Majorem per Bullam specialem, quamvis id non
exprimat, videtur limitare licentiam alioquin generalem ad usum etiam sagiminis.
« Ad objectionem : Tria in Edicto continentur, quorum tamen nuUum obstat consuetudini
in qusestione. ííon 1" : nam verbum illud encargamos gravemente la conciencia, non inducit
per se obligationem, sed est tantum admonitio ponderosa, ut consideres añ in conscientia obli-
gatus sis. Non 2" : y advertimos : ibi enim tantum advertitur sou declaratur quod verissi-
mum est, Bullam. Cruciatse communem non prodesse Clericis ad lacticiniorum esum vel usum,
cum excipiantur expresse in illius textu aut tenore : meritoque reprobatur quaevis consuetudo
in opinione, aut opinio in consuetudine fundata, qua illud affirmetur, videlicet : Bullam com-
munem prodesse Clericis ad lacticinia. Hoc tamen minime intendimus in prsesenti. Non 3°^ :
y que incwran en culpa mortal : hoc enim ab ómnibus intelligendum, nisi alio quam
communis BuUse titulo excusentur, ut fit in casu nostro. T. Avendaño quoddam affert, relato
Plateñsi simile, quo subdelegatus Limensis dedaravit transgressionem abstinentise a sagina
esse pe^catum lethale, sub Excommunicatione injungens confessariis, ut id pcenitentibus
denuntiarent. Addit tamen in Peruvio prsedictum usum pro licito habitum nihilominus esse
sine Bulla apud viros doctos et conscientiosos, etiam post declarationem.
« Primee confirmationis verba sunt, ut ex eorum ténore patet, non Pontificis sed Commis-
sarii Generalis Cruciatae : et quod illis non revocentur nec suspendantur facultates jure con-
SECCIÓN TERCERA. 909
suetudinario munitse, teuet cum communi sententia Mendo {Bidl, S, Gruc. Eluc. disput. 29,
c. 2) et quod hujusmodi facultates revocar! debent per illa aut similia verba IÑon obstante con-
suetudine : ex cap. 2 de constitut. 6, ubi dicitur : « Licet Romauus Pontifex (qui jura omnia
iu scrinio pectoris sui censetur habere) Constitutionem edendo posteriorem, priorem, quamvis
de ipsa mentionem non faciat, revocare noscatur; quiatamen specialium locorum et persona-
rum singularum consuetudiues et statuta (cum sint facti et in facto consistant) possit probabili-
ter ignorare, ipsis, dum tamen sint rationabilia, per Constitutionem a se noviter editam (nisi
expresse caveatur ipsa), non intelligitur in aliquo derogare. » Si vero Pontificia Constitutio
non derogat consuetudini speciali, nec Decretum Commissarii, quod illius virtute fertur :
máxime cum hoc feratur generaliter pro Regís Gatholici ditionibus, non attentis consuetudiae
et necessitate locorum specialibus.
« Ad 2"* Confirmationem suspensio illa non afficit consuetudiues rite prsescriptas, quas non
exprimit. Nec propterea cai:et effectu, cum afficere possit concessiones et facultates alias. Et
licet Paulina concessio de lacticiniis jam expirasset, potuit a suspendente respici, si forte esset
prorogata vel alia similis concessa denuo.
« Ad 3^°* Confirmationem : Licentia restricta posterior limitat priorem, qiiando ex verbis
vel ex adjuñctis, aut signis ostendit Princeps revocandi voluntatem, non quando prsesumitur
ignorata licentise prsecedentis amplitudo et necessitas, ciborum inopia, vel gracilicas, quse in
Provinciis Indiarum fuisse videtur occasio introducendse consuetudinis, et passim est causa,
ut Praelati dispensent in carnium etiam abstinentia.
«< Objicies 3o. Si licet uti larido pro condimento, etiam pro obsonio liceret. Fiesp. Negatur
sequela, q,uia laridum pro accessorio condimento et pro obsonio substantialiter differunt, sin
minus physice, moraliter saltem : ut de vino et musto, de massa et de pane cocto, de aqua
et gelu dici solet a Theologis in Tractatu de Sacramentis. Nec consuetudo vescentibus pro
obsonio suffragatur. Hinc in Litteris Nuntii Lisbonensis, de quibus P. Márquez agit, sagi-
minis usus dum approbatur, cavetur ne sumatur pro obsonio.
« Objicies 4o Quod Ecclesiastici docti et timorati, quos inter lUmus. Villarroel, sibi provi-
dent de Bulla lacticiniorum. Hoc autem non fieret, si alias liceret usus. Respondet ipse, qui
solus quem sciam, Bullam ad talem usum adhibuit, lUmus. Villarroel : « Aunque algunos
Obispos (como yo lo he hecho) tomaren ésta nueva Bula, y sería bien que todos la tomasen,
pues salen de opiniones á tan poca costa ; no por eso queda la costumbre abrogada ; pues tan
pocos no pueden prevalecer contra tantos ; y costumbre honesta y bastantemente prescrita no
la pueden abrogar tan pocos. Consiguientemente digo que el que usa de ella en una predica-
ción, puede no usarla en otra, pues usamos de los privilegios, cuando gustamos : y siendo
personales, como lo es éste, los renunciamos, cuando queremos. » Prseterea Bulla prsedicta a
quocumque sumitur non inutiliter propter meritum concurrendi ad sacri belli sumptus per
eleemosynam, quse erogatur et propter indulgentiarum BuUse addictarum lucrum. Tándem
nota, hujusmodi BuUae expeditionem non nocere licentise alias habilse : ex illius quippe tenore,
quem habes apud citatum Mendo, constat expedir! pro Patriarchis, etc. a quien está prohibido
comer huevos : non pro iis quibus aliqua prsecedente causa vel titulo concessum est vel
permissum. » {Fasti novi OrbiSy pag. 143, et seq.)
1863. Últimamente en éste año publicó su obra llamada Instrucciones Católicas y Recuerdo
de las obligaciones del Cristiano el Señor D. D. José Chica, Penitenciario de la Santa Iglesia
Catedral de Quito y Doctor insigne en Derecho Canónico y Sagrada Teología. Al hablar pues
del Indulto de huevos y lacticinios en América dice así : « De estos lacticinios en algunas
regiones, como en nuestra República del Ecuador, es lícito usarlos por una costumbre inme-
morial, y por necesidad. »
910 PARTE 4^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Estos son los Documentos, que se han encontrado para probar la costumbre de Lacticinios
en América, entre los cuales descuella el testimonio comprobante de los cuatro insignes
Escritores Americanos, Villarroel, Avendaño, Márquez y Morelli, estos tres de la Compañía
de Jesús, y aquél Obispo sabio y venerando de Chile. Cuya doctrina por hallarse tan sólida y
sabiamente explicada, y por haber salido de Varones tan religiosos y timoratos, no deja nada
que desear para tranquilizar las conciencias de los Fieles Americanos. Acaso pudiera parecer
que hemos sido demasiado prolijos en copiar el texto de las obras de estos autores ; pero como
se trata de probar un hecho, hemos creido ser al menos muy útil citar las mismas palabras de
los testigos, para que así conste que trataron de la misma cuestión, que nos hemos propuesto
aclarar, se pesen sus razones, y se vea cuan antigua es en América la costumbre de comer
lacticinios.
ARTICULO II DE LA COSTUMBRE, QUE HAT EN AMÉRICA DE QUE LOS OBISPOS CONCEDAN
LICENCIA DE CELEBRAR EN ORATORIOS DOMÉSTICOS.
Para la mejor inteligencia de ésta cuestión, propondremos : !<> qué es lo que dispone en
éste puesto el derecho común : 2^ qué concede la Bula de Cruzada en cuanto á Oratorios Domés-
ticos : 3í> en qué fundamentos se apoya la costumbre, que hay en América, de que los Obispos
den licencia para celebrar en dichos Oratorios.
T comenzando por lo primero ; nada encontramos más á propósito para saber que es lo que
en ésta materia dispone el derecho común, que la siguiente Encíclica de Benedicto XIV á los
Obispos de Polonia.
Benedictus Papa XIV.
Venerabilis Prater, salutem et Apostolicam benedictionem.
Magno cum animi Nostri dolore a Nobis intellectum est nonnullas in Dioecesibus vestris
controversias ac molesta dissidia propter Oratoria privata insurrexisse ; quibus prsecidendis
cura omnis per vos cura ac diligentia adhibita fuerit, non modo optato fine frustrati sitis, sed
etin aiiorum offensionem incurreritis, vobisque eam acquisiveritis reprehensionem et notam,
quasi nimio rigore adhibendo modum excedatis : optari proinde a vobis, ut per hanc Sanctam
Sedem certse vobis regulae indicentur, ad quarum norpaam sublatis abusibus, privati Oratorii
Priviiegium exerceri debeat; idque ad eum finem, ut, cum Ordinationes vestrse Pontificia
auctoritate nostra^munitse fuerint, non solum ab omni malevolorum censura immunes evadant,
verum majus semper eisdem honoris atque sestimationis pondus accedat. Licet autem vestrte
hujuscemodi petitioni satisfacere facillime potuissemus, illos vobis libros indicando, tam in
quibus de hujusmodi materia doctrina traditur, Prsedecessorum Nostrorum Romanorum Pon-
tificum Decretis conformis, quam alios etiam, quorum Scriptores, dum de privatis Oratoriis
agunt, ea Sanctae Sedis Decreta vel dissimulant vel ignorant, quse assertionibus eorum omnino
opponuntur : Nihilominus, cum Nos Vener ahiles Personas Vestras prsecipuo ac speciali affectu
prosequamur, per Encyclicam hanc Epistolana nostram, qua fieri poterit brevitate, tum eorum-
dem Decessorum nostrorum, tum nostram hac super re mentem sensusqué aperiemus : quibus
quidemi, prseter obedientiam, qusé eisdem debetur, ratione auctoritatis, a qua, yelut a fonte
dimanant, aliud etiam nescio quid majoris ponderis inest, materise ipsius nomine, quse eorum
objectum est, quseque in qusestione versatur ; cum omnis hujusmodi res ab Apostolicis Privi-
legiis dependeat, quorum explicatio privativo jure Summis Pontificibus reservata est, cumque
eadem pr«cipuam normara desumere debeat ex intentione illius, a quo concessio facta est, cujus
SECCIÓN TERCERA. 911
sensus concedenti sempér, qiiam alii cuilibet, notior esse debet; adeo ut qnidquid a'vobis secun-
diim ea, quae in Encyclica hac Epístola nostra continentur, ordinabitur et statuetur, id pro
exequendis Summorura Pontificum Prsescriptis prsestitum esse dicendum sit; cujus rei gratia
Apostolicorum Delegatorum qualitatem et auctoritatem Fraternitatibus Vestris additam esse
censendum est; quam etiam, quatenus opus sit. Nos ipsarum prsesentium Litterarum tenore,
vobis, ad hujusmodi effectum, concedimus et impertimur.
§ 1. Nihil sane expositum Nobis est, quod ad ea pertineat Sacella, quse in Episcopalibus
Palatiis vestris habetis, pro Missa, vel per vos vel per alios celebranda, aliave quapiam sacra
Punctione, quse officii ac dignitatis vestrse propria sit, obennda ; de quibus late disserere Nobis
perfacile esset, nisi hoc a proposito nostro alienura foret. Quare dúo tantummodo vetusta Sacel-
lorum exempla indicavimus, quse Episcopi in .proprio Episcopio a publicis Ecclesiis distincta
ac separata habebant, in quibus Sanctum Missse Sacrificium celebrabant. Horum primum
Sacellum est Sancti Cassii Episcopi Narniensis, de quo S. Gregorius (in Homilia 37, super
Evangelia) narrat, quod, licet gravi morbo opprimeretur, in Oratorio Episcopii sui Missas
fecit, tana ut propria3 quam ut eorum, qui illum visitatum adveniebant, devotioni satisfaceret.
Alteram exemplum est S. Joannis Eleemosynarii, Episcopi Alexandrini, qui, sicutinActis
ipsius a Leontio scriptis deprelienditur, illos coarguens, qui, Missa nondum peracta. discede-
bant, quumipse ad eamdem celebrandam in publicam Ecclesiam se conferebat, dicere in more
habebat : < Ego propter vos descendo in Sanctam Ecclesiam, nam poteram mihimet faceré
Missas in Episcopio. ^> Prsedictum exemplum legere est apud Thomassinum, de veteri ac nova
Ecclesm disciplina^ part. 1, lib. 2, cap. 93, num. 6. Alia exempla in opere de Oratoriis privatis
inscripto, cap. 6 collecta i^poriuntur (quod opus novissime a Joanne Baptista Gattico, Canónico
Lateranensi, Eomse in lucem. editum est), por qu3e Episcoporum jus circa Sacella in propriis
Episcopalibus Palatiis habenda validis fundamentis innixum comprobatur.
§ 2. Huic. quidem juri Sacrum Tridentinum Concilium nulla ratione derogavit; quippe quod
tantummodo Sess. 22 de observandis, etevitandis in celehratione Missce, propter multa, qu£e
parum decenter fieri identidem contingebat, Episcopis prsecepit, ne Saecularibus ac Kegulari-
bus Missam celebrare permitterent privatis in Domibus, et extra Ecclesias aut Oratoria publica,
quae Divino cultui destinata essent ; quod nullam cum Cappellis, quse in Episcopalibus Palatiis
sunt, rationem habet, quum hsec sub privatárum domorum nomine nunquam censeri possint.
Id pluries a Congrégatione Venerabilium Fratrum Nostrorum S. R. E. Cafdinalium, ejusdem
Concilii Tridentini Interpretum, in aliquot ejusdem Resolutionibus, validis rationibus innixis
declaratum est, quas Nos in nostro de Sacrificio Missw Tractatu retulimus, Sect. 2, § 45
et seq. (Latinse Edit. Patav.) Nos enim, tune etiam cum in minoribus constituti, opus aliquod
inscriberemus, illud prsecipue Nobis gloriosum duximus, ut nulla in parte a RomansB CurisD
Tribunalium Sententiis recederemus, quibus ut plurimum a Pontificiis Oraculis auctoritatis
robur accedit.
§ 3. Illud tantummodo de hujusmodi Episcoporum Privilegio dici poterat, quod cum idem
ad Sacella, quse in Episcopiis sita sunt, restriageretur, nullo modo Episcopis favere poterat,
tum cum iidem extra proprias domos versarentur, cum visitationem obireñt, sive cum iter
haberent ; adeo ut, cum vel Missam celebrare vel eidem interesse vellent, ad publicas Eccle-
sias se conferre cogerentur, vel a locorum Ordinariis veniajn petere, ut sibi liceret. vel Missam
celebrari faceré vel ipsi eamdem celebrare, in illa habitatione in qua forte diversarentur.
§4 Verura.recol. mem. Prsedecessor Noster Bonifacius Papa VIII in Decretali sua:§wo-
niam Episcopio de Privilegiis, in sexto ^ male factum reputans, Episcopos sine rationabili
causa Missam quotidie non celebrare, aut eidem non inter«sse, eisdem concessit, ut dtiam
912 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
extra propriam Dicecesim Altari portatili seu viatico uterentur : < Prsesenti Constitutione indul-
gemus iisdem, ut Altare possint habere viaticum, et in eo celebrare aut faceré celebran, ubi-
cumquo absque interdicti transgressione illis permittitur celebrare vel audire Divina. >
Dignum aniraadversione verbum est uhimmque^ quod quidem procul dubio loca etiam, quaB
extra Dioecesim sita sunt, comprehendit.
§ 5. Praecipuam etiam animad versionem dicta Congregationis Concilii Kesolutiones meren-
tur, cum ad Qusesitum eidem propositum, num videlicet Episcopus, qui extra propriam Dioa-
cesim est, ad utendum Privilegio Altaris viatici, petere ejus rei veniam ab Episcopo locali
teneatur : minime eum teneri respondit ; alioqui frustratorium Bonifacii VÍII Privilegíum
fuisset ; quoniam illius Pontificis aetate antiquum Jus in suo vigore prestabat, cui, quemad-
modum mox dicetur, a Concilio Tridentino postea derogatum fuit, secundum quod Episcopi
facultatem concedebant Missam in privatis domibus celebrandi. Simiiiter, cum eidem Congre-
gationi alterum Qusesitum propositum fuisset: num Privilegio per Bonifacium VIII Episcopis
concesso vel Tridentinum Concilium vel Pontificis Pauli V Decretum, de quo pariter mox
dicetur, prsejudicium uUum attulissent ; nihil pariter Privilegio illi detractum fuisse respondit ;
cum tam in Concilio, quam in citato Decreto, sublata quidem Episcopis facultas fuerit, qua
alus licentiam in privatis domibus Missam celebrandi concederé possent, verum nequáquam
juribus illis expoliati remanserint, quse proprias personas respiciunt, qusBque eorumdem digni-
tatis atque characteris propria sunt. Pradictse Kesolutiones a Nobis referuntur in nostro
Tractatu de Sacrificio Missce (Lat. edit. Patav.) Sect. 2, § 42 ; necnon in Commentariis bon.
mem. Cardinalis Petra ad ConsÜitutiones Apostólicas, tom. 4 super Constitutione 2 ürbani V,
num. 15 et seq.; et aGattico in recenti ejusdem Tractatu de Oratoriis domesticiSy in tit. de
usu Altaris por tatilis^ cap. 12, num. 1 et seq.
§ 6. Tam verum est, quam quod verissimum, nullam rem majus praejudicium privilegiis
afferre, quam abusum eorumdem ; quod quidem satis superque pro vero comprobatum fuit,
etiam incasu huj US privilegii Altaris Portatilis, quod concessum Episcopis est, et quodpost
Concilium Tridentinum acPaulinum Decretum illsesum remansit. Certis iudiciis compertum
fuit quosdam Episcopos eodem abuti, qui, vel intra Dioecesim ad Laicorum se domos confere-
bant, atque in iis, vel ipsi Missam celebrant vel, ut ibidem plures celebrarentur Missae, facie-
bant, idque nulla necessitate urgente, sed ad eum tantum finem, vel ut proprium Privilegium
ostentarent, vel ut Laicorum petitioni satisfaccrent. Cum hujusce inconvenientis notitia ad
Concilii Congregationem pervenisset, non praetermisit hujusmodi excessum prohibere, ejus-
demque abusus corrigendi curam Archiepiscopis committere, si quando factum in locis eorum
jurisdictioni subjectis contigisset. In codicibus Actorum, seu Regestis Congregationis prae-
dictfc, lib. 48 Decretorum, fol. 471, Kesolutiones ipsse referuntur. Quia tamen nihilominus
malum invalescebat, a felicis recordationis Prsedecessore nostro Clemente Papa XI, dio 15 De-
cembris 1703, sequens Decretum publicatum fuit, in quo, postquam inconveniens expositum
fuit, nimirum : « Episcopi etiam in aliena Dioecesi extra Domum proprise babitationis in priva-
tis Laicorum Domibus erigi faciunt Altare, ibique per unum aut per plures e suis Capellanis
vivificam Christi Hostiam immolant, » ad remedium gradus fit : « Ad abusus hujusmodi elimi-
nandos, etc. Sanctissimus Dominus Noster, etc. expresse declarat, Episcopis, et bis majoribus
Prselatis, etiam Cardinalatus honorefulgentibus, ñeque sub prsetextu Privilegii clausi in cor-
poreJuris, ñeque alio quocumque titulo, ullomodo licere extra domum proprise babitationis
in domibus Laicis, etiam in propria Dioecesi, quod fortius intelligitur in aliena, etiamsi Dioe-
cesani consensus adhiberetur, erigere Altare, ibique sacrosanctum MissaeSacrificium celebrare
si ve celebrari faceré. »
SECCIÓN TERCERA. 913
§ 7. Magni hujus Pontificis menti ille tantummodo fiáis in hoc propositas fuit, ut abusua
tollerentur. numquam autem ut recto Privilegii usui quidquam detraheretur. Bt quia relata
verba prohibitira, utpote nimis ampia et eflfrsenata, impiam prsebere ansam poterant affir-
mandi, non licereEpiscopisuti Privilegio Altar js Porta tilis, tum cum vel Dioecesim visitant,
vel iter faciunt, aut alia jnsta de causa extra resídentiam sunt, atque in Laicorum Domibus
morantur, illato de hujusmodi re sermone in Congregationibus, quse sub Innocentio XIII, im-
mediato Clementis ejusdem Successore, liabitse fuerunt, quarum nos tune in minoribus exis-
tentes, a Secretis fuimus, opportunum foctu judicatum est, ut ea, quammox subjicimus,
Declaratio ñeret, quíB postea inserta fuit in ejusdem Innocentii Litteris incipientibus : Apos-
tolici Ministerii, quas idem Pontifex pro constituendo in Hispaniarum Regnis bonoEcclesias-
tic» disciplinas regimine condidit, quasqne etiam ejusdem Successor Benedictus XIII in forma
specifica confirmavít, et ut in ómnibus loéis pro regula ac norma haberentur, in Appendice
ConcilüRomani a se celebrati voluit insertas ; ipsam vero Declarationem inter ejusdem Concilii
Decreta retulit, Tit, XV, Cap III, in quo quidem Concilio Nos queque ad Sacrorum Canónum
interpretationem adbibiti fuimus. Declaralionis verba Nos etiam hic libenter apponimus :
« Declaramus, quod, cum in prsedicto Decreto (de Clementis XI sermo est), statuatur, non
licere Episcopis extra domum propriae habitationis in domibus Laicis erigere Altare, ibique
Sacrosanctum Missse Sacrificium celebrare si ve celebrari faceré; bujusmodi prohibitio intelli-
genda non sit de domibus, etiam Laicis, in quibus ípsi Episcopi forte occasione visitationis vel
itinerishospitioexcipiantur; utnec etiam quandoEpiscopi in casibus a jure permissis vel de
speciali Sedis Apostolicse licentia, absentes a domo propriae ordinarise habitationis, moram
idcirco faciant in aliena domo per modum similis habitationis ; bis enim casibus licita lis erit
erectio Altaris ad effectum praedictse celebrationis, non secus ac in domo proprisé ordinari»
habitationis. »
§. 8. Optimum factu judicavimus in Encyclicahac Epístola Nostra exponere Vobis haec, quae
ad Fraternitates vestras praecipue pertinent, nimirum quantum Vobis concessum est quoad
Sacella sen Cappellas, quae in Episcopalibus Palatiis vestris sunt; quantum item Vobis in aíienis
domibus et extra vestram Dioecesim faceré permissum est ; causas etiam coocessionum ac
Privilegiorum indicavimus, necnon eorumdem abusus, atque abusuum prohibitiones apposui*
mus ; tum ut Vos discrimen agnoscatis, quod intercedit inter Cappellas Episcopalium ^dium
vestrarum, per quas non minus spirituali consolationi et commodo vestro, quam dignítatis
vestrae decori providetur, et privata Oratoria in Domibus Laicorum, siveintra sive extra Dioa-
cesim vestram, in quibus aliquando Vobis, pro prsecipuo fine hujusmodi commodi et consola-
tionisvestrse. Privilegio Altaris erigendi, ac celebrándi vel celebrari faciéndi, utilicet;tum
vero etiam ne forte, cum Vos contra abusus privatorum Oratoriorum in domibus Laicorum
invigilare debeatis, redargutioni illi obnoxiisitis, quod alienes in aliorum domo defectus dum
corrigitis, interim vestrae domi, atque impropria agendi ratione excessus adhibeatis. Ideoque
ad privatorum Oratoriorum propositum, quae in Domibus Laicorum sunt,] gradum fecientes,
aliqua praemittemus.
§ 9. Primum quidem est, privatorum Oratoriorum in dictis Domibus usum ab antiquo tem-
pere repetendumesse ; cum con^tet Apostólos Sacra Mysteria privatis.in domibus celebrasse,
eumque morem persecutionum tempere servatum fuisse, quemadmodum Christianus Lupus in
suis Notis ad Cañones Trultanos apposite animadvertit. Alterum autem privata Oratoria in
domibus Laicorum, subsequentibus etiam saeculis fuisse, cum persecutiones jam cessassent ;
cúm in Sacramentarlo Gallicano, quod Mabillonius, tom. 1 Muscei llalici impressum edidit,
Collecta legatur, quae recitanda erat in Missav quae celebratur in domo ciyuslibet ; neo ad
TOM- I. lU
913 bis PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS PIELES.
hujusmodi quidem assumptum alise deficiiint probationes, quas Nos in Tractatu nostro
de Sacrificio Missce, sect. 1, §10, cum cura colligere studuimus. Tertium porro est, de
tollendis hujusmodi Oratoriis privatis ia domibus Laicoruní, seu potius facultatibus Missam
inipsis celebrandi, pluries cogitatum esse. Nihil de Justimüm Ñovella 58dicemus, inqua
ne in domesticis Oratoriis celebraretur, lege interdixit, tantummodo peirmittens, ut in eisdem
oraretur ; nihil príEterea de líovéllis 4 et 15 Leonis Sapientis, qui prohibitionem sustulit,
afferens, adeo tune privata Oratoria multiplicata fiiisse, in quibus Missae celebrarentur, ut
non solum optimates, sed mediocris etiam conditionis homines, in suis domibus eadem haberent.
Quod vero spectat a'a ea monumenta, quae próxima temporibus nostris sunt, satis erit illa
indicasse. quse in dicto Tractatu de Sacrificio Missce, loco superius citato, a Nobis allata
fueru^t.
§ 10. Quartum, quod licet fere semper in Laicorum domibus privatorum Oratoriorum usus
habitas fuerit, in quibus Missa celebrabatur ; semper tam en Episcoporum licentia necessaria
fuit : Ad quam concedendam ipsi valde fáciles plerumque erant : o Missarum solemnia non
ubique, sed in locis ab Episcopo consecratis, vel, ubi ipse permiserit, celebranda censemus. »
Verba sunt can. Missarum de consecrat. dist. 1. Haec autem facilitas, propter quam interdum
factum est, ut Oratoria domestica, licet frustra, prohiberentur, multo magis in usu fuit in
Ecclesia Orientali, ob id potissimum, quod in Ecclesiis Grsecorum non nisi unicum Altare erat,
et postquam una super ipso Missa celebrata esset, altera per eumdem diem celebrari minime
poterat. Balsamen in Commentariis ad Cañones Trüllanos testatur, quod sine uUa formula
impertita ab Episcopo censebatur Sacerdoti licentia celebrandi Missam in privatis Laicorum
Oratoriis, quoties super Mappis ab Episcopo consecratis celebraret.
§ 11. Postremum autem, quod dicimus illud est. Quum post varios sermones in Sacro Con-
cilio Tridentino hac de re hábitos (quod Concilium tam magna cum Polonici Regni gloria,
tanto plausu acceptatum fuit opera Cardinalis Osii, et Nuntii Commendonii, in magno Con-
ventti habita coram Rege Sigismundo Augusto, quemadmodum in ipsius Concilii Historia per
Cardinalem Pallavicínum conscripta lib. 24, cap. 13, videre est) in sess. 22, in Decreto de
ohservandis et evitandis in celehratione Missce, sequenti modo statutum ordinatum fuerit :
« Nevé patiantur (de Episcopis sermo est), privatis in domibus, atque omnino extra Ecclesiam,
et ad Divinum tantum cultum dedicata Oratoria, ab iisdem Ordinariis designanda et visitanda,
sanctum hoc Sacrificium a Ssecularibus aut Regularibus quibuscumque peragi, » cum adjecta
derogatione cuilibet privilegio, exemptioni et consuetudini, non ohstantibus privilegiiSy
exemptionibus, appeUati07iihus ac consuetudinibiis quibuscumque ; ex eo factura esse, ut non
amplius Episcopis facultas sit concedendi usum Oratoriorum privatorum in domibus Laicorum
causa in iisdem Missam celebrandi ; cum licentia, quae ab ipsis daretur celebrandi Missam in
Oratoriis privatis, neutiquam stare possit cum praecepto a Concilio eisdem ipsis imposito, ne
id permittere debeant; ac proinde praedictum jus ad Sanctam Sedem devolutum fuisse, quo-
niam circumstantise temporum, et Oratoriorum privatorum in Laicorum domibus dilata tio
minime permittebant, ut eadem prorsus abolerentur. Atque hujusmodi semper fuit Conciliaris
Textus intelligentia, quam tradidit Congregatio Concilii, privativa ejusdem interpres ; quseque
etiam a fel, record. Prsedecessore nostro Paulo Papa V, in Epístola Encyclica anno 1515, ad
omnes Episcopos expedita, approbata fuit; quse quidera Epístola tum apud varios Auctores,
tum etiam in citato Tractatu nostro de Sacrificio Mísscb, sect. 2, § 42, impressa reperitur. Et
in ea quidem alia qusecumque verborum Concilii intelligentia repróbatur, multaque de irreve-
rentia erga Missse Sacrificium di(mntur, cui nimia Episcoporum facilitas in concedenda licentia
sine uUa limitatione aut cautela, non parum fomenti prsebebat. Denique in eadem ita conclu-»
SECCIÓN TERCERA. 9U
ditur : « Facultatem hujusmodi ILcentias dandi, ipsius Concilü Decreto, unicuique ademptam
esse, solique Beatissimo Eomano Pontifici esse reservatam. »
§ 12. Postquam Jus coucedendi Oratoria in privatis laicorum domibus Sedi Apostolicae
reservatum fuit, dici vix potest, quantum curse ac diligentise adhibitum sit pro recto ejusdem
moderamine. Qua de re in Archivo Congregationis Concilü, cujus olim Secretarii munus Nos
ipsi, antequam ad majores Dignitates ascenderemus, plures per annos gessimus, authentica
documenta reperiuntur. Hsec tándem pro lege statuta fuerunt, quemadmodum ex formulis
Litterarum in forma Brevis, qute conceduntur, colligere licet : Oratorium scilicet parietibus,
per quos ab ómnibus alus domesticis usibus segregetur, extructum esse deberé ; idem prius
vel ab Episcopo, vel ab alio, cui ipse vices suas delegaverit, visitandum esse, inspiciendi gratia,
num decens et apte compositum sit, et num aliquid eorum, quse necessaria sunt, in eodem
desit; ut Episcopus sit, qui celebrandi Missam licentiam impertiatur, et quod licentia hujus-
modi secundum rationabile illius arbitrium perduret ; nec plures in die, sed única tantum
Missa in Oratorio celebretur ; et quod haec Missa celebretur a Sacerdote vel Saeculari vel Re-
gulan, dummodo Sajcularis ab Episcopo approbatus sit, Eegularis autem licentiam habeat a
8U0 Begulari Superiore; ne Missa celebrad possit díebus solemnibus Paschatis Resurrectionis,
Pentecostés, Nativitatis Domini Nostri Jesu Christi, et alus solemnioribus diebus, quos inter
etiam enumerantur dies Epipbaniae et Ascensionis Domini, Annunciationis et Assumptionis
Beatae Marise Virginis., Omnium Sanctorum, necnon Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli,
ac Titularis Ecclesiae Loci. Exprimuntur personae, quarum prsesentia necessaria est, ut in
privato Oratorio Missa celebrari possit ; alise item^» quae, dum supradictis prsesentibus Missa
celebratur, eidem interesse possunt, et Ecclesiastico prsecepto satisfacere ; denique declaratur,
omniasine Parochialium jurium prsejudicio fieri deberé.
§ 13. Atque hsec sunt, quse in consuetis privatorum Oratoriorum Brevibus contincntur.
Qusedam vero alia expediré contingit Brevia, quse extraordinaria sunt; ut quum, exempli
gratia, justis cuipiam de causis concessio fit, ut secundam Missam celebrari faceré possit, vel,
ut eadem aliquanto citius, auit aliquanto serius eo temporis limite seu termino celebretur, qui
in Rubricis prsefixus est; vel etiam in diebus exceptis; et alia hujusmodi. Cum autem inter-
dum tam circa Brevia privatorum Oratoriorum prioris speciei, quam circa alia ac generatim
super ómnibus controversise exortse sint ; Apostólica Sedes per hujusmodi occasiones oppor-
tunis rationibus super hoc providere non prsetermisit.
§ 14. In Ordinariis Brevibus, ut plurimum duobus conjugibus licentia conceditur faciendi
ut in privato Oratorio Missa celebretur; exprimiturque, ut Missa celebrari possit tum iisdem
praesentibus, tum eorum filiis, consanguineis atque affinibus, qui una cum ipsis in eadem
domo habitationem habent. Numquam exorta difficultas est, an, cum aut Vir aut Uxor Missse
intersunt, si coA3anguinei et affines, qui in eadem domo habitant, prsesentes pariter adsint,
Ecclesiastico prsecepto diebus Festis satisfaciant; id tanquam tutum, ac Brevis Litterse cohae-
rens habitum est. Summa autem difiScultatis eo semper rediit, ut dispiceretur, num, cum
neuter conjugum adsit, sed unus ex consanguineis aut afanibus in eadem domo habitantibus,
posset eo jubente in privato Oratorio Missa celebrari ; et num alii, (Jui in domo illa habitant,
consanguinei et affines, eamdom audientes Pesto die, Ecclesiastico prsecepto audiendi Missam
satisfaciant. In hoc autem divisse de more Auctorum opiniones erant; verum cum hujusce
difficultatis punctum in Congregatione Concilü, die 3 Decembris 1740, in causa, cujus inscrip-
üo erat Marsicen, Oratorii^ propositum ac discussum esset ; decisum fuit, non posse in privato
Oratorio Missam celebrari, nisi Indultariorum prsesentia ibidem haberetur ; quod idem est, ac
«i dicatur, Viri vel Uxoris, ad quos Breve directum erat, quemadmodum in tom. 9 Eesolutio-
num Concüiif anni 1740, ad pag. 89, et seq. videre est.
914»»ís PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
§ 15. Cum autem Decreti hujusco factaNobis relatio esset, idem per Nos sub die 7 Januarii
1741 confirmatum fuit ; ac praeterea demandatum ut in hujusmodi Brevibus, in quibus certis
quibusdam ac determinatis personis concessio fit, ut unam in prívate Oratorío Missam cele-
brar! faceré possint, quae Missa pro filiis, consanguineis et affinibus valeat, majoris clavitatis
gratia, subjecta clausula adjuugatur : « Volumus autem, quod nati, ac consanguinei et afiSnes
prsedicti unicam dictam Missam, vobis quidem prsesentibus, audire tantummodo, nunquam
vero celebrari faceré audeant. » Ut autem quae Indultarise personje sint, facile agnosci posset,
sine quarum prsesentia Missa celebrari non potest, ñeque, qui eamdem audit, praecepto satis-
facit ; adjunximus, ut pro Indultariis personis illse haberentur, quse in fronte seu inscriptione
Brevis nominatse forept, cum ad easdem ipsas Breve dirigatur.
§ 16. Nos ab hujusmodi norma minime recedimus : verum, quia aliqua interdum in corpore
Brevis persona nominatur, qua praesente conceditur, ut Missa celebrari possit, et quod alii
affines, consanguinei vel familiares eamdem audientes, praecepto satisfaciant, etiamsi praedicta
persona in fronte Brevis minime nominetur ; hinc est, quod, firma semper ea regula manente,
ut possit in privato Oratorio Missa celebrari, dum aliqua ex Indultariis personis assistit, quae
in fronte seu inscriptione Brevis nominatur; dicimus, posse Missam celebrari, etiamsi nuUa
earüm personarum praesens adsit, quae in fronte seu inscriptione Brevis nominatur, dummodo
illa praesens sit, cui in Brevis corpore norainatim et expresse facultas tribuitur, ut possit in
privato Oratorio tum cum ipsa adsistat, faceré ut Missa ^elebretur.
§ 17. Atque ut res exemplo magis pateat : Datur Viro et üxori facultas faciendi, ut in
privato Oratorio Missa celebretur, atque ad hos Breve dirigitur. Hic autem Vir superptitem
habet Matrem ; haec yero in fronte seu inscriptione Brevis minime nominatur; verum cum in
Brevis corpore dicatur, quod ipsa quoque Mater eamdem Missam celebrari faceré possit et
valeat; id sufficiens est, ut sola Matris praesentia adhibita, Missa in Oratorio celebrari possit,
etiamsi Mater in fronte seu inscriptione Brevis nominata non sit. Quae hactenus dicta sunt, in
hujusmodi generis Brevibus indicantur ; verum curae Nobis erit, ut in posterum felicius etiam
et Bine uUa confusione exprimantur.
§ 18. In consuetis si ve Ordinariis Brevibus solemnes, quemadmodum dictum est, dies
excipiuntur, quos inter Natalis Christi Domini dies recensetur, in quo tres aquolibet Sacer-
dote Missae celebrantur. Interdum illi, qui privati Oratorii Breve habet, extraordinarium Breve
conceditur, in quo eidem, valetudinis causa, Missam domi audire diebus etiam excoptis per-
mittitur. Cum autem in hujusmodi Brevibus de única tantum Missa sermo sit, orta difficultas
fuit : num possent die Natalitio a Sacerdote, qui in ipso celebrabat, tres Missae celebrari; de
quo cum Nos eó tempere, quo Concilii ejusdem a Secretis eramus, peculiarem Dissertationem
conscripsissemus atque in lucem edidissemus, sub die 13 Januarii anni 1725 resolutum a Con-
gregatione fuit, quod a Sacerdote tres Missae celebrari possent, quemadmodum tom. 3 The^
sauri Besolutionum^ pag. 109, et seq., et pag. 116 videro est.
§ 19. Eeliquum est, ut de Sacris Functionibus dicatur, quae in iis Oratoriis fíeri possunt,
quae in domibus privatorum sunt, et in quibus non plures, quam unicam tantum Missam
celebrari permissum est, nisi cum forte cuipiam ex speciali gratia concessa facultas esset fa-
ciendi ut secunda celebretur. Quod ad Baptismatis Sacramentum attinet, jam in Yiennensí
Concilio Sub Fontifíce Clemente V, decretum fuit, ne Baptismus in alus locis conferri posset,
praeterquam in Ecclesiis, in quibus Sacri hujus Lavacri Fontes reperiuntur, nisi cum casus
necessitatis adesset, aut cum de Begum vel Principum ñliis ageretur, quemadmodum in
Clementina única deBaptismo et ejus effectu videro est.
§ 20. Quod autem Sacramentum Poenitentiae respicit, jam in Ritual! Romano sub titulo de
SECCIÓN TERCERA. 915
Sacramento Pcenitentia, cura de Sacerdote sermo sit, qiii confessiones audit, statutum fuit ;
« InEcclesia, non autem in privatis sedibus, confessiones audiat, nisi ex causa rationabili, quae
cum inciderit, studeattamen id decenti ac patenti loco príestare. » Rituale a Pontifice Paulo V
confirmatum fuit. Et magnus Ecclesiasticse disciplinse Instaurator, Sanctus Cavolus Borro-
mseus, tum in 7w5írwcízí)we Sacramenti Poenitentise, tum in ilfom'tó ad confessarios, utque in
primo suo Provinciali Mediolanensi Concilio, id inculcare non praetermisit, quemadmodum in
Actis EcclesicB Mediolanensis eáltiom^ Civitatis ejusdem part. 1, pag. 11, part. 4, pag. 520 »
eadempart. 4. pag. 761, etpag. 773, videre esfc : pag. autem 775, Superioribus Regularium
inculcat, ut id a Subditis eorum exacte adimplendum curent. Cum autem a praedictis Confes-
sariis Regularibus prolata in médium facultas esset audiendi ubique confessiones Fidelium,
quam sibi ea ratione afferebant, quod in Pontificis Clementis X Bulla Superna nuUa loci
limitatio fieret ; idem ipse Pontifex declaravit, « nullam facultatem (in prsedicta Constitu-
tione sua) fuisse tributara Kegularibus audiendi confessiones sacramentales in privatis
domibus. ac proinde minime licere eisdem Regularibus cujusvis Ordinis, etc. Sacramentum
Poenitentise administrare in domibus privatis extra casus a jure permissos. » Quod Decretum
cum Prsesulis Fagnaui subscriptione editum, variis in locis impressum est : ut in Appendice
ad Synodum Fulginatensera,qu3e a bon.mem. Josaphat Baptistelli Civitatis ejusdem Episcopo,
anno 1722, celebrata fuit.
§21. Quod pertinet ad Communionera Paschalem, quae ab unoquoque Catholico Pascbatis
tempere recipienda est, ex prsescripto tumDecreti Concilii Lateranensls, in cap. Omnis utriusr.
que sexus, depwnitentiisy et remissionibusy tura Concilii Tridentini sess. 13, cap. 8, can. 10,
nemo est qui ignoret, prseceptum boc in propria Parocbiali Ecclesia adimplendum esse, ant in
alia Ecclesia cumproprii Episcopi vel ParocM licentia, secundum varias Dioecesum consuetu-
dines. Porro fel. record. Prsedecessor Noster, Paulus Papa IV, Fratribus Minoribus privilegium
concessit, ut Sacram Eucharistiara ómnibus Christifidelibus in eorum Ecclesiis distribuere
possent,excepta tamen die Pascbatis Kesurrectionis ; atque hoc privilegium a sanctse memorise
altero Praedecessore Pió Papa V, per communicationera, ut dicitur, ad omues Regulares
extensum fuit.
§ 22. Verum quia, secundum praecedentem Eugenii IV. Constitutionem, Paschale tempus,
intra quod Communionis praeceptum adimplendum est, a Dominica Palmarum initium babet,
ac Dominica in Albis terminatur ; cum exortum dubium fuisset, num licitum Regularibus
foret intra praescriptum eoruradem dierum terminum Sacram Eucharistiara Fidelibus in
eorum Ecclesiis distribuere ; resolutura fuit die Pascbatis neraini distribuí posse, ne illis
quidem, qui intra Sanctiorem flebdomadara Paschali praecepto in propria Parocbiali Ecclesia
satisfecissent ; posse quidem Eegulares alus Pascbalis temporis diebus Fideles in eorum
Ecclesiis sacra Eucharistia reficere ; hac tamen conditione, ut Communione refecti scirent,
non ideo se a praecepto illo exemptos esse ut Paschalem in propria Parocbiali Ecclesia Com-
munionem recipere deberent. lUustria Congregationis Concilii Decreta sunt quibusdam in
causis, Senonensi videlicet, Burdigalensi et Mechliniensi, quae a Nobis in nostro de Synodo
Dioecesana Tractatu, lib. 7, cap. 42, num. 3, relata sunt.
§ 23. Extra Paschalera vero Communionera, cum in sacro Tridentino Concilio, sess. 22, cap.
6, de Sacrificio Missce^ quse subjicimus, verba legantur : « Optaret quidem Sacrosancta .Syno-
dus, ut in singulis Missis Fideles adstantes non solum spirituali affectUi sed Sacramentan
etiam Eucharistiae perceptione communicarent, quo ad eos Sanctissirai hujus sacrificii fructus
uberior perveniret, » non defuit, qui ex iisdera verbis deduceret, quod certe et clare inde con-
sequatur, ut in privatis Oratoriis, quando in ipsis celebrandi Missara facultas est, distribuí
916 PARTE 4a PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Eucharistia possit iis, qui Missse prsesentes adsunt ; ñeque ad hoc praestandum ullo particulari
Indulto opus sit. Super hujusmodi qusestionis capite, Nos in nostra Institut. 34, § 3, disserui-
mus, Ínter eas, quas tum, cum Bononise resideremus, Ecclesise illius Archiopiscopatum gerentes,
publicavimus ; quas quidem Institutiones cum Itálico sermone edidissemus, postea Rom»
Latine redditse atque impressse sunt. Ibi autem expositam paulo ante opiuionem retulimus ;
verum aliam esse subjunxiraus, quae Episcopi licentiam requirit, ut qui domesticum Oratorium
domi habet, dum Missíe in eodem interest, communicare possit. Hujusmodi opinio tum bono
rerum ordini, tum Eomanse etiam consuetudini sive praxi cohserens Nobis visa est ; ac proinde
ordinavimus, ne in privato Oratorio recipi Communio posset ab iis, qui in eodem Missse inter-
sunt, quam vel Ssecularis Sacerdos vel Sacerdos Regularis celebraret, nisi vel Nostram vel
Generalis Vicarii nostri licentiam obtinuisset.
§ 24. Ñeque etiam in praesens voluntas Nobis aut ratio est, cur ab hoc systemate recedamus.
Siquidem, cum Nos in magna illa controversia, super Coramunione illis distribueuda, qui
Missse prsesentes cum sint, eamdem petunt, quse aliquot ab hinc annis in Italia exorta fuit,
postquam Tridentini Concilii verba retulissemus, atque eorura zelum commendassemus,qui
Ínter Sanctse Missse celebrationem Communionem recípiuut ; Ecclesiasticos quoque Pastores
excitavíssemus, ne Eucharístíco cibo íllos fraudarent, qui ejusdem famelicí forent ; cum,
inquam, animadvertissemus, ejusmodí circumstantias darí posse, ín quibus vel temporis vel
loci ratíone, Epíscoporum prudentia opportunum factu existímet, Sacram Eucharístiam etiam
illi, qui Missse interfuit, miníme distribuí ; eo magis quod, juxta praesentis temporis disciplí-
nam, libera eidem facultas pateat ut eamdem alio loco atque alio tempere recipere possit ;
ordinavimus,ut in hoc debita proprii Superioris prsecepto obedientia praestarí deberet ; cui qui
morem gerere recusasset, nimís manífestum indicium prsebuisset, quam parum animo disposí-
tus ac paratus esset ad Altarís Sacramentum recipiendum ; quemadmodum in Lítteris nostris,
quarum ínitium est Certiores effecti, et quse in Bullario nostro, tom. 1, num. 64, leguntur,
videro est.
§ 25. Atque hsec sunt, Venerabiles Fratres, quaecumque in Encyclíca hac Epístola nostra
vobis exponere opportunum existimavímus ; a quo quidem satis intelligetis, quod, legendis et
considerandis Apostolicis Lítteris concessionum Oratorii, Decessorum nostrorum Decretis,
harum Congregationum Resolutíonibus, quse a Nobis etiam in prsesentia confirmata sunt, nul-
lus amplius litibus et controversiis locus reliquus sit. Verum quía Vos íllud fortasse Nobis
responsuros arbitramur, optime quidem hsec omnia habere, verum eo difScultatem rediré,
quod qusecumque decreta atque ordinata sunt, minime observantur ; ne grave vobís sit, hoc per
Nos reponi, quod si inobservantia ex neglecta Brevium lectione et consideratione, aut ex igno-
ratione Decretorum et Pontificiarum Resolutionum originem habet. Nos quidem in hoc nun-
quam culpandi erimus ; ídque nunc máxime, postquam ingravescente licet setate nostra, et
multis ac difficillimis curis assidue Nos premeatíbus, in EnCyclicam hanc Epistolam nostram,
quidquid hac super re scire opus erat, ínserere non detrectavimus.
§26. Quod sí vos etiam id praestarí curabitis, ut in Dioecesanis Synodis vestris, in vestris
Ítem Edictís, quse a Vobis pro bono Dioecesis vestrse regimine publicantur, Pontíficiorum
Decretorum ac Resolutionum desuper índicatarum observantiam ínculcetís; dúplex inde bonum
extabit, ut, et vivam ín vobismetipsis eorumdem memoriam teneatís, atque ab alus, aut igno-
rantiam expellatis, aut eamdem, utpote crassam deinceps atque supinam, inexcusabilem red-
datis. Hanc agendi rationem ac normam tenuerunt, atque in praesentia tenent nostri Italiae
Episcopi, qui aut Pontíficiorum Decretorum, quae super privatis Oratoriis condita sunt, sum-
mam in Synodis suis ínseruerunt aut in Appendíce ad ípsas Synodos, eadem Decreta per
SECCIÓN TERCERA. 917
extensum adjunxerunt, quemadmodura in Synodo anno 1724 a bon. nem. Cardinali de Via
Arimini habita» in altera anno 1726 celebrata a bon. mera . Cardinali Pignattelli, Archiepiscopo
Neapolitano, atque etiam in ea, quse anno 1736 habita fuit a Ven. Fratre Nostro Annibale
Cardinale Albano Sabinensi, tune temporis Episcopo, atque in alus multis, videre est.
§ 27. Non ex eorum numero Nos sumus, quibus persuasum sit, omnia in nostra témpora
inconvenientia incidere, atque ea prsesentibus diebus contingere scandala, quse nunquam prse-
teritis temporibus evenerint. Satis superque pro certo babemus , ea, quse hodie fiunt, alio
tempere accidisse. Ac ne a proposita re longius recedamus, illud dicemus, quod si hodie sacrse
leges ad privata Oratoria pertinentes a Sacerdotibus violantur» propter prsesidium, quo nitun-
tur, Magnatum saeculi, apud quos Cappellani muñere inserviunt; idem nono etiam sseculo
eveniebat, cum S. Agobardus, tune temporis Archiepiscopus Lugdunensis, de eadem re que-
ratur in suo Tractatu de Privilegio et jure Sacerdotii, cap. 22. Non tamen idcirco vobis
sacerdotalis constantia atque animus deponendus est. Pia ac religiosa Polonorum Natio est ; et,
si quando aliquis abusus in privatis ejusdem Oratoriis contingat, cum id Magnati, cujus in
domo comraissus aut introductus est, notum fiat, rationes adducendo, et ostendendo quod
per abusus privilegium amittitur, sperare est, ipsum omne suum inobedienti Cappellano
praesidium certo sublaturum. Et si quando infortunium accideret, ut hac ratione finis non
obtineretur ; prsesto vobis semper spiritualia arma sunt, quibus contra Cappellanum uti potes-
tis. Fortasse autem si hac ratione factum esset, cum primum de inconvenienti rescitum fuit ;
paceomnium dicemus, res non eo progressuras fuisse, in quo nunc statu sunt; sicut ex recur-
sibus ad Nos delatis notum factum est, quorum causa ad Encyclicam hanc Epistolam nostram
conscribendam animum adduximus.
§ 28. At enim inconvenientia a Privilegiatis et Exemptis proficisci vos fortasse dicturos
prsevidemus, nimirum a Kegularibus, de quibus in prsedicto recursu ad hanc Sanctam Sedem
facto plura insinuantur. Nos autem id vobis dicimus, nuUa privilegia nec exemptiones esse,
quaí impediré possint, quominus abusus exterminentur.
§29. Habebantsine dubio Regulares privilegium Altarisviatici, et ut super eodem Altari
Missam, ubicumque locorum forent, sine ulla Episcoporum licentia celebrare possent, quemad-
modum in Decretali Honorii III in cap. In Ms, de privilegiis^ videre est : a quo deinde privi-
legio fiebat, ut Missam possent celebrare etiam in domibus laicorum, sive super Altari viatico
sive super Altari fixo, etiamsi laicus privilegium Oratorii privati minime haberet; propter
eam rationem, quod privilegium celebrantis suum vigorem haberet, licet celebrationis locus
minime privilegiatus foret. Verum cum Sacrum Tridentinum Conciliura in citata sess. 22, in
Decreto jara citato de óbservandis et evitandis in celehratione Missce, Episcopis prsecepisset,
ne permittant, ut in privatorum domibus Missse celebrentur a Scecularibus aut a Eegularihus
quibuscumque, eisdemque dedisset facultatem procedendi, tamquam Apostólicas Sedis Dele-
gatos, contra refractarios : Ut Delegati Sedis Apostolicce; atque ómnibus privilegiis, exemp-
tionibus et consuetudinibus contrariis, cujuscumque generis essent, derogasset : Non obstan-
tibus privilegiis, exemptionihus, appellationibiis ac consicetudinibus quibuscumque ; hinc
necessario consequitur, Sacrum Concilium Tridentinum tam prsecedentibus Altaris viatici
privilegiis derogasse, quam facultati Missam in privatorum domibus, sine Episcopi licentia,
celebrandi; atque ulterius Episcopum, tamquam Sedis ApostolicEe Delegatum, contra inobe-
dientes procederé posse, etiamsi exempti sint; nullum vero amplius esse privilegium vel
exemptionem, quse obstet qua^que impediat quominus abusus toUantur.
§ 30. Nihil autem valet ea, quse a quibusdam promovetur assertio, videlicet, Conci-
lium privilegio, de quo agitur, minime derogasse, eo quod illud in corpore Juris inclusum
918 PARTE ¿» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
sit ; etenim Sacrum Concilium Tridentinum iis etiam derogare privilegiis consuevit, quse in
corpore Juris inclusa sunt,nullam etiam de iis expressam mentionem faciendo, sed simpliciter
aliquid contrarium ipsis determinando, generali adjecta ad contraria privilegia derogatione ;
quemadmodum celebris Prsesul Fagnanus, in cap. NonnulU, num. 42, et seq., sub. tit. de Bes-
criptis ampie demonstrat.
§ 31. Quod si forte quis hoc unquam objiceret, concessum ssepe ab Apostólica Sede fuisse,
atque etiam nunc, post Tridentinum Concilium, Altaris viatici usum concedi ; Fraternitatibus
vestris notum esse debet, hujusmodi privilegium in iis locis concedi, ubi Ecclesise non sunt,
aut si sunt, talis Haereticorum potentia est, ut in easdem Catholici non sine gravi periculo ad
audiendam Missam convenire possint. Uno verbo prsecise necessitati providetur; quodquidem,
ut optime perspicitis, ab eo, de quo agimus, casu, plañe diversum est.
§ 32. Qregorii XIII, Decessoris nostri, privilegium legite, quod anno 1580 Fratribus Ordinis
Prsedicatorum Provincise Polonicse concessit, quod BuUarii Religiosse illius familiae, tom. 7,
pag. 192 insertum est : « In quibusdam Civitatibus, Oppidis et locis Provincise Polonise tanta
Haereticorum potentia et impietas existit, ut Catholicos impune opprimant, nec iisdem Catho-
licis Missas in Ecclesiis, quarum raritas in illis partibus existit, audire tuto liceat. Nos sup-
plicationibus tuis in hac parte inclinati, tibi, ac pro tempore existenti Ordinis Fratrum Prsedi-
catorum Provincise Pplonise Priori Provinciali, ut licentiam et facultatem dictis Professoribus
Altaría portatilia habendi cum debitis reverentia et honore, super quibus in domibus Nobilium
Civiura etlncolarura Civitatum, Oppidorum et locorum dictse Provincise, in quibus velEccle-
sise desunt, vel tanta est Hsereticorum potentia et impietas, ut impune opprimant, in locis ad
hoc congruentibus et honestis, per seipsos Missas in prsesentia personarum Catholicarum
celebrare possint, in casibus necessitatis tantum, ita quedéis ad culpam nequeat imputan,
concederé valeatis, Apostólica auctoritate, teuore prsesentium, de speciali gratia indulgemus. »
§ 33. Legite item jam superius citatum Clementis XI. Decretum, quod majoris etiam com*
moditatis vestríB gratia, hic annexum vobis transmittimus; etiamsi tum, cum illud conditum
fuit, prseter publicationem ejusdem Romse factam, ad Ordinarios per loca, tam intra quam
extra Italiam, transmissum fuisse sciamus. Ab ipso autem, absque eo quodnostris rationibus
et animadversionibus Nos idem roborandum suscipiamus(quod quidem faceré Nobis in proclivi
esset, cum prsestantiorum, inter Pontificii Juris peritos, Aüctorum assertiones ubique in
promptu sint), manifesté cognoscere pateritis, subsistant, necne amplius portatilís Altaris pri-
vilegia, quse Regularibus concessa fuerunt,et nunc a Tridentina Concilio eisdein fuerit dero-
gatum. Cognoscetis, num permissum Eegularibus sit secundam in privato Oratorio cuipiam
concesso Missara celebrare, cum prima jam celebrata est, nec pro secunda hujusmodi Missa
peculiare indultum adest. Cognoscetis, num in praedictis privatis Oratoriis licitum eisdem sit,
vel ante Auroram, vel post Meridiem, Missam celebrare, num celebrare eamdem possint diebus
iis, qui in Indulto excipiuntur. Cognoscetis demum, num, exemptione non obstante, contra
delinquentes procedeudi potestas vobis sit. Liceta utem nuUa omnino hujusce rei necessitas
sit, illud Nos in prsesentia Decretum confirmamus ac Fraternitatura vestrarum curse commit-
timus, ut pro exacta ejusdem observantia invigiletis ; cum minime commendatione dignum sit
ad Sedem Apostolicam recurrere inconvenientia exponendo, nisi prius adhibita cum vigore ea
remedia sint, quse ab ipsa Apostólica Sede contra hujusmodi inconvenientia subministrata
fuerunt.
§ 34. In eo, qui ad Nos factus est, recursu, alterius etiam inconvenientis mentio fit, quod
scilicet, sine licentia vestra, Regulares exorcizent; de hoc tamen nibil dicitur, utrum per vos,
aut in Synodis vestris, autin vestris Edictis decretum fuerit, ne uUus Sacerdos, vel Ssecularis
SECCIÓN TERCERAí 919
vel Eegularis exorcizare audeat, sive in sua sive iu aliena Ecclesia, sive intra sive extra Coeno-
bium, quin prius a vobis approbatus sit, atque ita, qnin ante licentiam a vobis obtinuerit. Hoc
illud est, quod prastari debet, quodque ab Episcopis praestari solet, quemadmodum apud Cle-
ricatumí^e Sacramento Ordinis, decis. 19, num. 42, ubi Episcopales Sjnodos affert, videre
licet. Quod si nihilominus, postquam a vobis, tam in hac materia quam in alia Oratoriorum
privatorum, quantum in vobis est, praestitutum fuerit, vestra nihilominus prsecepta violabun-
tur, ac poonse a vobis impositse et inflictse negligentur : nequáquam certe Nos Officio nostro
deerimus, ut totam auctoritatem nostram in favorem vestrum interponamus ; cum nihil anti-
quius Nobis sit, quam ut Episcoporum, qui fratres nostri sunt, jura sarta tecta serventur.
liiterim, tam Fraternitatibus vestrisquam populis curae vestrse commissis, Apostolicam Bene-
dictionem peramanter impertimur.
üatum ex Arce Gandulpbi, die2 Junii 1751, Pontificatus nostri auno undécimo.
(Bullar. Bened. XIV, tom. 3, pag. 215).
RESUMEN DEL BREVE ANTERIOR.
Las conlrovepsias suscitadas acerca de Oratorios "privados y las súplicas de los Obispos de Polonia
exigen, declaración Pontificia acerca de éste particular.
Aunque no sea necesario dar una nueva declaración, el Pontífice se determina á hacerlo, para que
tenga mayor peso y autoridad.
1. Los Oratorios privados en el Palacio Episcopal datan de ios primeros siglos de la Iglesia, y
el Concilio Tridenlino no les quita ningún derecho al tratar de los Oratorios privados.
2. Pero elinismo Tridenlino guarda silencio sobre las facultades de los Obispos, para Oratorios
fuera de su Palacio ó fuera de su Diócesis.
i. Por Bonifacio VIH tienen privilegio los Obispos para erigir 7tbique altar portátil ó viático, del
cual pueden usar sin licencia del Ordinario, aun después délos Decretos del Tridentino y de Paulo V.
Pero no lo pueden hacer fuera de la casa de su propia habitación, ya sea en su Diócesis, ya fuera de
ella, á no ser que estuvieren do visita ó de camino.
9. Acerca de los Oratorios privados en las casas de los Legos, su uso fué reconocido, tanto en
los primeros siglos de la Iglesia, como en los posteriores; pero muchas veces se pensó en
abrogarlo.
10. Para la erección y uso de estos Oratorios siempre se ha exigido la licencia délos Obispos; pero
ésta facultad fué restringida por el Concilio Tridentino, y se reservó á solo el Romano Pontífice.
12. Después que se reservó á la Silla Apostólica ésta facultad, no suele concederse Oratorio
doméstico, sino con varías condiciones, á saber : que esté formado de paredes, que lo segreguen
de todo uso doméstico ; que sea visitado por el Obispo ó por otro, que él delegare, para examinar
si es decante y á propósito, y si tiene todo lo necesario, á fin de que sea el Obispo, quien concede
la licencia de celebrar en él por el tiempo, que razonablemente quisiere ; que no se diga más que una
Misa cada dia por un Sacerdote, Secular ó Regular, aprobado respectivamente por el Obispo ó pro-
pio Superior, excepto las principales festividades del ano ; se expresan las personas, cuya presencia
es necesaria para poderse, celebrar y las demás que, estando aquellas presentes, pueden oiría, de
modo que cumplan con el precepto de la Iglesia : y por último se declara, que todo debe hacerse sin
perjuicio de los derechos Parroquiales.
13. Estas reglas son las que ordinariamente se prescriben en la concesión de Oratorios; pero se
expiden también algunos Breves extraordinarios en cuanto al número de Misas, los dias y las horas,
TOM. I. 115
920 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
en que se puede celebrar. Y siempre que se ha suscitado alguna duda acerca de Oratorios, la Santa
Sede no ha dejado de proveer lo conveniente.
14. Para la celebración de la Misa en Oratorio privado se requiere la presencia de alguna de las
personas induUadas, las cuales se distinguen de las otras, á quienes solo se concede que, oyendo la
Misa, cumplan con el precepto. Por las personas indultadas se entienden aquellas, á quienes so
nombra en el sobrescrito o inscripción del Breve, cuando va dirigido á ellas, ó la que se nombra en
el cuerpo del Breve.
18. Si en el Breve se comprenden también los dias exceptuados, se podrán celebrar tres Misas
el dia de Navidad.
19. El Bautismo no se puede administrar en los Oratorios privados, sino á los hijos de los Reyes
y Príncipes.
20. El Sacramento de la Penitencia tampoco se puede administrar en ellos, fuera de los casos
permitidos en el derecho, non óbstantihus privilegiis Regularium,
21. La Comunión Pascual se debe recibir en la Parroquiaá, no ser que el Obispo ó el Párroco dis-
pense para que se cumpla en otra Iglesia. A los Regulares les está prohibido distribuir la Comunión
en el dia de Pascua, si sus Iglesias no son Parroquiales ; pero no se les prohibe en otros dias del
tiempo Pascual, salvo siempre el cumplimiento del precepto en la Iglesia Parroquial.
23. En los Oratorios privados, fuera de la Comunión Pascual, será lícito recibir la Comunión con
licencia del Ordinario.
24. Sise leen y consideran los Decretos de los Pontífices, las Letras Apostólicas, en que se con-
ceden Oratorios domésticos y las Resoluciones de las Sagradas Congregaciones, no se da lugar á
disputas.
25. Si los Obispos en los Sínodos y en sus Edictos publicaran aquellos Decretos y Resoluciones,
ellos los tendrian más presentes, y los demás no los ignorarían.
27. Los Obispos están obligados á impedir los abusos de Oratorios, aunque sean de los Magnates
haciéndoles saber, que por el abuso se pierde el privilegio. También pueden usar de penas contra los
Capellanes inobedientes.
28. Los Exentos también están obligados á la observancia de lo dicho : y sus privilegios á éste
respecto fueron abrogados por el Tridentino, concediendo á los Obispos toda facultad, para que los
puedan obligar a observar los Decretos dados sobre el particular. Ni vale la razón de estar sus privi-
legios incluidos en el Cuerpo del derecho, pues el Concilio Tridentino también acostumbró derogar
privilegios contenidos en él, sin hacer expresa mención de ellos.
31. El Indulto del altar portátil ó viático se concede solamente en razón de las necesidades locales,
esto es, ó porque no hay Iglesias, ó, si las hubiere, es tal la audacia de los Herejes, que los Católi-
cos no pueden reunirse en ellas sin grave peligro. Véase á éste propósito el tenor del Indulto, con-
cedido por Gregorio XIII, al Provincial de la Orden de Predicadores, en Polonia.
33. Por último, se pone en vigor la observancia del Decreto de Clemente XI, por cuyo tenor se
puede conocer si subsisten ó nó para los Regulares los privilegios de altar portátil, de celebrar dos
Misas en Oratorios domésticos, de celebrar en ellos antes de la aurora y después de mediodía, y en
los días exceptuados en el Indulto.
34, Al fin se recuerda que á los Regulares no les están permitidos los exorcismos, sin licencia del
Obispo, aun en sus Iglesias y Conventos.
Dado en Roma, á 2 de Junio de 1751.
SECCIÓN TERCERA. 921
PRIVILEGIO PARTICULAR DB LA CRUZADA, EN CUANTO A ORATORIOS.
La Bula de la Cruzada concede privilegios extraordinarios para el uso de los Oratorios, no
solamente para el tiempo de Entredicho, sino también fuera de él, como se colige de aquellas
palabras : etiam interdicto durante, cuya partícula etiam denota, que lo que se concede en
tiempo de Entredicho, se dá por concedido con mayor razón fuera de e'l, como lo dicen los Ex-
positores de la Bula. Por consiguiente, todo lo que la Bula concede para el tiempo de Entre-
dicho, se concede con mayor razón para todos los tiempos y dias del año. Por cuya razón, el
que tiene la Bula de la Cruzada, goza del privilegio : I** De celebrar todos los dias ó hacer cele-
brar una ó más Misas en su Oratorio : 2° Pueden asistir los dueños del Oratorio con sus fami-
lias, domésticos y parientes, y cumplir con el precepto de la Misa, rogando á Dios por la
conservación de los Príncipes Cristianos y victoria contra los Infieles : S"» Pueden recibir en el
Oratorio la Eucaristía y los demás Sacramentos, salvo el dia de Pascua (en cuanto á la Euca-
ristía, s^gun los Expositores) : 4*' Se puede celebrar en dichos Oratorios una hora antes de
amanecer y otra después de medio dia, con facultad del Comisario, que en América es ahora el
Ordinario. — Ni éste privilegio está derogado por el Breve referido de Benedicto XIV : 1" por-
que éste Pontífice no anuló cláusula alguna de la Cruzada, antes bien declaró en su Breve Si
FraternitaSy hablando del ayuno, que no fué su mente restringir ningún privilegio de la
Cruzada : 2* porque la Cruzada, aunque es anterior al dicho Breve, se renueva por Sexenios ó
por Decenios ; y ésta renovación tiene fuerza de primera concesión : 3o porque tenemos una
declaración muy reciente sobre la cláusula de Oratorios, dada por Pió IX; y es la que sigue •
DECLARACIÓN DE LA CONGREGACIÓN DEL SANTO OFICIO A RUEGO DEL ILMO. SEÑOR
ARZOBISPO DE CHILE, SOBRE EL PRIVILEGIO RELATIVO A ORATORIOS DOMÉSTICOS
Y SOBRE LAS INDULGENCIAS, QUE CONCEDE LA BULA DE CRUZADA.
Beatissime Pater.
Kaphael Valentinus Valdivieso, Archiepiscopus Sancti Jacobi de Chile, ad vitandas quses-
tiones super intelligentia privilegiorum in Indulto BuUse Cruciatee contentorum, quse frequen-
ter incidunt, Sanctitati Vestrse humillime opportunam resolutionem sequentium dubiorum
exposcit.
Cum in Summariis privilegiorum inveniatur clausula : « ítem, conceditur ómnibus prsedic-
tis, necnon lis, qui nec ibunt, nec mittent, si tamen infra dictum annum ex bonis sibi a Deo
collatis in hanc expeditionem pro Religionis defensione liberaliter contulerint, ut, dicto auno
durante, possint in Ecclesiis, in quibus alia Divina Officia, Interdicto durante, quomodolibet
celebrare permissum fuerit, vel in privato Oratorio ad Divinum cultum tantura deputato, ab
Ordinario visitando et designando, etiam tempore Interdicti, cui ipsi causamnon dederint, vel
per eos non steterit, quominus amoveatur ; et qui facultatem a Commisario Generali habuerint,
etiam per horam antequam illucescat dies, et per horam post meridiera, insuaac farailiarium
et domesticorum ac consanguineorum suorum prsesentia, Missas et alia Divina Officia per se
ipsos, si Presbyteri fuerint, celebrare, vel per alium celebrare faceré, et tempore Interdicti
Divinis interesse. Eis tamen, qui privato Oratorio ad prsemissa uti voluerint, ut quoties id
fecerint, aliquas preces Deo pro unione Principum Christianorum contra Infideles, eorumque
922 PARTE A^ PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
contra eosdem victoria fundere teneantur, imponitur. ítem, Eucharistiam et alia Sacramenta,
prseterquam in die Paschatis, recipere. Itera, mortuorura corpora (nisi forte vinculo Excom-
municationis innodati decessérint) cum moderata funerali pompa sepeliri. »
Quaíritur V : An liceat, tempore publicationis durante, iis, qui Summarium Bullse Gruciatse
possident, et eleemosynas prsescriptas persolverunt, in privatis suorum domorum Oratoriis ab
Ordinario approbatis extra tempus interdicti, et Missas celebrare vel celebrar! faceré, Officiis
Divinis interesse, et omnia Sacramenta etiam PoenitentiaD pro mulieribus administrare vel
recipere 14 Januarii 1857.
In Con^'regatione Generali Sanctse Romanas et üniversalis Inquisitionis, habita in conventu
Sanctaa Mariai supra Minervam, coram Eminentissimis et Reverendissimis DD. S. K. E. Car-
dinalibus contra Ha?reticam pravitatem Generalibus Inquisitoribus, propositis suprascriptis
dubiis, et prsehabito voto DD. Cónsul torum, Eminentissimi et Keverendissimi Domini;
Ad 1"" decreverunt : Ajfirmative; fidem in terminis BuUae, servatis servandis pvo confessio-
nibus mulierum
(Boletin Ecco. de Chile, tom. 2, pág. 379).
CIRCULAR DEL ILMO. SR. ARZOBISPO DE CHILE, SOBRE LA DECLARACIÓN ANTERIOR
A los Párrocos de la Archidiócesis, salud en el Señor. Desde que por la Constitución Apos-
tólica Jam ah anno^ expedida por Ntro. SSrao. P. Pió IX, el 25 de Junio de 1850, Su Santidad
nos concedió los privilegios de la Bula de Cruzada, se ha hecho sentir la necesidad de una
Declaración sóbrela inteligencia de algunos de ellos, y muy principalmente de la facultad de
administrar el Santo Sacramento de la Penitencia á las mujeres en los Oratorios domésticos.
Deseosos pues de conformar nuestra conducta a éste respecto con la mente de la Santa Sede al
conceder tales privilegios, hicimos á Su Santidad una Consulta, que con la resolución dada es
como sigue :
« Beatísimo Padre. Kafael Valentín, Arzobispo de Santiago de Chile, á fin de evitar las
cuestiones, que se suscitan frecuentemente sobre la inteligencia de los privilegios contenidos
en la Bula de Cruzada, pide humildemente á Vuestra Santidad la resolución de las siguientes
dudas.
« Por razón de hallarse en los Sumarios de los privilegios éstas cláusulas : « ítem, á los
arriba dichos, y á los demás Fieles, que no yendo, ni enviando soldados á la dicha expedición,
liberalmente contribuyeren con la limosna, que abajo se dirá, les concede Su Santidad que,
aun en tiempo de Entredicho, como no hayan dado causa á él, ni estado de su parte que no se
levante, y teniendo facultad para ello del Comisario General, aunque sea una hora antes de
amenecer y otra después de medio dia, puedan dentro del tiempo de ésta predicación celebrar,
si fueren Presbíteros, ó hacer celebrar Misas y los otros Divinos Oficios en su presencia y la de
sus familiares, domésticos y parientes, y recibir la Eucaristía y demás Sacramentos (salvo en
el dia de Pascua) tanto en las Iglesias, donde por otra parte fuere permitida de cualquier modo
la celebración de los Oficios Divinos, durante él Entredicho, como en Oratorio particular,
deputado solamente para el culto Divino y que haya de ser visitado y señalado por el Ordina-
rio, siendo de su cargo, siempre que usaren de él para lo sobredicho, rogar á Dios por la unión
y victoria de los Príncipes Cristianos céntralos Infieles. Y también se les concede que puedan
ser sepultados sus cuerpos en el expresado tiempo de Entredicho con moderada pompa fune-
ral, como lio hayan muerto Excomulgados » se pregunta :
SECCIÓN TERCERA. 923
« lo Si los que poseen el Sumario de la Bula, y pagaron la correspondiente limosna, pueden,
durante el período de su publicación, y fuera del tiempo de Entredicho, celebrar el Sacrificio
de la Misa, y hacerlo celebrar en los Oratorios privados de sus casas, asistir en ellos álos
Divinos Oficios, y administrar y recibir allí todos los Sacramentos, aun el de la Penitencia
con respecto alas mujeres (1).
« Rendido finalmente á los Pies de Vtra. Santidad. Santiago de Chile, 13 de Octubre de
1855. Rafael Valentin, Arzobispo de Santiago. Miércoles 14 de Enero de 1857.
« En la Congregación General de la Santa Inquisición Romana y Universal, tenida en el
Convento de Santa María supra Minervam en presencia de los Eminentísimos y Reverendísi-
mos Cardenales de la Santa Iglesia Romana, Inquisidores Generales contra la Herética
pravedad, propuestas las dudas precedentes, y tomando el parecer de los Consultores,
decretaron :
« A lo lo Afirmativamente, según los términos de la Bula, observándose lo que debe obser-
varse en cuanto alas confesiones de las mujeres »
Como se vé, por privilegio de la Bula de Cruzada, es lícito administrar el Sacramento de la
Penitencia á las mujeres en los Oratorios privados ; pero exigiéndose por la precedente resolu-
ción, que para verificarlo se observen todas aquellas disposiciones, que prescriben el modo de
hacer las dichas confesiones, prevenimos á los Párrocos del Arzobispado, que según lo esta-
blecido por nuestros antecesores y reproducido por Nos en la Circular, que expedimos en 11 de
Junio de 1853, autorizando á los Curas para confesar en Oratorios privados, las reglas
peculiares á nuestra Archidiócesis se reducen alas siguientes : la que la Confesión se haga en
confesonario de madera, y no en sillas con paño, ó de otro modo provisional, de tal manera que
separe al confesor de la penitente una tabla de vara y tres cuartas de alto por lo menos, y media
vara de ancho con rejilla de metal ó madera, y velo de género compacto, que no permite tras-
lucirse los objetos de una parte á otra : 2a que el Sacramento se administre solamente después
del amanecer y antes del anochecer : 3a que al tiempo de confesar haya á más del Confesor y
penitente cuatro personas más, que alcancen á ver el Sacerdote y confesada.
Es fecho en Santiago, á 1 de Junio de 1857. Rafael Valentin, Arzobispo de Santiago. (Bole-
tín Ecco., tom, 2, pág. 268.)
Establecido ya con estos documentos el vigor del privilegio, restan algunas dudas que
resolver, y que se ofrecen en la práctica por ignorar las facultades, que tocan á cada uno.
Coníienzaremos por analizar la cláusula de la Bula sobre éste particular ; y veamos lo que en
ella se concede á los Obispos, á los Comisarios y á los Pieles. Relativamente á los Obispos,
fué opinión de algunos, que por esta cláusula tenían facultad para dispensas de Oratorios ;
pero lo contrario llevan los expositores Rodríguez, TruUench, Mendo y Nogueyra, diciendo,
que lo único que concede la Cruzada al Ordinario, es visitar y designar el lugar para el Orato-
rio. Al Comisario de Cruzada, dice la cláusula, se le puede pedir licencia para celebrar una
hora antes de amanecer y otra hora después de medio dia ; pero ninguna facultad se le concede
para dispensar en OratorioSo Algunos Expositores dudan también que por ésta cláusula tenga
el Comisario facultad para dar licencia de celebrar una hora antes de amanecer y otra después
de medio dia ; y más bien creen que el Comisario tendrá ésta facultad personalmente comuni-
cada por la Santa Sede. Pero ésta cuestión es de poco interés, porque los Obispos de América,
(1) Las dudas propuestas sobre Indulgenciaá, y su resoluciou pueden verse en la Sección U,
Época 5a.
924 PARTE 4* PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
que en el dia son los Comisarios de la Cruzada,tienen dicha facultad por las Sólitas, En cuanto
á los Fieles, no se puede negar que tienen un privilegio grande y extraordinario en ésta cláu-
sula; pues se les concede recibir la Eucaristía y los demás Sacramentos en el Oratorio, cosa
que, según el derecho común no está permitida. Por lo demás se deben seguir las disposiciones
de Benedicto XIV en su Encíclica : Magno,
COSTUMBRE DE AMÉRICA EN CUANTO A ORATORIOS DOMÉSTICOS.
De dos modos se puede probar que ha habido costumbre en América, de que los Obispos
concediesen facultad de celebrar en Oratorios domésticos : 1*" haciendo ver que así lo practicaron
los Comisarios Generales de Cruzada, á los cuales han sucedido en el oficio.y por lo tanto en sus
derechos y facultades, los Obispos de América : 2» Trayendo hechos, en que se vea que los
Obispos, como tales, concedieron ésta licencia.
Que el Comisario General de Cruzada concedió facultad de celebrar en Oratorios domésticos
claramente se deduce de la Ley 22, tit. 20, lib. I de la Recop. de India3,que dice así : « Que los
Subdelegados de Cruzada no den licencias para Oratorios, sin informes de las causas. Por los
excesos, que ha habido en dar licencias para Oratorios los Comisarios, Subdelegados Generales
de la Santa Cruzada de nuestras Indias, en las Diócesis de los Obispados sufragáneos ; orde-
namos que no se dé ninguna licencia, si primero los Subdelegados particulares de los Obispos
sufragáneos no lo consultaren al Subdelegado General, para que con justificación de las cali-
dades de personas y necesidades, que para ello ocurriesen, puedan darse éstas licencias y no de
otra forma (1). »
Para la mejor inteligencia de ésta Ley debe advertirse, que ademas del Comisario General y
el Consejo de Cruzada, que residían en Madrid, habia en América algunos Subdelegados Gene-
rales, por ejemplo en Lima y Méjico, y otros particulares en cada Obispado : cargo, que podia
desempeñar cualquier Sacerdote, aunque á veces se encomendaba á algún Canónigo ó Dignidad
del Cabildo Catedral, 6 al mismo Obispo.
Esto supuesto, por la Ley citada fundada en una Real Cédula de Felipe IV, expedida el 3 de
Junio de 1634, consta que los Subdelegados de Cruzada en América solian conceder antes de
ella licencia para celebraren Oratorios domésticos, sin recibir información de los Subdelegados
particulares ; pero después de ésta Ley solo podian concederla,prévia información de los mismos
sobre la calidad de la persona y legitimidad de la causa, cuando se hubiera de conceder á los
subditos de los Obispos sufragáneos. Ahora, siendo la potestad de los Subdelegados Generales
como una parte de la del Comisario General, del cual inmediatamente la recibian, lo que aque-
llos concedian en virtud de la potestad participada por éste, debe reputarse concedido por el
Comisario General, cuyas veces hacen hoy en América los Obispos.
Pero no solo en el siglo diez y siete, en que se dio esta Ley,sino también más que á mediados
del diez y ocho continuaban los Subdelegados de Cruzada en América concediendo facultad
para celebrar en Oratorios domésticos, come se vé en la primera de la serie de licencias, conce-
dida en la Curia Eclesiástica de Lima.
Hemos dicho que también se podia probar la costumbre, que hay en América, de que los
Obispos den facultad para celebrar en Oratorios domésticos, aduciendo hechos, eñ que se vea
que los Obispos, cométales, han concedido éstas licencias. Y efectivamente en la serie de las
(1) Notado los £E. Bécaerdoso aquí la regla, que so dio en la nota puesta en la pág. 709.
SECCIÓN TERCERA. 925
que luego pondremos, esto parece verse claramente.Pues aunque en la primera y tercera de és-
tas licencias expresamente su afirma la intervención del Tribunal de la Cruzada, en las demás
ninguna mención se hace, de modo que de su contexto parece desprenderse que las concedie-
ron los Obispos, como tales, independientemente del Comisario y Subdelegados de Cruzada.
Sin embargo aun dado caso, que los interesados hubieran obtenido previamente facultad para
celebrar en sus Oratorios, de los Subdelegados de Cruzada, y que en las licencias expedidas
por la Curia Eclesiástica, solo se hubiese querido expresar el cumplimiento de la condición
prescrita por la Bula de Cruzada, á saber, que el Ordinario visite y designe el Oratorio, solo se
seguiría que, en vez de dos pruebas no habia más que una en favor de ésta costumbre, la pri-
mera que propusimos; pero confirmada y robustecida con todos estos hechos.
LICENCIAS DE ORATORIO DE LA HUERTA DE LA HOYADA.
Doña Jacoba de Arce en la forma mejor de derecho parezco, y digo que en mi Huerta de la
Hoyada necesito poner un Oratorio para que se celebre Misa á fin de que la oigan sus sirvientes
y mis esclavos, y no pudiendo hacerlo sin Licencia de V. S. I., aun estando como estoy com-
puesta con la Santa Cruzada, á V. S. L, pido y suplico se sirva, por lo tocante á su jurisdicción,
conceder licencia para dicho efecto, que será merced. Doña Jacoba de Arce.
Auto. (Lima Noviembre 11 de 1760).— Cométese el reconocimiento del Oratorio, que se pre-
tende abrir, á D. Francisco de Aguilar, Presbítero, Notario Oficial mayor de éste Tribunal,
quien certificará lo que resultare de la diligencia. Dr. Larrion.
Certificación.— Señor Provisor. En obedecimiento del Superior Decreto de V.S. pasé á reco-
nocer el Oratorio..., y lo hallé separado del uso servil, y con la decencia y ornato necesarios.
Por lo que siendo V. S. servido, podrá conceder la licencia, que pretende. Lima, y Noviembre
12 de 1760. Francisco de Aguilar.
Concesión. — El Provisor de la Ciudad délos Reyes, etc. Por la presente damos licencia por
lo tocante á la Jurisdicción Ordinaria Eclesiástica, para que en el Oratorio, que tiene dispuesto
Doña Jacoba de Arce en su Huerta nombrada de la Hoyada, de camino de los Amancayes, se
puede celebrar el Santo Sacrificio de la Misa por cualquier Sacerdote aprobado, Secular 6
Regular, con calidad de que esté compuesta con el Tribunal de la Santa Cruzada; que no se
convoque á son de campana ; y que las personas, que ocurrieren á oiría, vayan con lia decencia
necesaria : atento á que por el reconocimiento que de nuestro orden se ha hecho del dicho
Oratorio, consta estar separado del uso servil, y con la decencia y ornato necesarios. Dada en
los Reyes, en 12 de Noviembre de 1760.Domingo de Larrion. Por mandado del Señor Provisor,
Francisco de Aguilar, Not. Pub.
Visita en 13 de Marzo de 1769. — En la Ciudad de los Reyes en 13 de Marzo de 1769
el Señor D. D. Baltasar Jaime Martinez Compañón, Dignidad de Chantre de ésta Santa
Iglesia Metropolitana, Visitador General de las Capillas, Oratorios y Altares portátiles de
ésta dicha Ciudad y su distrito, por el limo. Señor D. D. Diego Antonio de Parada,
mi Señor, etc. Habiendo visitado el Oratorio erigido en la Casa Huerta de Doña Jacoba
de Arce... lo halló con toda la decencia y ornato correspondiente para que en él se puede
celebrar el Santo Sacripcio de la Misa ; en cuya atención lo aprobó por lo tocante á la presente
visita, y lo firmó. Dr. D. Baltasar Jaime Martinez Compañón.
Visita en 10 de Enero de 1796.— Enla Ciudad de los Reyes del Perú en 10 de Enero de 1796
años. El Señor Dr. D. Pablo de Larrañaga, Canónigo de ésta Santa iglesia Metropolitana....
926 PARTE 4» PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS FIELES.
Visitador. General de Capellanías, Aniversarios, Obras pias, Capillas y Oratorios..., por d1
Excmo. ó limo. Señor D. D.. Juan Domingo González de la Keguera, mi Señor... Habiendo
Visitado el Oratorio...,.y halládolo en lugar separado de los tratos domésticos serviles y profa-
nos, y con ia decencia y ornato correspondiente.... vistas asimismo las Licencias presentadas,
expedidas por ésta Jurisdicción Ordinaria Eclesiástica, y la Visita celebrada por el Señor D.
D. Baltasar Jaime Martinez Compañón..., dijo su Señoría que, usando de las facultades que su
Excia. lima, le tiene conferidas, concedia y concedió licencia para que en el mencionado
Oratorio se siga celebrando..., y mandó que las Misas, que en dicho Oratorio se celebren, no
pasen de dos... entendiéndose ésta Licencia por el tiempo de Ja voluntad de. su Excia. lima,
el Arzobispo mi Señor, y sin perjuicio de los derechos Parroquiales, y lo firmo. Pablo de
Larrañaga.
'Kenovacion de las Licencias por la heredera. — limo. Sr. D. Manuel de Escobar y Lillo,
marido y conjunta-persona, de Da Feliciana de la Puente, en la mejor forma de derecho y con
mi mayor veneración parezco ante V. S. L, y digo : Que por muerte de Doña Jacoba de Arce ha
lecaido en la dicha mi Esposa el goce y propiedad de una Huerta nombiSLád. de la Hoyada, en
el camino de los Amancayes. Esta Huerta siempre ha obtenido un Oratorio separado del uso
servil déla casa, áñn deque en él cumplan con el precepto del Santo Sacrificio de la Misa
todos los domésticos y criados de que se compone mi familia, según se reconoce déla Licencia
y Visita actuada por ésta Jurisdicción Ordinaria Eclesiástica. En cuyo supuesto es de justicia
elque V. S. I. me conceda su Superior Licencia para, que en dicho Oratorio se continúe cele-
brándose. Por tanto á V. S. L pido y suplico, que, habiendo por presentada la Licencia del
mencionado Oratorio y en atención á hallarse éste con el ornato y decencia necesaria aun más
de la común, se sirva de conceder su Superior Licencia para que en él se continué celebrándose
el Santo Sacrificio de la Misa por cualquier Sacerdote, Secular ó Regular' por el tiempo que
fuere de su Superior Arbitrio, que será merced, que espero alcanzar de la justificación de V. S. I.
Manuel de Escobar y Lillo.
Auto. Lima y Diciembre 13 de 1783. — Con la Licencia, qué presenta y respecto haberla
tenido el Oratorio, que se expresa, se entienda con «1 suplicante, quien la manifestará al Señor
Dr. D. José Troquelladay Sacristán, Visitador de Oratorios, para el reconocimiento de la
decencia y aseo dé él, y hallándolo como corresponde, según lo dispuesto por el Santo Conci-
lio de Trente, corra dicha Licencia por el tiempo de nuestra voluntad ; con la precisa condición
de que todo Sacerdote celebrante en dia festivo ó. de precepto se vuelva á los oyentes después
del Ofertorio y rece con ellos las oraciones comunes, Pater noster, AveMaria, los Manda-
mientos, Sacramentos, Artículos y Catecismo. El Arzobispo de Lima. Cubero Diaz.
Visita en 16 de Marzo de 1803. — En atención á que de la Visita hecha del Oratorio, que
se expresa, no ha resultado nada contrario á lo dispuesto por el Santo Concilio de Trento :
Continúese celebrando en él el Santo Sacrificio de la Misa, según y como se ha concedido en
las Licencias presentadas. Dr. Larrañaga.
Visita en 25 de Agosto de 1847. — Hé visitado éste Oratorio, y hallándose con el aseo y
paramentos necesarios, como al mismo tiempo al corriente sus Licencias : Continúese cele-
brando en él el Santo Sacrificio, reencargando al Capellán cuide que... antes ó después de la
Misa deberá rezarse el texto de la Doctrina Cristiana, Manuel del Piélago.
Por último diré que éste es el sentir general de personas respetabilíssimas y él de los muy
Reverendos Obispos del Ecuador y del Perú, con quienes, he tra,tado ; los cuales no solo
citan muchos hechos, tablas, escritos y otros monumentos, que existen ó han existido en
SECCIÓN TERCERA. 927
varios Oratorios, sino que también aseguran que reunidos en Boma para celebrar el Concilio
Vaticano, todos los Obispos Americanos estuvieron contestes en afirmar que hay en América
ésta costumbre. Lo cual concuerda con lo que dice Donoso en su Obra de Derecho Canónico,
« ser costumbre de América dar licencias para Oratorios por tiempo limitado (1). >
(1) Nota de los EE. Suponiendo que haya en América costaml)re de que los Obispos concedan ocultad de
celebrar en Oratorios domésticos, ánn queda por resolver la cuestión capital de si puede- ó no ésta costumbre
abolir la Ley, que lo prohibe en el Decreto de ohser, et evit. in celeb. Misa, de la sesión 22. del Concilio da
Trento.
El doctor A. C M. Van Gamoren, profesor de Cánones en la Universidad de Lovayna en su obra De Orato-
rii8 pttblicis et privatis propone j resuelve ésta cuestión. Espondremos aquí en breves palabras lo que lata-
mente trata éste Dr., en el cap. 3 de la 2^ parte de dicha Obra.
De dos modos puede concederse facultad para celebrar en Oratorios domésticos per modum hábituSt es á
saber mdieñnid&mentefy per modum actus, esto es, temporalmente. Los Obispos, pueden dar licencia de celebrar
en los Oratorios domésticos j9er modum actus; no pueden darla per modum hábittis en virtud de la costumbre.
No pueden en virtud de la costumbre concederla j7er modum hahitus, porque para que una costumbre pueda
abolir la Ley, que se le opone es necesario el consentimiento tácito ó legal del legislador : consentimiento, que
no se da, cuando éste resiste expresamente á la costumbre; luego no ha podido abolir la Ley citada del Concilio
de Trento, que prohibe á los Obispos el permitir que se celebre en los Oratorios domésticos, la costumbre con-
traria, por haberse opuesto á ella constantemente en términos expresos el legislador, á saber, la S. Cong. del
Conc. en su Decreto de lo de Marzo de 1615, expedido por mandato de Paulo V, Clemente XI en su Decreto de
15 de Diciembre de 1703, Inocencio ZIII en su Const. ApostoUci ministerii, Benedicto XIII en su Const. In
supremo, Benedicto XIV en su Encíclica Magno^ y la S. Cong. del Conc. en una de Munster, 25 de Enero de
1847. (Véase también cómo se expresa tratando de ésta materia,Angel Lúcidi en su obra Be Visitatione Sacro-
rum Liminum, tom. I, pág. 96.)— Otra cosa es, si se trata de dar licencia ¿jcr modum actus, pues ésta pueden
darla los Obispos, haya 6 no costumbre, por causas grandes y urgentes* Así lo resolvió la S. Cong. del Conc.
en una de CaltagironCf 20 de Diciembre de 1855.
A la primera duda : An ^iscopus possit, justa interveniente causa, facultatem concederé celébrandi in
Oratoriis privatis in casu ? Respondió: Negative, nisi tamen magnas et urgentes adsint causee, et per modum
actus tantum.
Fin del Tomo primero.
TOM. I. 116
índice del primer tomo
■<S<25C5<&<5^
páginas.
Dedicatoria de la obra á María Santísima 1
Exposición preliminar á los Padres del Concilio de Quito 3
De los privilegios de los Reyes y de los Indígenas 9
TRATADO I. Privilegios de los Reyes Católicos. Divídese el Tratado en dos Secciones . \ i
Sección 1. Constituciones Apostólicas en favor de los mismos »
Alejandro VI en su Constitución ínter ccBtera, hace donación á los Reyes Católicos de las
tierras decubiertas y que descubrieren en el Nuevo Mundo 13
Resumen castellano de ésta Const., y notas de los Fastos i i
Concede Alejandro VI en su Const. Eximix á la Corona de Castilla los privilegios concedi-
dos antes á la de Portugal i 5
En sus Letras Dudum, confirma el mismo y extiende la donación hecha á los Reyes Católi-
cos de los países descubiertos á que descubrieren en el nuevo Mundo. , . . 17
Resumen castellano y notas de los Fastos 18
Convenio sobre navegación entre España y Portugal »
Convenio de Tordesillas entre las dos Coronas 19
Concede Alejandro VI á los Reyes Católicos los diezmos de Indias en su Const. Eximix . 20
Resumen castellano 21
Devuelven los Reyes Católicos los diezmos á las Iglesias de América . . • . »
Concordia entre estos y los Obispos »
Julio II en sus Letras Universalis Ecclesim concede á los Reyes Católicos el Patronato de las
Iglesias de América 24
Resumen castellano y notas de los Fastos 25
Exención de los Reyes de Espa&a del diezmo de los metales 26
Concordato entre Benedicto XIV y D. Fernando VI ....... »
Notas de los Fastos 27
-^Sección II. Cédulas Reales en favor de los Indios 28
Que traten los Obispos sobre los diezmos de los Indios »
P30
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO,
Que se abra información sobre el mal tratamiento de los Indios de Popayan por sus Enco
menderos
Que se provea la Cátedra de lengua India en Lima
Que se informe sobre la costumbre de los Indios, de pagar diezmos
Que se dé impulso á las Misiones, y se procure ganar con el buen trato las voluntades de
los Indios, para que se convierten á la Fó .
Que se procure reducir por los medios más suaves á los Jíbaros ....
Respuesta á la Audiencia de Quilo, sobre la reducción de los mismos
ATeriguaciones sobre los Indios de Quijos
Informe del Gobernador de Quijos sobre las doctrinas de los Indios
Que informe la Audiencia de Quito acerca del estado y necesidades de las Misiones del
Maration
Sobre la reforma de algunas tasas y ordenanzas de los Indios ....
Se encarga ala Audiencia de Quito que ayude á la conversión de los Indios ,
Se encarga á la dicha Audiencia que ayude al Gobernador de Popayan en la ejecución de
lo que el Rey le habia ordenado para la conversión do los Paeces y Nonamas
Se manda dar 400 pesos ensayados de Sínodo cada ano para las Misiones del Maraflon
Los Indios, que se convierten á la Fé, están exentos por diez anos de tributos y enco
miendas
Se da al P. Lúeas de la Cueva la institución canónica del Curato de Archidona.
Que los Españoles, Mestizos y Mulatos no vivan en pueblos de Indios
Que se les dé Maestros de lengua castellana á los Indios, que voluntariamente quisieren
aprenderla, con la menor molestia posible y sin gastos
Que los Indios envíen sus hijos á la escuela, y sus hijas á la doctrina
Se confirman las Cédulas-sobro la libertad y buen trato do los Indios
Que informe la Audiencia de Quito sobre la reducción de los Indios Jíbaros y otros, que
pretende hacer el Gobernador de los Quijos
Que á los Indios se les conceda libertad, y bajo ningún pretexto sean esclavos.
Que no se moleste en las puertas de las Iglesias á los Indios por sus deudas .
Que se guarden y cumplan las Cédulas sobre el buen trato de los Indios .
Se declara ser capaces los Indígenas de los honores y empleos, con que premian los Reyes
de España á sus vasallos . .
So manda que se dé á los Misioneros lo que debe dárseles, y se dictan algunas medidas
para que así se haga
JRATADO II, Privilegios de los Indígenas
Resuélvense algunas dudas generales acerca de estos privilegios ....
Los privilegios concedidos á los Obispos y Misioneros de Indias pueden llamarse privilegios
de los Indios?
Si estos privilegios se ban de interpretar en sentido lato ó estricto
Cuándo perecerán estos privilegios ? . * .
Si perecerán por el no uso
Si habrán perecido por alguna interrupción en el uso
Sí perecerán por el uso de las Sólitas
Sí los Obispos dó Indias pueden renunciar estos privilegios
28
29
30
31
32
3i
»
35
36
37
38
39
H
42
)»
43
45
46
48
»
50
51
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
931
Sobre Neófitos. Quién se lli)ma Neóñto por derecho común ?
Quiénes, según los privilegios de Indias ? .
De qué tiempo dala ésta Declaración ? . . . .
De qué tiempo data la Declaración sobre los Mestizos t
Si los Mestizos se reputan Neófitos para dispensas matrimoniales
Si será lo mismo para los ayunos, abstinencias y fiestas
Catecúmenos. Si están obligados á los preceptos de la Iglesia
Si pueden contraer matrimonio con impedimento canónico .
Doctrina de Montenegro sobre la materia ....
Si los Neófitos pueden comunicar in sacris con los Infieles .
Práctica del P. Ruiz de Montoya en separarlos .
Mandato del limo. Illana Obispo del Paraguay para separarlos
Doctrina de Sánchez en favor de la comunicación.
Práctica de la Germania, según Gobat, favorable á la comunicación
Práctica de los Misioneros de éstas Indias desde el princípioántroduciendo la comunicación
Dispensa de S. Pío V en favor de los Cristianos de Indias en el comercio con les Infieles
Divídese el Tratado en nueve Secciones ....
Sección i* Privilegios primitivos de los Indígenas .
Primera Junta Apostólica en Méjico, año de 1624
Su objeto : desarraigar la Idolatría y plantar la Fé
Se celebró en San Francisco el Grande, y en ella se dieron varios Decretos
Bautisnw. Que se administrase los Jueves y Domingos á los Catecúmenos
Que en los mismos dias se pusiesen los Santos Óleos á los que no los recibieron en el
Bautismo
Los primeros bautizados de Nueva EspaQa fueron cuatro Señores de Tlaxcala
Confirmación. No se administraba» por falta de Santo Crisma.
Penitencia, Que ios enfermos habituales se pudiesen confesar dos veces al ano
Que para los sanos comenzase el cumplimiento Pascual desde Septuagésima
Que ninguno se casase sin catequizarse y confesarse ....
Concurso de los Neófitos á confesarse hasta importunar á los confesores.
Llevaban pintados los pecado^, para que él confesor los entendiese
Comunión. Se negó al principio á los Neófitos por su rudeza, después quedó á discreción de
los confesores
El Concilio Límense mandó más tarde que no se les negase «
Paulo III los declaró capaces de los Sacramentos ....
Matrimonio, Sí eran válidos los contraidos en la gentilidad .
Sentencias en contra, por dividirse entre muchas mujeres el afecto conyugal
Sentencias en pro, por ser siempre una la Señora ó principal, á quien reconocían por mujer
Decidió después la Santa Sede que retuviesen la que quisiesen, nisi prima voluerit convertí
Extrema" Unción, No se administraba, por falta de Óleos y de Operarios para tanta mies
Doctrina. Que se tuviese para los niños todos los días, y para los adultos los Domingos
Misa. Práctica de que los Gobernadores pasasen lista en dias de precepto
Carta del limo. Garcés, Obispo de Tlaxcala á Paulo III.
Se congratula con el Padre Santo por la nueva grey reunida á la Iglesia .
págmas.
51
n
63
54
55
56
982
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
Alaba la docilidad de los Indios para oír la palabra Divina
ISo son turbulentos, inquietos ni díscolos
Son de ingenio para el canto y la música, y diestros para todas las artes .
Opinan muy mal loque los creen incapaces de pertenecer al gremio de la Iglesia
Esta opinión es una voz satánica por el culto, que pierde el infierno en éstas regiones.
No pueden ser incapaces de Fé los que son capaces de las artes ....
Testifica quod vidit, quod audivit, quod manus suce contrectaverunt durante el decenio de su
Apostolado
Defiende á los Indios de la opinión, que tienen de bárbaros, crueles, antropófagos, etc
Compara su barbarie con la de nuestros progenitores, cuando predicó Santiago en Espafli
Recuerda los tiempos de Serlorio, cuando se adoraba en las Espanas la cierva fatídica,
Menciona la muchedumbre de Mártires, Doctores y Vírgenes, que salieron de allí
Entra en la conciencia de los Indios, y ensalza su temor de Dios y su delicadeza para con
fesarse de sus culpas : así como su religión para hacer rogativas y levantar templos
y Monasterios
Trae una colección de hechos notables y curiosos en confirmación de esto
Concluye suplicando al Padre Santo se digne mirar por ésta Nueva Iglesia
Se recuerda el ejemplo de Nuestro Divino Salvador, cuando envió á las Indias á Sto. Tomas
y á S. Bartolomé
Refiere por último la excursión del P. Minaya hasta Nicaragua, distante 300 leguas do
Méjico
Resumen de la carta anterior
í"^-4írimera8 Letras Aposlólieas en favor de los Iridios : AUitudo Divini consUii
Resumen castellano de ésta Constitución
Expónense los privilegios contenidos en ella
paginas.
56
57
58
59
6i
62
65
67
BEAUTISMO DE LOS NEÓFITOS.
Cómo han de ser catequizados los Neófitos ?.....
Qué se hará cuando se duda si el Neófito está bautizado ó no ? .
Doctrina sacada de los Fastos sobre el particular
Si pueden ser bautizados sub conditione los Indios, que vienen al Paraguay fugitivos de
S. Pablo w
Si se podrá, cuando el Indio testifica estar bautizado
Si se podrá bautizar sub conditione, sin inquirir antes si están bautizados ó no
Diligencias que deben preceder al Bautismo, cuando hay alguna sospecha si se ha recibido
Instrucción del limo. Cortázar, Obispo del Tucuman, sobre el examen, catecismo y bau
tismo de los Negros é Indios ancianos
1^ Si tuvieron los adultos intención de recibir el Bautismo .
2o Si les echaron el agua
3** Si tuvieron algún conocimiento de ésta santa ceremonia .
4«> Si se hizo en lengua indígena, ó con intérprete que entendieron.
Si, faltando alguna de éstas cosas, se administrará el Bautismo absolute
Si concurriendo, se administrará sub conditione antes de catequizarle y confesarle
Si, cuando el Bautismo se da absolute^ como se ha dicho, se administrará con las ceremo-
nias acostumbradas
67
68
69
70
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
93Í5
Qué se hará, si no les pusieron el Oleo y Santo Grisma ?
Qué, si se equivocan, teniendo su Confirmación por el Bautismo? ....
Qué, si la noticia, que dan en el examen, no es la que tuvieron, sino la que después adqui
rieron ?
Si, cuando hay capacidad, se les deben ensenar antes los principales misterios de la Fé
Si el Bautismo en tal caso se deberá administrar con sobrepelliz, ele, y en la Iglesia
Si en dicho Bautismo convendrá que el casado ratifique el matrimonio estando allí la mujer,
Si ésta ratificación se hará sin Misa, sin ceremonias y sin amonestaciones.
Si dicha ratificación se deberá omitir en el Bautismo sub cmidilione.
Si en el Bautismo sub condUione se deberá confesar antes el que le recibe .
Si en caso de duda, será mayor yerro dejar de bautizar, que bautizar
Si se deberá llevar por separado el libro de Bautismo de los adultos
Si deberá ser bautizado sub condUione el que duda si tenia uso de razón, cuando le recibió
paginas.
70
PREPARACIÓN DE LOS NEÓFITOS PARA LA CONFESIÓN.
Cómo se han de preparar los Neófitos para la confesión ?
Doctrina del V. P. Santiago Alvarez del Paz
Qué misterios deben saber los Indios y Negros para confesarlos sin escrúpulo?
Si bastará que crean que hay un Dios en tres Personas, aunque no lo entiendan.
Si puede haber acto de Fe, aunque no se entienda el objeto creído.
Si el idiota tiene acto de Fé, cuando cree que es verdad todo lo contenido en la Biblia
Si basta creer que Dios hizo el mundo, aunque no perciban como lo hizo de nada .
Si basta creer que Jesucristo es Dios y hombre, que nació de una virgen, que murió por los
hombres en la cruz, y resucitó y subió á ios cielos, para que entienda la Concepción por
obra del Espíritu Santo
Si bastará creer que hay cielo para los buenos é infierno para los malos,para que crean que
hay Juez de vivos y muertos
Si bastará creer que hay una Congregación de gente, que se salva, para creer en la Iglesia
Católica
Si bastará que vengan á confesarse, para creer en el perdón de los pecados .
Si bastará saber que adoran á Jesucristo en la Hostia, para creer en la Eucaristía
Si á los Neófitos se les negará la absolución por falta de dolor
Qué, si no han procurado ni saben formarle? . . . ■
Si bastará en estos casos la diligencia del Confesor
Si bastará para absolverlos que repitan las palabras del Confesor, no dando ninguna señal
en contrario • •
Si los podrá confesar, cuando no han hecho diligencia para examinarse •
Si los puede absolver, aunque probablemente se queden muchos pecados sin confesar
Qué, si no se acusaren del número, ni del poco más ó menos ?
Qué, si se teme, que despachándolos, no lo harán mejor al año siguiente?
Si ésta necesidad ó imposibilidad bastará para dimidiar la confesión
Qué se hará, cuando no se puede averiguar qué penitencia les dieron ? .
Sí bastará saber si les mandó azotes ó rezos
Si pueden confesarlos los que no entienden la lengua ....
n
9U
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
Qué, si no hubiere otro que los enlienda, como sucede con los Angolas ?
Si convendrá que el Confesor les pregunte los pecados .
Qué, sí ellos se confesaren de algo, aunque desconcertadamente ? .
Qué, si no contaren más que historias, que no vienen al caso ?
Si se los podrá absolver estando en ocasión próxima .
Si se podrá creer en su palabra, cuando ofrecen arrojarla .
páginas.
72
PRIMERA MUJER DE LOS INFIELES SEOTN LA BULA « ALTITüDO. n
Por qué se ha de preferir la primera mujer de los gentiles ? .
Por qué se permite el casamiento con la que quieran, cuando no recuerdan cuál fué la
primera?
Si por primera se entiende la que tué prior jure 6 prior tempere
Si, cuando se casan con la que quieran, deberá hacerse coram Parodio et testibus
GRADOS DE CONSANaUINIDAD Y AFINIDAD EXTINGUIDOS .
Si los Neófitos necesitan dispensa en 3<» y 4» grado de consanguinidad y afinidad simple
Qué, si el 3° y -i" grado fuesen en línea recta de consanguinidad? ....
Qué, si el 3" y 4» grado fuesen en linea recta de afinidad?
Si la distancia de los grados mixtos se computa por el más remoto del tronco .
Si habrá impendimento entre dos Neófitos, cuando el uno ésta en 2<> grado y el otro en 3o.
Si para gozar de éste Indulto basta que uno de los cónyuges sea Neófito .
Si quedan indultados los Africanos y demás transmarinos
Si los Mestizos gozan del mismo privilegio
Si los Cuarterones y Puchueles participan de él
Si para clasificar los Cuarterones entra solo la mezcla con sangre Europea, y no la mezcla
con otras sangres transmarinas
PRIVILEGIOS DE LOS NEÓFITOS EN CUANTO AL AYUNO.
Qué Indulto tienen los Neófitos, en cuanto al ayuno, en la Bula Altitudoi.
Si en los Viernes de Cuaresma y en las Vigilias de Natividad y Resurrección están obligados
al ayuno
Qué, si el ayuno no fuese compatible con su oficio?
Qué, si ol ayuno no se concillare con su mala comida ?.
Qué, si no cuadra bien con el ejercicio, que tienen ?
Declaración de la misma Bula sobre el particular.
Si los Mestizos participarán también dé éste Indulto .
Doctrina de Montenegro sobre el caso
PRIVILEGIOS DE LOS NEÓFITOS, EN CUANTO A LA ABSTINENCIA ,
Si los Indios participan de los Indultos de los Blancos en las abstinencias
Si participan de la Cruzada para comer ex consilio uíriusque Medid ....
Si participan del Indulto Cuadragesimal en los tiempos presentes ....
74
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
935
PRIVILEGIOS DE LOS NEÓFITOS EN CUANTO A LAS FIESTAS.
Qué Indulto concede la Bula Altüudo sobre las Fiestas ?
Si habrá sufrido alguna modifícacion éste Indulto
Qué Oesla se halla añadida en el Ecuador por Pío IX?
Si podrán los amos obligará los Indios al trabajo en las Fiestas . . . .
74
76
77
78
79
PRIVILEGIOS DE LOS NEÓFITOS, EN ORDEN A LAS CENSURAS.
Si tienen los Indios algún caso ó censura reservada al Papa 75
A quién so concedió la facultad de absolverlos de ellas
Disposición del Concilio Límense sobre el particular
Si en el Ecuador estará vigente ésta disposición
Sí por la Constitución Apostolicce Sedis se habrá derogado éste Indulto para Censuras
Sección II. Privilegio para el matrimonio sin interpelación del cónyuge .
Letras de S. Pió V, para que los Neófitos puedan casarse Icgitimamento con la mujer, que
se bautiza con ellos, aunque no sea la primera : Romani Poníificis
Resumen castellano ...........
Concede facultad de dispensar con los Indios para casarse sin interpelación del Cónyuge
Gregorio Xlll en su Const. PopuUs ac Nationibus
Resumen castellano
Resuélvense algunas dudas sobre el particular .
Si el matrimonio de los InHeles es indisoluble
Si los matrimonios de los Infieles contraidos con impedimento dirimente serán válidos ?
Si los contraidos con impedimento dirimente jure naturce serán concubinatos .
Si en caso de duda se han de tener por válidos
Si las precedentes Constituciones se darian por presunción de nulidad del primer matri
monio ..."
Si los matrimonios de los Infieles tienen la misma firmeza, que los de los Cristianos
Si tendrán á lo menos tanta firmeza como el matrimonio rato
Si el Papa puede dirimir el maHrimonio de los ínfleles, cuando los dos cónyuges se con-
vierten á la Fé ?
Si lo podrá hacer, cuando el uno se convierte y el otro no quiere convertirse?
Qué, si el uno se convierte y el otro está ausente, y se duda si quiere convertirse?
Si le es licito al consorte Fiel habitar con el Infiel, si no quiere convertirse .
Si el matrimonio válido délos InOeles se ha de renovar coram Parocho et iestibus, cuando
se bautizan
Si se deberá hacer lo mismo, cuando el Neófito se casa con la que se bautiza con él
Si el relapso en la Infidelidad puede contraer con una mujer Infiel .
Que utilidad tiene la Constitución PopuUs ac Nationibus para éstas tierras ?
Const. In suprema de Benedicto XIV, en que concede lo mismo á los Catecúmenos de
Venecia
Resumen castellano de ésta Constitución y notas délos Fastos 83
Letras del mismo Benedicto XIV sobre el abuso del libelo de repudio, y mandando inter-
pelar al cónyuge : Aposíolici Ministerii ......... 85
TOM. I. in
80
81
936
índice del primer tomo,
Análisis de dicha Constitución Apostolici Ministerii
Prohibe el Papa á los Indios convertidos enviar libelo de repudio á sus mujeres
Ley de Moysos en el Deuteronomio, permitiéndolo
Palabras de Jesucristo explicando ésta ley ob diirüiam coráis,,, ab iniíio non fuit sic
Deducción de los Teólogos sobre la ilicitad del libelo en la ley Evangélica, por haber que
dado reducida la indisolubilidad á su primitivo estado
Más, dado que el libelo se tolerase entre los Hebreos, no se puede tolerar en la Iglesia
Por eso se establece Motu proprio que ningún convertido dé libelo de repudio .
La práctica de la Iglesia es interpelar á la mujer, para saber si quiere convertirse, ó no
Si está renuente la mujer, queda libre el Cristiano para pasar á otras nupcias, según
S.Pablo
Los Teólogos están divididos sobre cuándo sé disuelve el matrimonio .
En cuanto al marido Cristiano algunos piensan que desde el momento, en que la mujer
rehusa la conversión
Otros, desde que se celebra el segundo matrimonio ; y ésta opinión es la que se practica
por la S. Congregación
En cuanto á la mujer India, algunos piensan que queda ligada mientras viva su marido
Otros, que queda libre luego que el Cristiano pasa á otras nupcias.
Nada definen éstas Letras sobre la cuestión ; solo prohiben el libelo y mandan la inter-
pelación
Se señalan penas á los contraventores . . . '
Se declara que lo dicho en favor del marido Cristiano, se ha de decir vice versa de la mujer
Cristiana ,
Sección III. — Privilegios sobre absolución de Censuras
Facultad concedida por Gregorio XIII, Cum sicut exponi
Resumen castellano del Breve anterior
Se resuelven algunas dudas acerca de éstas Letras
Cuál fué el objeto de éste Breve Cum sicut exponi
Qué declaración contiene acerca del Breve Ofíícii nostri parles ? ....
Qué prohibición conlenia éste acerca do la absolución de la Herejía mixta?
Si en el Breve Cum sicut exponi se concede más de lo que concedió la Bula Allitudo.
Si por éste Breve se extiende cl privilegio al fuero externo
Si so extiende á los Africanos, y mixtos de Indio y Africano
Si gozarán del privilegio los Mestizos
Si pueden absolver de censuras á los Indios sus Párrocos y Confesores .
Si ésta facultad concedida por el Concilio Límense estará vigente fuera de la Archidiócesis
Doctrina interesante de Avcndano sobre el caso
Si éste privilegio sobre Censuras se habrá revocado en la Bula Apostolicaí Seáis
Sección IV. Privilegios de los Indios para el Precepto Pascual é Indulgencias .
Letras do Urbano VIII Cum sicut, designando el tiempo, en que los Indios pueden cumplir
con el precepto Pascual
Resumen castellano y notas do los Fastos
Favorece el Indulto á los Indios, Mestizos, Africanos y Mulatos ....
Aquí se entienden por Mestizos, quisanguinem Indicum el Europceum ex cequo participant
Por Mulatos, qni sunt j^íhiopico sanguine el Europceo ex cequo concreti .
páginas
86
)»
)>
87
88
89
»
90
91
91
92
INülCí: DEL PRIMER TOMO.
937
Según los Fastos, los Tercerones no participan de éste Indulto ....
En causas matrimoniales solo los cuarterones quedan fuera del privilegio
En cuanto á la extensión, se limita el Indulto á ciertas regiones ...»
Pero la costumbre es general en todas las Indias, según el Sínodo de la Paz, en 1595
Villarroel testifica la costumbre de cumplir con la Pascua hasta el Corpus
El Sinodo de Tucuman, en 1597, sefíala por término desde el Adviento á Pentecostés
El mismo término señaló el Sínodo del Paraguay, en 1603
Respuesta de la S. Congregación del Santo Oficio concediendo para la China, cuando hay
legítimo impedimento, dos ó tres meses antes ó después do la Pascua, y si fuere nece
sario, todo el curso del ano para el cumplimiento Pascual.
Nota. Avendano que el Indulto se concede por la penuria de Sacerdotes ; pero que no
se restringe, aunque la penuria no sea tanta en unos lugares como en otros
Letras de Paulo V Exponi Nobis. Pueden los Indios ganar las Indulgencias con solo la
Confesión
Se confirma el mismo privilegio por Urbano VIII : Provisionis nostrx
No puede el Obispo tener intención de no ordenar á los oriundos de Indios y Mulatos hasta
el cuarto grado ...,»...
De la confesión de los Indios por medio de intérprete .
Sección V. Libertad de los Indios
Constitución Cupientes de Paulo III sobre la libertad de los Neófitos en cuanto á sus bie-
nes y modo de vivir
Confirma ésta doctrina Clemente XI en su Constitución PropagandcB
Se prohibe su esclavitud por el mismo Papa : Pastorale ofjicium ....
Resumen castellano y notas de los Fastos
El Papa Paulo III en sus Letras Ventas ipsa probibe la esclavitud do los Indios.
Resumen castellano y notas de los Fastos
Exhorta S.Pio V al Rey de España en sus Letras Cum oporteat^ á que trate benignamente
los Indios
Inculca lo mismo al Cardenal Espinosa . , . .
Exhorta al Virey del Perú á que contribuya á la propagación de la
almas •..,...••
Sobre lo mismo, el Consejo de Indias
Escribe al Obispo del Brasil, que tenga un cuidado paternal de los
vizar sus costumbres
Sobre lo mismo, el Virey del Brasil
bAboga por la libertad de los Indios en Filipinas Gregorio XIV en sus Letras Cum siculi
Se citan otras Letras de Clemente VIII sobre la materia .....
Otras de Urbano VIII Commissum Nobis en defensa do la libertad de los Indios
Resumen castellano y notas de los Fastos .
Benedicto XIV en su Const. Immensa defiende la libertad de los Indios .
Resumen castellano y notas de los Fastos
Prohibe Gregorio XVI el tráfico de Indios y Negros, en sus Letras In Supremo,
Resumen castellano . .
Sección VI. Vicenales antiguas, que tenían los Misioneros de América .
Paulo lll concede á la Compañía do Jesús facultades extraordinarias en sus Letras Licet
debüum .........
Fé y conversión do las
Neófitos, y procure sua
pagmas.
93
9i
95
96
97
100
101
102
»
103
lOi
105
106
107
108
109
»
110
112
lU
»
116
117
938
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
Resumen castellano y notas do los Fastos
Facultades concedidas á S. Ignacio para las regiones ultramarinns.
Gregorio XIIl en su Constitución Provisionis nostrce concede las primeras vicenales
comunes con los Obispos, á la Compañía de Jesús, para las Indias Orientales y Occi-
dentales
Resumen castellano y notas de los Fastos
Revalidaciones de las Vicenales
Próroga las Vicenales Alejandro VIH, en su Constitución Ammarum saluti
Próroga do las facultades especiales por Urbano Vllí, en sus Letras Cum sicui,
Próroga de las mismas facultades por Clemente XII, en sus Letras Cum dudum
Separación de las Vicenales, comunes á los Obispos y á la Compañía, hecha por la Congrc
gacion de la Inquisición, y aprobada por Benedicto XI en sus Letras Cum Venerabilis
Documentos, en que se funda ésta separación
Texto castellano del Decreto de esta separación
En su Breve Animarum saluii próroga Clemente XIII á la Compañía las vicenales
Que es lo qué hoy está vigente de las facultades vicenales ? .
Sbccion VIL Declaraciones sobre Neóiilos, Cuarterones y Puchueles
Resumen de ¡as declaraciones de Benedicto XIV .
Se declara quiénes son Neófitos ....
Declaración sobre los Mestizos.
Declaración sobre los Cuarterones y Puchuelos .
Confirma Benedicto XIV las declaraciones anteriores .
Declaración del mismo sobre los lugares, á que se extienden las Vicenales
Declaración sobre los hijos y decendientes de los Indígenas .
Declaración sobre la información sumaria en las causas matrimoniales de los Neófitos
Dudas de sí tienen ó no valor al presente éstas declaraciones.
Confirma Clemente XI en su Constitución Alias la declaración sobro los Cuarterones
Revalida Clemente XI en sus Letras In ApostoUcce los matrimonios nulos contraídos después
de la declaración sobre los Cuarterones
Resumen castellano de éstas Letras y notas de los Fastos ....
Se facilita el modo de probar la soltería en las Letras de Inocencio XII Pro parle
Cédula auxiliatoria de los tres Breves anteriores. . . , . .
Declaraciones sobre el Bautismo de los Neófitos
De los misterios, que debe creer el adulto, que ha de bautizarse .
Sobre el Bautismo de los niños contra la voluntad de sus padres .
Si se podrá bautizar, cuando la madre es Cristiana y el padre Infiel, y cuando el padre es
Cristiano y la madre Infiel
Si se podrá bautizar al niño, cuando el abuelo paterno quiere, y los padres no
Qué se hará, cuando el padre Infiel dice que quiere bautizarse con su mujer é hijos, y des
pues se arrepiente ?
Será válido el Bautismo contra la voluntad de los padres ; qué se ha de hacer del niño bau-
tizado contra la voluntad de sus padres; cuántos testigos bastan para probar que uno
está bautizado; en qué pena incurre el que bautiza al niño contra la voluntad de sus
padres?
Si so puede bautizar á nlguno contra la voluntad de sus padres; y qué edad ha de tener para
esto?
páginas.
119
190
121
122
123
125
12S
130
131
135
138
\U
118
149
150
151
152
»
153
154
»
155
156
157
158
159
161
162
163
índice del primer tomo.
939
Qué voluntad se requiere ?
Será válido el Bautismo recibido contra su voluntad? ....
Qué se hará» cuando se dudo si el Bautizado tuvo intención ?.
Qué se hará, cuando el bauti/.ado niega que tuvo intención ? .
Sección VIII. Privilegios curiales. Sumarios antiguos, Privilegios caducos
Privilegios Civiles y Curiales
En los pleitos de los Indios debe precederse sumariamente .
Los Indios están relevados de la fianza de calumnia por sus delaciones ó acusaciones
Están exentos de espórtulas ó derechos de actuaciones
Sumario de los privilegios de los Indios, según el Concilio de Lima
Otro sumario, que trae el P. Alloza, en 1660
Privilegios, que han caducado para los Indios
De contraer matrimonio en el tiempo prohibido por la Iglesia, concedido por Pió IV, por
25 anos
Exención de entredicho concedido por Pió IV, por 30 anos ,
Indulgencia plenaria por convertir á un Innel : concedido por el mismo, por 20 anos
No han caducado las indulgencias concedidas por Clemente XI á los Indios del Paraguay, ni
las que concedió Sixto V al Hospital de Santa Ana de Filipinas
Sección IX. Doctrina de Santo Toribio para el gobierno espiritual de los Indios . ,
Resumen de la Acción segunda del Concilio de Lima acerca de los Indígenas .
Cánones de la Acción cuarta
Lo prescrito acerca de los Indígenas por los Sínodos de Lima III, V, VI, VII, VIII, IX y X.
Decreto acerca del matrimonio de los Infieles, que dio el primer Concilio de Lima, conforme
a la respuesta de Paulo IV
paginas.
i63
164
164
165
167
168
169
170
»
171
17i2
174
9*0 INÜICE DEL PRIMER TOMO.
LETRAS APOSTÓLICAS,
QUE SE CONTIENEN EN LA PRIMERA PARTE, POR ORDEN ALFABÉTICO.
paginas.
Alms, Clemente XI : se declara quiénes son Neófitos en América, y en que impcdimenlos,
y hasta qué grado pueden dispensarios los PP. do la Compañía de Jesús . . . loo
AUitudo^ Paulo III : se conceden á los Indios convertidos privilegios en cuanto al Bau-
tismo, Matrimonio, ayuno, dias festivos y absolución de reservados .... 65
Animarüm sahtti, Alejandro VIII : se prorogan las Vicenales concedidas á la Compañía de
Jesús 125
A7iimarum saluíi^ Clemente XIII : otra vez se prorogan dichas Vicenales . . . . \Ai
Aposiolici míHíjímt, Benedicto XIV : si un Indio casado con India se convierte á la Fe
debe interpelarla an eliam ipsa converli et cohabitare velit sine contumelia Creatoris . . í>5
Comtnissum, Urbano VIII : se prohibe bajo pona de Excomunión laloí sententios reservada ai
Papa el privar á los Indios do su libertad ó de sus bienes . ..... 109
Cum dudum, Clemente XII : se prorogan las facultades especiales concedidas á la Compañía
do Jesús en las Indias 130
Cum sicutf Pío V : es lícito absolver á los Indios, que se confiesan por intérprete . . 96
Cum sicuty Gregorio XIII : se declara que los Obispos de América pueden absolver in titro-
que foro de cualesquiera casos reservados al Papa 88
Cum sicut. Urbano VIII : se designa el tiempo para el cumplimiento del precepto Pascual á
los Indios, Mestizos, Moros y Mulatos 9í2
Cumsicuti, Gregorio XIV : cómo deben restituir los que causaron danos á los Indios en
Filipinas, cuando se intentó por primera vez convertirlos ; se sanciona con pena de
Excomunión la ley del Rey de España contra la esclavitud en éstas Islas . • . 108
Cum Venerabilis, Benedicto XIV : declaración de las facultades especiales, que tienen en
las Indias los PP. de la Compañía de Jesús, y especialmente de la de conceder dis-
pensas matrimoniales 131
Cupientes, Paulo III : se manda que á los Infieles, que se convierten, aunque sean hijos de
familia, se les conserven lodos sus derechos; se les conceden algunos privilegios, y se
señalan algunos remedios para que no se perviertan 97
índice del primer tomo. 9H
D.
páginas.
Düdum^ Alejandro VI : se confirma y extiendo la donación hecha á los Reyes Católicos, de
las tierras descubierlas y que descubrieren en el Nuevo Mundo 17
E.
Etsij Pió IV : se concede á los Indios por veinte y cinco anos poder casarse cuando están
cerradas las velaciones 1 68
ExtyniíB, Alejandro VI : se conceden á los Reyes de Castilla y León en las tierras descu-
biertas y que descubrieren, los privilegios, que tenian los de Portugal. ... 15
Bximicet Alejandro VI : se donan á los mismos los diezmos de América .... 20
Exponi Nobis^ Paulo V : que los Indios pueden ganar las Indulgencias, sin comulgar, con
sola la confesión á juicio del confesor 93
I.
In Aposlolicce, Clemente XI : revalida los Matrimonios, que hablan sido nulos en las Indias
después de la declaración de quiénes son Neófitos 156
Jmmensa, Benedicto XIV : se confirma lo dispuesto por Paulo III en sus Letras Pastorale,
y por Urbano VIH en su-Const. Commissum, en favor de la libertad é incolumidad de
los Indios 112
In suprema^ Benedicto XIV : da facultad á su Nuncio en Venecia, para dispensar á los In-
fieles de ambos sexos convertidos, que hubieren estado en el Catecubienado de dicha
Ciudad, el casarse con cualquier Fiel, sin interpelación del cónyuge Infiel . . 82
In supremo, Gregorio XVI : se prohibe hacer esclavos á los Indios y Negros, privarlos de
sus bienes y traficar con ellos . . , lu
ínter cmtera^ Alejandro VI : se hace donación á los Reyes Católicos, de todas las tierras
descubiertas ó que descubrieren en el Nuevo Mundo 12
Licet debiíuniy Paulo III : se conceden á los Misioneros de la Compañía de Jesús facultades
especiales en tierra de Infieles 117
Pastorale, Paulo III : se prohibe bajo pena de Excomunión laCce senteníias reservada al Papa,
hacer esclavos á los Indios, ó privarlos de sus bienes ...... 101
Populis ac Nalio7iibus, Gregorio XIII : se da á los Ordinarios, Párrocos y PP. de la Com-
pañía de Jesús eñ América facultad para dispensar con los Indios de ambos sexos
convertidos, el casarse con cualquiera Fiel, sin interpelación del cónyuge Infiel . . 77
Propagandas, Clemente XI : se confirman los privilegios concedidos á los Indios por los
Papas anteriores, y lo dispuesto por ellos para la incolumidad de los mismos. . . 100
Pro parte, Inocencio XIII í en América, en los lugares, que distan más de dos jornadas
de la Curia Episcopal, puede probarse la soltería ante el Párroco ú otra persona, que
sea de su agrado 158
9^2 índice del primer tomo.
páginas.
Provisionis nostme, Gregorio XIII : se conceden por primera vez las Vicenales en las Indias
á la Gonipaflia de Jesús 121
Provisionis noHrcB, Urbano VIH : confírmase el que los Indios pueden ganar las Indulgen-
cias, sin comulgar^ con sola la confesión á juicio del confesor 94
R.
Romani Pontífices^ Pío V : que los Indios convertidos pueden permanecer <son la mujer,
que se bautiza con ellos, dejadas las demás, aunque no sea la primera. ... 76
Vertías ipsa^ Paulo III : que no se puede privar á los Indios y otros Gentiles de su libertad
ni de sus bienes, y que todo lo que en contrarío se haga es nulo y de ningún valor. . 1 02
U.
Univer salís EcclesicB, Julio II : concede a los Reyes Católicos el patronato sobre las Iglesias
de América 24
Seis cartas de S. Pió V. á varios personajes, encomendándoles encarecidamente que se
trate bien á los Indios 104
índice del primer tomo. 943
LETRAS APOSTÓLICAS,
QUE SE CONTIENEN EN LA PRIMERA PARTE, POR ORDEN DE PONTIFICADOS.
Alejandro VI. P^^^°"^-
1493. Marzo 4. ínter mtera : donación de las Indias, dentro de ciertos límites, á los
Reyes Católicos ^2
» » 4. EximúB : se conceden los privilegios de los Royes de Portugal á los
de España en las tierras descubiertas 15
» Setiembre 26. Dudum : se confirma y extiende la donación de las Indias hecha á
los Reyes Católicos 47
1501. Noviembre 16. Eximke : donación á los mismos de los diezmos en América . . 20
Julio II.
1508. Julio 28. Universalis Ecdesice : se concede á los Reyes Católicos el Patronato sobre
las Iglesias de América , 2^
Paulo III.
1537. Mayo 29. Pastorale : so prohibe bajo pena de Excomunión hacer esclavos á los
Indios y privarlos de sus bienes \qi
» Junio 1. iáíít/Míto: se conceden á los Indios varios privilegios . ... 65
» » 2. Veritas ipsa : que no se puede privar á los Indios y otros Gentiles de su
libertad ni de sus bienes . * 102
1542, Marzo 21. Cupientes : que se les conserven íntegros sus derechos á los Infieles,
quese convierten ; algunos privilegios á los mismos ... 97
Pío IV.
1562. Agosto 12. Etsi : pueden los Indios por 25 anos casarse tempore velito (caducó) . 168
Pío V,
1571, Agosto 2. Romani Pontífices : que se tenga por legítima la muger, que se bautiza con
el Indio 76
Cum sicut : es licito absolver á los Indios, que se confiesan por intér-
prete. ... 96
Seis cartas á varios personajes encargándoles que miren por los Indios . 104
Gregorio XIII.
1573. Enero 1. Cum sicut : facultad á los Obispos de América para absolver de todos
los reservados 88
1 57 6. Noviembre 28. Príwtóíonw nostrce : se conceden las primeras Vicenales á la Compañía
de Jesús . . , 121
1585. Enero 25. Populis ac miionibus : se dispensa á los Indios convertidos de la inter-
pelación del cónyuge 77
TOM. I, 118
9u índice del primer tomo.
páginas.
Gregorio XIV.
1591. Noviembre 18. Cum sicut : cómo se ha de restituir á los Indios de Filipinas ; se pro-
hibe hacerlos esclavos . 108
Paulo V.
1609. AbriJ 18. Exponi Nobis : los Indios pueden ganarlas Indulgencias sin comulgar, con
solo confesarse 93
Urbano VIII.
1630. Abril 16. Cum sicut: cuándo pueden cumplir con el precepto Pascual 1 os Indios,
Moros, Mulatos y Mestizos 92
1634. Marzo 13. Provisionis nostrce : se confirma que los Indios pueden ganar las Indulgen-
cias, sin comulgar 94
1639. Abril 22. Commissum : se prohibe privar á los Indios de su libertad y de sus bienes. 109
Alejandro VIH.
1690. Marzo 30. Animarum saluti : próroga de las Vicenales concedidas á la Compañía de
Jesús 125
Inocencio XII.
1698. Mayo 3. Pro parte : facilita las informaciones sobre soltería en América . , . igg
Clemente XI.
1701. Abril 2. In Apostólicas : se revalidan los matrimonios nulos después que se declaró
quiénes son Neófitos 156
1704. Marzo 11. Propagandm : se confirman los privilegios, y lo dispuesto por los Papas
en favor de los Indios lOO
Clemente XII.
1734. Setiembre 9. Cum dudum : próroga de las facultades especiales de la Compañía de
Jesús 130
Benedicto XIV.
1744. Diciembre ^O.Immensa : se conflrma lo dispuesto por Paulo III y Urbano VIII, en
favor de la libertad ó incolumidad de los Indios . . . . n^
1745. Enero 16. In suprema : los Infieles convertidos, que estuvieron en el Catecume-
nado de Venecía pueden ser dispensados para casarse con cualquier
Fiel, sin interpelación del cónyuge g2
1747. Setiembre 16. Aposiolid ministerii : si un Indio casado con India se convierte, debe
interpelarla gg
1 757. Enero 27. Cum Venerabais : declaración de las facultades especiales de la Com-
pañía de Jesús 131
Clemente XIII.
1766. Setiembre 10. Animarum saluti : próroga de las Vicenales de la Compañía de Jesús 144
Gregorio XVI.
1839. Diciembre 3. In supremo : se prohibe hacer esclavos á los Indios y Negros, privar-
los de sus bienes y traficar con ellos 114
índice del primer tomo.
945
SEO-xrnsnDA. jpa.:rt:e
DE LOS PRIVILEGIOS DB LOS OBISPOS DE AMÉRICA.
Se divide en once secciones
Sección I. De la Consagración de Obispos
Dispensa Pió IV por sus Letras Ex swperrKB, para que en las Indias pueda hacerse la Con
sagracion por un solo Obispo,con asistencia de dos ó tres Dignidades ó Canónigos de la
Iglesia Catedral
Resumen y notas de los Fastos
Sección II. De la Consagración de los Santos Óleos
Oráculo de Pió IV, concediendo consagrar los Santos Óleos con el bálsamo del pais, y con
la mitad al menos del número de ministros, que se requiere
Concede Pió IV á los Obispos de América en su Const. Licet Ecclesia, facultad para con^
sagrar el Santo Crisma coa el bálsamo del pais y con el número de ministros, que
pueda haberse
Resumen castellano y notas de los Fastos
S. Pío V en sus Letras Digna reddimur, concede también facultad de consagrar el
Crisma con el bálsamo indígena
Doctrina de Avendaflo sobre éstas Letras
Si solo el bálsamo de Palestina estuvo en uso hasta el descubrimiento de América
Es privilegio ó declaración el consagrar el Santo Crisma con el bálsamo indígena ?
Se ha mudado por esto la materia del Sacramento ?
Tiene potestad el Papa de designar la materia especial de un Sacramento ?
El bálsamo de Indias es de diversa especie que el de Palestina ? .
Es necesario el bálsamo necessitau Sacramenti? •
Sección III. Facultad para dispensar de irregularidades
La concedió Pió V en sus Letras Deeens et debitum
Resumen castellano
Pueden en virtud de estad facultad dispensar en todas las irregularidades aun en
defecto, excepto la que se contrae por homicidio y simonía ?
Está por la sentencia negativa D. Feliciano de la Vega con otros
Afirman Morelli y Avendaüo . . . . •
• • • • • «
Lo mismo opinó una consulta de. Teólogos del Concilio Ilde Quito.
Sección IV. Juicios Eclesiásticos
Const. de Gregorio XIII Exposcit, en que se determina quiénes son en América los
de apelación en las causas Eclesiásticas
Resumen castellano y notas
Si las causas de los Obispos están sujetas á la Constitución Exposcit debitum
Si solo la Santa Sede puede juzgar las causas mayores ....
Santo
las de
jueces
475
176
177
180
181
»
182
183
»
\U
»
185
186
188
189
189
189
»
490
946 índice del PRIMER TOMO.
Si las menores se deberán juzgar ante el Concilio Provincial.
A quién loca conocer en las causas civiles de los Obispos ? ,
Si el Concilio puede conocer en las causas menores, cuando no hay doce Padres
Si el Concilio podra deputar algunos, que conozcan en las causas de los Obispos
Qué atribuciones tendrán los Deputados en éste caso ? .
DISPOSICIONES DEL CONCILIO DE TRENTO SOBRE LAS CAUSAS CRIMINALES MAYORES DE
LOS OBISPOS, Y CUALIDADES DE LOS TESTIGOS.
Dudas propuestas por Santo Toribio acerca del Concilio Provincial 191
1. Si el Concilio puede conocer en todas las causas pendientes en las Curias Sufragáneas . »
2. Si de las causas pendientes, que se ventilan en el tribunal de los Sufragáneos^se puede
apelar al Concilio, y no al Metropolitano »
3. Si el Concilio puede avocar á si las causas pendientes en la Curia Arzobispal . . »
A, Si se puede apelar de la Curia Arzobispal al Concilio, ó deberá ser al Papa . »
5. Si se puede apelar del Concilio á la Curia Arzobispal »
6, Si el Arzobispo puede por justas causas disolver el Concilio, sin contar con los Sufra-
7. Si el Arzobispo, como cabeza del Concilio, puede mandar y ordenar ; como imponer
silencio á los demás, mandar que se lea tal escrito, ó que alguno salga del Concilio y
cuando algún Sufragáneo le impide ó le perturba 6 se muestra inurbano ; si podrá pro-
ceder contra él »
8. Si el Arzobispo puede proceder con censuras y otras penas contra los Obispos quo
usurpan su jurisdicción en el Concilio, ó que quieren conocer en alguna causa pondienlo
en la Curia Arzobispal »
9. Si el Concilio puede nombrar Jueces para que fallen las causas pendientes, concluido
el Concilio ............. y>
10. A quién se podrá apelar en tal caso, de la sentencia de estos Jueces? ... »
11. Si el Concilio podrá recibir información, y formar proceso contra algún Obispo grave-
mente acusado, para transmitir las pruebas y el proceso al Papa 192
12. Si en las causas criminales menores de los Obispos que según el Tridentino toca cono-
cer al Concilio Provincial, los Jueces deputados por el Concilio para conocerlas deberán
ser Obispos
13. Si tales deputados podrán conocer en las causas, disuello el Concilio. ... »
li. Si dichas causas criminales menores se podrán tratar sin el número de doce Padres,
prescrito por el derecho ........... »
15. Si el Metropolitano puede conocer en las causas civiles de los Sufragáneos . . »
16. Si el Concilio Provincial puede conocer en las causas civiles del Metropolitano . . »
17. Si puede conocer también en las causas criminales menores del mismo Metropolitano,
y dado que sí, si podrá proceder á más que á una caritativa corrección ... »
18. Si el Concilio Provincial podrá castigar al Provisor ó Vicario General del Metropolitano
y proceder contra él en las causas criminales »
19. Si el Concilio Provincial podrá por algunas causas suprimir la Visita de todas las Dió-
cesis Sufragáneas basta que se concluya el Concilio »
índice del primer tomo.
947
20. Disponiendo el Tridentino que el Metropolitano pueda Tísilar las Diócesis Sufragáneas
con causa conocida y aprobada por el Concilio Provincial, si será necesario hacer infor-
mación de las causas urgentes para la Visita. Y si antes de pasará la información, se
deberá llamar al Obispo y oirle en el Concilio, para proceder según su respuesta á
ordenar y declarar que hay lugar á la Visita del Metropolitano, ó será suficiente que el
Concilio declare que el Metropolitano puede visitar á los Sufragáneos por haber quejas
y representaciones contra ellos, sin necesitad do llamar al Obispo y oirle en presencia
del Concilio (Hasta aqui Santo Toribio)
192
CAUSAS DE LOS CABILDOS CATEDRALES,
Puede el Obispo proceder sin Adjuntos en las causas criminales de los Prebendados
Si el Cabildo ó algún miembro de él puede ser juzgado por el Obispo .
Qué dispone el Tridentino acerca de los Adjuntos ? . . . .
Esta disposición habla solo con los Capítulos exentos ? . . .
Doctrina del Señor Villarroel sobre el caso
Presenta tres argumentos del Señor Solorzanó en favor de los Prebendados
Refuta los tres argumentos, y trae una decisión de la Sagrada Congregación
Agrega la doctrina de Barbosa en apoyo de su opinión ....
193
194
197
1)
CAUSAS DE LOS REaULARES.
Si las causas de los Regulares se comprenden en la Constit. Gregoriana Bxposdt
Qué, si los Regulares fueren exentos ?
Si las causas de los exentos se pueden terminar en Indias ....
Modo de proceder en las causas de los Regulares
Doctrina del Señor Villarroel á éste propósito
Privó el Tridentino á los Regulares del derecho de elegir Jueces conservadores?
Qué disposición nueva dio sobre esto Clemente XIII en su Const. Cum omnium?
200
»
201
»
202
JUECES DE LAS CAUSAS ECLESIÁSTICAS.
Quiénes son los Jueces competentes en las causas Eclesiásticas?
Qué se establece en la Constitución Quamvis paterníB^ de Benedicto XIV, acerca de los
Jueces Eclesiásticos ?
Si deben ser idóneos según la norma del Tridentino .
Si deben ser constituidos en Dignidad
Si para cada Diócesis deberá nombrar cuatro el Concilio Provincial ?
Si fuera del Concilio se podrá subrogar otro, cuando falte alguno .
Si éste nombramiento loca al Obispo, y si ha de ser con consejo del Cabildo
Si deben ir á la Santa Sede los nombres de los deputados dentro ó fuera del Concih'o
Se recomienda aquí la celebración del Concilio, para nombrar dichos Jueces
203
948
índice del primer tomo,
CAUSAS MATRIMONIALES.
Modo de proceder en ellas prescrito por Benedicto XIV en Su Gonslit. Deimiseraliofie
Debe observarse solo en las causas, en que se disputa del valor del matrimonio ?
páginas
205
207
DEFENSOR DEL MATIMONIO.
Cuál es el ofício del Defensor ?
Si está obligado á asistir al juicio, cuantas veces se trata la causa.
Si se le debe citar para presenciar el examen de tos testigos.
Si á él le (oca defender el matrimonio verbalmente ó por escrito .
Si será irrito y nulo el acto judicial sin su presencia ....
Si toca al Ordinario el nombramiento del Defensor ....
Si puede ser removido por el Ordinario con justa causa
Si está obligado á prestar juramento, y si deberá renovarle en cada causa
Quiénes son los Jueces designados para las causas de nulidad?
Si el primer Juez será siempre el Ordinario ?
TRAMITES DE PROCESO.
Qué trámites se deberán seguir en las causas de nulidad ?
Si, cuando en primera instancia se da sentencia en favor del matrimonio, se debo abstener
el Defensor de toda apelación
Si estará obligado á apelar, cuando se da sentencia en contra ....
Podrán los cónyuges pasar á otras nupcias con una sola sentencia en su favor .
Si deberá apelar el Defensor, cuando en segunda instancia se falla en favor del matri-
monio
Si deberá apelar en caso contrario, no existiendo dos sentencias conformes y contrarias al
valor del matrimonio
Si con la tercera sentencia quedará concluida la causa ?
A qué Defensor tocará la causa en caso de apelación ?
Qué, si en segunda instancia tocare conocer al Metropolitano, al Nuncio, ó al Obispo más
próximo : qué Defensor deben elegir?
Qué, si tocare al Juez que no tiene tribunal, ni Jurisdicción Ordinaria ? .
Qué honorarios recibirá el Defensor por su oficio ?
Si lo hará de caridad, como lo suplican las Letras
Si le pagará la parte, en cuyo favor trabaja
Si se le pagará de las penas impuestas en el tribunal, donde ejerce su oficio .
Si ésta Constitución está vigente en las Indias
Si se prohibe por la Constitución Benedictina despachar éstas causas sumariamente .
208
»
212
MATRIMONIO RATO.
Qué se requiero para la válida y licita dispensa del matrimonio rato ?
Si se necesitan pruebas de no haber sido consumado .
Si puede disolverse sin justas causas •
índice del primer tomo.
949
Qué trámites pide ésta Dispensa ?
Si el Ordinario deberá entablar la información
Si se deberán dirigir preces á la Santa Sede
Si solo el Papa puede dispensar
páginas.
212
MODO DE CELEBRAR LOS CONCURSOS A PARROQUIAS.
Qué dispuso Benedicto XIV en su Constitución Cum ültid, sobre los concursos á Parro
quias?
Las Parroquias deben proveerse en los más dignos
S. Pío V concedió facultad de apelar.
La S. Congregación del Concilio expidió unas Letras á 16 de Noviembre de 1720, en que
prescribe el modo de hacer el examen, y algunos requisitos para la apelación
Benedicto IV, para evitar algunos inconvenientes, añade nuevas reglas sobre lo que se ha
de practicar antes y después del concurso, y en caso de apelación
Sbccion V. Facultad para dispensar de ilegitimidad
Letras de Gregorio XIII : Nuper ad Nos .
Resumen castellano y notas de los Fastos .
Sección VI. Vicenales amplísimas de los Obispos de Indias
Letras de Clemente XIV /n ApostoUcce. Texto castellano
Texto latino
Cédula Real comunicando á los Obispos de Indias la próroga de éstas Vicenales
Breve de Pió Vil In supremo^ en que se concede la próroga de las Vicenales. Texto cas-
tellano
Texto latino . .
Sección VII. Instrucción para hacer la visita ad limina. Texto castellano.
Texto latino
Sección VIII, Se comunican las Sólitas á los Vicarios, si el Obispo muriere sin delegarlas
en la Constitución de Benedicto XIV, Quamvis in calce
Sección IX. Délas Só/ttó5
Se puso un índice minucioso de éstas facultades extraordinarias de los Obispos de América
en la pág ..••...*••.•«
Sección X. Jurisdicción Castrense y controversias suscitadas entre los Obispos y los Vica
rios Castrenses
Preámbulo sobre la Jurisdicción Castrense
Breve relación de los privilegios Castrenses, por orden cronológico
Letras de Pió VI Cum in exercitibuí^ próroga del Indulto por siete anos.
Instrucción del Vicario General para los Subdelegados Castrenses .
Id. id. para los Capellanes de Marina
Id. id. para Capellanes de Tierra . . . ,
Se nombra Subdelegado Apostólico y Teniente Vicario General al Obispo de Quito
Declárase qué personas pertenecen á la Jurisdicción Castrens e . . ,
Declárase á qué personas se extiende el Indulto de carnes y lacticinios .
Instrucción del Vicario General sobre el ayuno y el precepto de no promiscuar.
213
215
218
222
223
226
228
»
231
238
243
»
303
324
325
329
332
336
340
342
344
345
950 índice del PRIMER TOMO.
Próroga del Indulto por Pie VII, en sus Letras Cum in Regis 346
Pío VII en su Cónst. Compertum est determina qué personas cslán sujetas á la jurisdicción
Castrense, y la proroga por siete anos . • 350
Proroga la jurisdicción Castrense por siete anos Pió VII en la Const. Majestatis tuce. . 355
Succión XI. Ordenaciones varias para el Gobierno de los Obispos 856
Inocencio XIII da sus Letras Apostolid minüicriiy para restaurar la disciplina Eclesiástica
en los Reinos de España »
Pío IV condena los Recursos de fuerza en una carta dirigida al Arzobispo de Santiago de
Chile 365
Declara Pió IX que no puede el Cabildo revocar la jurisdicción del Vicario Capitular . . 366
Declara Pió IX en sus Letras Romanus Ponlifex, que el Cabildo no puede limitar la juris-
dicción del Vicario Capitular, ni elegir para éste cargo al que ha sido presentado para
Obispo do aquella Sede 367
Por sus Letras Ovinium saluti concede Benedicto XIII un altar privilegiado á todas las
Iglesias Catedrales 370
Concede Clemente XIII en su Const. Inexhaustum á los Arzobispos y Obispos facultad de
dar la bendición Papal dos veces al áfio »
-<#=<2;CÍ<25Cft^
índice del primer tomo. 951
LETRAS APOSTÓLICAS.
QUE SE CONTIENEN EN LA SEGUNDA PARTE, POR ORDEN ALFABÉTICO.
-^t>5>dl>í*>f>-
A.
páginas.
Apostolici ministerü, Inocencio XII : sobre varios puntos de disciplina Eclesiástica, que
deben observarse en los Reinos de España 356
AposloUcce SediSt Pío IX : se determina el número de censuras latee sententúB . . . 297
C.
Comperium est. Pió VII : se determina quiénes están sujetos á la jurisdicción Castrense, y
se proroga ésta por siete anos 350
Cum illud. Benedicto XIV : se prescribe cómo se ha de hacer el concurso á Parroquias . 212
Cumin exercilibüs^ Pió VI : se proroga por siete anos la jurisdicción Castrense . . 325
Cumin Regis, Pió VII : se proroga la jurisdicción Castrense por oíros siete anos . • 346
D.
Decens et debitum. Pió V : se concede á los Obispos de América facultad para dispensar
de irregularidades . . 184
Dei miseratione. Benedicto XIV : modo de proceder en las causas, en que se díspula de la
validez del matrimonio 205
Digna reddimur. Pió V : puede usarse en América del bálsamo indígena para la confección
del Crisma 182
E.
Exposcit, Gregorio XIII : determina quiénes son en América los jueces de apelación en
todas las causas Eclesiásticas • . • 188
Eat publicis^ Pío IX : se reprueban los recursos de fuerza . . . . . « 365
Ex supernm, Pió IV : se dispensa para que en América se pueda hacer la Consagración de
Obispos por un solo Obispo 176
TOM. I. 119
952 índice del PRIMER TOMO.
páginas.
I.
In Apostólicas, Clemente XIV : se conceden á los Obispos de América Vicenales amplísimas. 226
Inexhaustum, Clemente XIII : se concede á los Obispos facultad de dar dos veces al ano
bendición Papal 370
In supremo, Pió VII : se prorogan las Vicenales de los Obispos de América . . . 231
Licet Ecclesia, Pió IV : se da facultad para que en América se confeccione el Crisma con
bálsamo indígena, y se consagre con el número de ministros, que cómodamente se pueda. 181
M.
Majestatis liice^ Pío Vil : se proroga por siete anos la jurisdicion Castrense . . . 355
N.
Non levi. Pío IX : se declara que no puede el Cabildo Catedral revocar ni coartar la
jurisdicción del Vicario Capitular 3g5
Nuper ad Nos, Gregorio XIII : se da á los Obispos de América facultad de dispensar de
ilegitimidad para recibir todas las Ordenes, aun el Presbiterado. . . . 222
O.
Omnium saluti, Benedicto Xlll : se concede á todas las Iglesias Catedrales, que no lo
tuvieren, un altar privilegiado . 379
Q.
Quamvis in calce, Benedicto XIV : comunica las Sólitas á los Vicarios Capitulares , , 243
Quamvis paternce, Benedicto XIV : se manda que no se delegue el conocimiento de las
causas sino á los jueces Sinodales ; quién debe elegirlos, y qué cualidades han de tener. 203
R.
Romanus Pontifex, Pío IX : declara que no puede el Cabildo Catedral elegir por
tiempo determinado el Vicario Capitular, ni reservarse parte alguna de jurisdicción,
ni remo verlo, ni elegir para éste cargo al presentado para Obispo de aquella
Diócesis 857
LAS MISMAS LETRAS POR ORDEN DE PONTIFICADOS.
Pió IV.
1562. Agosto 11, Ex supernas : en América puede hacerse la Consagración de Obispos
por un solo Obispo • . . . 176
» » 12. Licet EcclesicB : se conceden facultades especiales á los Obispos de
América para la confección del Crisma 181
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO. 953
páginas.
Pío V.
1571. Agosto 2. Digna reddimur : en América puede usarse del bálsamo del país para la
confección del Crisma 182
» j> 4. Decens et debüiim : se concede á los Obispos de América facultad de dis-
pensar de irregularidades 184
Gregorio XIII.
1573. Mayo 15. Exposcií : quienes son en América jueces de apelación en las causas
Eclesiásticas .......... 188
1576. Enero 25. Nuper ad Nos : facultad á los Obispos de America para dispensar de
ilegitimidad . .222
Inocencio XIII.
1723. Mayo 13. Apostolici ministerii : sobre varios puntos de disciplina, que deben ob-
servarse en España 356
Benedicto XIII.
1724, Agosto 20. Omnium saluíi : altar privilegiado para todas las Iglesias Catcdrides . 370
Benedicto XIV.
1741. Agosto 26. Quamvis paíerncB : quQ el conocimiento de las causas no se delegue
sino á las jueces Sinodales 203
» Noviembre 3. Dei miseraíionc : modo de proceder en las causas, en que se cuestiona
de la validez del Matrimonio 205
1742. Diciembre 14. Cuín illud : cómo se ha de hacer el concurso á Parroquias . . 212
1743. Enero i6. Quamvis in calce : comumosicion de las aSóUY^$ á los Vicarios Capitu-
lares 243
Clemente XIII.
1762. Setiembre 3. Inexhaustum : los Obispos pueden dar dos veces al ano bendición
Papal 370
Clemente XIV.
1770. Marzo 27. In ApostoUcm: Vicenales amplísimas á los Obispos de América . . 226
Pío VI.
1775. Octubre 26, Cum in exercitibus : próroga de la jurisdicccion Castrense . . . 325
Pío VII.
1803. Diciembre 16. Ctfmw-R^^tó: próroga de la jurisdicion Castrense . . . . 346
1807. Enero 7. Compertum est : se determina quiénes están sujetos á ésta jurisdicción. 350
1815. Julio 28. il/a;e5/fl¿w ¿m¿b: próroga de la jurisdicción Castrense . . . 355
1816. Mayo 10. /íi ««premo : próroga de las Vicenales de los Obispos de América . 231
Pío IX.
1856. Noviembre 27. Ex publids : reprobación de los recursos de fuerza ... 365
1858. Diciembre 15. Non levi : no puede el Cabildo revocar ni restringir la jurisdicción
del Vicario Capitular . 366
1869. Octubre 12. Aposlolicoí Sedis : se determina el número de censuras latee sententim, 297
1873. Agosto 20. Romanus Pontifex : declaración sobre la elección del Vicario Ca-
pitular . . » . 367
9U
índice del primer tomo.
OTEROEI^A. :PAJEITE
Divídese on cuatro secciones
Sección I. Privilegios de los Regulares
Sección 11. Restricciones de los privilegios de los Regulares .
Sección HI. Fundación de casas Religiosas en América
Sección IV. Ordenaciones varias, que afectan á los Regulares de América
páginas.
375
468
519
566
LETRAS APOSTÓLICAS.
QUE SE CONTIENEN EN LA TERCERA PARTE, POR ORDEN ALFABÉTICO,
Accepimus, Paulo V : que los Religiosos pasen á las Indias por el camino recto .
Ad compescendum, Gregorio Xlll : contra los Regulares apóstatas en América
Ad pastorale, Inocencio XII : suprimense las exenciones personales de los Regulares en
América
Ad unúrersalis. Pió IX : son nulos los votos solemnes de los Religiosos, si no han pre-
cedido los simples
Alias ad supplicationem^ Julio II : comunicación de privilegios entre Dominicos y Menores.
Alias a felicis^ »
Alias a {el%c%s\ »
Alias a felieis, »
Alias a felicis, Clemente XI ;
sobre los Agustinos
Alias a nobis, Urbano VIII : se confirma la facultad concedida á los Provinciales de los
Observantes en América de enviar Comisarios al Capítulo General . . .
Alias felicis, León X : primeras facultades concedidas á los Misioneros Franciscanos en
suspensión de la Bula Inscrutabili en España
suspensión de la Bula Inscrutabili en Portugal
se concede la alternativa á los Agustinos de Michoacan .
se confirma la precedencia de los Franciscanos Descalzos
América
Alias ¡elicis^
Alias felicis,
Pauló III : confírmase la Omnímoda de Adriano VI
Urbano VIII : sobre la limosna de los Párrocos en los entierros, que se
hacen en las Iglesias de los Regulares ....
» » revócanse los Oráculos, en que se conceden privilegios á los
Regulares
» los Comisarios de los Observantes en las Provincias de
América tienen cuando volvieron á sus Provincias, el honor
y la precedencia de los que han sido Definidores .
» sobre el gobierno de los Frailes Franciscanos Descalzos de
América
» se confirman y declaran las Letras anteriores sobre el
gobierno de los Franciscanos descalzos de América, y se les comunican los privilegios
que tienen los de España
Alias felicis,
Alias posíquam.
Alias postquam.
Alias pro felicis.
572
567
499
517
877
488
489
573
636
677
377
390
416
497
578
581
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO. 955
páginas.
Alias pro parte, Clemente Xll : en Nueva-Granada los Priores y Vicarios de los Conven-
Hilos Dominicanos tienen voto en el Capítulo Provincial 6i3
Alias pro parte, » » sobre los Agustinos, que buscan asilo en otras Ordenes 666
Alias pro parte^ Clemente XIV : se refunde el cargo de Comisario en el de Prefecto en
el colegio de Querétaro, Zacatecas, etc., de la Orden de San Francisco ... 678
Apostolatus, Inocencio XI : fundación del Monasterio de Trinitarias en Lima . 549
Apostolatus, Benedicto XIII : que se observen las Bulas Inocencianas en los Colegios de
Menores en el Perú 651
Apostolice nobis, Urbano VIII : fundación del Monasterio de Santa Catalina en Lima . 538
Apostolid muneris, Gregorio XIII : fundación del Monasterio de la Trinidad en Lima . 528
Apostolieum, Clemente XIII : se confirman el Instituto de la Compañía de Jesús, los Ejer-
cicios de S. Ignacio y las Congregaciones de Escolares 673
C.
Catholicw fidei, Pió VII : restablécese la Compañía de Jesús en Rusia .... 690
Christifidelitm, Paulo V : fundación de la Provincia de Mercenarios en Guatemala . . 537
Christifidelium, » se divide en dos la Provincia de Mercenarios de Lima . . 537
Circumspecta, Urbano VIII : pueden los Provinciales de los Observantes en América enviar
Comisarios con voto al Capítulo General 575
Crediti nobis, Clemente XII : apruébanse los nuevos Estatutos para los Belemitas . . 663
Cum ad regendas, Sixto V : que el Comisario General de los Menores en América tenga
voz activa y pasiva en el Capítulo General 5gg
Cum mper. Benedicto XIV : se da facultad á los Obispos de América para conceder las
Parroquias á los Clérigos ó Presbíteros Seculares, que fueren idóneos ... 500
Cum sicuí, Paulo III : se crea la Provincia de Dominicos en el Perü . • . . 520
Cum sicut, » que el Provincial de los PP. Dominicos en el Perú continúe, con-
cluido el tiempo, cuatro anos más 566
Cum sicut, Gregorio XIII : indulgencia al partir los PP. Dominicos para Filipinas . . 527
Cumsicui, Urbano VÍII : órdenes fa;/ra /empora á los Observantes .... 417
Cum sicut, » que las dementes no se cuenten en el número de veinte y una
Religiosas, que debe haber en los Conventos de Carmelitas
í>escalzas 5^g
Cum sicut, » se revocan los privilegios de los Regulares, en lo que concierne
al Santo Oficio , ^95
Cum sicut, » precedencia de los Franciscanos Descalzos sobre los Agustinos. .582
Cumsicut, » óráenes extra témpora k los ^gusi\nos ..... 41 g
Cum sicut, Inocencio XII : se concede que haya doce Maestros en la Orden de S Agustín
€>n Méjico ^^^
Cum ncut, Clemente XI : órdenes extra témpora á la Orden de San Hipólito '. . . 635
Cum sicut, » el Provincial de S. Diego en Méjico no puede renunciar la
precedencia sin consentimiento del Deflnitorio y Discretorio 638
Cum sicuí. Benedicto XIII : el Prefecto General de los Belemitas puede por nueve anos
reunir el Capitulo General y presidirlo 650
Cum sicut, Clemente XII : que el Capítulo General de S. Hipólito se celeb/e de seis en
«*^ís2no8 . . , 660
956
índice del primer tomo.
D.
Decet Nos, Urbano VIII : declárase quiénes son alumnos de la Provincia de Franciscanos
de Lima para poder obtener dignidades
Decet Romanos Pontifices, Clemente XIII : para dar la Bendición Papal deben los Regula
res pedir licencia al Ordinario
Decet Romanum Ponlificem, Pió VI : respuesta á las dudas propuestas por los Misioneros
Descalzos de América
Devotionis, Clemente VII : facultades á los Misioneros de Nueva-Espana ; resumen .
DilecU Filii^ Inocencio IX : se declaran exentos los PP. Dominicos del Perú, de Ja con
tribucion del Seminario
Divina disponente^ S. Pió V : indulgencias á los Monasterios del Perú .
Divini cultusy Pió VI : revocación de las exenciones de pagar diezmos .
Dudum felicis, Clemente X : se da facultad á los Frailes Menores para establecer la Cofra
día del Cordón en las Indias
Dudum felicis, Inocencio XI : comprende á los Agustinos Descalzos de España é Indias
el Decreto dado para los Calzados
Dudum per nos, León X : comunicación de privilegios entre los Mendicantes .
Dum ad ubercs, Sixto V : fundación de una Provincia de Franciscanos Descalzos en
Filipinas
Dum intra mentis^ León X : se restringen en favor de los Obispos los privilegios de los
Mendicantes ...
páginas.
576
505
-458
389
409
401
506
588
595
376
530
469
E.
Ecclesice Catlwlicm, Inocencio XI : se erigen colegios de Frailes Menores para Misiones,
y se forman Estatutos para su gobierno . . 600
Ecclesice Catholicas^ » » se confirman estos estatutos . . . . . 615
Ecclesiaí CatholiccB, » >» se erige on Congregación Religiosa la Cofradía de los
Belemitas en Guatemala 552
Emanavit^ » » precedencia de los Dominicos sobre los Menores en
Quito 599
Emanavitf Inocencio XII : precedencia de los Franciscanos Descalzos sobro los Agustinos
en Méjico 633
Emanavitf Clemente XII : que no tengan prelacias los ordenados in sacris en la Orden de
San Hipólito 654
Emanavitf » » el Semimario de Franciscanos Descalzos de Pachaca se ex-
tiende á Cimapan 659
Ex debito, Paulo III : los Misioneros de Nueva-Espana tienen las facultades de los que
Tan á tierras de ínfleles ; resumen ^ . . . 392
Ex debito, Inocencio XI : se prohibe á los Agustinos salir sin companero, y llevar capa
y sombrero en Méjico y Michoacan 626
Ex debilOf Inocencio XII : se erígela Congregación de S. Hipólito en Orden Regular • 555
Ex debito, Clemente XI : se erige la Congregación de Belemitas en Orden Regular . . 558
índice del primer tomo. 957
páginas.
Exemplis Prcedecessorum, Benedicto XIV : rito que han de observarlos Regulares para dar
la Bendición Papal ^^8
Extmice devotionis, Gregorio XIII : concédese á las Religiosas del Convento de la Encar-
nación de Lima recibir educandas . 526
Ex injunctOf Inocencio XI : se confirman Jos Decretos del Capítulo de S. Juan de Dios . 624
Ex injuríelo, Inocencio XII : aprobación de las Constituciones de la Orden de San Hipólito. 557
Exponi 7iobis, Adriano VI : concede Adriano VI á los Mendicantes, que vayan á América,
toda su autoridad in uCroque foro, según lo creyeren conveniente para la conversión de
los Indios 382
Exponi nobis, Paulo III : se confirma la fundación de la Provincia de PP. Dominicos en el
Perú 521
Exponi nobis, S. Pió V : se concede á los Regulares en América ejercer oficio de Párrocos,
y confesar y predicar con licencia de sus Superiores, obtenida en el Capítulo Provincial. 397
Exponi nobis^ Gregorio XIII : fundación de la Provincia de PP. Dominicos en Filipinas • 527
Exponi nobis, Gregorio XIV : órdenes extra temporal los PP. Dominicanos en el Perú . 407
Exponi nobis, Paulo V : precedencia del Clero Secular sobre el Regular. ... ASÍ
Exponi nobis^ Urbano VIII : dudas del Arzobispo de Manila acerca de su jurisdicción sobre
los Regulares 492
Exponi nobis, » » otras dudas del Arzobispo de Manila sobre lo mismo . . 495
Exponi nobis : Alejandro VII : que tengan sufragio los Definidores Mercenarios del Cuzco,
que llegaron á Roma concluido el trienio . • « 583
Exponi nobis, » » cualidades para ser Presentado en la Orden de la Merced . 584
Exponi nobis, » » los Franciscanos Descalzos de América gozan de los privi-
legios de los de España 587
Exponi 7iobis, Inocencio XI : alternativa en la Orden de S. Agustín .... 590
Exponi nobis, » » no se suspende el oficio de Provincial en la Orden de
S. Agustín, en las Indias por alegato de nulidad . . 592
Exponi nobis, » » apruébase la compra de habitación en Madrid para el Pro-
curador de Agustinos de Quito 594
Exponi nobis, » » confírmase la decisión de la Congregación sobre la alterna-
tiva de los Menores en las Indias . • . . 595
Exponi nobis, Alejandro VIII : se aumenta hasta doce el número de Maestros de la Orden
de S. Agustín en Quito 629
Exponi nobis, Inocencio XII : los Observantes de Indias tienen hospedería en el Convenio
de Araceli en Roma « 631
Exponi nobis, » » que el hermano del Provincial ó Prior no puede sücederle
en éste cargo, en la Orden de Santo Domingo . . 631
Exponi nobis, » » que de la Provincia de Recoletos de Méjico se elija siempre
un Definidor 632
Exponi nobis^ Clemente XI : no se admitan ilegítimos en los Dominicos de Puebla de los
Angeles 638
Exponi nobis, » » se revoca la Alternativa de los Agustinos en la Provincia
de Gracia en América 640
Exponi nobis, » » que el visitador de los Conventos de Menores de Chile se
tome del Tucuman 644
958 índice del primer TOMO.
páginas
Exponi nobis, » » se extiende á 2i el número de Maestros de la Orden de
S. Agustín en el Perú 645
Exponi nobiSj Inocencio XIII : otros seis Grados de Maestros para la Orden de S. Agustín
en el Perú ..... . . 646
Exponi nobis, » » se conceden ocho Grados de Maestros á la Orden de
S. Agustin en Méjico »
Exponi nobis, » » otros seis Grados á la misma Orden en Michoacan . . »
Exponi nobis, » » se confirman los Estatutos de la Orden de S. Hipólito. . 647
Exponi jiobia. Benedicto XIII : los Presbíteros de S. Juan de Dios pueden administrar los
Sacramentos, que no son propios del Párroco . . 429
Exponi nobis, » » qíie el Procurador General de S. Agustin y el Superior del
Convento de Manila tengan voto en el Capitulo Provincial. 650
Exponi ttobis, Clemente XII : que algunos Frailes Franciscanos Descalzos gocen del título
y preeminencias de Padres de Provincia ... 655
Exponi nobis, » » el canto Gregoriano no obliga á los Franciscanos Descalzos. »
Exponi nobis, » » que el Visitador de los Franciscanos Descalzos de Filipinas
sea de la misma Provincia 658
Exponi nobis, » » que en el Perú y en Chile conserven los Conventillos de Do-
minicos los privilegios,que han poseído hasta ahora, y sus
Prelados tengan voz activa en los Capítulos Provinciales
y otras elecciones 484
Exponi nobis, » » los cuatro Doctrineros más antiguos tienen privilegios de
Provincial en la Provincia de Agustinos del Smo. Nombre
de Jesús en Méjico . 664
Exponi nobis, » » que solé tres graduados gozen del título de Maestros, en la
Provincia del Smo. Nombre de Jesús de Agustinos en
Méjico »
Exponi nobis, » » los Provinciales de la Orden de S. Agustin pueden en Amé-
rica expulsar á los incorregibles, sin esperar la aproba-
ción del General 665
Exponi noMs, y» » no se admitan Mulatos ni Mestizos en los Agustinos de
Méjico . . 668
Exponi nobis. Benedicto XIV : se da facultad al Arzobispo de Lima, para que todos los
anos ordene aun de Presbíteros á algunos del Oratorio
á título de Misión 436
Exponi nobiSy Clemente XIII : que nada se Innove en los estatutos del Colegio de Francis-
canos Descalzos de Pachuca 671
Exponi nobis, » » en América el Prefecto de Misiones de la Orden de S. Fran-
cisco tiene lugar entre los Discretos .... 676
Exponi nobis, Clemente XIV : se conceden á los Menores Misioneros en el Pero los pri-
vilegios de los Predicadores Generales 677
Exponi nobis. Pío VI : que no se remuevan los Guardianes y Vocales de los Observantes,ni
se les prive de voz activa y pasiva en América, antes de tener el Capítulo General. . 682
Expositum nobis, Clemente VIII : se prohibe á los Párrocos llevar más derechos por los
que se entierran en las Iglesias de Regulares -**!
índice del primer tomo. 959
páginas
Exposiium nobist Paulo V : se prohibe á los Párrocos llevar dobles derechos por los que
se entí erran en las Iglesias de los Agustinos 412
H.
His quíBj Clemente VIII : que en la Orden de S. Francisco en las Indias solo puedan ser
promovidos á Provinciales ú otra dignidad los que sean de la misma Provincia . . 569
I.
Illius, qui ckaritas^ Inocencio XI : alternativa en la Orden de Menores en las Indias . 589
Injuncti, Gregorio XV : que los Visitadores de los Mercenarios en América no ejerzan
jurisdicción sin mostrar las Patentes 572
Injuncti^ Clemente XI : se conceden los privilegios de los Mendicantes á la Orden de
S. Hipólito ... 631
Injuncti^ Clemente XI : se conceden los privilegios de los Mendicantes á los Belemitas . 639
Injunctum^ Urbano VIII : que los Dominicos no vivan en América fuera de los Conventos,
sin licencia 574
In multis^ Gregorio XIII : letras comendaticias de la Compañía de Jesús . . . 567
In Prindpis Apostobrum-, Pió IV : se revocan los privilegios de los Regulares contrarios
alTridentino 473
Jnscrutabili : Gregorio XV, restricción de los privilegios de los Regulares acerca de la
cura de almas, administración de Sacramentos y predicación 4S4
Inscrvtabili, Pió VII : reforma de los Hospitales de S. Juan de Dios en América en
cuanto á la administración de lo temporal 688
In tantaj Gregorio Xlll : revócanse los privilegios contrarios al derecho común concedidos
á los Regulares por S. Pío V 477
ínter universa^ Gregorio XIII ; fundación del Convento de Santa Catalina de Sena en
Antequera 525
L.
Libenter^ Benedicto XIII : se confirman los privilegios de los Agustinos en lo que no so
oponen al Concilio de Trento y Constituciones Apostólicas posteriores . . 430
M.
MilUantis JScclesias^ Alejandro VII : que los Doctrineros de Santo Domingo en América
no elijan su Prior ó Vicario, sino que lo elija en adelanto el Provincial. . . . 586
AiUüantií EccksiíB^ Inocencio XI : que no so nombren Visitadores de la Merced en Amé-
rica, que no sean al menos Presentados 625
MilUantis Ecclesice, Clemente XIII : erección del Colegio de Ocopa en el Perú . . 563
TOM. I. lío
960 ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
páginas.
N.
Nonsolum, Benedicto XIV: facultades concedidas á los Misioneros de la CompaTiia de "^'^ "^
Jesús en Quito 441
Nuper a Congregatione filemenie X : cuestiones del Obispo de Cuba sobre las facultades de
los Regulares 499
Nuper pro parle, Clemente X : se prohibe á los Párrocos llevar mayores derechos por los
que se enlierran en las Iglesias de los Regulares -. . . ''"^i'^o
Nuper pro parte, Alejandro VII : se conGrma la alternativa concedida á los Menores en
Guatemala 587
Nuper pro paríe, Inocencio XI : prerogativa de Exprovincial al Procurador de la Orden de J^
S. Agustín en Filipinas '592
Nuper pro parte^ Inocencio XI : no vale reclamación contra la Profesión, pasado el quin-
quenio . . 598
Nuper pro parte, Inocencio XII : los dos Vicarios Generales de la Merced en América
pueden con asistencia de otros seis Religiosos, los más dignos, expulsará los íncorre- '
gibles 630
Nuper pro parle, Clemente XI : privilegios de los Comisarios Agustinos Descalzos en
Filipinas y Tierra-firme 633
Nuper pro parle, » » se aprueba el Manual de Ceremonias de los Observantes
de Méjico 637
Nuper pro parte, » » los Priores de los Conventillos en las Provincias de
S. Antonio y Santa Cruz de la Ordfen de Sto. Domingo
en América, tienen voto en la elección de Provincial. 641
Nuper pro parte^ » » no puede el Párroco entraren las Iglesias de los Regu-
lares acompañando el cadáver 423
Nuper pro parte, Benedicto XIII : los Religiosos Descalzos de S. Francisco pueden fundar
Seminarios para Misiones 647
Nuper pro parte, » » estos Seminarios están sujetos al Provincial . . 649
Nuper pro parte, » » los colegios de Misiones de Observantes en Espalla que-
dan sujetos á sus respectivos Provinciales ; pero no
los de Indias 653
Nuper pro parte, Clemente Xíl : que no guarde la clausura en las casas d.e Franciscanos
Descalzos de Filipinas 656
Nuper pro parte, n » quiénes deben hacer la elección para ciertos oficios en
la Orden de los Belemitas 657
Nuper pro pane, » » que no se saquen sujetos de la Provincia de S. Diego de
Méjico sin licencia del Capítulo ó Defini lorio pleno , 660
Nuper pro parte, » » que no sean Asistentes ni Maestros de Novicios los Pres-
bíteros de la Orden de S. Hipólito . . , 661
Nuper pro parte, » » no hay Provincialato de honor en la Orden de S. Agustín 662
Nuper pro parte, » » Cuestión entre los Terceros del Carmen y los de San
Francisco, en Méjico ...... 667
índice del primer tomo. 961
pa^as.
P.
Pastoralis^ Clemente VII : se divide la Provincia de Dominicos de Santa Cruz, y se crea
la de Méjico 519
Pastoralis, Clemente VIII : manda el Papa á los Inquisidores de Lima, que abran informa-
ción sobre ciertos abusos, que decian haberse cometido en el Convento de la Trinidad de
aquella Ciudad, y cómo han de proceder con los inocentes y con los culpables . . 332
Pastoralís, Urbano VIII : se prohibe recibir mujeres seglares en los Conventos de Monjas
de América 494
PastaraliSy Inocencio XI : auméntase el número de Maestros en la Provincia de S. Agustin
del Perú 625
Pastoralis^ Pió VI : se concede Comisario al Colegio de Pachuca, cuándo y por quién ha
de ser elegido, le seiiala sus facultades . , 452
Per alias nosíras, Pió VII : se restablece la Compañía de Jesús en las dos Sicilias. . 692
Perlatum est, Clemente VIII : prohibe á los Párrocos llevar mayores derechos por los que
se entierran en las Iglesias de los Regulares 411
Pium et utile, Gregorio XIII : Ordenes ex¿ra témpora á la Compañía de Jesús • . . 406
Plura Ínter j León XII : concede privilegios á la Compañía de Jesús .... 464
ProvisUmis nosíroí^ Paulo V : que los Doctrineros no sufran otro examen, aunque pasen á
otra Doctrina . 412
Provisionis nostrm. Urbano VIII : los Religiosos de la Compañía intra claustra degentes no
deben ser juzgados por los Ordinarios 419
Q.
Qum Regularium,^\\\o V: sobre enviar Visitadores á la Provincia de Dominicanos del
Perú 569
Quamquam vos, Clemente VIII : no se reputan extra claustra vívenles los Doctrineros . 410
Quantum animarum cura Gregorio XIV : se concede do nuevo á los Regulares el poder
ser Párrocos en América 408
R.
Romanus Pontifex, Paulo V : revócanse las Indulgencias concedidas á los Regulares, y se
les conceden á todos otras nuevas 4'?8
Romanus Pontifex, Gregorio XV : revócanse los Oráculos sin atestado Cardenalicio, en
que se conceden privilegios á los Regulares 490
Romanus Pontifex, Urbano VIII : redúcense al derecho común los privilegios concedidos
á los Regulares para fundar Casas 491
S.
Sacri Apostolatus^ Paulo V : que en la Diócesis de Méjico los Doctrineros sean aprobados
por el Arzobispo ^^^
Sacri Apostolaíus, Clemente X : fundación del Monasterio do Santa Rosa de Lima . . 548
Sacri Apostolatus, Clemente XI : en Indias no hay tránsito á otras Ordenes para los Reli-
giosos de la Compañía de Jesús 644
962 índice del PRIMER TOMO.
páginas.
Sacrosancti^ Alejandro VII : sobre la elección de Provincial Dominicano en América . , 583
Sacrosaiictiy Benedicto XIII : fundación del Convento de Nazarenas en Lima . . . 559
Salvatoris nostri, Clemente X : apruébase la asociación de los Belemitas y sus estatutos . 546
Sedula Rom, Ponlificisj Clemente XIV : sepárase el Colegio de Pachuca de la Provincia
de Menores Observantes de Méjico 679
Sedula Rom. Pontifíois^ Pió VI : concede á los Colegios de Misiones del Perú lo que habia
concedido al Colegio de Pachuca 456
Sollicüudo, Benedicto XIII : declara exentos do gabelas á los Mendicantes ... 426
Solliciíudo^ Pío VII : se restablece la Compañía de Jesús por todo el orbe Católico , . 694
Summe decet^ Benedicto XIII : se confirman los privilegios de los Observantes, en lo que
no se opongan al Concilio de Trento 431
U.
ünigeniti, S. Pió V : concédense varias gracias á las Provincias de Sto, Domingo en las
Indias; resumen 403
üniversalis, Paulo V : en Méjico los Regulares aprobados para oir confesiones pueden
ser otra vez examinados por el Arzobispo sucesor del que los aprobó . . . . 482
üniversalis, Urbano VIII : unión de los Agustinos Descalzos con los Calzados en Nueva-
Granada y Quito , 544
LETRAS APOSTÓLICAS EN CASTELLANO.
Gregorio XV, á 26 de Setiembre de 1620, concedió á la Compañía do Jesús varias indulgen-
cias por enseñar la doctrina Cristiana 414
Inocencio XI, á 30 de Mayo de 1686, las concedió, á los Menores Observantes, que ejerci-
tasen tan útil ministerio 421
Clemente XIII^ á 30 de Agosto do 1760, prohibió bajo penas canónicas el impedir que
vayan al Perú Misioneros de la Orden Seráfica 669
ORÁCULOS DE ALGUNOS PAPAS.
Paulo IV, á 7 de Junio de 1557, confirma los privilegios concedidos por sus predecesores
á los Dominicos en América ; les concede facultad para administrar todos los Sacramentos
á los Neófitos y á Fr. Domingo de Sto. Tomas otras facultades extraordinarias . . 395
El mismo concedió que se pudiera usar en la Provincia del Perú del bálsamo indígena
para la confección del santo Oleo y del sagrado Crisma 396
S. Pío V confirma, y en cuanto sea necesario concede de nuevo á la Compañía de Jesús
todas las gracias y privilegios de que gozan los Mendicantes ; declara que no pueden sus
Religiosos ni en virtud del Jubileo ni de la Bula de Cruzada elegir confesor, que no fuere
deputado por el Superior y concede facultades y gracias especiales á los Misioneros de
la misma en América 521
índice del primer tomo. 963
páginas.
DECRETOS Y DECISIONES DE LAS CONGREGACIONES.
Decisiones de la S. Gong, de Obispos y Regulares sobre la asistencia de los Regulares á
los entierros 424,493,494
Respuesta de la misma á varias dudas propuestas por los Colegios de Menores Observantes, 424
Otra Respuesta á la pregunta : si los Obispos pueden visitar las Cofradías erigidas en las
Iglesias de los Regulares, y sus altares y capillas 483
Que no pueden los Religiosos do Sto. Domingo y los de la Compañía erigir nuevas Congre-
gaciones con el uso de sacos, sin licencia del Ordinario ...... »
Que los Regulares reprobados en el examen no pueden ser enviados por sus Superiores á
otro Obispo, para que los ordene »
Resolución de varias dudas suscitadas por las Letras Inscrutabili de Gregorio XV sobre los
privilegios de los exentos acerca de la cura de almas, administración de Sacramentos,
Conventos de Monjas y predicación de la divina palabra 486
ítem, acerca del Religioso delincuente exíra claustra 494
ítem, sobre las procesiones de los Regulares 480, 498
Puede el Obispo denunciar por excomulgado al Religioso, que por delito notorio ha incur-
rido en censura 498
Sobre U Comunión pascual en las Iglesias de los Regulares »
Que no pueden los Regulares oír confesiones sin la aprobación del Ordinario, ni predicar
sin su licencia, ó si él contradice . »
Decreto de la S. Gong, supeí* Statu Regularium. So requieren las testimoniales del Obispo,
para ser recibido en el Noviciado 508
Resolución de algunas dudas sobre el Decreto anterior 510
Circular de la misma sobre los votos simples 512
Resoluciondealgunasdudassobrelos votos simples 513
Varios Decretos de la S. Cong, de Propaganda Fide^ en favor do los Franciscanos Descal-
zos de América 445
Facultades del Prefecto de Misiones de la Orden de S. Francisco 449
Decreto de la misma S. Gong, modificando los estatutos de los Colegios do Misiones de
Menores Observantes en América 628
REALES CÉDULAS.
Sobre la fundación del Monasterio de Sta. Clara de Lima ...... 531
Sobre la fundación del Carmen Alto de Lima . 538
Sóbrela fundación del Convento de Carmelitas en Quito 545
Sobre la fundación del Convento de Capuchinas de Lima 554
Sobre el restablecimiento de la Compañía de Jesús en todos los Dominios de España . . 697
964
índice del primer tomo.
LETRAS APOSTÓLICAS,
QUE SE CONTIENEN EN LA TERCERA PARTE POR ORDEN DE PONTIFICADOS.
-<#<S?CÍ=*C£^;p^
1509. Junio
1
1516.
Diciembre 19.
1519.
Diciembre 10<
1525.
Abril 25.
1522. Mayo
1532.
Julio
11.
1533.
Marzo
8.
1535.
Febrero
15.
1539:
Diciembre 23.
1540.
Abril
10.
1544.
Enero
9.
1546.
»
1,
1564.
Febrero
17.
1567.
Marzo
23.
1571.
Julio
20.
»
Octubre
30.
Julio IL
Alias ad supplicationem : comunicación de privilegios entre los Me-
nores y Dominicanos
León X.
Dum inira mentis : se restringen en favor de los Obispos los privile-
gios de los Mendicantes
Dudum per Nos : comunicación de privilegios entre los Mendicantes.
Alias felim : se conceden á los Misioneros Franciscanos de América
las facultades y gracias concedidas á los mismos por otros Papas
en tierras de ínfleles
Adriano VI.
Exponi nobis : Omnímoda
Clemente VIL
Pastoralis : Provincia de Dominicos en Méjico ....
Devotionis : facultades á los Misioneros de Nueva España
Paulo III.
Alias felicis : se confirma la Omnímoda de Adriano
Cum sicut : Provincia de Dominicos en el Perú ....
Exponi nobis : se confirma la fundación de dicha Provincia de Do-
minicos
Ex debito : los Misioneros de Nueva España tienen las facultades
concedidas á los que van á tierras de Infidos ....
Cum sicut : que el Provincial de los Dominicos en el Perú continué
por cuatro anos después de pasado el tiempo de su oficio.
Pío IV.
In Principis Aposlolorum : revbcñme los privilegios de los Regu-
lares contrarios al Tridentino
S. Pío V.
Exponi hohis : Parroquias Reg.ulares en las Indias ....
Divina disponente : indulgencias á los Monasterios del Perú .
Unigeniíi : gracias amplísimas á los Misioneros Dominicanos en las
Indias
377
469
376
377
382
519
389
390
520
521
392
566
473
397
401
403
INDTGE DEL PRIMER TOMO,
965
1572. Marzo
»
Octubre
15.
4575.
Agosto
20.
1578.
Mayo
13.
M
»
U.
1582.
Setiembre
15.
»
i>
22.
»
Octubre
20.
1584.
Junio
27,
1586.
Noviembre 15.
1587.
Mayo
15.
1588.
Julio
23.
1591.
Marzo
30.
»
Setiembre
16.
1591.
Diciembre
5.
1592.
Setiembre
23.
1598.
Enero
29
1600.
Marzo
4.
1603.
Noviembre 17.
1604.
Enero
28.
1605.
Junio
6.
1606.
Mayo
23.
1608
Junio
21
Gregorio XIII.
In tanta : revócanse los privilegios concedidos á los Regulares por
S. Pío V, contrarios al Tridentino . . • . .
ínter universa : Monasterio de Sta. Catalina en Antequera
EximicB devotionis : Gracia al Monasterio de la Encarnación de Lima.
de poder recibir educandas
In multis : Letras comendaticias de la Compañía de Jesús
Ad conipescendam : contra los Regulares apóstatas en Indias .
Cum sicut : Indulgencia al partir para Filipinas los Misioneros Do
miníeos
Pium et utile : Ordenes extra témpora á la Compañía de Jesús.
Exponi nobis : erección de la Provincia de Dominicos en Filipinas
Apostolici muneris : fundación del Monasterio de la Trinidad en
Lima
Sixto V.
Dum ad uberes : fundación de la Provincia de Franciscanos Descalzos
en Filipinas
Cum ad regendas : que el Comisario General de Observantes en las
Indias tenga voz activa y pasiva en el Capítulo General
Quce regularium : sobre enviar Visitadores á la Provincia de Domi-
nicos del Perü
Gregorio XIV.
Exponi nobis : Ordenes extra témpora á los PP. Dominicanos en el
Perú
Quantum animarum cura : conrmfíanse las Parroquias Regulares en
Indias
Inocencio IX.
Dilecti Filii : los Dominicos exentos de la contribución del Semi-
nario ..•...*
Clemente VIIL
Quamquam vos : no se reputan extra claustra los Doctrineros .
Pastoralis o/ficii : que se averigüe lo sucedido en el Monasterio de
la Trinidad de Lima
His quce : solo los alumnos de la Provincia de Franciscanos en las
Indias pueden ser Provinciales ó tener otra dignidad.
Pei'latum est : prohíbese á los Párrocos llevar mayores derechos por
los que se entierran en las Iglesias de los Regulares .
Exposilum nobis : prohíbese otra vez lo mismo ....
Paulo V.
Expositum nobis : prohíbese lo mismo por los que se entierran en
las Iglesias de Agustinos
Romanus Pontifex : revócanse las indulgencias de los Regulares y
se conceden otras
. Provisionis nostrce : que los Doctrineros no sufran otro examen, aun
que se muden
477
525
526
567
527
406
527
528
530
562
569
407
408
409
410
532
569
411
»
412
47S
412
966
índice del primer tomo.
1609. Julio 8.
1614. Diciembre 1.
1615. Octubre 7
» » 10
o Diciembre 7,
1616. Marzo 7.
1622. Febrero 5.
» Abril 4.
» Julio 2.
1624. Marzo 21.
» Agosto 28.
1625. Febrero 7.
» Marzo 3.
» Junio 30.
1626. Mayo 9,
1626. Setiembre 15.
1627. Febrero 1.
» Abril 7.
1628. Febrero 9,
1629. Julio 16.
1631. Noviembre 6.
» Diciembre 20.
1683. Julio 9.
1631. Marzo 13.
» Noviembre 8.
Áccepimus : que se pase á las Indias por el camino recto
Exponi nobis : precedencia del Clero Secular sobre el Regular en
Méjico
Sacri Apo3tolatus : los Poctrineros deben ser aprobados en Méjico
por el Arzobispo
ünivcrsalis : el Arzobispo de Méjico puede volver á examinar los
aprobados por su antecesor para oír confesiones
, Chrisiifidelium : fundación de la Provincia de Mercenarios en Gua-
temala
Christifidelium : se divide en dos la Provincia de Mercenarios do
Lima, y se crea la de Quito
Gregorio XV.
Inscrutabili : restricción dé los privilegios de los Regulares acerca
de la cura de almas etc •
Injuncti : que el Visitador de los Mercenarios no ejerza jurisdicción
basta mostrar las patentes
Romanus Pontifex : revócanse los oráculos en que se conceden pri-
vilegios á los Regulares, si no tienen atestado Cardenalicio.
Urbano VIII.
Alias felicis : sobre los derechos de los Párrocos en los entierros en
las Iglesias de los Regulares
Romanus Pontifex : revócanse los privilegios de los Regulares para
fundar casas ,
Alias a felicis : suspéndese la Bula Inscrutabili en España
Alias a felicis : suspéndese también en Portugal ....
Cum sicut : Ordenes extra témpora para los Menores Observante^ .
Exponi nobis : dudas del Arzobispo de Manila acerca de su juris-
dicción sobre los Regulares . . . •
Apostolice : fundación del Monasterio de Sania Catalina de Lima
Pastoralis officii : se prohibe recibir mujeres seglares en los Con-
ventos de Monjas de América
Exponi nobis : dudas del Arzobispo de Manila acerca de su jurisdic-
ción sobre los Regulares
Alias a felicis : se concede la Alternativa á los Agustinos en
Michoacan
üniversalis : unión de los Agustinos Descalzos con los Calzados en
Nueva- Granada y Quite
Cum sicüt : no valen los privilegios de los Regulares en lo que con-
cierne al Santo Oficio
Alias felicis : se revocan los oráculos en que se conceden privilegios
á los Regulares aun con atestado Cardenalicio . . « .
Cum sicut : órjdenes extra témpora para los Agustinos Descalzos .
Provisionis nostro&: los Religiosos de la Compañía tntra claustra
degentes, nodeben ser juzgados por los Ordinarios .
Injunctum nobis : que los Dominicos no vivan en América fuera de
los Conventos sin licencia
páginas.
572
481
482
537
484
572
490
416
491
488
489
417
492
538
494
495
573
544
495
497
418
419
674
índice del primer tomo.
967
1639. Agosto 6.
16i0. Setiembre 27.
1641. Febrero 21.
1642. Julio 12.
» Julio 30.
1642. Diciembre 22.
1644. Abril 20.
1657. Julio
13.
1663.
Agosto
7.
1664.
Febrero
18.
»
Mayo
26.
1664.
Noviembre 8.
1665.
Noviembre 5.
1671.
Julio
10.
1672.
Mayo
2.
»
Junio
4.
1673.
Julio
13.
1674.
Mayo
2.
1677.
Junio
26.
»
Julio
19.
» Diciembre 17.
1678. Marzo 24.
1678. Diciembre 20.
1680. Setiembre 14.
TOM. I.
páginas.
Circumspecta : los Provinciales de los Observantes pueden enviar
Comisarios al Capítulo General 575
Alias n nobis : se conGrma lo mismo 577
Decet nos : declárase quiénes son alumnos de la Provincia de Fran-
ciscanos de Lima para poder obtener dignidades . . . 576
Alias postquam : los Comisarios de los Observantes en América
gozan de los privilegios de los que han sido Definidores . . 578
Alias postquam : declaración sobre el Gobierno de los Franciscanos
Descalzos en América »
Alias pro felici : se confirman los privilegios en favor de los Francis-
canos Descalzos de América ....... 581
Cum sicut : precedencia de los Descalzos sobre los Agustinos . 582
Alejandro Vil.
Exponi nobis : que tengan sufragio los Definidores Mercenarios que
llegaron á Roma, acabado el trienio 583
Sacrosancii : sobre la elección de Provincial Dominicano en América »
Exponi nobis : Cualidades para ser Presentado en la Orden de la
Merced . 584
Nuper pro parte : se confirma la alternativa concedida á los Menores
en Guatemala 587
Militantis Ecclesim : que los Doctrineros Dominicanos en América
no puedan nombrar Priores ó Vicarios 586
Exponi nobis : los Franciscanos Doscalzos de Indias gozan de los
privilegios de los de Espa&a 587
Clemente X,
Nuper a Congregatione : cuestiones del Obispo de Cuba sobre las
facultades de los Regulares 499
Salvatoris nostri : apruébase la asociación de los Belemitas y sus
estatutos 546
Nuper pro parle : se prohibe á los Párrocos llevar más derechos por
los que se entierran en los Conventos 420
Dudum felicis : cofradía del Cordón en las Indias .... 588
Sacri Apostolatus : fundación del Monasterio de Santa Rosa en Lima. 548
Inocencio XI.
lllius qui chariías : Alternativa en la Orden de Menores en las Indias. 589
Exponi nobis : se restringe la alternativa á los Agustinos de Quito. 590
Nuper pro parte : prerogativas de Exprovincial al Procurador de
los Agustinos de Filipinas 592
Exponi nobis : no se suspende el oficio de Provincial en la Orden
de S. Agustín en las Indias, por alegato de nulidad . . . 592
Exponi nobis : se aprueba la compra de habitación en Madrid para
el Procurador de los Agustinos de Quito 594
Dudum : se extiende á los Agustinos Descalzos el Decreto para los
Calzados, de que no puedan dos ó más consanguíneos ó afines
votar en los Capítulos . . 595
121
968 índice del PRIMER TOMO.
páginas.
1681. Setiembre 10. AposíolaCus offícn : fundación del Monasterio de Trinitarias en
Lima ^^^
1683, Setiembre 7, Exponi nobis ; Alternntiva de Menores en el Perú. ... 395
» Octubre 13. Nuper pro parte : no vale reclamación contra la Profesión, pasado
el quinquenio ^^^
1685. Marzo 26. Emanavü nuper : precedencia de los Dominicos sobre los Menores
en Quito ^^^
1686. Junio 28. Ecclesim Caíholicm ; se confirman los estatutos para los Seminarios
de Misiones de Observantes . . .... 618
» Agosto 17. Ex injuncto : se confirman los Decretos del Capitulo de San Juan
de Dios 624
)) Octubre i 6. Ecclesim Calholicce : erigenso Seminarios de Observantes para
Misiones 600
26. Eüclesioe Calholicce : se erige en Congregación Religiosa la Asocia-
ción de los Belemitas en Guatemala 552
15. Müitantis : el Visitador de la Merced en América sea al menos
Presentado 625
22. Pastoralis : se aumenta el número de Maestros Agustinos en el Perú. »
27. Ex dehito : se prohibe á los Agustinos salir sin compaiiero, y llevar
capa y sombrero en Méjico y Michoacan 626
Alejandro VIIL
31, Exponi nohis : se concede doce Maestros á los Agustinos en Quito . 629
Inocencio XIL
1692. Setiembre 28. Cum sicut : se concede esto mismo á los Agustinos en Méjico . . »
1693. Octubre 24. Nuper pro parte : los inquietos de la Merced pueden ser expulsados
en América por el Vicario General 630
1697. Enero 12. Adpastorale : revócanse las exenciones personales de los Regulares
en Indias . . 499
1698. Agosto 23, Exponinohis : los Menores de Indias tienen hospedería en Araceli . 631
1699. Octubre 9. Exponi nobis : e\ hermano no puede suceder al hermano Provincial
ó Prior en la Orden de Santo Domingo >*
» Diciembre 13, Exponi nobis : que de la Provincia de Recoletos de Méjico se elija
siempre un Definidor 632
4. Emanavit : precedencia de los Franciscanos Descalzos sobre los
Agustinos de Méjico 633
20. Ex debito : la Congregación de San Hipólito Orden Regular . 555
21. Ex injuncto : aprobación délas Constituciones de la Orden de San
Hipólito 557
Clemente XL
15. Nuper pro parte: privilegios de los Comisarios Agustinos Descalzos
de Filipinas 633
25. Injucti : privilegios de los Mendicantes á la Orden de S. Hipólito . 634
25. Cum sicut : Ordenes extra témpora á la Orden de San Hipólito . 685
1687.
Marzo
»
Mayo
1688.
Enero
1688.
Enero
1690.
Julio
1700.
Abril
»
Mayo.
»
Junio
1701.
Abril
»
Junio
»
Junio
índice del primer tomo.
969
1702.
Noviembre 24.
1705.
Setiembre
16.
»
Diciembre
12.
1706.
Enero
15.
1707.
Julio
28.
1708.
Agosto
14.
1710.
Abril
3.
1712.
Julio
2.
1713.
Octubre
11.
1716.
Junio
3.
1717.
Enero
25.
1719.
Diciembre
1.
1720.
Octubre
7.
1722. Abril
Agosto
24.
1725.
1726.
1727.
Diciembre 10.
Julio 17.
Enero 1.
Abril 3.
1728,
Agosto 26.
Enero 26
Alias a felicis : precedencia de los Franciscanos Descalzos sóbrelos
Agustinos
Nuper pro parte : se aprueba el Manual de ceremonias de los Obser-
vantes de Méjico
Cum sicut : el Provincial de San Diego no puede renunciar la pre-
cedencia
Exponi nobis : no so admitan ilegítimos en los Dominicos de Puebla
Injuncii : se comunican ó los Belemilas los privilegios de los Men-
dicantes
Exponi nobis : se revoca la alternativa de los Agustinos en la Pro-
vincia de Gracia
Ex debito : se erige en Orden Regular la Congregación de los
Belemitás
Nuper pro parte : los Prioi'vjs de los Conventillos tienen voto en la
elección de Provincial en Ins Provincias de Dominicos de San
Antoninó y Santa Cruz en América
Alias pro parte : en Nueva-Granada los Priores y Vicarios de los
Conventillos de Dominicos tienen voto en el Capítulo Provincial
Nuper pro parte : no puede el Párroco entrar en las Iglesias de los
Regulares acompañando el cadáver
Exponi nobis : que el Visitador de los Menores de Chile se tome del
Tucuman
Sacri Apostolatus : en Indias no hay para los de la Compañía de
Jesús tránsito á otras Ordenes .....
Exponi nobis : se aumenta hasta veinte y cuatro el número de Maes
tros en la Provincia de Agustinos del Perú
Inocencio XIII.
Exponi nobis : otros seis Grados de Maestro á la misma Provincia
Exponi nobis : otros ocho Grados á los Agustinos de Méjico.
Exponi nobis : otros seis á los de Michoacan
Exponi nobis : confirmación de los Estatutos de la Orden de San
Hipólito
Benedicto XIII.
Soüicitudo : se exime de gabelas á los Mendicantes
Exponi nobis : los Presbíteros de San Juan de Dios pueden adrainis
trar Sacramentos no Parroquiales
Libenter : se confirman los privilegios de los Agustinos .
Summe decet : se confirman los privilegios de los Observantes
Nuper pro parte : los Franciscanos Descalzos pueden fundar Semi-
narios para Misiones
Ñuper pro parte : que estos Seminarios estén sujetos al Provincial
en cuanto á la elección y jurisdicción del Guardian y recepción
de novicios
Sacrosancti : fundación del Convento de Nazarenas en Lima .
Exponi nobis. : el Procurador General y el Superior del Convento de
los Agustinos de Manila tienen voto en el Capitulo Provincial
paginas
636
637
639
640
558
641
643
423
644
»
6^5
646
»
647
426
429
430
431
647
649
559
650
070
índice del primer tomo.
)i Abril 9.
» Junio i 6.
» Setiembre 6.
1731 Abril 19.
» Mayo -29.
» Julio 12.
» Agosto 2-4.
1732. Mayo 27.
1733. Marzo 17.
» Julio 23.
» Agosto 7.
173^. Julio 19.
1735. Abril 9.
» Octubre 7.
1736, Enero 9.
» Febrero 1 7 .
1738. Mayo 28.
» Julio 3.
» Octubre 7.
1738. Diciembre 20.
1739. Mayo 3.
» Agosto 6.
Cum sicut : el Prefecto General de los Belemilas puede por nueve
anos reunir el Capítulo General y presidirlo ....
Apostolatus officii : obsérvense las Bulas Inocencianas en los Semi-
narios de Misiones ........
Nuper pro parte : los Seminarios de Misiones de Observantes no
eslán sujetos en América al Provincial . . .
Clemente XIÍ.
Emanavit : que no tengan Prelacias los ordenados in sacris en la
Orden de San Hipólito ........
Exponinohis : que algunos Franciscanos Descalzos gocen del titulo
y preeminencias de Padres de Provincia. . . .
Exponi nobis : no obliga el Canto Gregoriano á los Descalzos
Nuper pro parte : que se guarde clausura en las casas de Francisca-
nos Descalzos de Filipinas
Nuper pro parte : quiénes deben hacer la elección para ciertos oficios
en la Orden de los Belemitas
Exponi nobis : que el Visitador de los Franciscanos Descalzos do
Filipinas sea de la misma Provincia
Emanavit : el Seminario de Franciscanos Descalzos de Pachuca se
extiende á Cimapan . .
Nuper pro parte: que no se saquen sujetos de la Provincia de S.Diego
en Méjico sin contar coD el Capitulo
Exponi nobis : que en el Perú y Chile los Conventillos de Dominicos
conserven los privilegios, de que hayan estado en posesión hasta
ahora
Cum sicut : que el Capítulo General de San Hipólito se tenga de seis
en seis anos
Nuper pro parte ; que no sean Asistentes ni Maestros de novicios, los
Presbíteros de la Orden de S. Hipólito
Nuper pro parte .* no hay Provincialato de honor en la Orden de
S. Agustín
Crediti nobis : apruébanse los nuevos estatutos para los Belemitas .
Exponi nobis : los cuatro Doctrineros más antiguos tienen privilegios
de Provincial en la Provincia de Agustinos del SS<* Nombre de
Jesús en Méjico . . .
Exponi nobis : solo tres graduados gozan del título de Maestros en
la Provincia de Agustinos del SS® Nombre de Jesús en Méjico
Exponi nobis : los Provinciales Agustinos pueden en América expul-
sar á los incorregibles sin esperar la aprobación del General
Alias pro parte : sobre los Agustinos, que buscan asilo en otras
Ordenes . . . • . . . . *
Nuper pro parte : cuestión entre los Terceros del Carmen y de San
Francisco en Méjico •
Exponi nobis : no se admitan Mulatos y Mestizos en los Agustinos
en Méjico .
páginas.
»
651
653
654
655
»
656
657
658
659
660
434
660
661
662
663
664
»
665
666
667
668
índice del primer tomo.
971
1748. Marzo
paginas.
Benedicto XIV.
19. Exemplis Prcsdecessorum : Rito que han de observar los Regulares
para dar la Bendición Papal 438
1751. Setiembre 8. Non solum propter te : facultades concedidas á los Misioneros de la
Compañía en Quito ... ..... 441
» Noviembre 8. Cwn nuper : se da facultad á los Obispos de América para conferir
las Parroquias al Clero Secular 500
1758. Enero 23. Bxponinobis : se da facultad al Arzobispo de Lima para ordenar
á los de la Congregación de San Felipe á título de Misión . . 436
Clemente XIII.
1758. Agosto 18. ilft/iíaníis ^ccíesicE : erección del Colegio de Ocopa en el Perú . 563
1762. Diciembre 20. Exponi nobis : que nada se innove en los estatutos del Colegio de
Pachuca 671
30. Decet Román, Pontífices : los Regulares no pueden dar la bendición
Papal sin licencia del Ordinario 505
7. Apostolicum : se confirma el Instituto de la Compañía de Jesús . 672
53. Exponi nobis : en América el Prefecto de Misiones de la Orden de
S. Francisco tiene lugar entre los Discretos . . . . 676
Clemente XIV.
21. Exponi nobis : privilegio de Predicadores Generales álos Misione-
ros Franciscanos en America 677
Noviembre 22. Alias pro parte : la Comisaría de Querétaro se refunde en la Pre-
fectura de Misiones 678
9. Sedula Romani Pont, : sepárase el Colegio de Pachuca de la Pro-
vincia de Menores Observantes de Méjico 679
Pío VL
6. Exponi nobis : que no se remuevan los Guardianes y Vocales de los
Observantes antes de celebrar el Capitulo General . . . 682
13. Sedula Rom, Pontificis : los privilegios del Colegio de Pachuca se
extienden á los Colegios de Misiones del Perú .... 456
Pastoralis ; se concede Comisario al Colegio de Pachuca. . . 452
8. Divinicultus : revocación de las exenciones de pagar Diezmos . 506
Diciembre 12. Decet Román, Pontificem : resolución de las dudas propuestas por
los Franciscanos Descalzos de América 458
Pío VII.
Marzo 7. Catholicce Fidei : se restablece la Compañía de Jesús en Rusia. . 690
1803. Noviembre 15. Inscrutabili : reforma de los Hospitales de S. Juan de Dios en Amé-
rica en cuanto á la administración de lo temporal . . . 688
30. Per alias nostras: restablécese la Compañía de Jesús en las dos Sicilias. 692
7. Sollicitudo omn, Ecclesiarum : se restablece la Compañía de Jesús en
todo el Orbe 694
León XIÍ.
11. Plura Ínter : se conceden privilegios á la Compañía de Jesús. . 464
Pío IX.
7. Ad úniversalís : son nulos los votos solemnes de los Religiosos, si
no han precedido los simples. . . . . , 517
1763, Agosto
1764. Enero
1767. Febrero
1769. Junio
1775. Julio
1776. Mayo
1792. Marzo
1796
1797
1801.
1804
1814.
Enero
Julio
1826. Julio
1862. Febrero
97-2
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
CTJA.E,TA- T>AJEITJB
DE LOS PRIVILEGIOS COMUNES A TODOS LOS PIELES, Y CIERTAS COSTUMBRES
DE AMÉRICA.
elegir
confesor
Divídese en tres Secciones ....
Sección I. De la Bula de Cruzada
Nociones preliminares sobre la Bula de la Cruzada
Objecto y origen de la Bula . . , .
Modificaciones, que ha sufrido estos tres siglos .
Declaraciones, que se han dado sobre ella.
Dislíngucnse cinco Épocas ....
Primera Época, desde 1509 á 1573 .
Curso de la Bula en esta Época
Documentos de ésta Época ....
Julio II en su Breve Exponi Nobis prohibe á los Dominicos de España
usar de otras concesiones en virtud de la Cruzada .
Real Cédula en favor de los Mercenarios acerca de la Cruzada
León X en sus Letras Non sine mentis dis'pUcentia prohibe á los Comisarios sacar de sus
Conventos á los Frailes Menores para predicar la Cruzada, sin licencia de sus Superiores
Real Cédula acerca de la publicación de la Cruzada en Méjico y el Perú ,
S. Pío V en sus Letras Romani Pontifices prohibe á los Dominicos elegir confesor en virtud
de la Cruzada
Real Cédula con motivo de la victoria do Lepanto,
Segunda Época, desde 1573 á 1624.
Gregorio XIII en sus Letras Cum alias, concede la Cruzada para lodos los Dominios de
España
Curso de la Cruzada en ésta Época
Documentos de ésta Época
Cédula auxiliatoria de Felipe II para la publicación de la Cruzada en América .
Real Cédula auxiliatoria para la segunda predicación de la Cruzada en América.
Gregorio XIII en su Breve Alias felicis, proroga la Cruzada por seis anos
El mismo en sus Letras Officii no5fn,declara que el confesor elegido en virtud de la Cruzada
no puede absolver de la Herejía
Real Cédula de Felipe II para la tercera predicación de la Clruzada en América.
Gregorio XIII en su Breve Jn tanta manda que la Cruzada se publique en América de dos
en dos años
Otra Real Cédula para que se publique por bienios ....
Sixto V en sus Letras Indulgentias proroga por otros seis anos la Cruzada
Real Cédula al predicador de la Cruzada
Gregorio XIV en sus Letras Decens esse concede la Cruzada á Portugal .
paginas.
705
706
707
708
712
713
7U
715
717
718
718
720
727
728
729
731
732
735
»
736
737
ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
973
Clemente VIII en sas Letras Romani Pontificis prohibe á todos los Regulares eligir con
fesor en virtud de la Cruzada
Clemente VIH en sus Letras Cura Nos nombra Comisario a D. Felipe de Tassis
Cédula auxiliatoria de la Cruzada . . *
Edicto del Comisario Tassis sobre la Cruzada
Tercera Época, desde 1624 á 1778
Curso de la Cruzada en ésla Época
Documentos de ésta Época
Declara Urbano VIII en sus Letras Decet que las gracias de la Cruzada no se suspenden por
elJubileode 1625
El mismo en sus Lelras Nuper a Nobis concede al Comisario /acuitad para publicar la Cru
zada por Sumarios
Se manda al Nuncio en Madrid, que colecte la limosna de la Cruzada para la Basílica de los
SS, Apóstoles : Cum alias
No se puede en virtud de la Cruzada elegir confesor en la Compañía de Jesús : Romanus
Pontifex .............
Lo mismo se prohibe en las demás Ordenes Regulare^ : In specula.
Se prohibe vender el oficio de Notario de la Cruzada : Apostolatus officium
Se declara nula la venta y compra de los oflcios de Cruzada : Alias Nos .
Real Cédula auxiliatoria para la publicación déla Bula de Cruzada y Lacticinios en América
Otra Cédula con el mismo objeto
Otra id. id.
Declaración de Inocencio XII sobre la facultad de elegir confesor en virtud de la Cruzada
Cum sicut .............
Se suspende la Cruzada en los Reinos de España, Clem. XI : Romanus Pontifex
Real Cédula contra los que ponían en duda la concesión de la Cruzada .
Se revoca la suspensión de la Cruzada para el ano 1720 ; Alias a Nobis . ,
Se revoca del todo la suspensión de la Cruzada : Alias Nos
No se puede elegir al simple Sacerdote por confesor en virtud de la Cruzada.BenedicloXIV
Apostólica indulta
Se concede facultad al Rey de España de cobrar, administrar é invertir el producto de la
Cruzada : Quoniam
Próroga de la Cruzada por Clemente XIII : índulgentias illas
Cuarta Época, desde 1778 á 1820
Curso de la Cruzada en ésta Epoua
Documentos
Facultades del Comisario General de Cruzada
Próroga de la Cruzada por Pío VI : Expositum Nobis
Edicto del Comisario Martínez de Bustos
Observaciones sobre éste Edicto
Cédula auxiliatoria para la publicación de la Cruzada
Quinta Época, desde 1820 á 1873
Curso de la Cruzada en el Ecuador
Documentos de la Cruzada relativos á la República del Ecuador ....
Se concede al limo. D. Nicolás de Arteta próroga de la Cruzada ....
741
742
743
744
746
»
749
750
751
752
753
754
»
755
756
768
760
»
762
763
768
771
773
»
774
775
777
782
783
784
»
785
»
du
índice del primer tomo.
El limo. Arleta publica la Cruzada para el bienio de 48 y ^9 .
El limo. Riofrio la publica para el ano de 1860 . . .
Pío IX coDcede la Cruzada por diez anos en sus Letras Supplkatum est Nobis
Texto castellano de las Letras anteriores . ' . .
Pío IX suprime en éstas Letras dos cláusulas de la Bula de Cruzada
Curso de la Bula de Cruzada en el Perú
Pío IX concede por cinco anos la Cruzada y el Indulto de Carne en 1847
Proroga el mismo la Cruzada por diez anos en sus Letras Sapplicaíum Nobis
Curso de la Bula de Cruzada en Chile
Concede Gregorio XVI la Cruzada por diez anos por su Breve Ad universi
Proroga Pió IX en su Breve Jam ab anno la misma concesión por diez anos
Respuesta de la S. Congregación del Santo Oficio á algunas dudas sobre el privilegio rela-
tivo á Oratorios domésticos y las indulgencias^ que se conceden en la Bula de Cruzada
Curso de la Cruzada en las cuatro Repüblicas de Centro América . .
Sbccion II. — Indulto de Carnes y Lacticinios
PrimeraEpoca, desde 1509 a 1573 ....
No hay documentos de éste Indulto en Época tan remota
Puede sin embargo explicarse por la Bula de Cruzada .
Por la vigilancia de los Obispos ....
Por las facullates tan amplias de los Regulares .
El privilegio concedido á los Indios en la Bula AUiludo descubre que los Europeos tenían
Indulto de Carnes
Indulto de Paulo III para poder comer lacticinios, y usar de manteca y grasa por 30 anos,
Se menciona otro Indulto de Pío IV sobre lacticinios por 30 anos ....
No necesitan los Indios de la Cruzada para poder comer carne, huevos y lacticinios .
Causas de la indecisión, con que hablan sobre esto los Escritores Americanos.
SegundaEpoca, desde 1573 a 1624
Se extiende á las Indias la Cruzada por Gregorio XIII ......
Concede la Cruzada á todos los Fieles el Indulto de carnes ex consilio utriusque Medid
También concede indulto de lacticinios; pero queda exceptuado en Cuaresma el Clero Re-
gular y parte del Secular ... ....'...
Se insería el Indulto de Paulo III, que concede á todos los Fieles en el Víreinalo de Méjico
el poder usar de lacticinios, grasa y manteca por treinta anos (1)
Declaración sobre el uso de huevos y lacticinios en los Domingos de Cuaresma
Tercera Época, desdo 1573 a 1624
Concede Urbano VIII el Indulto de lacticinios al Clero Secular en su Breve Alias felicis
Resumen castellano de dicho Breve
Queda el Clero Secular, sin éste Indulto en la Semana Santa .
Los Regulares fueron excluidos de éste Indulto concedido al Clero Secular
Sumario del Comisario General, según la Bula de Lacticinios de Urbano VIII
Proroga dicho Indulto Urbano VIH eñ sus Letras Alias a. felicis .
páginas.
786
787
789
790
792
793
»
794
795
796
797
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
800
810
811
813
814
815
(1) Nota do los EE. Este documento fechado en 2 de Diciembre de 1546 y pertenocieute por lo tanto á la
Época la del Indulto de Carnes y Lacticinios debió colocarse en la pág. 807 áutes de comenzar la Época 2».
índice del primer tomo.
975
Tres Reales Cédulas Auxiliatorias para la publicación en América de las Bulas de Cruzada y
Lacticinios
En el Breve Alias a felieis ppopoga Inocencio X el Indulto de Lacticinios . .
Otra Real Cédula Auxilialoria
Benedicto XIV en su Const. Jam pridem concede el que se pueda comer carne los Sábados,
que no sean dias de ayuno, en los Reinos de Castilla y de León y en América
Resumen
Universalis EcclesicB, Clemente XIII : Se reproducen algunas Constituciones Apostólicas
sobre el ayuno, y se concede al Arzobispo de Sto. Domingo el que pueda dispensar á
sus Fieles, que puedan comer en Cuaresma carne, huevos y lacticinios.
Resumen
Observaciones
Declaraciones acerca del ayuno y abstinencia de carnes
Proroga Clemente XIII el Indulto de Lacticinios en sus Letras Alias a sanctce memorice
Resumen . . . . . .
Observaciones
Quarta Época, desde 1788 hasta 1820
Declara Pió VI en su Breve Deceí á qué lugares se extiende el privilegio de poder comer
carne los Sábados, que no sean dias de ayuno, concedido por Benedicto XIV á los
Reinos de Castilla y de León y á las Indias. Texto Latino
Texto Castellano .
Concede Pió VI por tres anos el Indulto de carnes á los Reinos de España y á las Islas Ca
nárias en sus Letras Si proximorum necessitatíbus. Texto Latino ....
Texto Castellano
Observaciones sobre el Indulto Cuadragesimal . . . . .
Instrucción del Comisario sobre éste Indulto
Declaración de algunas dudas, que pueden ocurrir en el uso de éste Indulto
Proroga Pío VII en su Breve Fiiiem adesse el Indulto Cuadragesimal en todos los Dominios
de España
Resumen
Observaciones
Monitorio del Comisario á los Obispos de América con ocasión de ésta proroga
Edicto del Comisario sobre el Indulto Cuadragesimal prorogado por Pió VII .
Monitorio del Comisario acerca de otra proroga del mismo Indulto concedida por Pió VII
Edicto del Comisario sóbrelo mismo. . .
Resumen del documento anterior
Real Cédula Auxiliationia
Sumario del Indulto Cuadragesimal para los anos 1818 y 1819, 1820 y 1821.
Indulto Castrense sobre el ayuno y abstinencia de carnes y lacticinios
Quinta Época, desde 1820 á 1873 .
Breve historia del Indulto de Carnes y Lacticinios en la República del Ecuador
Indulto de Carnes por diez aftos
Concede el Indulto Cuadragesimal por ocho atios Pió IX en su Breve Jam alias
Resumen . . .
Reducción de fiestas y ayunos .
TOM. I.
816
817
818
819
821
831
832
833
SU
836
»
837
838
841
842
843
846
848
850
851
852
»
853
857
858
861
862
»
863
865
»
867
»
868
122
976
índice del primer tomo.
Preces del primer Concilio de Quilo al Padre Santo sobre el Indulto Cuadragesimal .
Preces de la Curia Arzobispal de Quito á la Santa Sede sobre la respuesta dada á las preces
anteriores
Declaración del Vicario Capitular de Quito .
Circular del Delegado Apostólico á los Obispos del Ecuador, relativa á las preces de la
Curia Arzobispal de Quito
Curso del Indulto de Carnes y Lacticinios en !a República del Perú
Proroga Pió IX el Indulto Cuadragesimal en el Perú por sus Letras Peculiaribus
Curso de los mismos Indultos en la República de Chile
Concede Pió IX por nueve anos el Indulto Cuadragesimal en sus Letras Sancíissimus
Preces del Arzobispo de Chile acerca de la abstinencia del Clero el Lunes y Martes Santo
Curso de dichos Indultos en las cinco Repúblicas de Centro-América
Tasa de las Bulas de Cruzada, Lacticinios, Carne, Difunto^ y Composición en diversas
épocas ,
Sección III. Costumbres de América en cuanto al uso de lacticinios y de conceder los
Obispos facultad de celebrar en Oratorios domésticos
Divídese la Sección en dos artículos. Articulo P de la costumbre en el uso de Lacticinios
Qué se entiende por Lacticinios
En el Indulto de Lacticinios se comprende él de la manteca para el condimento.
Hay en América costumbre que haga lícito su uso . . ...
Doctrina del P. Enrique Henriquez
id. del P. Juan Pérez Menacho
id. de Fr. Antonio Hinojosa
id. del limo. Villarroel .
id. del P. Mendo .
id. del P. Avendano
id. del P. Juan de Alloza .
id. del limo. Montenegro.
id. del P. Murillo Velarde.
id. del P. Márquez..
Real Cédula de Carlos III pidiendo informe sobre ésta costumbre
Doctrina del P. Morelli en sus Fastos Novi Orbis.
id. del Señor Penitenciario de Quito Dr. Chica en su Recuerdo de las obligaciones
Cristianas ....
Articulo II. De la costumbre, que hay en América de que los Obispos concedan facultad de
celebrar en Oratorios domésticos .
Lo prescrito por el derecho común sobre Oratorios domésticos lo ensena Benedicto XIV en
su Encíclica Magno
Privilegio de la Cruzada sobre Oratorios domésticos
Declaración de la Santa Sede sobro éste privilegio á petición de la Curia de Chile
Circular del Arzobispo de Santiago de Chile con ocasión de ésta Declaración .
Se prueba la costumbre de América en cuanto á Oratorios domésticos .
Sentir general de los Prelados Americanos sobre dicha costumbre .
páginas.
871
872
874
875
»
876
877
)>
879
884
885
886
n
898
899
901
906
»
909
910
>»
921
924
926
— r;A>tL«bí:A=<S?t&=*
índice del primer tomo.
977
LETRAS APOSTÓLICAS,
QUE SE CONTIENEN EN LA CUARTA PARTE, POR ORDEN ALFABÉTICO.
■<*=<:3bCjF<£íCS^
paginas.
A.
Ad universi, Gregorio XVI : Bula de Cruzada para Chile 796
Alias a feliciSy Urbano Vlll : próroga primera del Indulto de Laclicinios por seis anos . 815
Alias afelicis, Inocencio X : próroga del mismo Indulto por otros seis anos . . . 817
Alias a Nobis, Clemente XI : se revoca la suspensión de la Bula de Cruzada para el ano
1720 760
Alias a sanctm memorice, Clemente XIIl : próroga de la Bula de Laclicinios . . . 834
Alias felids, Gregorio XIII : próroga de la Cruzada por seis anos . . • . . 729
Alias feliás. Urbano VIII : se concede el Indulto de Lacticinios al Clero secular . . 811
Alias Nos, Urbano VIH : se declara nula la venta y compra de los oficios de la Cruzada . 754
Alias Nos, Clemente XI : se revoca del todo la suspensión de la Cruzada y la de otras gra-
cias concedidas al Rey de España 762
Apostolaius o/ficiumy Urbano VIII : se prohibe vender el oficio de Notario de la Cruzada . 753
Apostólica indulta. Benedicto XIV : no se puede, elegir por confesor á un simple Sacerdote,
ni pueden los Regulares elegir confesor aprobado que los absuelva de reservados en
virtud de la Cruzada 763
Cura alias, Gregorio XIII : se concede la Cruzada á los Reinos de España . . . 720
Cum alias. Urbano VIII : que el Nuncio en Madrid se encargue de cobrar la limosna, que de-
bía darse para la construcción de la Basílica de los SS. Apóstoles .... 751
Cum Nos, Clemente VIII : nómbrase Comisario de Cruzada á D. Felipe de Tassis . . 742
Cum sicut, Inocencio Xll : declárase que no se puede elegir en virtud de la Cruzada con-
fesor, que no oslé aprobado por el Ordinario del lugar, donde uno se confiesa . . 757
Decens esse videtur, Gregorio XIV : se concede la Cruzada á los Dominios de Portugal . 737
Decet Romanum Poníificem, Urbano VIH : no se suspende la Cruzada por el Jubileo del ano
santo 749
978 ÍNDICE DEL PRIMER TOMO.
?inas.
Decet Romanum Poniificem^ Pió VI : se declara á qué lugares se extiende el privilegio de
poder comer carne los Sábados, que no sean días de ayuno, concedido á Gastillaf León é
Indias 838
E.
Exponi NohiSy Julio II : no pueden los Dominicos en España elegir confesor ni hacer uso de
otras concesiones en virtud de la Cruzada 712
Exposiium NobiSf Pió VI ; se proroga la Cruzada por veinte anos • . . . • 776
F.
Finem adesse, Pió VII : se proroga el Indulto Cuadragesimal en todos los Dominios de
España • « • 850
I.
/í2íitt/^^n/iflíe/Siro/tfl5, Sixto V : se proroga la Cruzada por seis anos .... 736
Indulgentias illas, Clemente XIII : proroga de la Cruzada por seis anos. ... 772
In specula, Urbano VIH : se declara que no pueden los Regulares de uno y otro sexo elegir
confesor en virtud de la Cruzada 752
Jn tanta negotiorum mole, Gregorio XIII : que la Cruzada se publique en América cada dos
anos 732
J.
Jamab amo, Pió IX : prorógase por diez anos la Cruzada concedida á Chile por Gre-
gorio XVI. 789
Jam alias. Pió IX : so concede el Indulto Cuadragesimal al Ecuador por ocho anos . . 867
Jnm prídem. Benedicto XIV : Indulto perpetuo para comer carne los Sábados, que no sean
dias de ayuno, encastilla, León c Indias . . . 819
■ M.
Magno cum animi nostri dolore, Benedicto XIV : se expone el derecho común sobre Ora-
torios
910
N.
Non siné menlis displicentia, Leo X : se prohibe á los Comisarios sacar de sus Conventos á
los Frailes Menores para publicar la Bula, sin licencia de sus Prelados ... 7U
Nupera Nobis, Urbano Vlll : so da facultad al Comisario para publicarlas gracias de la
Cruzada juntamente con las Letras Apostólicas,en que se conoeden,ópor separado.y para
tasar la limosna
750
índice del primer tomo. 979
páginas.
O.
OfficH nostri partes, Gregorio XIII : no se puede absolver de la Herejía en virtud de la Cruzada. 731
P.
Pecüliaribus rerum. Pió IX : se concede al Perú el Indulto Cuadragesimal por once anos . 876
Q.
Qmiiam autem incoiisíans. Benedicto XIV : Indulto al Rey Católico para que administre
por sí independientemente del Comisario el producto de la Cruzada . . , - 771
R.
iíeiaíwmeíí, Pío IX: reducción de Ayunos y Fiestas en el Ecuador .... 869
Romani Pontificis, S. Pio V : no pueden los Religiosos y Religiosas de la Orden de Sto.
Domingo elegir confesor en virtud de la Cruzada 715
Romani Pontifícis, Clemente VIII : se prohibe a todos los Regulares elegir confesor en vir-
tud de la Cruzada 741
Romanus Pontifex, Urbano VIII : se prohibe esto mismo en la Compañía de Jesús . . 751
Romanus Poníifex, Clemente XI : se suspende la Bula de Cruzada en los Reinos de España. 758
S.
Si proximorum necessitatibus, Pio VI : se concede el primer Indulto Cuadragesimal á los
Reinos de España y á las Islas Canarias 841
Snpplicalum est, Pio IX : se concede la Bula de Cruzada al Ecuador por diez anos . . 789
Supplicaíum Nobis, Pio IX : se concede la Bula de la Cruzada al Perú por diez anos i 794
üniversalis Ecclesice, Clemente XIII : se reproducen algunas Constituciones sobre el ayuno,
y se da facultad al Arzobispo de Sto. Domingo de dispensar á sus Fíeles el poder comer
en Cuaresma carne, huevos y lacticinios
980 índice del PRIMER TOMO.
LETRAS APOSTÓLICAS,
CONTENIDAS EN ESTA CUARTA PARTE, POR ORDEN DE PONTIFICADOS.
-<rJP<!í?C*:^C35?CJp-
JüliO I(.
1610. Febrero 20. Exponinobis : se prohibe á los Dominicos en España elegir Confesor
en virtud de la Cruzada ....... 71í2
León X.
1619. Junio 29. Non sine mentís displicentia : se prohibe á los Comisarios de Cruzada
sacar de sus Conventos á los Frailes Menores para publicar la
Bula de Cruzada, sin licencia de sus Superiores . - . 71 i
S. Pió V.
1671, Julio 21. Romani Pontificis : no se puede elegir Confesor en la Orden de Pre-
dicadores en virtud de la Bula, sin licencia de sus Prelados . 716
Gregorio XIII.
1673. Julio 10. Cum alias : se concede la Cruzada á los Dominios de España. . 720
1576. Febrero 17. Alias felicis : próroga de la Cruzada por seis anos . . . 729
» Setiembre 22. Officii nostri partes : n'o se puede absolver de la Herejía en virtud de
la Cruzada 731
1578. Setiembre 5. In tanta negotiorum mole : que la Bula se publique en América cada
dos anos 782
Sixto V.
1686. Octubre 17. Indulgentias et gratias : próroga de la Bula por otros seis anos . 786
Gregorio XIV.
1^91. Abril 6. Z)ecen5e55e?;ií¿e/wr; Bula de Cruzada para el Reino de Portugal , 737
Clemente VIII.
1599. Noviembre 28. Romani Pontifici : no pueden los Regulares elegir Confesor en vir-
tud de la Cruzada 741
1600, Diciembre 20. Cum Nos : nómbrase Comisario de Cruzada á D. Felipe de Tassis . 742
índice del primer tomo.
981
1624. Junio 14.
» Setiembre 24.
» DiciemLre 3.
1625. Febrero 17.
1629. Marzo 31.
» Octubre 10.
1630 Junio 19.
1634. Marzo 10.
1635. Noviembre 3.
1645. Enero
páginas.
Urbano VIH.
Alias felicis : primera Bula de Lacticinios para el Clero Secular . 811
Decet Romanum Pontificem : no se suspenden las gracias de la Cru-
zada por el Jubileo 749
Nuper a nobis : facultad para publicar por Sumarios las gracias de
la Cruzada 750
Cum alias : que el Nuncio de España colecte la limosna de la Cru-
zada destinada á la Basiüca de los SS. Apóstoles ... 751
Romanus Pontifex : no se puede elegir Confesor en la Compañía de
Jesús en virtud de la Cruzada ,,
Alias a felicis : próroga de la Bula de Lacticinios por seis anos . 815
In specula : se declara que no pueden los Regulares de uno y otro
sexo elegir Confesor en virtud de la Cruzada .... 752
Apostolatus officium : se prohibe vender el oficio de Notorio de la
Cruzada 753
Alias Nos : se declara nula la venta y compra del oficio de Notario
de la Cruzada 754
Inocencio X.
Alias a felicis : próroga de la Bula de Lacticinios por otros seis anos 817
Inocencio XII.
Cumsicut : declaración sobre la facultad de elegir Confesor en virtud
de la Cruzada 7íi5
Clemente Xi.
Romanus Pontifex : se suspende la Bula de la Cruzada en los Reinos
de España 758
Alias a nobis : se revoca la suspensión anterior para el ano 1720 . 760
Alias Nos : revócase del todo la suspensión de la Cruzada y las de
otras gracias concedidas al Rey de España .... 762
Benedicto XIV.
Apostólica Indulta : no se puede elegir por Confesor á un simple
Sacerdote en virtud de la Cruzada. ..... 763
Jampridem: Indulto perpetuo para comer carne los Sábados, que
no sean días de Byuno, en Castilla, León é Indias . . . 819
Quoniam autem inconstans : Indulto al Rey Católico para la adminis-
tración de la Cruzada 771
Magno cum animi nostri dolore : se expone el derecho común sobre
Oratorios 910
Clemente XIII.
1765. Agosto 19. t/hiuer-sah's : Letras sobre el Ayuno al Arzobispo de Santo Domingo 822
1768. Marzo 20. /ndw/^ma'as ¿Wa^ : próroga de la Cruzada por seis anos. , . 772
» » Alias a sanctcB memorice : prórogdi áeX Ináalio ÚG lj2iQÍ\cin\os . • 834
1700. Abril
19.
1718. Junio 4.
1720. Enero 13.
» Setiembre 20,
1744. Agosto
1745. Enero 23.
1750. Marzo 4.
1751. Junio 2-
982 índice del PRIMER TOMO.
Pío VI.
1778. Diciembre 23. Si proximorum necessitatibus : primer Indulto Cuadragesimal para los
Reinos de España . . . SH
1783. Setiembre 23. Z)ece¿ üomanwmPoníi/ícem. declaración del Indulto de poder comer
carne los Sábados 838
1799. Agosto 13. Eas/joni no6w ; próroga de la Cruzada por veinte anos . . . 776
Pío VIL
1801 . Agosto 7. Finem adesse : próroga del Indulto Cuadragesimal en todos los Domi-
nios de España 850
Gregorio XVI.
1836. Diciembre 6. ilá «muerj» ; concesión de la Cruzada á Chile .... 796
Pío IX.
1850. Junio 23. Jam ab armo : se próroga por diez anos la Cruzada á Chile . . 797
1862. Mayo 20. Sw;)p/icaíwm esí : se concede la Cruzada al Ecuador . . . 789
» » Jam alias : se concede el Indulto Cuadragesimal á la misma Repú-
blica 867
» » Relatum est : reducción de Ayunos y Fiestas en el Ecuador . . . 869
1871. Agosto 22. 5wpj)ÍM;aíwmno6w ; concesión de la Cruzada al Perú . . . 794
» » Peculiaribus rerum : Indulto Cuadragesimal á la misma República . 876
Bruxellis, Typis A. Vromant, via CapellíB Bmae Virginis, 3.
SXJFLEMBlSrTO
ALIQU^ ANIMADVERSIONES CIRCA PACULTATES, QU^ EXTRAORDINARIO CONCEDUNTUR
EPISCOPIS AMERICA AC INSULARUM PHILIPINARUM, <c SÓLITAS » NÜNCUPATAS.
I.
(Pag. 250, Un. 13.) Causse certo sufficientes ad dispensandum in interstitiis recensentur ab
Iniíocentio XII in Coust. Sanctissimus, lata die 14 Decembris an. 1693 : üt quis Beneficio^ vi
cujus arctatur ad Preshyteratus Ordinem suscipiendum, vel álteri etiam perpetuo Beneficio,
qiiod ohtinet, vel Capellanice ad vitam sihi concessce per se ipsum inservire possit. Oh penu-
riam Sacerdotum in illis partibus, vel in Monasterio pro Begularihus, Oh solatium patris
vel inatriSy dummodo quinquaginta cetatis anuos excédante et orator saltem per triennium in
Clericali hahiCu honeste et laudahiliter segesserit, ítem concedí posse censuit eadem indulta,.,
Canonicis Gathedralis, vel etiam Collegiatce Ecclesice, eorumque Coadjutor ihus, Magistris,
seu etiam Baccalaiireis in Sacra Theologia, Doctoribus utriusque^ vel saltem Canonici Juris
Licenciatis, dummodo singulos prcefatos gradus in publica approbata üniversitate óbtinue-
rint. lis etiam, qui saltem per triennium sedulam Theologim studiis operam navaverint, ac
tándem vigesimum wtatís annum excédentihus, si triennium in Clericali hahitu honeste et
laudahiliter se gesserint,
(Pag. 252, lin, 13.) Gregorius XIII in Const. Nuper ad Nos concesssit Episcopis Americae,
olim Hispanise Regibus subjectue, facultatera promovendi ad omnes etiam Sacri Presbyteratus
Ordines et ad curam animarum exercendam quoslibet filies ex Hispanis et Indis, ac ex Hispa-
nis tantum, sive natalium, sive alio qiiociimque defectu (excepto homicidii voluutarii aut
bigamia) laborantes, si alias idoiiei sint et Indorum linguam calleant. (V. Part. II, sect. V,
pag. 222.)
(Pag. 253, lin. 10.) Doctrina, quam tradit Sánchez loe. cit. hsec est: ^^Ececvotorumreser-
vatio, inquit, non ita amare ac stricte accipienda est, quin liceat Episcopis dispensare in
his votis castitatis perpetúes et Religionis, quando magnum incontinentice periculum immi-
nety nec facilis aditus ad Pontificem patet, prce paupertate vel alia causa, Quiajure óptimo
Qredi pofest, non esse mentem Pontifí^is velle in tali casu reservare sibi hcec vota^ ñeque est
verisimile velle eum, ut animce laqueis irretitce in tanto per ¿culo versentur » . Et infra : « imo
oh easdem rationes dicendum est idem, quamvis non immineat periculum incontinentice ex
mora^ si aliud quodcumque grave periculum immineat^ ut gravis scandali vel magni damni
tertice personce, » Unde rationabilis causa, quam exposcit Auctor ad tollendam voti reserva-
tionem, pro gravi est accipienda.
TOM. I. 123
984 SUPLEMENTO.
(Ibid., lÍD. 15.) Post verba, ante vel post consummatum matrimoníum, adde : cum animo
simul habitandi.
(Pag. 257, lin. 29.) Decreto Benedicti XIV in Const. Cum mneraUlis^ adjicere oportet
quamdam DecisioDem S. Congreg., a qua cum qusesivisset Ilmus. D. Pranciscus Gainza,
Episcopus Neo-Cacerensis : An mixti, qui ábsólutammedietatem habent (quia Pater est Eu--
ropeus et mater Inda)^ débeant sicut Indi haberi quoadjejunium, ábstinmüam^ festa^ gradus
cognationiSf et religuajuris Indis a Paulo III concessis : Respondit die 3 Martii an. 1852,
Afjirmative. {Facultades de los Obispos de Ultramar, Sólita Décima, n. 2.)
(Pag. 265, lin. 12.) Notari hic oportet discrimen quod est irter hujus facultatis tenorem et
formulam facultatum quse conceduntur Europse Episcopis, qui in ditione Principum Catholico-
rum positi sunt, quae inseritur a Benedicto XIV in Const. Ad tuas manus, lata die 8 Augusti
an. 1748. In hac enim formula post illa verba : ad quem effectum etiam tenor hujusmodi fa-
cultatum inseratur, cum expressione temporiSy ad quod fuerint concessce, hsec alia adduntur :
Alias nullcB sint.
Quod fortasse non satis anidmadvertit Ilmus. Prsesul D. Pranciscus Gainza, cum in supra
citato opere {Sólita décima n. 2) ad probandum nullitatem dispensationis, nisi hsec in scriptis
concedatur et tenor hujusmodi facultatum inseratur cum expressione temporis, ad quod fuerint
concessse, laudat Ferraris (verb. Impedimenta matrimonii art. 3, n. 12), et Reiffenstuel {App.
ad lib. 4, § 1, n. 22) ; qui tamen eamdem formulam a Benedicto XIV memoratam, non aliam
exscribunt. Non ideo tamen negamus disputari adhuc posse utrum illa clausula pertineat necne
ad formam concessionis.
(Pag. 272, lin. 3.) Poenis spiritualibus quae ibi recensentur in Haereticos latis, addenda e.t
privatio sepultura Ecclesiasticse, cap. 8 de Hceret, et c, 2 eod, in 6.
(Pag. 274.) Quod tribus postremis lineis dicitur nunc nullas vigore censuras, quae non repe-
riuntur in Const. Apostolicce Sedis, dictum intelligi debet de censuris lato non ferendce
sententice.
Demum animadvertendum est Auctorem, cum sermonem de Solitis instituerit, hunc sibi
scopum praestituisse, videlicet exponere quam brevissime prsecipua doctrinse capita tradita a
P. Márquez in Brasilia Pontificia^ quin tamen determinaret eorumdem certitudinem vel pro-
babilitatem. Qui ergo velit, quid ex bis certum, quidve probabile sit dignoscere, prescrutetur
tum opus laudatum P. Márquez, tum alium tractatum alicujus probati Auctoris. Id vero scire
prsesertim certis in casibus res magni momenti est. Sic, es g., in tribus postremis lineis pag.
271 docetur adesse impedimentum criminis ex adulterio, etiamsi promissio matrimonii mutua
non fuerit vel fuerit ficta : cum vero probabilis sit sententia, tum ea quse exigit repromissionem,
tum ea quae exigit promissionem veram (V. S. Alphons. lib. VI, nn. 1039, 1041 ; Schmalgr.
lib. IV, tit. Vil, § 1. nn. 22, 23, 24, 29, 30), sequitur impedimentum criminis in casu non
esse nisi probabile, ideoque nullum. Impedimentum enim probabile in re matrimoniali censetur
non adesse relate ad praxim.
SUPLEMENTO. 985
11(1).
FACULTADES CONCEDIDAS A LOS MISIONEROS DOMINICOS Y FRANCISCANOS DE LA ISLA
DE SANTIAGO Y DE NUEVA-ESPANA.
Clemens VII Papa. Ad futuram rei memoriam.
Devotionis et Religionis adminicula personis Religiosis, Deo propitio, provenire confidimiis,
si super illis» qui animarum et corporum illorum profectus et commoda ac Divini cultus aug-
mentum concernunt, nostros ei suffragari senserint gratiam et favores.
Cum itaque, sicut accepimus, nonnulli Prsedicatorum et Minorum Ordinum Pratres in
Insulis Sancti Jacobi et Nova Hispania gratum Altissimo famulatum exhiben et circa prsedi-
cationem ubi Del cultum, et Pidelium conversionem ac animarum Salutem et Pidei augmen-
tum, uberes fructus producere jugiter studeant, ac Pratres dicti Ordinis Prsedicatorum Beatam
Mariam Magdalenam, cujus meritis et intercessionibus Ordinem eorum in partibus illis felicia
incrementa, ad militantis Ecclesise exaltationem, suscepturum sperant, in Patronam et protec-
torem eorum devotissime elegerint, ac in partibus illis, in quibus penuria personarum in digñi-
tate Ecclesiastica constitutarum, ac piscium et olei fore dignoscitur, jam una domus Sororum
tertii habitus Beati Dominici constituatur, ipsique Pratres, ut animarum salus peramplius
propagetur, ad remotiores gentes ultra progredi desiderent : Nos hujusmodi pium desiderium
plurimum in Domino commendantes, ut tam pió operi liberius et efficacius intendere possint,
eos Apostolicis favoribus ad térras Sarracenorum et aliorum Infidelium peregrinantibus a feiicis
recordationis Innocentio IV, Nicolao IV, et quse eis a Leone X et Hadriano VI, et a quibusvis
alus Romanis Pontificibus, Prsedecessoribus nostris, per eorum Litteras, quarum tenores pre-
sentibus pro expressis habentes, per easdem prsesentes approbamus et confirmamus, concessa
sunt : et quibus illi de jure et consuetudine utuntur et potiuntur et gaudent, ac uti et potiri et
gaudere poterunt quomodolibet in futurum ; necnon et Domui dictse et illius Sororibus pro
tempere existentibus, ut ómnibus et singulis privilegiis, inmunitatibus, exemptionibus,indul-
gentiis, concessionibus, gratiis et indultis, quse alus Sororibus ejusdem habitus Sancti Domi-
nici concessa sunt, et quibus illi ac illse respective utuntur, potiuntur et gaudent, uti, potiri et
gaudere valeant ; ita ut, si quse ex eis alteri ex dictis Ordinibus concessa sunt, quse ad alium
non extendantur,ad ipsum sinealteriuspr3ejudicio,per prsesentes communicata essecenseantur:
Insuper quod Vicarius Generalis dicti Ordinis Prsedicatorum, pro tempere existens, una cum
Provinciali et Diffinitoribus Capituli, quousque Sedes Apostólica consulatur, et per eamdem
Sedem Apostolicam aliter provideatur, quoad ea, quse ipsorum Pratrum ritus concernunt, de-
clarare et interpretari valeat, statuimus et ordinamus ; ac dictum Vicarium Generalem perpe-
tuum Inquisitorem Generalem Hsereticse pravitatis, quatenus officium Generalis Inquisitoris
Eegnorum Hispaniarum adhoc se non extendat, cum potestate alios, quos ad dictum Officium
viderit necessarios, deputandi, constituimus et deputamus quodque Conventus Ordinis,
qui singuli septem Pratres, inter quos ad minus tres Pratres vocales adesse debent, Priores
(1) Aunque de éste Breve y del siguiente se ha hecho nn resumen en las páginas 8S9 y 392, nos ha parecido
conveniente insertar aquí el texto, tal cual lo hemos podido obtener. (Loa EE.)
986 SUPLEMENTO.
Provinciales et Conventuales, quorum videlicet Provincialium ad triennium, Conventualium
vero ad biennium officia dumtaxat durent ; alias juxta suorum Ordinum statuta : necnon quas-
cumque personas Ecclesiasticas, SíBCulares vel Keligiosas in dignitate Ecclesiastica non consti-
tutas, in Conservatores eorum, qui ipsos contra inferentes eis injurias seu gravamina vel damna
in personis, bonis rebus ac privilegiis et indultis eis pro tempore concessis, manuteneant, con-
servent et tueantur, eligeve valeant, auctoritate Apostólica, tenore prsesentium, de speciali
gratia indulgemus.
Et ut dicti Fratres dicti Ordinis Prsedicatorum in ipsis partibus príedicationi, ubi Dei gloria
et Fidelium conversioni facilius et commodatius intendere possint, Pratribus eorumdem Ordi-
num ex Castellse et BaeticíB et alus Provinciis adhuc voluntariis usque ad numerum triginta ad
ipsas ínsulas, absque alicujus censurse seu pcense incursu, de dilecti Pilii Seraphim de Plorentia,
moderni et pro tempore existentis Ordinis ipsius Prsedicatorum Vicarii Generalis licentia, se
conferendi : ipsique Vicario seu Magistro dicti Ordinis Generali aut ejusdem Ordinis in Romana
Curia Procuratori pro hac prima vico Vicarium Generalem ipsius Ordinis in dictis Insulis
instituendi et deputandi,ac statuta et ordinationes provincise Sancti Jacobi edita ad Provinciam
Sanctse Crucis in Insulis Fortunatis et Maris Occeani extendendi, seu similia Ordinationes et
statuta pro eadem Provincia Sanctx Crucis edendi, plenam liberaraque facultatem concedi-
mus ; Vicarioque príEdicto ac dictorum Ordinum Provincialibus, qui pro tempore fuerint, tam
cum sui Ordinis Eeligiosis quam quibusvis alus personis et laicis, ut lacticinia quadragesima-
libus et alus temporibus prohibitis concederé possint ét valeant, eorum arbitrio dispensare :
eidemque Vicario, ut Fratribus pra^dictis usque ad numerum triginta ad dictas Indias se con-
ferre volentibus suas patentes litteras desuper concedat, districtius praecipiendo mandamus.
Etinsuper, ut Fidelium devotio in eisdem partibus ferventius invalescat et animarum salus
peramplius propagetur, auctoritate et tenore prsesentium statuimus et ordinamus quod de
csetero perpetuis futuris temporibus in dictis Insulis festum ipsius Beatge Marise Magdalense
in ómnibus et per omnia sicut festum Beati Dominici dicti Ordinis Institutoris tam quoad oc-
tavas solemnes et officium singular umhebdomadarum, quam quoad commemorationes ordina-
rias, quotidianas et alia qusacumque celebrentur et celebrari debeant : et nihilominus de
omnipotenti Dei misericordia ac Beatorum Petri et Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi,
ómnibus et singulis utriusque sexus Christifidelibus veré poenitentibus et confessis, qui perpe-
tuis futuris temporibus singulis annis capellam ejusdem Beatse Marise Magdalense sitam in
Ecclesia Domus de México ejusdem Ordinis Prsedicatorum in festo ipsius Marise Magdalense, ac
per quindecim dies ante vel post festum ipsum devote visitaverint, omnes et singulas in^ulgen-
tias, peccatorum remissiones, quse Christifidelibus limina Beatorum Apostolorum Petri et
Pauli ac cseteras almse ürbis Ecclesias anno quolibet visitantibus concessse sunt ; necnon pau-
peribus in hospitalibus in dictis partibus constitutis et constituendis pro tempore decedentibus,
qui in mortis articulo ab ómnibus et singulis peccatis, excessibus et delictis aquocumquePres-
bytero plenarie absolvi possint, plenariam in ipso mortis articulo indulgentiam et remissionem
peccatorum, auctoritate et tenore prsedictis misericorditer in Domino elargimur.
Non obstantibus Constitutionibus et Ordinalionibus Apostolicis ac Litteris felicis recordationis
Leonis Papse X, Prsedecessoris nostri, super Provincialibus ad quadriennium et Conventuali-
bus Prioribus ad triennium eligendis editis, quibus ad prsemissa specialiter et exprese dero-
gamus, eseterisque contrariis quibuscumque.
Datis in Civitate nostra Bononise, sub annulo Piscatoris, die 8 Martii 1533, Pontificatus
nostri anno décimo.
(Se halla en el archivo de S. Francisco de Lima, Reg. 26.)
SUPLEMENTO. 987
III.
SE DA FACULTAD A LOS RELIGIOSOS DE SANTO DOMINGO Y DK OTRAS ORDENES MENDI-
CANTES QUE ESTABAN EN NUEVA ESPAÑA, PARA IR A PREDICAR LA FE A VARIOS
PAÍSES, Y SE LES CONCEDEN TODAS LAS GRACIAS, INDULGENCIAS Y PRIVILEGIOS
CONCEDIDOS A LOS PREDICADORES DEL EVANGELIO EN TIERRA DE INFIELES.
Paulus III Servus Servorum Dei.
Dilectis Piliis universis Fratribus Prsedicatürum et aliorum Mendicautium Ordinum in
Insulis Novse Hispanise nuncupatis, Maris Occeani, commorantibiis, Salutem et Apostolicam
benedictionem.
Ex debito pastoralis officii nobis licet meritis imparibus ex alto misso, vota singulorura
Fidelium, illa pra^sertim, per qua? novse plantee in vinea Domini coílesti pábulo refici, et in
viam salutis dirigi valeant, ad exauditionis gratiam libenter admittimus, atque ea favoribus
prosequimur opportunis.
Sane pro parte vestra nuper Nobis exhibita petitio continebat, quod, cum miper quamplura
loca Infidelium, in quibus innumerabilis hominum, adbuc Christi Fidem non agnoscentium,
multitudo degit, hactenus incógnita et occuUa, Spiritus Sancti gratia reperta fuerint, et vos
cupiatis ad ipsa loca accederé, ac dictis hominibus verbum Dei prsedicare, illosque in viam
salutis, dextera Domini vobis assistente propitia, dirigere ; pro parte vestra nobis fiiit humi-
liter supplicatum, ut vobis ad loca ipsa accedendi et in eis hujusraodi verbum Dei prsedicandi
licentiam concederé, ac alias in praemissis opportune providere, de benignitate Apostólica
dignareraur.
Nos igitur volentes, vos ut vestrum laudabile propositum ad laudem Divini nominis cum
majore animi quiete et spirituali consolatione adimplere possitis, specialique favore et gratia
prosequi ac vestrum quemlibet a quibusvis Excommunicationis, suspensionis et interdicti,
aliisque Ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis, a jure vel ab homine, quavis occasione vel
causa latis, si quibus quomodolibet innodati estis, ad effectum prsesentium dumtaxat conse-
quendum harum serie abaolventes, et absolutos fore censentes, hujusmodi supplicationibus
inclinati, vobis, ut de licentia yestrorum Superiorum Ordinum ad Desim. et Siam et Lampa
et Cochinchina ac China et Cuicheo ac omnes et singulas alias provincias et Kegna ab ínsula
de Siam usque ad Insulam de Cuicheo hujusmodi et ab ínsula de Cuicheo usque ad ínsulas de
Norte et Nordeste ac Noroeste de CuUum et de Cappapa et Chinchina Insulis ad partes
Orientales ac térras et Regna quorumvis Regum et Dominorum tam in Occidente et Septem-
trione ac Meridiano, quam alibi earumdem partium, ubicumque novae gentes repertse fuerint,
ad illas in Fide Catholica saluberrimis ejus praeceptis et dignitate instruendas, et hujusmodi
verbum Dei prsedicandum cum gratia et benedictione nostra ac tanquam nostri Commissarii
et Delegati accederé et inibi, quandiu vobis expediré videbitur, morari et permanere, ac inte-
rim ut ómnibus et singulis gratiis, indulgentiis et privilegiis, quibusvis verbi Dei praídicato-
ribus ad prsedicandum Evangelium ad partes Infidelium accedentibus in genere vel in specie
pro tempore concessis, uti, potiri et gaudere libere ac licite valeatis, auctoritate Apostólica,
988 SUPLEMENTO.
tenore prsesentíum, licentíam et faciritatem concedimus ac omnes et singulos Christianos
Eeges et Principes rogamus et hortamur in Domino, inferioribus vero ab eis per singula Kegna
et Provincias hujusmodi constitutispersonis, tara Ecclesiasticis quam Saecularibus, et quorum-
vis Ordinnm Regularibus, committimus et mandamus, quatenus vos et vestrum quemlibet ac
vestram comitivam benigne et cbaritative recipiant et pertractent, et nuUum vobis circa
prsemissa impedimentum inferant. Non obstantibus
Datis Komse, apud Sanctum Petrum, auno Incarnationis Dominicíe MDXLÍV, Idus Januarii,
Pontificatus nostri anno undécimo.
(Existe en Lima, Archivo de S. Francisco, Reg. 26).
-'tPf^á::3f5Ci^::r>-
ADDENDA ET CORRIGENDA.
Pág. 223, lín. 4i. Donde dice de patientibus^ léase defeclum patientibus,
j> 252, » i i. » Vide : non obstantibus, léase Vide § Non obstanlibus ejusdem Const.
(Part. 7, Sec. 1, art. i, pág. 667).
» juxta P léase juxta Pyrrh. Corrad, de Prax. disp. apost. lib, 8, G. 7.
» Supereminentis^ léase In Supereminentis,
» de Divorlio, léase de Divorliis,
9 cap. de consecrat.^ léase cap, fin de Consecrad Eccl,
n Etíam Rituale Romanum ail, añádase (Tit. de Reconciliat. Eccl. in
Rubric. init.)
» ex lege Mmvius et lege Qui hceredi, añádase fí de CondU, et Demonstr.
» in cap. Ecclesiam et in cap. SaoiiSy lóase incap, Ecclesiam 27 et 28 de
Consecr. et cap, Sacris de SepuU,
» ex cap. Consuluisii, afladase de Consecr. Eccles,
» Cardinali Delgrado, léase Cardinali Delgado,
» Terciarias de Sanio Domingo, léase Terceras de Santo Domingo.
» desea también saber, léase desea saber Morelli.
» en la Constitución dogmática de Ecclesia Chrisíi, añádase cap. 3.
n 634. La Nota al Rreve Nuperpro parte de Clemente XI debe decir así : De éstas Letras hacen
mención los Fast, Ord, 448. En ellas confirma y aprueba el Papa el Decreto en que el Cardenal
Protector confirmó el Decreto del Capítulo y Deflnitorio General de la Congregación de Agustinos
Descalzos de España é Indias, y concedió que los Comisarios que envían á España las Provincias de
S. Nicolás de Tolentino en Filipinas, y de la Candelaria en Tierra firme, para conducir á ellas á los
Religiosos, tengan voz y voto en los Capítulos Provinciales de sus Provincias, y gocen, así que
llegaren á España, con tal que dentro del tiempo debido regresen á sus Provincias, de todos los
honores, privilegios y exenciones de los Exprovinciales.
»
260,
)• 31.
»
262,
» 28.
»
366,
» 2.
»
269,
» áO.
»
»
» 21.
]»
>»
). 33.
D
270,
j) 4.
1»
»
y» 14.
1»
351,
» 23.
»
389,
» 34.
»
390,
)» 12.
»
469,
>» 3.
UNIVERSITY
OF NlICHIGAN
3 9015 02501 9319
I
DO NOT REMOVE
OR